Beter Badhuis Een nieuw badconcept voor woonzorgcentra
Inleiding
‘Als het onderling contact tussen ouderen kan worden bevorderd door het badhuis, dan zou dat heel erg goed zijn. Het sociale aspect is in feite het allerbelangrijkst. Liever gezellig stinkend, dan schoon eenzaam.’ (mannen)
Door de toenemende vergrijzing komt er een steeds grotere druk op de zorg in Nederland te staan. Veel ouderen hebben hulp nodig bij algemene dagelijkse activiteiten en vanuit de praktijk blijkt dat vooral bij de lichamelijke verzorging, baden en douchen, intensieve zorg nodig is. Zo ontstond het idee om het oude badhuis opnieuw leven in te blazen, maar nu speciaal afgestemd op de behoeftes van ouderen. Woningcorporatie Vestia en Pieter van Foreest Zorginstellingen namen dit idee als uitgangspunt en lieten de haalbaarheid er van onderzoeken door de TU Delft, in samenwerking met twee adviesbureaus op het gebied van industrieel ontwerp, ergonomie en huisvesting. Met de uitkomsten van dit onderzoek willen zij innovaties op het gebied van baden en de zorg een impuls geven en de discussie openen voor wat betreft een alternatieve aanpak, waarbij het delen van voorzieningen centraal staat en er weer meer tijd -en dus aandacht- overblijft voor de zorgbehoevende.
Trends in de samenleving ‘De locatie zal centraal moeten zijn en er zal een uitstraling van aandacht voor de mens moeten zijn’ (zorgverleners)
‘Je wil eigenlijk dat én mensen die altijd, én mensen die tijdelijk én mensen die helemaal niet gehandicapt zijn naar het badhuis kunnen gaan.’ (vrouwen)
Nederland vergrijst. Momenteel bedraagt het percentage 65-plussers in de totale bevolking 15%. Men verwacht dat dit percentage in de nabije toekomst zelfs zal oplopen 21% (bron: CBS). Wanneer deze percentages vergeleken worden met de prognoses voor de bevolkingsgroei op werkzame leeftijd (20-65 jaar), dan blijkt dat tegenover elke 65-plusser in 2025 straks iets minder dan 4 personen op werkzame leeftijd staan! Ouderen die zelfstandig wonen, maar wél hulp nodig hebben bij het baden, lopen vaak tegen het probleem aan dat de benodigde aanpassingen erg kostbaar kunnen zijn. En in veel gevallen is de badkamer eigenlijk te klein om op een veilige manier persoonlijke zorg te verlenen. Maar niet alleen de ruimte geeft belangrijke risico’s; gladde vloeren en onvoldoende ventilatie maken het er voor de zorgverlener en de oudere niet veel veiliger op. Bij hulpbehoevende ouderen die in woonzorgcentra wonen, spelen deze problemen eveneens en soms zelfs nog meer. De badkamers op de ‘eigen’ kamer die het meest gebruikt worden, zijn per definitie zo compact mogelijk en de ventilatie laat soms te wensen over. Op dit moment krijgen hulpbehoevenden ouderen in woonzorgcentra eenmaal per week de mogelijkheid om een bad of douche te nemen en vindt de dagelijkse lichaamsreiniging middels een wasbeurt plaats. De huidige generatie ouderen heeft met dit schema veelal geen moeite omdat het past bij hetgeen ze vroeger –toen men nog geen hulp nodig had- ook gewend was. Echter als gevolg van de individualisering, het stijgende opleidingsniveau en andere maatschappelijke ontwikkelingen veranderen de wensen en behoeften van ouderen. De toekomstige ouderen zullen zelf de regie over het leven en de inrichting daarvan willen houden en zijn kritisch ten opzichte van woon- en
zorgvoorzieningen. Het is daarbij eigenlijk ondenkbaar dat men op termijn akkoord zal blijven met een wekelijkse douchebeurt. Het betekent dat er een grote druk op de aanwezige zorgvoorzieningen zal komen. Tegelijkertijd zullen er in de toekomst aanzienlijk minder jongeren zijn die deze zorg kunnen bieden. Het begeleiden van het baden en douchen is zeer arbeidsintensief en de dagelijkse vraag hiernaar zal de druk op het zorgsysteem nog veel verder vergroten. Er is dus grote behoefte aan innovatieve oplossingen die enerzijds ouderen ondersteunen om langer zelfstandig te blijven, en anderzijds ervoor zorgen dat met minder mensen in de zorg hetzelfde of zelfs méér werk gedaan kan worden, waarbij de kwaliteit van zorg steeds gewaarborgd is.
Een oud concept in een nieuwe jas Tegenwoordig heeft iedereen wel een bad of een douche in huis, maar dat was vroeger wel anders. De huizen van vóór de oorlog waren lang niet altijd uitgerust met een bad of douche en veel mensen waren daarvoor dus aangewezen op de badhuizen. Het laatste badhuis in Nederland sloot haar deuren in 1985. Toch kan een gezamenlijke badvoorziening ook in deze moderne tijden wellicht een oplossing bieden voor ouderen die hulp nodig hebben bij het baden en douchen, maar binnen hun woonsituatie niet de mogelijkheid of de ruimte hebben om daarvoor de goede en vaak dure faciliteiten te plaatsen. In dit innovatieve badhuis wordt -eventueel buiten de muren van de zorginstelling- naar behoefte zorg bij het baden geboden. Het idee is dat zo aan hulpbehoevende ouderen de vrijheid wordt gegeven om te kunnen baden wanneer, hoe vaak en op welke manier zij dat zelf willen. Aan de andere kant helpt het badhuis ook mee een grotere efficiëntie te bereiken in een tijd waarin er steeds meer ouderen zijn en steeds minder verzorgend personeel is. Onder meer door de schaalvergroting en centralisatie van de zorg zal een zorgverlener minder tijd hoeven te besteden aan bijvoorbeeld logistieke handelingen en zal er meer tijd overblijven voor daadwerkelijke zorg.
Onderzoek naar toepassing van nieuwe materialen, producten en technologieën Er zijn talloze ontwikkelingen op het gebied van technologie en zorg. De meeste ervan zijn ontwikkeld vanuit het doel de oudere zolang mogelijk zelfstandig (in de thuisomgeving) te laten functioneren, ofwel om het werk van de zorgverlener te verlichten. Wanneer hulpmiddelen ontwikkeld worden vanuit de visie om de zorgverlener te helpen, wordt bijna altijd voorbijgegaan aan de uitstraling van de
‘Extern toezicht via bijvoorbeeld camera bewaking hoeft niet automatisch altijd, maar het moet wel een optie zijn, want de meeste ongelukken gebeuren immers in de badkamer.’ (vrouwen)
‘Afstand is belangrijk. Ouderen moeten er zelf heen kunnen, het badhuis moet dus centraal gelegen zijn, of anders goed te bereiken zijn met ander vervoer.’ (zorgverleners)
hulpmiddelen. Over het algemeen staat het functionele doel voorop en het resultaat is vaak een omgeving die de uitstraling van een ziekenhuis heeft. Juist voor een innovatief badhuis zou de uitstraling veel meer naar luxe en comfort moeten verschuiven. Ook is de toepassing van nieuwe technologieën ter ondersteuning van veiligheid en comfort voor oudere zowel als zorgverlener dan zeker een wens. Wanneer hulpmiddelen ontwikkeld worden vanuit de zelfredzaamheid van ouderen, moet rekening worden gehouden met de vaak moeizame combinatie van ouderen en technologie. Bij toepassing van domotica en andere nieuwe technologieën zal de bediening speciaal aangepast moeten worden op de oudere gebruiker. En ook al is deze in staat om een en ander zelf te bedienen, toch blijft het risico bestaan dat sociale aspecten en het gevoel dat er aandacht aan je besteed wordt verloren gaan bij zelfbediening. Het sociaal contact moet dus niet uit het oog worden verloren. Trends in de wereld van het baden zijn vooral vormgegeven rondom “het ervaren”. Meerdere zintuigen tegelijkertijd prikkelen is de meest gebruikte techniek. Een combinatie van licht en baden bijvoorbeeld kan zinvol zijn gezien de positieve effecten van lichttherapie op depressies en daardoor de algehele gezondheidstoestand bij ouderen en de oriëntatieverbetering van slechtzienden. Ook media kunnen een interessante invalshoek geven, het voorlezen van de krant of buurtnieuwtjes, kunnen een gesprek uitlokken en sociaal isolement doorbreken.
Onderzoek ‘Kansen voor een Innovatief Badhuis’ ‘Ik ben niet geneigd om naar een badhuis te gaan voor het dagelijks onderhoud, dat doe ik liever thuis of laat dan liever iemand thuis komen. Wel zou ik gaan als het meer lijkt op een sauna of een zwembad, dus voor de luxe, extra faciliteiten of voor de gezelligheid.’ (vrouwen)
Om een beter beeld te krijgen van de behoeften die ouderen hebben en de eisen die zij stellen ten aanzien van het baden in een dergelijk innovatief badhuis, werden vraaggesprekken georganiseerd met zowel ouderen als zorgverleners. In deze discussiegroepen participeerden in totaal 12 personen (5 mannen in de leeftijd 65+, 4 vrouwen in de leeftijd 50+ en 3 zorgverleners). Met behulp van 3 ingesproken scenario’s werden verschillende concepten voor het badhuis geschetst. In deze scenario’s kwamen verschillende vormen van begeleiding (persoonlijk versus intelligente producten), handicaps (tijdelijk, aangeboren of door ouderdom), faciliteiten (van alleen lichaamsreiniging tot aan een scala aan ontspannende therapieën) en gerichtheid op sociaal contact aan de orde. Vervolgens werd aan de proefpersonen gevraagd hierop te reageren en werden zowel de positieve als negatieve aspecten van elk scenario besproken.
Voordelen Badhuis Uit de resultaten kwam naar voren dat de kansen voor het nieuwe badhuis met name liggen op sociaal gebied; het doorbreken van de eenzaamheid van veel ouderen, die het gezamenlijk baden uit hun jeugd herinneren als een leuk uitstapje. Daarnaast zijn er veel ouderen die door problemen met gezondheid en mobiliteit (tijdelijk) extra hulp bij het baden nodig hebben. Door de faciliteiten van het badhuis hoeven zij geen kostbare aanpassingen van hun woning te maken en kunnen toch op een volwaardige manier het lichaam verzorgen. Ook werd tijdens de vraaggesprekken duidelijk dat veel ouderen veel verschillende afspraken voor behandelingen in de (paramedische) persoonlijke verzorgingssfeer hebben. Het centraliseren van de verschillende behandelaars en dienstverleners en het voeren van een gezamenlijk afsprakensysteem zou het mogelijk maken voor ouderen om –eventueel onder begeleiding van een gastvrouw/gastheer- deze afspraken allemaal op dezelfde dag te kunnen doorlopen. Dat spaart de oudere veel tijd, geld en zorgen, bijvoorbeeld alleen al voor het vervoer naar al hun verschillende afspraken. Maar natuurlijk is zo’n dag helemaal in de watten gelegd worden, voor velen een uitje op zich.
Kwaliteit van leven voor de meest hulpbehoevende Tijdens de vraaggesprekken met de senioren –allen overigens mobiel en met goede gezondheid- werd duidelijk dat het badhuis als vervanging voor de badvoorziening in de eigen woonruimte niet als gewenst noch als acceptabel werd gezien. Maar er werd één uitzondering genoemd. Namelijk wanneer de hulpbehoevendheid zó groot is geworden, dat het baden in badkamers met standaard grootte, waar zorgverleners met de noodzakelijke til-hulpmiddelen nauwelijks uit de voeten kunnen, een onwaardige en onveilige situatie is geworden. Het weglaten van de doucheruimte uit kamers in woonzorgcentra bestemd voor deze groep hulpbehoevenden en het aanbieden van een centrale gedeelde voorziening, die ruim is opgezet met passende hulpmiddelen en meer uitgebreide badvoorzieningen, levert belangrijke voordelen op. De ouderen zelf kunnen veiliger en aangenamer baden en zorgverleners kunnen veiliger en prettiger werken. En het kan nog verder bijdragen aan de kwaliteit van leven, wanneer de ruimte die bespaard wordt op de eigen badvoorziening ten goede komt aan het oppervlak van de woonverblijfsruimte. Dat betekent dan dus geen eigen douche, maar wel een grotere woonruimte!
‘Ik vind het schandalig dat een centrale - goed uitgeruste - badvoorziening niet in elk verzorgingshuis aanwezig is.’ (mannen)
‘Privacy is belangrijk, maar men zou niet naar het badhuis gaan om daar alleen in bad te zitten. Het contact met andere mensen is veel belangrijker. De hoeveelheid ruimte om je heen bepaalt ook hoe acceptabel het is om samen te baden.’ (vrouwen)
Langer fit en gezond
Samenvattend
Ook voor ouderen geldt dat een actieve leefstijl, met veel sporten en bewegen, de gezondheid stimuleert. Daarnaast is het leuk om te doen en het is tevens een goede manier om in contact te komen met anderen. Een voordeel van bewegen in water is dat hierbij de kans op het oplopen van een blessure erg klein is. Uit de vraaggesprekken kwam echter naar voren dat ouderen zich over het algemeen niet heel erg thuis voelen in het zwembad, met name door het veel jongere publiek. Maar ook wanneer er speciale zwemtijden voor senioren zijn, sluit de ambiance (en bijvoorbeeld de toegankelijkheid) in een zwembad veelal niet zo goed aan bij een oudere doelgroep. Ook hier kan het badhuis een functie vervullen. Op een ongedwongen manier kunnen ouderen gestimuleerd worden om meer te gaan bewegen, door bijvoorbeeld het aanbieden van eenvoudige bewegingsoefeningen in het water. Het mes zal aan twee kanten snijden, want meer bewegen leidt tot een betere gezondheidstoestand en minder overgewicht, waardoor uiteindelijk ook de zorgvraag zal afnemen. Maar misschien belangrijker nog is het werken aan een goede gezondheid een gemeenschappelijk doel en daarmee goed middel om het sociaal contact tussen ouderen te bevorderen.
Het innovatieve badhuis biedt grote voordelen ten aanzien van: • De veiligheid van badsituaties van hulpbehoevende ouderen: Zowel voor de ouderen zelf als voor het verzorgend personeel zal een groter vloeroppervlak en bijbehorend ergonomisch ontworpen badruimte in belangrijke mate bijdragen aan het verhogen van de veiligheid en verminderen van lichamelijke (arbeids-)klachten. • Groeiende wensen ouderen ten aanzien van luxe verzorging: Meer en luxere badfaciliteiten voor ouderen worden mogelijk door de voordelen van schaalvergroting • Netto woonleefruimte kamers woonzorgcentra: Badvoorzieningen op de kamers in woonzorgcentra zijn ten opzichte van de totale woonleefruimte relatief groot (vaak 30%) en deze ruimte kan dus in geval van een centrale badvoorziening ten goede komen aan de oppervlakte van de woonleefruimte, die daarmee aanzienlijk wordt vergroot. • Sociaal contact ouderen: Het sociale contact tussen ouderen onderling wordt bevorderd door de mogelijkheid op een ongedwongen manier samen te kunnen ontspannen, spelletjes te doen, praten of juist wat meer actief door aan de conditie te werken. • Efficiëntie verzorgend personeel woonzorgcentra: In het geval van een centrale badruimte kan veel tijd en inspanning bespaard worden doordat het lopen van kamer naar kamer, eventueel met benodigde til- of verplaatshulpmiddelen, niet meer nodig is.
Succesfactoren voor een ‘Innovatief Badhuis’ • • • • •
Sociaal: het doorbreken van de eenzaamheid Tijdelijk beperkt: geen dure aanpassingen nodig en volwaardig baden Luxe en faciliteiten: alle zorg op 1 dag en tevens een dagje uit Zeer hulpbehoevend: Verbetering woon/leef- en arbeidssituatie zorgcentrum door gedeelde, maar ruime en passende badvoorzieningen Sportief: langer gezond en fit blijven
Aandachtspunten Uit het onderzoek kwamen ook een aantal punten naar voren, die bij de opzet van een innovatieve badhuis aandacht behoeven. Zo werd naast het belang van een goede hygiëne bij gezamenlijk gebruik van voorzieningen, ook genoemd dat er rekening zal moeten worden gehouden met het feit dat bepaalde groepen niet heel goed mengen, zoals jongeren-ouderen en mannen-vrouwen. Maar verrassend genoeg ook hulpbehoevend versus nog niet hulpbehoevend! Niet alleen vanuit het perspectief van de hulpbehoevende oudere is er duidelijk behoefte aan het waarborgen van voldoende privacy, ook vanuit de oudere die nog niet hulpbehoevend is. Zij kunnen de aanblik van een lichamelijk beperkte leeftijdsgenoot als confronterend ervaren en dus onprettig.
Nieuw badhuisconcept De grote variatie aan behoeften die het badhuis kan vervullen en de verschillende doelgroepen die daardoor aangesproken worden heeft geleid tot een modulair toe te passen concept voor een badhuis ‘nieuwe stijl’. Er zijn drie modules ontworpen. De modules kunnen zowel worden toegepast in nieuwbouw, maar ook bij het aanpassen van bestaande woonzorgcentra, en al naar gelang de specifieke behoefte en mogelijkheden kan gekozen worden voor een enkele, de combinatie van verschillende of zelfs alle modules. Uitgangspunt bij het ontwerp van de modules is de nabijheid van een woonzorgcentrum. Dit biedt namelijk belangrijke voordelen ten aanzien van de toegankelijkheid en bereikbaarheid van het badhuis voor de beoogde doelgroepen. In alle modules is plaats voor de toepassing van innovatie; nieuwe materialen, nieuwe producten en technologieën, zoals het toepassen van domotica en andere technologische ondersteuning. De uitstraling en beleving, vormgeving en kleurgebruik, zijn gericht op luxe en comfort.
A
Veilig maar sfeervol baden en douchen
Module A
Luxueuze privé verzorging
In deze module wordt primair gericht op hulpbehoevenden, waarbij onderscheid wordt gemaakt in tijdelijk hulpbehoevenden (zoals revaliderende patiënten) en ouderen in een verzorgingshuis met een hulpvraag.
ligbad met instaplift in hoogte verstelbaar toilet met geurafzuiging en bidetfuncties douchekolom met een comfortabele zitmogelijkheid
Het uitgangspunt is dat de huidige badvoorziening van deze doelgroep niet voldoet. Het badhuis voorziet daarmee in een behoefte voor deze groep.
ventilatie systeem
P
zitbank persoonlijke bergruimte parkeerruimte rolstoel of rollator wastafel en spiegel alarmfunctie
gebruik van hoge kwaliteit natuurlijke materialen met licht-accenten in frisse kleuren
persoonlijke locker & wasmand op de gang
‘Module A: Veilig maar sfeervol baden en douchen’
‘Module B: Samen baden en gezond blijven’
In deze module wordt primair gericht op hulpbehoevenden, waarbij onderscheid wordt gemaakt in tijdelijke hulpbehoevenden (bijv. revaliderende patiënten) en ouderen in een verzorgingshuis met een hulpvraag en ontoereikende douchevoorzieningen. Het uitgangspunt is dat de huidige badvoorziening van deze doelgroep niet voldoet. Het badhuis voorziet daarmee in een behoefte voor deze doelgroep. De badvoorziening van module A is gericht op individueel, maar begeleid gebruik, en wordt gedeeld met meerdere personen. Dat wil zeggen dat in de opzet rekening is gehouden met de aanwezigheid van verzorgenden in de ruimte en een goede reinigbaarheid. Er is veel ruimte, aandacht voor privacy en luxere badvoorzieningen, zoals een ligbad met instaplift, een douchekolom met een comfortabele zitmogelijkheid, een douche-massageprogramma en een in hoogte verstelbaar toilet met geurafzuiging en geïntegreerde bidetfuncties. Een breed uitgevoerde wandzit biedt ouderen en zorgverleners ondersteuning bij het uitkleden. Er is daarbij in de badkamermodule voldoende plaats voor het - tijdelijk- droog wegleggen van kleding, handdoeken en persoonlijke eigendommen. Uiteraard is er voor ouderen die zelfstandig gebruik maken van de module een alarmfunctie aanwezig, maar dit kan eventueel uitgebreid worden naar actief toezicht bijvoorbeeld door automatische valdetectie en of zelfs cameratoezicht door verzorgend personeel op een centrale locatie. De ruimte is zodanig ingericht dat het verzorgend personeel voldoende ruimte heeft voor het ondersteunen van ouderen met de benodigde til- en andere hulpmiddelen. Een speciale tegelvloer die goed te reinigen is, maar die bij nat worden een enigszins stroef oppervlak krijgt, zorgt ervoor dat ouderen en zorgverleners niet snel meer uitglijden. Tevens is rondom in de wand een geïntegreerde handgreep aanwezig, die ouderen bij het zich verplaatsen in de badkamermodule steun geeft. Een goede hygiëne is bij gedeelde voorzieningen erg belangrijk en daarom zijn alle onderdelen in de module zo ontworpen dat ze gemakkelijk te reinigen zijn. De toepassing van een automatisch reinigingsprogramma is goed denkbaar. De badkamermodule kan in een woonzorgcentrum solitair geplaatst worden, ter aanvulling van bestaande doucheruimtes op de kamers. Maar ook bestaat de mogelijkheid om er meerdere naast elkaar te plaatsen. Zo ontstaat als het ware de basisvorm van een badhuis 'nieuwe stijl', waarbij aandacht voor veiligheid, comfort en luxe de sleutel zijn. Uiteraard komt dit alles ook tot uiting in het kleur en materiaalgebruik. Natuurlijke, rustige kleuren en hoge kwaliteit materialen met lichtaccenten worden geassocieerd met het gevoel van luxe. Daarbij is het tegelijkertijd belangrijk dat de module en het sanitair een hygiënische uitstraling hebben. Glanzende oppervlakken, zoals bij het gebruik van geglazuurde tegels, met details van kranen, douche etc. in chroom, kunnen dit realiseren. Dat mensen zichzelf thuis moeten kunnen voelen in de badkamermodule en deze als een schone omgeving ervaren is bij de vormgeving als uitgangspunt genomen. Het is een absolute voorwaarde wanneer de dagelijkse lichaamsverzorging er zal plaatsvinden.
In deze module wordt primair gericht op het langer fit en gezond blijven en de sociale kant van het badhuis. De doelgroep zijn ouderen, maar ook bijvoorbeeld hun volwassen kinderen, die niet speciaal hulpbehoevend zijn, maar behoefte hebben om buitenshuis iets te kunnen doen om sociale contacten op te doen en hun conditie op peil te houden. Naarmate men ouder wordt zal het lichaam ook meer beperkingen tonen en sportieve programma's dienen daarop afgestemd te zijn. Zo leidt bijvoorbeeld een minder goede balans en grotere stijfheid van de spieren en gewrichten tot een verhoogde kans op valongelukken tijdens het sporten. Diezelfde stijfheid zal verminderen bij bewegen in warm water. Bewegingsoefeningen in water zijn daarom voor ouderen uitermate geschikt. Enerzijds wordt de conditie heel effectief getraind en anderzijds zal men bij het verliezen van het evenwicht niet snel botbreuken oplopen. Er zijn ook faciliteiten in het badhuis die het sociale aspect ondersteunen, zoals de mogelijkheid om koffie te drinken, met elkaar te praten of spelletjes te doen en dat alles in en rondom het bad. Module B zal geplaatst zijn in een centraal gelegen ruimte binnen het woonzorgcentrum, maar heeft ook een toegang van buiten, zodat de drempel voor ouderen in de wijk en andere geïnteresseerden van buiten om dit badhuisonderdeel te bezoeken laag is - men hoeft dan niet via het woonzorgcentrum. De badvoorziening van module B is gericht op gebruik door meerdere personen tegelijkertijd, zoals bij een zwembad. Het is een groot bad met warm water, waarin men kan staan, maar ook kan zwemmen. Het is zodanig ingericht dat een instructeur goed overzicht heeft en goed verstaanbaar en zichtbaar aanwijzingen kan geven of tonen. In aanvulling op de aquatraining zijn er speciaal voor ouderen ontworpen fitness-toestellen aanwezig die onder begeleiding gebruikt kunnen worden. Een en ander zou uitgebreid kunnen worden met een groot en dieper bad voor het echte zwemmen, en kleinere baden met comfortabele wandgeïntegreerde zitplaatsen, die aan elkaar geschakeld kunnen zijn. De baden zijn enigszins visueel van elkaar gescheiden, bijvoorbeeld door waterkunstobjecten afgewisseld met ruimtevullers in natuurlijke tinten en materialen. Er is veel aandacht voor een goede en veilige toegang tot de baden. In de baden zelf zijn verschillende luxe ontspanningsmogelijkheden aanwezig, zoals bubbels, whirlpool, massagestralen en speciale behandelbaden. Maar ook zijn er waterbestendige gezelschapspellen, zoals tableaus met schaakbordvelden en mens-erger-je-niet. En nieuwe technologieën bieden zelfs de mogelijkheid om al badend televisie te kijken, naar het nieuws op de radio te luisteren of een luisterboek af te spelen. En 'op het droge' zijn er natuurlijk diverse plaatsen waar men lekker kan zitten en kan genieten van een heerlijk kopje koffie of thee.
B
Samen baden en gezond blijven
Module B In deze module wordt primair gericht op het langer fit en gezond blijven en de sociale kant van het badhuis. De doelgroep zijn ouderen, maar ook bijvoorbeeld hun volwassen kinderen, die niet speciaal hulpbehoevend zijn, maar behoefte hebben om buitenshuis iets te kunnen doen om sociale contacten op te doen en hun conditie op peil te houden. Naarmate men ouder wordt zal het lichaam ook meer beperkingen tonen en sportieve programma's dienen daarop afgestemd te zijn.
Recreëren en conditie trainen in het water Zitelementen
Veilige toegang tot de baden
Gezelschapsspellen
Baden landschap met geur-, licht- en drijftherapiebaden
Senioren fitness
Massagebaden
‘Module C: Baden en tijd besparen’ In deze module wordt primair gericht op het badhuis als verzamelplaats voor activiteiten rondom de persoonlijke verzorging. Ouderen zijn vaak veel tijd kwijt met het regelen van de verschillende afspraken voor de persoonlijke verzorging, zoals kapper, pedicure, manicure, schoonheidspecialist, fysiotherapeut etc. en moeten hier allemaal aparte afspraken voor maken. Dit badhuisonderdeel biedt een volledig pakket ‘persoonlijke verzorging’ op 1 dag aan en voorziet daarmee in een behoefte. Een centraal afsprakensysteem sluit de praktijken van verschillende verzorging- en paramedische specialisten op elkaar aan, waardoor het mogelijk wordt om alle afspraken voor één oudere op dezelfde dag te plannen. Een gastheer of gastvrouw begroet de oudere bij binnenkomst en begeleidt deze naar alle afspraken bij de verschillende zorgaanbieders gedurende die dag. Zo worden geen afspraken meer vergeten en hoeft de oudere zich geen zorgen meer te maken over het maken van nieuwe afspraken - dat kan nu ook in één keer. Het levert bovendien een enorme tijdwinst op doordat de oudere niet meer op verschillende dagen naar allerlei verschillende adressen hoeft te reizen. Module C is geplaatst in een centraal gelegen ruimte binnen het woonzorgcentrum en ook van buitenaf toegankelijk. Zo kunnen ook ouderen die zelfstandig wonen in de wijk profiteren van de faciliteiten. De module bestaat uit naast elkaar gelegen of geschakelde ruimtes met aansluitingen voor water en elektriciteit. Daarbinnen kunnen ondernemers en maatschappen hun zorg- of verzorgingspraktijk vestigen. De gezamenlijke receptie functioneert als interface tussen de oudere en de praktijken; afspraken maar ook rekeningen lopen allemaal via één en hetzelfde punt, zodat werkelijk alle zorg uit handen wordt genomen van degene die verzorgd wordt!
C Module C In deze module wordt primair gericht op het badhuis als verzamelplaats voor activiteiten rondom de persoonlijke verzorging. Ouderen zijn vaak veel tijd kwijt met het regelen van de verschillende afspraken voor de persoonlijke verzorging, zoals kapper, pedicure, manicure, schoonheidsspecialist, fysiotherapeut etc. en moeten hier allemaal aparte afspraken voor maken. Dit badhuis onderdeel biedt een volledig pakket ‘persoonlijke verzorging’ op 1 dag aan en voorziet daarmee in een behoefte.
Baden en tijd besparen
Facilitair centrum voor verschillende verzorging- en paramedische specialisten persoonlijke ontvangst
kapsalon, pedicure, manicure
centraal afsprakensysteem
schoonheidsspecialist, masseur fysiotherapeut
Nawoord Woningcorporatie Vestia, Eric Borggreve
Faculteit Industrial Design, Technische Universiteit Delft, Johan Molenbroek
De meeste woonzorgcentra kennen op de begane grond (in vakjargon "de plint") een combinatie van verschillende functies: een kapper, een niet commercieel supermarktje, een restaurant, een ontmoetingsruimte etc. Afhankelijk van de ligging van het centrum en de ambitie van de exploitant heeft dit een wijkfunctie. Soms heet deze formule een "zorgdrager concept" soms "het dorpsplein".
Inclusive Design, Design for All, Universal Design. Deze drie termen betekenen dat de ontwerpers zich bewust zijn van wie er uitgesloten wordt van comfortabel gebruik van het product, ruimte of dienst, gedurende de voorbereiding ervan.
Deze publicatie heeft tot doel hier een functie aan toe te voegen: een innovatief - eigentijds - badhuis. We zien zorg wat opschuiven naar comfortdiensten en wellness/gezondheidsbeleving etc. Is het mogelijk een en ander te combineren? Een passende badvoorziening voor het zorgcentrum en een op luxe en comfort gerichte wijkvoorziening ?Welke doelgroepen moet je daarbij onderscheiden en welke concepten zijn er te onderscheiden? De kansen voor een dergelijk innovatief badhuis doen zich voor in de programmafase voor nieuwbouw, maar ook bij de herbestemming van vrijkomende ruimten in bestaande centra. Zo worden er bij vele woonzorgcentra keukens gesloten om plaats te maken voor decentrale kookgelegenheden in de woongroepen of worden deze gecentraliseerd in keukens met een stedelijke of regionale functie. Wellicht kan de achterblijvende ruimte worden benut voor een badhuis nieuwe stijl! De modulen zoals op genomen in deze publicatie vormen, met alle bijlagen en achtergrondinformatie een aardig referentiekader om hier een goede afweging te maken: functies en doelgroepen komen aan bod als leidraad om van een concept een concreet plan te kunnen maken. De samenstellers en opdrachtgevers voor deze publicatie zijn enthousiast geraakt voor een dergelijk project en denken graag mee als zich een aanleiding voordoet om een dergelijke transformatie te realiseren.
Het ontwerpen voor ouderen of mensen met een beperking is langzamerhand een vak apart geworden. Vaak blijkt het echter niet aantrekkelijk te zijn voor ouderen om gebruik te maken van een product of dienst die speciaal voor hun ontworpen is. Zij willen liever zien dat ook jongeren dat product gebruiken. Maar een product dat gemaakt is voor jongeren, is helaas niet altijd even goed bruikbaar voor ouderen. Denk maar aan te kleine of te onduidelijke letters op een verpakking of op bewegwijzering. Een badhuis is een ideaal onderwerp voor Inclusive Design, onder meer omdat veel zwembaden en sauna's meestal niet zijn toegerust op ouderen en gehandicapten, wat bijvoorbeeld vaak al blijkt uit de slechte toegankelijkheid voor mensen met een loophulpmiddel. In dit rapport zijn de uitspraken van mensen uit de (toekomstige) doelgroep en verzorgenden samengevoegd en gevormd tot meer tastbare schetsen voor een badhuis nieuwe stijl. Het idee daarbij was dat het resultaat de aanleiding zou moeten vormen voor inspiratie en een nieuwe manier van denken over het onderwerp 'baden en ouderen' en dit bij diverse belanghebbende partijen zoals zorgverlenende instanties, woningcorporaties, projectontwikkelaars, verzekeraars, overheid etc. De badhuis-modules die geschetst werden in dit rapport kunnen goed een uitgangspunt vormen bij eventuele concrete vervolgstappen in de praktijk. Maar het blijven conceptuele schetsen; dat wil zeggen, er zullen meer gebruikstests en acceptatietests nodig zijn om tot een uiteindelijk ontwerp te komen. Bijvoorbeeld door het bouwen van mock-ups, die weer samen met toekomstige gebruikers getest wordt, om te voorkomen dat iets definitief gemaakt wordt dat achteraf niet bruikbaar blijkt. Want dat is vaak de hedendaagse praktijk. Geïnteresseerd geraakt door deze innovatieve oplossingschetsen voor een probleem dat ons allemaal op den duur aan gaat? Graag delen wij onze kennis en ervaring door met u mee te denken bij de vervolgstappen die nodig zijn om een 'Beter Badhuis' in realiteit te brengen!
Delft, juni 2009
Colofon Deze publicatie is een initiatief van Woningbouwcorporatie Vestia en Zorginstellingen Pieter van Foreest. Samenstellers: Stephanie Gieles en Renate de Bruin. De begeleidingsgroep bestond daarnaast nog uit: Johan Molenbroek, Ellen van Paassen en Eric Borggreve.
Ontwerp en onderzoek Technische Universiteit Delft, Faculteit Industrial Design Engineering, Applied Ergonomics and Design Erin Ergonomie en Industrieel Ontwerp Stephanie Gieles Interieurontwerp Tekst Erin Ergonomie en Industrieel Ontwerp Visuals Studio DenHartogMusch
Alle rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of door fotokopiëren, opnamen of enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming. © 2009
Meer informatie Voor meer gegevens, vragen of gedachtewisseling kunt u contact opnemen. Drs Eric R.Borggreve Programmamanager Wonen & Zorg Vestia Groep Kruisplein 15 Postbus 1431 3000 BK Rotterdam Telefoon: 010 - 2705702 E-mail:
[email protected]
