BESTRALING BIJ HOOFD- EN HALSTUMOREN Van uw arts hebt u vernomen dat een bestraling noodzakelijk is in het kader van uw behandeling voor een tumor van het hoofd- en halsgebied. In deze brochure vindt u een aantal nuttige adviezen die u kunnen helpen om problemen te voorkomen of bepaalde ongemakken te beperken. Eventueel wordt deze radiotherapie gecombineerd met chemotherapie om de kankercellen gevoeliger te maken aan de bestralingen. Meer informatie hierover zal u bekomen via uw behandelende oncoloog. Wenst u meer uitleg of hebt u specifieke vragen, aarzel dan niet om uw arts of verpleegkundige hierover aan te spreken. Ze zullen u graag helpen. Radiotherapie kan ernstige gezondheidsschade toebrengen aan een foetus. Om deze reden mag u beslist niet zwanger zijn of worden tijdens de bestralingsbehandeling. Bij een mogelijke zwangerschap – ook als deze nog niet bevestigd is – dient u altijd onmiddellijk uw arts te verwittigen. Indien de arts aanraadt om een contrast-CT te laten nemen, moet u hiervoor minimaal 4 uur nuchter zijn.
Mogelijke reacties van het lichaam op de bestralingsbehandeling Bestraling werkt alleen in het gebied van uw lichaam dat bestraald wordt. Afhankelijk van de plaats die bestraald wordt, kunnen lokaal bijwerkingen optreden. Sommige mensen hebben veel last van bijwerkingen, anderen merken er weinig van. De ernst van eventuele bijwerkingen heeft niets te maken met het resultaat van de behandeling: als u geen bijwerkingen hebt, betekent dit niet dat de radiotherapie geen resultaat heeft. Acute bijwerkingen ontstaan tijdens de bestralingen en genezen nadat de bestralingen afgerond zijn. Dit kan wel enkele weken duren.
Huidreacties Uitwendige stralen gaan onvermijdelijk eerst door de huid alvorens het te bestralen doelvolume in het lichaam te bereiken. Door de behandeling kan uw huid droger en gevoeliger worden. De bestraalde huid kan gaan jeuken. Huidreacties ontstaan gewoonlijk rond de derde week van de behandeling. Daarna kunnen ze geleidelijk toenemen. De huid verkleurt meestal licht- tot soms donkerrood. Soms kunnen er gevoelige plaatsen ontstaan, met eventueel blaasjes en open wondjes. In het ergste geval kunnen de open wondjes vervloeien tot grote, vochtige plekken. Deze laatste klachten treden vooral op in de huidplooien (typisch in de hals) en kunnen, zelfs na het beëindigen van de bestralingsbehandeling, nog verergeren. De huid begint zich weer te herstellen 1 à 2 weken na de laatste bestraling. Lichte huidreacties genezen vanaf 1 à 2 …
GZA Ziekenhuizen Campus Sint-Augustinus ● Wilrijk Campus Sint-Vincentius ● Antwerpen Campus Sint-Jozef ● Mortsel AZ Klina ● Brasschaat AZ Nikolaas ● Sint-Niklaas AZ Monica ● Antwerpen – Deurne AZ Sint-Jozef ● Malle UZA ● Edegem
T 03 443 37 37
Iridium Kankernetwerk
[email protected] www.iridiumkankernetwerk.be
T T T T T
03 03 03 03 03
650 760 320 380 821
50 29 53 20 32
53 85 13 14 50
weken na de behandeling, hevigere huidreacties genezen pas vanaf 2 à 4 weken na de behandeling. De huidverkleuring verbleekt geleidelijk na enkele weken tot maanden. Alle reacties van de huid kunnen pijnlijk zijn, bijvoorbeeld bij aanraking door kleding. De mate waarin de huid reageert, hangt af van een aantal factoren zoals het type straling, de toegediende dosis, het feit of u al dan niet chemotherapie krijgt, en de exacte plaats van de bestraling. Er maakt een gespecialiseerde wondzorgverpleegkundige deel uit van het team. De verpleging en/of de arts kunnen u naar haar verwijzen, zij kan dan samen met de arts over de gepaste (thuis)verzorging beslissen. Aanbevelingen Deze aanbevelingen gelden enkel voor de plaatsen waar u bestraald wordt. Het is niet noodzakelijk de rest van uw lichaam op dezelfde manier te verzorgen. Tijdens de bestralingsbehandeling o
Bescherm uw huid tegen bijkomende irritatie, verwondingen en ontstekingen zolang de behandeling duurt en dit tot uw huid volledig genezen is.
o
Smeer uw huid in met een vochtinbrengende crème (Bepanthol ® krijgt u mee op simulatie). Ook bij jeuk of een erg droge huid kunt u deze crème gebruiken. Wij raden u aan om de crème al vanaf de eerste dag van de bestraling tot maximaal tweemaal per dag aan te brengen op de bestraalde huid. De crème is aangenaam in gebruik, absorbeert snel en veroorzaakt geen vetvlekken.
o
Smeer uw lippen in met een lippenbalsem.
o
Geef de voorkeur aan een douche in plaats van een bad. Als de markeringen vervagen, probeert u deze best niet zelf terug te tekenen. U contacteert hiervoor de dienst radiotherapie waar u behandeld wordt om een afspraak te maken wanneer een verpleegkundige de lijnen kan bijtekenen. Hou er tevens rekening mee dat deze aantekeningen op de huid ook kunnen afgeven op de kleding.
o
Gebruik liever lauw dan warm water bij het wassen. Warm water maakt de huid namelijk droger.
o
Gebruik een overvette zeep of olie (bv. Lipikar®, Eucerin®, Balneum®, te koop bij de apotheek) in plaats van douchegel of badschuim.
o
Was uw hals voorzichtig met een zacht washandje, dep zachtjes in plaats van te wrijven. Ook drogen doet u best voorzichtig en deppend; houd vooral de huidplooien droog.
o
Vermijd krabben of wrijven bij een branderig of jeukend gevoel.
o
Een koud washandje of een gelkussentje, dat in de koelkast gelegen heeft, kunnen helpen. Wikkel het koude gelkussen in een doek voor u het tegen uw huid plaatst.
o
Gebruik een elektrisch scheerapparaat om snijwonden te voorkomen en gebruik geen aftershave op de bestraalde huid.
o
Breng vóór een bestralingssessie geen parfum rechtstreeks op de huid aan.
o
Vermijd kleding die schuurt of knelt, zoals hemden met een kraag of een das. Draag eventueel een sjaaltje van zijden of ander zacht materiaal.
o
Draag liefst katoenen kleding als deze rechtstreeks in contact komt met de bestraalde huid. Bestraling bij hoofd- en halstumoren
Versie 07-12-2015
2/6
o
Bescherm uw huid tegen rechtstreeks zonlicht door een hoed of een sjaaltje te dragen. Vermijd zonneproducten tijdens de bestralingsbehandeling, want zij houden de zon niet volledig tegen en kunnen irritatie veroorzaken.
Tijdens de eerste weken na de behandeling Het is aangewezen bovenstaande aanbevelingen na de behandeling te blijven toepassen tot de huid volledig hersteld is.
o
Tot één jaar na de behandeling o
Bescherm uw huid tegen direct zonlicht. Gebruik een zonneproduct met factor 30 of hoger, als uw huid blootgesteld wordt aan de zon.
Ontsteking van de slijmvliezen van mond & keel Radiotherapie irriteert de slijmvliezen waardoor een ontsteking (zogenaamde mucositis) kan optreden. Hierdoor kunt u last krijgen van: -
Pijn bij het kauwen, slikken en praten. Overgevoeligheid voor hete, koude en erg gekruide spijzen. Een witte of gele aanslag in de mond- en keelholte. Overvloedige slijmproductie.
Als uw speekselklieren mee bestraald worden, zullen deze minder speeksel gaan aanmaken. Het speeksel wordt minder vloeibaar en is taaier dan gewoonlijk. Daardoor kunt u last krijgen van een droge mond (zogenaamde xerostomie). Als uw mond droog is, proeft u het eten minder goed en kunt u ook minder vlot slikken. Er kunnen ook smaak-veranderingen en smaakverlies optreden. Het speeksel zal uw mond en tanden minder goed reinigen en beschermen, waardoor het risico op tandbederf en tandvleesproblemen toeneemt. Tijdens een dergelijke bestraling is het dan ook heel belangrijk dat u uw huid, mond en tanden extra goed verzorgt. Het is noodzakelijk dat u regelmatig de tandarts bezoekt, alleszins voor de start maar ook na het beëindigen van uw bestraling. Een goede mondhygiëne is cruciaal om infecties te voorkomen. Wanneer en hoe lang blijven deze symptomen aanwezig? o
Mucositis als gevolg van bestraling is van voorbijgaande aard. De ontsteking treedt meestal op rond de 2de à 3de week van de bestraling. Ze geneest meestal binnen 2 tot 6 weken na het beëindigen van de bestralingsbehandeling.
o
Xerostomie treedt meestal op na de eerste week van de bestraling en neemt toe naarmate de behandeling vordert. Deze klachten verminderen na de stop van de bestralingen, maar kunnen in meer of mindere mate permanent aanwezig blijven.
o
Smaakveranderingen nemen toe tijdens de bestralingsreeks en blijven duidelijk aanwezig in de eerste maanden na de bestraling. Een verbetering van de smaak treedt op vanaf zes maanden na de bestraling. Een volledig herstel van de smaak duurt meestal langer, ongeveer een jaar.
Bestraling bij hoofd- en halstumoren
Versie 07-12-2015
3/6
Aanbevelingen o
Spoel meerdere malen per dag uw mond met gewoon water of een spoelmiddel, bv. de zogenaamde mucositiscocktail, voorgeschreven door uw arts.
o
Gebruik pijnstillers volgens voorschrift van de arts. Informeer de verpleegkundige of uw arts als pijnstillers onvoldoende helpen, zodat de medicatie eventueel kan worden aangepast. Gebruik geen tabak of alcohol.
o
o
Drink voldoende (minstens 1 à 1.5 liter per dag), maar vermijd frisdranken of koffie. Ideaal is koude of lauwe thee, cola waar de prik uit is of tafelbier.
o
Eet regelmatig calorierijke tussendoortjes (pap, pudding, mousse). Eet kleine smakelijke hapjes in plaats van grote eentonige porties. Overweeg drinkvoedingen als extra calorie inname. Wanneer voedselinname onvoldoende is, kan de arts beslissen om u via een andere weg bij te voeden. Dit kan op verschillende manieren en zal met u worden overlegd.
o
Vermijd sterk gekruid of hard voedsel.
o
Schakel zoveel mogelijk over op zachte en/of vloeibare voeding zoals soepen, melkdranken, yoghurt, puree, witte boterhammen zonder korsten die u weekt in soep of andere dranken. Ook de inname van roomijs kan een verzachtend effect hebben en bevat bovendien veel calorieën.
o
Wanneer er sprake is van een schimmelinfectie zal u ook hiervoor een specifieke behandeling voorgeschreven krijgen.
Heesheid Bij bestraling van de hals kunnen uw stembanden lichtjes opzwellen. Daardoor kunt u hees worden. Heesheid treedt meestal op vanaf de derde week van de behandeling. Gewoonlijk vermindert de heesheid ongeveer 2 weken na het einde van de behandeling. Ongeveer 3 maanden later zal de heesheid volledig verdwenen zijn. Aanbevelingen
o
Praat zo weinig mogelijk.
o
Praat heel zacht (fluisterend).
o
Gebruik eventueel een bordje of een blad papier, zodat u uw boodschappen kunt opschrijven en niet hoeft uit te spreken.
o
Vermijd zeker alcohol en tabak.
Oorontsteking Ten gevolge van bestraling van één of beide oren kunt u last krijgen van een oorontsteking. Tekenen die op een oorontsteking wijzen, zijn: oorpijn, een verminderd gehoor, een gevoel van "volheid" in het oor, of vochtafscheiding in het oor. Een oorontsteking is van tijdelijke aard. De ontstekingsverschijnselen kunnen 1 tot 3 weken na het einde van de behandeling aanslepen.
Bestraling bij hoofd- en halstumoren
Versie 07-12-2015
4/6
Vermoeidheid De mate waarin patiënten klachten van vermoeidheid hebben varieert en hangt onder meer af van de duur en het type behandeling. Meestal spreekt men van een algemene vermoeidheid die in het begin van behandeling af en toe aanwezig kan zijn en toeneemt naar het einde van de behandeling. De vermoeidheid kan nog enkele weken na stop van de bestralingen aanslepen. Het belangrijkste is dat u naar uw lichaam luistert en zo nodig bijvoorbeeld een middagpauze inlast. Probeer echter indien mogelijk een normaal dagritme aan te houden.
Late effecten Buiten deze bijwerkingen die tijdens en kort na de bestraling optreden, hebben stralen ook bijwerkingen die pas maanden tot jaren later duidelijk worden. Deze hebben veel minder de neiging om over te gaan. U kunt dit zien als een soort van littekenvorming.
Huid: de huid kan wat donkerder van kleur worden en bloedvaten kunnen wat duidelijker zichtbaar worden. Ook het vetweefsel kan wat vaster aanvoelen. Door het littekenweefsel kunnen ook de spieren wat strakker worden.
Xerostomie: een permanent droge mond is een vervelend probleem dat heel hardnekkig kan zijn. Uiteraard wordt alles in het werk gesteld om dit te vermijden, hetgeen helaas niet altijd lukt. Uw arts zal dit op voorhand met u bespreken, al kunnen uiteraard nooit garanties gegeven worden. Vaak een slokje water drinken helpt het beste.
Dysfagie: afhankelijk van de eventuele operatie die u ondergaan heeft, het gebruik van chemotherapie, de toegediende dosis en bestraalde volume, kan het eten lastiger zijn.
Elke bestraling brengt een beperkt risico op secundaire tumoren in het bestraalde gebied met zich mee. Dit uit zich pas na meerdere jaren en is vooral van belang bij jongere personen. Sowieso weegt dit theoretische risico niet op tegen de noodzaak van behandeling van uw huidige ziekte.
Hebt u nog vragen? Neem dan contact op met de afdeling Radiotherapie van het Iridium Kankernetwerk: -
-
campus Sint-Augustinus campus AZ Nikolaas campus AZ Klina
03/443 39 37 03/760 73 86 03/298 10 00
www.iridiumkankernetwerk.be
Bestraling bij hoofd- en halstumoren
Versie 07-12-2015
5/6
Deze brochure/folder werd met zorg samengesteld en is zuiver informatief van aard. Aangezien de medische wetenschap zeer snel evolueert, kunnen geen garanties worden geboden m.b.t. de volledigheid van de inhoud van deze brochure/folder. De informatie in deze brochure/folder is algemeen van aard en dient te worden begrepen als aanvulling op de specifieke (mondelinge) informatie van de behandelend arts. De medische praktijk is geen exacte wetenschap, zodat een opsomming van mogelijke complicaties in deze brochure/folder nooit volledig kan zijn. Door de arts kan geen verbintenis worden aangegaan over het uiteindelijke resultaat van de beschreven behandeling.
Bestraling bij hoofd- en halstumoren
Versie 07-12-2015
6/6
