Beroepsopdracht Protocol diabetes mellitus, Heliomare vitaliteitcentrum Een protocol waarin staat vermeld hoe het behandeltraject bij cliënten met diabetes mellitus moet worden vorm gegeven. Hieronder verstaan wij de intake, onderzoek en de behandeling zelf. Bruce Fritz & Myrthe van der Sluis Hogeschool van Amsterdam. ASHP, opleiding Fysiotherapie 25 juni 2009, Amsterdam
1
Voorwoord Dit trainingsprotocol is geschreven voor de trainers & fysiotherapeuten van het vitaliteitcentrum Heliomare te Velsen als beroepsopdracht vanuit de Hogeschool van Amsterdam ASHP, opleiding Fysiotherapie. Het protocol biedt naast uitgebreide kennis over diabetes mellitus ook praktische wetenschappelijk onderbouwde trainingshandvatten om een goede en effectieve training te kunnen geven met als doel onder andere, reductie van de bloedsuikerspiegel. Claire Tilmans - te Nuijl coördinator vitaliteitcentrum Heliomare, Mariska van Eggermond trainster van Heliomare en Camile Neeter de begeleider van deze BO worden bedankt voor hun steun en inzet tijdens het maken van dit protocol.
2
Inhoudsopgave Voorwoord .................................................................................................................................................... 2 Inhoudsopgave .............................................................................................................................................. 3 Inleiding ......................................................................................................................................................... 6 Het vitatiteitsprogramma .......................................................................................................................... 6 De opdracht ............................................................................................................................................... 6 Vormgeving ............................................................................................................................................... 7 Hoofdstuk 1 Tot stand komen protocol ........................................................................................................ 8 Doelgroep .................................................................................................................................................. 8 Doelstelling ................................................................................................................................................ 8 Zoekstrategie ............................................................................................................................................. 8 Hoofdstuk 2 Achtergrondinformatie ............................................................................................................. 9 Definitie diabetes mellitus ........................................................................................................................ 9 Symptomen ............................................................................................................................................. 10 Soorten .................................................................................................................................................... 10 Complicaties ............................................................................................................................................ 12 Prevelantie & incidentie .......................................................................................................................... 12 Vaker diabetes bij allochtonen ................................................................................................................ 13 Gunstige effecten van sporten op diabetes mellitus .............................................................................. 13 Contra-indicaties voor lichamelijke inspanning ...................................................................................... 13 Hoofdstuk 3 Intake ...................................................................................................................................... 14 Meetinstrumenten .................................................................................................................................. 17 Hoofdstuk 4 Training ................................................................................................................................... 18 Trainingsprincipes ................................................................................................................................... 18 3
Supercompensatie ............................................................................................................................... 18 Overload .............................................................................................................................................. 18 Herstel ................................................................................................................................................. 18 Specificiteit .......................................................................................................................................... 18 Reversibiliteit ....................................................................................................................................... 18 Opstellen van een trainingsschema ........................................................................................................ 19 Het begin ............................................................................................................................................. 19 Krachttraining of cardiovasculaire training ......................................................................................... 19 Duur van de training ............................................................................................................................ 19 Macro en mesocyclus .......................................................................................................................... 22 Periodiseren ........................................................................................................................................ 22 De training ............................................................................................................................................... 24 Voeding voor, tijdens en na de training .................................................................................................. 24 Verantwoording .......................................................................................................................................... 26 Conclusie ..................................................................................................................................................... 27 Samenvatting............................................................................................................................................... 28 Literatuurlijst ............................................................................................................................................... 29 Nawoord ...................................................................................................................................................... 31 Bijlage 1, Vragenlijst ................................................................................................................................... 32 Bijlage 2, RAND 36 ....................................................................................................................................... 37 Bijlage 3, Meetinstrumenten....................................................................................................................... 42 Bloeddrukmeting ..................................................................................................................................... 42 Gewicht ................................................................................................................................................... 42 Lengte ...................................................................................................................................................... 42 Spirometer............................................................................................................................................... 42 4
Huidplooimeting ...................................................................................................................................... 42 Omvang taille .......................................................................................................................................... 43 Astrand Fietstest Testprotocol ............................................................................................................... 44 Borgschaal voor inspanning .................................................................................................................... 44 Bijlage 4, Informatie brief, waarom sporten voor cliënten ......................................................................... 46 Bijlage 5, Voorbeelden trainingsschema’s .................................................................................................. 47
5
Inleiding Het vitatiteitsprogramma Heliomare geeft professionele aandacht aan mensen met een beperking. Zij ondersteunen kinderen, jongeren en volwassenen bij wonen, arbeidsintegratie, onderwijs, dagbesteding, revalidatie en sport. Heliomare werkt samen met Corus. Corus houdt zich bezig met de productie, bewerking en distributie van staal en aluminium. Ook verricht Corus research op gebied van metalen. Corus research development & technology werkt samen met business units aan de ontwikkeling van nieuwe producten, toepassingen en productieprocessen. Heliomare biedt voor de medewerkers van Corus een vitaliteitsprogramma aan. Werknemers van Corus moeten eenmaal per 3 jaar een preventief medisch onderzoek ondergaan waarin een aantal gezondheidcriteria zoals gewicht, bloeddruk en cholesterol gemeten worden. Aan de hand van deze uitslagen worden de werknemers van Corus geadviseerd om aan het vitaliteitsprogramma deel te nemen. Het programma is gericht op het vergroten van de fysieke belastbaarheid van de deelnemers door middel van fysieke training, coaching en leefstijlvoorlichting. De fysieke training bestaat uit cardiovasculaire training en krachttraining. De leefstijlvoorlichtingen en coaching vinden individueel en in themabijeenkomsten plaats. Hierin worden zaken besproken als trainingsleer, balans tussen belasting en belastbaarheid, spanning en ontspanning, voeding, roken en alcoholgebruik. Na afloop van het programma is het de bedoeling dat de werknemers van Corus zelfstandig verder trainen. Hier wordt dan ook expliciet aandacht aan besteed tijdens de bijeenkomsten.
De opdracht Bruce Fritz is sinds 2 jaar werkzaam als fysiek trainer bij Heliomare. Zijn werk bestaat onder andere uit het afnemen van de intakes en het begeleiden van cliënten met diabetes mellitus (DM) die deelnemen aan het vitaliteitsprogramma. Tijdens zijn werk is gebleken dat er geen eenduidige manier is waarop de intake wordt afgenomen en de trainingen worden gegeven en geëvalueerd bij deze patiënten categorie. Samen met zijn collega’s is hij tot de conclusie gekomen dat het handig zou zijn wanneer er een protocol opgesteld zou worden waarin precies vermeld staat hoe iedereen te werk moet gaan. Hierdoor zal het vitaliteitsprogramma voor de cliënten met DM efficiënter en effectiever verlopen. Het is erg belangrijk om te werken met een protocol in zo’n grote keten als Heliomare. De lessen worden vaak door verschillende trainers & fysiotherapeuten gegeven en het is hierbij van groot belang om hetzelfde te werk te gaan, om zo misverstanden te voorkomen. Heliomare was erg enthousiast over het idee en zij denken hier veel baat bij te hebben.
6
Vormgeving In hoofdstuk 1 staat vermeldt hoe het protocol tot stand is gekomen, voor welke doelgroep het protocol geldt en welke zoekstrategieën we hebben gehandhaafd. Hoofdstuk 2 geeft achtergrond informatie met betrekking tot DM. Hierin zal verder worden uitgelegd wat DM precies inhoudt. In hoofdstuk 3 staat exact aangegeven wat er gedaan moet worden tijdens de intake. In Hoofdstuk 4 hoe een trainingsschema opgesteld moet worden en waar het aan moet voldoen. Hierna geven wij een verantwoording van welke taken door wie zijn uitgevoerd. Vervolgens volgt de conclusie, waarin wordt teruggeblikt op de vraagstelling van Heliomare en in hoeverre wij hieraan hebben kunnen voldoen. En tot slot een korte samenvatting van ons protocol.
7
Hoofdstuk 1 Tot stand komen protocol Doelgroep Onze doelgroep is de werknemers van Corus met diabetes mellitus type 1 of 2. Type 2 is bij deze groep overheersend, vaak in combinatie met overgewicht.
Doelstelling Na het bestuderen van het protocol “trainen met DM” kan men fysiotherapeutisch verantwoord een bewegingsprogramma voor 24 weken opstellen voor een cliënt met DM. Met onder andere als doel, een daling van het glucosegehalte.
Zoekstrategie In dit hoofdstuk wordt in het kort uitgelegd op welke manier naar informatie is gezocht en wat er is gevonden. Bij het zoeken naar informatie over diabetes mellitus is begonnen in de mediatheek van de Hogeschool van Amsterdam, locatie Tafelbergweg. Hier zijn in eerste instantie een aantal boeken gevonden. Van deze boeken zijn zowel de inhoud als de referenties naar artikelen en andere boeken gebruikt. Vervolgens is er bij enkele huisartsenpraktijken gevraagd of hier boeken ter beschikbaar waren over DM. Deze hadden er meerdere beschikbaar. Ook is er gebruik gemaakt van tijdschriften en boeken die al ter beschikking stonden. Daarnaast is er gekeken naar andere beroepsopdrachten, die zijn geschreven. Er is gezocht in de hiervoor genoemde mediatheek en via de HBO Kennisbank op internet. Er is hier gekeken naar de opbouw van protocollen en wat hierin allemaal vermeld moet worden. In de literatuurlijst van de beroepsopdrachten die er zijn gevonden, is gekeken naar bronnen die bruikbaar leken. Via PubMed is gezocht naar bruikbare artikelen. Verder is er bij onduidelijkheden gebruikt gemaakt van de kennis en ervaring van de opdrachtgever en eerder verkregen informatie van docenten Fysiotherapie aan de Hogeschool van Amsterdam. Voor de trainingsprincipes en opbouw van trainingsschema’s is er ook gebruik gemaakt van de kennis, die Bruce Fritz eerder heeft opgedaan tijdens zijn opleiding aan het CIOS en een cursus, die hij heeft gevolgd over trainen met diabetes.₁₋₃
8
Hoofdstuk 2 Achtergrondinformatie In dit hoofdstuk wordt achtergrondinformatie gegeven over diabetes mellitus. Om een effectieve training te kunnen ontwikkelen, is het van belang eerst meer inzicht te hebben in het ziektebeeld. Voordat de trainers & fysiotherapeuten beginnen met het afnemen van een intake en het begeleiden van de cliënten met DM is het van groot belang dat zij het volgende hoofdstuk goed hebben bestudeerd.
Definitie diabetes mellitus Onder diabetes mellitus verstaan we een ziekte waarbij sprake is van een verstoord suikergehalte door een absoluut of relatief tekort aan het hormoon insuline. In de volksmond is dit bekend als suikerziekte. De letterlijke vertaling is ‘doorloop’ (diabetes) en ‘zoet als honing’ (mellitus). Deze naam is afkomstig van een van de belangrijkste symptomen van diabetes: de grote hoeveelheid zoete urine die wordt afgescheiden. Suiker, ook wel glucose genoemd, is belangrijk voor het lichaam als energiebron. Glucose komt voor in alle voedingswaren waarin koolhydraten zitten. In het bloed wordt glucose getransporteerd door het hele lichaam. Insuline is nodig om glucose uit het bloed op te nemen in de lichaamscellen zodat alle spieren en organen worden voorzien van energie. Insuline is een hormoon dat wordt aangemaakt door groepjes cellen (bètacellen) in de alvleesklier (pancreas). Dit worden de eilandjes van langerhans genoemd. Na een maaltijd neemt het glucosegehalte in het lichaam toe. Hierdoor produceert het lichaam meer insuline. Insuline zet de glucose om in glycogeen en slaat dit op in de lever en de spieren. Het lichaam maakt een voorraad aan die het later wanneer het lichaam deze nodig heeft, kan gebruiken. Wanneer men beweegt, verbruiken de spieren glucose. Als gevolg hiervan neemt de bloedglucosespiegel af. Om het glucosegehalte constant proberen te houden, vermindert de productie van insuline. Verder gaat het lichaam hormonen produceren die de opgeslagen glycogeen omzet in glucose. Deze hormonen zijn glucagon, cortisol en adrenaline. Wanneer de voorraad glucose niet binnen ongeveer 10 uur gebruikt wordt, wordt deze omgezet in vet. Te veel aan glucoseopname uit voeding en te weinig lichaamsbeweging leidt daardoor tot overgewicht. De normale waarde van glucose in het bloed is nuchter <5,6 mmol/l en na nuttiging van suikers bedraagt dit <7.7 mmol/l. Bij DM is dit nuchter >6,1 mmol/l en na consumptie van suikers >11,1 mmol/l.₄₋₇ Hypoglycemie We spreken van een hypoglycemie wanneer er teveel insuline in het bloed zit. Bij een hypoglycemie is de waarde van glucose in het bloed <3.0 mmol/l. Een hypoglycemie treedt vaak snel op. De symptomen kunnen van het ene op het andere moment aanwezig zijn. Hyperglycemie We spreken van een hyperglycemie wanneer er teveel glucose in het bloed zit. Bij een hyperglycemie is de waarde van glucose in het bloed >11.1 mmol/l. Een hyperglycemie verloopt vaak langzaam. De symptomen worden langzaam steeds erger.₄₋₇
9
Symptomen Hieronder staat vermeldt wat de symptomen zijn bij DM. Het overzicht is onderverdeeld in algemene symptomen, symptomen die optreden bij een hypoglycemie en die optreden bij een hyperglycemie. Algemeen Infecties Polyneuritis / polyneuropathie (ontsteking / aandoening van de zenuwen) Miskramen Overgewicht foetus Hypoglycemie Vermoeidheid Overmatig zweten Hartkloppingen Beven Afname visus Hongergevoel Moeite ‘s ochtends wakker worden Stemmingswisselingen Coma diabeticum Bleekheid Duizeligheid Hoofdpijn Hyperglycemie Vermoeidheid Algehele malaise Een droge mond Erge dorst / veel drinken (polydipsie) Veel plassen (polyurie) Droge huid Buikkrampen Braken Coma diabeticum₄,₆₋₇
Soorten Er zijn meerdere vormen van DM. We spreken van Type 1, afhankelijk van insuline en Type 2, onafhankelijk van insuline. Er wordt ook gesproken over latente DM en potentiële DM. We spreken van latente DM wanneer de glucosetolerantietest (GTT) verstoord is, maar er geen sprake zijn van DM verschijnselen of als er alleen sprake is van DM bij stress (bijvoorbeeld zwangerschapsdiabetes). We spreken van potentiële DM wanneer ouders van kinderen DM hebben, maar het kind een normaal GTT heeft of wanneer vrouwen kinderen baren met een hoog geboortegewicht.
10
Type 1 Bij type 1 maakt het lichaam zeer weinig of zelfs geen insuline aan. De cellen die insuline aanmaken zijn beschadigd bij deze mensen. DM Type 1 word dan ook wel Insuline afhankelijke DM (IADM) genoemd. Deze vorm van DM is in 90% van de gevallen een auto-immuunziekte. Door middel van een reactie van het afweermechanisme op een ontsteking heeft het lichaam zijn eigen bètacellen vernietigd. De diagnose wordt vaak snel gevonden aangezien er van het een op het andere moment geen bètacellen meer in het lichaam aanwezig zijn en de klachten daarom snel aanwezig zijn. De diagnose vindt gemakkelijk plaats via bloed- en urineonderzoek. De nier gaat urine met glucose uitscheiden wanneer dit gehalte te hoog wordt in het bloed. Hierdoor verliest het lichaam veel vocht en energie. Om toch te kunnen blijven functioneren, breekt het lichaam vet af om hieruit zijn energie te halen. Het lichaam kan zelfs zo gaan verzuren dat iemand in coma kan raken. DM type 1 kan op alle leeftijden beginnen, maar het ontstaat het meest al op jonge leeftijd. Type 2 DM type 2 is onafhankelijk van insuline. Deze vorm van DM werd in de volksmond vaak gedefinieerd als ‘ouderdomsdiabetes’. Echter door de toename aan overgewicht bij jongeren wordt deze vorm steeds vaker ook bij jongeren gediagnosticeerd. Hoe hoger het vetpercentage in het lichaam is hoe meer de kans toeneemt op het krijgen van DM type 2. DM type 2 wordt veroorzaakt door een combinatie van te weinig insulineproductie en een resistentie voor insuline. Bij deze vorm van DM maken de bètacellen nog wel insuline aan. Deze aanmaak is echter niet voldoende waardoor er sprake is van een te hoog glucosegehalte in het bloed. Bij DM type 2 is er ook sprake van insulineongevoeligheid (resistentie). Dit houdt in dat de cellen minder gevoelig zijn geworden voor de insuline, die nog geproduceerd wordt. In eerste instantie heeft het lichaam genoeg aan een speciaal samengesteld dieet soms in combinatie met orale antidiabetica (bloedglucose verlagende medicijnen). Deze medicijnen kunnen helpen bij het stimuleren van insulineproductie en de insulinegevoeligheid van de lichaamscellen verbeteren. Uiteindelijk moet er ook vaak bij DM type 2 worden over gegaan op het toedienen van insuline.₄₋₇
Oorzaken DM is een aandoening met meerdere factoren als oorzaak. Hieronder staan de risicofactoren voor het krijgen van DM op een rijtje. Beïnvloedbare factoren Overgewicht Verhoogde bloeddruk Verhoogd cholesterol Te weinig lichaamsbeweging Verkeerd eetpatroon Niet beïnvloedbare factoren Leeftijd Erfelijkheid Etnische afkomst Zwangerschapsdiabetes mellitus Infecties Auto-immuunziekte Hart- en vaartziekten in voorgeschiedenis₄₋₇ 11
Complicaties Wanneer er sprake is van DM is de kans op vele andere aandoeningen verhoogd. De levensverwachting van mensen met DM is lager dan voor mensen zonder DM. Dit komt voornamelijk door de verhoogde kans op hart- en vaatziekten. Mensen met DM hebben 2 tot 4 keer zoveel kans hierop. De ernst van de mogelijke complicaties wordt bepaald door de duur van de aandoening en de mate waarin de bloedglucosehuishouding in het lichaam verstoord is. Vroegtijdige diagnose van DM vermindert de kans op complicaties. Verdere complicaties bij DM zijn: Visusproblematiek Cataract (grijze staar) Bij hyperglycemie: lenszwelling met als gevolg, bijziendheid Bij hypoglycemie: lensafplatting met als gevolg verziendheid en leesklachten Glasvochttroebelingen Retinopathie (aantasting netvlies) Blindheid Bloedvatproblematiek (Hart) infarcten, CVA’s Claudicatio intermittens (afsluiting of vernauwing van slagaderen van of naar de benen) Droog gangreen (Afsterven van weefsel, bij DM vaak aan de voeten door afsluiting van arteriën. Bij droog gangreen is er geen sprake van infectie) Nat gangreen (Hierbij is er wel sprake van een infectie. Het gebied wordt langzaam groter.) Neurologische aandoeningen Polyneuropathie (aandoening aan meerdere zenuwen) Mononeuropathie (aandoening aan één zenuw) Viscerale neuropathie (aandoening van de zenuwen van het autonome zenuwstelsel) Myelopathie (aandoening van het ruggenmerg) Nefropathie (nierziekte)₄,₆₋₈
Prevelantie & incidentie In Nederland is 3-4% van de bevolking gediagnosticeerd met DM. Met bevolkingsonderzoeken kan een gelijk percentage opgespoord worden. Van schoolgaande kinderen hebben 3-5 op de 1000 DM. 650.000 mensen in Nederland hadden in 2007 DM. Hiervan hadden meer dan 90% type 2. Jaarlijks komen er ongeveer 60.000 nieuwe patiënten bij. De verwachtingen zijn dat er in 2015 meer dan 1 miljoen mensen met DM zijn. DM kan ontstaan op elke leeftijd. Type 2 komt vaker voor na de middelbare leeftijd en manifesteert zich meestal tussen de 50e-70e levensjaar. DM type 2 komt evenveel voor bij mannen als bij vrouwen. Type 1 komt iets vaker voor bij jongens en de piekincidentie ligt hiervan op 10-12 jaar. Wereldwijd neemt de incidentie van DM type 2 snel toe. In 1995 waren er ongeveer 135 miljoen patiënten met diabetes en naar verwachting worden dit er in 2020 al 400 miljoen. Vooral in Derde Wereldlanden zal een forse toename plaatsvinden.₈
12
Vaker diabetes bij allochtonen Diabetes type 2 komt vaker voor onder de allochtone bevolking (m.n. onder Turkse, Marokkaanse, Surinaamse en Hindoestaanse allochtonen). In Nederland heeft 20-30% van de Marokkaanse allochtonen en Hindoestanen boven de 40 jaar diabetes type 2. De prevalentie is hoger onder allochtone vrouwen dan onder allochtone mannen.₈
Gunstige effecten van sporten op diabetes mellitus Waarom sporten met DM? Uit onderzoek is gebleken dat fitness, de symptomen van diabetes kan verminderen of zelfs geheel kan wegnemen. Hieronder staan de gunstige effecten van sporten op diabetes vermeldt volgens de Nederlandse diabetes federatie. Gunstige effecten zijn: Gezonde bloedglucose waarden Afname metabool syndroom Afname insuline resistentie, verbetering insuline werking, minder insuline nodig Toename (goed) HDL cholesterol Afname (slecht) LDL cholesterol Afname triglyceride Daling verhoogde bloeddruk Afname (kans) hart en vaatziekten Gunstige invloed op het stollingssysteem Afname van vet op buik en benen Afname lichaamsgewicht Verhoging stofwisseling in rust en tijdens activiteit Verbetering prestatievermogen Verhoging uithoudingsvermogen Verbetering spiermetabolisme Positieve invloed op psychosociale factoren Minder angst om te bewegen Afname depressiviteit Afname overlijdingskans ₅,₉
Contra-indicaties voor lichamelijke inspanning Wanneer er sprake is van een van de onderstaande factoren is het beste om de training niet van start te laten gaan, volgens de Nederlandse diabetes federatie. Hier kan van afgeweken worden in overleg met de behandelend arts.
Slechte en labiele metabole instelling: d.w.z. hoog HbA1c en/of zeer wisselende bloedsuikers (hoog en laag), met vaak optredende hypoglycemieën Ernstige cardiovasculaire comorbiditeit Onbehandelde hypertensie Ernstige onbehandelde diabetische retinopathie Autonome neuropathie met orthostatische hypotensie Onvermogen om hypoglycemie te voelen.₅,₉ 13
Hoofdstuk 3 Intake Voorafgaande aan de intake krijgt de cliënt een algemene vragenlijst (Bijlage 1) en een kwaliteit van leven vragenlijst genaamd RAND 36 (Bijlage 2) mee naar huis van de arts van ARBONET of deze wordt opgestuurd naar huis. De algemene vragenlijst wordt door Heliomare als standaard gebruikt bij al hun cliënten. Deze is echter verder aangepast zodat er meer vragen in staan gericht op DM. Er is gekozen om ook een kwaliteit van leven vragenlijst toe te voegen. Deze kan gebruikt worden als meetinstrument om te zien hoe de cliënt zijn klachten ervaart en om te zien hoe dit eventueel verbeterd in de loop van het traject. Het is volgens ons erg belangrijk om deze aspecten mee te nemen in het trainingstraject omdat deze veel invloed uitoefenen op de vooruitgang die de cliënt maakt. De cliënt neemt deze formulieren ingevuld mee naar de intake. Tijdens de intake wordt het onderstaande formulier ingevuld en eventueel nog aanvullende vragen gesteld over onduidelijkheden in de van te voren ingevulde vragenlijsten. Vooral andere ziektes / aandoeningen en operaties worden vaak vergeten te noteren door de cliënt, Belangrijk is dan ook om deze tijdens de intake na te vragen. In het intake formulier staat één algemeen doel vermeld. Aan dit doel zal in ieder geval gewerkt worden met de cliënt. Verder wordt de hulpvraag SMART (specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch, tijd gebonden) geformuleerd en worden met de cliënt de SMART doelen opgesteld. Het is belangrijk dat de cliënt zijn eigen doelen kan vormgeven zodat er aan zaken kan worden gewerkt die voor de cliënt belangrijk zijn. Dit werkt motiverend voor de cliënt. Er wordt gevraagd of er sprake is geweest van werkverzuim. Dit om een beeld te krijgen van de ernst van de verwijzing. In Heliomare worden BRAVO dagen georganiseerd. Tijdens deze dagen komen de volgende thema’s aan bod: bewegen, roken, alcohol, voeding en ontspanning. Tijdens de intake wordt er gekeken of de cliënt baad zou kunnen hebben bij het volgen van een of meerdere thema’s. Deze bijeenkomsten zijn op dit moment nog niet verplicht. Het is echter aan te raden om dit wel te doen bij deze patiënten categorie. Dit omdat van het grootste percentage werknemers van corus de levensstijl ongezond is. Zij zouden bij deze thema’s veel baat hebben. Het is tegelijkertijd een moment om te praten over de aandoening en om ervaringen uit te wisselen. Hierdoor zullen psychosociale factoren sneller boven tafel komen. Vervolgens wordt gestart met de metingen. In totaal vindt er 3 maal een meting plaats. Aan het begin, halverwege en aan het einde van het traject. Dit geldt ook voor de RAND 36. Volgens de handleiding zou deze test elke 4 weken herhaald moeten worden. De logistiek laat echter drie metingen toe en dit wordt in het project van Heliomare zo vormgegeven. Tijdens de metingen wordt er gekeken of er vooruitgang wordt gemaakt. Vaker meten heeft niet als gevolg dat dit meer of sneller zal gebeuren. Tijdens de groepsbijeenkomsten wordt gedurende het hele traject gelet op de levensstijl van de cliënt en de omgang met haar / zijn klachten. Hierdoor kunnen factoren als een onaangepaste levensstijl en psychosociale factoren zo spoedig mogelijk achterhaald worden, zodat deze het trainingstraject niet negatief kunnen beïnvloeden. Indirect zijn dit dus ook meet momenten. Voor de exacte uitvoering van de onderstaande metingen zie bijlage 3. Wanneer de intake is afgerond krijgt de cliënt een brief mee, met hierop de voordelen van sporten vermeld. Deze brief is bedoeld als steuntje in de rug. De cliënt wordt weer gezien op de eerste trainingsdag.
14
Het onderstaande intake formulier wordt op dit moment al gebruik door Heliomare. Echter is deze nu voor dit protocol specifiek gemaakt voor de cliënten met DM. Er is een belangrijk trainingsdoel toegevoegd. Verder is er kritisch gekeken naar de meetinstrumenten die gebruikt worden. Er is voor gekozen de BMI weg te halen omdat deze meting ook bij mensen met veel spiermassa en weinig vet aangeeft dat zij overgewicht hebben. Omdat de bloeddruk vaak verhoogd is bij de cliënten met DM en deze goed te beïnvloeden is met sporten is er gekozen om dit meetinstrument te blijven gebruiken. De rusthartslag van een persoon geeft informatie over de conditie van iemand maar het is ook heel belangrijk deze te weten voor het opstellen van een trainingsschema. Door sporten kan de rusthartslag dalen. Het meten van de pols in rust zegt dus iets over de conditie van een persoon en in het algemeen over het verschil van iemand hartslag in rust en tijdens het trainen. Het is in een effectief meetinstrument. Hierdoor is gekozen om hem te gebruiken in het protocol. Het gewicht, de lengte in combinatie met het vetpercentage en de taille omtrek zegt heel veel over of een persoon overgewicht heeft of niet. Gewicht ten opzichte van de lengte op zichzelf zegt niet zo veel omdat net zoals bij de BMI deze erg hoog kan zijn terwijl er weinig vet aanwezig is. In combinatie met een vetpercentage meting is dit een effectief meetinstrument. De taille meeting is van belang omdat het vet rond de taille het meest gevaarlijk is voor de gezondheid. Er is gekozen voor de spirometer omdat deze test wat zegt over de longinhoud. Wat weer iets zegt over de conditie van een persoon. Door sporten zal de longinhoud vergroten. Er is gekozen voor de astrand fietstest omdat deze test het meest wordt gebruikt voor het meten van de conditie van een persoon. Doordat de test op een fiets plaats vindt is dit niet al te belastend voor de gewrichten. Het is van belang dat er wordt gemeten wat de gemiddelde bloedglucose waarde overdag en de hoeveelheid medicatie gebruik van de cliënt is. Door sporten zal de cliënt beter af te stellen zijn waardoor uiteindelijk de gemiddelde bloedglucose waarde op een dag meer richting de normaal zal gaan. Nuchter is dit <5,6 mmol/l en na nuttiging van suikers bedraagt dit <7.7 mmol/l. Verder heeft sporten een gunstig effect op het medicatie gebruik van de cliënt.
15
Intake formulier Diabetes Mellitus Intake: Hertest: Eindtest:
Onderzoeker: Onderzoeker: Onderzoeker:
Naam
M/V
Telefoon werk:
Geboortedatum:
Functie:
Straat:
Afdeling:
Postcode:
Personeelsnummer:
Plaats:
PZ functionaris:
Telefoon thuis:
Ploegendienst: ja / nee
Kleur van de ploeg:
Telefoon mobiel: Via welke route hier gekomen (naam BA): Sprake van verzuim geweest (met welke reden):
Trainingsdoel(en): Verlagen van de bloedglucose waarde
Ziekten/aandoeningen: Diabetes Mellitus Type 1 / Type 2 Medicatie:
Therapie/ behandeling: Controle: Sport dit moment: Roken:
Alcohol:
Blessures:
16
Aandachtspunt(en): Te volgen BRAVO thema’s o Bewegen o Roken o Alcohol o Voeding o Ontspanning
Meetinstrumenten Intake Uitslag
Hertest Waarde
Uitslag
Eindtest Waarde
Uitslag
Waarde
Bloeddruk: Pols: Gewicht: Lengte: Vet%huidplooi: Taille: Spirometer:
FEV1: FVC:
Astrand: Bijzonderheden:
Wat is uw gemiddelde bloedglucose waarde overdag? Intake
Hertest
Eindtest
Hoeveel medicatie gebruikt u op dit moment om uw Diabetes Mellitus onder controle te houden? Intake
Hertest
Eindtest
17
Hoofdstuk 4 Training Trainingsprincipes Om een kwalitatief goede training of beweegprogramma voor iemand op te kunnen stellen is het belangrijk om kennis te hebben over de fysiologie van het menselijk lichaam. Daarnaast is het van belang om kennis te hebben over de trainingseffecten die er zijn na een inspanning. In dit hoofdstuk komen alle trainingsprincipes aan bod en worden er handvatten gegeven om een trainingsschema op te kunnen stellen.
Supercompensatie Trainingen hebben effect op de functie en vorm van diverse weefsels en op diverse orgaan systemen. Bij herhaalde belasting treden aanpassingen in de gebruikte spierweefsels op zodat het lichaam de belasting in de toekomst beter aan kan. Dit aanpassingsproces wordt adaptatie of ook wel supercompensatie genoemd. Dit wil zeggen dat de functie van de weefsels na de inspanning zich hersteld naar een nieuw niveau dat hoger ligt dan voor de inspanning.₁₂₋₁₃,₁₅₋₁₆,₁₈
Overload Overload wil eigenlijk zeggen een hogere belasting. Het principe van effectief trainen is dat de belasting hoger moet worden opgelegd dan gewend is. Overload kan gezien worden als een trainingsbelasting die leidt tot supercompensatie. Zonder overload kan er dus geen supercompensatie plaatsvinden en is er dus geen verbetering van de prestatie.₁₂₋₁₃,₁₅₋₁₆,₁₈
Herstel Indien er sprake is van de juiste overload, zorgt deze voor een reactie in het lichaam, dat zich fysiologisch gaat aanpassen door middel van supercompensatie. Als het lichaam direct na een training weer zwaar wordt belast, is er onvoldoende rust en heeft de training geen positief effect. Het is dus niet aan te raden om in de eerste 20-24 uur (herstelfase) na de training het lichaam zwaar te belasten. Daarentegen is een coördinatie- en/ of techniektraining wel mogelijk.₁₂₋₁₃,₁₅₋₁₆,₁₈
Specificiteit De trainingseffecten die veroorzaakt worden door een training zijn specifiek. De veranderingen in bouw en functie zijn specifiek voor de spieren die worden belast. Dit houd dus in, dat de lichaamsdelen en functies die worden getraind sterker en beter in hun functies worden.
Reversibiliteit Trainingseffecten zijn niet blijvend. Als er op een gegeven moment gestopt wordt met trainen, zullen de effecten van de training ook weer verdwijnen. Eigenlijk kun je wel zeggen dat er een houdbaarheidsdatum is voor het trainingseffect. Dit wordt reversibiliteit genoemd. Wel is er een verschil in tijdsduur bij het verliezen van verschillende trainingseigenschappen. Zo zal je eerder je uithoudingsvermogen verliezen dan kracht. Daarnaast is het belangrijk om te weten hoeveel keer iemand moet trainen om zijn behaalde niveau te behouden. Naarmate een persoon beter getraind is, zal zijn trainingseffect bij dezelfde inspanning minder zijn dan wanneer hij begon met trainen. Het is aan te 18
raden op minimaal 2 keer in de week te gaan sporten om het huidige niveau te behouden. Dit principe wordt verminderde meeropbrengst genoemd.₁₂₋₁₃,₁₅₋₁₆,₁₈
Opstellen van een trainingsschema In de vorige paragraaf werd er besproken aan welke essentiële factoren een trainingsschema moet voldoen. In deze paragraaf worden, die trainingsprincipes toegepast bij het maken van een trainingschema voor mensen met DM.
Het begin Er zijn een aantal studies gedaan naar de effecten van bewegen bij mensen met DM. Bewegen is een algemeen begrip en kan op vele manieren worden opgevat. Daarom gaan we het analyseren met een aantal vragen. Om zo een kwalitatief goede training te kunnen geven.
Welke manier van bewegen? Krachttraining of cardiovasculaire training? Hoelang moet er getraind worden per training? Hoe zwaar moet er getraind worden? Hoe vaak moet er getraind worden?
Krachttraining of cardiovasculaire training Uit meerdere literatuurstudies in gebleken dat zowel krachttraining als cardiovasculaire training effect heeft op het verlagen van de bloedglucose waarden. Uit een studie uit Canada is gebleken dat het HBA1c gemiddelde meer afnam met cardiovasculaire training dan met krachttraining. Hoewel krachttraining er voor zorgt dat er meer glucose wordt opgenomen dan met cardiovasculaire training volgens Eriksson Tuominen. Maar het moment dat krachttraining gecombineerd wordt met cardiovasculaire training in één trainingssessie zijn de effecten het hoogst en gaat het HBA1c gemiddelde het meest omlaag. Dus de training zal moeten bestaan uit krachttraining in combinatie met cardiovasculaire training.₆,₁₈₋₂₂
Duur van de training De bedoeling bij het trainen van mensen met DM is om het bewegingsapparaat, de banden en gewrichten nadat zij gewend zijn aan de belasting, zeer intensief te gaan trainen. Hoe meer, hoe beter. De duur van de training ligt tussen de 120 minuten cardiovasculaire training en 90 minuten krachttraining per week. Dit wil zeggen, als iemand 2 keer in de week zal gaan sporten (wat minimaal het geval zal zijn bij de DM cliënten), dat er 60 minuten cardiovasculair en 45 minuten krachttraining zal moeten worden gedaan om het beste resultaat te boeken. Dit is dus 105 minuten per training. In de eerste 20 weken is het echter af te raden om zo veel minuten achter elkaar te trainen, want dit resulteert in een te grote overload waardoor er overbelasting zal gaan plaats vinden en misschien zelf uiteindelijk roofbouw . Een beter en meer verantwoord alternatief is om 3 keer in de week 70 minuten te sporten, onderverdeeld in 40 minuten cardiovasculair en 30 minuten kracht.₆,₁₈₋₂₂
19
Om er voor de zorgen dat er op een veilige manier voor de juiste belasting wordt gekozen, wordt er gebruik gemaakt van het Kracht Revalidatie Systeem (KRS) van de Rehaboom. Dit omdat via het KRS op een verantwoorde manier de intensiteit en belasting wordt opgebouwd. Het aantal herhalingen per serie is hierin gekoppeld aan een trainingsdoel. Om dit verder toe te lichten staat er in de onderstaande tabel een deel uit het KRS als voorbeeld voor coördinatie en krachtuithoudingsvermogen training.₂₅
HERH 1-2 3-4 5-7 8-12 13-20 21-30 31-40 >40 Pauze
Coördinatie 1 -40% -30% -20% -10% +10% +20% <30’
Kracht UHV 2 -20% -10% +10% 1’
3 -20% -10% +10% +20% 1’
4 -20% -10% +10% +20% 1’
Een praktijk voorbeeld: Meneer X komt voor het eerst vandaag en wil starten op de Leg-press. Hij zal dus als doel coördinatie training hebben omdat het zijn eerste training is. De trainer maakt een schatting met welk gewicht meneer X gecontroleerd 20 keer kan herhalen. Het blijkt dat meneer X 40 herhalingen kan maken met 10 kilogram. Zoals je kunt aflezen in de tabel zit meneer X in de kolom van +20%. Er zal dus 20% bij de 10kg gedaan moeten worden zodat meneer X op het goede gewicht zit te trainen. 20% van 10 =2, 10+2=12 kg dus meneer zal met 12kg op het juiste gewicht zitten om te gaan trainen. Tip voor de trainer: Neem 50% van je maximale schatting zo kun je altijd veilig testen. Het is belangrijk om in het begin van de training met lichte gewichten en veel herhalingen te trainen, gericht op coördinatie en techniek. Dit zodat de gewrichten, kapsels en banden kunnen wennen aan de belasting ter preventie van blessures. Dit wordt nader toegelicht in de paragraaf ‘intensiteit van de training’. Het is aan te raden om voor krachtoefeningen te kiezen waarmee je de grote spiergroepen aanspreekt. Denk hierbij aan de quadriceps, hamstring, gastrocnemius, erectorspinae, latissimusdorsi, trapezius, pectoralis major en niet te vergeten de obliquus abdominis en externus abdominis. Een voorbeeld voor een beginnerschema is te vinden in bijlage 4. Met techniek wordt bedoeld, de uitvoering van de oefening en de ademhaling. Er zijn heel wat mensen die tijdens het krachttrainen hun ademhaling vast houden. Dit wordt ook wel Valsalva-maneuver genoemd. Door valsalva-maneuver kan de bloeddruk een hoge waarde bereiken en het hart overbelasten. Aan te raden is om uit te ademen bij het kracht leveren en in te ademen bij de teruggaande beweging.
20
Naast de ademhaling en uitvoering van de oefeningen is het werk tempo bepalend voor de effectiviteit van de training. Het meest bruikbare tempo is 2 seconden voor de excentrische contractie en 2 seconden voor de concentrische contractie. ₁₃₋₁₆,₂₃
Intensiteit van de training Bij beide trainingen, zowel kracht als cardiovasculair, is het belangrijk om te weten op welke intensiteit iemand moet trainen met DM. Om dit in kaart te brengen hebben wij per 6 weken de intensiteit weer gegeven in de onderstaande tabel. Week
1-6
6-12
12-18
Cardio
65% Hf max
75% Hf max
85% Hf max
Kracht
3x20hh 55% 1rm
3x15hh 65% 1rm
3x10hh 70% 1rm
* Hf max= maximale hartslag, hh=herhalingen, 1 Rm = one repetition maximum
De eerste 6 weken moet er gekozen worden voor een relatieve lage belasting, zodat de gewrichten, kapsels en banden kunnen wennen aan de belasting. Daarnaast is het van belang dat de oefeningen technisch verantwoord worden uitgevoerd. Hierdoor wordt de kans op blessures kleiner en wordt er op een verantwoorde manier een basisconditie en kracht ontwikkeld. Nadat het lichaam is gewend aan de belasting en de cliënt bekend is met het apparatuur en trainen kan er meer van het lichaam gevraagd worden en heeft het lichaam een nieuwe trainingsprikkel nodig.₁₂₋₁₄,₁₈,₂₅ Krachtuithoudingsvermogen wordt in de 7de tot en met 12e week getraind. Er zal met zwaarder gewicht en hogere hartfrequentie moeten worden getraind. Er is gekozen voor krachtuithoudingsvermogen omdat dit de meest verantwoorde manier is van opbouwen met als einddoelstelling hypertrofie. Belangrijk is dat er in deze periode aandacht wordt besteed aan de ademhaling tijdens het krachttrainen. Het is de bedoeling dat er bij de concentrische contractie wordt uitgeademd en bij de excentrische contractie wordt ingeademd. Oefeningen die in het schema moeten komen te staan, moeten oefeningen zijn voor spiergroepen die over meerdere gewrichten lopen omdat dit de meest gebruikte basis spiergroepen zijn. Dit wordt ook wel compound training genoemd.₁₂₋₁₄,₁₈,₂₂,₂₅ Week 13 en de daarop volgende weken zal er moeten worden getraind op hypertrofie. Dit wil zeggen dat er met minder herhalingen en meer gewicht zal moeten worden getraind. Doordat er bij hypertrofie meer vraag naar glucose en dus minder insuline nodig is in het lichaam om de glucose te verbreken zal er op den duur structureel minder insuline nodig zijn. Doordat nu het lichaam ondertussen is gewend aan de belasting, is het belangrijk om het lichaam te blijven prikkelen. Dit kun je het beste doen met periodisering (zie trainingsprincipes), zodat er overload aanwezig is in de trainingen wat weer nodig is om te presteren. Het lichaam zal nu minder snel en minder heftig op nieuwe trainingsprikkels reageren (zie verminderde meer opbrengst) en er zullen ook geen extreme veranderingen in deze weken te zien zijn.₁₂₋₁₄,₁₈₋₂₀,₂₂ 21
Macro en mesocyclus Vanaf week 13 zal er een goed trainingsplan moeten staan voor als er progressie geboekt moet worden. Dit omdat het lichaam anders gewend raakt aan de trainingsprikkels en de effectiviteit uit blijft. Hiervoor kun je een macrocyclus maken. Een macrocyclus een planning voor een aantal maanden. Deze kan weer worden op gesplitst in een mesoplanning (weekplanning). Dit wil zeggen dat er voor een aantal maanden gepland wordt en in die aantal maanden weer een kleinere planning plaats zal moeten vinden. Een voorbeeld hier van is in de onderstaande tabel verwerkt.₁₃‚₂₆
Periodiseren Periodiseren houd in dat de trainer of fysiotherapeut een langere periode onderverdeeld in kleine periodes, met als doel dat de cliënt vooruitgang blijft boeken of juist kan pieken voor een bepaald moment. Er zijn twee bekende manieren van periodiseren Matwejew en Tschiene. In het model van Matwejew wordt er een macrocyclus op gesplitst in: 1. Algemene wedstrijdperiode 2. Specifieke wedstrijd periode 3. Wedstrijdperiode 4. Overgangsperiode. Het model van Matwejew zal dus niet geschikt zijn voor het vitaliteitcentrum omdat de cliënt geen sportgerichte planning voor wedstrijden nodig heeft. Het periodiseringsmodel van Tschiene daar in tegen bied een andere structuur. De eigenschappen van Tschiene zijn: 1. Weinig wisselende trainingsomvang 2. hoge intensiteit 3. kortere trainingscycli 4. Veel variatie in trainingsvormen. Deze punten passen veel meer bij het trainingspatroon van de cliënt en zal de methode van Tschiene ook beter aan sluiten bij het vitaliteitcentrum.₂₆
22
Week
Oefeningen kracht
Oefeningen Cardio
13-17 Doelstelling: Hypertrofie Intensiteit: 3series van 10 herhalingen 60”rust
Legpress machine Legcurll machine Calfraise machine Pulldown machine Seatedrow machine Back extension machine Chestpress machine Shoulderpress
Fiets Loopband Roeien
18-23 Doelstelling: Hypertrofie Intensiteit: 3series van 10 herhalingen 60”rust
Loopband Crosstrainer Step Roeien
24-29 Doelstelling: Hypertrofie Intensiteit: 4series van 8 herhalingen 90”rust
Loopband Summit Crosstrainer extra
Squat Lunge Calfraise on bank Lat pulldown front Barbell Bent over row Hyperextensions Bench press Dumbbell shoulder press Dumbbell squat Dumbbell lunge Clean & Jerk Pulldown front Onehand dumbbell row Rusian twist Incline benchpress Incline dummbell press IN-OUT
23
De training Als de intake is afgerond en de testgegevens bekend en verwerkt zijn kan er gestart worden met de training. Voordat er werk verricht kan worden zijn er een aantal punten die belangrijk zijn om na te lopen. Toelichting waarom dit zo belangrijk is staat vermeldt bij voeding voor, tijdens en na het trainen.
Wat is de bloedsuikerwaarde voor het trainen? Wat en wanneer is er voor het laatst gegeten? En wat is het glykemisch effect hiervan? Wat is de intensiteit en de duur van de training? Heeft de sporter suikers (druivensuikers) mee in de trainingsruimte? Voelt de sporter een hypo aankomen? Is de cliënt gewend aan inspanning en in welke mate?₅,₉
Voeding voor, tijdens en na de training Er moet voor, tijdens en na de training rekening gehouden worden met de glycemische Index van de genuttigde of de te nuttigen voeding. De glycemische Index (GI) is een rangschikking van koolhydraten. Deze is afgeleid van hun directe effect op de bloedglucose waarde. Hierin worden voedingsmiddelen vergeleken op basis van de aanwezige koolhydraten. Koolhydraten die snel afbreken tijdens de spijsvertering hebben de hoogste glycemische index. Bij nuttiging van deze koolhydraten stijgt de bloedglucose waarde snel en hoog. Producten waar veel suiker in zit zoals dextro, mars en koekjes hebben een hoog glycemische index. Wanneer er dus kortdurend een snelle stijging van de bloedglucose moet worden bewerkstelligd, moet er iets met veel suiker gegeten worden. Bijvoorbeeld wanneer iemand een hypoglycemie heeft. Ideaal is de toediening van 20 gram glucose, opgelost in een vloeistof. Koolhydraten die relatief langzaam afbreken en glucose geleidelijk afgeven aan het bloed, hebben een lage glycemische index. Voedingsmiddelen met een lage GI zijn onder andere groente, fruit, peulvruchten, volkoren graanproducten en producten met weinig toegevoegde suiker. Wanneer voor een langere tijd de bloedglucosespiegel hoog gehouden moet worden, moeten er producten gegeten worden met een lage glycemische index. Bijvoorbeeld wanneer iemand wil gaan sporten. Tijdens inspanning van 1 uur of minder is water over het algemeen genoeg. Echter wanneer de inspanning langer duurt dan 1 uur is het belangrijk vocht met koolhydraten te drinken. Na inspanning is het het beste om traag resorbeerbare koolhydraten in de vorm van koolhydraatrijk vast voedsel te nemen Belangrijk is om voor het sporten de bloedglucose te meten. Uit onderstaande tabel kan opgemaakt worden hoeveel extra koolhydraten er eventueel genuttigd moeten worden volgens de Nederlandse diabetes federatie. Daar naast is het belangrijk om ook na het sporten de bloedglucose te meten om te kijken wat het effect van de training hier op is. Mocht het zo wezen dat de cliënt een hypoglykemie aanval krijgt tijdens het sporten is het noodzakelijk om snelle suikers te geven (dextro, limonade etc.) om
24
snel de glucose spiegel om hoog te brengen. Hier na wordt aangeraden nog even een broodje te eten wat lang werkend is.₅,₉
Duur en type inspanning
Glucosewaarde voor aanvang
Extra koolhydraten
30 minuten of minder lichte inspanning
Onder 5 mmol/l
10-15 gram
Boven 5 mmol/l
geen
30-60 minuten matige inspanning
Onder 5 mmol/l
30-45 gram
Tussen 5 en 10 mmol/l
15 gram
1 uur of langer matige Inspanning
Onder 5 mmol/l
45 gram per uur
Tussen 5 en 10 mmol/l
30-45 gram per uur
Tussen 10 en 16 mmol/l
15 gram per uur
25
Verantwoording In dit hoofdstuk staat kort vermeld wat ieders aandeel was in dit protocol en welk hoofdstuk wie heeft geschreven. Gezamenlijk is er begonnen met het zoeken naar informatie in de bibliotheek op school, zoekmachines, huisartsenpraktijken, openbare bibliotheken en thuis in de eigen boeken en tijdschriften. Vervolgens is er op papier gezet wat in het protocol verwerkt moest worden (zie onderstaande lijst) en zijn sommige onderdelen verdeeld per persoon. Er is tijdens deze 10 weken nauw samen gewerkt waardoor alle hoofdstukken in overleg zijn opgesteld. Voordat er werd begonnen aan een hoofdstuk, is er eerst samen vastgesteld wat hier exact in moest staan. Tijdens het maken van de hoofdstukken is continu overlegd. Hierdoor is niet exact te zeggen wie wat heeft gemaakt. Het product geheel gemaakt in samenspraak. Nadat alles was uitgewerkt, is gezamenlijk de lay-out van het protocol opgesteld en kritisch naar de opbouw gekeken.
Wat te doen
Bruce
Myrthe
Voorwoord
Nagekeken en afgemaakt.
Opzet gemaakt.
Inhoudsopgave
Gemaakt.
Inleiding
Opzet gemaakt.
Nagekeken en afgemaakt.
Tot stand komen protocol
Nagekeken en afgemaakt.
Opzet gemaakt.
Achtergrond informatie DM
Gemaakt, nagekeken en aangepast.
Gemaakt, nagekeken en aangepast.
Intake met meetinstrumenten
Gemaakt, nagekeken en aangepast.
Gemaakt, nagekeken en aangepast.
Training met trainingsprincipes en gericht op DM
Gemaakt, nagekeken en aangepast.
Gemaakt, nagekeken en aangepast.
Verantwoording
Nagekeken en afgemaakt.
Opzet gemaakt.
Conclusie
Nagekeken en afgemaakt.
Opzet gemaakt.
Samenvatting
Opzet gemaakt.
Nagekeken en afgemaakt.
Literatuurlijst
Gemaakt
Gemaakt
Nawoord
Nagekeken.
Gemaakt.
Bijlagen
Gemaakt.
Gemaakt.
26
Conclusie Hierin wordt geëvalueerd of en hoe er aan de opdracht van Heliomare is voldaan. Opdracht Heliomare De vraag van Heliomare is om een trainingsprotocol voor mensen met DM op te stellen voor de trainers en fysiotherapeuten van het vitaliteitcentrum van Heliomare. Hierin moet achtergrond informatie gegeven worden over DM, er moet exact vermeld staan hoe de intake moet worden afgenomen en hoe een trainingsschema opgesteld moet worden. Hierdoor zullen de trainers en fysiotherapeuten het zelfde te werk gaan waardoor het trainingstraject efficiënter en effectiever zal verlopen. De doelstelling van het protocol Na het bestuderen van het protocol “trainen met DM” kan men fysiotherapeutisch verantwoord een bewegingsprogramma voor 24 weken opstellen voor een cliënt met DM. Met onder andere als doel, een daling van het glucosegehalte. Er is een protocol ontwikkeld dat aan de bovenstaande randvoorwaarden voldoet. Dit protocol is samengesteld doormiddel van de klinische expertise van heliomare gekoppeld aan recent wetenschappelijk informatie. Er is geïnformeerd bij de trainers en fysiotherapeuten naar hun manier van werken tijdens de intake en het trainingstraject en hieruit is de beste werkwijze schriftelijk weergegeven in combinatie met recent wetenschappelijke informatie.
27
Samenvatting In samenwerking met Corus heeft het vitaliteitscentrum van Heliomare een trainingstraject opgesteld voor de werknemers van corus met onder andere DM. Deze training wordt gegeven door trainers en fysiotherapeuten van Heliomare. Nu blijkt dat er geen eenduidige manier is van het afnemen van de intake, de tussentijdse metingen en het opstellen van een trainingsschema. Er blijkt ook dat de fysiotherapeuten soms te weinig kennis hebben over kracht en cardiovasculaire training en dat de trainers soms te weinig kennis hebben over het ziektebeeld DM. De vraag van Heliomare aan ons is dan ook. Een protocol met hierin het ziektebeeld, de intake, en de behandeling uitgebreid beschreven. Voorafgaande aan werken met cliënten met DM is het belangrijk om precies te weten wat DM is. Tijdens hoofdstuk 1 wordt daarom uitgebreid hierover geschreven. Voordat de trainer / fysiotherapeut begint met het afnemen van een intake of het geven van een training moet dit hoofdstuk goed bestudeerd zijn. Hierdoor kunnen er specifiekere vragen worden gesteld tijdens de intake, kan de training beter op DM afgestemd worden en kunnen sneller situaties tijdens de trainingen herkend worden waar vervolgens beter op kan worden ingespeeld. Wanneer de achtergrond informatie goed bestudeerd is kan worden gestart met het afnemen van een intake. Voorafgaande heeft de cliënt al 2 vragenlijsten ingevuld. De algemene vragenlijst en de kwaliteit van leven vragenlijst. De algemene vragenlijst wordt door Heliomare als standaard gebruikt voor iedere cliënt. Daarnaast krijgen de cliënt een kwaliteit van leven vragenlijst mee. Deze dient als meetinstrument om te zien hoe de cliënt zijn klachten ervaart en om te zien hoe dit eventueel verbeterd in de loop van het traject. Tijdens de intake word een goed beeld geschetst van klachten van de cliënt. Samen met de cliënt worden er SMART doelen opgesteld. Daarna worden er metingen gedaan om te zien wat het start niveau is van de cliënt. Hierbij wordt gekeken naar de bloeddruk, de hartslag, of er sprake is van overgewicht en wat de conditie is van de cliënt. Uiteraard wordt er ook gekeken naar de hoeveelheid medicatie die wordt gebruikt. Al deze factoren zouden in de loop van het traject moeten verbeteren. Voorafgaande aan het opstellen van een effectief trainingsschema moeten de trainers en fysiotherapeuten kennis hebben over trainingsprincipes. Ze moeten weten hoe ze een effectief trainingschema op kunnen stellen en waar ze daarbij rekening mee moeten houden. De volgende trainingsprincipes moeten er aan te pas komen: supercompensatie, overload, herstel, specificiteit, reversibiliteit. Tevens is het belangrijk om te kunnen periodiseren. Uit onderzoek is gebleken dat een combinatie van kracht training en cardiovasculaire training het meest effectieve middel is om de medicatie behoefte te verminderen bij mensen met DM. Hierbij geldt dat, hoe vaker er wordt getraind en hoe langer deze trainingen duren hoe meer effect dit heeft op het medicatie gebruik van de cliënt. Dit zelfde geldt voor de intensiteit van de trainingen. Des te zwaarder de training is, hoe meer effect op het medicatie gebruik van de cliënt. Er wordt gebruik gemaakt van het kracht revalidatie systeem bij de krachttraining om op een veilige en effectieve manier te meten en te trainen. Nadat het trainingenschema is opgesteld kan worden gestart met de trainingen. Elke training moet goed uitgevraagd worden hoe het met de cliënt gesteld is. Belangrijk is om te weten wat de cliënt gegeten en gedronken heeft voor de training en wanneer dit was. Er moet altijd rekening gehouden worden met eventuele hypoglykemieen. 28
Literatuurlijst 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
9. 10.
11.
12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.
21. 22. 23. 24.
Hogeschool van Amsterdam scriptie online. URL: http://scriptiesonline.bib.hva.nl/ PiCarta. URL: http://www.picarta.nl PubMed. URL: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/ Janssen P, Avendonk M. Leven met diabetes mellitus type 2. 1ste ed. Houten: Bohn stafleu van Loghum; 2009. Noten K. Diabetes in beweging, handboek voor diabetes direct fit. 1ste ed. Uithoorn: Karakter uitgevers BV; 2004. Vrijenhoek JH. Pathologie en geneeskunde voor fysiotherapie,bewegingstherapie en ergotherapie. 5e ed. Maarssen: Elsevier gezondheidszorg; 2005. Kooy A. Diabetes mellitus diagnostiek,complicaties en behandeling.1ste ed. Houten: Prelum uitgevers; 2008. Suikerstichting Nederland. Position paper diabetes mellitus. Baarn: Suikerstichting Nederland; 2005. Nederlandse diabetes federatie. Richtlijnen en adviezen voor goede diabeteszorg. Maastricht: PlantijnCasparie; 2000. Gijsen R, Baan CA, Feskens EJM. Diabetes mellitus. Omvang van het probleem In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid, versie 11 juni 2003. Bilthoven: RIVM, 2003. Gijsen R, Baan CA, Feskens EJM. Diabetes mellitus. Omvang van het probleem. Hoe vaak komt diabetes mellitus voor en hoeveel mensen sterven eraan. In: Volkgezondheid Toekomst Verkenning. Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, 11 juni 2003. Houtman ILD, Schlatmann HFPM, van der Poel GM. Fysiologie voor de sportpraktijk. 5e ed. Maarssen: Elsevier gezondheidszorg; 2000. Bompa T, Cornacchia L. Power, periodisering voor spiermassa en kracht. 1ste ed. Rijswijk: Elmar B.V; 2002. Fox E.L., Browers R.W., Foss M.L. Fysiologie voor lichamelijke opvoeding, sport en revalidatie. 5e ed. Maarssen: Elsevier / De Tijdsstroom; 2001. Bruijnen T. Basis instructie fitness. 1ste ed. Amsterdam: sportquest; 2003. Bruijnen T. Handboek krachtsporttraining. 1ste ed. Amsterdam: sportquest; 1997. Heine RJ, Tack CJ. Handboek diabetes mellitus. 3e ed. Utrecht: De tijdstroom; 2004. Human motion. Basiscursus diabetes mellitus en overgewicht. 1ste ed. Laren: Human moition; 2008. Beekman K. De effecten van training bij patiënten met diabetes mellitus type 2 2008. Boule N. G, Kenny G. P, Haddad E, Wells R. J, Sigal G. A. Meta-analysis of the effect of structured exercise training on cardiorespiratory fitness in Type 2 diabetes mellitus. Diabetologia 2003;46:1071–1081. Ribbink A. Het effect van trainen bij diabetes mellitus patiënten. faculteit geneeskunde, Universiteit Utrecht 2005. Cauza E, Strasser B, Haber P. The benefits of strength training compared to endurance training on performance and metabolic parameters in dm 2. Athens, pre-olympic Congress 2004. Bean A. Complete gids voor krachttraining. 2nd ed. Rijswijk: Uitgeverij Elmar B.V.; 2004. Zittlau D. complete workout krachttraining. 1ste ed. België: N.V.,Aartselaar; 2003. 29
25. Van de Goolberg T. De rehaboom een methodische aanpak in de sportrevalidatie. 1ste ed. Maarssen: Elsevier gezondheidszorg; 2005. 26. Van der Eerden T, Tummers P, Wezenberg B. Training en coaching SB307. 1ste ed. Arnhem: Uitgeverij Angerenstein;2004.
30
Nawoord Tijdens het maken van de beroepsopdracht is er veel kennis vervaardigd met betrekking tot trainen en diabetes mellitus. Er is veel informatie gewonnen met betrekking hierop. Hopelijk zal het protocol in gebruik worden genomen door het vitaliteitcentrum van Heliomare in Velzen en dat het protocol een bijdrage zal leveren aan meer uniformiteit in de behandeling van cliënten met DM tussen de fysiotherapeuten binnen het vitaliteitcentrum van Heliomare.
31
Bijlage 1, Vragenlijst Naam : Geb datum : Personeelsnummer :
GEZONDHEID 1. Hoe schat u uw gezondheid in :
0 slecht 0 normaal 0 goed
ALGEMENE GEGEVENS 2. Heeft u nu klachten over uw gezondheid?
ja 0
nee 0
3. Bent u nu onder behandeling van de
huisarts 0 0 specialist 0 0 zo ja, welke specialist?…………………………………………………………… 4. Gebruikt u medicijnen wegens
hoge bloeddruk hartaandoening longaandoening nieraandoening maagaandoening darmaandoening gewrichtsziekten Diabetes Mellitus bloedverdunning anders ………… ………………….
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Zo ja, welke ……………………………………………………………………..
HUIDIGE KLACHTEN 6. Heeft u wel eens last van hartkloppingen 7. Zijn uw voeten ‘s avonds regelmatig gezwollen 8. Heeft u regelmatig bloedneuzen? 9. Heeft u regelmatig hoofdpijn? 10. Bent u regelmatig duizelig? 11. Heeft u moeite uw evenwicht te bewaren?
ja 0 ja 0 0 0 0 0
nee 0 nee 0 0 0 0 0 32
12. Bent u wel eens buiten bewustzijn geweest? 13. Heeft u last van slaapstoornissen? 14. Bent u vaak verkouden? 15. Hoest u veel? 16. Heeft u in rust last van kortademigheid piepende ademhaling benauwdheid
0 0 0 ja 0 0 0 0
0 0 0 nee 0 0 0 0
17. Heeft u last van langdurige vermoeidheidsklachten?
ja 0
nee 0
ja
nee
18. Heeft u een van de volgende aandoeningen (gehad)?
Hartaanval (infarct)? 0 0 Pijn op de borst (angina pectoris) 0 0 Hartklepaandoening 0 0 Verhoogde bloeddruk 0 0 Andere hart- of vaataandoening 0 0 Hersenbloeding 0 0 Acuut rheuma of jicht 0 0 Diabetes Mellitus 0 0 Zie ook Diabetes Mellitus Schildklierafwijkingen 0 0 Lever- of galafwijkingen 0 0 Astma 0 0 Bronchitis of hooikoorts 0 0 overgevoeligheid (allergie) 0 0 Zo ja, voor …………………………………… Diabetes Mellitus Is er bij u de diagnose Diabetes Mellitus vast gesteld door een Arts/Specialist en in welk jaar was dit? ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………… Welke type Diabetes Mellitus is er vastgesteld? TYPE 1 / TYPE 2 Doet u aan zelfcontrole en zelfregulatie van u bloedglucose waarde (bloedsuikerspiegel)? ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………
33
Voelt u een hypo (glykemie aanval) aankomen? ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………… Wat voor soort medicatie gebruikt u voor uw Diabetes Mellitus en hoeveel keer per dag? ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………… Heeft u al eerder met Diabetes gesport? Zo ja, wat was hier het effect van op het bloedsuiker? ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………… 19. Heeft u wel eens een operatie ondergaan? Zo ja, welke operatie? En Wanneer ? ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………… 20. Heeft u een klacht/aandoening die niet genoemd is. Zo ja, welke ? ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………… LEVENSSTIJL ja nee 21. Rookt u? 0 0 Zo ja, hoeveel sigaretten per dag? ……………………….. 22. Gebruikt u regelmatig alcoholhoudende dranken? 0 0 23. Gebruikt u drugs? 0 0 24. Bent u het laatste jaar meer dan 5 kg zwaarder geworden? 0 0 25. Bent u het laatste jaar meer dan 5 kg afgevallen? 0 0 26. Volgt u een bepaald dieet? 0 0 Zo ja, wat voor een dieet ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 27. Bent u regelmatig lichamelijk actief? Nooit 0 hooguit 1 keer per week 0 2x per week 0 34
3 of meer keer per week 28. Hoe schat u uw conditie in? slecht matig gemiddeld goed zeer goed 29. Welke sport(en) beoefent u? hardlopen trimmen (recreatief joggen) wandelen (> 10 km per uur) 0 zwemmen teamsport ……………………………….. individuele sport ………………………… …………………………………………… fitness aerobics andere sport(en) ……………………….. 0 ……………………………………………. 30. sport u op wedstrijdniveau recreatief niveau
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0
KLACHTEN BIJ SPORTBEOEFENING ja nee 31. Wordt u kortademig bij lichte inspanning? 0 0 32. Krijgt u bij inspanning pijn op de borst? 0 0 33. Heeft u regelmatig last van spierproblemen? 0 0 Zo ja, welke …………………………………………………………. 34. Heeft u regelmatig last van peesproblemen? 0 0 Zo ja, welke …………………………………………………………. 35. Heeft u regelmatig last van pijn, stijfheid, zwelling of een instabiel gevoel in uw gewrichten? 0 0 Zo ja, welke …………………………………………………………. 36. Heeft u regelmatig nekklachten? 0 0 Zo ja, wordt u daar voor behandeld? 0 0 37. Heeft u regelmatig last van u rug? 0 0 Zo ja, wordt u daar voor behandeld? 0 0 38. Heeft u regelmatig last van uitstralende pijn? 0 0 in de armen 0 0 in de benen 0 0 39. Heeft u nog andere klachten? Zo ja, welke ……………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………
Hierbij verklaar ik er geen bezwaar tegen te hebben dat het trainingsteam van het Vitaliteitcentrum ter informatie (wanneer daar een medische indicatie voor bestaat) contact 35
opneemt met de huisarts of bedrijfsarts. Deze informatie zal niet zonder toestemming van ondergetekende aan derden (anders dan bedrijfsarts of huisarts)worden verstrekt. Verder verklaar ik volledig op de hoogte te zijn van de inhoud van het test- en trainingsprogramma en op vrijwillige basis en onder geheel eigen verantwoordelijkheid aan het programma deel te nemen.
Datum : Handtekening:
36
Bijlage 2, RAND 36 Kwaliteit van leven vragenlijst (RAND 36) Voor verdere toelichting over het gebruik van de RAND 36, raadpleeg de handleiding op: www.rug.nl/nch/research_tools/assessment_tools/RAND-36_handleiding.pdf Toelichting In deze vragenlijst wordt naar uw gezondheid gevraagd. Wilt U elke vraag beantwoorden door het juiste hokje aan te kruisen. Wanneer U twijfelt over het antwoord op een vraag, probeer dan het antwoord te geven dat het meest van toepassing is. 1.
Wat vindt u, over het algemeen genomen, van uw gezondheid? uitstekend zeer goed goed matig slecht
2.
In vergelijking met een jaar geleden, hoe zou u nu uw gezondheid in het algemeen Beoordelen? Veel beter dan een jaar geleden Iets beter dan een jaar geleden Ongeveer hetzelfde als een jaar geleden Iets slechter dan een jaar geleden Veel slechter dan een jaar geleden
3.
De volgende vragen gaan over dagelijkse bezigheden. Wordt u door uw gezondheid op dit moment beperkt bij deze bezigheden? Zo ja, in welke mate?
a.
Forse inspanning zoals hardlopen, zware voorwerpen
ja, ernstig beperkt
ja, een beetje beperkt
nee, helemaal niet beperkt
tillen, inspannend sporten
b.
Matige inspanning zoals het verplaatsen van een tafel, stofzuigen, fietsen
c.
Tillen of boodschappen dragen
d.
Een paar trappen oplopen
e.
Eén trap oplopen
f.
Buigen knielen of bukken
37
4.
5.
g.
Meer dan een kilometer lopen
h.
Een have kilometer lopen
i.
Honderd meter lopen
j.
Uzelf wassen of aankleden
Had u, ten gevolge van uw lichamelijke gezondheid de afgelopen 4 weken één van de volgende problemen bij uw werk of andere dagelijkse bezigheden?
ja
nee
a.
U heeft minder tijd kunnen besteden aan werk of andere bezigheden
b.
U heeft minder bereikt dan u zou willen
c.
U was beperkt in het soort werk of het soort bezigheden
d.
U had moeite met het werk of andere bezigheden (het kostte u bijvoorbeeld extra inspanning)
Had u, ten gevolge van een emotioneel probleem (bijvoorbeeld doordat u zich depressief of angstig voelde), de afgelopen 4 weken één van de volgende problemen bij uw werk of andere dagelijkse bezigheden?
ja
nee
a.
U heeft minder tijd kunnen besteden aan werk of andere bezigheden
b.
U heeft minder bereikt dan u zou willen
c.
U heeft het werk of andere bezigheden niet zo zorgvuldig gedaan als u gewend bent
38
6.
7.
8.
In hoeverre heeft uw lichamelijke gezondheid of hebben van emotionele problemen u de afgelopen 4 weken belemmerd in uw normale sociale bezigheden met gezin, vrienden, buren of anderen?
helemaal niet
enigszins
nogal
veel
heel erg veel
Hoeveel pijn had u de afgelopen 4 weken?
geen
heel licht
licht
nogal
ernstig
heel ernstig
In welke mate heeft pijn u de afgelopen vier weken belemmerd bij uw normale werkzaamheden (zowel werk buitenshuis als huishoudelijk werk)?
helemaal niet
een klein beetje
nogal
veel
heel erg veel
39
9.
Deze vragen gaan over hoe u zich de afgelopen 4 weken heeft gevoeld. Wilt U bij elke vraag het antwoord aankruisen dat het beste aansluit bij hoe U zich heeft gevoeld.
Hoe vaak gedurende de afgelopen 4 weken:
10.
voortd urend
meest al
vaak
soms
zelden
nooit
a.
voelde u zich levenslustig?
b.
voelde u zich erg zenuwachtig?
c.
zat u zo erg in de put dat niets u kon opvrolijken?
d.
voelde u zich kalm en rustig?
e.
voelde u zich erg energiek?
f.
voelde u zich neerslachtig en somber?
g.
voelde u zich uitgeblust?
h.
voelde u zich gelukkig?
i.
voelde u zich moe?
Hoe vaak hebben uw lichamelijke gezondheid of emotionele problemen gedurende de afgelopen 4 weken uw sociale activiteiten (zoals bezoek aan vrienden of naaste familieleden) belemmerd?
voordurend
meestal soms
40
11.
zelden
nooit
Wilt U het antwoord kiezen dat het beste weergeeft hoe juist of onjuist u elke van de volgende uitspraken voor uzelf vindt.
volkomen
groten-
weet
groten-
juist
deels
ik niet
deels
juist
volkomen onjuist
onjuist
a.
Ik lijk gemakkelijker ziek te worden dan andere mensen.
b.
Ik ben net zo gezond als andere mensen die ik ken.
c.
Ik verwacht dat mijn gezondheid achteruit zal gaan.
d.
Mijn gezondheid is uitstekend.
41
Bijlage 3, Meetinstrumenten Bloeddrukmeting Meet de bloeddruk altijd links en rechts. Onderarm moet op de tafel rusten. Indien er een (heel)groot verschil zit tussen links en rechts kan dit duiden op pathologie. Test dit altijd twee keer. Als de bloeddruk verhoogd is (>140 | >90) meet je de bloeddruk aan het einde van alle testen nog een keer. Vraag ook of iemand vlak voor test heeft gerookt of veel koffie heeft gedronken, dit kan een hoge bloeddruk veroorzaken. Geef aan dat een hoge bloeddruk een momentane opname is en dat het verstandig is dit bij de huisarts ter zijne tijd nogmaals te laten testen. Zorg er wel voor dat je mensen niet onnodig ongerust maakt.
Gewicht De deelnemer wordt verzocht zijn/haar schoenen uit te trekken en broek/rokzakken leeg te maken en hoed af te zetten. Controleer of de weegschaal 0 aangeeft. De deelnemer stapt op de weegschaal, in het midden, de voeten iets uit elkaar. Afhankelijk van de kleding wordt er standaard 1.5 kg van het wicht afgehaald.
Lengte De deelnemer wordt verzocht rechtop tegen de lat aan te gaan staan (zonder schoenen); kijkt recht voor zich uit, hielen tegen elkaar aan, voeten in een hoek van ± 45 o. Latje laten zakken en aflezen op 0,5 cm en lengte noteren op het formulier medische gegevens.
Spirometer Laat de cliënt staan en leg uit hoe de test gedaan moet worden. Men ademt in en ademt op de tuut van de spirometer zo lang mogelijk uit.
Huidplooimeting Doel van de test De hoeveelheid onderhuidse vet meten. Test Meet doormiddel van een huidplooimeter (zoals hieronder) de hoeveelheid onderhuidse vet De test wordt aan één deel van het lichaam uitgevoerd. Welke dit is, maakt niets uit. Ook moet er aan de cliënt worden gevraagd om de bovenkleding (T-shirt) uit te trekken. Uitvoering
Lichaamslocatie
Uitvoering
Supra-iliacaal
De huidplooi wordt opgenomen vlak boven het ilium, 1 cm achter de spina iliaca superior anterior, en verloopt lichtjes naar beneden naar mediaal toe. De huidplooimeter wordt mediaal en distaal 42
van de greep geplaatst. De huidplooi wordt opgenomen vlak onder de inferieure hoek van de scapula, en loopt volgens de natuurlijke diagonale lijn van de huid (aflopend naar lateraal toe in een hoek van ongeveer 45°). De huidplooimeter wordt lateraal en distaal van de greep geplaatst. De huidplooi wordt opgenomen in het midden van de acromiale – radiale lijn, parallel aan de bovenarm. De huidplooimeter wordt 1 cm meer distaal geplaatst. De huidplooi wordt opgenomen in het midden van de acromiale – radiale lijn, parallel aan de bovenarm. De huidplooimeter wordt 1 cm meer distaal geplaatst.
Subscapulair
Triceps
Biceps
Testresultaten Noteer het gemiddeld van de gemeten millimeters op het intakeformulier. Deze resultaten worden ingevoerd in de software, deze berekend door middel van een formule het totale vetpercentage. De uitkomst van de hoeveelheid vetpercentage is leeftijd, sekse en achtergrond afhankelijk en hier zal ook rekening mee moeten worden gehouden.
Omvang taille Doel van de test Meet de omvang van de buikregio. Doelgroep Iedereen (maar in het bijzonder mensen met overgewicht) Resultaat De buikomvang in centimeters geeft een indruk van het risico op het gezondheidsrisico Wijze van scoren Meet de omvang van de buik op het smalste gedeelte van de taille, onder de rand van de ribben, maar boven de rand van het bekken. Interpretatie Middelomtrek (cm)
Beoordeling/advies
Mannen
Vrouwen
<94
<80
Blijf op gewicht (geen verhoogd risico)
94 - 102
80 - 88
Blijf op gewicht (nog geen verhoogd risico, gevarenzone komt in beeld)
≥ 102
≥ 88
Probeer af te vallen (verhoogd risico) 43
Astrand Fietstest Testprotocol Doel van de test Meet de maximale zuurstofopname. Doelgroep Mensen die géén bètablokkers gebruiken waarvan het inspanningsvermogen gemeten moet worden Resultaat De Astrand-test is een submaximaaltest. Bij deze test wordt via de hartslag de VO2max “afgeleid”. Deze waarde geeft een indruk van het inspanningsvermogen. Wijze van scoren Fietsergometer Hartslagmeter Uitvoering Stel het zadel in op de juiste hoogte. Met het been gestrekt moet de hak iets lager zijn dan de teen. Laat de cliënt fietsen op een omwentelingssnelheid van 50 rpm. Aan deze snelheid mag eerst op een zeer lage weerstand gewend worden. Als de test begint wordt de weerstand op de gewenste hoogte gezet. Binnen de eerste minuut moet deze oplopen boven de 110 slagen per minuut, Na 2 minuten moet de hartslag boven 120 slagen per minuut komen, Tot het einde van de 2e minuut mag de weerstand aangepast worden om de gewenste hartslag te behalen. In de 5e en 6e minuut moet de hartslag opgelopen zijn tot tussen 130 en 170 slagen per minuut. [Houdt hierbij er rekening mee dat de maximale hartfrequentie met leeftijd afneemt] Aan het einde van iedere minuut wordt de hartslag genoteerd. Laat de cliënt na afloop van de test rustig 1 á 2 minuten uitfietsen met lage weerstand. Het gemiddelde van de 5e en 6e minuut wordt berekend en via het nomogram van Astrand kan de VO2max afgelezen worden. Borgschaal voor inspanning Doel van de test Meet de mate van vermoeidheid tijdens inspanning Doelgroep Iedereen, maar speciaal geschikt voor mensen die een cardiale beperking hebben. Resultaat Er kan een inschatting gemaakt worden van de mate van inspanning.
44
Borgschaal Hoe ervaar je de inspanning? 6 7
Zeer zeer licht
8 9
Zeer licht
10 11
Tamelijk licht
12 13
Redelijk zwaar
14 15
Zwaar
16 17
Zeer zwaar
18 19 20
Zeer zeer zwaar 45
Bijlage 4, Informatie brief, waarom sporten voor cliënten
Gezonde bloedglucose waarden Afname insuline resistentie, verbetering insuline werking, minder insuline nodig Toename (goed) HDL cholesterol Afname (slecht) LDL cholesterol Daling verhoogde bloeddruk Afname (kans) hart en vaatziekten Gunstige invloed op het stollingssysteem Afname vet buik en benen Afname lichaamsgewicht Verhoging stofwisseling in rust en tijdens activiteit Verbetering prestatievermogen Verhoging uithoudingsvermogen Verbetering spiermetabolisme Positieve invloed op psychosociale factoren Minder angst om te bewegen Afname depressiviteit Afname overlijdingskans
46
Bijlage 5, Voorbeelden trainingsschema’s Hieronder staat per trainingperiode van 6 weken een voorbeeld van een trainingsschema vermeld.
47
48
49
50
51
52
53
