BERICHTGEVING TIJDENS DE BRAND

INDHOUD Pagina 2

0.1. Inleiding

3

0.2. Doel van het onderzoeksrapport

3

0.3. Meldingen

4

0.4. Aanvullend Onderzoek

Hoofdstuk 1 ALARMERING / INFORMATIEVOORZIENING / BERICHTGEVING TIJDENS DE BRAND 5 6 7 9 10 16 28 30

1.0. Meldingen van algemene aard 1.0.1.- Meldingen Brongebied 1.0.2.- Meldingen Effectgebied 1.2. Calamiteitenzender(s) 1.3. Autoriteiten 1.4. Onderzoek en bevindingen 1.5. Conclusies 1.6. Aandachtspunten

Hoofdstuk 2 INFORMATIEVOORZIENING / BERICHTGEVING IN DE NAFASE 33 34

Inleiding op dit Hoofdstuk 2.0. Meldingen en bevindingen

36

2.3. Autoriteiten

54 55

2.5. Conclusies 2.6. Aandachtspunten

56

3.0. Slotwoord

57

4.0. Bijlagen

1

0.1. Inleiding

Op 5 januari 2011 was er een grote brand op het terrein van het bedrijf Chemie Pack in het industriegebied te Moerdijk. De brand brak uit rond 14.20 uur. De rook verspreidde zich razendsnel richting Zuid-Holland-Zuid en op 4 plaatsen gingen daar op een gegeven moment de sirenes af. Er was veel onduidelijkheid omtrent de alarmering en de berichtgevingen waren regelmatig tegenstrijdig, onvolledig of te laat. Dat bracht veel mensen in verwarring en gaf een gevoel van onveiligheid. Naar aanleiding van deze grote brand en de ongerustheid onder de bevolking was er een meldpunt in het leven geroepen waar mensen hun klachten konden deponeren die te maken hadden met de alarmering en informatievoorziening / berichtgevingen. In totaal zijn rond de 200 meldingen binnengekomen. Vele klachten hadden betrekking op de alarmering en dan met name uit buurtschap Schenkeldijk, ’s-Gravendeel, Dordrecht, Zwijndrecht en Moerdijk. Deze mensen vroegen zich af waarom bij hen geen sirene was afgegaan. In de gebieden waar de sirene wel was afgegaan was deze vaak slecht te horen, was ook een veelvoorkomende klacht. Ook over de informatievoorziening kwamen veel klachten. Er kwamen diverse klachten binnen over de kwaliteit van berichtgeving via de calamiteitenzender(s). De informatie die daar verstrekt werd was vaak achterhaald en er waren teveel herhalingen te zien, was een veel gehoorde klacht. Ook de informatie die op de mededelingenbalk (tickertape) verscheen bij RTV Rijnmond strookte niet met de mate van alarmering. Er kwamen ook klachten binnen over de website crisis.nl en het landelijke telefoonnummer 0800-1351. Mensen die zich hier in een vroeg stadium wilde laten informeren over de situatie konden de website niet bereiken en het telefoonnummer was, ondanks dat gemeld werd dat het beschikbaar was, nog een tijd lang niet operationeel. Over Sms-alert kwamen ook diverse meldingen binnen. Naar aanleiding van de binnengekomen meldingen is nader onderzoek verricht en dit onderzoeksrapport opgesteld. Hierin wordt beschreven hoe de bevolking deze grote brand, de alarmering en berichtgeving beleefd heeft. Dit onderzoeksrapport is verdeeld in twee fases. De fase van de brand zelf waarin de beperkende maatregelen tijdens de brand van kracht waren (5 en 6 januari) zijn beschreven in Hoofdstuk 1 en de nafase inclusief de ongerustheid over de neergeslagen roetdeeltjes en de gevolgen voor de volksgezondheid in Hoofdstuk 2. Dit onderzoeksrapport is compleet met conclusies en aandachtspunten.

2

0.2. Doel van het onderzoeksrapport Dit onderzoeksrapport heeft als doel om de autoriteiten een document aan te reiken waarmee voor hen duidelijk wordt hoe de bevolking deze ramp heeft beleefd qua alarmering en berichtgevingen. Dit geldt zowel in de periode tijdens de brand, alsook in de nafase. Met dit onderzoeksrapport wordt inzichtelijk gemaakt waar de knelpunten zitten en waar de autoriteiten lering uit kunnen trekken en deze bevindingen mee kunnen nemen in hun evaluaties en in navolging hierop passende maatregelen te treffen. Dit onderzoeksrapport is uitdrukkelijk NIET gericht op hoe de bestrijding van de brand zelf verliep, de oorzaak van de brand, de schuldvraag en allerlei andere technische aspecten die hiermee samenhangen.

0.3. Meldingen Vanuit het brongebied (Moerdijk e.o) zijn ruim 20 meldingen binnengekomen op het meldpunt. Vanuit het effectgebied, globaal genomen de gehele regio ZHZ, zijn rond de 160 meldingen binnengekomen. De meeste meldingen kwamen uit ’s-Gravendeel en Dordrecht. (zo’n 60%) De meldingen uit Strijen waren minder in aantal (zo’n 15%) evenals de meldingen uit de buurtschappen Schenkeldijk, Mookhoek en Strijen-sas (zo’n 15%). Dat laatste is logisch te verklaren, omdat er in de buurtschappen relatief veel minder mensen wonen. Ook kwamen er diverse meldingen (rond de 10%) van buiten het door de overheid aangeduide effectgebied (Zwijndrecht, Papendrecht, Ridderkerk Hendirk-Ido- Ambacht, Nieuw Lekkerland, Alblasserdam, Rotterdam). Deze meldingen zijn wel meegenomen in de rapportage. Ook kwamen er meldingen binnen van buiten de regio ZHZ. Zelfs vanuit Amsterdam en Emmen. Deze meldingen zijn niet meegenomen in deze rapportage. De meeste meldingen kwamen binnen n.a.v. de alarmering en informatievoorziening tijdens de brand (zo’n 90%). Meldingen over de informatievoorziening tijdens de nafase waren veel minder in aantal. Dat zal ongetwijfeld te maken hebben met het feit dat de bevolking in de dagen na de brand op de georganiseerde bewonersbijeenkomsten hun verhalen en vragen kwijt konden. Hoofdstuk 2, waarin de informatievoorziening / berichtgeving tijdens de nafase aan de orde komt zal in tegenstelling tot Hoofdstuk 1, meer in algemenere zin omschreven worden. Ondanks het geringe aantal meldingen omtrent de nafase, zijn er toch een aantal zaken die belangrijk genoeg zijn om te melden in dit onderzoeksrapport.

3

0.4. Aanvullend Onderzoek Naar aanleiding van de binnengekomen meldingen is aanvullend onderzoek verricht. In de eerste plaats om te verifiëren of sommige meldingen kloppen met de realiteit en in de tweede plaats om na te gaan of de autoriteiten de bevolking op een juiste wijze heeft geïnformeerd en of die berichtgevingen op feiten is gebaseerd, zowel tijdens de brand alsook in de nafase. Voor het onderzoek is er nadere informatie gevraagd bij Veiligheidsregio ZHZ, Veiligheidsregio MWB, RTV Rijnmond, Omroep Brabant, GGD, het RIVM en busmaatschappij Arriva. Ook bezoeken aan de commissievergadering in de gemeente Binnenmaas en bewonersbijeenkomsten in Moerdijk en Binnenmaas maakten deel uit van dit onderzoek. Verder is in het onderzoek gebruik gemaakt van officiële verslagen van bijeenkomsten en persconferenties en van de officiële nieuwsbrieven van Veiligheidsregio MWB (NieuwsFl@sh van februari en maart 2011) en van het personeelsblad van de brandweer Midden- en West-Brabant (Fire Flyer van februari 2011). Met de volgende personen zijn ook gesprekken gevoerd en in een aantal gevallen rechtstreekse vragen gesteld; Hans den Hoedt (Vestigingsmanager Arriva te Heinenoord), Ir. Jan Kliest (Labhoofd, RIVM), Huub van de Weide (Woordvoerder Regionaal Beleidsteam Veiligheidsregio ZHZ), Leo den Otter (Communicatieadviseur Veiligheidsregio ZHZ) en Nico van Mourik (Directeur Veiligheidsregio MWB).

Kanttekeningen; Het RIVM wilde in eerste instantie geen medewerking verlenen aan dit onderzoek. Pas nadat hen te kennen was gegeven dat er door het Meldpunt een beroep gedaan kon worden op de WOB (Wet Openbaarheid van Bestuur), werd alsnog medewerking verleend. Omroep Brabant heeft, ondanks herhaaldelijke pogingen, helemaal niet gereageerd op het verzoek van het Meldpunt om medewerking te verlenen.

4

Hoofdstuk 1 ALARMERING / INFORMATIEVOORZIENING / BERICHTGEVING TIJDENS DE BRAND De binnengekomen meldingen worden in algemene zin omschreven, maar wel met onderscheid tussen brongebied (Moerdijk e.o) en effectgebied (regio ZHZ) 1.0. Meldingen van algemene aard De meeste meldingen die binnengekomen zijn op het meldpunt zijn met name gericht op de lokale gebeurtenissen. M.a.w. zijn we goed gealarmeerd, zijn we überhaupt gealarmeerd en reageerden de (lokale) autoriteiten adequaat en informeerden zij de lokale bevolking afdoende en op een juiste wijze. Meldingen over de website crisis.nl en het telefoonnummer 0800-1351 kwamen in mindere mate voor, maar voor een goede rapportage en om een zo compleet mogelijk beeld te krijgen over de gebeurtenissen in de eerste uren na de brand is het van essentieel belang om ook deze informatiebronnen nader aan het voetlicht te brengen. Rond 18.00 uur werd via het NOS nieuws gemeld dat de website crisis.nl on-line IS voor nadere informatie omtrent de brand en dat er een speciaal telefoonnummer IS geopend. Het woord ‘IS’, wordt hier met nadruk in hoofdletters geschreven, omdat het op dat moment zo gemeld werd en zodoende gesteld werd dat deze informatiebronnen vanaf dat moment dus daadwerkelijk beschikbaar zouden moeten zijn. Het heeft echter nog geruime tijd geduurd alvorens deze informatiebronnen daadwerkelijk beschikbaar kwamen. De website crisis.nl was de eerste uren onbereikbaar (“vanwege een technisch probleem”, zo werd later gemeld) en het telefoonnummer 0800-1351 was vanaf het moment dat NOS nieuws dit meldde nog een paar uur helemaal niet operationeel. Indien men dit nummer belde kreeg men een standaard tekst te horen die inhoudelijk aangaf dat dit nummer alleen met calamiteiten beschikbaar was. Hiermee aangevend dat er geen calamiteit bekend was op dat moment. Pas tussen 19.30 uur en 20.00 uur waren beide informatiebronnen beschikbaar. Dit was 5 - 5,5 uur na het uitbreken van de brand. Mensen die in die eerste uren waren aangewezen op deze informatiebronnen, omdat zij zich bijvoorbeeld op hun werk niet op een andere wijze konden laten informeren, bleven verstoken van essentiële en actuele informatie die voor hen van belang waren. Konden zij al dan niet naar hun huis in het effectgebied, waren er wegen afgesloten of waren er andere zaken die voor hun veiligheid van belang waren? Die informatie kon niet verkregen worden. Overigens is er ook gemeld dat de Engelse informatie op crisis.nl erg onder de maat was. Er was slechts een verwijzing naar een telefoonnummer.

5

1.0.1. Brongebied Vanuit het brongebied kwamen veel meldingen over het feit dat er bij hen geen luchtalarm is afgegaan. Velen verbazen zich daarover, omdat al vrij snel bekend was dat dit een grote chemische brand betrof. Ondanks dat de rook richting het noorden trok, klaagden ook hier de mensen over prikkelende ogen en stank. Sommige dorpen, zoals Zevenbergen, Klundert, Zevenbergschen Hoek, Hoogeen Lage Zwaluwe liggen in de directe omgeving van Moerdijk. Chemische dampen verspreidden zich dus wel in een andere richting dan alleen het noorden, getuige de klachten. Ook is in Moerdijk en omgeving geen sms-alert afgegeven. Vele mensen moesten op eigen waarneming handelend optreden, zoals het sluiten van ramen en deuren. In de directe omgeving werd men voornamelijk geattendeerd door de loeiende sirenes van de talloze brandweerauto’s die richting het industrieterrein gingen. Vanuit de autoriteiten vernam men taal noch teken. Pas om 23.00 uur ging het luchtalarm af in Moerdijk. 23.00 uur was het tijdstip waarop men met een blusdeken de brand te lijf zou gaan en de wolk die hierbij vrij kon komen zou veel gevaarlijker kunnen zijn, ook voor de directe omgeving, omdat deze in lagere luchtlagen zou kunnen komen. Omroep Brabant fungeerde als calamiteitenzender voor de regio Moerdijk, maar als je geen luchtalarm hoort dan weet je ook niet dat je op een calamiteitenzender moet afstemmen. Dat is een veelgehoorde klacht vanuit zowel het brongebied, alsook het effectgebied. Inwoners van Moerdijk klaagden ook dat het luchtalarm om 23.00 uur slecht te horen was. Over de berichtgeving van Omroep Brabant zelf zijn op het meldpunt ook klachten binnengekomen. Men vond de berichtgeving zeer beperkt en niet up-to-date. Een werknemer in een ander bedrijf op het industrieterrein (op 250 meter van de brandhaard) meldt dat personeel in het bedrijf pas in de nacht van 5 op 6 januari is geëvacueerd, terwijl dat bij omringende bedrijven al in een eerder stadium was gebeurd. De werknemers in de omliggende bedrijven werden zelf ook slecht geïnformeerd, zo blijkt uit diverse meldingen. Ook de informatie vanuit de gemeente werd als zeer slecht ervaren. Er kwam een bewonersbrief ‘savonds op donderdag 6 januari. De bewoners vonden deze brief veel te laat en met achterhaalde informatie.

6

1.0.2. Effectgebied Vanuit het effectgebied kwamen ook veel klachten over de alarmering. In Strijen-sas, Strijen, Mookhoek en de Zuid-west punt van het eiland van Dordrecht waren de sirenes geactiveerd. Vanuit Strijen en buitengebieden van Strijen-sas kwamen diverse meldingen dat de sirenes slecht te horen waren. Ook de geluidswagens die daar rondgereden hebben waren slecht te verstaan. Ook uit het buurtschap Schenkeldijk kwamen soortgelijke klachten over de geluidswagens, die daar overigens pas rond 19.15 uur rondgereden hebben. In het buurschap Schenkeldijk heeft men helemaal geen sirene gehoord en dat terwijl dat buurtschap dichter bij de bron ligt dan Mookhoek. Ook verbaasde men zich over het feit dat, ondanks dat het alarm was afgegaan in Strijen, de bussen van vervoerder Arriva gewoon bleven rijden volgens de normale dienstregeling. Men vond dit zeer tegenstrijdig met de berichtgevingen. Iedereen werd immers verzocht om binnen te blijven en ramen en deuren te sluiten. Heel veel meldingen kwamen uit ’s-Gravendeel. Bewoners aldaar waren in complete verwarring. Er was daar immers geen sirene afgegaan en er heeft ook geen geluidswagen rondgereden, maar op de calamiteitenzender RTV Rijnmond werd wel gemeld dat men ook daar binnen moest blijven en de ramen en deuren moest sluiten. Dit gold overigens voor de gehele gemeente Binnenmaas, zo was te lezen in de mededelingenbalk op de calamiteitenzender. Veel bewoners in ’sGravendeel werden door familie/vrienden/bekenden uit diverse delen van het land geattendeerd op de grote brand in Moerdijk. Velen wisten van niets en wisten niet hoe men moest handelen. Er is wel een sms-alert gegeven in een gebied tot 10km van de bron. Of dit sms-alert in heel ’s-Gravendeel is gegeven of alleen het gedeelte wat binnen de 10 km ligt, is uit de meldingen niet echt duidelijk geworden. Vanuit Dordrecht kwamen meldingen dat er in eerste instantie helemaal geen sms-alert is afgegeven. Pas in de avond tegen middernacht aldaar het eerste sms-alert. Dit betrof de melding over het afsluiten van (snel)wegen en stilleggen van treinverkeer. En de volgende morgen is er in heel het gebied wel een sms-alert afgegeven (rond 7.30 uur). Dit bericht meldde dat de brand geblust was en dat de beperkende maatregelen zijn ingetrokken. Vanuit Dordrecht kwamen ook vele meldingen over het niet afgaan van de sirenes, terwijl de rookwolken over de stad trokken. Bewoners waren ook hier in verwarring, omdat de ene keer gemeld werd dat de zuidwest punt van Dordrecht de ramen en deuren gesloten moest houden en de andere keer het gehele eiland van Dordrecht. Op crisis.nl werd rond 21.30 uur vermeld dat inwoners van het hele Eiland van Dordrecht, de Hoeksewaard, Alblasserwaard en Zwijndrechtse waard wordt geadviseerd binnen te blijven, ramen en deuren te sluiten en rampenzender RTV Rijnmond te volgen. Ook worden de inwoners geadviseerd (huis)dieren binnen te houden. Boeren wordt geadviseerd hun vee binnen te halen. Deze mededeling betrof dus een veel groter gebied dan het gebied wat gealarmeerd is via sirenes of sms-alert. Dit bracht ook vele mensen in verwarring, zoals uit meldingen blijkt vanuit o.a. Zwijndrecht, Papendrecht, Hendrik-Ido-Ambacht, Alblasserdam en Nieuw-Lekkerland.

7

Ook de berichtgeving op RTV Rijnmond werd door vele melders genoemd. Men vond deze vaak veel te mager, niet actueel en teveel herhalingen. De mededelingenbalk op RTV Rijnmond gaf andere berichtgeving dan de alarmering via sirenes, geluidswagens en sms-alert aangaf. Een aantal melders vonden het ook verbazingwekkend dat de Kiltunnel (tussen Dordrecht en ’s-Gravendeel) niet tolvrij was gemaakt vanwege deze calamiteit. In de eerste plaats vanwege een eventuele snelle vluchtroute en in de tweede plaats vanwege het feit dat men de ramen in de auto moest openen voor de tolpoortjes en dat tegelijkertijd de medewerkers in de tolhuisjes onbeschermd waren en continu hun loketraampje moesten openen en dat terwijl er voor dit gebied gold dat men ramen en deuren gesloten moest houden. Veiligheidsregio ZHZ had beloofd dat er huis-aan-huis een brief bezorgd zou worden bij bewoners in de gemeenten Strijen en Binnenmaas. Vanuit Schenkeldijk krijgen we meldingen dat die brief nooit is bezorgd. Ook vanuit Mijnsheerenland kregen we die meldingen. Nu ligt Mijnsheerenland niet direct in het getroffen gebied, maar behoort wel bij de gemeente Binnenmaas. Ook zijn er meldingen binnengekomen van mensen die vanuit hun werk richting het getroffen gebied moesten om naar huis te gaan. Het was niet duidelijk of men het getroffen gebied kon bereiken. Toen ‘savonds rond 23.00 uur gemeld werd dat de A16 en een deel van de N3 afgesloten zou worden, werden geen goede alternatieven aangegeven op de matrixborden, zo blijkt uit meldingen. Van lokale omroep Vrolek (Krimpen aan de Lek) kwam de melding dat de informatiestroom van de overheid / LOCC schrikbarend slecht was. Als lokale/semi-regionale omroep die in de vrijwel gehele Krimpenerwaard uitzendt (met uitzondering van Krimpen aan den IJssel, Gouda en Schoonhoven) konden zij vrijwel geen verbinding krijgen met de drie persnummers die beschikbaar waren gesteld door het LOCC. Hierdoor moesten zij via andere bronnen nieuws vernemen, wat voor hun uitzendgebied cruciaal was.

8

1.2. Calamiteitenzender(s) Zoals bekend waren voor deze ramp twee calamiteitenzenders actief, omdat dit een regio overschrijdende calamiteit was. Omroep Brabant was de calamiteitenzender voor Moerdijk en omgeving en RTV Rijnmond de calamiteitenzender voor regio Zuid-Holland zuid. Voor het nader onderzoek, n.a.v. de binnengekomen meldingen, is met beide calamiteitenzenders contact gezocht. Omroep Brabant heeft niet gereageerd op onze herhaaldelijke verzoeken tot medewerking aan dit onderzoek. Bij RTV Rijnmond daarentegen heeft het Meldpunt wel medewerking gekregen voor het onderzoek. Zowel RTV Rijnmond, alsook Veiligheidsregio ZHZ verklaren dat de onderlinge samenwerking goed was. Om 15.00 uur deed Radio Rijnmond voor het eerst melding van de calamiteit. Om 15.24 uur was Huub van der Weide (Woordvoerder Regionaal Beleidsteam Veiligheidsregio ZHZ) voor het eerst ‘live’ in de uitzending op Radio Rijnmond. Op TV was RTV Rijnmond actief met informatie over brand vanaf 16.30 uur. Daarvoor al, werd op TV via de mededelingenbalk (tickertape), informatie gebracht over de brand. De teksten op de tickertape worden verzorgd vanuit het crisiscentrum door Veiligheidsregio ZHZ. RTV Rijnmond heeft hier dus geen invloed op. Aan RTV Rijnmond zijn een aantal meldingen voorgelegd die binnen zijn gekomen op het meldpunt. (De aard van de meldingen zijn te vinden in paragraaf 1.0.2. effectgebied). RTV Rijnmond geeft aan dat ze deze meldingen meenemen in hun eigen evaluatie. Voorts blijkt dat regionale TV zenders volgens de wet géén officiële calamiteitenzenders zijn. Dit geldt overigens ook voor de internetsites van de regionale zenders. Voor regionale radio geldt wel dat deze bij wet zijn aangewezen als calamiteitenzender. Dit geldt alleen als de autoriteiten ook zendtijd claimen. De autoriteiten kunnen dan officiële mededelingen namens de overheid doen. De regionale omroep dient zendtijd ter beschikking te stellen op de radio. RTV Rijnmond heeft een aantal jaren geleden als eerste omroep in Nederland aparte afspraken gemaakt met de veiligheidsregio's in hun uitzendgebied. Deze afspraken komen er op neer dat de veiligheidsregio’s op TV via een eigen tickertape mededelingen aan de bevolking kunnen doorgeven. Dit geldt alleen bij zeer grote incidenten die opgeschaald zijn naar GRIP 3 en 4. Ondanks deze afspraken moeten regionale zenders in geval van calamiteiten het met beperktere financiële middelen doen dan de zenders in Hilversum, waar de financiële en dus ook technische middelen groter zijn. Desondanks moeten de regionale zenders wel dienen als de officiële informatiebron richting de lokale bevolking.

9

1.3. Autoriteiten Aan de hand van de binnengekomen meldingen hebben we geprobeerd in kaart te brengen hoe de autoriteiten in de verschillende fases de bevolking heeft geïnformeerd. Het was een ondoenlijke opgave om alles tot in detail te achterhalen, maar een globaal overzicht moet een redelijk beeld kunnen geven van de berichtgevingen en alarmeringen. (Er is deels gebruik gemaakt van de tijdlijn die vermeld staat op de website van de NOS) 14.26 uur: melding van de brand komt binnen bij de gemeenschappelijke meldkamer in Brabant. 14.40 uur: Brandweer in Moerdijk bevestigd dat al zeer snel, binnen een paar minuten, is opgeschaald naar GRIP 2 ( zeer grote brand ) 14.54 uur: Brandweer meldt dat er kans is op uitstoot gevaarlijke stoffen. Brandweer: "Binnen vier minuten opgeschaald naar Grip 2 omdat er kans is op uitstoot van gevaarlijke stoffen. De wind waait richting het noorden, waardoor de rook naar Dordrecht gaat. Nu is het nog niet aan de hand, maar het zou kunnen dat de Moerdijkbrug afgesloten gaat worden, als de rook zich blijft uitbreiden die kant uit. Het bedrijf is heel slecht bereikbaar omdat het aan het water ligt. Het hele industrieterrein is al afgezet. Voor zover bekend zijn er geen gewonden gevallen." 15.00 uur: Radio Rijnmond doet voor het eerst melding van de brand. 15.15 uur: Veiligheidsregio ZHZ in overleg: "We weten nog niet of we maatregelen moeten nemen. We zijn nu in overleg en wachten op windvoorspelling en metingen naar giftige stoffen." 15.18 uur: De bevolking in het effectgebied wordt voor het eerst gealarmeerd d.m.v. de vier meest zuidelijke sirenes. 15.24 uur: Huub van der Weide is voor het eerst ‘live’ op Radio Rijnmond 15.27 uur meldt ZHZ dat in Dordrecht de sirenes NIET zijn afgegaan. “We overleggen nu nog of het nodig is dat de sirenes worden aangezet." 15.40 uur: Omroep Brabant wordt de calamiteitenzender voor het gebied rond Moerdijk. 15.42 uur: Voor de tweede maal worden dezelfde vier sirenes geactiveerd. Tussen 15.30 en 16.30 uur: Tickertape op TV Rijnmond is geactiveerd. 16.20 uur wordt bevestigd dat in ZHZ GRIP 4 van kracht is. 16.30 uur: TV Rijnmond is actief met beelden en nieuws rondom de brand. Andere officiële calamiteitenmedia, zoals crisis.nl en 0800-1351 waren nog niet actief. In Moerdijk e.o. was de bevolking helemaal nog niet gealarmeerd. 16.39 uur is GRIP 3 in Moerdijk van kracht. Rond 16.41 uur is volgens meldingen het eerste sms-alert verzonden in het effectgebied. Ook in ’s-Gravendeel ontvingen diverse mensen sms-alert. 16.43 GRIP 2 in de gehele regio Rijnmond De website van RTV Rijnmond was al heel snel onbereikbaar. Vanaf rond 17.00 uur werd daar een noodpagina getoond. Mensen die om wat voor reden dan ook geen radio of TV voorhanden hadden, konden zich op dat moment niet via officiële kanalen laten informeren.

10

De autoriteiten realiseerden zich ook niet snel genoeg dat de het buurtschap Schenkeldijk geen sirene gehoord heeft, terwijl dat volgens de autoriteiten wel in het direct bedreigde gebied lag. Achteraf heeft de gemeente Binnenmaas op haar website verklaard dat de sirene van de Mookhoek ook voor de Schenkeldijk bedoeld was. Om 17.36 uur wordt gemeld dat er giftige en bijtende stoffen zijn vrijgekomen. Om 18.00 uur meldt NOS nieuws dat de website crisis.nl actief is en dat er een speciaal telefoonnummer is geopend; 0800-1351 Dit bleek nog niet het geval te zijn. Velen probeerden tevergeefs deze informatiebronnen te raadplegen. Tickertape op RTV Rijmond meldde inmiddels wel dat inwoners van Eiland van Dordrecht, Strijen en Binnenmaas naar binnen moeten en de ramen en deuren te sluiten. Om 18.15 uur wordt gemeld dat het scheepvaartverkeer op het Hollandsch Diep is stilgelegd. Rond 18.55 uur melden de autoriteiten in Moerdijk dat er geen gevaarlijke stoffen zijn vrijgekomen. Rond 19.00 uur heeft men een geluidswagen in buurtschap Schenkeldijk ingezet. Het gebied ten noorden van buurtschap Mookhoek, dus met name ’s-Gravendeel en Dordrecht is niet via sirenes of geluidswagens gealarmeerd. Om 19.10 uur wordt door Justitie gemeld dat crisis.nl moeizaam te bereiken is. Crisis.nl wordt bijgehouden door gemeente Moerdijk en volgens Justitie ligt de site eruit omdat ze de laatste gegevens aan het invoeren zijn. Om 19.30 uur meldt Veiligheidsregio ZHZ dat de sirenes goed zijn afgegaan Veiligheidsregio Zuid-Holland-Zuid: "Voor zover wij weten zijn sirenes overal afgegaan waar ze moesten afgaan, in totaal 4 sirenes. De rook is erg hoog en lijkt over ons heen te waaien. We voeren continu metingen uit, waaruit we nog geen informatie hebben hoe het zit met gevaarlijke stoffen en concentraties daarvan." Rond 19.30 uur meldt burgemeester Brok van Dordrecht in een persconferentie het volgende; “Onze grootste zorg is de veiligheid van onze burgers, vandaar de eerdere waarschuwingen met sirenes. De boodschap blijft: blijf binnen en houdt ramen dicht. Denk aan uw eigen gezondheid en veiligheid. De Brandweer heeft tot op heden geen schadelijke stoffen aangetroffen, maar dat kan nog veranderen. De brand is nog in volle hevigheid bezig. Via de rampenzender worden zonodig nadere waarschuwing gedaan.” Om 19.39 uur meldt de Voedsel- en Warenautoriteit om huisdieren binnen te laten. Boeren moeten hun vee binnenhalen in het gebied waar de rook overheen trekt, ruwweg in het grootste gedeelte van het zuiden van Zuid-Holland. Rond 19.45 uur is GRIP 4 van toepassing in Moerdijk e.o.

11

Tussen 19.30 en 20.00 uur waren crisis.nl en 0800-1351 uiteindelijk actief. Onderstaand bericht moet één van de eerste berichten zijn geweest op crisis.nl; 21:19 05-01-2011 Zeer grote brand Chemie-Pack Moerdijk Op het industrieterrein aan de Vlasweg in Moerdijk woedt sinds woensdagmiddag een zeer grote brand bij chemisch bedrijf Chemie-Pack. Grote rookwolken trekken over het noordoostelijk deel van de gemeente en verder in de richting van Dordrecht, Regio Zuid Holland-Zuid, Rotterdam, en Woerden. Alle inwoners in dit gebied wordt aangeraden ramen en deuren te sluiten. Het scheepvaartverkeer op Hollandsch Diep is stilgelegd. De brandweer werkt met man en macht om de brand meester te worden. De panden van het Chemie-Pack konden niet gered worden. Alles op alles wordt gezet om verdere uitbreiding naar overige belendende bedrijven te voorkomen. Alle materieel dat voorhanden is,wordt daar voor ingezet. Voor zover bekend zijn er geen slachtoffers. Alle bedrijven die gevaar lopen zijn ontruimd. De brandweer meet op dit moment de stoffen die vrij komen. Tot op heden zijn er geen gevaarlijke stoffen gemeten in een zodanige concentratie dat ze gevaar opleveren voor de volksgezondheid. Tot er meer duidelijkheid is over de stoffen die vrij komen, wordt geadviseerd om binnen te blijven en ramen en deuren dicht te houden. Op de Moerdijkbrug staat een file van kijkers. Verzoek is zoveel mogelijk door te rijden en niet naar het rampgebied te komen om de hulpdiensten alle ruimte te geven om hun werk goed te doen. Voor vragen kunnen inwoners terecht op het telefoonnummer 0800 1351. Om 20.30 uur waarschuwt Milieudienst Zuid Holland Zuid om voorzichtig te zijn. Volgens de Veiligheidsregio Rijnmond als Milieudienst Zuid-Holland-Zuid hoeven de mensen zich geen zorgen te maken over de roetdeeltjes in de regen, temeer omdat er (tot dusver) geen gevaarlijke stoffen zijn gemeten. Wel wordt aangeraden voorzichtig te zijn, roet is niet gezond, dat is het nooit.

Rond 22.00 uur wordt gemeld door de autoriteiten dat ze het vuur willen blussen met een blusdeken. Dit kan extra gevaar opleveren doordat er een gevaarlijkere rookontwikkeling kan komen. Om 22.13 uur melden de autoriteiten dat op last van de brandweer twee rijstroken van de A16 richting Rotterdam en twee afritten van de A17 afgesloten. De brandweer gaat een schuimdeken over de brand in Moerdijk leggen, waardoor er veel rook kan vrijkomen. Daarom wordt een deel van de snelweg afgesloten.

12

22.25 uur: Persconferentie burgemeester en brandweer. Burgemeester Denie van Moerdijk kondigt aan dat de brandweer een schuimdeken gaat aanbrengen over de brand. In de dorpskern van Moerdijk gaan dan de sirenes aan. De deken is bedoeld om de vlammen te doven en om te voorkomen dat de vlammen overslaan naar de naastgelegen afvalstoffenterminal. Door de schuimdeken zal er maximaal twee uur hevige rook van het terrein afkomen. Dat kan leiden tot geuroverlast en irritatie van ogen, huid en luchtwegen. Inwoners van de regio's ten noorden van de brand moeten binnen blijven, ramen en deuren gesloten houden en elektrische ventilatie uitschakelen. Brandweercommandant Verhoeven zegt dat de brand in Moerdijk onder controle is, maar dat het sein brand meester nog niet gegeven kan worden. 22.50 uur: Oppervlaktewater mogelijk vervuild. Het Waterschap Brabantse Delta heeft nog geen zicht op de omvang en de ernst van de vervuiling van het oppervlaktewater door bluswater. Er zijn monsters genomen, onderzoeken lopen nog. Het waterschap is zich aan het bezinnen op maatregelen. 22.52 uur: Ook deel A17 afgesloten. Snelweg A17 is tussen de knooppunten Noordhoek en Klaverpolder in beide richtingen afgesloten. Daarnaast is het treinverkeer stilgelegd tussen Dordrecht en Lage Zwaluwe. Het internationale treinverkeer tussen België en Nederland wordt omgeleid. 22.59 uur: De sirene gaat af in Moerdijk. 23.45 uur: Blussen met schuimdeken begonnen. De brandweer is begonnen met het blussen met een schuimdeken over een groot deel van de brand. De deken wordt gelegd over het deel van het terrein waar de brand al onder controle is. Een klein deel van de brand op het terrein is nog te intens om met een schuimdeken te bestrijden. Tussen 23.00 en 23.56 uur (via het meldpunt komen verschillende tijdstippen binnen van dit alert: sms-alert in een groter gebied van ZHZ. “Wegens het blussen in Moerdijk zijn uit voorzorg de A16 tussen Zwijndrecht en Moerdijk vv en delen van de N3 afgesloten. Treinverkeer Dordt-Breda vv ligt stil"

6 januari 00.15 uur: De brandweer geeft het sein brand meester. De schuimdeken heeft het grootste deel van het vuur geblust. Wel duurt het nablussen nog de hele nacht. Een aantal berichten van crisis.nl; 03:12 06-01-2011 Sein brand meester De brand bij chemiebedrijf Chemie-Pack in Moerdijk is onder controle. Het sein brand meester is gegeven. Het nablussen zal nog wel de hele nacht duren.

13

04:25 06-01-2011 Kan ik op de fiets/lopend over straat? Ja. 04:30 06-01-2011 Wat moet ik doen als op mijn auto allemaal roet/stof/aanslag ligt? Bij voorkeur afspuiten met een slang of door de wasstraat, zodat u zelf zo min mogelijk in contact komt met de neergeslagen deeltjes. 05:17 06-01-2011 Brand Moerdijk: Sein 'brand meester' Bij de brand bij Chemie-Pack in Moerdijk is het sein ‘brand meester’ gegeven. Alle beperkingen (het sluiten van het spoor tussen Dordrecht en Breda en de afsluitingen op de A16 en N3) zijn opgeheven. Bewoners in de gealarmeerde gemeenten hoeven niet meer binnen te blijven en ramen en deuren te sluiten. Mogelijke (roet)deeltjes zijn alleen bij daglicht waar te nemen. Om die reden wordt er vanochtend vroeg door de Milieudienst in de betrokken gemeenten (Strijen, Binnenmaas en delen van Dordrecht) controle uitgevoerd om na te gaan of deze waarneembaar zijn. 05:37 06-01-2011 Kan ik groenten uit eigen tuin eten? De Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio (GHOR) adviseert om vooralsnog geen groente uit eigen tuin te consumeren. De GHOR heeft inmiddels ook alle huisartsen op de hoogte gesteld van de ontwikkelingen. 06:11 06-01-2011 Controle door de Milieudienst Mogelijke (roet)deeltjes zijn alleen bij daglicht waar te nemen. Om die reden wordt er vanochtend vroeg door de Milieudienst in de betrokken gemeenten (Strijen, Binnenmaas en delen van Dordrecht) controle uitgevoerd om na te gaan of deze waarneembaar zijn. 06:58 06-01-2011 Zijn er gewonden/slachtoffers gevallen bij de brand? De politie meldt dat er geen gewonden zijn gevallen.

14

07.00 uur: Nablussen. De brand is onder controle. Het nablussen ging de hele nacht door en dat zal ook overdag nog geruime tijd het geval zijn. 07.31 uur: sms-alert in ZHZ. "Brand in Moerdijk is geblust. Advies ‘binnen blijven, deuren/ ramen sluiten’ is niet meer van kracht. Autoen treinverkeer is weer normaal. Dank voor uw begrip.”

Crisis.nl; 08:26 06-01-2011 Metingen De brandweer heeft vanaf woensdagmiddag gemeten of er schadelijke concentraties gevaarlijke stoffen in de lucht aanwezig waren. Er is gemeten naar stoffen die vrijkomen bij een reguliere brand en specifiek op stoffen die opgeslagen waren in Moerdijk. De meetresultaten hebben tot dusver geen gevaarlijke concentraties weergegeven. Het kan enige dagen duren voordat alle gegevens bekend zijn. 09:39 06-01-2011 Persconferentie Vanochtend om 10.30 uur zal een persconferentie worden gehouden in het stadskantoor van de gemeente Breda, aan de Claudius Prinsenlaan 10. 11:01 06-01-2011 Alle beperkingen opgeheven Alle beperkingen zijn opgeheven. Het advies om ramen en deuren te sluiten is ingetrokken. Wel wordt voorzichtigheid geboden bij speeltuinen, het eten van groente uit de moestuin, en het buiten laten van huisdieren. Het drinkwater kan gewoon geconsumeerd worden.

15

1.4. Onderzoek en bevindingen Het is opvallend te noemen dat bij deze brand het brongebied en effectgebied niet gelijktijdig opgeschaald zijn naar GRIP 4. In Zuid-Holland-Zuid was dit vrijwel meteen vanaf het begin het geval. Rond 16.00 uur was in ZHZ het Regionaal Beleidsteam (RBT) operationeel. Op dat moment was rond de bron nog GRIP 2 van toepassing. Om 16.39 uur was het Gemeentelijk Beleidsteam (GBT) in Moerdijk operationeel (GRIP 3), en het heeft nog tot ongeveer 19.45 uur geduurd voordat in het gebied rond de bron GRIP 4 van toepassing was. Vanaf dat moment was ook aldaar het Regionaal Beleidsteam operationeel. Burgemeester v.d. Velden (plv. coördinerend burgemeester voor MWB) verklaart later tegenover de media dat hij problemen zag in de communicatie en daarom heeft opgeschaald naar GRIP 4. De reden daarvan zullen ongetwijfeld te maken hebben gehad met het feit dat burgemeester Denie van Moerdijk rond 19.00 uur stellig meldde dat er geen gevaarlijke stoffen zijn vrijgekomen en dat terwijl daar nog geen definitief uitsluitsel over gegeven kon worden. Het waren immers nog maar voorlopige meetuitslagen van de brandweer en het RIVM moest op dat moment nog gaan beginnen met het nemen van aanvullende luchtmonsters, het daarna nog analyseren, en daarna kon pas een definitief oordeel geveld worden over het al niet vrijkomen van gevaarlijke stoffen. Het RIVM kon de aanvullende luchtmetingen pas vanaf 20.00 uur aanvangen voor het eerst in Strijen-sas. Ir. Jan Kliest (labhoofd RIVM) verklaart desgevraagd; “Het is voor ons vaak heel frustrerend als een burgemeester al op basis van eerste metingen roept dat er geen gevaarlijke stoffen zijn vrijgekomen. Wij zijn dan vaak nog onderweg naar de rampplek .” Het RIVM is rond 15.30 uur gevraagd om luchtmonsters te gaan nemen in het effectgebied. Deze aanvraag loopt via het Rijk. Ir. Jan Kliest (labhoofd RIVM); “Voordat we ter plekke zijn, zijn we al gauw een paar uur verder en dan moeten we ook ons lab en meetapparatuur nog operationeel maken. Dit kost nu eenmaal tijd en vandaar dat we pas rond 20.00 uur onze eerste luchtmetingen konden verrichten.” Een half uur na de persconferentie van burgemeester Denie, nuanceerde burgemeester Brok (coördinerend burgemeester ZHZ) de berichtgevingen over het al dan niet vrijkomen van gevaarlijke stoffen. “De Brandweer heeft tot op heden geen schadelijke stoffen aangetroffen, maar dat kan nog veranderen. De brand is nog in volle hevigheid bezig.”; aldus Brok. Daarbij doelde hij waarschijnlijk op de aanvullende luchtmetingen die nog verricht moesten gaan worden door het RIVM. Dit kwam voor de bevolking zeer verwarrend over. De ene burgemeester die stellig verkondigde dat er geen gevaarlijke stoffen zijn vrij gekomen en de andere burgemeester die nog een slag om de arm hield. Veiligheidsregio ZHZ verklaart bij monde van Huub van der Weide en Leo den Otter dat deze melding vanuit Moerdijk bij zowel de operationele dienst, alsook bij het RBT als een volslagen verrassing kwam. Aan beide veiligheidsregio’s is de volgende vraag voorgelegd; “In hoeverre, denkt U, dat de verschillen in opschalingen van de GRIP fases in beide regio's van invloed zijn geweest voor de communicatie naar de bevolking?” Veiligheidsregio MWB reageert bij monde van Nico van Mourik als volgt; “Uw vraag kan ik moeilijk beantwoorden. Uw vraag maakt bovendien deel uit van de externe onderzoeken. Ik laat derhalve het oordeel graag aan die betrokkenen over.” 16

Veiligheidregio ZHZ reageert bij monde van Huub van der Weide als volgt; “Volgens mij heeft dat geen consequenties voor de hulpverlening / communicatie naar de bevolking gehad. In Moerdijk was - zeker tijdens de brand - er alleen maar sprake van een brongebied en in onze regio was er sprake van een effectgebied. Juist omwille van de afstemming / eenduidigheid van de boodschap naar de bevolking is in onze regio al snel opgeschaald naar GRIP 4, omdat vooral in onze regio dus de communicatie naar de bevolking een belangrijk aandachtspunt was. Via ons operationeel team werden wij voortdurend op de hoogte gehouden van de stand van zaken rondom de ontwikkelingen van de brand(bestrijding). Dus een faseverschil in opschaling tot GRIP 3 of 4 heeft volgens mij geen consequenties gehad.” Sirenes Ook verwarrend was de alarmering. De sirenes die afgegaan zijn, waren ook voor buurtschap Schenkeldijk bedoeld. De bevolking in Schenkeldijk heeft echter geen sirene gehoord. Achteraf blijkt dat Schenkeldijk geen sirene heeft. De dichtstbijzijnde sirene staat in de Mookhoek (ongeveer twee kilometer in wnwrichting). De wind kwam op dat moment uit het zuiden, dus het geluid van die sirene ‘waaide’ van Schenkeldijk af en was dus niet te horen. In de commissievergadering op 13 januari in de gemeente Binnenmaas (waar Schenkeldijk onder valt) werden vragen gesteld over de afwezigheid van een sirene in Schenkeldijk. Uit die vergadering komt het volgende naar voren; “De sirenes vallen onder het Ministerie van BZK. Verder is het opzetten van het waarschuwingssysteem aan de hand van bepaalde criteria georganiseerd en bekostigd door Binnenlandse Zaken. Het aantal bewoners wat een sirene moet horen is door het ministerie op een gegeven moment afgeschaald. Dit levert soms vreemde situaties op. Gemeenten kunnen wel voor eigen kosten sirenes bijplaatsen.”; aldus Dhr. Staal (ambtenaar rampenbestrijding in de gemeente Binnenmaas). Dat betekent dus dat er meer mensen van een sirene ‘gebruik moeten maken’ dan vroeger het geval was. De kans om de sirene goed te horen is dus kleiner dan vroeger. Zeker ook doordat de huidige sirenes, die in 1993 de oude BB sirenes vervingen veel minder luid zijn dan de oude BB sirenes. Indien een gemeente toch een extra sirene wil plaatsen om een bepaald gebied beter te kunnen alarmeren, moet men zo’n 30.000 euro neertellen om deze aan te schaffen. De huidige sirenes zijn bedoeld om mensen die buiten zijn te waarschuwen dat ze naar binnen moeten. Ze zijn dus binnenshuis veel minder goed te horen. Indien je na bijvoorbeeld na 10 minuten toch naar buiten gaat loop je dus wel gevaar, omdat je binnen de sirene niet gehoord hebt. De sirenes kunnen ook niet onbeperkt worden geactiveerd. Dit kan maximaal 6 keer per etmaal. “De sirenes werken op accu´s en die moeten wel de tijd krijgen om weer op te laden.”;aldus Huub van der Weide (Woordvoerder Regionaal Beleidsteam Veiligheidsregio ZHZ) Zoals bekend is de regio Moerdijk in eerste instantie niet gealarmeerd door sirenes. Bij navraag heeft Nico van Mourik (Directeur Veiligheidsregio MWB) ook bevestigd dat er geen sms-alert is afgegeven in Moerdijk e.o. Volgens de operationele diensten dreigde er voor Moerdijk e.o. geen direct gevaar. Toch kwamen er op het meldpunt vanuit die omgeving ook klachten over stank en prikkende ogen. Wellicht hebben giftige dampen die niet in rook op zijn gegaan zich toch in de omgeving verspreid. 17

Vanaf het moment dat de melding van de brand binnenkwam bij Veiligheidsregio ZHZ (tussen 14.45 en 15.00 uur) worden alle nodige gegevens verzameld om te bepalen waar de rookwolk heen trekt. Zaken als windrichting, windsnelheid, bewolking, neerslag zijn bepalend over hoe de rookwolk zich ontwikkeld en voor welke gebieden er eventueel gevaar dreigt. In het crisiscentrum zoekt men dan een mal die bij dit weertype past. In dit geval werd gebruik gemaakt van mal 1. Deze wordt op de kaart gelegd vanaf de bron met de windrichting mee. Aan de hand daarvan heeft men om 15.18 uur (bijna 1 uur na begin van de brand) besloten om de vier meest zuidelijke sirenes te activeren. Deze afweging is gebaseerd op de berekening dat de rookwolk op dat moment zo’n 5 a 6 km. richting het noorden was getrokken. Voor dit onderzoek is aan Huub van der Weide (Woordvoerder Regionaal Beleidsteam Veiligheidsregio ZHZ) het volgende voorgelegd; De gemiddelde windsnelheid was ten tijde van de brand 12,1 km/uur. Bij het uitbreken van de brand, rond 14.30 uur, was de windsnelheid rond de 17 km/u. Er zaten diverse pieken en dalen in de windsnelheid. De hoogste piek was rond 18.30 uur (27,4 km/u) en de laagste windsnelheid werd gemeten rond 20.10 uur (3,2 km/u). Is er een rekenfout cq. inschattingsfout gemaakt inzake de windsnelheid en in hoeverre de rook zich op dat moment (15.18 uur) zich al verspreid had en U met deze wetenschap feitelijk meer sirenes had moet activeren? (er was immers nog niet de gelegenheid geweest om iets te gaan meten.) Antwoord Huub van der Weide; “Deze redenering gaat mij wat te kort door de bocht. Wat ik heb proberen aan te geven zijn de afwegingen die een rol spelen bij het aansturen van de sirenes. De windsnelheid is er daarbij slechts één van. Op die bewuste woensdagmiddag 5 januari was 's middags er sprake van een windsnelheid van ca. 3 m/sec, dwz. 10 km/uur (om precies te zijn 10,8 km/uur). De sirenes zijn ca. ½ uur na aanvang van de brand geactiveerd. Dwz. Bij de heersende windsnelheden (eventueel de 12,1 km van het weerstation OudBeijerland hiervoor hanterend) zou het front van de gaswolk ( zo er sprake was van een gaswolk ) max. 5 à 6 km van de brand verwijderd kunnen zijn. Mede daarom hebben wij alleen de 4 sirenes geactiveerd zoals die bekend zijn. Echter er hebben nog veel meer overwegingen een rol gespeeld, zoals het feit dat er sprake was van een hevige thermiek door de heftigheid van de brand, dat er geen bewolking was, dat er mogelijk - later bevestigd door de analyses van de luchtmonsters door het RIVM - geen sprake was van een gaswolk, maar alleen van rook(overlast). Al deze afwegingen bij elkaar hebben er toe geleid dat wij de sirenes die bekend zijn hebben aangezet. De redenering / veronderstelling dat wij verkeerd gerekend zouden hebben is mij daarom te kort door de bocht. Ik hoop te hebben aangegeven op welke wijze wij tot de afweging zijn gekomen, een afweging – zeker met de info achteraf dat er geen voor de gezondheid schadelijke concentraties zijn waargenomen en er hooguit sprake kan zijn geweest van rookoverlast waar ik nog steeds achter sta.”

18

In reactie hierop is aan Huub van der Weide het volgende voorgelegd;

De sirenes zijn geactiveerd voor het eerst om 15.18 uur. De melding van de brand kwam binnen bij de meldkamer in Brabant om 14.26 uur. Dat is geen 1/2 uur, maar bijna een uur later. Dus de wolk was op dat tijdstip al zeker in de buurt van Dordrecht/'s-Gravendeel. De wind is slechts één van de afwegingen, maar zonder enige wetenschap van o.a. luchtmetingen en veronderstellingen aangaande thermiek waren meerdere sirenes activeren in een groter gebied beter geweest in eerste instantie. Zekerheid voor alles!

Reactie Huub van der Weide; “ Inderdaad is de brand voor de eerste keer gemeld om 14.26 uur, maar dat wil dan niet zeggen dat er vanaf dat moment al sprake is van het -mogelijk - vrijkomen van gevaarlijk stoffen. Pas als de brand zich heeft ontwikkeld tot een forse brand en dan nog niet direct vanaf dat moment (Eerst moet dan nl. alle "verpakkingsmateriaal" verbrand zijn en moet de brand ook nog uitslaand zijn) kan er sprake zijn van het vrijkomen van gevaarlijke stoffen. Nogmaals dat is niet aangetoond. Ik blijf er dus bij dat wij met de sirenes die wij hebben geactiveerd meer dan verantwoord aandacht hebben gevraagd voor het mogelijk - achteraf is dus aangetoond dat dit niet het geval is geweest - vrijkomen van gevaarlijke stoffen.” Het personeelsblad van de brandweer van Midden- en West-Brabant (Fire Flyer van februari 2011) meldt op pagina 7 echter het volgende; “Woensdag 5 januari, even voor half 3. Een dag die niet snel vergeten zal worden. ‘Binnenbrand industrie’ luidt de melding van de alarmcentrale. De collega’s op het kantoor van Mark & Dintel zien zwarte rookwolken boven het industriegebied van Moerdijk hangen. Slechts twee minuten na de melding wordt opgeschaald naar zeer grote brand, GRIP 2 en laat men verschillende grootwatertransporten, een schuimblusvoertuig uit Breda, een crashtender van Defensie en een brandweerpeloton ter plaatse komen. De brandt breidt zich in een razend tempo uit en slaat over naar een productie- en opslaghal. Omdat de wind richting de regio Zuid-Holland Zuid staat, het effectgebied van de brand wordt contact opgenomen met de Veiligheidsregio ZHZ. ZHZ tuigt haar rampenorganisatie eveneens op en kondigt ‘smiddags al een GRIP 4 af.” Beide verhalen staan feitelijk haaks op elkaar. Veiligheidsregio ZHZ verklaart dat niet is aangetoond dat de brand een snel uitslaande brand was, terwijl brandweer MWB verklaart dat de brand zich in een razend tempo uitbreidt.

19

Op de volgende foto’s is te zien hoever de rook zich op bepaalde tijdstippen zich verspreidde en op welke manier de thermiek zich manifesteerde.

20

Huub van der Weide blijft dus bij zijn overtuiging dat de bevolking op een juiste wijze is gealarmeerd. Wat is het protocol ook alweer in geval van een ramp? We lezen de volgende tekst op de website van veiligheidsregio ZHZ; Wat te doen bij .... Een grote brand, een explosie, een gifwolk, paniek in menigte…..allemaal denkbare risico’s. Samen met andere partners spant de Veiligheidsregio ZuidHolland Zuid zich in om de risico’s zoveel mogelijk te beperken. Toch kan zich ook in onze regio een ramp voltrekken. In een dergelijke situatie is belangrijk om te weten wat u als burger kan doen. Door in een crisissituatie goed te handelen, kunt u wellicht erger voorkomen. En misschien zelfs levens redden, van uzelf en van anderen. Als de sirene gaat, dreigt er gevaar. Er is dan beslist meer aan de hand dan stank of een prikkelende lucht. De sirene waarschuwt alleen mensen in het gebied waar gevaar dreigt. Dat kan in één of meer gemeenten zijn, maar ook alleen in uw wijk. Hoort u de waarschuwingssirene, dan is hij dus voor u bedoeld. Het is dan belangrijk dat u weet wat u moet doen. 1. Ga naar binnen Als u buiten aan het werk bent of aan het winkelen: ga zo snel mogelijk het dichtstbijzijnde gebouw binnen, bijvoorbeeld een bedrijf, kantoor, winkel of huis. Kinderen die op school zijn, moeten daar blijven en worden opgevangen door de schoolleiding. Bent u in de auto? Parkeer die dan en ga zo snel mogelijk ergens naar binnen. Kan dit niet, zet dan de auto stil (motor uit) langs de kant van de weg en blijf in de auto. Geef/bied anderen de gelegenheid bij u te schuilen. Ziet u dat anderen de sirene niet opmerken, waarschuw hen dan. 2. Sluit ramen en deuren Een ramp of zwaar ongeval kan tot gevolg hebben dat er gevaarlijke stoffen in de lucht komen. U kunt zich daar tegen beschermen door te schuilen in de woning of een ander gebouw. ! ! ! !

Sluit ramen, deuren en andere openingen in uw woning. Denk ook aan tussendeuren, roosters, ontluchtingskokers, schuiven, enzovoort. Ga in iedere ruimte na waar buitenlucht naar binnen komt en sluit die openingen af. Zet indien mogelijk de mechanische ventilatie uit of op de laagste stand. Plak de afvoer van ventilatie en openingen af (met kranten of plastic).

21

3. RTV Rijnmond

Als de sirenes gaan, krijgt de regionale zender de rol van officiële rampenzender. In onze regio Zuid-Holland Zuid is dit RTV Rijnmond. !

!

!

Zet de radio aan en stem af op Radio Rijnmond etherfrequentie 93,4 FM of op de kabel. Zodra de sirene gaat wordt Radio Rijnmond de officiële rampenzender. Officiële informatie is hier het eerst te horen. Op deze zender meldt de overheid wat er aan de hand is en welk gevaar er is. U krijgt hier instructies en adviezen. Volg die op. U kunt ook uw TV aanzetten en afstemmen op TV Rijnmond. Zodra de sirene gaat, kunt u via de zogenaamde Tickertape onderin uw beeldscherm lezen wat er aan de hand is en wat u moet doen. Hierin wordt ook verwezen naar teletekstpagina 112 van TV Rijnmond. Kijk op teletekstpagina één-één-twee (112) van TV Rijnmond voor berichten over de ramp.

Wanneer is het buiten weer veilig? ! !

Pas als u op RTV Rijnmond heeft gehoord dat de situatie weer veilig is. Het is niet zo dat als de sirene ophoudt met loeien, de situatie weer veilig is; Bij een nationale ramp wordt u geïnformeerd via Nederland 1,Radio 1 (frequentie 98.9 FM) en www.crisis.nl.

Maandelijkse test Om te voorkomen dat u het geluid van de waarschuwingssirenes niet meer herkent, worden elke eerste maandag van de maand om 12.00 uur in heel Nederland de sirenes getest. Als u de sirene op dat tijdstip hoort, dan weet u dat er niets aan de hand is. Voor de maandelijkse sirenetest en het daadwerkelijke alarm wordt hetzelfde sirenegeluid gebruikt. Alleen gaat de sirene tijdens een echt incident vaker dan tijdens de sirenetest. Bij de maandelijkse tekst wordt ook de Tickertape op TV Rijnmond getest.

22

Het protocol schrijft dus voor dat U naar binnen moet gaan als de sirene gaat, omdat er echt gevaar dreigt. Maar in werkelijkheid werd via de tickertape op RTV Rijnmond een veel groter gebied aangeduid wat naar binnen moest gaan en ramen deuren te sluiten, dan via alarmering d.m.v. sirenes werd aangeduid. Nogmaals, tickertape en de sirenes worden beiden bediend door de Veiligheidsregio ZHZ. Via tickertape werd, naast de gealarmeerde gebieden, ook de bevolking in de gemeente Binnenmaas geadviseerd om naar binnen te gaan en ramen en deuren te sluiten. RTV Rijnmond zelf meldde ook de gehele Hoeksche Waard. Op crisis.nl werd er een nog groter gebied aangeduid om het zelfde te doen; Dordrecht, Regio ZHZ, Rotterdam en Woerden. Grote gebieden dus die niet gealarmeerd waren via sirenes. Veel onduidelijkheid dus voor de bevolking. Zeker de bewoners van ’s-Gravendeel en Schenkeldijk raakten in verwarring. Donkere rookwolken boven hun huizen, geen sirene gehoord en toch de melding krijgen via tickertape om binnen te blijven. Ook Dordrecht en Zwijndrecht lagen onder de dikke rook, maar die werden niet via sirenes of tickertape genoemd, maar dus wel op andere officiële media; crisis.nl.

Op de website crisis.nl wordt in de nafase nog eens ingegaan op het activeren van de sirenes; 21:23 17-01-2011 Waarom is er niet voor gekozen om meer sirenes af te laten gaan? De sirenes worden gebruikt bij acuut gevaar. Toen de brand ontstond was dit van toepassing op het gebied waar de sirenes zijn afgegaan. Vanaf dat moment zijn gedurende het hele incident metingen verricht. Uit de resultaten daarvan bleek dat er geen noodzaak was om andere sirenes alsnog te activeren. Overigens wil dit net zeggen, dat er geen hinder ondervonden is in de naastgelegen gebieden.

Veiligheidregio ZHZ geeft zelf ook tegenstrijdige verklaringen over de mate van alarmering. Zo verklaart woordvoerder Frank van den Elsen tegenover het AD dat men via sms-alert liever een groter gebied alarmeert. “Liever te veel mensen gewaarschuwd, dan te weinig.”; aldus van den Elsen. Huub van der Weide daarentegen gaat uit van een alarmering d.m.v. sirenes op kleinere schaal en kan dan later eventueel opschalen. De mening van Huub van der Weide wordt gedeeld door burgemeester Borgdorff van de gemeente Binnenmaas, zo blijkt uit zijn verklaring in de commissievergadering van die gemeente op 13 januari 2011. Borgdorff zegt hierover het volgende; “Als je te vaak in een te groot gebied de sirenes af laat gaan, dan geloven de mensen dat op een gegeven moment niet meer. Onnodig alarmeren kan tot gevolg hebben dat burgers in de toekomst minder alert reageren.” De autoriteiten verklaren dat men graag een alarmmiddel achter de hand wil houden. Waarvoor dat alarmmiddel dan dient, als men in dat gebied toch al binnen moet blijven, is niet duidelijk gemaakt.

23

Streekvervoer Wat ook tegenstrijdig was met de berichtgeving en verwarring veroorzaakte was het feit dat de bussen van streekvervoerder Arriva gewoon volgens de dienstregeling bleven rijden in de gebieden waar de alarmen waren afgegaan. Hans den Hoedt ( Vestigingsmanager Arriva te Heinenoord) verklaart; “Het klopt dat we onze dienstregeling gewoon zijn blijven uitvoeren. We stonden continu in nauw contact met het crisisteam op basis van deze informatie was er geen reden om onze diensten te schrappen. Er werden/waren op dat moment ook geen wegen afgesloten. Op de vraag of hij het ook niet een beetje tegenstrijdig vond dat terwijl iedereen moest binnenblijven er wel gewoon mensen in- en uit konden stappen in de bus die voor hun huis langs reed reageert Hans den Hoedt als volgt; “Het is inderdaad tegenstrijdig, maar wij baseren ons op de informatie die wij krijgen vanuit het crisisteam en vertrouwen er op dat zij kennis van zaken hebben en de juiste beslissingen nemen”. Huub van der Weide reageert als volgt; “Het was inderdaad niet nodig om de bussen van Arriva de toegang tot het gebied te ontzeggen. Er waren geen wegen afgesloten en bovendien moet je mensen wel de gelegenheid geven om het gebied te verlaten”.

SMS-Alert Sms-alert is op dit moment niet meer dan een aanvullend waarschuwingssysteem. Het is niet fijnmazig en werkt op postcode. Mensen die zich aanmelden om van de diensten van sms-alert gebruik te willen maken moeten hun postcode doorgeven. Indien er in jouw postcode gebied iets voordoet, ontvang je een melding. Zo kan het dus zijn dat een inwoner van Strijen op 5 januari een waarschuwing kreeg, terwijl hij elders in het land verbleef. Iemand die in het effectgebied verbleef, maar uit een ander deel van het land komt, kreeg in dat geval geen sms-alert. Een nieuw waarschuwingsysteem via mobiele telefoons staat op het punt om geïntroduceerd te worden; Cell-Broadcasting. Dit is een techniek om tekstberichten te versturen naar alle mobiele telefoons die zich in een bepaald gebied bevinden. Cell broadcasting heeft als voordeel ten opzichte van sms-alert dat een bericht pas wordt gestuurd als een telefoon binnen een bepaald gebied van het netwerk zit. Hierdoor kan het bericht regionale informatie bevatten. In Nederland zullen de Openbare Orde een veiligheidsdiensten binnenkort in Dordrecht gaan proefdraaien met Cell broadcast, naar verwachting zal half 2011 Cell broadcast landelijk worden gebruikt.

24

Communicatie en informatie Veiligheidsregio ZHZ geeft aan dat het vaak ook moest anticiperen op verkeerde berichten uit de media. Een voorbeeld daarvan was, dat er op een gegeven moment ergens het gerucht ging dat Zwijndrecht mogelijk geëvacueerd moest gaan worden. “Zo’n verhaal gaat dan een eigen leven leiden en wij moeten dan ons uiterste best doen om dit verhaal zo snel mogelijk te ontkrachten”; aldus Leo den Otter (Communicatie adviseur Veiligheidsregio ZHZ). Ook moest het crisisteam van Veiligheidsregio ZHZ anticiperen op de uitspraak van burgemeester Denie van Moerdijk die met stelligheid vermeldde dat er geen gevaarlijke stoffen zijn vrijgekomen, terwijl veiligheidsregio ZHZ wist dat er nog aanvullende luchtmetingen gedaan moesten worden door het RIVM. Burgemeester Brok moest een half uur later in een persbericht de mededeling van zijn collega Denie nuanceren. In diverse media is ook geopperd dat op sociale media zoals twitter heel veel informatie verspreid werd en dat sommige verhalen een eigen leven gingen leiden, zonder dat de officiële instanties hier notie van hadden. Diverse deskundigen hebben zich de afgelopen tijd al uitgesproken in de media over de gebrekkige en vaak warrige communicatie richting de bevolking. Een quote van uit Binnenlands Bestuur van 21 januari 2011; “Voor omwonenden was onduidelijkheid over de gevaren van de uitstoot door de brand door het gebrek aan informatie. Er waren onder meer ministers die `verkeerde signalen gaven` en burgemeesters die `verwarrende informatie te laat en onvolledig op het verkeerde moment lanceren”. Volgens Hans Siepel, medeauteur van het boek `Als het op communiceren aankomt`, gingen de overheidsinstanties niet uit van wat de mensen wilden weten, maar vooral van hun eigen positie. Daardoor waren ze niet in staat de informatie te leveren die de burger wilde horen. Er is niet goed genoeg ingezet op crisiscommunicatie, maar geprobeerd eerst het beeld helder te krijgen voordat iets wordt medegedeeld. Siepel wijst er op dat burgerlijke belangen echter voorgaan op andere belangen. Bij een volgende crisissituatie zou hierop gelet moeten worden.” Veiligheidsregio ZHZ geeft ook aan dat het bij de wegafsluitingen rond 22.30 uur niet helemaal goed gehandeld is door Rijkswaterstaat. Het was de bedoeling om de A16 af te sluiten bij de Drechttunnel (tunnel tussen Zwijndrecht en Dordrecht), maar Rijkswaterstaat sloot de weg af bij knooppunt Ridderster bij Ridderkerk, een aantal kilometer noordelijker. Ook de N3 (ringweg Dordrecht die in het zuiden aansluit op de A16 en in het noorden op de A15 werd geheel afgesloten, terwijl het de bedoeling was om alleen de zuidelijke helft af te sluiten. Door deze volledige afsluitingen was Dordrecht vrijwel onbereikbaar geworden. Het is overigens opvallend dat niet in een eerder stadium is besloten om wegen af te sluiten. Op de Moerdijkbrug (A16) stond immers in de middag al een ellenlange file doordat automobilisten daar een goed uitzicht hadden op de brand. Ondertussen kon het verkeer gewoon aan blijven sluiten op diezelfde A16 en ontstond er een verkeerschaos. Het verkeer werd niet omgeleid om de rampplek te mijden.

25

Metingen naar gevaarlijke stoffen Over het meten naar gevaarlijke stoffen lopen de meningen van deskundigen nogal uiteen. Huub van der Weide verklaarde tijdens de bewonersbijeenkomsten dat hun meetploegen alleen verbrandingsproducten kunnen meten, vandaar dat de hulp van het RIVM wordt ingeroepen om exactere luchtmonsters te nemen. Het gaat te ver om in dit rapport inhoudelijk in te gaan over welke zaken er exact gemeten (kunnen) worden, maar duidelijk is wel dat rook sowieso giftig en gevaarlijk is, ongeacht of deze versterkt wordt door giftige dampen van de opgeslagen stoffen in het chemiebedrijf. Voorts zijn er diverse toxicologen geweest die in de media hun deskundigheid ten toon spreidden over het al dan niet vrijgekomen gif en of dit te meten is en op welke manier. Duidelijk is ook dat iedereen wel wat anders roept en iedereen zijn eigen waarheid heeft. Wat wel van belang is, is om na te gaan hoe de autoriteiten omgaan met deze materie. Woordvoerder Michiel Kaps van de brandweer ter plaatse in Moerdijk meldde in de middag dat er zeker giftige stoffen in de rookwolk zitten, maar dat de concentraties onbekend zijn en dat er diverse meetploegen aan het meten zijn om dit in kaart te brengen. Met deze mededeling had Michiel Kaps het feitelijk bij het rechte eind. Maar dan rijst de vraag; Op welke stoffen meet je en waar ga je meten? Daarover lopen de meningen ook uiteen. We beperken ons tot de meetmethodes zoals deze toegepast werden door de autoriteiten tijdens deze brand. Zowel de meetploeg van de veiligheidsregio, alsook het RIVM meten vanaf vaste punten. Zodra men bepaald heeft hoe de rookwolk of eventuele gifwolk zich ontwikkelt, nemen zij vaste posities in. Dat zijn posities waar men denkt het beste resultaat te hebben qua metingen. Men ‘jaagt’ dus niet de wolk achterna. De reden dat men vaste posities inneemt heeft tot doel om eventuele verschillen in de monsters direct op te merken. In de praktijk zou dat kunnen betekenen dat bepaalde posities toch niet blijken te matchen met de eventuele veranderde richting van de wolk. Het RIVM bijvoorbeeld had rond 21.00 uur een positie ingenomen langs de N217 tussen Maasdam en ’s-Gravendeel. Op dat punt was geen rookwolk, maar zo’n 500 meter verder dreef de rookwolk precies laag door het dorp ’sGravendeel, waar mensen dus letterlijk in de rookwolk zaten. Feitelijk stond het RIVM op de locatie langs de N217 niet op de goede plaats.

26

Evacuatie mogelijkheid Toen rond 22.00 uur gemeld werd dat men met een blusdeken wilde gaan proberen om het vuur te bedwingen had dit wel wat consequenties voor eventuele gevaren. Er zou extra rookontwikkeling kunnen ontstaan waarbij giftige stoffen niet verbranden, maar alsnog in de lucht terecht komen. Nogmaals, rook is op zich al giftig, maar deze blusmethode zou nog eens extra giftige dampen kunnen verspreiden. Toen deze melding kwam vanuit de autoriteiten waren veel mensen opnieuw ongerust. Want wat betekende dit extra gevaar? Konden mensen gewoon naar bed of werd er mogelijk geëvacueerd indien die blusmethode onverhoopt niet zou slagen? De autoriteiten vermeldden verder niets over de mogelijke gevolgen of acties die eventueel ondernomen zouden worden. Behalve dan dat er wegen werden afgesloten en treinverkeer werd stilgelegd. Aan Huub van der Weide is de vraag voorgelegd of evacuatie tot de mogelijkheden behoorde bij deze brand. Hij antwoordt als volgt; “Evacuatie op deze grote schaal is onmogelijk, zeker in dit gebied waar zoveel mensen wonen en je ook nog eens te maken hebt met beperkte ontsluitingswegen, omdat men hier op de eilanden woont. Zo’n evacuatie zou heel veel uren in beslag nemen. En die tijd hebben we niet. In Noord-Amerika is ooit een proef gehouden met een grootschalige evacuatie. Ondanks de grote brede snelwegen die men voorhanden had in dit gebied duurde het in totaal zo’n 16 uur voordat iedereen weg was.”

27

1.5. Conclusies Het is duidelijk dat de alarmering, berichtgeving en communicatie richting de bevolking tijdens de brand behoorlijk te wensen heeft overgelaten. Informatievoorziening richting de bevolking was slecht en niet éénduidig. Ook de communicatie en afstemming tussen de veiligheidsregio’s ZHZ en MWB verliep niet altijd vlekkeloos. Dat het één met het andere te maken heeft moge duidelijk zijn. Dit zorgde niet alleen voor verwarring en onduidelijkheid bij de bevolking, maar waarschijnlijk ook bij diverse hulpverleners, gezaghebbende autoriteiten en andere betrokkenen. De brand was in regio ZHZ vrijwel direct GRIP 4, dat betekent dat direct het crisisteam op volle sterkte werd gebracht inclusief een Regionaal Beleidsteam. In Moerdijk was de brand lange tijd GRIP 2. Dat betekent dat er vanuit die regio alleen op ‘Regionaal Operationeel niveau’ gecommuniceerd werd, dus ook richting regio ZHZ. Het duurde tot rond 16.39 uur alvorens in Moerdijk werd opgeschaald naar GRIP 3. Op dat moment werd er een Gemeentelijk Beleidsteam gevormd. Burgemeester Denie was nu degene die het gezag voerde in die regio. Het duurde nog tot 19.45 uur voordat er in Moerdijk werd opgeschaald naar GRIP 4. Let wel, dat is ruim 5 uur na aanvang van de brand! Het opschalen en overdragen van gezag zorgt er voor dat er hiaten kunnen ontstaan in de communicatie. Nieuwe gezaghebbers moeten worden bijgepraat over de situatie en de maatregelen die zijn getroffen en de maatregelen die mogelijk nog genomen moeten worden. De gezaghebbers van het eerste uur zijn nu slechts informatiebronnen voor nieuwe gezaghebbers die vanaf dat moment de boodschapper zijn richting de bevolking. Ook richting de andere veiligheidsregio zullen er hiaten ontstaan zijn door deze opschalingen. Niet zozeer vanwege hun zelf, maar wel vanwege de nieuwe GRIP situaties die in Moerdijk telkens van toepassing waren. Op operationeel niveau zal dat waarschijnlijk tot weinig problemen hebben geleid, maar op bestuurlijk niveau des te meer. En de bestuurders waren verantwoordelijk voor de communicatie richting de bevolking. Doordat burgemeester Denie pas op een later tijdstip het roer over nam is het heel goed mogelijk geweest dat hij achterhaalde informatie tot zich kreeg en dit wellicht ook verkeerd interpreteerde en dit ook wereldkundig maakte. En dan wordt met name bedoeld het feit dat hij in de persconferentie van rond 19.00 uur stellig vermeldde dat er geen gevaarlijke stoffen zijn vrijgekomen en dat terwijl de woordvoerder van de brandweer eerder nog meldde dat er zeker giftige stoffen zijn vrijgekomen, maar dat alleen nog niet bekend is in welke concentraties. Burgemeester Brok van Dordrecht moest in zijn persconferentie van 19.30 uur de woorden van Denie snel nuanceren. Het lijkt er op dat de autoriteiten op diverse momenten achter de feiten aan, of juist voor de muziek uit liepen en zodoende niet met adequate en op waarheid beruste informatie naar buiten traden. Dit zou ongetwijfeld niet bewust gebeurd zijn, maar men moet als gezaghebbend burgemeester nu eenmaal je bevolking inlichten op gezette tijden en de informatie die je dan hebt op dat moment, die wil en moet je dan ook tentoonspreiden. Maar de autoriteiten realiseerden zich in alle hectiek niet dat de bevolking in totale verwarring was door de warrige en vaak tegenstrijdige berichtgevingen. Zo ook de meldingen op tickertape op RTV Rijnmond. Gebieden die niet gealarmeerd werden, moesten toch binnenblijven. Hier heeft veiligheidsregio ZHZ de bevolking ook mee in verwarring gebracht. 28

Ook over de alarmering zelf valt het nodige op te merken. In de meldingen die via Meldpunt Brand Moerdijk binnenkwamen werd gewag gemaakt over het feit dat er bij hen geen sirene was afgegaan, maar de calamiteitenzender wel meldde dat men naar binnen moet. Dat was, zoals hier boven beschreven is, niet alleen zeer verwarrend, maar ook erg ongeloofwaardig. Ongeloof met name over het feit dat er bij hen geen sirene was gegaan. En dan met name in Dordrecht en ’sGravendeel. De rookwolken trokken immers al over hun huizen en dan is het te begrijpen dat de bevolking niet begrijpt waarom er bij hen geen sirene gaat, terwijl er enkele kilometers verderop wel alarm is geslagen. Op de foto’s op pagina 20 is duidelijk te zien hoe de rookwolk zich ontwikkelde. Op de eerste foto (satellietfoto van 15.00 uur Midden Europese tijdzone) is duidelijk te zien dat de rookwolk al verder was getrokken dan het gebied wat later gealarmeerd zou gaan worden. Op de tweede foto (16.05 uur) is duidelijk te zien dat de wolk eerst omhoog trok. Toen de wolk het Hollandsch Diep over was daalde hij langzaam weer. Onder de wolk zijn duidelijk waarneembare sluiers te zien die heel laag hingen. De wolk zelf was misschien wel hoger, vanwege bepaalde thermiek, maar welke stoffen er in de sluiers zaten was op dat moment niet bekend. Er was dus ook niet bekend of er direct groot gevaar dreigde voor de mensen in het gebied wat niet gealarmeerd was. In dat geval, zeker met de wetenschap van windsnelheid in combinatie met de aanvang van de brand, valt er maar één conclusie te trekken; Er hadden meer sirenes geactiveerd moeten worden. In ieder geval in ’s-Gravendeel en Dordrecht. Ook in Moerdijk zelf had men het zekere voor het onzekere moeten nemen en ook daar de sirene moeten activeren. Men weet immers niet hoe onverbrand gif, wat mogelijk ontsnapt, zich verspreidt laag bij de grond waar windrichting minder bepalend is. Zekerheid voor alles. Sms-alert, om de mensen te waarschuwen voor de brand, werd verstuurd in een gebied wat iets groter was dan het gebied wat via sirenes is gealarmeerd. Het sms-alert werd alleen wel heel laat verzonden. Pas om 16.41 uur, maar alleen in het effectgebied. In Moerdijk e.o. is nooit een sms-alert verzonden Sms-alert is in feite een volwaardig waarschuwingsmiddel, maar heeft zijn beperkingen. Het wachten is op cell-broadcasting. Deze nieuwe techniek kan veel meer mensen in een gebied direct bereiken via mobiele telefoon.

Kortom; De autoriteiten hebben tijdens de brand diverse steken laten vallen in zowel de informatievoorziening naar de bevolking, alsook in de onderlinge communicatie tussen de veiligheidsregio’s. Er is ook een verkeerde inschatting gemaakt inzake de mate van alarmering. Dit bracht de bevolking onnodig in verwarring en mogelijk in gevaar. De bevolking wist niet waar het aan toe was en of men wel kon vertrouwen op de autoriteiten en op een goede afloop.

29

1.6. Aandachtspunten In de meeste onderzoeksrapporten volgt na de paragraaf ‘conclusies’ de paragraaf met aanbevelingen. In dit rapport wordt dit beperkt tot aandachtspunten die officiële onderzoekers wellicht mee kunnen nemen in hun paragraaf van aanbevelingen. Sirenes Deze zijn te zacht en vaak niet te horen. Het ministerie van BZK zou het sirene netwerk eens danig onder de loep moeten nemen indien zij grote waarde willen blijven hechten aan dit systeem als waarschuwingsmiddel. Ook zou het aan te raden zijn om in kaart te brengen of er een betere dekking mogelijk is, zodat het niet meer voor kan komen dat hele groepen mensen de voor hen bedoelde sirene niet hoort. Oftewel, moet het sirenesysteem opgeschaald en geüpdate worden. GRIP fases, crisiscommunicatie en crisisbeheersing Zoals bij deze regionaal overschrijdende calamiteit is gebleken, is het niet gelijktijdig opschalen van de GRIP fases slecht voor de communicatie en crisisbeheersing. Het is misschien niet zozeer van belang voor de bestrijding van de calamiteit zelf, maar wel voor de communicatie op diverse niveaus tussen de beide veiligheidsregio’s en daarmee samenhangend de communicatie richting de bevolking. Het zou daarom aan te raden zijn om te onderzoeken in hoeverre dit verbeterd kan worden. Goede crisiscommunicatie is van essentieel belang voor goede crisisbeheersing. Wellicht is het raadzaam om bij een regio overschrijdende calamiteit één gezaghebbende woordvoerder in te zetten die voor beide regio’s de bevolking regelmatig inlicht over de stand van zaken. Hiermee voorkom je dat de ene woordvoerder van een veiligheidsregio iets anders roept dan de woordvoerder van de andere veiligheidsregio. Het gelijktijdig opschalen naar GRIP 4 in beide regio’s is daarbij een eerste stap. Het allerbelangrijkste is heldere, éénduidige en eerlijke communicatie richting de bevolking. Wellicht is de ‘omgevingsanalyse’ waarmee Veiligheidsregio MWB op 8 februari 2011 mee begonnen is een goede start naar betere communicatie richting de bevolking. De omgevingsanalyse is er niet alleen op gericht om beter in te spelen op berichten uit andere media, maar brengen de beleving van de bevolking in beeld en helpt het crisisteam hier op in te spelen. De ‘omgevingsanalist’ brengt daarmee een ander werkelijkheidsbeeld binnen dan de operationeel verantwoordelijken misschien in hun hoofd hadden.

30

Alarmmiddel ‘achter de hand houden’ We hebben geconstateerd dat diverse spelers in deze crisis ervoor pleiten om niet direct een te groot gebied te alarmeren. Men houdt graag een alarmmiddel ‘achter de hand’. Maar waarvoor houdt men graag een alarmmiddel achter de hand en wat betekent dat voor de alarmering? De sirene is bedoeld om mensen binnen te houden en bij deze calamiteit hebben we gezien dat er mensen in een veel groter gebied, dan het gebied waar de sirenes afgegaan zijn, binnen moesten blijven. Wat betekent het als dan alsnog de sirene gaat in het gebied wat al aangewezen is als gebied waar mensen binnen moeten blijven. Binnen is binnen en evacuatie op zo’n grote schaal is niet aan de orde, zo hebben we vernomen. Dus waarom houdt men graag een alarmmiddel achter de hand? Dit is voor de autoriteiten een zeer belangrijk punt om te evalueren, nader uit te leggen en ook richting de bevolking te communiceren. Meten van gevaarlijke stoffen Autoriteiten moeten eerlijk communiceren naar de bevolking dat het meten naar gevaarlijke stoffen nauwkeurig moet gebeuren en dat dit enige tijd in beslag neemt. Men moet dus niet te snel, op basis van eerste metingen, melden dat er nog geen gevaarlijke stoffen zijn gemeten of dat er geen gevaar is voor de volksgezondheid. Het is ook aan te raden om in de directe omgeving van gevaarlijke fabrieken ‘snuffelpalen’ neer te zetten die permanent de luchtkwaliteit meten rondom deze fabrieken. Indien er afwijkende (gevaarlijke) waarden worden waargenomen, dient deze snuffelpaal direct alarm te slaan. Deze melding met informatie moet direct voor de operationele diensten inzichtelijk zijn, zodat deze snel handelend kunnen optreden.

(Sociale) Media en calamiteitenzenders De afgelopen tijd is er ook veel gespeculeerd naar de rol van sociale media, zoals twitter, bij dit soort calamiteiten. Vele meldingen via de sociale media gingen een eigen leven leiden en gingen voorbij aan de aandacht van de autoriteiten. Vaak in een later stadium moesten de autoriteiten deze berichten ontkrachten en een juiste weergave geven van de feiten, maar toen was het kwaad soms al geschiedt. Ook de berichtgevingen op de landelijke zenders zoals RTL en NOS waren bij deze calamiteit meestal uitgebreider en actueler dan de berichtgeving op de calamiteitenzenders. Het is daarom belangrijk om de gebruikte media en beschikbare media van heden ten dage eens goed onder de loep te nemen. Hoe kunnen we in het vervolg het best de bevolking inlichten en het best anticiperen op onjuiste informatie van derden? Ook belangrijk is om de regionale zenders onder de loep te nemen. Hebben zij voldoende capaciteit en voldoende faciliteiten en financiële middelen tot hun beschikking om een volwaardige calamiteitenzender te zijn en doen zij in dit soort gevallen, voor de lokale bevolking, niet onder voor de landelijke zenders? Dit geldt voor Radio, TV en internet van de regionale zenders. Voor een goede crisisbeheersing is ook dit van groot belang. Ook de Engelstalige voorlichting op de website crisis.nl moet verbeterd worden en deze website moet in het vervolg veel sneller operationeel zijn en telkens de meest actuele informatie vermelden. Ook qua capaciteit moet deze website veel meer bezoekers aankunnen dan nu het geval was. 31

Cell-broadcasting Het is van het grootste belang dat cell-broadcasting spoedig operationeel wordt als volwaardig alarmmiddel. Belangrijk is wel dat ook deze alarmering synchroon loopt met de alarmering via sirenes en met de berichtgevingen op officiële media.

Wegen en openbaar vervoer Bij een calamiteit van deze omvang is evacuatie op grote schaal dus onmogelijk, zo verklaarde Huub van der Weide. Wellicht is het raadzaam om bij calamiteiten van zo’n grote omvang direct het inkomende verkeer richting de rampplek en effectgebied de toegang te ontzeggen. Immers, wie er niet meer in komt, hoeft er ook niet uit. Uitgaande rijrichtingen blijven uiteraard open, zodat mensen zelf kunnen kiezen of zij het gebied verlaten. Toltunnels moeten bij dit soort calamiteiten tolvrij worden en per direct opengesteld worden voor mensen die het gebied eventueel snel willen verlaten. Het openbaar vervoer verplaatst alleen personen die het bedreigde gebied willen verlaten en vervoeren geen personen naar het bedreigde gebied. Dit moet in het kader van goede crisisbeheersing uiteraard wel goed gecommuniceerd worden naar de bevolking. Op snelwegen moeten de matrixborden adequate en juiste omleidingen/alternatieve routes aangeven. Op (bus)stations dient dit ook permanent te worden omgeroepen en te worden aangegeven op de borden. Ook via sms-alert, en in de toekomst cellbroadcasting moeten deze meldingen verspreid worden.

Protocol ‘als de sirene gaat’ Er zijn in het verleden afspraken gemaakt en er is voorlichting gegeven over het protocol ‘als de sirene gaat’. Als de sirene gaat is er een calamiteit. Dan moet je naar binnen, ramen en deuren sluiten en de instructies volgen op de calamiteitenzender. Maar dan is het wel van het grootste belang dat de autoriteiten zich óók aan dit protocol houden. Indien de autoriteiten op de calamiteitenzenders melden dat mensen binnen moeten blijven in een gebied waar de sirenes NIET afgegaan zijn, dan wordt het eigen protocol niet nageleefd en zaait men onnodig verwarring onder de bevolking. Dit is een belangrijk aandachtspunt! De autoriteiten moeten nagaan of dit protocol wellicht toe is aan een nadere evaluatie. Zo niet, dan is het van het grootste belang dat óók de autoriteiten dit protocol in het vervolg gaan naleven en ook tot een goede uitvoer brengen. Alarmering en berichtgeving moeten synchroon lopen met elkaar op alle officiële media die voor de calamiteit ingezet worden.

(Tickertape) Berichtgevingen Veiligheidsregio’s moeten duidelijker zijn in hun meldingen op tickertape en via de calamiteitenzender. Nu werd er bijvoorbeeld in eerste instantie op tickertape op RTV Rijnmond gemeld ‘het oostelijk deel van de Hoeksche Waard’, terwijl het duidelijker zou zijn om te melden ‘ten oosten, ten noorden, ten zuiden of ten westen van de lijn……’. 32

Hoofdstuk 2 INFORMATIEVOORZIENING / BERICHTGEVING IN DE NAFASE De brand was nog maar amper geblust, de rook net opgetrokken en de geruststellende woorden waren nog maar amper uitgesproken of er werd al gemeld dat er op diverse plaatsen roet neergedaald is en dat het niet bekend is of deze schadelijk is. In het effectgebied mochten gewassen uit eigen tuin niet gegeten worden. Boeren mochten niet meer oogsten en vee moest binnen blijven. Ook kinderen mochten niet buiten op speeltoestellen spelen en met huisdieren moest men ook voorzichtig zijn buiten, totdat vastgesteld was of de roet schadelijk was. Ook in andere gebieden waar roet was neergedaald moesten mensen oppassen met gewassen uit eigen tuin. In Moerdijk voltrok zich ondertussen een nieuwe ramp. Het Waterschap Brabantse Delta kwam met het verontrustende bericht dat er kankerverwekkende stoffen zijn aangetroffen in de sloten rondom het bedrijf ChemiePack. Bluswater vermengd met gif was terecht gekomen in het oppervlakte water. Er volgden bewonersbrieven en bewonersbijeenkomsten in Moerdijk, Strijen, Binnenmaas en Dordrecht en crisis.nl bleef nog geruime tijd een informatiebron.

33

2.0. Meldingen en bevindingen Zoals gemeld in paragraaf 0.3., zijn er beduidend minder meldingen binnengekomen over de nafase. De meldingen worden dan ook in algemene zin omschreven. Uit de meldingen kwam naar voren dat veel mensen de, door de autoriteiten beloofde, bewonersbrieven op 6 januari niet hebben ontvangen. Veiligheidsregio ZHZ had beloofd deze te verspreiden in de gehele gemeente Binnenmaas en Strijen, maar in diverse dorpskernen en buurtschappen, zoals Mijnsheerenland, Schenkeldijk en Strijen-sas is deze brief nooit bezorgd. Uit Dordrecht kwamen meldingen binnen dat de mensen in de dagen na de brand helemaal niet meer geïnformeerd zijn via brieven. Ook in Moerdijk is deze brief veel te laat bezorgd, zo meldden een aantal bewoners. In de omliggende dorpskernen, zoals o.a. Klundert en Zevenbergen hebben de mensen helemaal geen informatie ontvangen. Ondanks dat deze dorpskernen niet direct onder de rook lagen, vonden de melders dat in hun dorpskernen ook informatie verstrekt had moeten worden. Ook over de neergeslagen roetdeeltjes kwamen meldingen binnen. De mensen maakten ook melding over het vertrouwen in de overheid. Er werd immers op de dag van de brand melding gemaakt dat er geen gevaar voor de volksgezondheid was, maar nog geen twaalf uur later kwamen de autoriteiten met de verontrustende berichten over de neergeslagen roetdeeltjes. Ook de milieudienst en GGD spraken elkaar tegen over de gevaren, zo meldden sommigen. Het was voor veel mensen in eerste instantie onduidelijk wat men met roetdeeltjes aanmoest. Of men bijvoorbeeld hun ramen en auto’s mocht wassen, was niet duidelijk. Ook in andere gebieden, zoals bijvoorbeeld Papendrecht, Ridderkerk, Zwijndrecht en Alblasserwaard maakten mensen zich zorgen over de roetdeeltjes, maar ontvingen intussen geen informatie voor hun gebied. Mensen met gezondheidsklachten of mensen die ongerust waren over hun gezondheid konden zich melden bij huisarts of GGD, maar volgens diverse melders werden zij van het kastje naar de muur gestuurd. Niemand wist iets over de gevaren. Er werd bekend dat er hulpverleners met gezondheidsproblemen waren en dat er koeien in het effectgebied aan de diaree waren. Dit alles zorgde opnieuw voor ongerustheid onder de bevolking. De ongerustheid werd versterkt door het feit dat het Openbaar Ministerie de lijst met gevaarlijke stoffen in beslag nam, wat de indruk wekte dat men zaken wilde verdoezelen. Ook mensen die op het industrieterrein in Moerdijk werken wisten niet waar ze aan toe waren. Konden ze wel of niet hun werkplek bereiken. Er waren immers delen van het terrein afgezet, maar het was niet duidelijk welke delen dat waren. Mensen in het effectgebied waren verbijsterd over het feit dat er in Moerdijk op 8 januari een bewonersbijeenkomst gehouden zou worden, maar dat dit in het effectgebied niet het geval was. Uiteindelijk werden er in de week erop ook bijeenkomsten georganiseerd voor de boeren in het effectgebied en de bewoners van de gemeenten Strijen, Binnenmaas en Dordrecht. Over de bewonersbijeenkomsten zelf kwamen ook diverse meldingen binnen. Met vond de voorlichting vaak mager, achterhaald, een te ambtelijk of zakelijk karakter en men kreeg onvoldoende antwoord op de vragen. Diverse gezaghebbers deden hun uiterste best om de ongerustheid weg te nemen en gaven goede informatie, maar andere gezaghebbers deden deze vaak weer teniet door ongelukkige uitspraken. Bij de bijeenkomst in Moerdijk had Dhr. Jans (Milieuarts) een aantal ongelukkige uitspraken. Volgens hem ‘stond de wind gelukkig de goede kant op’, zich niet realiserend dat er wellicht ook mensen uit het effectgebied in de zaal konden zitten. 34

Ook tijdens de discussie over de mate van alarmering deed Dhr. Jans een vrij ongelukkige uitspraak; “U moet zich voorstellen…in Nederland hebben we zo’n brand nog nooit meegemaakt, dit is uniek”. Daarbij ontstond de nodige hilariteit in de zaal. Dhr. Jans realiseerde zich snel dat deze uitspraak echt verkeerd over kwam en probeerde daarna zijn verhaal recht te breien, maar het kwaad was al geschiedt. Ook bij de bijeenkomst in Strijen deed Mevrouw Jochems van de GGD een zeer ongelukkige uitspraak. Op de vraag of de zware metalen van invloed konden zijn voor zwangere vrouwen antwoordde zij als volgt;”Die moeten ook geen gras eten. Nee, dat is flauw, sorry.” Mensen vonden het ook vreemd dat er geen algeheel gezondheidsonderzoek kwam. Ook kwamen er meldingen binnen op het Meldpunt Brand Moerdijk n.a.v. de persconferentie op 11 januari waarin de uitkomsten van het eerste RIVM rapport inzake de grondmonsters bekend werden gemaakt. Er wordt gemeld door burgemeester Brok dat er dioxine gemeten is in het roet, maar geen schokkende waardes. Er wordt echter gezwegen over de hoge concentraties lood dat op sommige plekken is gemeten. De algehele tendens van de meldingen komt er dus op neer dat men vindt dat er geen eerlijke, onvolledige, achterhaalde informatie wordt gegeven en vaak ontwijkende antwoorden worden gegeven op vragen vanuit de bevolking.

35

2.3. Autoriteiten Hoe de autoriteiten de bevolking in de dagen na de brand informeerde is te lezen in deze paragraaf. Hieronder staan de berichten te lezen die in de eerste dagen na de brand (vanaf 6 jan.) op de website crisis.nl verschenen; 12:00 06-01-2011 Voorzichtigheid blijft geboden In afwachting van definitieve meetgegevens wordt aan alle inwoners van de zuidpunt van het Eiland van Dordrecht (ten westen van de A16 en ten zuiden van de Amstelwijckweg) en het oostelijk deel van de Hoeksche Waard (de gemeenten Strijen en Binnenmaas) uit voorzorg geadviseerd voorlopig niet onnodig naar buiten te gaan. Men kan wel gewoon naar school en het werk. Het advies is om voorlopig geen intensief contact met de grond te hebben, niet in de speeltuin te spelen, geen producten uit de moestuin te eten, het vee niet te laten grazen en de rampenzender RTV Rijnmond te volgen. Ook wordt de inwoners geadviseerd huisdieren niet langdurig buiten te laten. Ook voor overige gebieden in de regio zijn nog geen definitieve metingen bekend. Inwoners wordt geadviseerd berichtgeving op RTV Rijnmond in de gaten te houden en bij gezondheidsklachten contact op te nemen met de huisarts. Als mensen buiten de bovenstaande gebieden toch onbekende deeltjes op de bodem vinden, is het advies om uit voorzorg deze niet aan te raken.

Op de kaart zijn de meetpunten met rode kruisjes aangegeven.

12:42 06-01-2011 Roet verspreid tussen Moerdijk en Gouda Als gevolg van de rookontwikkeling en weersomstandigheden, kunnen er roetdeeltjes her en der op de grond zijn neergeslagen. Het RIVM is druk doende om het neerslaggebied en de samenstelling van de roet in kaart te brengen.

36

Naar verwachting is het roet wijd verspreid over een gebied van vele tientallen kilometers tussen Moerdijk en Gouda, met mogelijke uitwaaiering richting Rijnmond en Haaglanden. De concentraties zijn - mede vanwege het grote verspreidingsgebied - naar verwachting zeer laag. Zodra het RIVM (MOD) nadere informatie heeft (in de loop van de dag), zal deze worden verspreid. Tot de samenstelling van het roet bekend is, is het advies om in gebieden waar roet visueel waarneembaar is: ! ! ! !

geen groente uit eigen tuin te consumeren, kleine kinderen liever even niet buiten te laten spelen, vee binnen te houden, goed voeten vegen om roet niet naar binnen te lopen.

Het roet kan op de normale manier worden verwijderd, b.v. auto afspoelen. Van het uitlaten van de hond worden geen problemen verwacht, maar uiteraard is het raadzaam op te letten en de eventuele plekken met roet te vermijden. Nader onderzoek moet duidelijk maken of vervolgmaatregelen noodzakelijk zijn. Op basis van de informatie op dit moment is er nog geen sprake van het opstarten van een gezondheidsonderzoek. Indien uitkomsten van nadere onderzoeken daartoe aanleiding geven, kan alsnog besloten worden tot gezondheidsonderzoek 14:11 06-01-2011 Welke bedrijven zijn nog wel bereikbaar? Oostelijke Randweg Niet bereikbaar Martens van Oord Oostelijke Randweg 5 OBM Oostelijke Randweg 5 Tetrapak Oostelijke Randweg 48 Namaseco Oostelijke Randweg 44-46 Europe Steel Centra Oostelijke Randweg 40 Container terminal Oostelijke Randweg 40 Monitoring Support Oostelijke Randweg 40 Kantoor OBM Oostelijke Randweg 42 Loodsen (oa Traffic) Oostelijke Randweg 42 Te voet bereikbaar V Koolwijk Oostelijke Randweg 30 SBF beheer Oostelijke Randweg 30 De Apolloweg is opgngesteld voor autoverkeer. Alle bedrijven zijn weer bereikbaar. Kontinex Apolloweg 1 KS profiel Apolloweg 1 Buchinhoren Apolloweg 2 Wood Flame Moerdijk Apolloweg 4 Labee holding Apolloweg 4 Energy pallets Apolloweg 4 Labee Apolloweg 10 Peineman Apolloweg 11 B&S Apolloweg 12 ETS/vd Vlist Apolloweg 13 Lindgoed Moerdijk Apolloweg 13 Fabricom Apolloweg 15 Crane Business Apolloweg 16a Vlasweg Niet bereikbaar ATM Vlasweg 12 ERS Vlasweg 2 Te voet bereikbaar Minelco Vlasweg 19 HCM Vlasweg 11 Wupperman Vlasweg 15 AMS Vlasweg 19 Loods van energy Pallets Vlasweg 5 Cronimed Vlasweg 7 Archelor Vlasweg 9 De Komeetweg is weer opengesteld voor autoverkeer. Alle bedrijven zijn bereikbaar. Verolme Komeetweg 4 PK Rental Komeetweg 2 Kade vd Vlist Komeetweg 8

37

14:17 06-01-2011 Persverklaring burgemeester Van der Velden, 6 januari 2011 Dames en heren, Ik heet u welkom in Breda als coördinerend burgemeester van het Regionaal Beleidsteam en plaatsvervangend voorzitter van de Veiligheidsregio. De brand van gisteren bij het bedrijf Chemiepack in Moerdijk heeft een enorme impact gehad op een groot deel van Zuid-west Nederland. Ondanks de enorme vuurzee en de grote rookwolken, zijn er gelukkig geen slachtoffers gevallen en is de schade voor de gezondheid van de burgers beperkt gebleven Over de situatie op dit moment kan ik u het volgende melden: Op verschillende plekken op het terrein van Chemiepack zijn er nog kleine brandjes. De brandweer is daar volop mee bezig nu. Een stuk van het gebouw van het bedrijf staat nog overeind en daarin bevindt zich nog 100 ton aan gevaarlijke stoffen. De brandweer stelt het gebouw veilig. Er komt nog steeds rook vrij. De brandweer verricht daarin continue metingen en treft daar geen schadelijke concentraties voor de gezondheid in aan. Er zijn wel enkele mensen van bedrijven in de directe omgeving die last hebben van stank en irritatie. Er zijn inmiddels zo’n 8 bedrijven ontruimd op last van de brandweer omdat de werksituatie daar te veel stank en irritatie oplevert voor de medewerkers. Een lijst van die bedrijven wordt op dit moment gemaakt. Dat voor de situatie nu. Ik wil nog even terugkijken op gisteren: De gevolgen van de brand waren regiooverstijgend. Vandaar dat de hulpverlening en ook de coördinatie daarvan door de gezamenlijke veiligheidsregio’s van Midden- en West-Brabant en ZuidHolland-Zuid zijn verricht. Er is gedurende de hele avond en nacht nauw contact geweest tussen de twee veiligheidsregio’s. Als coördinerend burgemeester van het Regionaal beleidsteam kan ik melden dat de inzet van 250 brandweerlieden uit verschillende regio’s uitstekend is verlopen. De bestrijding van de brand kwam snel op gang. Assistentie werd ook verleend door Defensie en door de bedrijven Shell, Sabic en ATM in de vorm van blusmateriaal. Over de oorzaak van de brand is nu nog niets te zeggen. Onderzoek zal dat moeten uitwijzen. Ook zullen we uiteraard de rampbestrijding en hulpverlening later evalueren zoals we dat altijd doen.

38

14:23 06-01-2011 Resultaten eerste metingen Uit de voorlopige resultaten van de luchtmetingen van het RIVM en de milieuongevallendienst is gebleken dat er geen verontrustenden concentraties van benzeen, tolueen, enthylbenzeen en kool-waterstoffen zijn verspreid.

Op de kaart zijn de meetpunten met rode kruisjes aangegeven. Ook is er op dit moment geen aanwijzing dat er in het getroffen gebied dioxines zijn gevormd of verspreid. Let wel op: dit zijn voorlopige resultaten. Wat bekent dit voor de inwoners van het gebied? In afwachting van definitieve meetgegevens wordt aan alle inwoners van de zuidpunt van het Eiland van Dordrecht (ten westen van de A16 en ten zuiden van de Amstelwijckweg) en het oostelijk deel van de Hoeksche Waard (de gemeenten Strijen en Binnenmaas) uit voorzorg geadviseerd voorlopig niet onnodig naar buiten te gaan. Men kan wel gewoon naar school en het werk. Het advies is om voorlopig geen intensief contact met de grond te hebben, niet in de speeltuin te spelen, geen producten uit de moestuin te eten, het vee niet te laten grazen en de rampenzender RTV Rijnmond te volgen. Ook wordt de inwoners geadviseerd huisdieren niet langdurig buiten te laten. Waar zijn metingen verricht? De metingen zijn verricht op: - 10 km ten westen van 's Gravendeel (kruising van de eerste Kruisweg en de N217). - 7 km in Mookhoek - 3,5 km aan de Mariapolder (ten oosten van Strijensas)

39

14:28 06-01-2011 Persverklaring burgemeester Denie Goedemorgen, geachte aanwezigen, Er heeft zich gistermiddag een ernstig incident voorgedaan in Moerdijk dat zich uitbreidde tot de omgeving ten noorden van Moerdijk. Een brand in het chemiebedrijf Chemie Pack die de gebouwen van het bedrijf Chemie Pack volledig heeft verwoest en ook de panden van het naastgelegen Wartsila heeft verwoest. Gelukkig zijn er dankzij de geweldige inzet van de hulpdiensten geen slachtoffers zijn gevallen. Ik dank allen die hebben bijgedragen aan de bestrijding van dit incident via deze weg van harte. Deze ramp heeft betekenis voor de Moerdijkse bevolking en die van de omgeving. Ik kan me heel goed voorstellen dat inwoners van Moerdijk zich zorgen maken, ook al zijn de signalen gerustgevend. Ik wil daar aandacht aan besteden en ga daarover binnenkort in gesprek. Vandaag nog wordt in deze kern brief bezorgd met nadere informatie over de brand en met adviezen bij vragen of klachten. Ik ben nadat het sein brandmeester is gegeven ter plekke gaan kijken. Ik ben getroffen door de tomeloze inzet van ieder om tot diep in de nacht deze ramp onder controle te brengen, niet alleen ter plaatse, maar overal. Er heeft zich gisteren door de weersomstandigheden geen gevaarsituatie voorgedaan voor de gezondheid in Moerdijk. Wel hebben wij geadviseerd om uit voorzorg binnen te blijven en ramen en deuren dicht te houden. Dit hebben we in de vroege avond gecommuniceerd, ook via de websites van moerdijk en crisis.nl. Tevens is een informatielijn geopend. 0800-1351, Inmiddels kunnen de ramen en deuren weer open. Het bedrijf ChemiePack bezit een vergunning die in oktober 2010 is gereviseerd. Tot slot wil ik kwijt dat de Gemeente Moerdijk welvarend is door de aanwezigheid van industrieterreinen. Daar plukt ieder dagelijks de vruchten van. Anderszijds betekent dat ook dat er risico’s bestaan. Als overheid werken wij eraan om deze risico’s minimaal te laten zijn voor de bevolking. Zoals u weet is veiligheid is nadrukkelijk speerpunt voor deze collegeperiode. De komende periode richten wij ons op de nazorg voor de burgers, bedrijven en betrokken werknemers. Onze prioriteit ligt bij het bereikbaar maken van de bedrijven. Actiecentra zijn al aan het werk om dat te realiseren. Op basis van de evaluatie bekijken we of en welke stappen wij voor de toekomst zullen zetten. Wij zullen als gemeente nogmaals alle aandacht aan de betrokkenen geven. Ik dank u voor uw aandacht.

(De persverklaring van burgemeester Brok is toegevoegd in de bijlage)

40

16:45 06-01-2011 Nablussen brand Chemie-Pack duurt hele dag Het nablussen van de brand bij Chemiepack gaat zeker nog de hele dag duren. Er woeden nog verschillende kleine brandjes op het terrein van het getroffen bedrijf. In het pand ligt nog honderd ton chemische stoffen opgeslagen. De brandweer heeft voorzorgsmaatregelen getroffen om deze stoffen te beschermen. Uit voorzorg zijn 8 omliggende bedrijven ontruimd. De rookontwikkeling, die bij de brand ontstond, is in de loop van woensdagavond en nacht in de richting van Dordrecht, Hoeksche Waard gedreven. Constante metingen door de brandweer hebben geen concentraties gevaarlijke stoffen uitgewezen. Er zijn geen acute gezondheidseffecten als gevolg van de brand gemeld in de gemeente Moerdijk. Alleen personen die dichtbij de brand aanwezig zijn geweest hebben mogelijk prikkeling van ogen en luchtwegen ondervonden. Doordat het een heftige brand was, is de rook hoog opgestegen en heeft deze zich in een groot gebied verspreid. Het hoog opstijgen van de rook is gunstig (geweest) voor het voorkómen van gezondheidseffecten, omdat door de opstijging en wijde verspreiding verdunning heeft opgetreden. Inwoners van deze gemeente hoeven ramen en deuren niet (meer) gesloten te houden. Ook kan er gewoon worden buiten gespeeld en gesport. Waterschap Brabantse Delta werkt aan het opvangen en isoleren van het verontreinigde bluswater. Om verspreiding via het riool te voorkomen, zijn de rioolgemalen stilgelegd.

16:46 06-01-2011 Belangrijke telefoonnummers Moerdijk Een overzicht van telefoonnummers voor de inwoners van Moerdijk. Melden van gezondheidsklachten: GGD 0900-3686868 Melden van schade: 0570-783460 meldkamer CRAS Moerdijk Algemene vragen: 0800-1351 (gratis) Vragen over het incident: 0800-1351 (gratis) Overige vragen: 0800-1351 (gratis) Vragen over bedrijven op het bedrijventerrein Havenschap: 0168388888 Milieuklachten: RMD 0165-559850

41

17:34 06-01-2011 Bewonersbrieven Regio Zuid-Holland Zuid en Moerdijk De inwoners van gemeente Binnenmaas, Strijen, Cromstrijen en de zuidpunt van Dordrecht (westelijk van de A16 en ten zuiden van de Amstelwijckweg) en de inwoners van Moerdijk hebben vandaag huis-aan-huis brieven ontvangen over de brand die woensdag middag 5 januari in Moerdijk uitbrak. Met die brief worden zij persoonlijk geïnformeerd over het verloop van deze gebeurtenis. De oproepen en adviezen in de brief die is verspreid onder de bewoners van Binnenmaas, Strijen, Cromstrijen en de zuidpunt van Dordrecht zijn specifiek bedoeld voor dit gebied. De adviezen in de brief die verspreid is in Moerdijk is specifiek voor de inwoners van Moerdijk. ( Deze brieven zijn als bijlage bij dit rapport toegevoegd)

17:54 06-01-2011 Welke bedrijven zijn ontruimd als gevolg van de brand? In de directe omgeving van Chemie-Pack zijn acht bedrijven uit voorzorg ontruimd. Het gaat om de volgende bedrijven: JCO III HOLLANDSE CEMENT MAATSCHAPPIJ SERVICE POINT TERMINAL ASSOCIATED METAL SERVICES ENERGY PELLETS MOERDIJK CRONIMET HOLLAND ARCELOR MITTAL PROJECTS NETHERLANDS

22:16 06-01-2011 Nieuwe meetgegevens ondersteunen eerdere meetgegevens Donderdag 6 januari aan het begin van de avond zijn er nieuwe meetgegevens bekend geworden van het RIVM/MOD. Deze ondersteunen eerdere metingen: er is geen aanwijzing gevonden dat er tijdens de brand mensen in contact zijn gekomen met hoge concentraties gevaarlijke stoffen. De verklaring hiervoor zou kunnen zijn, dat de rook heel snel ver omhoog is getrokken.

42

12:54 07-01-2011 Wordt het effectgebied aangepast? Het RIVM is aan de hand van metingen, monstername en analyses het effectgebied in kaart aan het brengen. Dit heeft nog enige tijd nodig omdat de analyses enige dagen duren. 12:58 07-01-2011 Klopt het dat in de genoemde plaatsten roetdeeltjes zijn neergekomen? Ja. Meppel, Diemen, Zandvoort, Nootdorp, Zwijndrecht, Utrecht, Den Haag, Almelo en Dalfsen kunnen last hebben van de aswolk. Met uitzondering van Zandvoort, liggen deze gebieden min of meer in het gebied waarover de rookwolk is getrokken. Deze rookpluim heeft in verschillende intenties depositie opgeleverd. Het kan dus inderdaad kloppen dat er wat roetdeeltjes neergekomen kunnen zijn in de genoemde plaatsen. 13:18 07-01-2011 Geen bijzonderheden gevonden bij laatste metingen Donderdagmiddag 15.30 uur is een laatste meting verricht in Zuid-Holland Zuid naar schadelijke stoffen als gevolg van de brand in Moerdijk. Ook bij deze meting zijn wederom geen schadelijke stoffen aangetroffen. Zowel binnen als buiten de Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid is sprake van neerslag van roet. Onderzocht wordt nog of het roet schadelijk is of niet. Het advies blijft om contact met het roet te vermijden. Let dus ook op spelende kinderen en consumeer geen groenten uit eigen tuin. Wanneer men toch in contact is geweest met roet is het verstandig om dat af te spoelen. Voor mensen die menen gezondheidsklachten te hebben is het advies de huisarts te raadplegen. 15:30 07-01-2011 Hoe kan het zijn dat mensen stank ruiken en er toch geen sprake is van gezondheidsrisico? Sommige stoffen zijn in lage concentraties al wel te ruiken, zonder dat ze dan al schadelijk zijn voor de gezondheid. 15:35 07-01-2011 Luchtweg-en keelirritatie Hoe kan het dat mensen wel klachten hebben gehad over bijvoorbeeld luchtwegen keelirritatie, terwijl de meetgegevens uitwijzen dat tijdens de brand mensen niet in contact zijn gekomen met hoge concentraties gevaarlijke stoffen? In rook zitten altijd irriterende stoffen. Mensen die in de rook hebben gestaan kunnen daardoor last hebben gehad van irritatie van mond, keel en luchtwegen. Mensen bij wie de klachten aanhouden doen er goed aan hun huisarts te raadplegen.

43

15:41 07-01-2011 Wat betekent dit? En zijn er maatregelen nodig? Het RIVM onderzoekt nog of het roet schadelijk is of niet. Vooralsnog zijn er geen maatregelen nodig, anders dan de algemene afgekondigde maatregel om blootstelling te voorkomen. Het advies blijft om contact met het roet te vermijden. Let dus ook op spelende kinderen en consumeer geen groenten uit eigen tuin. Wanneer men toch in contact is geweest met roet is het verstandig om dat af te spoelen. Voor mensen die menen gezondheidsklachten te hebben is het advies de huisarts te raadplegen. 19:27 07-01-2011 Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid: verwachting resultaten maandag beschikbaar Gedurende het incident zijn er op tal van plaatsen en tijdstippen metingen verricht. Daaruit bleek telkens dat er geen schadelijke concentraties van gevaarlijke stoffen zijn aangetroffen. Er loopt nog één onderzoek en dat betreft de roetdeeltjes die in een groot gebied terecht zijn gekomen. De verwachting is dat de resultaten maandag beschikbaar komen. Daarom blijft, zolang er geen zekerheid bestaat of er schadelijke stoffen inzitten, het advies het zelfde, namelijk als u roetdeeltjes aantreft, blijft u er dan van af. Gezondheid De afgelopen dagen zijn er veel vragen gerezen over de gevolgen van roetontwikkeling. Nu is roet altijd gevaarlijk, maar het RIVM kijkt specifiek of er gezondheidsrisico’s in de vrijgekomen roet zitten. GGD Zuid-Holland Zuid adviseert mensen met klachten over luchtwegen, ogen of andere irritaties zonodig contact op te nemen met de eigen huisarts. Buiten en wat te doen Het advies blijft om contact met roet te vermijden. Dit advies geldt ook voor de kinderen die weer naar school gaan. In het geval dat er duidelijke verontreinigingen waarneembaar zijn op schoolpleinen wordt geadviseerd dit uit voorzorg af te zetten. Als er géén roet wordt gevonden is buiten spelen geen probleem. De regen heeft veel vervuiling weggespoeld. Verder kunnen de gebruikelijke hygiënevoorschriften gehanteerd worden, zoals voeten vegen voordat de kinderen de school binnengaan en handen wassen wanneer deze in contact zijn geweest met roet. Let er dus op, dat de kinderen "schoon" de klassen in gaan. Voor zandbakken die niet met een zeil of een klep zijn afgedekt en waarin roetdeeltjes zijn gevonden, wordt geadviseerd deze niet te gebruiken tot de uitkomsten van de meetresultaten van de grondbemonstering bekend zijn. Dit advies geldt, tot er duidelijkheid is gekregen over de analyse van de roetdeeltjes.

44

20:02 07-01-2011 De brand is helemaal uit De komende dagen zal de brandweer nog wel regelmatig nacontroles houden. Het terrein van het incident is afgezet en belangstellenden wordt in verband met hun eigen veiligheid op afstand gehouden. Op dit moment wordt nog niet begonnen met het opruimen van de resten van het gebouw en het bluswater omdat eerst duidelijk moet zijn welke stoffen zich nog op het terrein en in het bluswater bevinden. Daar wordt momenteel onderzoek naar gedaan. Een sloot aan de Vlasweg, naast het terrein is door de brandweer uit voorzorg afgedekt met een schuimlaag. De sloot is vervuild geraakt met verontreinigd bluswater, wat mogelijk aan het uitdampen is. Toegankelijkheid terrein Het terrein van het incident is afgezet in opdracht van het Openbaar Ministerie in het belang van het sporenonderzoek. Belangstellenden kunnen het terrein dus niet betreden. Metingen Er zijn door verschillende instanties metingen verricht naar het bluswater. De resultaten daarvan zijn nog niet bekend. Lijst gevaarlijke stoffen De lijst met alle stoffen die op de dag van de brand aanwezig waren op het terrein van Chemie-Pack is in verband met het onderzoek in beslag genomen door het Openbaar ministerie. De lijst is in het belang van het onderzoek niet voor derden beschikbaar. Gezondheidsklachten Een aantal hulpverleners, brandweerlieden en politiemensen heeft klachten gekregen over prikkende ogen, prikkende keel en hoesten. Enkele medewerkers hebben zich medisch laten onderzoeken. Alle medewerkers zijn inmiddels weer aan het werk. Oorzaak Over de oorzaak van de brand kunnen nog geen mededelingen worden gedaan. Het Functioneel Parket van het OM verricht onderzoek naar de oorzaak. Wij wachten de resultaten van dat onderzoek af. Bewonersbijeenkomst De Gemeente Moerdijk organiseert op zaterdag 8 januari om 13.00 uur een bewonersbijeenkomst voor de bewoners van de kern Moerdijk. De Gemeente Moerdijk zal hier met de bewoners praten over de brand en de nasleep ervan. De bewoners worden hiervoor per brief uitgenodigd.

45

23:44 07-01-2011 Reactie burgemeester Moerdijk op metingen Wim Denie, burgemeester van Moerdijk, heeft gereageerd op de metingen van het Waterschap. De burgemeester van Moerdijk laat weten kennis te hebben genomen van de resultaten van de metingen die het Waterschap Brabantse Delta heeft verricht in en rond het gebied van Chemie-Pack. Burgemeester Wim Denie heeft alle deskundigheid ingeschakeld om zo snel mogelijk inzicht te krijgen in de gevolgen voor het gebied. Het gebied is afgesloten en omringd met veiligheidsmaatregelen. Denie wil niet vooruit lopen op de conclusies. De burgemeester begrijpt de zorgen van de inwoners van het dorp Moerdijk. Morgen houdt het gemeentebestuur een bijeenkomst voor de inwoners van het dorp Moerdijk. Daar zal uitgebreid worden ingegaan op de dan actuele stand van zaken rondom het milieu en de volksgezondheid. 23:46 07-01-2011 PERSBERICHT: Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid in nafase De operationele diensten van de Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid hebben haar operationele activiteiten als gevolg van het Moerdijk-incident beëindigd. Daarmee opereren de hulpdiensten weer op de gebruikelijke manier. De extra inzet begon woensdagmiddag jl. met het inwerking zetten van de sirenes in het zuidoostelijk deel van de Hoeksche Waard en de zuidpunt van het Eiland van Dordrecht, om de inwoners te waarschuwen. Via de regionale rampenzender RTV Rijnmond is vanaf dat moment tot op heden actief informatie verstrekt aan de inwoners van de gehele regio. Regionaal beleidsteam In het regionaal beleidsteam zaten de burgemeesters van de gemeenten, die te maken hebben met de effecten van de brand in Moerdijk. Daarbij waren de burgemeesters van Cromstrijen, Strijen, Binnenmaas en Dordrecht betrokken. Namens hen heeft een deel van de inwoners van de Hoeksche Waard ook een informatieve brief ontvangen. Middeleninzet De Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid heeft een scala aan communicatiekanalen opengezet, om de informatie zo snel mogelijk bij de inwoners in het effectiegebied te krijgen. Zo zijn in de Hoeksche Waard geluidswagens ingezet en zijn er berichten via SMS-alert verstuurd. Daarnaast zijn de media regelmatig voorzien van persberichten/updates en heeft ook de voorzitter van de Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid, de heer A.A.M. Brok, met enige regelmaat de pers te woord gestaan.

46

Metingen/onderzoeken Gedurende het incident zijn er op tal van plaatsen en tijdstippen metingen verricht. Daaruit bleek telkens dat er geen schadelijke concentraties van gevaarlijke stoffen zijn aangetroffen. Er loopt nog één onderzoek en dat betreft de roetdeeltjes die in een groot gebied terecht zijn gekomen. De verwachting is dat de resultaten maandag beschikbaar komen. Daarom blijft, zolang er geen zekerheid bestaat of er schadelijke stoffen inzitten, het advies het zelfde, namelijk als u roetdeeltjes aantreft, blijft u er dan van af. Gezondheid De afgelopen dagen zijn er veel vragen gerezen over de gevolgen van roetontwikkeling. Nu is roet altijd gevaarlijk, maar het RIVM kijkt specifiek of er gezondheidsrisico's in de vrijgekomen roet zitten. De GGD Zuid-Holland Zuid adviseert mensen met klachten over luchtwegen, ogen of andere irritaties zonodig contact op te nemen met de eigen huisarts. Buiten en wat te doen Het advies blijft om contact met roet te vermijden. Dit advies geldt ook voor de kinderen die weer naar school gaan. In het geval dat er duidelijke verontreinigingen waarneembaar zijn op schoolpleinen wordt geadviseerd dit uit voorzorg af te zetten. Als er géén roet wordt gevonden is buiten spelen geen probleem. De regen heeft veel vervuiling weggespoeld. Verder kunnen de gebruikelijke hygiënevoorschriften gehanteerd worden, zoals voeten vegen voordat de kinderen de school binnengaan en handen wassen wanneer deze in contact zijn geweest met roet. Let er dus op, dat de kinderen 'schoon' de klassen in gaan. Voor zandbakken die niet met een zeil of een klep zijn afgedekt en waarin roetdeeltjes zijn gevonden, wordt geadviseerd deze niet te gebruiken tot de uitkomsten van de meetresultaten van de grondbemonstering bekend zijn. Dit advies geldt, tot er duidelijkheid is gekregen over de analyse van de roetdeeltjes. Crisis.nl Crisis.nl, de website waar op de meeste vragen antwoorden worden gegeven, kan dag en nacht worden geraadpleegd. Het algemene informatienummer 08001351 is in ieder geval het komende weekend bereikbaar tussen 10.00 en 16.00 uur. Nafase Omdat de situatie in Zuid-Holland Zuid grotendeels weer is genormaliseerd, is een team binnen de Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid vrijgemaakt, die zich de komende dagen uitsluitend bezig zal houden met de afhandeling van alle lopende zaken. Vragen, etc.. Het team is bereikbaar via mailadres: [email protected] of via telefoon 06 - 512 62 408.

47

Uit bovenstaande berichten van crisis.nl blijkt dat de informatiestroom via dit medium goed op gang is gekomen. Tegelijkertijd geven deze berichten aan dat er nog veel onduidelijkheid is over de gevaren van de neergeslagen roetdeeltjes tot ver buiten het effectgebied en over de kwaliteit van het oppervlaktewater in Moerdijk. De bevolking had, zeker in deze fase, weinig vertrouwen in de autoriteiten. In de avond van 5 januari was er immers met stelligheid gezegd dat er geen gevaar is voor de volksgezondheid, maar door deze nieuwe feiten kreeg de bevolking steeds meer twijfels of de autoriteiten wel de waarheid spraken. Deze twijfel werd nog eens versterkt doordat het Openbaar Ministerie, in het kader van het strafrechtelijk onderzoek, de lijst met gevaarlijke stoffen in beslag had genomen. De bevolking kreeg het idee dat men zaken wilde achterhouden en verdoezelen. Ook in het kader van de behandeling van gezondheidsklachten en een eventueel gezondheidsonderzoek was het van belang dat deze lijst openbaar zou worden. Er was immers sprake van een eventueel gezondheidsonderzoek, zo werd door burgemeester van der Velden gemeld op de bewonersbijeenkomst in Moerdijk op 8 januari 2011. Onder druk van de publieke opinie en met waarschijnlijk een grote rol voor burgemeester van der Velden is in het kader van het algemeen belang en het belang van de volksgezondheid op 9 januari alsnog de lijst met gevaarlijke stoffen vrijgegeven door het Openbaar Ministerie. Over de mogelijke consequenties voor de volksgezondheid en eventuele gezondheidsonderzoeken meldt crisis.nl op 8 januari het volgende; 15:34 08-01-2011 Gevolgen voor milieu en gezondheid Als gevolg van het achterblijven van chemicaliën en bluswater na de brand bij het bedrijf Chemie-Pack is er sprake van een milieu-incident van betekenis. Zowel vanuit omwonenden als vanuit de media is er de behoefte aan meer en vollediger informatie. Daarom heeft vanochtend vroeg het regionaal beleidsteam onder leiding van burgemeester van der Velden van Breda de regie van de bestrijding van het incident op zich genomen. De sloten en het water rond het terrein van Chemie-Pack zijn vervuild met chemicaliën. Als gevolg daarvan hebben zich tot nu toe 12 politiemensen met klachten over ondermeer irritatie aan ogen en keel in het ziekenhuis of bij de huisarts gemeld. Ze zijn allen na behandeling weer naar huis gegaan. Daarnaast hebben zich 10 brandweerlieden en enkele burgers gemeld die last hadden van lichte irritatie. Ze hadden geen medische behandeling nodig. Zowel de politie als de brandweer, waterschap en de gezondheidsdiensten bieden hun medewerkers een gezondheidsonderzoek aan. Het advies aan burgers die klachten hebben is om hun huisarts te bezoeken.

48

Vervuiling Uit metingen van het waterschap blijkt dat er gevaarlijke stoffen in hoge concentraties in het bluswater aanwezig zijn. Dat bluswater is ook terecht gekomen in de sloten en waterpartijen rond het terrein van Chemie-Pack. Uit voorzorg is het terrein volledig afgezet en heeft de burgemeester van Moerdijk vrijdag 7 januari om 23.00 uur een noodverordening ingesteld voor het gebied om belangstellenden en ramptoeristen tegen te houden. Het Waterschap en Havenschap hebben maatregelen genomen om verontreiniging in de riolering te beheersen door schoonmaak. Ook heeft het waterschap gespecialiseerde bedrijven ingeschakeld die het water uit de sloten afvoert. Chemie-Pack is gestart met het gecontroleerd afvoeren van verontreinigd water dat zich op het terrein bevindt. Dat zal een aantal dagen in beslag nemen. Daarna zal intensieve schoonmaak van de bodem volgen. Het RIVM doet momenteel watermetingen in het gebied en neemt luchtmonsters of het water uitdampt met gevaarlijke stoffen. Bewoners Voor bewoners in de woonkernen van de Gemeente Moerdijk vormt de concentratie van gevaarlijke stoffen geen gevaar. Op dit moment zijn er geen aanwijzingen dat er zich in deze kernen kankerverwekkende stoffen in de lucht of in het water bevinden. Op zaterdag 8 januari heeft de Gemeente Moerdijk een bijeenkomst gehouden voor bewoners om hen informatie te verschaffen over de stand van zaken en vragen te beantwoorden. In de eerste fase van het incident, tijdens de brand zelf zijn er door de vrijgekomen rook tijdens de brand in het Zuidhollandse gebied tijdelijke klachten van bewoners ontstaan van geuroverlast en irritatie aan ogen en keel door neerslag van rook en roetdeeltjes. Op grote afstand is er vooral stankoverlast geweest. Burgemeester Van der Velden heeft bij de minister een adviesvraag weggelegd over nut en noodzaak van nader gezondheidsonderzoek voor hulpverleners. 18:49 08-01-2011 Pre-advies RIVM over gezondheidsonderzoek De coördinerend burgemeester van het Regionaal Beleidsteam Midden- en WestBrabant, burgermeester Van der Velden heeft een gezondheidskundig advies aan het RIVM gevraagd inzake nut en noodzaak van een gezondheidsonderzoek bij mensen (hulpverleners, werknemers van het bedrijventerrein en nabijomwonenden) die zijn blootgesteld aan stoffen die bij dit incident zijn vrijgekomen. Het voorlopig advies van het RIVM is om via bestaande medische lijnen via een vragenlijst over de waargenomen klachten de vinger aan de pols te houden van aard en omvang van de klachten, en op het verloop van de klachten ook centraal te blijven monitoren. Uiteraard zal , indien individueel of groepsgewijs nodig, nader medisch onderzoek en behandeling plaats dienen te vinden.

49

Burgemeester Van der Velden neemt in overleg met de GHOR dit advies over. Concreet betekent dit dat de gezamenlijke werkgevers van de hulpverlenende instanties en de externe van bedrijven afkomstige hulpverleners dezelfde lijn gaan volgen. Alle werknemers krijgen het aanbod om hun bedrijfsarts te bezoeken. Daar ligt een vragenlijst waar alle klachten geregistreerd worden en waar aangegeven kan worden wat het moment van blootstelling was en de aard van de blootstelling. Dan kan eventueel later bepaald worden of de klachten gerelateerd kunnen worden aan het incident. Klachten Voor de bevolking van Midden- en West-Brabant is er een centraal punt, het Bureau Gezondheid, Milieu en Veiligheid van de GGD in Tilburg waar mensen eventuele gezondheidskundige klachten kunnen melden. Die worden dan centraal geregistreerd. Het telefoonnummer van het meldpunt is 0900-3686868. Mensen die klachten hebben, wordt daarnaast geadviseerd naar hun huisarts te gaan. Alle huisartsen in de regio Midden- en West-Brabant zijn hiervan op de hoogte. 18:54 08-01-2011 Zuid-Holland Zuid start met hulp aan inwoners en hulpverleners Nu de hulpdiensten de bron van het incident onder controle hebben, komt de volgende fase in beeld: de afwikkeling van de operationele inzet en de zorg voor de hulpverleners en de inwoners. De Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid heeft een inventarisatie gemaakt van klachten, van zowel de eigen hulpverleners als inwoners van het gebied. Bij de GGD Zuid-Holland Zuid hebben de afgelopen dagen ca. dertig mensen gezondheidsvragen gesteld, die te maken hadden met het incident Moerdijk. Bij de huisartsenposten betrof dat minder dan tien mensen. Niet bekend is hoeveel mensen zich bij de eigen huisarts hebben gemeld met klachten. 0800-1351 Van de hulpverleners van de Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid, die in Moerdijk assistentie hebben verleend, hebben er acht met gezondheidskundige klachten een beroep gedaan op de medische hulp. Enkele honderden inwoners hebben een beroep gedaan op het algemeen informatienummer 0800-1351. Veel mensen hebben ook gebruik gemaakt van www.crisis.nl. Deze website blijft nog in gebruik, zolang dat nodig wordt geacht. Roetdeeltjes De Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid verwacht na het weekend de uitslag naar de samenstelling van de roetdeeltjes. Deze wordt nauwlettend onderzocht op aanwezigheid van gevaarlijke stoffen.

50

Nafase Binnen de Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid is een team vrijgemaakt, die zich de komende tijd uitsluitend bezig zal houden met de afhandeling van en zorg voor alle lopende zaken. Zaterdag 8 januari is het team de hele dag actief geweest, onder andere met het beantwoorden van vragen van inwoners. Het team is bereikbaar via mailadres: [email protected] of via telefoon 06 -512 62 408. Voor specifieke gezondheidsvragen kan worden gebeld met de GGD ZuidHolland Zuid, tel. 078-770 85 00.

Het was op zich opmerkelijk dat er in eerste instantie wel een bewonersbijeenkomst werd georganiseerd voor de bewoners van Moerdijk, maar niet voor bewoners in het effectgebied. En juist die bewoners waren waarschijnlijk nog het meest ongerust. Uiteindelijk werden er op 12 en 13 januari bewonersbijeenkomsten georganiseerd in Strijen, Binnenmaas en Dordrecht. Er volgde ook een aparte bijeenkomst voor boeren uit het effectgebied. De autoriteiten (Veiligheidsregio ZHZ) verklaren achteraf dat zij eerst de resultaten van de grondmonsters en het RIVM advies wilden afwachten alvorens zij in het effectgebied bijeenkomsten zouden houden. Dat werd echter niet van tevoren gecommuniceerd richting die bewoners. Het was ook opvallend dat er bij de bewonersbijeenkomst in Moerdijk in eerste instantie geen pers werd toegelaten. Toen de autoriteiten zich realiseerden dat dit ten koste zou gaan van de openheid en het vertrouwen in de autoriteiten, werd dit alsnog toegestaan. Op 10 januari bezoeken de ministers Opstelten en Schippers het terrein van ChemiePack. Crisis.nl meldt hierover het volgende; 21:17 10-01-2011 Bezoek Ministers Opstelten en Schippers aan Moerdijk op 10 januari Minister Ivo Opstelten van Veiligheid en Justitie vindt dat de chemiebrand in Moerdijk een ramp kan worden genoemd. Dat zei de minister maandag toen hij samen met zijn collega Edith Schippers van Volksgezondheid in Moerdijk poolshoogte nam. Opstelten zei maar weinig branden te kennen met zo'n impact. Het bezoek van de twee ministers was een bliksembezoek. Ze lieten zich eerst anderhalf uur bijpraten en brachten vervolgens in een half uur een bezoek aan het getroffen gebied. Opstelten legde nogmaals de nadruk op openheid en transparantie. ,,De belangen van de hulpverleners en de bevolking staan nu voorop. Wat we hebben gezien is heel heftig." Hij wilde nog niet reageren op klachten over de hulpverlening. Daarvoor wilde hij eerst de uitslagen van de diverse onderzoeken afwachten

51

Op 11 januari komen de uitkomsten van het eerste RIVM rapport inzake de grondmonsters. Er wordt een speciale persconferentie belegd om 17.40 uur. Er wordt gemeld door burgemeester Brok (verantwoordelijk bestuurder veiligheidsregio ZHZ) dat er dioxine gemeten is in het roet, maar geen schokkende waardes. Er wordt echter gezwegen over het percentage lood dat op sommige plekken in gemeten. Op een locatie was de concentratie 1000 maal zo hoog als de toegestane norm. Ook wist burgemeester Brok geen antwoorden te geven op vragen vanuit de pers. “Ik heb gezegd wat ik gezegd heb”; was zijn antwoord. Achteraf blijkt, zo verklaart Veiligheidsregio ZHZ, dat burgemeester Brok alleen het advies heeft ingezien en niet het complete BOT-Mi rapport, voordat de persconferentie begon. Er was ook een foute locatie vermeld in het rapport van RIVM over de loodconcentraties, volgens RIVM was het in de Mariapolder, maar bleek een paar kilometer verderop te zijn aan de Meeuwenoordseweg. (Het BOT-mi rapport en advies en de bijdragen van burgemeesters van der Velden en Brok van 11 jan. zijn toegevoegd als bijlage) Er werden zones ingesteld van respectievelijk 10, 20 en 60 km van de bron. De zones vanaf 10-60 km. werden op 18 januari ‘veilig’ verklaard. (Zie BOT-Mi advies van 18 jan. is toegevoegd als bijlage) Voor het gebied binnen 10 km van de bron blijft er nog veel onduidelijk. Er is nader onderzoek nodig. Ondertussen moet men voorzichtig blijven met buiten sporten, buiten spelen, niet in zandbakken spelen, geen gewassen uit eigen tuin nuttigen, boeren mogen niet oogsten en de vraag reist of ook de melk wel veilig is in dit gebied.

Bewonersbijeenkomsten Op de diverse bewonersbijeenkomsten kwamen er soms emotionele reacties vanuit de bevolking. De bevolking had immers vele vragen en hadden weinig vertrouwen in de autoriteiten. Dat vertrouwen was uiteraard geschaad door de tegenstrijdige berichtgevingen en de sussende woorden ten tijde van de brand en de daarop volgende verontrustende meldingen over roetdeeltjes en de onzekerheid over de gevolgen voor de volksgezondheid. De autoriteiten deden tijdens de bewonersbijeenkomsten hun uiterste best om het vertrouwen terug te winnen van de bevolking. Dat lukte maar ten dele. Vele vragen bleven onbeantwoord, omdat er nog diverse onderzoeken liepen waarvan de uitkomsten nog niet bekend waren. In Moerdijk betrof dit voornamelijk de kwaliteit van het oppervlakte water en in het effectgebied de onzekerheid over de neergeslagen roetdeeltjes. De bijeenkomsten waren ook verschillend qua karakter. In Moerdijk nam een ‘zware delegatie’ (2 burgemeesters, loco-burgemeester, 2 milieu deskundigen en brandweercommandant) plaats achter een tafel en in het effectgebied was de sfeer wat informeler. Over het algemeen waren de bijeenkomsten inhoudelijk vrij zakelijk en speelde men te weinig in op de gevoelens van de bevolking. Men redeneerde vaak vanuit eigen positie. Uitzonderingen waren burgemeester Klijs van Strijen, die zich gelijkwaardig opstelde als ‘één van de bevolking’, burgemeester van der Velden en de brandweercommandant Gertjan Verhoeven van MWB. 52

Bij de meldingen is al beschreven dat er vaak ongelukkige uitspraken gedaan werden tijdens bewonersbijeenkomsten. Genoemd zijn Dhr. Jans (Milieuarts) tijdens de bijeenkomst in Moerdijk en Mevr. Jochems (GGD) tijdens de bijeenkomst in Strijen. Van de bewonersbijeenkomst in Dordrecht is nog geen verslag gepubliceerd, zodat hier geen oordeel over geveld kan worden in dit onderzoek. Burgemeester Brok van Dordrecht was overigens wel als toehoorder aanwezig bij de bijeenkomsten in Strijen en Binnenmaas. (Verslagen van de bewonersbijeenkomsten in Strijen en Binnenmaas zijn toegevoegd als bijlage) Vragenlijst GGD Intussen had de GGD op 12 januari een vragenlijst gepubliceerd. Deze vragenlijst konden de mensen invullen en opsturen indien zij gezondheidsklachten hadden. De vragenlijst werd echter niet verspreid in de risicogebieden, maar was alleen als download beschikbaar. Het meldpunt was van mening dat deze manier te veel drempels opwierp en heeft daarop contact opgenomen met de GGD en hen het volgende voorgelegd; ”Waarom is deze lijst alleen als download beschikbaar? Niet iedereen heeft een computer en/of (goed werkende) printer. Voor een goede inventarisatie en om de bevolking beter van dienst te zijn, stelt het meldpunt de volgende aanvullingen voor; - Een on-line invulformulier - Huis aan huis brief via de veiligheidsregio's in de risico gebieden - Publiceren in de huis-aan-huis bladen in de risicogebieden. Van de GGD kreeg het meldpunt het volgende antwoord; “Voor deze manier is gekozen omdat op een snelle manier een grote groep mensen kan worden benaderd. Mensen die geen beschikking hebben over een computer, kunnen we uiteraard de vragenlijst per post opsturen. Hiervoor kan contact worden opgenomen met ons via het telefoonnummer op de vragenlijst. - Een on-line invulformulier bleek tot nu toe technisch niet mogelijk (ivm tijdsdruk, dit is nu een aandachtspunt) - Bewoners in een straal van 10 km rond de brand zullen benaderd gaan worden (via de gemeente) om actiever gezondheidsklachten te melden. - over verdere communicatie wordt momenteel overlegd.” Ondanks de toezeggingen van de GGD, is er geen verdere actie ondernomen om de vragenlijsten te verspreiden in het risicogebied en/of het invullen van deze lijsten laagdrempelig te maken. (Vragenlijst GGD is toegevoegd als bijlage) De zaken die zich hierna ontwikkeld hebben, zoals het definitieve BOT-mi rapport en advies van 25 januari zijn uiteraard zeer belangrijk geweest voor de belanghebbenden, bewoners en boeren in de risico gebieden, maar veel minder relevant voor dit onderzoek. Vandaar dat de onderzoeken in dit rapport uitsluitend zijn beperkt tot de periode tot ongeveer 18 januari.

53

2.5. Conclusies Na de hevige kritiek die de autoriteiten op zich af zagen komen inzake de alarmering en berichtgeving ten tijde van de brand zelf en de dag erna, moesten zij alle zeilen bijzetten en alle middelen uit de kast halen om het vertrouwen van de bevolking terug te winnen. De informatievoorziening op de website crisis.nl werd telkenmale up-to-date gehouden om de bevolking zo helder en goed mogelijk te informeren en veel argwaan richting de autoriteiten weg te nemen. De berichtgeving op die website was in de nafase dan ook vele malen beter dan de informatie ten tijde van de brand en de beide veiligheidsregio’s deden haar uiterste best om de bevolking zo goed en eerlijk mogelijk te informeren. Zelfs Minister Opstelten meldde dat ‘de onderste steen boven moet komen’. Er was niet op elke vraag een antwoord en dat kon in dat stadium ook nog niet, maar er waren tegelijkertijd ook geen excuses over de gebrekkige communicatie en alarmering ten tijde van de brand zelf. Sterker, de autoriteiten wisten met stelligheid te melden dat alles volgens het boekje was gegaan en dat zij juist gehandeld hadden. Men redeneerde over het algemeen steevast vanuit hun eigen positie en beleving, en hadden te weinig oog en oor naar hoe de bevolking deze calamiteit en nasleep beleefd had. Het ‘eigen straatje schoonvegen’ leek belangrijker dan eerlijke informatie en fouten toegeven. Veiligheidsregio ZHZ liet de bewoners in het effectgebied in het ongewis over het al dan niet houden van bewonersbijeenkomsten. De bewonersbijeenkomsten zelf hadden inhoudelijk te vaak een zakelijk karakter met vaak ambtelijke taal, terwijl een menselijker karakter en benadering gewenst was. Ongelukkige uitspraken van sommige sprekers op bewonersbijeenkomsten deden de zaak ook geen goed. Ongetwijfeld zullen deze personen bekwaam zijn in hun vakgebied, maar om vervolgens hun kennis en kunde goed te kunnen communiceren richting de bevolking is van geheel andere orde. Dit vereist een meer psychologische benadering en dat ontbeerden sommige sprekers. Het kwam ook zeer knullig over toen op 11 januari het eerste BOT-mi rapport uitkwam en burgemeester Brok feitelijk geen antwoorden kon geven op vragen van de pers over de inhoud van het rapport. Aan tafel had minimaal een vertegenwoordiger van het RIVM moeten zitten die deze vragen wel kon beantwoorden. Zo kon het gebeuren dat een dag later veel ophef ontstond over de hoge loodconcentraties die op een plek gemeten was, terwijl daar in de persconferentie met geen woord over gerept werd. Hiermee werd opnieuw het vertrouwen in de autoriteiten geschaad. De autoriteiten verzaakten daarna tevens om informatiestromen die vanuit de bevolking gevraagd werden laagdrempelig te houden, getuige de vragenlijst inzake de inventarisatie van de gezondheidsklachten van de GGD. Die was slechts op één manier te verkrijgen (via download) en men heeft daarna, ondanks belofte, verzaakt om deze vragenlijst breder toegankelijk te maken. Dit wekte de indruk dat deze vragenlijst meer voor de vorm werd verstrekt, dan dat men daadwerkelijk geïnteresseerd was naar de inhoud van de meldingen inzake de gezondheidsklachten. Kortom; Ook de informatievoorziening in de nafase liet op diverse punten te wensen over en verdient ook zeker niet de schoonheidsprijs en de autoriteiten waren zich daar andermaal niet van bewust. Of men was zich er wel van bewust, maar met de wetenschap en de hoop dat in de loop der tijd de wonden wel zullen helen en alles met een sisser zal aflopen. 54

2.6. Aandachtspunten Deskundigheid inzake de inhoudelijke informatievoorziening is belangrijk. Maar niet alleen deskundigheid op het inhoudelijke vlak, maar vooral deskundigheid in de manier van communiceren richting de bevolking vereist de nodige aandacht. Autoriteiten moeten er voor waken dat de informatie die zij verstrekken niet achterhaald is en op een juiste wijze en op waarheid berust richting de bevolking communiceren. Men moet zich kunnen verplaatsen in het gevoel wat er speelt onder de bevolking. Bij bewonersbijeenkomsten moet er meer aandacht besteed worden aan de menselijke benadering. Ook hier moeten sprekers zich kunnen verplaatsen in het gevoel wat leeft onder de bevolking. Te veel zakelijkheid en te veel ambtelijke taal en ontwijkende antwoorden zijn niet goed om het vertrouwen van de bevolking (terug) te krijgen. Ook een betere afstemming tussen veiligheidsregio’s inzake het organiseren van bewonersbijeenkomsten en dit vervolgens goed communiceren richting de bevolking is ook van groot belang. Input die gevraagd wordt vanuit de bevolking moet laagdrempelig en niet te omslachtig zijn. Er moeten meerdere mogelijkheden zijn voor de bevolking om input te leveren. Daarbij is deskundigheid van diverse inputbronnen (Veiligheidsregio’s, GGD, 0800-1351 etc.) van groot belang. De bevolking moet ook weten waar het terecht kan met bepaalde vragen en niet van het kastje naar de muur gestuurd worden. Er werd immers gemeld dat men voor diverse vormen van informatie bij diverse autoriteiten te recht kon, maar men moet dan ook wel zorgen dat alles op orde is en ook daadwerkelijke informatie verkregen kan worden. Niet alleen de vorm is belangrijk, maar de inhoud is hier van een nog groter belang. Bij persconferenties waarbij burgemeesters de boodschapper zijn, maar feitelijk inhoudelijk te weinig weten van rapporten etc. is het belangrijk om deskundigen achter de hand te hebben die mogelijk moeilijke vragen vanuit de pers beter te kunnen beantwoorden cq. zaken kunnen uitleggen / onderbouwen. Ook dit voorkomt veel onrust en onduidelijkheid achteraf.

55

3.0. Slotwoord Meldpunt Brand Moerdijk hoopt met dit onderzoeksrapport een bijdrage te hebben geleverd aan de verbetering van de alarmering en berichtgeving tijdens en na calamiteiten. Het was ondoenlijk om alles tot in de kleinste details te vermelden en te onderzoeken, maar door alle hoofdzaken en essentiële details te benoemen in dit rapport, is er hopelijk een goed document uit voortgekomen wat voor de autoriteiten een goed handvat biedt om deze ramp te evalueren en eventueel haar rampenplannen te verbeteren en te actualiseren.

Bert Klein Initiatiefnemer Meldpunt Brand Moerdijk http://meldpunt-brandmoerdijk.jouwweb.nl/

Gepubliceerd; Maart 2011

56

4.0. Bijlagen Op de volgende pagina’s vind U de volgende bijlagen; 6 jan. Persverklaring burgemeester Brok 6 jan. bewonersbrief Moerdijk 6 jan. Bewonersbrief ZHZ 9 jan. Bewonersbrief Moerdijk 11 jan. Bewonersbrief Moerdijk 11 jan. BOT-mi rapport 11 jan. BOT-mi advies 11 jan. Bijdrage burgemeester Brok persconferentie 11 jan. Bijdrage burgemeester vd. Velden persconferentie 11 jan. Brief Justitie 11 jan. Kwaliteit drinkwater Moerdijk 13 jan. Brief burgemeester Brok aan Ministerie van Volksgezondheid 13 jan. Vragenlijst GGD 13 jan. Verslag bewonersbijeenkomst Strijen van 12 januari 13 jan. Verslag bewonersbijeenkomst Binnenmaas van 12 januari 18 jan. BOT-mi advies 10-60 km. 19 jan. Rapport GGD 21 jan. Brief Ministerie Volksgezondheid 23 jan. Brief Voedsel en Warenautoriteit 25 jan. BOT-Mi advies tot 10 km. 25 jan. BOT-Mi rapport tot 10 km.

57