Pijnbestrijding tijdens de bevalling Verloskunde
mca.nl
Inhoudsopgave
Inleiding
3
Hoe ontstaat pijn tijdens de bevalling?
3
Invloed op de pijn
4
Hoe kan de pijn worden bestreden?
4
Pijnbehandelingen met medicijnen
5
Wat is een goede medicamenteuze pijnbehandeling?
7
Begeleiding tijdens de bevalling
7
Voorlichting en het maken van een keuze
7
De belangrijkste feiten over de ruggenprik, pethidine en remifentanil in schema
9
Tot slot
10
Belangrijke telefoonnummers
10
Aanvullende informatie MCA Deze brochure geldt als aanvulling op het persoonlijk gesprek met uw arts of andere hulpverleners van MCA. De informatie is van toepassing op alle ziekenhuizen in Nederland. Daar waar de gang van zaken verschillend kan zijn per ziekenhuis, wordt dit aangegeven in de tekst. Uw arts of andere hulpverleners geven graag toelichting op de gang van zaken in Medisch Centrum Alkmaar. Mocht u na het lezen van deze brochure nog vragen hebben, stelt u ze dan gerust. 2
De geboorte van een kind is een intensieve en vaak heftige ervaring, zowel lichamelijk als emotioneel. Vlak voor en tijdens de bevalling gebeurt er veel in uw lichaam. Aan het einde van de zwangerschap bereidt uw lichaam zich voor op de geboorte, zodat de baby door de baarmoedermond en de vagina naar buiten kan komen. De baarmoedermond en het geboortekanaal moeten zich als het ware uitrekken, zodat de baby voldoende ruimte heeft om geboren te worden. Dit is eigenlijk altijd pijnlijk, maar hoe erg de pijn wordt beleefd, verschilt sterk van vrouw tot vrouw en van bevalling tot bevalling.
Hoe ontstaat pijn tijdens de bevalling?
Uitdrijving De uitdrijvingsfase begint als er genoeg
Pijn tijdens de bevalling wordt
ontsluiting is. In deze fase mag u tijdens
veroorzaakt door de weeën. Weeën zijn
de weeën meepersen. De pijn wordt
samentrekkingen van de baarmoeder.
nu veroorzaakt door uitrekking van het
De weeën komen in twee fasen: de
geboortekanaal en het 2 gebied rond
ontsluiting en de uitdrijving.
de bilnaad. Die pijn is meestal scherper en zit meer op één plek dan bij de
Ontsluiting
ontsluitingsweeën. Hoeveel pijn de
Tijdens de ontsluiting rekken de weeën
bevalling doet, verschilt per vrouw en per
het onderste deel van de baarmoeder
bevalling. Sommige vrouwen ervaren erg
en de baarmoedermond uit, waardoor
veel en ondraaglijke pijn, voor anderen
de baarmoedermond zich opent en het
valt de pijn mee. De geboorte van het
hoofd van de baby kan indalen. Dit alles
eerste kind kan heel pijnlijk zijn, terwijl
veroorzaakt pijn, vooral in de buik. U kunt
de tweede meevalt. Ook de pijn tijdens
ook pijn hebben in de rug, in de benen,
het persen verschilt van vrouw tot vrouw;
in de onderbuik en vagina, en rondom de
sommige vrouwen zijn opgelucht dat ze
anus. In de fase van de ontsluiting kunt
mee mogen persen, bij anderen doet het
u de weeën wegzuchten en daarmee de
persen juist het meeste pijn.
pijn zo goed mogelijk onder controle houden. 3
Pijnbestrijding tijdens de bevalling
Invloed op de pijn
stroomstootjes geven. Daarbij bepaalt u zelf hoe sterk de stroomstootjes zijn.
Het is niet van te voren te voorspellen hoe
U bedient het apparaatje zelf - wat
pijnlijk een bevalling zal zijn. Er zijn wel
een gevoel van controle kan geven.
enkele factoren bekend die de pijn tijdens
Via elektrodes (draadjes die op de rug
de bevalling kunnen verminderen of juist
geplakt zitten) gaan de stroomstootjes het
verergeren:
lichaam binnen. Dat geeft een prikkelend
• De bevalling van het eerste kind is vaak
of tintelend gevoel, vergelijkbaar met
pijnlijker dan volgende bevallingen.
koude handen die gaan tintelen als ze
• Angst voor de bevalling of voor pijn verergert de pijn vaak. • Een goede begeleiding en
weer warm worden. Geboorte-TENS neemt de pijn niet helemaal weg, maar vermindert de pijn bij sommige vrouwen
ondersteuning tijdens de bevalling kan
wel. Het heeft geen schadelijke gevolgen
de pijn verminderen.
voor de zwangere of de baby.
• Vrouwen die in een huiselijke omgeving bevallen ervaren minder pijn. Een
Pijnbehandeling met medicijnen gebeurt
ziekenhuiskamer die huiselijk is
altijd in het ziekenhuis. De meest
ingericht heeft hetzelfde effect.
gebruikte methoden in Nederland zijn: • epidurale analgesie (ruggenprik); • injecties met pethidine;
Hoe kan de pijn worden bestreden?
• behandeling via een infuus met remifentanil.
Pijnbestrijding tijdens de bevalling kan met of zonder medicijnen. U kunt de pijn
Bij al deze behandelingen moet de
bijvoorbeeld tegengaan met een bad
gezondheid van moeder en kind goed in
of douche, beweging en van houding
de gaten gehouden worden. Uw hartslag,
veranderen, massage en geboorte-TENS
bloeddruk en ademhaling worden
(Transcutane Elektrische NeuroStimulatie).
daarom voortdurend gecontroleerd, net
Deze behandelingen zonder medicijnen
als de conditie van het kind. Hiervoor is
zijn goed mogelijk bij een thuisbevalling.
speciale apparatuur nodig en daarom
Geboorte-TENS werkt als volgt. Via
moet de bevalling in het ziekenhuis
een apparaatje kunt u zichzelf kleine
plaatsvinden.
4
Pijnbehandelingen met medicijnen
te lage bloeddruk te voorkomen. Na de ruggenprik kunt u niet goed
Epidurale analgesie/de ruggenprik
meer plassen. Daarom kan de arts
De ruggenprik geeft het beste
een slangetje (katheter) in de blaas
resultaat voor moeder en kind. De
inbrengen om de urine af te voeren.
ruggenprik wordt uitgevoerd door een
De hartslag en bloeddruk van u en uw
anesthesioloog. Niet ieder ziekenhuis
kind moeten zorgvuldig gecontroleerd
heeft 24 uur per dag een anesthesioloog
worden, Dit gebeurt met speciale
beschikbaar, waardoor het mogelijk is dat
bewakingsapparatuur. De reden voor de
u in uw ziekenhuis niet op ieder moment
deze extra bewaking is, dat u door de
een ruggenprik kunt krijgen.
ruggenprik (tijdelijk) een lage bloeddruk
U krijgt eerst een plaatselijke verdoving:
kunt krijgen. Hierop kan de baby reageren
een prik in de huid van uw rug waardoor
met een tragere hartslag. Zodra dit met de
de huid ongevoelig wordt. Daarna
bewakingsapparatuur wordt gezien, krijgt
brengt de anesthesioloog via een prik
u extra vocht via het infuus toegediend.
onder in uw rug een dun slangetje in uw
Daardoor kan uw bloeddruk en ook
lichaam. Dit is de ruggenprik. Dankzij de
de hartslag van uw kind weer normaal
plaatselijke verdoving is deze ruggenprik
worden.
niet erg pijnlijk. Via het slangetje krijgt u tijdens de hele bevalling een pijnstillende
Bijwerkingen van de ruggenprik
vloeistof in uw rug.
Een ruggenprik kan de volgende tijdelijke
De pijn verdwijnt niet meteen na de
bijwerkingen hebben:
ruggenprik, dit duurt ongeveer een
• Het gevoel in uw beenspieren kan
kwartier. Als de pijnstilling eenmaal
tijdens de bevalling minder zijn,
werkt voelt u geen pijn meer tijdens de ontsluiting, de uitdrijving van de baby en
waardoor u niet kunt lopen. • Uw lichaamstemperatuur kan stijgen.
het eventuele hechten na de bevalling.
Het is dan lastig te bepalen of u
Na de bevalling wordt het slangetje weer
koorts hebt door de ruggenprik of
verwijderd.
door een infectie. Het kan zijn dat de
Bij een ruggenprik zijn wel enkele
kinderarts uw kind daardoor extra moet
voorzorgen nodig. U krijgt vocht toegediend via een infuus om een
onderzoeken. • Het persen kan wat langer duren. 5
Pijnbestrijding tijdens de bevalling
• U hebt een grotere kans op een
de geboorte misschien minder bewust
vaginale kunstverlossing, een bevalling
meemaakt. Ook de baby kan wat suf
met een vacuümpomp of verlostang.
worden van dit middel. Dit gebeurt vooral
• U kunt jeuk krijgen door de ruggenprik.
als pethidine kort voor de geboorte is
• Direct na de ruggenprik kunt u suf en
toegediend.
slaperig worden. • Een klein aantal vrouwen krijgt
Remifentanil
hoofdpijn. Dit heeft te maken met
Remifentanil is een nieuwe
techniek die de anesthesioloog
pijnbehandeling tijdens de bevalling.
gebruikt tijdens het prikken.
Dit middel is in Nederland slechts in een beperkt aantal ziekenhuizen beschikbaar.
De ruggenprik is niet slecht voor de
Remifentanil wordt toegediend via een
gezondheid van uw kind. U kunt ook
slangetje in de arm (infuus) dat vastzit aan
gewoon borstvoeding geven.
een pompje met een drukknop, waardoor u zelf de hoeveelheid pijnmedicatie kunt
Pethidine
bepalen. Een overdosis is niet mogelijk.
Pethidine wordt toegediend via een
Remifentanil werkt snel: ongeveer 1
injectie in uw bil of bovenbeen. Deze
minuut nadat u de knop indrukt is het
behandeling is altijd beschikbaar, in ieder
effect merkbaar. Het middel is krachtiger
ziekenhuis en op ieder tijdstip. Het werkt
dan pethidine.
na ongeveer een kwartier: de ergste pijn
Remifentanil kan er soms voor zorgen dat
wordt dan wat minder. Sommige vrouwen
u minder goed ademhaalt, waardoor de
soezen weg of slapen zelfs. Pethidine
hoeveelheid zuurstof in uw bloed tijdelijk
werkt twee tot vier uur.
afneemt. Controle van het zuurstofgehalte
Ongeveer een kwart van de vrouwen die
in het bloed wordt dan ook aanbevolen
pethidine krijgen, is tevreden over het
bij gebruik van remifentanil, dit gebeurd
pijnstillende effect. Dit is veel minder dan
meestal met een sensor om uw vinger. De
bij een ruggenprik. Een ander nadeel is
effectiviteit en veiligheid van remifentanil
dat u na een pethidine-injectie niet meer
zijn momenteel nog in onderzoek.
mag rondlopen. De belangrijkste bijwerkingen zijn misselijkheid en sufheid, waardoor u 6
Wat is een goede medicamenteuze
is het belangrijk dat hulpverleners goede
pijnbehandeling?
informatie geven over het opvangen van de weeën, en hierbij ondersteunen. Tot
De ruggenprik (epidurale analgesie)
slot helpt het als u bevalt op een plaats
is de meest effectieve en veilige
waar u zich prettig en veilig voelt.
pijnbehandeling voor moeder en kind. Een ruggenprik geeft goede pijnstilling, zowel tijdens de ontsluiting als tijdens het
Voorlichting en het maken van een keuze
persen. De ruggenprik is echter nog niet in elk ziekenhuis in Nederland 24 uur per
U kunt meestal zelf kiezen of u een
dag mogelijk. Ziekenhuizen werken wel
pijnbehandeling wilt of niet. Daarvoor
aan een grotere beschikbaarheid.
moet u de voor- en nadelen van de
Pethidine en remifentanil onderdrukken
verschillende pijnbehandelingen kennen.
de pijn minder goed dan een ruggenprik,
Uw verloskundige, gynaecoloog of
Toch zijn deze middelen in sommige
huisarts geeft u daarom rond de 30e
situaties een goede keus. Bijvoorbeeld
week van de zwangerschap informatie
wanneer u erg moe bent en tot rust moet
over pijn en de diverse (medicamenteuze)
komen, wanneer de pijnbehandeling
pijnbehandelingen. Deze informatie is ook
nog maar kort hoeft te werken (2-3 uur) of
schriftelijk beschikbaar, in folders en op
wanneer u geen ruggenprik wilt of kunt
Internet.
krijgen. Keuze maken Tijdens de zwangerschap of tijdens Begeleiding tijdens de bevalling
de bevalling kunt u aangeven dat u medicijnen tegen de pijn wilt. U kunt
Goede ondersteuning tijdens de bevalling
dus al voor de bevalling met de arts of
is erg belangrijk, ook als u medicijnen
verloskundige overleggen wat de meest
krijgt tegen de pijn. Goede ondersteuning
geschikte pijnbehandeling is. Deze keuze
houdt in dat verloskundige zorgverleners
wordt dan in het medisch dossier of het
en de partner of iemand anders steeds
geboorteplan opgenomen.
aanwezig en beschikbaar zijn als u
Het kan zijn dat de pijnbehandeling van
aangeeft steun nodig te hebben. Verder
uw keuze niet mogelijk is in het ziekenhuis 7
Pijnbestrijding tijdens de bevalling
waar u wilt bevallen. U krijgt dan een
zodat de voorbereidingen getroffen
verwijzing naar een ziekenhuis waar deze
kunnen worden. Het is niet erg als het dan
behandeling wel beschikbaar is.
uiteindelijk toch niet nodig is.
Gesprek met de anesthesioloog
Andere pijnbehandeling dan gewenst
Misschien heeft u specifieke vragen over
Het kan ook gebeuren dat u een bepaalde
pijnbestrijding die de verloskundige
pijnbehandeling voor ogen hebt, maar
zorgverlener niet kan beantwoorden.
dat de verloskundige zorgverlener of
Dan kunt u tijdens de zwangerschap een
anesthesioloog een andere behandeling
verwijzing krijgen naar de anesthesioloog,
voorstelt. Daarvoor is dan meestal een
die uw vragen beantwoordt. Dit is gebeurt
medische reden. U krijgt bijvoorbeeld
vaak ook als er een kans bestaat op
waarschijnlijk geen ruggenprik als er
complicaties bij de pijnbehandeling van
stoornissen in de bloedstolling ontstaan.
uw voorkeur,
Ook bij infecties, bepaalde neurologische aandoeningen of afwijkingen aan de
Keuze veranderen
wervelkolom is een ruggenprik niet altijd
U kunt uw keuze altijd weer aanpassen,
mogelijk.
Misschien hebt u gevraagd om pijnbehandeling, maar is de bevalling minder pijnlijk dan verwacht. Dan kunt u van de pijnbehandeling afzien. Andersom geldt hetzelfde: als u van tevoren hebt gezegd dat u geen medicamenteuze pijnbehandeling wilt, dan kunt u hier tijdens de bevalling alsnog om vragen. Probeer daarmee dan niet te wachten tot de pijn echt totaal onhoudbaar is, want het kan even duren voordat de pijnbehandeling geregeld is. Als u denkt dat pijnbehandeling later tijdens de bevalling wel eens nodig zou kunnen zijn, is het verstandig dat vast te zeggen 8
De belangrijkste feiten over de ruggenprik, pethidine en remifentanil in schema PijnManier van behandeling toediening
Beschikbaarheid
Ruggenprik
In 65% van de Tijdens hele ziekenhuizen bevalling
Infuus in rug, eventueel met een pompje dat u zelf kunt bedienen
Duur pijnbehandeling
Effect op pijn
Bijwerkingen en effecten
Goed
U kunt niet meer rondlopen, en er is een kans op bloeddruk daling, koorts en langere duur uit drijving Geen effect op de baby.
Pethidine
Injectie in bil of bovenbeen
In alle ziekenhuizen
2-4 uur
Matig
U kunt niet meer rondlopen en u kunt last krijgen van sufheid en misselijkheid Baby: sufheid
Remifentanil
Infuus in arm met pompje dat u zelf kunt bedienen
In zieken 4 uur huizen waar onderzoek naar remifentanil wordt gedaan
Rede lijk goed
Sufheid, misselijkheid, bloeddruk daling en problemen met de ademhaling Baby: niet bekend 9
Pijnbestrijding tijdens de bevalling
Tot slot
verpleegafdeling gynaecologie huisnummer 430/431
Hebt u naar aanleiding van deze brochure
tel.: (072) 548 25 30
nog vragen, bespreek deze dan met uw gynaecoloog, verloskundige of huisarts:
Andere folders en brochures op het
zij zijn te allen tijde bereid al uw vragen te
gebied van de verloskunde, gynaecologie
beantwoorden.
en voortplantingsgeneeskunde zijn te vinden op de website van de NVOG: www.nvog.nl, rubriek voorlichting.
Belangrijke telefoonnummers Medisch Centrum Alkmaar Wilhelminalaan 12, 1815 JD Alkmaar tel.: (072) 548 44 44 polikliniek gynaecologie, verloskunde en voortplantingsgeneeskunde huisnummer 122 tel.: (072) 548 29 00 (op werkdagen van 09.00 - 16.30 uur) functieafdeling gynaecologie, verloskunde en voortplantingsgeneeskunde huisnummer 123 tel.: (072) 548 22 40
verpleegafdeling verloskunde huisnummer 370/338 tel.: (072) 548 29 40 / (072) 548 29 25
10
Colofon Redactie:
NVOG, versie 2010
De folder is in samenwerking met de Sectie Obstetrische Anesthesie van de Nederlandse Vereniging van Anesthesie tot stand gekomen. Het copyright van deze brochure berust bij de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG) te Utrecht Vormgeving:
beeldgroep MCA
Oplage:
600 / 2e druk
Druk:
Ricoh
Artikelnummer: 41017 Op alle behandelingen in MCA zijn de algemene voorwaarden van MCA van toepassing, zie www.mca.nl of vraag bij de balie van patiëntenvoorlichting 11
Medisch Centrum Alkmaar Wilhelminalaan 12 1815 JD Alkmaar T (072) 548 44 44 mca.nl/verloskunde
mca.nl
