Pijnbestrijding tijdens de bevalling
De geboorte van een kind is lichamelijk en emotioneel een intensieve en vaak heftige ervaring. Vlak voor en tijdens de bevalling gebeurt er veel in uw lichaam. Aan het einde van de zwangerschap bereidt uw lichaam zich voor op de geboorte van uw baby. Zodat uw baby door de baarmoedermond en de vagina naar buiten kan komen. De baarmoedermond en het geboortekanaal moeten zich hierbij uitrekken. Zodat uw baby voldoende ruimte heeft om geboren te worden. Dit is altijd pijnlijk. Maar hoe erg de pijn wordt beleefd verschilt sterk per vrouw en hangt af van de bevalling.
Hoe ontstaat pijn tijdens de bevalling? Tijdens de bevalling maakt het lichaam weeën aan. Een wee is een gevoel dat met enkele seconden steeds heftiger wordt tot een bepaald hoogtepunt om hierna weer af te zakken als een soort golf. Door de weeën maken de hersenen bepaalde stoffen aan waardoor de weeën door iedereen anders worden ervaren. De weeën komen in twee fasen: de ontsluitingsfase en de uitdrijvingsfase. Ontsluiting Tijdens de ontsluitingsfase rekken de weeën het onderste deel van de baarmoeder en de baarmoedermond uit. Hierdoor opent de baarmoedermond zich en het hoofd van de baby kan indalen (naar beneden zakken). Dit veroorzaakt pijn, vooral in de buik. Maar ook in de rug, in de benen, in de onderbuik, vagina en rondom de anus. In de fase van de ontsluiting kunt u de weeën wegzuchten om deze zo goed mogelijk onder controle te houden. Uitdrijving De uitdrijvingsfase begint als er genoeg ontsluiting is. Het onderste deel van de baarmoeder en de baarmoedermond zijn voldoende uitgerekt. In deze fase mag u tijdens de weeën meepersen. De pijn wordt nu veroorzaakt door uitrekking van het geboortekanaal en het gebied rond de bilnaad. De pijn is vaak “scherper” en zit meer op één plek dan bij de ontsluitingsweeën. Hoeveel pijn u ervaart verschilt per vrouw en per bevalling. De geboorte van uw eerste kind is vaak pijnlijker dan van een volgende. Ook het persen verschilt per vrouw. Sommige vrouwen zijn opgelucht dat ze mee mogen persen. Bij anderen doet het persen juist het meeste pijn.
SPECIALISTEN IN MENSENWERK
Invloed op de pijn Het is niet vooraf te voorspellen hoe pijnlijk een bevalling zal zijn. Er zijn wel enkele oorzaken bekend die de pijn tijdens de bevalling kunnen verminderen of juist verergeren. Niet iedereen ervaart een bevalling hetzelfde. Heel veel oorzaken zijn van invloed op uw pijnbeleving zoals: controleverlies over uw eigen lichaam, angst voor het onbekende, negatieve ervaring bij een eerdere bevalling en verhalen over negatieve ervaringen van anderen. De bevalling van het eerste kind is vaak pijnlijker dan volgende bevallingen. Vrouwen die in een huiselijke omgeving bevallen ervaren minder pijn. U ervaart ook minder pijn bij een ziekenhuiskamer die huiselijk is ingericht
Hoe kan de pijn worden bestreden? Het doel van pijnbestrijding is om uw pijngevoel te laten verminderen. Niet om uw pijn helemaal weg te nemen. Dit kan bijvoorbeeld door ontspannende oefeningen en een goede begeleiding. Maar ook door een injectie in de bil of het been met medicijnen die lijken op de stoffen die de hersenen zelf maken om pijn anders te laten ervaren. Als deze methodes onvoldoende helpen kan er een ruggenprik (epiduraal anesthesie) gegeven worden. Dit gebeurt dan door een anesthesioloog. Bij al deze behandelingen houden we de gezondheid van moeder en kind goed in de gaten. Uw hartslag, bloeddruk en ademhaling worden daarom voortdurend gecontroleerd. Ook de conditie van uw kindje wordt goed gecontroleerd. Hiervoor is speciale apparatuur nodig en daarom moet de bevalling in het ziekenhuis gebeuren.
Pethidine Pethidine wordt gegeven via een injectie in uw bil of bovenbeen. Dit medicijn kan op ieder moment gegeven worden. Het werkt na ongeveer een kwartier. De ergste pijn wordt dan wat minder. Sommige vrouwen soezen weg of slapen zelfs. Pethidine werkt twee tot vier uur. Eventueel kan Pethidine samen met een rustgevend middel (Phenergan) gegeven worden. Nadelen van Pethidine Ongeveer een kwart van de vrouwen die Pethidine krijgt is tevreden over het pijnstillende effect. Dit is veel minder dan bij een ruggenprik. Een ander nadeel is dat u na een Pethidineinjectie niet meer mag rondlopen. Bijwerkingen van Pethidine De belangrijkste bijwerkingen zijn misselijkheid en sufheid. Hierdoor kunt u de geboorte misschien minder bewust meemaken. Ook de baby kan wat suf worden van dit middel. Dit gebeurt vooral als Pethidine kort voor de geboorte is toegediend.
Epiduraal Sinds enige jaren wordt de epidurale verdoving (ruggenprik) steeds meer gebruikt om de pijn tijdens de bevallen te verminderen. Bij een epiduraal wordt de huid verdoofd. Hierna wordt laag in de rug via een naald een dun slangetje ingebracht. Dit slangetje blijft zitten en wordt goed vastgeplakt. Het medicijn (Sufentanyl) dat voor de pijnstilling (verdoving) zorgt
Pijnbestrijding tijdens de bevalling | pagina 2
wordt door het slangetje ingespoten. Hierna wordt er een pomp op het slangetje aangesloten. Die pomp zorgt ervoor dat er constant en zolang als dat nodig is een verdovend medicijn wordt bij gespoten. Na een kwartier tot een half uur na het inspuiten van het verdovend medicijn gaat u hier iets van merken. Het is niet de bedoeling dat u helemaal geen pijn meer voelt. Maar dat u zeker merkt dat de sterkte van de pijn flink afneemt. Als er volledige ontsluiting is, wordt de epiduraalpomp soms uitgezet. Zo kunt u de persweeën beter voelen en meepersen, om de baby geboren te laten worden. Voorzorgsmaatregelen Bij een epiduraal zijn wel enkele voorzorgsmaatregelen nodig. • U krijgt vocht toegediend via een infuus om een te lage bloeddruk te voorkomen. • Na de ruggenprik kunt u niet goed meer plassen. Daarom wordt er een slangetje (katheter) in de blaas gebracht om de urine af te voeren. • De hartslag en bloeddruk van u en uw kind moeten regelmatig gecontroleerd worden. Dit gebeurt met speciale bewakingsapparatuur. De reden voor de deze extra bewaking is, dat u door de ruggenprik (tijdelijk) een lage bloeddruk kunt krijgen. Hierop kan de baby reageren met een tragere hartslag. Zodra dit op de bewakingsapparatuur wordt gezien, krijgt u extra vocht via het infuus toegediend. Hiervan kan uw bloeddruk en ook de hartslag van uw kind weer normaal worden. Nadelen van de epiduraal Bij een epiduraal is er een iets grotere kans op een ‘kunstverlossing’, zoals een tangverlossing of vacuümverlossing. Er is géén grotere kans op een keizersnede. Wel is de moeder meestal wat meer uitgerust om aan het actieve deel van de bevalling deel te nemen. Zo kan zij meer kracht hebben om goed mee te persen. Hierdoor neemt de kans op een kunstverlossing weer af. Een ander nadeel is dat u tijdens het prikken van de epiduraal stil moet liggen of zitten, ook als er een wee komt. Bijwerkingen van de epiduraal Een epiduraal kan de volgende tijdelijke bijwerkingen hebben: • Het gevoel en de kracht in uw beenspieren is verminderd. Hierdoor kunt u niet lopen. • Uw lichaamstemperatuur kan stijgen. Hierdoor kan het lastig zijn om er achter te komen of u koorts hebt door de ruggenprik of door een infectie. Het kan zijn dat de kinderarts uw kind daardoor extra moet onderzoeken. • Het persen is minder krachtig waardoor de uitdrijving langer kan duren. • Direct na de prik kunt u suf en slaperig worden en kunt u jeuk krijgen. • U kunt na het weghalen van de epiduraal katheter hoofdpijn krijgen. De epiduraal is niet slecht voor de gezondheid van uw kind. U kunt ook gewoon borstvoeding geven. Er zijn nauwelijks ernstige complicaties (bijwerkingen) bij een epiduraal. Maar in zeldzame gevallen kan er een bloeding in de epidurale ruimte of een hersenvliesontsteking ontstaan. Hierdoor kan er tijdelijk en in het ergste geval blijvende schade ontstaan. Zoals gevoelsstoornissen, spierzwakte of zelfs een blijvende verlamming. Wanneer kan een epiduraal niet gegeven worden? • Als het niet lukt om een epiduraal katheter te plaatsen. • Als u huiduitslag op de onderrug heeft op de plek waar de ruggenprik gegeven wordt. • Als u een ziekte heeft van het centraal zenuwstelsel. • Als u een afwijkingen in de bloedstolling heeft.
Pijnbestrijding tijdens de bevalling | pagina 3
Aanvullend In het Spaarne Gasthuis kan een epiduraal 24 uur per dag gegeven worden. Maar er zijn wel oorzaken waardoor een epiduraal niet altijd meteen gegeven kan worden. Dit komt overdag en in de avond en nacht voor. • In de avond en nacht is de anesthesioloog die dienst heeft (diegene die de epiduraal geeft) niet standaard in het ziekenhuis aanwezig. Hij is oproepbaar voor spoedgevallen. • Als de anesthesioloog bezig is met een spoedoperatie, kunnen hij en zijn team niet gelijktijdig een epiduraal katheter plaatsen en bewaken (in de gaten houden). Hierdoor kan een epiduraal bij een bevalling niet altijd direct worden geplaatst. Het neemt gemiddeld een uur in beslag om met voldoende begeleiding een epiduraal katheter te plaatsen. U bent tijdens het prikken van de epiduraal katheter in de voorbereidingskamer van het operatiekamercomplex. Uw partner kan daar niet bij aanwezig zijn, maar een verpleegkundige van de verloskamers zal bij u blijven.
Begeleiding tijdens de bevalling Goede ondersteuning tijdens de bevalling is erg belangrijk. Ook als u medicijnen krijgt tegen de pijn. Goede ondersteuning houdt in dat de verloskundige zorgverleners en de partner of iemand anders zo veel mogelijk aanwezig en beschikbaar zijn als u aangeeft steun nodig te hebben. Ook is het belangrijk dat hulpverleners goede informatie geven over het opvangen van de weeën en u hierbij ondersteunen. Ook helpt het als u bevalt op een plaats waar u zich prettig en veilig voelt.
Voorlichting en het maken van een keuze U kunt meestal zelf kiezen of u een pijnbehandeling wilt of niet. Daarvoor moet u de voor- en nadelen van de verschillende pijnbehandelingen kennen. Uw verloskundige, gynaecoloog of huisarts geeft u daarom rond de 30e week van de zwangerschap informatie over pijn en de verschillende (medicamenteuze) pijnbehandelingen. Keuze maken Tijdens de zwangerschap of tijdens de bevalling kunt u aangeven of u medicijnen tegen de pijn wilt. U kunt dus al voor de bevalling met de arts of verloskundige overleggen wat de meest geschikte pijnbehandeling is. Deze keuze wordt dan in het medisch dossier of het geboorteplan opgenomen. Nog even samengevat: • Pethidine Pethidine onderdrukt de pijn minder goed dan een ruggenprik. Toch is dit middel in sommige situaties een goede keus. Bijvoorbeeld wanneer u erg moe bent en tot rust moet komen, wanneer de pijnbehandeling nog maar kort hoeft te werken (2-3 uur) of wanneer u geen ruggenprik wilt of kunt krijgen. Eventueel kan Pethidine gecombineerd worden met een rustgevend middel (Phenergan). • Epidurale anesthesie De epidurale anesthesie is de best werkende en redelijk veilige pijnbehandeling voor moeder en kind. Een ruggenprik geeft goede pijnstilling, zowel tijdens de ontsluiting als tijdens het persen. De ruggenprik is alleen niet altijd direct beschikbaar. De anesthesioloog kan bezig zijn met andere operaties.
Pijnbestrijding tijdens de bevalling | pagina 4
Pijn behandeling
Manier van toediening
Beschikbaarheid
Pethidine (eventueel met Phenergan)
Injectie in bil of bovenbeen
(bijna) altijd
Duur pijn behandeling
2-4 uur
Effect op pijn
Bijwerkingen en effecten
Matig tot redelijk goed
U kunt niet meer rondlopen U kunt last krijgen van sufheid en misselijkheid Uw Baby kan ook wat suf zijn
Epiduraal
Prik in rug
Afhankelijk van de anesthesioloog
Tijdens hele bevalling
Goed
U kunt niet meer rondlopen U heeft kans op een daling van uw bloeddruk, koorts en de uitdrijving kan langer duren Kans op een hogere temperatuur van uw kind
Gesprek met de gynaecoloog of de anesthesioloog Misschien hebt u speciale vragen over pijnbestrijding die de verloskundige zorgverlener niet kan beantwoorden. Dan kunt u tijdens de zwangerschap een verwijzing krijgen naar de gynaecoloog. Een gesprek met de anesthesioloog gebeurt alleen als er een kans bestaat op complicaties bij de pijnbehandeling van uw voorkeur. Keuze veranderen U kunt uw keuze altijd weer aanpassen. Misschien hebt u gevraagd om pijnbehandeling, maar is de bevalling minder pijnlijk dan verwacht. Dan hoeft u natuurlijk geen pijnbehandeling. Andersom geldt hetzelfde. Als u van tevoren hebt gezegd dat u geen medicamenteuze pijnbehandeling wilt, dan kunt u hier tijdens de bevalling natuurlijk nog om vragen. Probeer daarmee dan niet te wachten tot de pijn echt totaal onhoudbaar is, want het kan even duren voordat de pijnbehandeling geregeld is. Ook als u denkt dat pijnbehandeling later tijdens de bevalling wel eens nodig zou kunnen zijn, is het verstandig dat vast te zeggen. Zo kan dan vast voorbereidend werk gedaan worden. Het is niet erg als het dan uiteindelijk toch niet nodig is.
Pijnbestrijding tijdens de bevalling | pagina 5
Andere pijnbehandeling dan gewenst Het kan ook gebeuren dat u een bepaalde pijnbehandeling wilt, maar dat de verloskundige zorgverlener of anesthesioloog een andere behandeling voorstelt. Daarvoor is dan meestal een medische reden. U krijgt bijvoorbeeld waarschijnlijk geen ruggenprik als er stoornissen in de bloedstolling ontstaan. Ook bij infecties, bepaalde neurologische aandoeningen of afwijkingen aan de wervelkolom is een ruggenprik niet altijd mogelijk.
Algemene adresgegevens Spaarne Ziekenhuis: Algemeen nummer: (023) 890 89 00 Postadres: Postbus 770, 2130 AT Hoofddorp Internet: www.spaarneziekenhuis.nl E-mail:
[email protected] Locatie Hoofddorp Spaarnepoort 1, 2134 TM Hoofddorp Alle voorzieningen Locatie Heemstede Händellaan 2A, 2102 CW Heemstede Dagbehandeling en poliklinieken
© Spaarne Gasthuis | eindredactie: Patiëntenvoorlichting | Foldernummer DSZ.627 | september 2015
Pijnbestrijding tijdens de bevalling | pagina 6
