KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN FACULTEIT SOCIALE WETENSCHAPPEN MASTER OF SCIENCE IN DE COMMUNICATIEWETENSCHAPPEN
Bereik en gebruik van sociale netwerksites bij allochtone adolescenten een vergelijkende studie tussen allochtone en autochtone jongeren
Promotor: Prof. K. ROE Verslaggever: S. VANDONINCK
MASTERPROEF aangeboden tot het verkrijgen van de graad van Master of Science in de Communicatiewetenschappen door: Virginie DE MEY
Academiejaar 2011-2012
KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN FACULTEIT SOCIALE WETENSCHAPPEN MASTER OF SCIENCE IN DE COMMUNICATIEWETENSCHAPPEN
Bereik en gebruik van sociale netwerksites bij allochtone adolescenten een vergelijkende studie tussen allochtone en autochtone jongeren
Promotor: Prof. K. ROE Verslaggever: S. VANDONINCK
MASTERPROEF aangeboden tot het verkrijgen van de graad van Master of Science in de Communicatiewetenschappen door Virginie DE MEY
Academiejaar 2011-2012
Samenvatting In deze masterproef werden allochtone en autochtone jongeren vergeleken op het vlak van hun gebruik van sociale netwerksites. De steekproef van 150 jongeren werd getrokken in en rond Brussel en alle respondenten waren tussen 12 en 18 jaar oud. De steekproef werd niet op toevalbasis geselecteerd waardoor men voorzichtig moet zijn met het interpreteren van de resultaten en het veralgemenen van de resultaten naar de populatie. Uit de vergelijkingen tussen de allochtone en autochtone respondenten bleek ten eerste dat de allochtone respondenten in dezelfde mate actief zijn op SNS als hun autochtone leeftijdsgenoten. Facebook was bij beide groepen dus zeer populair. Daarnaast hadden geslacht, leeftijd en SES van de allochtone respondenten geen significante invloed op het al dan niet actief zijn op de verschillende SNS. Er was geen significant verschil te zien tussen beide groepen wat betreft het aantal keer dat werd aangemeld op Facebook en de tijd dat ze online blijven. Dit was zo voor Facebook en dus niet per se voor de andere SNS. De allochtone en autochtone Facebook-‐‑gebruikers deden ongeveer dezelfde activiteiten op deze website wanneer ze online waren, waarvan het chatten met vrienden de belangrijkste bezigheid was. Wat betreft de redenen voor het aanmaken van een profiel op Facebook, waren de groepen ook vergelijkbaar. De meesten hadden dit gedaan omwille van hun vrienden of omdat het een handige manier leek om te communiceren met mensen die ver wonen. Bovendien waren ook de redenen voor het aanmelden op Facebook niet beduidend verschillend tussen beide groepen.
Er kan daarenboven gesteld worden dat de allochtone respondenten zowel proberen te bonden als te bridgen via SNS, hier Facebook. Deze masterproef heeft aangetoond dat er belangrijke gelijkenissen bestaan tussen beide groepen wat betreft het gebruik en het bereik van SNS..
Inhoud Inhoud -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 1 Lijst tabellen -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 3 Lijst afkortingen -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 4 Voorwoord -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 5 Inleiding -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 7 1 ⏐ Definities: allochtonen en sociale media -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 9 1.1 ⏐ Allochtonen -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 9 1.2 ⏐ Allochtonen in de Belgische samenleving -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 12 Geschiedenis -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 12 Huidige situatie -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 14 Allochtone jongeren -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 17 1.3 ⏐ Sociale media -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 20 Oorsprong -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 20 Web 2.0. en User Generated Content -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 23 Definitie en classificatie -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 24 Huidige situatie -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 30 1.4 ⏐ Jongeren en sociale media -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 32 1.5 ⏐ Bonding en bridging -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 35 1.6 ⏐ Allochtonen en de digitale kloof -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 36 2 ⏐ Onderzoeksthema -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 39 3 ⏐ SNS bij allochtone jongeren -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 45 3.1 ⏐ Gebruik en bezit van nieuwe media -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 45 Algemeen -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 45 Allochtone versus autochtone jongeren -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 48 3.2 ⏐ Gebruik van SNS -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 51 3.3 ⏐ Etnisch-‐‑culturele positie -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 53 3.4 ⏐ Bonding en bridging via (sociale) media -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 54 4 ⏐ Onderzoeksvragen en hypotheses -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 57 5 ⏐ Opzet en uitvoering van het onderzoek -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 61 5.1 ⏐ Onderzoekseenheden -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 61
1
5.2 ⏐ Dataverzamelingsmethode -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 62 Steekproeftrekking -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 62 Instrument voor dataverzameling -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 63 5.3 ⏐ Voorbereiding en analyse van de gegevens -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 65 6 ⏐ Resultaten -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 66 6.1 ⏐ Beschrijving van de steekproef -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 66 6.2 ⏐ Mediagebruik algemeen -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 69 Geslacht -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 69 Leeftijd -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 70 Socio-‐‑economische status -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 71 Allochtone versus autochtone jongeren -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 73 6.3 ⏐ Gebruik SNS -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 76 Geslacht -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 78 Leeftijd -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 79 Socio-‐‑economische status -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 80 Allochtone versus autochtone jongeren -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 81 7 ⏐ Discussie en conclusie -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 95 7.1 ⏐ Samenvatting van de resultaten -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 95 7.2 ⏐ Aanbevelingen voor toekomstig onderzoek -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 104 7.3 ⏐ Algemeen besluit -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 106 Referenties -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 109 Bijlagen -‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑-‐‑ 119
2
Lijst tabellen Tabel 1: Classificatie van sociale media (uit Users of the world, unite! Kaplan & Haenlein, 2010) Tabel 2: Verband etniciteit en bezit computer en internet (χ2) Tabel 3: Verband geslacht en bezit computer en internet binnen allochtone groep (χ2). Tabel 4: Verband etniciteit en activiteiten op internet Tabel 5: Verband tussen etniciteit en bezit SNS Tabel 6: Verband tussen beroepen ouders en bezit SNS Tabel 7: Verband etniciteit en activiteiten op Facebook Tabel 8: Verband etniciteit en redenen voor aanmaken Facebook-‐‑account Tabel 9: Verband etniciteit en redenen voor aanmelden op Facebook Tabel 10: Verband etniciteit en meningen
3
Lijst afkortingen ADWA CGKR OESO SNS UGC
Algemene Directie voor Werkgelegenheid en Arbeidsmarkt Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling Social Networking Sites User Generated Content
4
Voorwoord Het schrijven van deze masterproef was voor mij persoonlijk de meest uitdagende opdracht in mijn hele carrière aan de KULeuven. Het heeft enorm veel inzet, motivatie en tijd gevraagd, maar dit maakt het moment waarop de thesis wordt ingeleverd des te belangrijk. Ik zal aan deze opdracht terugdenken als iets positiefs omdat ik er veel uit heb geleerd en dit de lat hoger legt voor het behalen van een Master-‐‑ diploma. Anderzijds zal ik ook altijd de minder aangename kant van de zaak onthouden. Het is pas op het moment dat je concreet bezig bent met het uitvoeren van je onderzoek en het neerschrijven ervan, dat je beseft wat dit allemaal vergt van een student en wat hier allemaal bij komt kijken. Toch ben ik trots dat ik de eindstreep gehaald heb en deze masterproef mag afleveren als afsluiter van mijn studentenperiode. Ik zie het als de synthese van wat ik geleerd heb de voorbije jaren, zowel op intellectueel vlak als op emotioneel vlak, zowel op theoretisch vlak als op praktisch vlak. Aangezien ik zelf in de rand rond Brussel woon en dus ook vaak geconfronteerd wordt met het maatschappelijk probleem dat zich in die regio afspeelt, en ikzelf en mijn omgeving bovendien ook actief ben op sociale netwerksites leek dit onderwerp me interessant en boeiend om verder uit te diepen in mijn masterproef. Uiteraard was het me nooit gelukt om dit zelf voorgesteld onderwerp volledig op mijn eentje uit te werken tot wat het is geworden. Hiervoor wil ik in de eerste plaats mijn promotor Professor Keith Roe bedanken om mij in de goede richting te sturen en me onderweg voortdurend te begeleiden. Hij steunde me onmiddellijk in mijn voorstel voor dit onderwerp en heeft me
5
telkens het nodige advies en materiaal geboden. Daarnaast wil ik Anne Dickmeis van de faculteit ook van harte bedanken voor haar hulp en advies gedurende de twee laatste maanden die in feite cruciaal waren. Anderzijds moeten een aantal personen van buiten de universitaire kring vermeld worden. Allereerst wens ik Jan Kayaert te bedanken die me heel hard heeft geholpen in de zoektocht naar respondenten. Bijgevolg moet ik de Brusselse organisatie d’Broej bedanken die me toeliet om bij enkele van haar deelorganisaties te mogen langsgaan voor het afnemen van enquêtes. Meer specifiek gaat het hier om Dorien Ackermans van deelorganisatie A Place to live, Yann Conrath van deelorganisatie Vereniging Marokkaanse Jongeren en nogmaals Jan Kayaert van deelorganisatie vzw Foyer. Naast deze overkoepelende Brusselse organisatie, kon ik ook terecht bij andere verenigingen in en rond Brussel. Hiervoor moet ik de leden van Scouts Paloke en Manege Amazone bedanken maar ook Stefanie Van Cutsem, Nick Du Caju en Steffi De Mey. Sarah De Meûter wens ik ook enorm te bedanken voor het nalezen van deze thesis. Een aantal zeer belangrijke personen, waar ik steun en hulp aan heb gehad gedurende het hele traject van de masterproef zijn David Demanet en Dennis Huyskens. Uiteraard moeten ook mijn ouders en vrienden worden bedankt voor de mentale steun en het begrip die ik van hen kreeg.
6
Inleiding Een studie van comScore uit 2011 toonde de grootste groei van social networking sites (SNS) in Europa tussen december 2009 en december 2010 (10,9 %), vergeleken met Noord-‐‑Amerika (6,6%), Latijns-‐‑Amerika (5,5%) en het Midden-‐‑Oosten en Afrika (2,7%) (Lorenzo-‐‑Romero & Alarcón-‐‑del-‐‑Amo, 2012, p.402). Door de gemakkelijke toegang en het stijgende aantal middelen voor zelfexpressie en communicatie, zijn deze SNS voor jongeren en anderen één van de meest populaire manieren geworden om met elkaar te interageren (Sterling, 2009, p.1297). Onderzoek naar verschillen tussen het mediagebruik van allochtone en autochtone bevolkingsgroepen heeft zich tot op heden vooral geconcentreerd op traditionele (kranten, televisie, radio…) en nieuwe media (gsm, computer, internet…). Daarnaast bestudeerden onderzoekers voornamelijk concepten zoals de generatie-‐‑ of genderkloof tussen groepen of de representatie van etnische minderheden in de media. Verschillen in afkomst werd nog niet vaak als uitgangspunt genomen bij het onderzoeken van mediagebruik. Door de enorme groei van SNS de laatste jaren enerzijds en het belang van onderzoek naar de verschillen tussen allochtone en autochtone personen in een multiculturele samenleving anderzijds, is een combinatie van beide thema’s belangwekkend. Daarnaast is het onderzoek hiernaar schaars en zijn beide thema’s zeer actueel, wat maakt dat dit onderzoeksthema interessant is om te gaan bestuderen. In deze masterproef wordt het bereik en het gebruik van sociale media nagegaan bij jongeren binnen de leeftijdscategorie van 12 tot en met 18 jaar. Bovendien wordt dit mediagebruik vergeleken tussen autochtone en allochtone
7
respondenten. Er wordt meer specifiek geconcentreerd op SNS en de respondenten worden geselecteerd in en rond Brussel. In wat volgt worden ten eerste de twee kernconcepten van dit onderzoek uitgebreid gedefinieerd en gesitueerd. De concepten allochtonen en sociale media worden op het einde van dit eerste hoofdstuk gecombineerd. Vervolgens wordt in het tweede hoofdstuk een probleemstelling geformuleerd. In het daaropvolgende hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van de bestaande literatuur over het gebruik van sociale media bij allochtone jongeren. Vermits deze literatuur zeer beperkt is, worden ook bronnen aangehaald die interessant zijn voor het onderzoek en eraan gelinkt kunnen worden. Het aansluitende hoofdstuk geeft informatie over de opzet en uitvoering van het onderzoek. Hierna wordt een hoofdstuk gewijd aan de concrete onderzoeksvragen en hypotheses. Deze baseren zich op de gebruikte literatuur en het zesde hoofdstuk volgt dan ook dezelfde structuur bij het presenteren van de onderzoeksresultaten. Tot slot worden conclusies geformuleerd, een aantal nadelen van het onderzoek meegedeeld en aanbevelingen voor toekomstig onderzoek meegegeven aan de lezer. De masterproef wordt afgesloten met een algemeen besluit.
8
1
⏐ Definities: allochtonen en sociale media
In eerste instantie moet het onderwerp van deze masterproef geplaatst worden binnen een theoretisch kader. Enkele concepten die centraal staan zullen hierin verduidelijkt worden. Voor dit onderzoek worden twee belangrijke concepten als uitgangspunt genomen, namelijk allochtonen en sociale media. Hieronder worden beide uitgebreid besproken om van daaruit op te bouwen naar een probleemstelling. Eerst wordt de groep allochtonen gedefinieerd en gesitueerd in de samenleving waarbij wordt gestart met de geschiedenis van de immigratie in België. Hierna wordt beschreven hoe de huidige situatie eruit ziet, om dan over te gaan op specifiek de jongerengeneratie binnen deze groep. Vervolgens wordt het concept sociale media voorgesteld, waarvan de oorsprong, belangrijkste kenmerken, definitie en alweer de huidige situatie toegelicht worden. Om dit hoofdstuk af te ronden, wordt geconcentreerd op de link tussen jongeren en sociale media en de digitale kloof die bestaat tussen verschillende groepen. Ten slotte worden de concepten bonding en bridging als vormen van sociaal kapitaal besproken.
1.1
⏐ Allochtonen
Centraal in deze studie staat het concept allochtonen, een groep die meteen ook deel uitmaakt van de onderzoekspopulatie in dit onderzoek. In dit onderzoek worden zowel de allochtone als de autochtone jongerengemeenschap bevraagd. Verschillende termen worden in het dagelijkse leven en in onderzoek gebruikt als
9
synoniemen voor allochtonen maar toch kan men hier een onderscheid tussen maken. Hieronder wordt een definitie van de verschillende begrippen gegeven. Deze definities staan beschreven op de website van het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding (CGKR) op de pagina “woordenlijst” (CGKR, z.j.). Van Dale beschrijft een allochtoon als “iemand die van elders afkomstig, niet-‐‑inheems is, iemand die zelf of waarvan ten minste een van de ouders in het buitenland geboren is”. Een autochtoon daarentegen is “een oorspronkelijke bewoner van een land” (Geerts & Heestermans, 1992, p.164). Een allochtoon is dus de tegenhanger van een autochtoon en is in ons geval een persoon die zelf naar België immigreerde of waarvan één of beide voorouders naar België immigreerde (woordenlijst website CGKR). De term migrant staat voor een persoon die om officiële of officieuze redenen zijn land verlaat om naar een ander land te trekken. Dit omvat dus ook vluchtelingen (woordenlijst website CGKR). De groep migranten kan ook nog eens worden opgesplitst in eerstegeneratie-‐‑, tweedegeneratie-‐‑ en derdegeneratiemigranten. Eerstegeneratiemigranten zijn personen die gevestigd zijn in België maar geboren zijn in het buitenland. Tweedegeneratiemigranten zijn personen van vreemde herkomst die in België geboren zijn en wiens ouders in het buitenland geboren zijn en naar België migreerden. De laatste groep omvat de personen van vreemde herkomst die in België geboren zijn, wiens ouders ook in België geboren zijn maar wiens grootouders in het buitenland geboren zijn en naar België migreerden. Zij worden derdegeneratiemigranten genoemd (woordenlijst website CGKR). In tegenstelling tot de eerste generatie, heeft de tweede en derde generatie er niet
10
voor gekozen om te emigreren naar een ander land. Deze twee laatste zijn geboren in België of toegekomen alvorens schoolplichtig te zijn en bekijken hierdoor hun situatie anders dan hun ouders of grootouders (Timmerman et al., 2003, p.1068). Een emigrant daarentegen wordt beschreven vanuit het land van herkomst en is dus een persoon die zijn land van herkomst verlaat om zich te gaan vestigen in het buitenland. Een etnisch-‐‑culturele minderheid is een maatschappelijke groep die dezelfde etnische oorsprong of dezelfde cultuur deelt, binnen een bredere gemeenschap waarvan de etnische oorsprong en cultuur verschillend zijn. Een nieuwe Belg is een persoon die net de Belgische nationaliteit heeft verworven en ten slotte heeft men ook nog de vreemdeling, die gewoon de Belgische nationaliteit niet heeft (CGKR). De groep die in deze masterproef onderzocht wordt, betreft een etnisch-‐‑culturele minderheid waarbij het in de meeste gevallen zal gaan om tweede-‐‑ of derdegeneratiemigranten aangezien de jongerengeneratie (in 2012 tussen 12 en 18 jaar oud) werd onderzocht. Verder in deze thesis zal voornamelijk gebruik gemaakt worden van de termen allochtonen, vreemdelingen, migranten en etnisch-‐‑culturele minderheden. Deze worden dan ook als synoniemen beschouwd, in tegenstelling tot de hierboven gegeven definities. Voor mijn onderzoek beschouw ik de respondenten als allochtonen wanneer ofwel zijzelf ofwel één of beide ouders in het buitenland geboren zijn.
11
1.2
⏐ Allochtonen in de Belgische samenleving
Geschiedenis Vanaf 1920 begonnen de immigratiestromen richting België. Deze namen vooral toe na de Tweede Wereldoorlog (WOII) in heel West-‐‑Europa (Timmerman et al., 2003, p.1065). Een aantal perioden kenden hierbij hoogtepunten in België, zoals 1948 en 1964. Deze pieken in migratiebewegingen waren voornamelijk het gevolg van bilaterale akkoorden van de overheid voor de rekrutering van arbeidskrachten (CGKR, 2012, p.17 ; Timmerman et al., 2003, p.1066). Hierbij werden eerst en vooral migranten uit Polen en Italië aangetrokken om te werken in industriegebieden (vooral mijnen en staalindustrie) en dit voornamelijk in Wallonië. Het waren vreemdelingen uit Europa die voornamelijk katholiek waren (Timmerman et al., 2003, pp.1066-‐‑1067). Later, in 1964, ontstond er als gevolg van de diversificatie van economische activiteiten in Vlaanderen een nieuwe immigratiestroom, dit keer vooral van Marokkaanse en Turkse werkkrachten. Deze keer waren de migranten voornamelijk moslims en afkomstig uit niet-‐‑Europese landen. Zij gingen zich nu vestigen in Vlaamse steden en in Brussel. Deze laatste groep zijn meteen ook de grootste groep in binnen de huidige niet-‐‑Europese migranten in België (Timmerman et al., 2003, pp.1066-‐‑1067). Deze trend werd vanaf 1974 getemperd door het toenmalig Belgisch migratiebeleid waarbij een poging werd gedaan tot het stopzetten van de arbeidsmigratie. Hierdoor vertraagde de stijging van de immigratie, maar deze stopte nooit volledig, integendeel. De toename bleef aanwezig en de laatste decennia is deze weer opvallend sterk. De meeste migranten die zich na
12
1974 nog vestigden in België, deden dat om hun gezin te vervoegen dat hier reeds verbleef. Ook de groei van de emigraties bleef stijgen, doch in mindere mate dan de immigraties (CGKR, 2012, p.17). Door de effecten van geboorten en gezinshereniging werd de aangroei van immigranten naar België niet tegengehouden na 1974. Uit onderzoek bij Marokkaanse immigranten 1 in België blijkt dat het merendeel een familielid heeft dat reeds voor hen immigreerde naar België en dat zij voornamelijk gezinshereniging en tewerkstelling als reden geven voor hun immigratie. Deze trend bestaat vandaag nog steeds, maar ook redenen als studeren en trouwen zijn tegenwoordig van belang (Saaf et al., 2009, pp.35-‐‑37). Ondanks de enorme toename van Marokkaanse werknemers na het akkoord tussen Marokko en België in 1964, trad er vanaf 2001 een daling op. Deze daling betekent niet per se dat deze groep kleiner is geworden in aantal, maar op het grote aantal naturalisaties sinds de verschillende wijzigingen in de Belgische nationaliteitswetgeving in 1984, 1991, 1995 en 2000 (Saaf et al., 2009, p.31). De evolutie van het Belgische beleid inzake migratie leidt tot een stijging van de Belgische bevolking in tegenstelling tot de bevolking van vreemde afkomst, wat leidt tot tegenstrijdige cijfergegevens over de migratie in België. Deze cijfers zijn eerder een afspiegeling van het beleid dan een weergave van de werkelijke situatie (Saaf et al., 2009, p.31). De geschiedenis van migratiestromen in België is samen te vatten als volgt: na WOII was er vooral migratie naar ons land
1 Deze gegevens hebben betrekking op zowel immigranten met Marokkaanse nationaliteit als zij die genaturaliseerd zijn maar van Marokkaanse afkomst (Saaf et al., 2009, p. 31).
13
voor tewerkstelling in industriegebieden. In 1974 voerde de overheid een migratiestop in die niet volledig effectief was. Nadien was er immers vooral veel volgmigratie, immigranten die hun gezin kwamen vervoegen. Op het einde van de jaren ’80 ontstond een nieuwe vorm van migratie, namelijk een toevlucht van asielmigranten. De wijzigingen in het overheidsbeleid hadden telkens invloed en de zogenaamde snel-‐‑Belg-‐‑wet van 2000 leidde opnieuw tot een toestroom (Martiniello et al., 2010, p.43). Deze drie belangrijke opeenvolgende stromen in de migratiegeschiedenis -‐‑ arbeidsmigratie, gezinshereniging en asielmigratie -‐‑ zijn kenmerkend voor West-‐‑Europa sinds het einde van WO II (Messina, 2007, p.19).
Huidige situatie Vreemdelingen in België zijn voor het merendeel afkomstig uit Europese Unie-‐‑landen. Daarnaast zijn de vreemdelingen van buiten de Europese Unie (EU) vooral afkomstig uit het Afrikaanse continent (CGKR, 2012, p.19). Toch betekent dit niet per se dat de groep afkomstig uit EU-‐‑landen in aantal veel groter is dan de groep afkomstig uit andere landen. De vreemdelingen afkomstig uit de EU zijn namelijk sterk vertegenwoordigd in de populatie die in het buitenland geboren is en de populatie die een buitenlandse nationaliteit heeft. De populatie die Belg is geworden daarentegen, bestaat in eerste instantie uit vreemdelingen afkomstig uit landen zoals Marokko, Turkije en Congo (CGKR, 2012, pp.26-‐‑27). Dit bewijst opnieuw dat de manier waarop gemeten wordt en andere factoren zoals wijzigingen in naturalisatiewetgeving de cijfers kunnen beïnvloeden. Ook worden veel immigranten
14
niet opgenomen in de verschillende metingen, waardoor alweer een vertekend beeld ontstaat (CGKR, 2012, pp.14-‐‑17). In verhouding tot de totale bevolking per gewest, telt het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG) het meeste vreemdelingen. In de periode tussen 2006 en 2007 registreerde men in elk gewest een lichte stijging, waarvan de grootste stijging in het Vlaams Gewest (VG) (ADWA, 2009, pp.13-‐‑14). Niet enkel het aantal, maar ook de belangrijkste herkomstlanden van de migranten verschillen van gewest tot gewest. Het BHG en het VG kennen sinds 2003 een sterke toename van Poolse immigranten, terwijl het aantal Franse immigranten vooral toenam in het Waalse Gewest (WG). De Nederlanders zijn sindsdien ook steeds meer vertegenwoordigd in het VG. Opvallend is de daling van het aantal immigranten van Marokkaanse afkomst, die vooral aanwezig zijn in het BHG (Martiniello et al., 2010, p.45). Voor sommige herkomstlanden zoals Thailand, de Filipijnen, Oekraïne, Kazachstan en Wit-‐‑Rusland, Rusland, Estland, Finland enzovoort kan gesproken worden van een vervrouwelijking van de immigratie, wat inhoudt dat er steeds meer vrouwen vanuit die landen zich vestigen in België (Martiniello et al., 2010, p.49). Zoals reeds eerder gezegd, is de emigratie uit België lager dan de immigratie naar België, dit betekent dat er sprake is van een migratiesurplus. In 2006 bedroeg dat surplus meer dan 30.000 personen per jaar. De verhouding tussen emigratie en immigratie in ons land verschilt naargelang de nationaliteit; Duitsers, Fransen en Nederlanders vertonen een goed evenwicht maar Marokkanen, Polen, Roemenen en Turken kennen vooral een toestroom naar België (Martiniello et al., 2010, p.43). Wat betreft werkloosheid en werkgelegenheid, telt de
15
Belgische bevolking meer beroepsactieven dan de bevolking met een vreemde nationaliteit of de bevolking geboren in het buitenland. Hierbij zijn de vrouwen van vreemde nationaliteit (buiten EU) het minst actief. De beroepsbevolking in ons land bestaat dus hoofdzakelijk uit Belgen (hier geboren of Belgische nationaliteit verworven) (ADWA, 2009, p.44). De werkloosheid ligt bijgevolg dus hoger bij vreemdelingen dan bij Belgen, waarbij de personen afkomstig van buiten de EU een nog hogere werkloosheidsgraad kennen dan de personen afkomstig van landen binnen de EU en de genaturaliseerden (ADWA, 2009, p.46 ; Martiniello et al., 2010, p.59). Deze gegevens gelden voor heel België, ook al zijn de cijfers per gewest niet volledig gelijk. Ook de beroepsstatuten verschillen naargelang de nationaliteit van de werkende bevolking in België. Personen uit niet-‐‑EU-‐‑landen zijn overwegend arbeiders en minder vaak bedienden. Statutaire overheidsbanen zijn vooral weggelegd voor de Belgen en in mindere mate EU-‐‑onderdanen. Zelfstandigen zijn het meest vertegenwoordigd onder de Belgische beroepsactieven en diegenen uit de EU (ADWA, 2009, pp.50-‐‑51). Wat betreft tewerkstelling, blijkt onder de bevolking van Marokkaanse herkomst in België de meerderheid van de mensen in de actieve leeftijd (+-‐‑ 15-‐‑64 jaar) een ongunstige of onzekere situatie te kennen. Uit een enquête blijkt slechts een derde van hen een vast arbeidscontract te bezitten en nog een derde werkloos te zijn. In het BHG is de werkzaamheid bij de Belgische Marokkanen het meest gunstig, terwijl het WG slechter scoort. De werkloosheid blijkt voor deze groep het laagst in het VG. Bij deze ondervraagden die werkzaam waren, waren de meesten bedienden, gevolgd door arbeiders die handenarbeid verrichten. Het aantal zelfstandige was zeer
16
laag en de rest waren werklozen, huismoeders of studenten (Saaf et al., 2009, pp.49-‐‑51). De Marokkanen die in Marokko geboren zijn, werken vaker in de kleinhandel, doen vaker ambachtelijk werk en handenarbeid. Zij die in België geboren zijn, tellen meer bedienden in zowel de privé-‐‑ als de overheidssector. Vrouwen zijn in deze groep ook ondervertegenwoordigd bij de beroepsactieven en zijn vaker werkloos. De mannelijke genaturaliseerden van Marokkaanse afkomst, zijn vaker tewerkgesteld dan diegenen die niet genaturaliseerd zijn tot Belg. Bij de vrouwen is dit omgekeerd (Saaf et al., 2009, pp.53-‐‑ 56).
Allochtone jongeren In deze masterproef worden allochtone en autochtone jongeren met elkaar vergeleken. Ze worden onderscheiden door de allochtone jongeren te bepalen wanneer ze zelf of één of beide ouders in het buitenland zijn geboren, terwijl de autochtone jeugd zelf, net zoals zijn of haar ouders, in België geboren zijn. We kunnen een onderscheid maken tussen ‘oude’ en ‘nieuwe’ immigratiestromen, waarbij tijdens de eerste stroom vooral Italianen en Polen naar ons land kwamen om te werken. Daarnaast zijn de ‘nieuwe’ immigranten eerder personen afkomstig van landen buiten de EU, voornamelijk Turkije en Marokko (Timmerman et al., 2003, p.1067). De laatste jaren is de proportie van immigranten in de jongerenbevolking van België significant gestegen. De huidige allochtonen in België zijn voornamelijk ook jongeren afkomstig uit landen buiten de EU (Timmerman et al., 2003, p.1069).
17
Ondanks het feit dat we deze jongeren, die in België geboren zijn maar van vreemde afkomst zijn, zouden kunnen beschouwen als zeer gelijkaardig met hun autochtone leeftijdsgenoten, omdat ze in dezelfde samenleving zijn opgegroeid, blijven de verschillen opvallend. Door het feit dat hun ouders of soms enkel hun grootouders vaak afkomstig zijn uit minder ontwikkelde gebieden, kunnen ze niet op dezelfde manier functioneren in de onze Westerse samenleving als de autochtone bevolking (Timmerman et al., p.1069). Ze hebben vaak minder middelen en een zwakkere sociale positie, waar nog bijkomt dat er in vele sectoren sterk gediscrimineerd wordt. Steeds meer Marokkaanse en Turkse jongeren van de tweede generatie in België halen het hoger secundair onderwijs of zelfs meer. Ondanks deze stijgende participatie blijft de onderwijskloof tussen allochtone en autochtone jongeren groot. Dit is voornamelijk te wijten aan de verschillen in socio-‐‑economische status (SES), maar ook het feit dat deze allochtone leerlingen in bepaalde scholen oververtegenwoordigd zijn, is een belangrijke verklarende factor (Timmerman et al., 2003, p.1065). Uit onderzoek blijken er ook verschillen te bestaan tussen beide groepen uit het secundair onderwijs wat betreft smaken, houdingen en culturele praktijken. Dit wordt toegeschreven aan een meegedragen cultuur en streven naar culturele specificiteit. Door hun minderheidspositie hebben ze de neiging om zich symbolisch af te bakenen en hun al dan niet dubbele identiteit te ondersteunen (Elchardus et al., 2002, pp.337-‐‑360). Bovendien worden allochtone jongeren ook vaak en snel door de autochtone bevolking, media en overheidsinstanties geassocieerd met criminaliteit, vooral in onze hoofdstad en
18
andere grootsteden. Door hun zwakkere socio-‐‑economische leefsituatie en achtergrond, leven ze vaak in krappe en slecht onderhouden woningen en buurten waardoor ze vaker op straat rondhangen. Deze opvallende aanwezigheid in het straatbeeld leidt dan ook regelmatig tot spanningen met de lokale bevolking (Timmerman et al., 2003, p.1069). Probleemgedrag is typerend voor jongeren en zeker voor jongens (Van San & Leerkes, 2001, p.9). Jeugdcriminologisch onderzoek heeft reeds aangetoond dat jeugddelinquentie ook vaak door autochtone jongeren wordt gepleegd en dat dezelfde criminogene mechanismen werken bij autochtone en allochtone jongeren (Foblets et al, 2006). Ondanks het feit dat een groot deel van de allochtone jeugd niet voor problemen zorgt, vertoont een minderheid wel delinquent gedrag. Dit heeft zowel gevolgen voor de probleemjongeren zelf maar ook voor de allochtone jongeren die zich goed gedragen maar hier toch over aangesproken worden. Criminaliteit onder etnische minderheden leidt dus vaak tot vooroordelen, discriminatie en xenofobie. Wel blijkt uit onderzoek dat eerstegeneratiemigranten minder vertegenwoordigd zijn in criminaliteitsstatistieken dan hun kinderen of kleinkinderen, dus tweede-‐‑ en derdegeneratiemigranten (Van San & Leerkes, 2001, p.9). In Nederland stelt men vooral dat een weinig kansrijke positie van de allochtone jeugd en de werking van politie en justitie die in het nadeel van de allochtonen zou werken als redenen voor de verhoogde criminaliteit binnen deze groepen. In België is er nog maar weinig geweten over de redenen vanwege de voorzichtige aanpak van wetenschappers. Men bestempelt de problemen in grootsteden eerder als buurtproblemen en niet als problemen door etnische minderheden. Dit neemt niet weg dat de autochtone bevolking zich zorgen maakt en dat er nood is aan een adequate aanpak
19
(Van San & Leerkes, 2001, pp. 9-‐‑12). De verschillen tussen de autochtone en allochtone jongeren, ondanks het feit dat ze in hetzelfde land geboren zijn en met dezelfde zaken in contact komen, bestaan dus degelijk. Er bestaan verschillen wat betreft hun afkomst, opleiding, hun woonsituatie en criminaliteit. Maar welke verschillen of gelijkenissen bestaan er op het vlak van hun mediagebruik? Hun gebruik van sociale media is wat onderzocht zal worden in deze masterproef.
1.3
⏐ Sociale media
Oorsprong Om een definitie te kunnen geven van sociale media en specifiek SNS, moet eerst kort gekeken worden naar de geschiedenis van de traditionele media (bv. televisie, radio, kranten, boeken), de intrede van nieuwe media (bv. computer, internet, gsm) en de gevolgen hiervoor sinds de intrede van nieuwe mediavormen. Het medialandschap werd de voorbije decennia gecontroleerd door verschillende grote spelers. Televisie-‐‑ en radiosignalen bijvoorbeeld werden via kabel of satelliet overgebracht naar het brede publiek waarbij eenzelfde boodschap werd uitgezonden, gericht op iedereen die deel uitmaakt van het publiek (=push). Het voorbije decennium echter, is het medialandschap enorm veranderd door de intrede van nieuwe communicatievormen, zoals sociale media (Van Den Dam, 2010, p.64). Twee belangrijke trends liggen aan de basis van deze ontwikkeling. Ten eerste is er een verschuiving ontstaan naar het open internet. Dit houdt in dat het internet vandaag een
20
gedeelde sociale ruimte is. Toepassingen en websites zijn in de meeste gevallen voor iedereen en gratis toegankelijk (Van Den Dam, 2010, p.64). Door deze evolutie bezitten de traditionele spelers niet meer alle macht. Kleinere spelers krijgen dankzij het internet nu ook een kans, maar anderzijds hebben sommige grote spelers zich kunnen handhaven door het internet te integreren in hun organisatie. Het broadcasting model, waarbij de zenders alles in handen hadden en bepaalden wat het publiek ontving (push) is geëvolueerd naar een model waarbij het publiek de media eerder consulteert (pull), naargelang de eigen noden en voorkeuren (Van Den Dam, 2010). De nieuwe media, en specifiek het internet, zijn dus interactief. De gebruikers ervan kunnen zelf selecteren wat ze willen ontvangen. Daarnaast zijn ze ook multimediaal, wat inhoudt dat de voormalige aparte mediavormen nu gecombineerd worden en dat verschillende vormen van communicatie, gaande van interpersoonlijke tot massacommunicatie, worden samengebracht (Olsson, 2006, pp. 115-‐‑116). Ten tweede is ook het algemeen communicatiepatroon gewijzigd, gaande van one-‐‑to-‐‑one en one-‐‑to-‐‑many communicatie naar many-‐‑to-‐‑many communicatie (Van Den Dam, 2010, p.64). Alle media worden geleidelijk aan gedigitaliseerd en het internet wordt er de drager van. Steeds meer mensen zijn vaker verbonden met het internet, en worden zo in contact gebracht met steeds meer andere mensen. De kwaliteit van de verschillende technologieën en verbindingen is verbeterd 2
2
De hardware en software is in de loop van de jaren verbeterd. Dat geldt ook voor de internetverbindingen. Vroeger gebeurde dit vaak via de telefoonlijn, maar dit was vaak traag en werd vaak
21
waardoor ook sociale media populairder worden als communicatiemiddel (Van Den Dam, 2010, p.64). Het internet kende een boom midden jaren ’90 (Wellman, 2011). De voorloper van het huidige internet kan men situeren in 1979, wanneer twee onderzoekers van Duke University het Usenet creëerden. Dit was een wereldwijd discussiesysteem waarbij internetgebruikers openbare boodschappen konden posten (Kaplan & Haenlein, 2010, p.60). De allereerste herkenbare sociale netwerksite werd geïntroduceerd in 1997 en heette SixDegrees.com. Het was de eerste website waarop men profielen kon creëren, een vriendenlijst kon weergeven en die van anderen kon doorzoeken. Deze functies bestonden al eerder op andere websites maar deze was de eerste die ze combineerde (Boyd & Ellison, 2007, p.214). In 1995 werd ook al Classmates.com gelanceerd in de Verenigde Staten (VS), een website die oude klasgenoten trachtte te herenigen (Sterling, 2009, p.1297). In de jaren nadien werden deze toepassingen op verschillende gelijkaardige websites uitgebreid en kwamen er telkens nieuwe bij (Boyd & Ellison, 2007, p.214). Rond 2001 werd dit principe doorgetrokken naar de zakenwereld, waarbij netwerken gecreëerd werden op professioneel niveau, en ontstonden er nieuwe websites. Sommige sites combineerden het persoonlijke met het professionele. Voorbeelden hiervan zijn Ryze, LinkedIn en Friendster. Toch waren de jonge SNS nog niet zo populair bij het grote publiek (Boyd & Ellison, 2007, pp.215-‐‑216). Dit veranderde vanaf 2003 wanneer steeds meer dergelijke websites ontstonden en de kennis en populariteit ervan toenam. Enerzijds traden nieuwe ‘sociale’ netwerksites met het
onderbroken. Tegenwoordig zijn de verbindingen eerder rechtstreeks of zelfs draadloos.
22
oog op brede doelgroepen op de markt, anderzijds focusten steeds meer websites op niche doelgroepen zoals Couchsurfing die toepassingen aanbiedt voor reizigers, LinkedIn, die focust op zakenmensen en Dogster die hondenliefhebbers samenbrengt (Boyd & Ellison, 2007, pp.216-‐‑218). Sommige evolueerden zelf van het niche-‐‑type naar het sociale type voor het massapubliek. Al deze ontwikkelingen leidden tot het ontstaan van SNS zoals we ze nu kennen. Zeer populair is Facebook, opgericht in 2004 als netwerksite voor Harvard-‐‑studenten. De site was zo populair dat hij in 2005 uitgebreid werd en nu ook toegankelijk was voor andere scholen. In 2006 werden ook professionelen toegelaten, waarna de site uiteindelijk toegankelijk werd voor iedereen (Boyd & Ellison, 2007, pp.212-‐‑ 218).
Web 2.0. en User Generated Content Verder moeten twee concepten worden verduidelijkt die bijdragen tot de definitie van sociale media. Web 2.0 ten eerste, is een term die gebruikt wordt om aan te duiden hoe het wereldwijde web sinds ongeveer het begin van het nieuwe millennium wordt gebruikt. Het is een gebruikswijze waarbij inhoud en applicaties niet langer gecreëerd en gepubliceerd worden door individuen, maar constant gewijzigd worden door alle gebruikers op een participatieve en collaboratieve wijze. Web 2.0 kan dus beschouwd worden als de oorzaak voor de evolutie naar sociale media (Kaplan & Haenlein, 2010, p.61). Van alle platformen die voorbeelden zijn van Web 2.0, krijgen de SNS het meeste aandacht (Baym, 2011, p.384). Er
23
wordt gezegd dat sinds de intrede van het zogenaamde Web 2.0, 80 procent van de inhoud op het internet afkomstig is van gebruikers, van sociale netwerken (Alonso & Oiarzabal, 2010, p.8). Daarnaast is ook de term User Generated Content (UGC) belangrijk in deze context. Hiermee wordt verwezen naar de verschillende vormen van media-‐‑inhoud die openbaar beschikbaar zijn en gecreëerd werden door gebruikers. De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) beschrijft drie vereisten voor het concept UGC: de inhoud moet gepubliceerd zijn op een openbare website of sociale netwerksite die bereikbaar is voor een groep mensen, het moet een bepaalde mate van creatieve inspanning vertonen en het moet op niet-‐‑professionele wijze gecreëerd zijn, dus op particuliere basis (Kaplan & Haenlein, 2010, p.61).
Definitie en classificatie Op basis van de hierboven besproken concepten wordt sociale media gedefinieerd als volgt: “Social media is a group of Internet-‐‑based applications that build on the ideological and technical foundations of Web 2.0., and that allow the creation and exchange of User Generated Content.” (Kaplan & Haenlein, 2010, p.61). Social networking sites (SNS) worden beschreven als: “web-‐‑based services that allow individuals to (1) construct a public or semi-‐‑public profile within a bounded system, (2) articulate a list of other users with whom they share a connection, and (3) view and traverse their list of connections and those made by others within the system” (Boyd & Ellison, 2007, p.211).
24
SNS kunnen geplaatst worden tussen enerzijds homepages en blogs waarbij het individu centraal staat en online communities waar de groep primeert anderzijds (Baym, 2011, p. 385). Deze websites maken het mogelijk om je bestaande sociale netwerken zichtbaar te maken. Daarbij gaat het niet noodzakelijk om networking of het leren kennen van nieuwe mensen, maar in eerste instantie om het communiceren met mensen die reeds deel uit maken van het bestaande sociale netwerk van de gebruiker (Boyd & Ellison, 2007, p.211). SNS faciliteren sociale interactie via internet en één van de belangrijkste kenmerken ervan is participatie. Naast de basisinfrastructuur die de websites bieden, wordt de inhoud volledig geproduceerd en aangepast door de gebruiker. Daarenboven vormen SNS de basis voor gemeenschapsvorming, namelijk virtuele communities van vrienden of communities gevormd rond gedeelde interesses (Sterling, 2009, p.1297). Over het algemeen bestaan dergelijke websites uit zichtbare profielen of pagina’s waarop de gebruiker zichzelf beschrijft, vergezeld door een profielfoto. Een lijst van Friends is vaak openlijk zichtbaar en er kan meestal ook inhoud gedeeld worden op het eigen profiel of op dat van een Friend, in de vorm van comments. Bovendien bieden de meeste SNS ook private messaging-‐‑diensten. Sommige websites vereisen bi-‐‑ directionele bevestiging van een vriendschapsverzoek, andere doen dit niet. Bij deze laatste wordt men dan eerder als Follower of Fan beschouwd (Boyd & Ellison, 2007, pp.211-‐‑213). Gebruikers bouwen zo hun eigen netwerk op door hun profiel te linken aan dat van anderen (Sterling, 2009, p.1297). SNS zijn een vorm van gedeelde publieke ruimte, beschikbaar via het internet, waarbij mensen kunnen communiceren met elkaar. Ze hebben dan ook vier belangrijke
25
kenmerken. Een eerste is persistence. Dit verwijst naar de hardnekkigheid van gedeelde informatie via SNS. Wat gezegd of gedeeld wordt, blijft aanwezig. Ook searchability is een belangrijke eigenschap. Mensen kunnen worden nagetrokken en gevolgd. Dit kan zowel positief als negatief zijn. Men kan heel snel en gemakkelijk iemand opsporen, maar dit blijkt negatief als de vergaarde informatie misbruikt wordt. Daarnaast is er ook sprake van replicability. Online conversaties kunnen worden gekopieerd en aangepast, het is dus ook vaak moeilijk om uit te maken of een gesprek origineel of bewerkt is. Ten slotte bestaan er nu ook onzichtbare toeschouwers op SNS. Iemand kan ongemerkt ‘gevolgd’ worden zonder daarmee op te vallen (Boyd, 2007). Wel moet opgemerkt worden dat men niet onzichtbaar kan zijn op elke sociale netwerksite aangezien er SNS bestaan waarbij niet-‐‑private profielen worden gehanteerd. Dit is het geval bij Twitter, waarbij iedereen kan volgen wie hij of zij wil en iedereen gevolgd kan worden zonder daar toestemming voor te geven. Verder kan sociale media geclassificeerd worden in verschillende types. Dergelijke classificatie is uiteraard niet vanzelfsprekend. Kaplan en Haenlein (2010, pp.61-‐‑62) baseren zich hiervoor op de theorieën over social presence, media richness, self-‐‑presentation en self-‐‑disclosure. Hieronder worden elk van de vier theorieën verklaard en wordt het voorgestelde model van classificatie van Kaplan en Haenlein (2010, p.62) gegeven. Hierbij wordt de structuur van de auteurs gevolgd. De social presence theory van Short, Williams en Christie (1976) stelt dat communicatiemedia verschillen in de mate waarin er sprake is van social presence (sociale aanwezigheid). Deze variaties zijn belangrijk in het bepalen van de wijze waarop individuen communiceren. Om person-‐‑to-‐‑person telecommunicatie te begrijpen, is het belangrijk om hier
26
rekening mee te houden, want de gebruikers van de verschillende media zijn bewust van de mate waarin een bepaald medium sociale aanwezigheid toelaat. Niet alleen bestaan er op dit vlak verschillen tussen verschillende media, ook heeft de mate van sociale aanwezigheid invloed op de aard van de interactie en houdt een persoon die wilt communiceren rekening met dit kenmerk bij de keuze van het medium (Short et al, 1976, p.65). Het gaat hierbij om het visuele, akoestische en fysieke contact dat toegelaten wordt door het medium. Indien de communicatie interpersoonlijk is, is er sprake van meer sociale aanwezigheid dan in het geval waarbij de communicatie via media zoals een telefoon of het internet verloopt. Op dezelfde wijze is de sociale aanwezigheid van communicatie groter wanneer het synchroon 3 verloopt dan wanneer het asynchroon is. De theorie stelt dat hoe hoger de sociale aanwezigheid, hoe groter de sociale invloed van de communicatiepartners op elkaars gedrag is (Kaplan & Haenlein, 2010, p.61). In 1984 presenteerden Daft en Lengel de media richness theory (mediarijkheid). Information richness (informatierijkheid) is het vermogen van informatie om ervoor te zorgen dat die informatie wordt begrepen door ontvangers binnen een bepaald tijdsinterval (Daft & Lengel, 1984; Daft & Lengel, 1986). De theorie stelt dat media verschillen in de hoeveelheid informatie die ze kunnen overbrengen in een gegeven tijdsinterval, ze variëren in hun capaciteit om rijke informatie te verwerken. Elk medium verschilt wat betreft het vermogen om onmiddellijk feedback te geven, de gebruikte kanalen, de mogelijkheid tot personalisatie en taal. Daardoor zijn sommige media effectiever dan andere in het oplossen van ambiguïteit
3 Gelijktijdig, op hetzelfde moment in de tijd.
27
of dubbelzinnigheid en het verminderen van onzekerheid (Daft & Lengel, 1984; Daft & Lengel, 1986; Kaplan & Haenlein, 2010, p.61). Daft en Lengel (1984; 1986) ordenen verschillende media dan ook in hiërarchisch verband op basis van de mate waarin de informatie die wordt overgebracht rijk is. De rijkste media bijvoorbeeld zijn persoonlijk en face-‐‑to-‐‑face. Hierbij krijgen de deelnemers onmiddellijke feedback en ontvangen ze informatie uit de lichaamstaal, gelaatsuitdrukkingen, stem en de gebruikte taal (Daft & Lengel, 1984). Vele SNS zijn niet face-‐‑to-‐‑face en daarom dus ook niet de rijkste vorm van communicatiemedia maar ze bieden wel veel toepassingen4 om feedback te geven en men kan vaak ook gesprekken voeren met elkaar door te chatten. Bij sommige is het gebruik van een webcam tijdens het chatten zelfs mogelijk, waardoor de gesprekspartners elkaar kunnen zien en bijgevolg dus ook elkaars lichaamstaal. Ten slotte stelt de self-‐‑presentation theory (zelfpresentatie) van Goffman uit 1959 dat mensen, in elke vorm van sociale interactie, proberen om de indruk die andere mensen hebben van hen te controleren. Het is in hun voordeel om een bepaalde indruk te wekken bij hun communicatiepartners zodat de communicatie en de respons erop in de gewenste richting verloopt (Goffman, 1971, p.15). Dit gaat hand in hand met het concept van self-‐‑disclosure (zelfonthulling), namelijk de bewuste of onbewuste onthulling van persoonlijke informatie die consistent is met het imago dat men wenst te geven (Kaplan & Haenlein, 2010,p.62). Hieronder is de tabel weergegeven die bovenstaande concepten verduidelijkt en samenbrengt. De focus van deze
4 Bij Facebook kan men bijvoorbeeld gedeelde informatie liken. Er kan ook op deze informatie gereageerd worden.
28
masterproef ligt op SNS, die in dit model gesitueerd worden bij een gematigd niveau van sociale aanwezigheid en media-‐‑ rijkheid en een hoog niveau van zelfpresentatie en zelf-‐‑ onthulling. Dit betekent dat wat betreft het visuele, akoestische en fysieke contact dat kan plaatsvinden, SNS gematigd scoren en dat ook de hoeveelheid informatie die ze kunnen overbrengen in een bepaald tijdsinterval matig is. Bovendien scoren SNS hoog op zelfpresentatie, wat inhoudt dat gebruikers sterk kunnen bepalen en aanpassen hoe ze zichzelf voorstellen. Ten slotte worden SNS ook gekenmerkt door een hoog niveau van zelfonthulling, wat verwijst naar de controle over welke persoonlijke informatie al dan niet onthuld wordt, bewust of onbewust, gepaard gaande met de zelfpresentatie. Tabel 1: Bron: Kaplan & Haenlein, 2010, p.62 (eigen vertaling) Sociale aanwezigheid / mediarijkheid Laag Matig Hoog Virtual social Zelf-‐‑ SNS worlds presentatie Hoog Blogs (bv. (bv. Facebook) Second Life) & Collaborat Virtual ive game Zelf-‐‑ projects Online worlds onthulling Laag (bv. content (bv. World Wikipedia communit of ) ies Warcraft)
29
Samengevat kunnen gebruikers bij SNS persoonlijke profielen aanmaken (waarop bijvoorbeeld foto’s, video’s, audiobestanden en blogs worden gedeeld), vrienden en collega’s uitnodigen om toegang te krijgen tot hun persoonlijke profielen en e-‐‑mails of berichten naar elkaar versturen (Kaplan & Haenlein, 2010, p.63). Via deze sociale media kan met een hele groep, met verschillende personen tegelijk, op elk moment, op welke plaats ook gecommuniceerd worden. Media-‐‑inhoud kan nu ook zelf geproduceerd en gedeeld worden, in tegenstelling tot de traditionele media zoals de eerste televisie en radio waar de gebruiker enkel consument was omdat men enkel inhoud kon ontvangen.
Huidige situatie Er is een verschuiving ontstaan wat betreft de organisatie van online gemeenschappen als gevolg van de opkomst van SNS. De focus ligt sinds enkele jaren op netwerken waarbij het persoonlijke primeert. Deze online netwerken gaan bijgevolg ook steeds meer lijken op de bestaande netwerken in het echte leven (Boyd & Ellison, 2007, p.219). De gedeelde sociale ruimte is het domein van spelers zoals Facebook, Twitter, Youtube e.d. (Van Den Dam, 2010, p.66). Ze stimuleren het produceren van persoonlijke inhoud, het delen ervan, het geven van feedback… Op deze manier wordt de controle in handen van de gebruikers gelegd, in tegenstelling tot het eerder besproken traditionele medialandschap het broadcasting model waarbij de grote bedrijven het volledig voor het zeggen hadden (Van Den Dam, 2010, p.67). Aangezien bijna alle mediavormen nu ook gebruik maken van een link met het internet, en de gebruiker nu tegelijk de
30
krant kan lezen, informatie kan opzoeken, kan telefoneren, kan winkelen, televisie kan kijken en zoveel meer via dit net, is deze communicatievorm zeer populair geworden. Vooral de zogenaamde digitale generatie is volledig vertrouwd met dit medialandschap, aangezien zij hiermee is opgegroeid, wat niet het geval is voor de oudere generaties, namelijk diegenen die voor het einde van de jaren ’80 geboren zijn. Jonge mensen hebben zich nu afgekeerd van de traditionele media en spenderen nu veel meer tijd online dan bijvoorbeeld voor het televisiescherm (Sterling, 2009, p.1297). Vele bedrijven hebben ook snel het potentieel van SNS ingezien, waardoor zij hier ook meer en meer gebruik van maken. Anderzijds blokkeren ook vele bedrijven de website op de werkvloer (Boyd & Ellison, 2007, p. 219). Wetenschappers stellen dat er sinds 2007 sprake is van een fragmentatie van online social networking. Er bestaan ondertussen verschillende honderden SNS, waarvan enerzijds vele steeds meer controle geven en privacy verzekeren aan hun gebruikers en anderzijds ook vele zich gaan toespitsen op het creëren van netwerken rond gemeenschappelijke interessegebieden. Deze diversificatie heeft er ook toe geleid dat SNS toegankelijker werden voor oudere mensen, die deze hiervoor enkel beschouwden als websites voor de jeugd (Sterling, 2009, p.1298). Ondanks het feit dat er een enorm aanbod aan SNS bestaat wereldwijd, is het gebruik van de verschillende sites eerder regio-‐‑ en/of taalgebonden. Toch zijn enkele SNS wereldwijd zeer populair (Boyd, 2008, p.123; Baym, 2011, p.387). De meest populaire sociale netwerksite vandaag is Facebook waarvan de nieuwspagina eind maart 2012, 901 miljoen maandelijkse actieve gebruikers registreerde. Daarom concentreer ik me in dit onderzoek ook voornamelijk op deze website.
31
1.4
⏐ Jongeren en sociale media
Door het ontstaan van nieuwe sociale technologieën is de onderliggende structuur van sociale interactie en informatie-‐‑ distributie gewijzigd. Jongeren zijn er zeer vertrouwd mee en integreren de technologieën in hun leven (Boyd, 2007). De groep adolescenten of jongeren is uiteraard een leeftijdscategorie die moeilijk af te bakenen valt en op verschillende manieren wordt geïnterpreteerd door wetenschappers. Er wordt vaak verwezen naar jongeren met de term digitale generatie of internetgeneratie. Dit is de generatie die geboren is eind jaren ’80 en jaren ’90 en zijn de eersten die opgegroeid zijn in een wereld waar internet altijd aanwezig is geweest (Herring, 2008, p.71). De kinderen die hierna geboren zijn behoren dus ook tot die groep. Ze zijn opgegroeid in de moderne informatiemaatschappij waarin de computer en het internet centraal staan (Broos & Roe, 2003, p.2). In deze masterproef wordt de onderzochte generatie afgebakend bij de leeftijdsgroep tussen 12 en 18 jaar, en dus bijgevolg de categorie die zich (in normale omstandigheden) in het secundair onderwijs bevindt. De digitale of internetgeneratie is een generatie die gedefinieerd wordt in en door haar ervaring met digitale computertechnologie (Boyd, 2007). Er bestaat bijgevolg al decennialang het idee van een generatiekloof tussen deze digitale generatie en de oudere leeftijdsgroepen. Deze kloof zou ontstaan als gevolg van de angst van volwassenen voor te snelle sociale veranderingen en het verlies van continuïteit met het verleden aangezien zij niet zo vertrouwd zijn met de digitale technologie (Buckingham, 2006, pp.1-‐‑2). De digitale generatie zou meer online socialiseren met anderen, meer entertainmentmedia zoals films en muziek downloaden en het
32
web consulteren voor tal van doeleinden in tegenstelling tot leden van de vorige generaties (Herring, 2008, p.71). Toch zijn volwassenen hun achterstand aan het inhalen wat betreft adoptie en gebruik van hardware. Bovendien maken, naast digitale technologie, andere activiteiten zoals sport, lezen, hobby’s, offline spelletjes, op stap gaan met vrienden etc. voor velen nog steeds deel uit van de kindertijd (Weber & Mitchell, 2008, p.25). Jonge mensen bevinden zich bovendien in een stadium in hun leven waarin ze het meest gemotiveerd zijn om identiteiten op te bouwen en media zijn hierbij dan ook een handig hulpmiddel. De media waar ik op doel in dit onderzoek zijn sociale media, die over het algemeen het meest gebruikt worden door jongeren. SNS zijn de ontmoetingsplaats bij uitstek geworden waar jonge mensen communiceren in cyberspace5 (Sterling, 2009, p.1297). Voor vele jongeren, voornamelijk in geïndustrialiseerde landen, zijn digitale media en bijgevolg ook SNS een manier geworden om zichzelf te leren uitdrukken in het openbaar, om te experimenteren met verschillende identiteiten en om te communiceren met leeftijdsgenoten (Livingstone, 2002, p. 4 ; Weber & Mitchell, 2008, p. 26). De jongeren zijn nu niet meer enkel consumenten, zoals dat het geval is bij traditionele media als tv en radio, maar ook producenten sinds het Web 2.0. tijdperk waarbij ze zelf inhoud kunnen produceren. Ze worden prosumers6. Deze digitale inhoud, geproduceerd door
5 Virtuele wereld waarin computers met elkaar communiceren (http://www.woorden.org/woord/cyberspace) ; de denkbeeldige ruimte waarin mensen via internet communiceren (http://www.vandale.be/opzoeken?pattern=cyberspace&lang=nn) . 6
Consumers en producers samengevoegd tot één woord: “prosumers” . 33
jongeren, worden het meest geconsumeerd door andere jongeren. Jongeren passen hun inhoud aan op basis van reacties van anderen en krijgen op deze manier een beeld van hoe zij gezien worden door anderen. Sociale media is dus heel geschikt om feedback te geven en heeft invloed op het proces waarbij jongeren hun identiteit trachten te creëren (Weber & Mitchell, 2008, p.27). Jongeren gebruiken nieuwe technologieën voor sociale redenen. Via SNS proberen zij dan ook een beeld van zichzelf te creëren door bijvoorbeeld hun profiel voortdurend aan te passen en goedkeuring te verkrijgen of door informatie over evenementen waar ze heen gaan te delen (Herring, 2008, p.77). Uit onderzoek blijkt ook dat sociale media in eerste instantie door jongeren worden gebruikt om contact te onderhouden met mensen die ze reeds kennen en niet per se om nieuwe mensen te leren kennen. Ze zien het als een manier om de vriendschappen te onderhouden tussen de face-‐‑to-‐‑face ontmoetingen door. Wanneer ze dan toch interageren met onbekenden via sociale media, dan is dit vaak in online communities omtrent een specifiek interessegebied (Engelen et al., 2010, p.14). Engelen et al. (2010) zien het gebruik van sociale media als een manier om sociale uitsluiting van bepaalde groepen te verminderen. Gebruik van deze sociale software kan volgens hen leiden tot meer sociaal kapitaal als gevolg van de sociale banden die er ontstaan met verschillende mensen. Het concept sociaal kapitaal wordt hieronder verklaard.
34
1.5
⏐ Bonding en bridging
Sociaal kapitaal is het geheel van bronnen die individuen bezitten om te functioneren in een sociale omgeving, een samenleving waarin bepaalde normen en waarden gelden, een sociaal netwerk. Met sociaal kapitaal kunnen individuen de aspecten van de geldende sociale structuur bepalen en op basis hiervan hun doelen nastreven (Coleman, 1988, pp.95-‐‑ 101). Wanneer zij dus interageren met anderen, is hun sociaal kapitaal de leidraad en hun hulpmiddel. Sociaal kapitaal uit zich in verschillende vormen, zoals verwachtingen en verplichtingen, informatiekanalen en sociale normen (Coleman, 1988, pp. 101-‐‑105). Robert Putnam (2000) beschreef in zijn boek twee vormen van sociaal kapitaal, namelijk bonding en bridging. Bonding van sociaal kapitaal zijn de voordelen die we krijgen omdat we deel uitmaken van een hecht netwerk met sterke banden. Vanuit deze sterke banden ontvangen we emotionele en financiële steun en verloopt de informatiestroom heel vlot. Bridging daarentegen betreft de voordelen die we halen uit netwerken buiten ons vast netwerk, meer bepaald de zwakkere banden binnen een minder hecht netwerk. Dit laatste blijkt vooral belangrijk voor gemarginaliseerde jongeren, omdat het via dit netwerk met zwakkere banden, meer waarschijnlijk is dat men uit de vicieuze cirkel raakt van het economisch homogeen netwerk en in contact zal komen met anderen (Engelen et al., 2010, p.14). Informatietechnologie kan het vergaren van sociaal kapitaal vergemakkelijken (Hampton & Wellman, 2003). Onderzoeksresultaten blijken zowel steun te geven voor het verband tussen internet en toename in sociaal kapitaal als voor het verband tussen internet en een afname in sociaal kapitaal
35
(Ellison et al., 2007). In onderzoek werd aangetoond dat Facebook-‐‑gebruikers via deze site eerder zoeken naar mensen die ze reeds kennen vanuit hun offline connecties (social searching) dan naar nieuwe mensen om te leren kennen (social browsing) (Lampe et al., 2006, pp.168-‐‑169). SNS laten beiden toe maar aangezien hier nog maar weinig onderzoek naar werd gedaan, zijn de implicaties ervan voor het bekomen en uitbreiden van sociaal kapitaal nog niet eenduidig (Ellison et al., 2007). Als dit concept toegepast wordt op etnische minderheden kan bonding gezien worden als het gebruik van ICT waarbij de cultuur en identiteit van een specifieke etnische groep gesteund wordt, in tegenstelling tot bridging, waarbij het gebruik van ICT een middel is om culturele verschillen te overbruggen. Het zou dan ook dit zijn dat kan leiden tot de integratie van etnische minderheden in de samenleving als gevolg van het stijgende contact met leden van de autochtone bevolking en de sociaal-‐‑culturele participatie (D’Haenens, 2007, pp.278-‐‑280).
1.6
⏐ Allochtonen en de digitale kloof
In de huidige multiculturele samenleving blijkt niet iedereen in dezelfde mate gebruik te maken van en toegang te hebben tot informatie-‐‑ en communicatietechnologie (ICT) (D’Haenens et al., 2003). Niet alle kinderen zijn in gelijke mate ‘geboren’ met nieuwe technologieën. Zelfs in Noord-‐‑Amerika zijn er nog steeds gezinnen zonder computers of internetverbinding en niet elke adolescent heeft een gsm, PlayStation of Ipod (Weber & Mitchell, 2008, p.25). Er is dus sprake van een digitale kloof tussen bepaalde bevolkingsgroepen. Nederland en Vlaanderen
36
vertonen dit fenomeen ook aangezien zij demografisch gezien redelijk divers zijn. Potentiële risicogroepen zijn bijvoorbeeld vrouwen, ouderen, werkzoekenden en mensen van buitenlandse origine (D’Haenens et al., 2003). Deze laatste groep is in dit onderzoek van belang. ICT-‐‑gebruik en -‐‑toegang zou het integratieproces van etnische minderheden kunnen bevorderen maar dit is niet vanzelfsprekend. Vier inhoudelijke drempels worden naar voren gebracht als mogelijke oorzaak voor de achterstand, namelijk te weinig lokale informatie met onmiddellijke relevantie, gebrek aan leesvaardigheid, dominantie van het Engels en het gebrek aan culturele diversiteit in de beschikbare informatie (D’Haenens et al., 2003). Voor vele immigranten is het internet een eerste bron van informatie over het gastland waar ze zich gaan vestigen. Bovendien is het ook een medium om te communiceren met het thuisland. Het is een manier om om te gaan met de lokale bevolking, om nieuwe mensen te leren kennen over heel de wereld en om contact te behouden met de vrienden en familieleden uit het land van herkomst. Deze virtuele ruimte maakt het een stuk makkelijker om als nieuwkomer en buitenstaander in het gastland te aarden. Alleen hebben niet alle immigranten in dezelfde mate toegang tot ICT. Bijgevolg bestaat de kans dat zij uitgesloten worden van hun gastland en daarenboven niet op de hoogte kunnen blijven over gebeurtenissen in het thuisland en volledig geïsoleerd raken van de samenleving (Alonso & Oiarzabal, 2010, pp.2-‐‑9). In deze masterproef wordt nagegaan of en in welke mate de digitale kloof tussen allochtone en autochtone jongeren ook aanwezig is wat betreft SNS. Hierboven werden een aantal concepten verduidelijkt die cruciaal zijn voor deze masterproef. Hierna wordt de probleemstelling voor deze
37
masterproef gedefinieerd en vervolgens wordt een overzicht gegeven van de bestaande literatuur over allochtone jongeren en hun gebruik van media in het algemeen en sociale media in het bijzonder. Hiermee wordt aangegeven wat reeds onderzocht werd in het domein. Daaruit blijkt welke leegtes deze masterproef tracht op te vullen. Nadien worden de centrale onderzoeksvragen geformuleerd en de methodologie en onderzoeksresultaten toegelicht.
38
2
⏐ Onderzoeksthema
Als gevolg van de enorme arbeidsmigratie naar Europa meer dan 40 jaar geleden en de aanhoudende toestroom van migranten die hun gezin willen vervoegen of politieke vluchtelingen vandaag, is er sprake van een hevig debat omtrent het migrantenbeleid, en dit in verschillende Europese landen (d’Haenens & Ogan, 2007, p.137). Ondanks het feit dat de allochtone en autochtone populatie naast elkaar leven in dezelfde samenleving, houden ze weinig rekening met elkaar: er is weinig interactie tussen beide groepen en het beeld dat ze zich vormen van elkaar is steeds negatiever (d’Haenens & Ogan, 2007, pp.137-‐‑138). Bovendien blijft de SES van etnische minderheden problematisch. Migranten zijn in België, maar ook in West-‐‑ Europa algemeen, oververtegenwoordigd in de lagere socio-‐‑ economische klassen waardoor ze gemiddeld vaker laaggeschoold en werkloos zijn (Swyngedouw et al., 1999). Aan de hand van talrijke conflicten tussen individuen of groeperingen van enerzijds autochtone en anderzijds allochtone afkomst, merkt men dat de integratie van deze minderheden niet altijd even vlot verloopt (d’Haenens & Ogan, 2007, pp.137-‐‑138). De moeizame verstandhouding en het onbegrip tussen beide groepen in onze huidige samenleving is maatschappelijk relevant en nog steeds een actueel thema. Bijna dagelijks zijn hiervan voorbeelden te vinden in het nieuws. Het vaak voorkomende geweld van individuen van vreemde afkomst zoals de aanval van jonge allochtonen op politiemannen in het BLOSO-‐‑domein van Hofstade (Van Welden, 2011) of het geval waarbij een 18-‐‑jarig meisje van Marokkaanse afkomst door haar ouders en een gebedsgenezer stierf als gevolg van het
39
geloofsritueel van de duiveluitdrijving (GVA, 2009) klinkt iedereen wel bekend in de oren. Ook het debat over het dragen van een hoofddoek is al jaren aan de gang (Lesaffer, 2011). Het integratiebeleid van de Belgische overheid is gericht op de verbetering van de leefsituatie en de maatschappelijke kansen van allochtonen enerzijds en hun culturele inpassing in onze samenleving anderzijds. Dit laatste sluit niet uit dat etnische minderheden hun culturele eigenheid enigszins mogen behouden maar net dit leidt vaak tot conflicten omdat de verschillende culturen in contact komen met elkaar en allochtonen en autochtonen samenleven in eenzelfde maatschappij (Phalet & Swyngedouw, 1999, p.20). Meer specifiek wordt in deze masterproef gefocust op Brussel. In dichtbevolkte steden zoals Brussel is dit probleem dan ook heel opvallend omdat er voortdurend contact is tussen verschillende etnisch-‐‑culturele groepen, en dit op een relatief kleine oppervlakte (Swyngedouw et al., 1999). Van alle in België verblijvende vreemdelingen, is 68% EU-‐‑ burger. Deze groep bestaat hoofdzakelijk uit Italianen, Fransen en Nederlanders. Daarnaast zijn de Roemenen de groep die het sterkst is toegenomen binnen de Belgische bevolking. Het merendeel van de niet-‐‑Europese bevolkingsgroepen die in België verblijven, bestaat uit Marokkanen en Turken, gevolgd door de Congolezen (Algemene Directie Werkgelegenheid en Arbeidsmarkt, 2009, p.12). Maar het aantal mensen dat als allochtoon 7 beschouwd wordt ligt veel hoger dan de cijfers beweren. Dit omdat de metingen niet altijd op een correcte of dezelfde wijze verlopen
7
Criterium om beschouwd te worden als allochtoon is: zelf geboren in het buitenland of één of beide van de ouders geboren in het buitenland (Devroe & Driesen, 2005).
40
(Devroe & Driesen, 2005, p.1). Volgens de officiële statistieken is het aantal personen met een vreemde nationaliteit in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest de laatste jaren gedaald. Deze daling is echter misleidend aangezien een groot deel van de mensen van vreemde afkomst er tegenwoordig voor kiest om de Belgische nationaliteit te verwerven. Vele allochtone jongeren maken dan ook deel uit van die groep met de Belgische nationaliteit omdat ze in België geboren zijn (Swyngedouw, 2005, p.7). Aangezien er geen echt registratiesysteem bestaat voor immigratie naar België en de afbakening van allochtonen problematisch is, bestaan er geen eenduidige en precieze cijfers over hun aantal (Swyngedouw, 2005, p.7). Er worden enkel een aantal schattingen gemaakt op basis van het Rijksregister, de stromen van immigratie en emigratie en de stocks, dewelke verwijzen naar de situatie op een bepaald moment (Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding, 2012, pp.13-‐‑24). De percentages van het aantal jaarlijkse immigraties per land zijn verschillend naargelang de verschillende bronnen en vooral naargelang de gebruikte methode voor de meting. Bijgevolg kunnen verder geen wetenschappelijke cijfergegevens verschaft worden. De huidige jongerengeneratie van allochtone afkomst blijkt niet zozeer ‘verschillend’ van autochtone jongeren. Zij zijn meestal ook gewoon geboren in België en opgegroeid in dezelfde omgeving. Ze worden blootgesteld aan dezelfde prikkels en maatschappelijke problemen. Ze komen in contact met dezelfde media, hetgeen interessant is voor dit onderzoek. Het grote verschil ligt in hun afkomst en bijgevolg vaak ook hun cultuur, religie en SES. Deze verschillen leiden tot de appreciatie van andere waarden en normen wat ook kan leiden tot conflicten.
41
Niet enkel de demografische evolutie van de voorbije jaren is interessant maar ook de wijzigingen op het vlak van media en communicatie is een veelbesproken onderwerp in de onderzoeksliteratuur (Devroe & Driesen, 2005, p.2). SNS zijn sinds hun introductie aan het begin van het nieuwe millennium enorm populair geworden. Er is een enorme hype ontstaan rond sociale media maar het fenomeen is nog relatief jong en het nieuwe medialandschap blijft snel evolueren (Sterling, 2009, p. 1299). SNS, als onderdeel van sociale media, werden eerder uitgebreid beschreven. Het zijn websites waarbij gebruikers persoonlijke profielen kunnen aanmaken (waarop bijvoorbeeld foto’s, video’s, audiobestanden en blogs worden gedeeld), vrienden en collega’s kunnen uitnodigen om toegang te krijgen tot hun persoonlijke profielen en e-‐‑mails of berichten naar elkaar kunnen sturen (Kaplan & Haenlein, 2010, p.63). De gebruiker heeft de mogelijkheid om informatie te produceren, te delen met andere gebruikers en in nauw contact te staan met hen, dit in principe over de hele wereld. Voorbeelden van SNS zijn Facebook, Twitter, Netlog, MySpace en andere. In januari 2009 registreerde Facebook meer dan 175 miljoen actieve gebruikers en dit aantal bleef maar stijgen. De nieuwspagina van de website geeft aan dat er eind maart 2012, 901 miljoen maandelijkse actieve gebruikers en 526 miljoen dagelijkse actieve gebruikers te vinden zijn op Facebook. Duidelijk is dat adolescenten zeer actief zijn op SNS (Boyd & Ellison, 2007; Lenhart & Madden, 2007). Zij maken deel uit van de digitale generatie en zijn opgegroeid met de computer en vooral tijdens de boom van het internet in de jaren ‘90. De groei van deze SNS blijft weliswaar niet beperkt tot jongeren maar breidt zich ook uit naar de leeftijdsgroep van 35 tot 44-‐‑ jarigen (Kaplan & Haenlein, 2010).
42
Als beide bovengenoemde onderwerpen gecombineerd worden, bekomt men een interessante invalshoek voor onderzoek. Het is boeiend om het mediagebruik van allochtone jongeren te onderzoeken omdat ICT iedereen, ook immigranten en hun volgende generaties, de kans geven om voortdurend in contact te staan met anderen (Alonso & Oiarzabal, 2010, p.20). Individuen kunnen verschillende media gebruiken op verschillende tijdstippen voor verschillende redenen of op hetzelfde moment voor verschillende redenen, zoals persoonlijke voorkeuren of taken (Alonso & Oiarzabel, 2010, p.63). Aangezien immigratie en het allochtoon zijn op zich een relatie impliceert met zowel de bevolking van het gastland als die van het herkomstland (Alonso & Oiarzabal, 2010, p.21), in tegenstelling tot de autochtone bevolking, zal in deze masterproef ook onderzocht worden of de sociale netwerken van de eersten bestaan uit mensen uit beide landen. Hun mediagebruik zou bijgevolg dus ook verschillend kunnen zijn van dat van autochtonen. ICT blijkt dan ook een fundamentele rol te spelen in het volledige migratieproces, gaande van de beslissing om het thuisland te verlaten tot de fase waarin relaties opgebouwd worden met de lokale bevolking (Alonso & Oiarzabal, 2010, pp.28-‐‑33). Dit onderzoeksonderwerp is dus interessant omdat allochtone jongeren ook gebruik maken van media, de context waarin zij media gebruiken verschillend is dan die voor autochtone jongeren en hun positie in de samenleving ook verschilt van deze laatste8 (Butter & Önce, 2010).
8 Ze maken geen deel uit van een ‘dominante cultuur’ en zijn de afgelopen jaren continue, vaak op negatieve wijze, onderwerp van gesprek in de media ( Butter & Önce, 2010).
43
SNS lijken geschikt voor het soort relaties die allochtonen wensen op te bouwen, namelijk met verschillende personen over verschillende delen van de wereld tegelijk. In deze masterproef wordt bestudeerd of het gebruik en het bereik van SNS bij allochtone en autochtone jongeren al dan niet verschillen. Hierbij wordt het onderzoek gericht op de allochtone en autochtone jongeren uit Brussel en omstreken. Hieronder volgt een overzicht van bestaande literatuur over het gebruik van media, en meer specifiek van sociale media bij allochtone jongeren.
44
3
⏐ SNS bij allochtone jongeren
Voor dit onderwerp werd op zoek gegaan naar wetenschappelijke literatuur over het gebruik van sociale media bij allochtone jongeren in België. Veel informatie is hier nog niet over te vinden, vooral niet specifiek voor België. Dit komt waarschijnlijk door het feit dat SNS een relatief recent fenomeen zijn en dat het onderzoek ernaar dus nog maar pas op gang is gekomen. Vooral de combinatie van de allochtone jongeren en sociale media werd nog maar weinig onderzocht en beschreven. Toch bestaat er veel interessante literatuur waarop dit onderzoek zich kan baseren. Hieronder wordt een overzicht voorgesteld van interessante onderzoeksresultaten uit verschillende onderzoeken.
3.1
⏐ Gebruik en bezit van nieuwe media
Algemeen Wanneer wordt gekeken naar resultaten uit verschillende onderzoeken gevoerd in Europa, valt op dat geslacht een zeer belangrijke factor is die mediagebruik beïnvloedt. In de late kindertijd en de adolescentie bestaan er opvallende verschillen zowel wat betreft kwantiteit als wat betreft inhoudsvoorkeuren. Het gebruik en de houding ten opzichte van ICT blijken sterk sekse-‐‑gerelateerd. Er is dus sprake van een genderkloof, wat een belangrijk aspect is van de digitale kloof. Ondanks het feit dat deze kloof niet overal ter wereld even groot is, bleek ze uit onderzoeken in 2002, 2005 en 2008 wel nog steeds te bestaan in Vlaanderen (Broos & Roe, 2002, p.14; Broos & Roe, 2005; Vandoninck & Roe, 2008). De kloof is
45
misschien kleiner geworden, maar niet verdwenen, ze heeft eerder een andere vorm aangenomen. Tegenwoordig blijkt de toegang tot ICT niet meer sterk te verschillen, maar wel het gebruik ervan (Vandoninck & Roe, 2008). Er bestaat dus een verband tussen geslacht en het computerprofiel. Het concept computerprofiel wordt opgebouwd uit computerbezit, computerervaring, graad van computergebruik thuis en op school, waargenomen computercompetentie en algemene en studiegebonden computeropvattingen (Van Braak & Kadavias, 2003). Jongens beschikken vaker over een eigen pc in de slaapkamer en besteden meer tijd aan elektronische spelletjes dan meisjes (Roe, 2000a, pp.16-‐‑18). Ze zijn ook hevigere gebruikers van ICT dan meisjes (Broos & Roe, 2003, p.7). Wat e-‐‑mailen betreft, zijn er geen verschillen naargelang het geslacht, maar chatten is meer geliefd bij meisjes (Vandercammen, 2003). Binnen de groep volwassenen bestaan er ook verschillen tussen mannen en vrouwen. Mannen blijken zowel op het werk als thuis meer toegang te hebben tot en meer gebruik te maken van computers, internet en e-‐‑mailtoepassingen dan vrouwen (Broos & Roe, 2005). Een onderzoek van 2008 daarentegen, vindt geen significante verschillen meer tussen mannen en vrouwen wat betreft het bezit van ICT (Vandoninck & Roe, 2008). Ook leeftijd speelt een rol. Het spelen van elektronische spelletjes is het meest frequent tussen de leeftijd van 12 tot 14 jaar, terwijl het gebruik van de computer in het algemeen toeneemt naarmate men ouder wordt (Vandercammen, 2003). Tot de leeftijd van 18 jaar is downloaden iets wat bijna een vierde van de jongeren doet en gebruiken de jongeren erg weinig e-‐‑mail. Op latere leeftijd neemt dit aantal toe. Tot deze leeftijd beschikken acht op de tien jongeren over een
46
internetaansluiting thuis (Vandercammen, 2003). Binnen de groep die jonger is dan 25, is 73% hevige gebruiker, terwijl dat in de groep 65-‐‑plussers 0% is (Vandoninck & Roe, 2008). Niet enkel geslacht en leeftijd maar ook SES 9 van de gebruiker en het gezin hebben invloed op het mediagebruik en -‐‑bezit (Roe, 2000a, pp.16-‐‑18). Leerlingen uit het beroepsonderwijs bijvoorbeeld, bleken uit onderzoek een negatiever computerprofiel te hebben (Van Braak & Kadavias, 2003). Dit betekent dat ze minder vaak een computer bezitten, minder ervaring hebben met computers, computers vaker gebruiken op school dan thuis, minder competent zijn wat betreft computers en negatievere computeropvattingen hebben. Roe (2000b) gebruikt in zijn onderzoek twee indicatoren voor SES van ouders en bevestigt dat zowel de beroepsstatus van de vader als het opleidingsniveau van de moeder een invloed hebben op het mediagebruik van jongeren. Hierbij blijkt het opleidingsniveau van de moeder wel een sterkere invloed te hebben (Roe, 2000b). Een onderzoek uit 2003 bij Vlaamse respondenten geeft aan dat wat betreft het beroep van de ouders, er verschillen bestaan tussen de verschillende groepen. De beroepsstatus van zowel de vader als de moeder is beduidend lager in de groep die weinig gebruik maakt van ICT dan bij de hevigere gebruikers (Broos & Roe, 2003, p.7). Een onderzoek, gevoerd bij 9 tot 19-‐‑jarigen in Groot-‐‑ Brittannië, toont nogmaals het belang van variabelen zoals leeftijd, geslacht en SES aan. SES en leeftijd blijken bepalend te zijn voor toegang tot het internet: de jongste groepen, de oudste groepen en de armeren hebben minder vaak internettoegang, en dit ook minder vaak op hun eigen
9 Gebaseerd op opleidingsniveau en beroepsstatus van de ouders.
47
slaapkamer. Daarnaast hebben jongens vaker toegang tot het internet en dit ook vaker in hun eigen slaapkamer (Livingstone & Helsper, 2007).
Allochtone versus autochtone jongeren Er bestaan verschillen tussen het mediagebruik van etnische minderheden en dat van de autochtone bevolking, maar deze worden steeds kleiner bij de jongere generaties (Butter & Önce, 2010). Een interessant onderzoek, waarin het mediagedrag van allochtone jongeren in Vlaanderen in kaart werd gebracht, is uitgevoerd aan de universiteit van Gent in 2005. De respondenten waren Turkse en Marokkaanse scholieren (Devroe & Driesen, 2005, p.1). Devroe en Driesen (2005) concluderen in hun onderzoek onder andere dat het bezit van verschillende media-‐‑apparaten bij allochtone en autochtone jongeren enkel opvallend verschilt wat betreft computers en internet. De migrantenkinderen gaan veel vaker gebruik maken van internet en computers op school en in internetcafés en communiceren vaker via internet met het buitenland in vergelijking met hun autochtone leeftijdsgenoten. Het persoonlijk mediabezit blijkt ook bepaald te worden door geslacht en onderwijstype, en in mindere mate door leeftijd en SES. Het bezit van media ergens anders in huis wordt veel minder bepaald door deze variabelen (Devroe & Driesen, 2005, pp.99-‐‑100). Uit een onderzoek van d’Haenens et al. (2003) bij Turkse en Marokkaanse jongeren tussen 12 en 19 jaar in Nederland en Vlaanderen blijken volgende resultaten: autochtone jongeren hebben thuis vaker toegang tot een computer (al dan niet met
48
internettoegang), wat impliceert dat de allochtone jongeren op dit vlak een digitale achterstand hebben. Bij de autochtone jongeren beschikken de minst welgestelden en de lager opgeleiden het minst vaak over ICT. In vergelijking met ICT in gemeenschappelijke ruimtes, zijn de gegevens voor ICT in slaapkamers van jongeren tegenovergesteld. Hier blijken vooral allochtone jongeren te beschikken over ICT. Dit zou wel verklaard kunnen worden door het feit dat autochtone jongeren al vaker een computer bezitten in de woonkamer waardoor er geen extra computer is op de eigen slaapkamer (D’Haenens et al., 2003 ; D’Haenens et al., 2007). Turkse jongens in Nederland hebben vaker een pc op hun slaapkamer staan dan Turkse meisjes, en bij Marokkaanse jongeren blijkt vooral de SES bepalend. In Vlaanderen daarentegen, speelt vooral de leeftijd een rol. Hier hebben de oudere jongeren 10 vaker een pc op hun slaapkamer (D’Haenens et al., 2003). Beide groepen maken voornamelijk thuis gebruik van het internet. Ook blijkt bij beide het chatten de meest populaire toepassing. Allochtone jongeren geven aan het internet vaker te gebruiken voor het vergaren van informatie en nieuws over zowel het land van herkomst als over Nederland of België, hun autochtone leeftijdsgenoten zijn meer gericht op de entertainmentfunctie van het internet zoals e-‐‑mail, downloaden van bestanden en informatie opzoeken over hobby’s (D’Haenens et al., 2003). Uit andere onderzoeken blijkt ook dat Turkse en
Het onderzoek van d’Haenens et al. (2003) werd gevoerd bij jongeren van 12 tot 19 jaar. Met ‘ouderen’ bedoelen ze de oudere groep binnen deze leeftijdscategorie.
10
49
Marokkaanse jongeren het internet meer gebruiken om te communiceren en zich te informeren, in tegenstelling tot hun Vlaamse leeftijdsgenoten, die het internet liever gebruiken voor spelletjes of ontspanning (d’Haenens et al., 2007 ; Mertens & d’Haenens, 2010). Alhoewel zowel de allochtone als autochtone jongeren vooral thuis gebruik maken van de computer en het internet, besteedt, zoals eerder vermeld, een groot deel van de allochtone jongeren ook veel tijd op computers en internet in publieke ruimtes zoals bibliotheken, scholen en internetcafés. Dit komt waarschijnlijk doordat zij hier anoniem op de computer kunnen, terwijl thuis vaak meerdere gezinsleden meekijken (D’Haenens et al., 2007, p.296). Bovendien bestaat er ook nog een verschil binnen de autochtone groep. Jongens zijn meer gericht op plezier en entertainment terwijl de meisjes en oudere jongeren meer bezig zijn met informatie en educatieve zaken (D’Haenens et al., 2003). Verder lijken er ook nog verschillen te bestaan tussen de verschillende etnische groepen zelf, maar vooral de media-‐‑ integratiethesis zou hierbij verklarend zijn. Deze theorie stelt dat het mediagebruik en de mediabehoeften verklaard kunnen worden aan de hand van de mate waarin de gebruiker georiënteerd is op de regio waarin hij of zij leeft. Deze theorie uit zich dan ook gemakkelijker in het internetgebruik, waar vlotter bepaalde inhoud over de ‘eigen’ groep gevonden wordt, dan in het gebruik van traditionelere media (Peeters & d’Haenens, 2005). Het onderzoek van d’Haenens en Bosman (2012) stelt daarbij ook nog dat etniciteit 11 en SES een interactie-‐‑effect
In dit geval: het al dan niet Turks zijn.
11
50
hebben op online activiteiten en vaardigheden (d’Haenens & Bosman, 2010, p.108). Een gelijkaardig onderzoek, gevoerd door d’Haenens et al. (2001) bij Turkse, Marokkaanse en Surinaamse jongeren, bevestigt dezelfde bevindingen in Nederland (De Haan & Steyaert, 2003, pp.95-‐‑100). Allochtonen maken over het algemeen veel gebruik van ICT als middel om verbonden te zijn met zowel thuisland als gastland en dit soms zelfs meer dan de autochtone bevolking (Alonso & Oiarzabal, 2010, pp.28-‐‑33).
3.2
⏐ Gebruik van SNS
Uit bovenstaand onderzoek bleek reeds dat er verschillen bestaan tussen mensen die wel of niet online gaan, maar bovendien blijven er ook nog steeds verschillen bestaan tussen diegenen die wel online beschikbaar zijn. Mannen blijken meer tijd te spenderen online en hiervoor meer vaardigheden te bezitten dan vrouwen (Hargittai, 2007, p.278). Een grootschalige survey uit 2006, gevoerd in de VS, gaf aan dat 55% van de online tieners, in tegenstelling tot 20% van de volwassenen, een profiel had op een sociale netwerksite. Vooral oudere tienermeisjes, tussen 15 en 17 jaar, zijn lid van SNS. Bij jongens van dezelfde leeftijdsgroep is dit minder vaak het geval. Voor bijna de helft van de jongeren die een profiel hadden op een sociale netwerksite, is dit een dagelijkse bezigheid (Lenhart & Madden, 2007). De meeste SNS-‐‑gebruikers gaven als reden voor hun gebruik het contact met vrienden en het maken van sociale plannen. Negen op de tien vertelden dat ze SNS gebruiken om te communiceren met vrienden die ze vaak zien, en 82% deed dit om in contact te blijven met vrienden die ze zelden zien.
51
Het maken van nieuwe vrienden bleek slechts voor de helft van de respondenten een reden. 77% verklaarde ook reeds persoonlijke inhoud gecreëerd en gedeeld te hebben via sociale media (Lenhart & Madden, 2007). In een onderzoek, gevoerd bij 18-‐‑ en 19-‐‑jarige studenten van de University of Illinois in Chicago, werd gerapporteerd dat 88% van de respondenten SNS-‐‑gebruikers waren en dat 74% ten minste één sociale netwerksite vaak gebruikte. SNS blijken aantrekkelijk voor een diverse set van gebruikers maar bepaalde groepen zijn meer aanwezig op bepaalde sites dan andere. Bij deze studenten bleek Facebook ook de meest populaire website. Latino’s zijn significant minder aanwezig op deze website, terwijl ze meer vertegenwoordigd zijn op MySpace. Blanken en Aziaten daarentegen, gebruiken veel vaker Facebook en zijn minder aanwezig op Myspace (Hargittai, 2007, pp.279-‐‑293). Een onderzoek gevoerd bij eerstejaarsstudenten aan de Michigan State University in de VS, wees uit dat 95,5% van alle respondenten een Facebook-‐‑account had, 70% van de Facebook-‐‑gebruikers verklaarde dagelijks 30 minuten of minder op de site te zitten, terwijl 21% beweerde er meer dan een uur per dag aan te spenderen (Lampe et al., 2006, pp.168-‐‑ 169). Ellison et al. (2007) vonden dat er geen significante verschillen bestaan tussen de wel-‐‑ en niet-‐‑gebruikers van Facebook. Bovendien bleek Facebook veel mensen aan te spreken aangezien er, binnen hun steekproef, maar weinigen geen Facebook-‐‑profiel hadden. Facebook sluit dus geen specifieke groepen uit, ook al zijn de oudere leeftijdsgroepen minder vertegenwoordigd op SNS dan de jongere digitale generatie. De resultaten van Lampe et al. (2006) gaven ook aan dat de
52
meeste gebruikers van Facebook de site gebruikten voor social searching, wat betekent dat ze meer proberen te weten te komen over mensen uit hun offline netwerken. Social browsing daarentegen, waarbij men online op zoek gaat naar mensen om offline te ontmoeten, werd door de meeste respondenten zelden gedaan. In eerste instantie blijken gebruikers dus geïnteresseerd te zijn in het vinden van informatie over en het houden van contact met de mensen die ze reeds kennen via een offline connectie (Lampe et al.,2006, pp. 168-‐‑169 ; Ellison et al., 2007, p.1153). Naast het socialiseren met anderen is ook de internettoegang thuis een belangrijke reden voor de lange uren die jongeren spenderen aan SNS. Velen onder hen verklaren dan ook deze websites te bezoeken omdat ze zich op dat moment vervelen en dit dus een vorm van entertainment is. Adolescenten hebben in de meeste gevallen MySpace leren kennen via vrienden. Ze gaan zich dus ook lid maken van de website omdat ze uitgenodigd worden door een vriend(in) (Boyd, 2008, pp.126-‐‑127).
3.3
⏐ Etnisch-‐‑culturele positie
In een onderzoek waarbij Marokkaanse en Turkse jongeren vergeleken werden met de autochtone leeftijdsgenoten in Nederland en Vlaanderen, bleek dat Marokkaanse jongeren het hoogste scoren wat betreft hun etnisch-‐‑culturele positie. Dit betekent dat deze jongeren zich dus meer verbonden voelen met hun land van herkomst dan de Turkse jongeren. De mate waarin deze allochtone jongeren het fijn vinden om in hun huidig land te wonen, verschilt tussen Nederland en
53
Vlaanderen. In Nederland blijken ze het fijner te vinden dan in Vlaanderen (D’Haenens et al., 2003). Toch blijkt dat de meerderheid van de Marokkanen en Turken in België zich zowel verbonden voelt met de Belgen als met de eigen groep. Hun identificatie met het land van herkomst sluit dus niet uit dat ze zich ook verbonden voelen met België (Witte, 1999, p. 16). Hoewel beide groepen veel belang hechten aan cultuurbehoud (bonding), collectieve waarden en ethische en familiale solidariteit in hun privésfeer, staan ze in de publieke sfeer wel open voor cultuurcontact (bridging) en is de meerderheid geïnteresseerd in goede interculturele relaties met de Belgen (Witte, 1999, p.15). Bovendien blijkt de etnisch-‐‑culturele positie van Marokkaanse en Turkse jongeren in Nederland en Vlaanderen weinig voorspellend voor de toegang tot en het bezit van ICT, hoewel dit niet betekent dat het helemaal geen invloed uitoefent (D’Haenens et al., 2007, p. 297).
3.4
⏐ Bonding en bridging via (sociale) media
ICT-‐‑gebruik bij jongeren van vreemde afkomst kan leiden tot bridging. Ongeveer een derde van de allochtone jongeren heeft contact met de autochtone jeugd via e-‐‑mail. Nochtans gebruiken deze etnische minderheden ICT vooral voor bonding. Meer dan een derde van hen heeft via e-‐‑mail contact met vrienden en familie in het herkomstland, en het merendeel van deze groep ook met allochtone vrienden in Nederland of België, het gastland dus. Dit blijkt vooral opvallend bij Marokkaanse meisjes (D’Haenens et al., 2007). SNS zijn de sociale ruimte bij uitstek geworden voor het
54
opbouwen van relaties. Men kan contact hebben met kennissen wereldwijd, maar de culturele verschillen bij de gebruikers uiten zich in de aard en de sterkte van de sociale relaties (Choi, 2011). Onderzoek wees uit dat er een sterk verband is tussen Facebook en de drie types sociaal kapitaal, namelijk bridging, bonding en maintained social capital12. Het verband is het sterkst met bridging van sociaal kapitaal, namelijk het opbouwen van zwakkere banden. SNS maken het makkelijker om contact te hebben met mensen die we minder goed kennen, waarmee we zonder SNS geen contact zouden hebben (Ellison et al., 2007). Een onderzoek gevoerd bij Amerikaanse en Koreaanse studenten bijvoorbeeld, toonde aan dat de eersten vaak een groter sociaal netwerk hebben op SNS maar deze banden zijn wel zwakker dan bij de Koreanen. Hun netwerk is vaak kleiner maar met hechtere banden onderling. Bovendien vergaren Amerikaanse studenten meer bridging sociaal kapitaal via SNS dan de Koreaanse studenten, maar minder bonding sociaal kapitaal (Choi, 2011, p.121). Choi (2011) concludeert dat SNS zowel kunnen bijdragen aan bridging als aan bonding sociaal kapitaal. Welk van beide het meest versterkt wordt, hangt af van de culturele context waarin de gebruiker zich bevindt. De wijze waarop sociale relaties zich ontwikkelen, is consistent met de geldende sociale normen in het land of de regio waarin de gebruiker leeft, en dit uit zich ook in de relaties via SNS. Nu de interessante literatuur voor dit onderzoeksonderwerp overlopen is, kunnen de
Het vermogen om contact te onderhouden met personen die men kent van eerder.
12
55
onderzoeksvragen en hypotheses worden geformuleerd. Deze volgen dan ook ongeveer de structuur van dit hoofdstuk.
56
4
⏐ Onderzoeksvragen en hypotheses
Met dit onderzoek wordt het bereik en het gebruik van SNS bij allochtone adolescenten bestudeerd. Bovendien wordt getracht deze gegevens te vergelijken met die van autochtone jongeren. De hierboven besproken studies geven aan dat er verschillen bestaan tussen autochtone en allochtone jongeren wat betreft hun mediagedrag en net deze aanwijzing is het startpunt voor mijn onderzoek. Het hierboven aangehaalde onderzoek van Devroe en Driesen (2005) wordt als uitgangspunt gebruikt. Uit deze studie bleek dat jongeren duidelijk actieve mediagebruikers zijn die zich vooral toespitsen op televisie, radio en het internet. Toch bestaan er duidelijke verschillen tussen de autochtone en allochtone jongeren, en dit vooral wat betreft het gebruik van de computer. De meeste autochtonen maken hier thuis gebruik van terwijl hun allochtone leeftijdsgenoten eerder gebruik maken van de voorzieningen op school (Devroe & Driesen, 2005, p.83). Deze resultaten kunnen ondertussen gewijzigd zijn: het onderzoek dateert namelijk van zeven jaar geleden. De resultaten moeten dus voorzichtig geïnterpreteerd worden. De wereld van media en communicatie staat immers niet. Deze bevindingen mogen niet zomaar doorgetrokken worden naar de huidige situatie. De resultaten omtrent traditionele media zijn voor dit werk minder interessant. Wat betreft het gebruik van sociale media, worden geen specifieke groepen uitgesloten, vooral niet binnen de jongerengeneratie. Ouderen zijn iets minder vertegenwoordigd op SNS, maar dit is voornamelijk te wijten aan het feit dat zij geen deel uitmaken van de digitale generatie en SNS een redelijk recent fenomeen zijn (Ellison et
57
al., 2007). De culturele context waarin de gebruiker leeft, kan wel bepalend zijn voor de aard en sterkte van de relaties die worden opgebouwd via SNS (Choi, 2011). Belangrijk te vermelden is dat de meeste besproken onderzoeken zich enkel hebben geconcentreerd op Turkse en Marokkaanse jongeren. Deze masterproef beperkt zich niet tot deze twee groepen, wat betekent dat er rekening zal moeten worden gehouden met andere landen van herkomst en er misschien binnen de allochtonengroep verschillen zullen bestaan wat betreft gebruik van sociale media. In eerste instantie wordt in dit onderzoek nagegaan of en hoe actief de jongeren zijn op de verschillende voorgelegde SNS. Op deze manier wordt gekeken of SNS even populair zijn bij beide groepen. Eerder werd al gesteld dat er geen opvallende demografische verschillen zijn tussen de wel-‐‑ en niet-‐‑gebruikers van SNS (dus ook niet de etniciteit), en dat de hele jongerengeneratie over het algemeen zeer actief is op SNS (Ellison et al., 2007). Er zal worden bekeken of dit bevestigd kan worden. OV1: Zijn allochtone jongeren in dezelfde mate actief op de verschillende voorgelegde SNS als hun autochtone leeftijdsgenoten? OV2: Hebben demografische variabelen zoals leeftijd, geslacht, onderwijstype en SES van allochtone jongeren een invloed op het al dan niet actief zijn op SNS? OV3: Heeft het bezit en gebruik van traditionele en nieuwe media een invloed op het bezit en gebruik van de voorgestelde SNS?
58
OV4: Is de tijd die gespendeerd wordt op SNS vergelijkbaar of verschillend tussen de allochtone en autochtone jeugd? H1: Allochtone en autochtone jongeren zijn in dezelfde mate actief op SNS en zijn dus ongeveer gelijk vertegenwoordigd op SNS. H2: Allochtone en autochtone jongeren spenderen ongeveer evenveel tijd op SNS. Bovendien wordt onderzocht of er een verschil bestaat tussen de manier waarop beide groepen het internet in het algemeen en sociale media in het bijzonder gebruiken, alsook de redenen voor hun gebruik ervan. Aangezien blijkt dat allochtone jongeren het internet eerder consulteren om informatie op te zoeken of te communiceren (D’Haenens et al., 2003 ; D’Haenens et al., 2007; Mertens & D’Haenens, 2010), zou kunnen verwacht worden dat zij meer bezig zijn met SNS voor hun communicatiebehoeften. Anderzijds zou natuurlijk ook gesteld kunnen worden dat eerder de autochtone jongeren meer gebruik maken van SNS als ontspanningsmiddel, omdat zij het internet vaker aanwenden om zich te ontspannen. OV5: Zijn er opvallende verschillen tussen allochtone en autochtone jongeren wat betreft de activiteiten op SNS en wat zijn de redenen ervoor? H3: De belangrijkste reden voor het gebruik van SNS bij allochtone jongeren is het communiceren met anderen. H4: De belangrijkste reden voor het gebruik van SNS bij autochtone jongeren is om zich te ontspannen.
59
Verder wordt geanalyseerd in welke mate de respondenten georiënteerd zijn op de regio waarin ze leven en hun attitudes ten opzichte van de multiculturele samenleving. Er wordt dan ook bestudeerd of deze zaken gelinkt zijn aan de mate waarin allochtone jongeren actief zijn op SNS bij wijze van bonding of bridging van sociaal kapitaal in vergelijking met de autochtone jongeren. In de studie van Choi (2011) werd gesteld dat SNS zowel kunnen bijdragen aan bonding als aan bridging van sociaal kapitaal, maar dat dit bepaald wordt door de culturele verschillen. OV6: Wat zijn de meningen van zowel de autochtone als de allochtone jongeren wat betreft cultuurcontact en cultuurbehoud in de multiculturele samenleving waarin ze leven? OV7: Tracht de allochtone en autochtone jeugd een hechtere band te smeden met ‘haar’ gemeenschap door in contact te staan met elkaar via SNS (bonding via cultuurbehoud) of proberen zij eerder de culturele en etnische verschillen te overbruggen door te interageren met mensen van de ‘andere’ gemeenschap (bridging via cultuurcontact)? In wat volgt zal het gevoerde onderzoek uitgebreid beschreven worden. Daarna worden de resultaten van de analyse gegeven en een conclusie geformuleerd.
60
5
⏐ Opzet en uitvoering van het onderzoek
Deze masterproef verkent een vrij actueel en weinig onderzocht onderwerp. In dit hoofdstuk zal het gevoerde onderzoek beschreven worden. De onderzoekseenheden, dataverzamelingsmethode en analyse van de gegevens worden achtereenvolgens besproken. Vervolgens worden de resultaten weergegeven. Het onderdeel over de onderzoeksresultaten behandelt eerst een aantal demografische gegevens, nadien worden de onderzoeksvragen beantwoord.
5.1
⏐ Onderzoekseenheden
De keuze van de onderzoekseenheden werd bepaald door de onderzoeksvragen. Aangezien de focus van deze masterproef ligt op het vergelijken van bereik en gebruik van SNS bij allochtone en autochtone jongeren, betekent dit concreet dat de respondenten jongeren zijn van 12 tot 18 jaar die zich (in normale omstandigheden) in het secundair onderwijs bevinden. De digitale generatie blijkt heel actief op SNS en deze leeftijdscategorie behoort ook tot die generatie. De steekproef heeft betrekking op zowel allochtone als autochtone jongeren die allen in en rond Brussel wonen om de multiculturele context te garanderen. Allochtone jongeren worden hier gedefinieerd als jongeren geboren in een niet-‐‑ Westers land of niet in België, maar ook als jongeren waarvan ten minste één van de ouders niet in België geboren is. Anderzijds is uiteraard ook de autochtone jongerengemeenschap in en rond Brussel noodzakelijk voor deze studie. Zij zijn dus generatiegenoten van bovengenoemde
61
met het verschil dat deze jongeren samen met hun ouders wel geboren zijn in België.
5.2
⏐ Dataverzamelingsmethode
Steekproeftrekking Tussen maart 2012 en juli 2012 werden enquêtes afgenomen. Om de respondenten te bereiken, werd op zoek gegaan naar plaatsen waar zowel allochtone als autochtone jongeren zich concentreren. De steekproeftrekking gebeurde dus niet op toevalsbasis maar op een gerichte manier, er werd namelijk gezocht naar respondenten op basis van de onderzoeksvragen. De gebruikte steekproef kan een doelgerichte steekproef genoemd worden. Dit type selecteert onderzoekseenheden die rijk zijn aan informatie met het oog op het beantwoorden van de onderzoeksvragen (Billiet & Waege, 2006). Er werden dus enkel allochtone en autochtone respondenten geselecteerd binnen de juiste leeftijdscategorie van 12 tot 18 jaar en binnen de juiste regio. Ook werd er geprobeerd om, binnen de grenzen van de criteria, een zo groot mogelijke verscheidenheid te bereiken tussen de respondenten. Aangezien dit onderzoek eerder beschrijvend van aard is en de middelen (geld en tijd) beperkt waren, werd ervoor gekozen om geen toevalssteekproef te selecteren. Dit brengt uiteraard wel nadelen met zich mee voor de evaluatie en waarde van het onderzoek. Niet elke geschikte respondent heeft een gelijke kans om geselecteerd te worden, er kan zich dus een systematische selectiefout voordoen en er zal vooral niet kunnen veralgemeend worden naar de empirische populatie (Baarda et al., 2009 ; Billiet & Waege, 2006).
62
Dankzij de kennis van verschillende contactpersonen in verschillende organisaties en/of verenigingen, konden vragenlijsten worden afgenomen op uiteenlopende plaatsen. Enquêtes werden ingevuld in verschillende deelorganisatie ‘s van de Brusselse Organisatie voor Emancipatie van Jongeren (dBroej) in Brussel, namelijk bij WMKJ Foyer, WMKJ A Place To Live en Vereniging Marokkaanse Jongeren. Daarnaast werden ook respondenten bereikt via een sportieve organisatie Manege Amazone in Anderlecht, een jeugdbeweging Scouts Paloke in Dilbeek, een aantal leerlingen uit een BSO-‐‑opleiding in een middelbare school in Halle, een aantal leerlingen uit een TSO-‐‑opleiding in Groot-‐‑Bijgaarden en een aantal jongeren uit een woonwijk in Schepdaal. Alle respondenten voldeden aan de vereisten en waren dus tussen 12 en 18 jaar oud.
Instrument voor dataverzameling Er werd geopteerd voor een gestandaardiseerde schriftelijke vragenlijst als instrument omdat de steekproef relatief groot was en omdat deze manier van dataverzameling relatief snel kan verlopen. Dankzij de gestandaardiseerde vragen kunnen de resultaten voor beide groepen vergeleken worden. Er werden 150 enquêtes afgenomen. De voordelen van dit instrument zijn de relatief lage kostprijs13, de tijdsbesparing14, het feit dat de respondenten zelf kunnen bepalen wanneer ze de enquête invullen, de anonimiteit en de standaardisering van de vragen waardoor
Naast drukkosten en enkele verplaatsings-‐‑ en telefoonkosten een goedkoop instrument. Er moesten geen interviewers of hoge verplaatsingskosten worden betaald. 14 Er moest niet zelf geïnterviewd worden. 13
63
elke respondent dezelfde vragen oplost en het afwezig zijn van enige vertekening door de interviewer (Billiet & Waege, 2006). De gebruikte enquête is gebaseerd op de vragenlijst uit het onderzoek van Devroe en Driesen uit 2005 en bestaat uit 60 vragen, waarvan enkele open vragen en het merendeel gesloten vragen, in de vorm van Likert-‐‑schaalvragen, rangordevragen en vragen met keuzeopties. De vragenlijst begint met een korte maar duidelijke uitleg voor de respondent en een dankwoord. De vragenlijst is terug te vinden in de bijlagen bij deze masterproef. Om te beginnen worden in de vragenlijst een aantal demografische gegevens opgevraagd. Vervolgens worden vragen gesteld omtrent het gebruik en bezit van nieuwe media in het algemeen. Ten slotte kregen de respondenten een aantal vragen over verschillende SNS en hun gebruik ervan. Aangezien de respondenten gezocht werden in en rond Brussel, was het ook nodig om de vragenlijsten te vertalen naar het Frans. Dit deed ik zelf. Om ervoor te zorgen dat iedereen de vragen begreep en kon oplossen, werd een simpele maar duidelijke vraagstelling gehanteerd. De leeftijdsgroep was namelijk breed (12 tot 18 jaar) wat een verschil in niveau en taalbeheersing teweegbrengt. Op de meeste plaatsen waar enquêtes werden afgenomen, werd ook ter plekke gebleven zodat op elk moment meer uitleg kon gegeven worden. Op andere plaatsen was dit niet gewenst dus kregen de begeleiders op voorhand uitleg zodat zij de jongeren konden helpen bij eventuele problemen.
64
5.3
⏐ Voorbereiding en analyse van de gegevens
Dankzij deze gestandaardiseerde schriftelijke vragenlijst konden de ingevulde enquêtes op een gestandaardiseerde manier gecodeerd en ingevoerd worden in een SPSS-‐‑bestand. Hier werd gebruik gemaakt van versie 20 van SPSS Statistics voor Mac.
65
6
⏐ Resultaten
In dit hoofdstuk worden ten eerste de gegevens over de gehele steekproef besproken. Hierin worden de verdelingen wat betreft leeftijd, geslacht, onderwijstype, beroepen van de ouders en etniciteit voorgesteld. Vervolgens zal dit hoofdstuk gestructureerd worden op basis van de gegevens die aan bod kwamen in de literatuurstudie. Eerst en vooral zullen de resultaten over het algemene mediagebruik voorgesteld worden, waarbij wordt geconcentreerd op televisie, computer en internet. Hierbij zal worden aangegeven welke variabelen samenhangen en dus een associatie vertonen. Daarnaast wordt de steekproef ook een aantal keer opgesplitst in groepen die vergeleken worden op hun scores op bepaalde variabelen. Vervolgens wordt ingegaan op de kern van deze masterproef, namelijk het gebruik van sociale media, en dit vergeleken tussen allochtone en autochtone jongeren. Hierbij worden de verschillende besproken aspecten aangekaart, de hypothesen getest en wordt getracht een antwoord te formuleren op de onderzoeksvragen. Tot slot worden ook nog een aantal gegevens voorgesteld in verband met de etnisch-‐‑culturele positie van de allochtone respondenten en de mate van bonding en bridging.
6.1
⏐ Beschrijving van de steekproef
De steekproef bestond uit 150 jongeren waarvan 45%15 meisjes en 55% jongens. De leeftijden varieerden tussen 12 en 18 jaar
De percentages in dit hoofdstuk worden telkens afgerond zodat het cijfer zonder decimale getallen wordt weergegeven.
15
66
(M=15.04 en SD=1.674). Het merendeel van de groep zat in het Algemeen Secundair Onderwijs (ASO) of het Beroeps Secundair Onderwijs (BSO), respectievelijk gaat het om 43% en 31%. Van alle respondenten zat 16% in het Technisch Secundair Onderwijs (TSO) en 1% in het Deeltijds Onderwijs (DTO). De resterende 8% duidde de antwoordoptie ‘Andere’ aan. De meerderheid van de respondenten zat in het derde jaar van het middelbaar onderwijs. Van de jongeren uit de steekproef was 89% in België geboren en 90% heeft de Belgische nationaliteit. Het feit dat slechts 11% in het buitenland geboren is, betekent niet dat maar 11% van de respondenten als allochtoon werd beschouwd. Daarnaast kunnen mensen van vreemde afkomst ook genaturaliseerd zijn waardoor ze ook Belg zijn. Zoals reeds eerder gezegd, worden de jongeren in dit onderzoek als allochtoon beschouwd wanneer zijzelf of één of beide ouders in het buitenland geboren zijn. Gegevens over de beroepen van de ouders lieten zien dat de vaders van de respondenten voornamelijk handenarbeid uitvoeren (51%). De moeders daarentegen voerden vooral hoofdarbeid uit (28%) of zijn werkloos (34%). Van de 150 respondenten behoren er 74 tot de groep allochtonen en 74 andere tot de groep autochtonen. Twee respondenten vulden één van de drie vragen niet of foutief in waardoor zij niet in een groep konden worden geplaatst. Ondanks deze twee is de verdeling dus gelijk. Binnen de groep dat als allochtoon opgenomen werd, zaten meer meisjes (66%) dan jongens (34%). Bij de andere groep zijn de geslachten evenwichtiger verdeeld met 58% en 42% jongens. Het verschil in de verdelingen van geslacht tussen beide groepen is significant (χ2(1)=8.815, p<0.01). Het grootste deel (49%) van de allochtone deelnemers zit in
67
het ASO, gevolgd door 22% in het BSO en 18% in het TSO. Van de autochtone jongeren die deelnamen aan het onderzoek, ging 39% naar het ASO en 42% naar het BSO. Van deze groep was 15% schoolgaand in het TSO. De verschillen in onderwijstypes tussen beide groepen zijn niet significant (F(1)=.899, p>0.05 ). Het verschil tussen beide groepen wat betreft de leeftijdsverdelingen is wel significant (t(146)= -‐‑2.612, p<0.05). De gemiddelde leeftijd bij de allochtonen is 14.72 (SD=1.626), bij de autochtonen is dit 15.42 ( SD=1.647). Binnen de groep allochtonen is de meerderheid (78%), ondanks hun vreemde afkomst, toch in België geboren en hebben de meesten (80%) ook de Belgische nationaliteit. Het is vanzelfsprekend dat de andere groep enkel bestaat uit jongeren met de Belgische nationaliteit en geboren zijn in België. Wat betreft de beroepen van de vaders, zijn er geen significante verschillen tussen de autochtone en de allochtone respondenten (F(1)=.359, p>0.05). Bij beide groepen beoefent de meerderheid van de vaders vooral handenarbeid (58% bij de allochtonen en 45% bij de autochtonen). Van de moeders van de allochtone jongeren uit de steekproef is 60% werkloos. Hoofdarbeid en handenarbeid (allebei 14%) komen samen op de tweede plaats te staan. Bij de autochtone respondenten daarentegen, doet de meerderheid (43%) hoofdarbeid, gevolg door handenarbeid (24%) en werk als zelfstandige (16%). Amper 7% van deze moeders is werkloos. Toch is dit verschil tussen beide groepen niet significant (F(1)=2.739, p>0.05). Het feit dat beide groepen op bepaalde demografische kenmerken significant van elkaar verschillen, houdt in dat hier rekening mee moet gehouden worden bij de interpretatie van vergelijkende resultaten tussen de twee groepen. Indien er
68
verschillen te zien zijn tussen beide groepen op bepaalde variabelen, kan dit altijd te wijten zijn aan deze ongelijke verdelingen.
6.2
⏐ Mediagebruik algemeen
In de vragenlijst werden respondenten bevraagd over verschillende media. In dit onderdeel zal voornamelijk worden geconcentreerd op televisie, computer en internet.
Geslacht Er werd ten eerste gekeken naar het bezit van televisie, computer en internetaansluiting als gemeenschappelijk bezit voor iedereen thuis en als persoonlijk bezit van de respondent zelf, vergeleken tussen jongens en meisjes. De verschillen wat betreft gemeenschappelijk bezit van een televisie bleken niet significant (χ2(1)=.032, p>0.05). Bijna alle jongens (97%) en meisjes (98%) uit de steekproef bezaten een televisie thuis. Ook voor het bezit van een computer en een internetaansluiting geldt een niet-‐‑significant verband (χ2(1)=.066, p>0.05 voor computer en χ2(1)=.023, p>0.05 voor internetverbinding). Het persoonlijk bezit van een televisie en een computer verschilt in de steekproef naargelang het geslacht en blijkt wel significant (χ2(1)=9.078, p<0.01 voor televisie en χ2(1)=6.199, p<0.05 voor computer). Jongens bezaten vaker een televisie dan meisjes (78% tegenover 54%) en bezaten ook vaker een computer (79% van de jongens en 61% van de meisjes). Bij de jongens had 74% zelf beschikking over een internetaansluiting terwijl 58% van de meisjes dit had. Dit verschil was echter niet significant (χ2(2)=5.668, p>0.05).
69
In de gebruikte vragenlijst werd aan de respondenten gevraagd om de voorgestelde activiteiten die ze tijdens hun vrije tijd kunnen doen te ordenen. De opties waren lezen, muziek beluisteren, televisie kijken, videogames spelen, sporten, surfen op het internet of andere. Zes respondenten vulden de vraag niet in. Van de jongens die antwoordden (n=66), zette ongeveer de helft (46%) ‘op het internet surfen’ op de eerste, tweede of derde plaats. Bij de meisjes die antwoordden op de vraag (n=78), plaatste 66% deze activiteit op de eerste, tweede of derde plaats. Hieruit blijkt dat de meisjes uit deze steekproef in hun vrije tijd meer op het internet surfen dan jongens, die vaker andere activiteiten uitoefenen. Dit verschil tussen beide geslachten blijkt uit een Chi-‐‑kwadraat toets significant (χ2(2)=7.701, p<0.05). Wat betreft het spelen van videogames, plaatste 63% van de mannelijke respondenten deze bezigheid op de eerste, tweede of derde plaats, terwijl maar 9% van de vrouwelijke respondenten dit deed. Dit verschil bleek significant (χ2(2)=50.161, p<0.001). Ook het spelen van spelletjes wanneer men op het internet aan het surfen is, wordt vaker gedaan door jongens dan door meisjes. 49% van de jongens doet dit vaak of altijd tegenover 24% van de meisjes. Jongens doen dit dus vaker en de verschillen zijn dan ook significant (χ2(2)=15.774, p<0.001).
Leeftijd Uit deze steekproef blijkt dat het spelen van videogames niet per se frequenter is bij de leeftijdsgroep tussen 12 en 14 jaar.
70
Het verschil tussen de groep van 12 tot 14 jaar en de groep van 15 tot 18 jaar is dan ook niet significant (χ2(2)=2.080, p>0.05). Het downloaden en beluisteren van muziek bleek door 97% van de respondenten (allemaal tot 18 jaar) vaak of bijna altijd gedaan te worden en het downloaden en bekijken van films door 93% van hen. Dit is meer dan een één op vier maar in de vragenlijst ging het om zowel downloaden als beluisteren of bekijken waardoor men geen precieze gegevens heeft over het downloaden alleen. Het verschil in de frequentie van het downloaden en beluisteren van muziek wanneer men op het internet zit, verschilt significant tussen de verschillende leeftijdsgroepen (F(6)=2.305, p<0.05). De 14-‐‑ en 17-‐‑jarigen bleken dit het vaakst te doen. Voor het bekijken en downloaden van films en series geldt geen significant verschil tussen de leeftijdsgroepen (F(6)=1.909, p>0.05). Uit de steekproef blijkt dat een derde van de respondenten vaak e-‐‑mailt tijdens het surfen. De oudere leeftijdsgroepen doen het wel vaker. Het verband tussen leeftijd en e-‐‑mailen blijkt significant te zijn (F(6)=2.898, p<0.05). Van alle respondenten, dus alle leeftijdscategorieën beschouwd, heeft 95% een internetaansluiting thuis, wat meer is dan acht op de tien respondenten, en 65% heeft dit voor zichzelf, meestal dus op de eigen kamer. Het verband tussen leeftijd en het bezit van een internetaansluiting thuis is niet significant (F(6)=1.324, p>0.05, net zoals het verband tussen leeftijd en een eigen internetverbinding (F(6)=1.322, p>0.05).
Socio-‐‑economische status In de vragenlijst werd enkel gevraagd naar de beroepen van de ouders en het onderwijstype van de respondenten. Ook
71
deze variabelen werden dus gebruikt als indicatoren voor de SES van de jongeren die deelnamen. Er is geen significant verschil te zien tussen de respondenten uit verschillende onderwijstypes wat betreft het bezit van een computer thuis (F(4)=.614, p>0.05) en het persoonlijk bezit ervan (F(4)=2.354, p>0.05). Ook bleek het onderwijstype niet bepalend voor het bezitten van een internetaansluiting. In elk onderwijstype was er bij bijna alle respondenten thuis een aansluiting aanwezig (F(4)=.502, p>0.05), een kleiner percentage had dit voor hen persoonlijk ter beschikking (F(4)=1.761, p>0.05). Dit gold eveneens wat betreft het bezit van een computer. In elk type hadden bijna alle respondenten er één thuis en een kleiner aantal voor zichzelf. De beroepsstatus van de vaders in deze steekproef bleek niet bepalend voor het bezit van een computer en internetaansluiting thuis (F(5)=.446, p>0.05 en F(5)=.878, p>0.05) of persoonlijk (F(5)=.905, p>0.05 en F(5)=1.719, p>0.05). De beroepsstatus van de moeders bleek daarentegen wel een significant verband te vertonen met het persoonlijk bezit van een computer (F(5)=4.549, p<0.01) en een internetverbinding (F(5)=2.964, p<0.05.). Voor het bezit van beide thuis, bleek uit een Anova-‐‑analyse geen significant verband te bestaan met de beroepsstatus van de moeder (F(5)=1.027, p>0.05 en F(5)=.418, p>0.05). De jongeren bezaten vaker persoonlijk een computer en internetaansluiting wanneer de moeder hoofdarbeid of handenarbeid uitvoerde, of zelfstandige was. Bij werkloze en gepensioneerde moeders was dit minder vaak het geval. Uit frequentietabellen van het bezit van computer en internetverbinding, blijkt dat bijna alle respondenten over een computer (97%) en internetverbinding (95%) beschikken thuis, terwijl niet alle respondenten dit
72
persoonlijk bezitten (69% en 65%). De beroepsstatus van de moeder heeft dus geen invloed op het bezit van computer en internet thuis, waarschijnlijk omdat ze reeds zo goed geïntegreerd zijn in het dagelijkse leven. De beroepsstatus van de moeder staat daarentegen wel in associatie met het persoonlijk bezit ervan bij jongeren, dus bijvoorbeeld op de eigen slaapkamer.
Allochtone versus autochtone jongeren Zowel de allochtone als de autochtone respondenten beschikken bijna allemaal over een computer en internetaansluiting thuis, en iets meer dan de helft van iedere groep bezit dit ook persoonlijk. Het verband tussen etniciteit en bezit van computer en internet blijkt hier niet significant (χ2(1), p>0.05, zie Tabel 2). Binnen de allochtone groep werd ook nagegaan of er verschillen bestaan tussen jongens en meisjes. In de steekproef werden tussen jongens en meisjes geen significante verschillen gevonden binnen de groep allochtone jongeren (χ2(1), p>0.05, zie Tabel 3). Toch beschikken allochtone jongens telkens iets vaker over een computer en internetverbinding thuis en persoonlijk dan allochtone meisjes en dit verschil is groter voor het persoonlijk bezit.
73
Tabel 2: Verband etniciteit en bezit computer en internet (χ2) Etniciteit*computer thuis
χ 2 1.906
df 1
p .167
.136
1
.712.
1.710
1
.191.
1.115
2
.573.
Etniciteit* internet thuis
Etniciteit*eigen computer
Etniciteit*eigen internet
df= vrijheidsgraden
Tabel 3: Verband geslacht en bezit computer en internet binnen allochtone groep (χ2). χ 2 df p Geslacht*computer thuis .161 1 .689.
Geslacht* internet thuis
Geslacht*eigen computer
.001
1
.973.
.962
1
.327.
2.237
1
.135.
Geslacht*eigen internet
df= vrijheidsgraden
Het onderwijstype van de allochtone respondenten bleek geen significant verband te vertonen met het bezit van deze nieuwe media thuis (F(4)=.636, p>0.05 voor computer en F(4)=.970, p>0.05 voor internet). Enkel voor het persoonlijk
74
bezit van een internetverbinding was er een verband te zien met onderwijstype (F(4)=2.544, p<0.05). De beroepsstatus van de vader bleken ook geen verband te vertonen met het bezit van een computer en internet thuis (F(5)=.284, p>0.05 en F(5)=.438, p>0.05) en het persoonlijk bezit ervan (F(5)=1.217, p>0.05 en F(5)=1.619, p>0.05). De beroepsstatus van de moeder bleek, zoals voor de gehele steekproef gold, wel een significante associatie te vertonen met het persoonlijk bezit van computer (F(5)=4.230, p<0.01) en internet (F(5)=3.480, p<0.01) bij de allochtonen, waarbij de kinderen van de werkende moeders vaker over een eigen computer en internetverbinding beschikten dan de kinderen van de werkloze of gepensioneerde moeders. In deze steekproef bleek op het eerste gezicht dat de allochtone jongeren iets vaker dan hun autochtone leeftijdsgenoten informatie opzoeken wanneer ze op het internet surfen. Het verband tussen etniciteit en het gebruik van internet voor informatie blijkt significant (F(1)=6.687, p=.011, sign.). Wat betreft het lezen van nieuwsartikels, werd geen significant verschil gevonden tussen beide groepen (F(1)=.207, p=.650, n.s.) en daarenboven doet het merendeel van zowel allochtone als autochtone respondenten dit gewoon nooit. Voor zowel het gebruik van e-‐‑mail (F(1)=.304, p>0.05), het beluisteren en downloaden van muziek (F(1)=.259, p>0.05), als het spelen van spelletjes (F(1)=.644, p>0.05) wanneer ze op het internet zitten, werden geen significante verschillen gevonden tussen de autochtone en de allochtone groep. Het bekijken en downloaden van films bleek wel significant te verschillen tussen beide groepen (F(1)=8.149, p<0.01) (zie Tabel 4). De allochtone jongeren uit de steekproef communiceren meer met mensen uit het buitenland dan de autochtone groep
75
en het verschil is significant (F(1)=10.267, p<0.01). Wat betreft de communicatie met mensen uit België, is er geen sprake van significante verschillen tussen beide groepen (F(1)=.088, p>0.05). Tabel 4: Verband etniciteit en activiteiten op het internet df F p Etniciteit*e-‐‑mail 1 .304 .582 Etniciteit*muziek 1 .259 .611 Etniciteit*films of 1 8.149 .005** series Etniciteit*spelletjes 1 .214 .644 df= vrijheidsgraden ; ** p < .01
6.3
⏐ Gebruik SNS
Ten eerste werd nagegaan hoeveel respondenten een profiel hebben op de voorgelegde SNS. Van de 150 respondenten hebben 126 jongeren (84%) een Facebook-‐‑account, 25 jongeren een Netlog-‐‑account, één respondent een MySpace-‐‑account, 46 een Youtube-‐‑account, 13 een Twitter-‐‑account, geen enkele respondent een account op Friendster of Flickr en 30 respondenten verklaarden een profiel te hebben op een andere SNS, dan die op de vragenlijst. Dit waren voornamelijk MSN en Skyrock. Hieruit blijkt duidelijk dat Facebook de meest populaire sociale netwerksite is die werd voorgelegd bij de volledige steekproef. Onder de respondenten die geen Facebook-‐‑account bezitten, is de belangrijkste reden dat ze dat zelf niet willen. Gegevens over Friendster, Flickr en MySpace worden verder niet meer besproken aangezien de steekproef
76
hier niet voldoende actief op is. Er wordt voornamelijk gekeken naar Facebook. Van de Facebook-‐‑gebruikers logt 42% zich meerdere keren per dag in en 51% blijft enkele minuten ingelogd. Ook nog 41% blijft na het inloggen een aantal uren online. Van diegenen met een profiel op Facebook, chat 41% vaak met vrienden wanneer ze ingelogd zijn. De meesten kijken ook vaak naar de laatste updates en profielen van anderen. Foto’s bekijken wordt door iets meer dan een derde vaak gedaan en door een ander derde soms gedaan. Nieuwsberichten worden door meer dan de helft van de respondenten nooit gevolgd via Facebook. Binnen de groep Facebook-‐‑gebruikers maakte 65% een profiel aan omdat veel vrienden er één hadden en het hadden aangeraden, een kleine helft deed het om iets nieuws uit te proberen, 26% deed het om nieuwe mensen te leren kennen en bijna 70% omdat het een handige manier leek om te communiceren met mensen die ver wonen. De belangrijkste redenen voor de respondenten om zich in te loggen op Facebook zijn omdat ze zich vervelen, omdat ze zich automatisch aanmelden wanneer ze op het internet komen en om te zien wat de laatste nieuwtjes zijn. Ook ontspanning en het aanpassen van de eigen status of profiel blijken belangrijke redenen, doch in mindere mate. Eenzaamheid is de minst belangrijke reden om zich aan te melden op de website. De meeste respondenten met een profiel op Netlog hebben op deze website een account aangemaakt omdat veel van hun vrienden er één hadden en het hadden aangeraden en omdat ze iets nieuws wilden uitproberen. Het leren kennen van nieuwe mensen en het communiceren met mensen van veraf bleek geen belangrijke reden voor het aanmaken van een
77
profiel op Netlog. Hieronder worden opnieuw gegevens over het gebruik van SNS voorgesteld op basis van een aantal demografische variabelen. Aangezien maar weinig respondenten een account hadden op de voorgestelde SNS, behalve Facebook, wordt vooral informatie gegeven over deze laatste.
Geslacht Van de mannelijke respondenten heeft 87% een Facebook-‐‑ account. Van de vrouwelijke respondenten is dat 82%. Dit verschil is dus heel klein en blijkt ook niet significant (χ2(1)=.707, p>0.05). Van de overige SNS vertoont enkel Youtube een significant verschil (χ2(1)=4.780, p<0.05) in die zin dat meer jongens (40%) dan meisjes (23%) uit de steekproef hierop een profiel hadden. Binnen de groep die een profiel heeft op Facebook, logt het grootste deel van de meisjes (49%) zich meerdere keren per dag in. De twee grootste groepen bij de jongens die deelnamen, loggen zich meerdere keren (34%) of één keer per dag (36%) in. Het verschil tussen de mannelijke en vrouwelijke respondenten is hierbij niet significant (t(1)=.008, p>0.05). Ook de tijd die wordt gespendeerd eens men ingelogd is op de website verschilt niet opvallend (t(1)=.085, p>0.05), ongeacht het geslacht. Een minderheid blijft constant ingelogd op de site. De meerderheid blijft tussen enkele minuten en enkele uren ingelogd. Wanneer de activiteiten op Facebook werden vergeleken tussen beide geslachten, kwamen een aantal significante verschillen naar boven. Het chatten met vrienden blijkt eerder iets te zijn voor de meisjes uit de steekproef (82% doet het vaak
78
tegenover 53% bij de jongens) (t(1)=6.061, p=<0.05). Ook het kijken naar de laatste updates (t(1)=9.643, p<0.01), het bekijken van profielen van anderen (t(1)=6.242, p<0.05) en het bekijken van foto’s (t(1)=18.632, p<0.001) blijkt populairder bij de meisjes dan bij de jongens. De overige voorgestelde activiteiten (muziek beluisteren via applicaties zoals Spotify en het volgen van nieuws via posts van kranten) in de vragenlijst verschilden niet beduidend tussen jongens en meisjes en werden door beiden weinig gedaan (t(1)=.743, p>0.05 & F(1)=.786, p>0.05).
Leeftijd Tussen de verschillende leeftijdsgroepen van 12 tot 18 jaar werden geen beduidende verschillen gevonden wat betreft het hebben van een Facebook-‐‑account (F(6,143)=.463, p>0.05). Deze sociale netwerksite blijkt bij alle leeftijden in deze groep ongeveer even populair. Bij de andere SNS waren kleine doch niet-‐‑significante verschillen aanwezig tussen de leeftijden. Hier wordt echter niet verder op ingegaan aangezien maar weinigen een account hebben op deze SNS. Wat betreft de activiteiten op Facebook, wordt door alle leeftijden vooral vaak of bijna altijd gechat met vrienden (F(6)=1.332, p>0.05), gekeken naar de laatste updates (F(6)=.731, p>0.05), gekeken naar profielen van anderen (F(6)=1.240, p>0.05) en foto’s bekeken (F(6)=1.369, p>0.05). Luisteren naar muziek wordt door alle groepen nooit of zelden gedaan dus hierbij zijn de verschillen tussen de leeftijdsgroepen opnieuw niet significant (F(6)=1.417, p>0.05). Wat betreft het volgen van nieuws via posts van kranten op de website, zijn de verschillen tussen de leeftijdsgroepen wel
79
significant (F(6)=3.543, p<0.01). De 17-‐‑ en 18-‐‑jarigen geven aan dit iets vaker te doen. De verschillen in activiteiten op Facebook blijken over het algemeen dus niet significant tussen de verschillende leeftijdsgroepen
Socio-‐‑economische status Uit bovenstaande bleek reeds dat er op vlak van het gebruik van SNS kleine verschillen bestaan tussen beide geslachten uit de steekproef en geen grote verschillen tussen de verschillende leeftijdsgroepen. Diegenen die een profiel hebben op Facebook bijvoorbeeld, gebruiken deze sociale netwerksite meestal op dezelfde wijze. Nu wordt ingegaan op het verband tussen SES van de respondenten en hun SNS-‐‑gebruik. Opnieuw wordt SES bepaald op basis van de indicatoren onderwijstype van de respondent en de beroepen van de ouders. Het onderwijstype van de respondenten vertoont geen significante associatie met het hebben van een profiel op de verschillende SNS. Alweer heeft de meerderheid van alle jongeren uit de steekproef, schoolgaand in welke onderwijsvorm ook, een Facebook-‐‑account (F(4)=.720, p>0.05) en slechts een minderheid een profiel op de andere websites. Ook de beroepen van de vader en de moeder bepalen het al dan niet hebben van een account op SNS niet (F(5)=1.870, p>0.05 & F(5)=.931, p>0.05). Er kan dus besloten worden dat binnen deze steekproef, de meerderheid beschikt over een profiel op Facebook en een minderheid een account heeft op de andere voorgelegde SNS. Variabelen zoals leeftijd, geslacht en SES binnen deze groep
80
vertonen geen belangrijke significante verbanden met het al dan niet gebruiken van SNS.
Allochtone versus autochtone jongeren In dit onderdeel zal getracht worden om de onderzoeksvragen te beantwoorden en de hypotheses te testen. Er wordt nu geconcentreerd op de kern van deze masterproef, namelijk het gebruik van SNS bij allochtone versus autochtone jongeren. Hierbij worden de onderzoeksresultaten gestructureerd aan de hand van de reeds voorgestelde onderzoeksvragen en hypotheses. De eerste onderzoeksvraag en hypothese luiden als volgt: OV1: Zijn allochtone jongeren in dezelfde mate actief op de verschillende voorgelegde SNS als hun autochtone leeftijdsgenoten? H1: Allochtone en autochtone jongeren zijn in dezelfde mate actief op SNS en zijn dus ongeveer gelijk vertegenwoordigd op SNS. Uit analyses blijkt dat er geen significant verschil bestaat tussen beide groepen wat betreft het hebben van een profiel op de voorgestelde SNS. De resultaten zijn te vinden in Tabel 5. Alweer blijkt Facebook zeer populair, of de respondent nu van allochtone of autochtone afkomst is. In de steekproef zijn de allochtone jongeren dus in dezelfde mate actief als hun autochtone leeftijdsgenoten op de verschillende voorgelegde SNS. Ook is duidelijk dat in beide groepen de meerderheid een Facebook-‐‑profiel bezit maar telkens maar een minderheid een profiel bezit op de andere
81
SNS. Hiermee wordt H1 bevestigd. Tabel 5: Verband tussen etniciteit en bezit SNS Facebook Netlog Youtube Twitter
Percentage Percentage allochtonen autochtonen 81% 87% 14% 20% 28% 31% 12% 5%
F .789. 1.197 .128 2.110
df 1 1 1 1
df= vrijheidsgraden
OV2: Hebben demografische variabelen zoals geslacht, leeftijd en SES van allochtone jongeren een invloed op het al dan niet actief zijn op SNS? Wat betreft het geslacht van de allochtone respondenten, vertoont deze variabele enkel een significante samenhang met Facebook (χ2(1)= 5.478, p<0.05). Van de mannelijke allochtonen bezit 96% een profiel op deze website, vergeleken met 74% van de vrouwelijk allochtonen. Ook leeftijd heeft geen invloed op het al dan niet bezitten van een profiel op SNS bij de allochtone jongeren. Zoals eerder gezegd hebben de meeste respondenten een account op Facebook en een minderheid op de andere websites. Dit geldt voor de volledige steekproef maar is niet anders wanneer alleen wordt gekeken naar de groep allochtone respondenten. De verschillen tussen de leeftijdsgroepen zijn voor elke website niet significant: Facebook (F(6)=.424, p>0.05), Netlog (F(6)=1.186, p>0.05, Youtube (F(6)=1.765, p>0.05) en Twitter (F(6)=1.364, p>0.05). De SES van de allochtone respondenten werd nogmaals bekeken op basis van de indicatoren onderwijstype en het
82
beroep van hun ouders. Onderwijstype, ten eerste, vertoont geen significant verband met het bezit van een profiel op Facebook (F(4)=.759, p>0.05). Er zijn ook geen significante verschillen te zien tussen de allochtone respondenten uit verschillende onderwijsvormen bij Netlog (F(4)=.436, p>0.05), Youtube (F(4)=.951, p>0.05) en Twitter (F(4)=.522, p>0.05). Het verband tussen het beroep van de vader en de moeder bij de allochtone respondenten en het bezit van accounts op SNS wordt voorgesteld in Tabel 6. Hieruit blijkt opnieuw dat SES niet significant samenhangt met het bezitten van een profiel op SNS bij de allochtone respondenten uit de steekproef. Geslacht, leeftijd en SES van de allochtone respondenten blijken dus geen invloed te hebben op het al dan niet actief zijn op SNS. Tabel 6: Verband tussen beroepen ouders en bezit SNS Beroep vader Beroep moeder F df F df Facebook 1.981 5 1.093 5 Netlog .768 5 1.613 5 Youtube 1.913 5 1.810 5 Twitter .254 5 1.023 5 OV3: Is er een verband tussen het bezit van nieuwe media en het bezit van de voorgestelde SNS en is er hierbij een verschil tussen allochtone en autochtone jongeren?
83
Om deze onderzoeksvraag te beantwoorden, werd het persoonlijk en gemeenschappelijk bezit van een computer en een internetverbinding bekeken aangezien deze media het bezit van een profiel op SNS toelaten. Het gemeenschappelijk bezit van een computer thuis vertoont geen significante samenhang met het bezit van de verschillende SNS. Van al diegenen die thuis bijvoorbeeld een computer hebben, heeft 85% een Facebook-‐‑account en van alle respondenten die thuis geen computer hebben, heeft 60% een profiel op Facebook (χ2(1)=2.186, p>0.05). Het niet-‐‑significante verband geldt ook voor de andere SNS en voor de gemeenschappelijke internetaansluiting thuis. Bij het persoonlijk bezit van een computer en een internetverbinding, is het enige significante verband te vinden tussen het eigen bezit van een computer en een Facebook-‐‑ account (χ2(1)=10.109, p<0.01). Wanneer deze verbanden worden bekeken bij beide groepen apart, enerzijds de autochtone respondenten en anderzijds de allochtone respondenten, zijn enkel bij deze laatste een paar significante verschillen zichtbaar. Er blijkt een significant verband te bestaan tussen het persoonlijk bezit van een computer en het hebben van een profiel op Facebook bij de allochtonen (χ2(1)=9.688, p<0.01). Daarnaast blijkt het persoonlijk bezit van een internetverbinding bij allochtonen ook een significante samenhang te vertonen met het hebben van een profiel op Facebook (χ2(1)=6.209, p<0.05) en op Twitter (χ2(1)=5.679, p<0.05). De gevonden verbanden in de volledige steekproef zijn dus waarschijnlijk het gevolg van de significante samenhangen binnen de groep allochtonen.
84
OV4: Is de tijd die gespendeerd wordt op SNS vergelijkbaar of verschillend tussen de allochtone en autochtone jeugd? H2: Allochtone en autochtone jongeren spenderen ongeveer even veel tijd op SNS. Aangezien de tijd die wordt doorgebracht op SNS in de enquête enkel werd bevraagd voor Facebook, worden ook enkel deze gegevens vergeleken tussen beide groepen. Zowel bij de allochtone als bij de autochtone respondenten met een Facebook-‐‑account, logt het merendeel meerdere keren per dag in op de website. De tweede grootste proportie bevindt zich bij beide groepen ook in de categorie ‘elke dag 1 keer’ inloggen. Het verschil tussen beide groepen is hierbij niet significant (F(1)=.581, p>0.05), wat inhoudt dat de tijdsbesteding op Facebook bij beide groepen vergelijkbaar is. Wel blijven de allochtone jongeren uit de steekproef in de meeste gevallen enkele uren ingelogd, terwijl de meerderheid van de autochtone groep eerder enkele minuten ingelogd blijft. Het verschil tussen beide groepen in de tijd dat online gebleven wordt na het aanmelden is ook niet significant (F(1)=.865, p>0.05). H2 kan dus bevestigd worden. Er is geen beduidend verschil tussen beide groepen wat betreft het aantal keer dat wordt aangemeld op Facebook en de tijd dat ze online blijven eens ze ingelogd zijn. OV5: Zijn er opvallende verschillen tussen allochtone en autochtone jongeren wat betreft de activiteiten op SNS, de redenen voor het hebben van een profiel op deze websites en de redenen voor het aanmelden?
85
H3: De belangrijkste reden voor het gebruik van SNS bij allochtone jongeren is het communiceren met anderen. H4: De belangrijkste reden voor het gebruik van SNS bij autochtone jongeren is om zich te ontspannen. Voor deze onderzoeksvragen werden ook enkel analyses gedaan voor Facebook. Netlog en MySpace zouden ook kunnen onderzocht worden, maar aangezien slechts één van de 150 respondenten uit de steekproef een profiel had op MySpace en 25 op Netlog, werden deze websites uitgesloten. Variantie analyses voor de activiteiten op Facebook, vergeleken tussen allochtone en autochtone jongeren, toonden geen opvallende en significante verschillen tussen beide groepen. Zowel de autochtone als de allochtone respondenten chatten veel met vrienden, kijken veel naar de laatste updates, bekijken vaak andermans profielen en bekijken veel foto’s. Wat beide groepen nooit of zelden doen, is het beluisteren van muziek via applicaties op de website of het volgen van nieuws via posts van kranten. Resultaten zijn te vinden in tabel 7. Hieruit bleek nogmaals dat de groepen niet significant verschillen wat betreft hun bezigheden wanneer ze op Facebook ingelogd zijn. Enkel het beluisteren van muziek via applicaties zoals Spotify bleek in deze analyse wel significant te verschillen tussen de groepen. De autochtone jongeren zijn iets meer vertegenwoordigd in de groep die het vaak doet. Wanneer alle proporties van de activiteiten worden vergeleken waar allochtone jongeren het vaakst mee bezig zijn op Facebook, wordt duidelijk dat het chatten met vrienden de meest populaire bezigheid is op deze website. De andere activiteiten worden telkens door minder respondenten
86
aangeduid als een activiteit die vaak of bijna altijd gebeurt. Dit wijst in de richting van H3. Het communiceren met andere blijkt inderdaad de belangrijkste activiteit op Facebook te zijn. Dit geldt niet alleen voor de allochtone jongeren maar voor de hele groep Facebook-‐‑gebruikers Ook de redenen voor het aanmaken van een Facebook-‐‑ profiel werden vergeleken tussen beide groepen. Anova-‐‑ analyses vertoonden opnieuw geen significante verschillen tussen de groepen wat betreft deze redenen (zie tabel 8). Tabel 7: Verband etniciteit en activiteiten op Facebook df F p . Chatten 1 1.662 .200. Kijken naar laatste updates 1 3.759 .055 Profielen bekijken 1 .638 .426 Foto’s bekijken 1 .066 .797 Muziek via applicaties 1 6.387* .013 Nieuws via posts van kranten 1 .798 .373 df= vrijheidsgraden ; * p < .05
87
Tabel 8: Verband etniciteit en redenen voor aanmaken Facebook-‐‑account t “omdat veel van mijn vrienden 1.028 een account hadden en ze het mij hebben aangeraden”
p .313
“omdat ik iets nieuws wilde proberen”
1.054
.307
“omdat ik nieuwe mensen wilde leren kennen”
1.050
.308
“omdat dit een handige manier leek om in contact te komen met mensen die ver wonen”
1.121
.292
De belangrijkste redenen voor het aanmaken van een Facebook-‐‑account zijn dus vergelijkbaar voor de hele groep. Deze waren: “omdat vele vrienden het hadden en het ook hadden aangeraden” (66%), “het willen uitproberen van iets nieuws” (45%) en het feit dat het een “handige manier is om te communiceren met mensen die ver wonen” (69%). Het “leren kennen van nieuwe mensen” was voor amper 26% een belangrijke reden. Voor deze reden duidde 55% aan dat dit helemaal geen reden was om een account aan te maken. Daarnaast werden ook de redenen voor het aanmelden op Facebook vergeleken tussen beide groepen. Hier bleken de verschillen tussen allochtone en autochtone respondenten ook niet significant (zie tabel 9). Bovendien kan H4 verworpen worden: autochtone jongeren duiden ontspanning niet aan als belangrijkste reden voor het aanmelden.
88
Tabel 9: Verband etniciteit en redenen voor aanmelden op Facebook t p “omdat ik me verveel” 1.068 .304 1.066 .304 “omdat ik dit gebruik om me te ontspannen”
“omdat ik me eenzaam voel”
1.051 1.061
.307 .305
.016
.899
1.066
.304
“omdat ik dit automatisch doe wanneer ik op het internet kom”
“omdat ik wil zien wat de laatste nieuwtjes zijn”
“omdat ik mijn eigen profiel of status wil aanpassen”
OV6: Wat zijn de meningen van zowel de autochtone als de allochtone jongeren wat betreft cultuurcontact en cultuurbehoud in de multiculturele samenleving waarin ze leven? Ten eerste werd gekeken naar de attitudes van de autochtone respondenten. Binnen deze groep beschouwt 70% zich als een echte Belg en is 84% het oneens met de uitspraak “ik voel me als een buitenstaander in België”. Iets meer dan de helft van deze groep houdt ervan wanneer verschillende mensen met een verschillende achtergrond met elkaar omgaan en eenzelfde aantal houdt ervan dat mensen met dezelfde achtergrond met elkaar omgaan.
89
Amper een vijfde van de autochtone jongeren zou liever in het buitenland wonen, 41% van de groep is het oneens met de wens om in het buitenland te wonen. Over de uitspraak “ik vind dat de Belgen verdraagzaam zijn tegenover mensen met een andere nationaliteit en/of achtergrond” zijn de meningen verdeeld: 24% is het hiermee oneens, 45% zit ertussenin en 31% is het ermee eens. Iets meer dan de helft van de groep is niet geïnteresseerd om meer te weten te komen over de Belgen. Over het meer te weten komen over mensen met een andere achtergrond en/of andere nationaliteit zijn de meningen opnieuw verdeeld: 37% is het er niet mee eens en 34% is het er wel mee eens, de rest zit ertussenin. Het hebben van meer vrienden met dezelfde nationaliteit of het hebben van meer vrienden met een andere nationaliteit blijkt voor de autochtone respondenten niet echt belangrijk. Vervolgens werden dezelfde gegevens voor de allochtone respondenten bestudeerd. Bijna de helft van deze respondenten voelt zich een echte Belg en iets meer dan de helft voelt zich geen buitenstaander in België. Binnen deze groep geeft 74% aan ervan te houden dat mensen met een verschillende achtergrond met elkaar omgaan en ongeveer de helft houdt er ook van dat mensen van dezelfde achtergrond met elkaar omgaan. De meningen over de wens om in het buitenland te wonen zijn niet eenduidig en eerder verdeeld. Dit geldt ook voor de mening dat Belgen verdraagzaam zijn ten opzichte van mensen met een andere achtergrond en/of nationaliteit. Van deze respondenten is 40% niet geïnteresseerd in het meer te weten komen over de Belgen. Iets meer dan de helft van de groep daarentegen zou wel graag meer te weten komen over mensen met een andere achtergrond en/of nationaliteit. Over
90
het liever hebben van meer vrienden met dezelfde nationaliteit en het liever hebben van meer vrienden met een andere nationaliteit zijn de meningen opnieuw verdeeld. Uit deze resultaten blijkt niet dat de allochtone respondenten hoger scoren op etnisch-‐‑culturele positie en zich dus meer verbonden voelen met hun land van herkomst. Wel zijn er een aantal significante verschillen tussen beide groepen wat betreft een aantal meningen. Deze resultaten zijn te zien in tabel 10. Bovendien blijken de allochtonen en autochtonen in de steekproef niet significant van elkaar verschillen wat betreft hun mening van hoe leuk ze het vinden om in België te wonen (t(1)= .028, p>0.05). Tabel 10: Verband etniciteit en meningen t “Ik beschouw mezelf als een 10.448* echte Belg”
“Ik voel me als een buitenstaander in België” “Ik hou ervan wanneer verschillende mensen met een verschillende achtergrond met elkaar omgaan” “Ik hou ervan wanneer mensen met dezelfde achtergrond met elkaar omgaan”
12.716*
5.995*
.007
91
“Ik zou veel liever in het buitenland wonen dan in België” “Ik vind dat Belgen verdraagzaam zijn tegenover mensen met een andere achtergrond” “Ik zou graag meer te weten komen over de Belgen” “Ik zou graag meer te weten komen over de Belgen” “Ik zou liever meer vrienden hebben met dezelfde nationaliteit als mezelf” “Ik zou liever meer vrienden hebben met een andere nationaliteit dan mezelf” * p < .05
1.433
.150
9.179*
15.015*
4.617*
15.207*
OV7: Tracht de allochtone en autochtone jeugd een hechtere band te smeden met ‘haar’ gemeenschap door in contact te staan met elkaar via SNS (bonding via cultuurbehoud) of probeert zij eerder de culturele en etnische verschillen te overbruggen door te interageren met mensen van de ‘andere’ gemeenschap (bridging via cultuurcontact)?
92
Vraag 29 van de vragenlijst stelde aan de respondenten de vraag of zij op Facebook zaten om in contact te komen met: familieleden die in het buitenland wonen, familieleden die in België wonen, mensen met dezelfde nationaliteit als zijzelf of mensen met een verschillende nationaliteit dan zijzelf. Opnieuw werd nagegaan wat de respondenten hierop antwoordden. Binnen de groep autochtonen geeft amper 20% aan dat ze op Facebook zitten om in contact te komen met familieleden die in het buitenland wonen. Een kleine helft doet dit om te kunnen communiceren met familieleden die in België wonen, en een andere kleine helft van de groep is het hier niet mee eens. Wat betreft het in contact staan met mensen met dezelfde nationaliteit is 42% het oneens en 38% het eens. Bijna de helft van de autochtone respondenten is niet geïnteresseerd in het in contact staan met mensen met een verschillende nationaliteit via Facebook. De groep allochtone respondenten werd ook onderzocht. Onder hen gebruikt 64% Facebook om in contact te staan met familieleden die in het buitenland wonen. Hetzelfde percentage geeft ook aan deze website te bezoeken om te communiceren met familieleden die in het buitenland wonen. Het aantal respondenten in de groep dat tracht in contact te staan met mensen met dezelfde nationaliteit, bedraagt 69% en 62% van deze groep verklaart het ook te doen om in contact te staan met mensen met een verschillende nationaliteit dan zijzelf. Uit deze gegevens blijkt dat de allochtone respondenten in deze steekproef toch meer bezig zijn met het in contact staan met bepaalde mensen via Facebook. Beide groepen verschillen dan ook significant op deze variabelen. Ze hechten bijvoorbeeld meer belang aan het in contact staan met
93
familieleden uit het buitenland (t(1)=40.262, p<0.001), maar ook met familieleden in België (t(1)=5.062, p<0.05). Dit komt waarschijnlijk door het feit dat ze meer familieleden hebben in het buitenland dan hun autochtone leeftijdsgenoten. Op de laatste twee vragen antwoorden de allochtonen ook altijd meer bevestigend dan de autochtone groepen en verschillen beide groepen dus ook significant (t(1)=10.529, p<0.01 & t(1)=13.731, p<0.001) Ze blijken dus meer bezig te zijn met het bonden met hun ‘eigen’ gemeenschap. Het is wel zo dat een groot deel van de allochtone groep telkens aanduidde dat ze met alle vier de groepen mensen rekening houden bij het hebben van een account op Facebook. Er zou dus kunnen gesteld worden dat ze ook veel proberen te bridgen met de autochtone gemeenschap en met andere gemeenschappen.
94
7
⏐ Discussie en conclusie
7.1
⏐ Samenvatting van de resultaten
Voor het berekenen van de resultaten uit deze steekproef werd de literatuur als basis genomen. De structuur en volgorde is hier dan ook op gebaseerd. Uit het eerste gedeelte, waarin de steekproef beschreven werd op basis van verschillende persoonskenmerken, bleek dat de steekproef niet volledig gelijk verdeeld is op deze variabelen. Dit betekent dat er voorzichtig moet worden omgegaan met de interpretatie van de onderzoeksresultaten. Niet enkel dit maar ook het feit dat de steekproef niet op toevalbasis werd getrokken leidt ertoe dat er niet zomaar kan veralgemeend worden naar de gehele populatie waaruit de steekproef werd getrokken. De volledige steekproef bestond uit 150 respondenten, tussen 12 en 18 jaar, wonend in of rond Brussel. Het criterium voor deze respondenten om als allochtoon beschouwd te worden was dat zijzelf of één of beide ouders in het buitenland geboren waren. Deze selectie zorgde ervoor dat 74 van de jongeren als autochtoon en 74 als allochtoon werden beschouwd. Deze twee groepen waren op bepaalde demografische kenmerken significant verschillend van elkaar. Dit was bijvoorbeeld het geval voor de verdeling van de geslachten en de leeftijdsverdeling. De verschillen wat betreft onderwijstype en beroepen van de ouders bleken niet significant, hier waren de verdelingen dus vergelijkbaar tussen beide groepen. Interessant is dat de jongeren die als allochtoon werden beschouwd in dit onderzoek in de meeste gevallen zelf in België geboren waren en de Belgische nationaliteit bezaten. Ze bleken dus vooral tweedegeneratiemigranten te zijn.
95
Nogmaals moet benadrukt worden dat deze verschillen tussen de allochtone en autochtone respondenten in het achterhoofd gehouden moeten worden bij de interpretatie van de resultaten. Indien er verschillen te zien zijn tussen beide groepen, kan dit dus ook altijd het gevolg zijn van de ongelijke verdelingen op deze demografische variabelen. Na de beschrijving van de steekproef, werd overgegaan naar het algemene mediagebruik van de respondenten. Uit de literatuurstudie bleek reeds dat geslacht een belangrijke factor is die het mediagebruik van jongeren beïnvloedt (Broos & Roe, 2002, p.14 ; Broos & Roe, 2005 ; Vandoninck & Roe, 2008). In dit onderzoek werd voornamelijk geconcentreerd op het gemeenschappelijk en persoonlijk bezit van computers en internetverbindingen aangezien deze ook gelinkt zijn aan SNS en er al enorm veel onderzoek werd gedaan naar het bezit en gebruik van oudere mediavormen. De meerderheid van de jongens en meisjes uit de steekproef bezaten allemaal een gemeenschappelijke computer en internetaansluiting thuis. Het verschil tussen beide geslachten was dus niet significant op dit vlak. Jongens beschikten wel vaker over een eigen computer, maar in dezelfde mate over een eigen internetverbinding als de meisjes. Jongens blijken uit eerder onderzoek hevigere gebruikers van ICT dan meisjes (Broos & Roe, 2003, p.7). In dit onderzoek werd dit niet bevestigd. De meisjes bleken zelf vaker op het internet te surfen in hun vrije tijd. Het spelen van videogames in de vrije tijd of het spelen van spelletjes online verschilde wel significant tussen beide geslachten. De mannelijke respondenten doen dit veel vaker dan de vrouwelijke. Zoals in de literatuurstudie vermeld staat, zou e-‐‑mailen niet verschillen naargelang het geslacht (Vandercammen, 2003) en dit klopt
96
ook voor deze steekproef. Ook leeftijd blijkt een invloed te hebben op het mediagebruik. Vandercammen (2003) stelde in zijn onderzoek dat het gamen meest frequent is tussen de leeftijd van 12 en 14 jaar. Voor deze steekproef geldt dit niet. De leeftijdsgroep tussen 12 en 14 jaar gamet niet significant meer dan de rest. Daarnaast blijkt onder de jongeren tot 18 jaar één op de vier te downloaden, acht op de tien een internetaansluiting te hebben thuis en slechts weinigen gebruik te maken e-‐‑mail. Het downloaden en beluisteren van muziek online bleek in deze steekproef door meer dan een op de vier gedaan te worden, maar ook het beluisteren van de muziek hoorde bij de activiteit, wat de resultaten kan beïnvloeden. De 14-‐‑jarigen en 17-‐‑jarigen bleken dit wel significant meer te doen dan de andere leeftijdsgroepen. Voor het downloaden en bekijken van films of series was geen significant verschil te zien tussen de leeftijdsgroepen. Van alle respondenten had 95% een internetaansluiting thuis, wat meer dan acht op de tien is. Aangezien de gegevens van Vandercammen (2003) dateren uit 2003 kan het wel logisch zijn dat nu meer respondenten een internetverbinding hebben. De leeftijd blijkt hierbij ook niet significant te zijn voor het bezit ervan. Een derde van de steekproef e-‐‑mailt wanneer hij of zij online is, maar de leeftijd blijkt hierbij wel een significante factor. De oudere leeftijdsgroepen blijken dit namelijk vaker te doen. Aangezien Roe (2000) de SES van zijn respondenten bepaalt op basis van de opleiding van de moeder en de beroepsstatus van de vader, werd ook hier gekeken naar het verband tussen de beroepen van de ouders en mediabezit. In hun onderzoek bepaalden d’Haenens en Bosman (2012) de SES van hun respondenten op basis van het beroep van de ouders en het onderwijstype als gevolg van hun besproken interactie-‐‑effect.
97
Hier werd gemeenschappelijk en persoonlijk bezit van computer en internetverbinding vergeleken op basis van onderwijstype en de beroepen van de ouders. Uit onderzoek van Van Braak en Kadavias (2003) blijkt dat leerlingen uit het beroepsonderwijs minder vaak een computer bezitten. Dit blijkt niet het geval te zijn in deze steekproef. Uit de analyse bleek dat er enkel een significant verband te zien was tussen het beroep van de moeder van de respondent en het persoonlijk bezit van een computer en een internetverbinding. Het is mogelijk dat het beroep van de moeder geen invloed heeft op het gemeenschappelijk bezit van beide thuis aangezien deze media ondertussen al zeer geïntegreerd zijn in het dagelijkse leven van gezinnen. Diverse onderzoeken tonen verschillen aan tussen allochtonen en autochtonen wat betreft het bezit van ICT. Zo zouden autochtone jongeren thuis vaker beschikken over een computer en een internetverbinding dan allochtone jongeren (D’Haenens et al., 2003). Dit geldt niet in deze steekproef. Het verband tussen etniciteit en bezit van computer en internet blijkt hier niet significant. Alweer kan dat wel het gevolg zijn van de verdere integratie van computer en internet in de maatschappij ten opzichte van een tiental jaar geleden. Ook verschillen tussen jongens en meisjes werden nagegaan binnen de allochtone groep. Bij Turkse jongeren vond men dat de jongens vaker een computer en internetverbinding bezaten op hun eigen kamer dan de meisjes en bij Marokkaanse jongeren bleek dan weer de SES bepalend (D’Haenens et al., 2003 ). De allochtone jongens uit deze steekproef hadden vaker dan de meisjes een computer en internetverbinding thuis én persoonlijk, maar toch bleken de verschillen tussen beiden niet significant. Wat betreft de SES van de allochtone groep, is er opnieuw enkel een significant
98
verband te zien tussen het beroep van de moeders en het persoonlijk bezit van een computer en internetaansluiting. D’Haenens et al. (2003) stellen ook dat allochtonen vaker het internet gebruiken om informatie op te zoeken of om nieuws te bekomen. In deze steekproef klopte dit eerste wel, maar het tweede niet. Autochtonen zouden daarenboven het internet meer gebruiken voor entertainment zoals e-‐‑mail, downloaden en spelletjes spelen (D’Haenens et al., 2007 ; Mertens & D’Haenens, 2010). Dat bleek niet uit deze steekproef. De groepen waren vergelijkbaar op dit vlak. Ten laatste zouden allochtonen ook meer via internet communiceren met het buitenland (Devroe & Driesen, 2005). Voor de allochtonen uit deze steekproef klopte dit wel, maar het communiceren met mensen uit België was niet significant verschillend tussen beide groepen. Vervolgens werden resultaten gegeven over het gebruik van SNS. Van de 150 respondenten bezaten 126 jongeren (84%) een Facebook-‐‑account, 25 jongeren een Netlog-‐‑account, één respondent een MySpace-‐‑account, 46 een Youtube-‐‑account, 13 een Twitter-‐‑account, geen enkele respondent een account op Friendster of Flickr en 30 respondenten verklaarden een profiel te hebben op andere SNS, wat in de meeste gevallen MSN of Skyrock was. Hieruit bleek duidelijk dat Facebook de populairste sociale netwerksite is in deze steekproef. De belangrijkste reden voor het niet bezitten van een profiel op Facebook was dat de respondent het zelf niet wilde. Verder in de analyse werd voornamelijk gefocust op Facebook aangezien maar weinigen actief waren op de andere SNS. De meeste Facebook-‐‑gebruikers gaven aan zich meerdere keren per dag aan te melden en enkele minuten of enkele uren ingelogd te blijven. Het chatten met vrienden, bekijken van de
99
laatste updates, andermans profielen en foto’s bleken de meest voorkomende activiteiten bij de Facebook-‐‑gebruikers. Het volgen van nieuwsberichten via deze website was totaal niet populair bij de respondenten. De belangrijkste stimulansen voor de gebruikers om een profiel aan te maken op Facebook waren het feit dat vrienden het hadden en het hadden aangeraden of om iets nieuws uit te proberen, maar het feit dat dit een handige manier leek om te communiceren met mensen die ver wonen, primeerde. Eenzaamheid bleek de minst belangrijke reden om zich aan te melden op Facebook, in tegenstelling tot redenen zoals verveling, het automatisch aanmelden, het willen volgen van de laatste nieuwtjes, ontspanning en het willen aanpassen van het eigen profiel, die wel belangrijk werden geacht. Een aantal verschillen werden gevonden tussen de Facebook-‐‑gebruikers op basis van geslacht. Het bezit van een profiel op de verschillende SNS bleek enkel significant te verschillen tussen jongens en meisjes voor Youtube, waarop jongens meer vertegenwoordigd waren. Ook het aantal keren dat wordt ingelogd op Facebook en de tijd die erop wordt gespendeerd verschilde niet beduidend tussen beide geslachten. Daarnaast waren een aantal activiteiten op Facebook, zoals chatten, het bekijken van foto’s, profielen en laatste updates significant populairder bij de meisjes dan bij de jongens. Muziek beluisteren via applicaties zoals Spotify en het volgen van nieuws via posts van kranten bleek door beiden niet vaak gedaan te worden. Wat betreft de leeftijd van de Facebook-‐‑gebruikers, werden geen belangrijke verschillen ontdekt. De website blijkt bij de hele groep even populair te zijn en dat geldt ook voor de activiteiten die op Facebook het vaakst worden gedaan. Enkel het volgen van nieuws via posts van kranten werd door 17-‐‑ en
100
18-‐‑jarigen significant vaker gedaan. Ook SES, met onderwijstype en beroep van de ouders als indicatoren, heeft geen significante invloed op het al dan niet bezitten van een Facebook-‐‑account. Er kan besloten worden dat de meerderheid van de steekproef, namelijk 84%, beschikt over een profiel op Facebook en een minderheid een account heeft op de andere voorgestelde SNS. Het geslacht, de leeftijd en de SES van de respondenten beïnvloedt dit niet significant. Ten slotte werd de kern van dit onderzoek aangekaart. Hier werd het bezit en het gebruik van SNS vergeleken tussen de allochtone en autochtone jongeren. Ten eerste bleek uit analyses dat de allochtone respondenten in dezelfde mate actief zijn op SNS als hun autochtone leeftijdsgenoten en dat Facebook bij beide groepen zeer populair is. Dit bevestigde de eerste hypothese (H1). Bovendien hadden geslacht, leeftijd en SES van de allochtone respondenten geen invloed op het al dan niet actief zijn op de verschillende SNS, wat OV2 beantwoordt. In de volledige steekproef vertoonden het gemeenschappelijk bezit van een computer en een internetverbinding thuis geen significant verband met het bezit van de verschillende SNS. Wel was er een significante associatie te zien tussen het persoonlijk bezit van een computer en een Facebook-‐‑account. Bij het nagaan van deze verbanden bij de allochtone en autochtone groep apart, kwamen enkel bij deze eersten een aantal belangrijke verbanden aan het licht. Bij deze groep was er een significant verband aanwezig tussen het persoonlijk bezit van een computer en internetverbinding en het bezit van een Facebook-‐‑account. Bij de autochtone respondenten waren deze verschillen niet te zien waardoor we zouden kunnen
101
vermoeden dat de verbanden in de gehele steekproef te wijten zijn aan de verbanden binnen de allochtone groep. Deze gegevens gaven een antwoord op de derde onderzoeksvraag. De tweede hypothese stelde dat de tijd die gespendeerd wordt op SNS vergelijkbaar is tussen allochtone en autochtone jongeren. Aangezien er geen significant verschil was tussen beide groepen wat betreft het aantal keer dat wordt aangemeld op Facebook en de tijd dat ze online blijven, kon H2 bevestigd worden, al moet onthouden worden dat dit enkel geldt voor Facebook en dus niet per se voor alle andere SNS. Zowel de allochtone als de autochtone Facebook-‐‑gebruikers chatten veel met vrienden, kijken veel naar de laatste updates, bekijken veel foto’s en andermans profielen maar beluisteren nooit of zelden muziek via applicaties zoals Spotify of volgen het nieuws via posts van kranten ook nooit of zelden. Het beluisteren van muziek via applicaties wordt wel significant vaker gedaan door de autochtone groep, ondanks het feit dat dit toch maar weinig gebeurt. De derde hypothese kan hiermee enerzijds wel en anderzijds niet bevestigd worden. Het chatten met vrienden is een zeer populaire activiteit op Facebook maar dit geldt niet enkel voor de allochtone respondenten maar voor de hele steekproef. Wat betreft de redenen voor het aanmaken van een profiel op Facebook, waren er ook geen significante verschillen te zien tussen beide groepen. De meesten hadden dit gedaan omwille van hun vrienden, door de wil om iets nieuws uit te proberen of doordat het hen een handige manier leek om te communiceren met mensen die ver wonen. Bovendien waren ook de redenen voor het aanmelden op Facebook niet beduidend verschillend tussen beide groepen. Daarbij kon ook H4 verworpen worden. De hypothese was
102
gebaseerd uit gegevens uit de literatuur die stelden dat autochtone jongeren vaker gebruik maken van media als manier om zich te ontspannen. Aangezien bleek dat autochtone jongeren ontspanning niet per se belangrijker vonden dan de allochtone respondenten, kan deze hypothese verworpen worden. Wanneer werd gekeken naar de attitudes van de respondenten op een aantal zaken rond cultuurcontact en cultuurbehoud, bleek dat de autochtone jongeren vrij gematigd antwoordden. De allochtone respondenten daarentegen leken iets meer uitgesproken en meer bezig te zijn met deze zaken. Uit de resultaten kan niet worden geconcludeerd dat de allochtone jongeren hoger scoren op etnisch-‐‑culturele positie en zich dus meer verbonden voelen met hun land van herkomst. Wel bleken er een aantal significante verschillen te bestaan tussen beide groepen. Autochtonen beschouwden zichzelf meer als Belg dan allochtonen. Bijgevolg voelden deze laatsten zich vaker als een buitenstaander in België. De allochtone respondenten leken ook meer dan de autochtone jongeren geïnteresseerd te zijn in cultuurcontact en meer onder hen wilden meer te weten komen over de Belgen maar ook over mensen met een andere achtergrond. Ze waren daarenboven ook meer geïnteresseerd in het hebben van meer vrienden van zowel een andere als dezelfde nationaliteit dan de autochtone respondenten. De mate waarin de respondenten het leuk vinden om in België te wonen, verschilde niet significant tussen beide groepen. Hiermee werd de zesde onderzoeksvraag beantwoordt. Uit de resultaten die berekend werden voor het beantwoorden van de laatste onderzoeksvraag, bleek dat de allochtone jongeren in de steekproef meer dan de autochtone jongeren bezig zijn met het contact met verschillende mensen
103
via Facebook. Het verschil tussen beide is dan ook significant. Ze hechten meer dan de autochtone respondenten aandacht aan het contact met familieleden in het buitenland maar ook met familieleden die in België wonen. Dit zal waarschijnlijk wel het gevolg zijn van het feit dat deze allochtone jongeren gewoonweg familieleden hebben in het buitenland en de meeste autochtonen niet. Men zou kunnen stellen dat de allochtone respondenten zowel proberen te bonden als te bridgen via SNS, hier Facebook. Dit is echter gebaseerd op een enkele vraag waardoor niet met zekerheid kan gezegd worden dat dit klopt. Voor het meten van dergelijke concepten was een combinatie van meerder vragen meer geschikt geweest.
7.2
⏐ Aanbevelingen voor toekomstig onderzoek
Met dit onderzoek is het mogelijk geweest om de onderzoeksvragen min of meer te beantwoorden. Een aantal redenen hebben ertoe geleid dat sommige vragen niet heel concreet en specifiek konden worden beantwoord. Ten eerste was de steekproef niet getrokken op toevallige basis, wat aangeeft dat voorzichtig moet worden omgesprongen met veralgemeningen naar de populatie toe en dat de geselecteerde respondenten mogelijk meer raakvlakken hebben dan op basis van het toeval kan verwacht worden. Hierbij komt nog dat de steekproef relatief klein was (n=150). Om bij toekomstig onderzoek te kunnen veralgemenen naar de gehele populatie, is het aangewezen om een toevalssteekproef te selecteren zodat die zo representatief mogelijk is voor de populatie in kwestie. Daarbij zou de steekproef ook beduidend groter kunnen zijn Wat ook een probleem vormde, was het feit dat de
104
vragenlijst gebaseerd werd op de vragenlijst van Devroe en Driesen (2005) maar dat hier geen kwalitatief onderzoek aan vooraf is gegaan zoals bijvoorbeeld diepte-‐‑interviews bij leden van de onderzochte populatie. Op deze manier had de enquête beter kunnen worden afgestemd op de doelgroep. Een aantal vragen waren immers niet bruikbaar voor de analyses. Een voorbeeld hiervan is de lijst van SNS die werden voorgesteld in de vragenlijst. Flickr, Friendster en MySpace bleken uit analyse geen populaire SNS te zijn bij de gekozen leeftijdsgroep. Door voorafgaand onderzoek was duidelijker geweest welke SNS populair zijn bij welke groep en in welke regio of welk land. Met de gepaste websites hadden meer SNS met elkaar kunnen vergeleken worden in het onderzoek. Daarenboven was het interessanter geweest om een combinatie van meerdere vragen op te nemen in de vragenlijst voor onder andere het meten van de mate van bonding en bridging bij de respondenten. Pas na het verzamelen van de enquêtes bleek dat de gebruikte vragen hiervoor niet voldoende waren. Hier moet rekening mee worden gehouden bij toekomstig onderzoek. De enquête was bovendien relatief lang (60 vragen) waardoor het voor vele respondenten een grote inspanning vroeg om zich te blijven concentreren. Een kortere vragenlijst met vragen gebaseerd op het vooronderzoek zou geschikter zijn geweest. Op basis van de onderzoeksresultaten uit deze steekproef zou men in de toekomst wel kunnen bepalen welke aspecten interessant zijn om verder op in te gaan en welke aanpak en methodologie geschikt is.
105
7.3
⏐ Algemeen besluit
In deze masterproef werden allochtone en autochtone jongeren vergeleken op het vlak van hun mediagebruik. Meer specifiek lag de focus hierbij op het gebruik en het bereik van sociale netwerksites. De steekproef van jongeren werd geselecteerd in en rond Brussel en alle respondenten waren tussen 12 en 18 jaar oud. Belangrijk is te vermelden dat de steekproef niet op basis van het toeval werd geselecteerd wat belangrijke implicaties heeft voor het veralgemenen van de resultaten naar de populatie. In deze thesis werden allereerst de twee belangrijkste concepten, namelijk allochtonen en sociale media, uitgebreid gedefinieerd, waarna ze gecombineerd werden en het mogelijk was om een probleemstelling te formuleren. Vervolgens werd een overzicht voorgesteld van interessante literatuur en werden de specifieke onderzoeksvragen en hypotheses opgesteld. Op basis hiervan werden de onderzoeksresultaten gestructureerd. Ten slotte werd een discussie en conclusie voorgesteld in verband met deze resultaten. Alle respondenten vulden een gestandaardiseerde vragenlijst in waarin eerst en vooral een aantal demografische vragen werden gesteld, vervolgens het gebruik van traditionele en nieuwe media werd achterhaald en ten slotte werd gefocust op het gebruik van sociale media. Hiervoor werden vragen gesteld over een aantal SNS. De vergaarde gegevens werden hierna ingevoerd in een SPSS-‐‑bestand zodat statistische analyses konden worden uitgevoerd. Uit de resultaten bleek over het algemeen dat er geen opvallende verschillen bestaan tussen allochtone en autochtone jongeren wat betreft hun mediagebruik algemeen en hun gebruik van SNS specifiek. Een aantal kleine
106
verschillen werden wel gevonden maar men kan stellen dat beide groepen vergelijkbaar zijn op dit vlak. We vermoeden dat dit het gevolg is van het feit dat beide groepen in dezelfde omgeving leven en in de meeste gevallen in dezelfde samenleving zijn opgegroeid. Ondanks hun verschillende herkomst, zijn ze toch vrij vergelijkbaar. Er werd bij het berekenen van de resultaten vooral geconcentreerd op de website Facebook. Deze bleek bij iedereen zeer populair, terwijl de andere SNS maar door een minderheid gebruikt werden bij beide groepen. Ook de wijze waarop de website werd gebruikt, bleek vergelijkbaar. Het enige opvallende verschil tussen de allochtone en autochtone respondenten uit de steekproef was dat de eersten meer bezig zijn met het communiceren met zowel mensen uit België als mensen uit het buitenland zoals familieleden bijvoorbeeld. Dit kan het gevolg zijn van het feit dat deze groep meestal ook familieleden heeft wonen in het buitenland terwijl dit bij de autochtone respondenten minder het geval zou moeten zijn. De titel van deze meesterproef luidt: “Bereik en gebruik van sociale netwerksites bij allochtone adolescenten: een vergelijkende studie tussen allochtone en autochtone jongeren”. Hierop kan men, op basis van dit onderzoek, dus antwoorden dat het bereik en het gebruik van sociale netwerksites bij beide groepen vergelijkbaar zijn. Wel moet men rekening houden met het feit dat de steekproef niet op toevalsbasis werd getrokken, dat de steekproef relatief klein was en dat hier voornamelijk gegevens zijn vergaard over Facebook specifiek. De resultaten zijn anderzijds wel interessant om op verder te bouwen en richting te geven aan toekomstig onderzoek.
107
In onderzoek wordt over het algemeen vaak gefocust op de verschillen tussen autochtone en allochtonen in plaats van op de gelijkenissen (Phalet & Swyngedouw, 1999). Deze masterproef heeft dan ook aangetoond dat er belangrijke gelijkenissen bestaan tussen beide, in dit geval wat betreft het gebruik en het bereik van SNS. Ook al werden in dit onderzoek geen opvallende verschillen ontdekt tussen beide groepen, is het toch interessant. Wetenschap moet immers niet enkel geïnteresseerd zijn in de verschillen tussen groepen, maar ook in de gelijkenissen.
108
Referenties Algemene Directie Werkgelegenheid en Arbeidsmarkt (2009). De immigratie in België: aantallen, stromen en arbeidsmarkt [Brochure]. Brussel: FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg. Alonso, A. & Oiarzabal, P.J. (2010). Diasporas in the new media age: identity, politics and community. Reno: University of Nevada Press. Baarda, B., De Goede, M. & Teunissen, J. (2009). Basisboek kwalitatief onderzoek. Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek. Houten: Stenfert Kroese. Baym, N.K. (2011). Social networks 2.0. In Consalvo, M. & Ess, C. (Red.). The handbook of internet studies. West Sussex: Blackwell Publishing Ltd. Billiet, J. & Waege, H. (2006). Een samenleving onderzocht. Methoden van sociaal-‐‑wetenschappelijk onderzoek. Antwerpen: De Boeck. Bousetta, H. & Kanmaz, M. (2004). Islam en moslims in België: lokale uitdagingen en algemeen denkkader. Brussel: Koning Boudewijnstichting. Boyd, D. (2007). Social Network Sites: Public, private or what? The Knowledge Tree e-‐‑journal 13.
109
Boyd, D. (2008). Why youth love social network sites: the role of publics in teenage social life. In Buckingham, D. (Red.). Youth, Identity and Digital Media. Cambridge: The MIT Press. Boyd, D. & Ellison, N. (2007). Social Network Sites: Definition, history, and scholarship. Journal of Computer-‐‑Mediated Communication, 13 (1), pp.210-‐‑230. Broos, A. & Roe, K. (2002). The gender gap in Flanders. The impact of gender, computer use and self-‐‑perceived computer experience on attitudes toward digital technology. Leuven: KUL. Departement Communicatiewetenschap. Broos, A. & Roe, K. (2003). The digital divide in the computer generation: ICT exclusion among adolescents. Leuven: KUL. Departement Communicatiewetenschap. Broos, A. & Roe, K. (2005). Marginality in the information age: is the gender gap really diminishing? Communications, 30(2), pp.251-‐‑260. Brungs, E. (2005). Zinvol zoeken, stijlvol schrijven. Handleiding voor het schrijven van wetenschappelijke teksten in de Sociale Wetenschappen. Leuven: Acco. Buckingham, D. (2006). Is there a digital generation? In Buckingham, D. & Willett, R. (Red.). Digital generations: children, young people and new media. Mahwah: Erlbaum.
110
Butter, E. & Önce, S. (2010). Allochtone jongeren: mediagebruik en mediawijsheid. Amsterdam: ACB Kenniscentrum voor emancipatie en participatie. Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding (2012). Jaarverslag Migratie 2011. Brussel: Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding. Choi, S.M. (2011). Bridging or bonding? A cross-‐‑cultural study of social relationships in social networking sites. Information, Communication and society, 14(1), pp.107-‐‑129. Coleman, J.S. (1988). Social capital in the creation of human capital. The American journal of Sociology, 94(1), pp.95-‐‑120. Daft, R.L. & Lengel, R.H. (1984). Information richness: a new approach to managerial behavior and organization design. Research in Organizational Behaviour, 6, pp.191-‐‑233. Daft, R.L. & Lengel, R.H. (1986). Organizational information requirements, media richness and structural design. Management Science, 32(5), pp.554-‐‑571. Devroe, I. & Driesen, D. (2005). Beschikbaarheid en gebruik van traditionele en nieuwe media bij allochtone jongeren in Vlaanderen. Antwerpen: Steunpunt gelijkekansenbeleid. D’Haenens, L. (2003). ICT in de multiculturele samenleving. In De Haan, J. & Steyaert, J. (Red.). ICT en samenleving: sociale dimensie van technologie. Amsterdam: Boom.
111
D’Haenens, L. & Bosman, J. (2012). ICT-‐‑gebruik, online vaardigheden en risico’s: etnisch-‐‑culturele origine als indicator. In D’Haenens, L. & Vandoninck, S. (Red.). Kids online: kansen en risico’s van kinderen en jongeren op het internet. Gent: Academia Press. D’Haenens, L. & Ogan, C. (2007). Introduction to the special issue: media and ethnic minorities in Europe. The European journal of communication research, 32(2), pp.137-‐‑140. D’Haenens, L., Koeman, J. & Saeys, F. (2007). Digital citizenship among ethnic minority youths in the Netherlands and Flanders. New media and society, 9 (2), pp.278-‐‑299. D’Haenens, L., Van Summeren, C., Saeys, F., & Koeman, J. (2004). Integratie of identiteit? Mediamenu’s van Turkse en Marokkaanse jongeren. Amsterdam: Boom. D,Haenens, L., Van Summeren, C. & Saeys, F. (2003). Marokkaanse en Turkse jongeren in Nederland en Vlaanderen gaan digitaal. De rol van de etnisch-‐‑culturele positie bij de toegang en het gebruik van ICT. Migrantenstudies, 19(4), pp.201-‐‑214. Elchardus, M., Faelens, A. & Kuppens, T. (2002). Autochtone en allochtone paden in de Vlaamse massacultuur in De symbolische samenleving: een exploratie van de nieuwe sociale en culturele ruimtes. Tielt: Uitgeverij Lannoo. Engelen, J., Dekelver, J. & Van den Bosch, W. (2010). Social media for social inclusion of youth at risk. Paper gepresenteerd
112
op INCLUSO-‐‑conferentie van 13-‐‑14.09.2010 in Leuven, België. Ellison, N. B., Steinfield, C., & Lampe, C. (2007). The benefits of Facebook "ʺfriends:"ʺ Social capital and college students'ʹ use of online social network sites. Journal of Computer-‐‑ Mediated Communication, 12(4), article 1.
Foblets, M.C, Vrielink, J. & Billiet, J. (2006). Multiculturalisme ontleed: een staalkaart van onderzoek aan de K.U.Leuven. Leuven: Universitaire Pers Leuven. Geerts, G. & Heestermans, H. (1992). Van Dale groot woordenboek der Nederlands Taal. Utrecht: Van Dale Lexicografie. Goffman, E. (1971). The presentation of self in everyday life. Harmondsworth: Penguin books. Hampton, K., & Wellman, B. (2003). Neighboring in Netville: How the Internet supports community and social capital in a wired suburb. City & Community, 2 (4), pp.277-‐‑311. Hargittai, E. (2007). Whose space? Differences among users and non-‐‑users of social networking sites. Journal of Computer-‐‑mediated Communication, 13(1), pp.276-‐‑297. Herring, S.C. (2008). Questioning the generational divide: technological exoticism and adult constructions of online youth identity. In Buckingham, D. (Red.). Youth, identity, and digital media. Cambridge: MIT Press.
113
Kaplan, A.M. & Haenlein, M. (2010). Users of the world, unite! The challenges and opportunities of social media. Business Horizons, 53 (1), pp.59-‐‑68. Lampe, C., Ellison, N. & Steinfield, C. (2006). A Face(book) in the crowd: social searching vs. Social browsing. Paper gepresenteerd op CSCW ’06 Proceedings of the 2006 20th anniversary conference on Computer supported cooperative work in New York, Verenigde Staten. Lenhart, A. & Madden, M. (2007). Social Networking Websites and teens: an overview. Washington DC: Pew Internet & American Life Project [01.08.2012, Pew Internet & American Life Project: http://apo.org.au/research/social-‐‑networking-‐‑ websites-‐‑and-‐‑teens-‐‑overview]. Livingstone, S (2002). Young people and new media: childhood and the changing media environment. London: Sage. Livingstone, S. (2007). Gradations in digital inclusion: children, young people and the digital divide. New Media and Society, 9(4), pp.671-‐‑696. Lorenzo-‐‑Romero, C. & Alarcón-‐‑del-‐‑Amo, M. (2012). Segmentation of users of social networking websites. Social Behavior and personality, 40(3), pp.401-‐‑414. Martiniello, M. , Rea, A., Timmerman, C. & Wets, J. (2010). Nieuwe migraties en nieuwe migranten in België. Gent: Academia Press.
114
Mertens, S., d’Haenens, L. (2010). The digital divide among young people in Brussels: Social and cultural influences on ownership and use of digital technologies, Communications. The European Journal of Communication Research 35(2), pp.187-‐‑207. Messina, AM. (2007). The logics and politics of Post-‐‑WWII migration to Western Europe. Cambridge: Cambridge University Press. Olsson, T. (2006). Active and calculated media use among young citizens: empirical examples from a Swedish study. In Buckingham, D. & Willett, R. (Red.). Digital generation: children, young people and new media. Mahwah: Erlbaum. Peeters, A. & d’Haenens, L. (2005). Bridging or bonding? Relationships between integration and media use among ethnic minorities in the Netherlands, Communications. The European Journal of Communication Research 30(2), pp.201-‐‑31. Phalet, K. & Swyngedouw, M. (1999). In Swyngedouw, M., Phalet, K, & Deschouwer, K. (Red.). Minderheden in Brussel. Sociopolitieke houdingen en gedragingen. Brussel: VUB Press. Putnam, R. (2000). Bowling alone: the collapse and revival of American community. New York: Simon and Schuster. Roe, K. (2000a). Adolescent’s media use: a European view. Journal of Adolescent Health, 27(spring), pp.15-‐‑21. Roe, K. (2000b). Socio-‐‑economic status and childrens’ television use. Communications, 25(1), pp.3-‐‑18.
115
Saaf, A., Sidi Hida, B. & Aghbal, A. (vertaald door De Meyer, L.) (2009). Belgische Marokkanen: een dubbele identiteit in ontwikkeling. Brussel: Koning Boudewijnstichting. Short, J. , Williams, E. & Christie, B. (1976). The social psychology of telecommunications. London: Wiley. Sterling, C. H. (2009). Social Network Websites. In Encyclopedia of journalism (Vol. 4, pp. 1297-‐‑1299). Thousand Oaks: Sage. Swyngedouw, M., Delwit, P. & Rea, A. (2005). Culturele diversiteit en samenleven in Brussel en België. Leuven: Acco.
Timmerman, C., Vanderwaeren, E. & Crul, M. (2003). The second generation in Belgium. International Migration Review, 37(4), pp.1065-‐‑1090. Van Braak, J. & Kadavias, D. (2003). ‘Jongens achter het scherm’. De invloed van socio-‐‑demografische determinanten van computergebruik bij Brusselse scholieren. Paper voorgedragen op de 30ste Onderwijsdagen, Congrescentrum Rolduc, Kerkrade, 9 mei 2003. Van Den Dam, R. (2010). How social media is redefining broadcasting. Broadcast Engineering, 52(5), pp.62-‐‑67. Vandercammen, M. (2003). Jongeren en Informatietechnologie. Brussel: Onderzoeks-‐‑ en Informatiewentrum voor Verbruikers Organisaties.
116
Vandoninck, S. & Roe, K. (2008). The digital divide in Flanders: disappearance or persistence? Communications, 33(2), pp.247-‐‑255. Van San, M. & Leerkes, A. (2001). Criminaliteit en criminalisering: allochtone jongeren in België. Amsterdam: Amsterdam University Press. Weber, S. & Mitchell, C. (2008). Imaging, keyboarding, and posting identities: young people and new media technologies. In Buckingham, D. (Red.). Youth, identity, and digital media. Cambridge: MIT Press. Wellman, B. (2011). Studying the internet through ages. In Consalvo, M. & Ess, C. (Red.). The handbook of internet studies. West Sussex: Blackwell Publishing Ltd. Witte, E. (1999). Inleiding. In Swyngedouw, M., Phalet, K, & Deschouwer, K. (Red.). Minderheden in Brussel. Sociopolitieke houdingen en gedragingen. Brussel: VUB Press.
117
Geraadpleegde webpagina’s: Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding (z.j.). [Woordenlijst]. Geraadpleegd op: http://www.diversiteit.be/?action=onderdeel&onderdeel=18 2&titel=Woordenlijst Gazet van Antwerpen (05.11.2009). Ouders opgepakt voor dodelijke ‘duiveluitdrijving’ dochter Laila (18) Geraadpleegd op 05.07.2012: http://www.gva.be/nieuws/binnenland/aid876761/ouders-‐‑ van-‐‑overleden-‐‑layla-‐‑h-‐‑18-‐‑opgepakt-‐‑2.aspx Lesaffer, P. (08.03.2011). Hema ontslaat winkelbediende voor hoofddoek. De Standaard Online. Geraadpleegd op 05.07.2012: http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=CU3 77P85 Van Welden, P. (22.09.2011). Politie zoekt herrieschoppers. De Standaard Online. Geraadpleegd op 05.07.2012: http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF 20110922_166&word=aanval+allochtonen
118
Bijlagen Bijlage 1: Nederlandstalige vragenlijst Beste deelnemer, Ik studeer Communicatiewetenschappen aan de Katholieke Universiteit van Leuven en moet voor mijn eindwerk een onderzoek voeren. Dit onderzoek gaat over het gebruik van sociale media bij jongeren van verschillende achtergronden. Hiervoor heb ik dus jongeren nodig die willen deelnemen aan mijn enquête. Ik wil je hierbij alvast bedanken voor de medewerking! Richtlijnen bij het invullen van de vragenlijst - Het invullen van de vragenlijst duurt ongeveer 15 minuten. - Lees rustig en aandachtig de vragen alvorens ze te beantwoorden. - Er is telkens één mogelijk antwoord, tenzij ik het anders heb aangeduid bij de vraag zelf - Geef je antwoord door het cijfer te omcirkelen dat voor het antwoord staat (tenzij anders staat aangeduid) - Soms moet je iets invullen, dan staat het ook aangeduid - Bij de tabellen moet je een kruisje zetten bij hetgene wat voor jou klopt - Probeer zo eerlijk mogelijk te antwoorden - Als je vragen hebt of een vraag niet goed begrijpt, vraag het dan maar! VRAGENLIJST: VRAAG 1 Wat is je geslacht? 1. Man 2. Vrouw
119
VRAAG 2 Hoe oud ben je? (Invullen) ………..jaar VRAAG 3 Welk onderwijstype volg je? 1. ASO 2. BSO 3. TSO 4. DTO (= Deeltijds onderwijs) 5. Andere: …………………… VRAAG 4 In welk jaar van de middelbare school zit je nu? 1. 1e jaar 2. 2e jaar 3. 3e jaar 4. 4e jaar 5. 5e jaar 6. 6e jaar 7. anders: …………………… VRAAG 5 Waar ben je geboren? 1. België 2. Niet in België, in…………. VRAAG 6 Hoeveel jaar woon je al in België? (Invullen) …..........jaar VRAAG 7 Waar is je vader geboren? 1. België 2. Niet in België, in…………
120
VRAAG 8 Hoeveel jaar woont je vader in België? (Invullen) ………..jaar VRAAG 9 Wat is het beroep van je vader? ……………………………………………………………………………… ………… VRAAG 10 Waar is je moeder geboren? 1. België 2. Niet in België, in………………… VRAAG 11 Hoeveel jaar woont je moeder in België? (Invullen) ………..jaar VRAAG 12 Wat is het beroep van je moeder? ……………………………………………………………………………… ………… VRAAG 13 Welke nationaliteit heb je? 1. Belgisch 2. Niet-‐‑Belgisch, nl. ………………….. VRAAG 14 Hoe leuk vind je het om in België te wonen? 1. helemaal niet leuk 2. niet zo leuk 3. maakt me niks uit 4. leuk 5. heel leuk
121
VRAAG 15 Mijn beste vriend(in) heeft… 1. dezelfde nationaliteit als mij 2. een andere nationaliteit dan mij 3. ik weet het niet VRAAG 16 Het grootste deel van mijn vrienden heeft… 1. Dezelfde nationaliteit als mij 2. Een verschillende nationaliteit dan mij 3. de nationaliteiten bij mijn vrienden zijn ongeveer gelijk verdeeld 4. ik weet het niet VRAAG 17 Zoek je via het internet contact met… (Duid aan met een kruisje wat klopt voor jou) Nooit Bijna Soms Vaak Bijna nooit, altijd zelden Mensen van dezelfde leeftijd Mensen van oudere of jongere leeftijd Familieleden Vrienden Mensen met dezelfde nationaliteit Mensen met een andere
122
nationaliteit Mensen uit het buitenland Mensen uit België Onbekenden _______________________________________________________
123
VRAAG 18 Duid aan met een kruisje hoe eens je het bent met volgende stellingen: Helemaal Mee tussenin Mee Helemaal mee oneens eens mee eens oneens ‘Ik beschouw mezelf als een echte Belg’ ‘Ik voel me als een buitenstaander in België’ ‘Ik hou ervan wanneer verschillende mensen met een verschillende achtergrond met elkaar omgaan’ ‘Ik hou ervan wanneer mensen met dezelfde nationaliteit en dezelfde achtergrond met elkaar omgaan’ ‘Ik zou veel liever in het buitenland wonen dan in
124
België’ ‘Ik vind dat Belgen verdraagzaam zijn tegenover mensen met een andere nationaliteit en/of achtergrond’ ‘Ik zou graag meer te weten komen over de Belgen’ ‘Ik zou graag meer te weten komen over mensen met een andere achtergrond en/of andere nationaliteit’ ‘Ik zou liever meer vrienden hebben met dezelfde nationaliteit als mezelf’ ‘Ik zou liever meer vrienden hebben met een andere nationaliteit dan mezelf’
125
VRAAG 19 Wat doe je in je vrije tijd? (Rangschik door bij 1 hetgene te plaatsen dat je het meest doet en bij 7 hetgene wat je het minst doet) A) Lezen B) Muziek beluisteren C) Televisie kijken D) Videogames spelen E) Sporten F) Surfen op het internet G) Andere: …………… 1 = doe ik het meest 2 3 4 5 6 7 = doe ik het minst VRAAG 20 Wanneer ik op het internet surf, ben ik bezig met: (Duid aan met een kruisje hoe vaak je dit doet) Nooit Bijna Soms Vaak Bijna nooit, altijd zelden Informatie opzoeken, schoolwerk Nieuwsartikels lezen e-‐‑mail Muziek beluisteren, downloaden…
126
Films of series beluisteren, downloaden… Spelletjes spelen Sociale netwerksites zoals Facebook, Netlog… Bloggen zoals Twitter, Bloggen.be,… Andere: …………………….. …………………….. …………………….. VRAAG 21 Heb je zelf (enkel van jezelf) een…(Duid aan met een kruisje) JA NEE Weet niet GSM …… …… …… Stereo of CD-‐‑speler …… …… …… Radio …… …… …… Televisie …… …… …… Computer …… …… …… Internetverbinding …… …… …… Leesboeken …… …… …… VRAAG 22 Heb je ergens anders thuis een… (Duid aan met een kruisje) JA NEE Weet niet GSM …… …… …… Vaste telefoon …… …… …… Radio …… …… …… Stereo of CD-‐‑speler …… …… …… Televisie …… …… ……
127
Computer …… …… …… Internetverbinding …… …… …… Leesboeken …… …… …… _______________________________________________________ VRAAG 23 Heb je zelf een Facebook-‐‑account? 1. Ja 2. Nee à ga naar VRAAG 33 VRAAG 24 Hoeveel keer per week log je in op Facebook? 1. Meerdere keren per dag 2. Elke dag 1 keer 3. Vier of vijf keer per week 4. Twee of drie keer per week 5. Een keer per week 6. Minder dan één keer per week 7. Anders: …………………….. VRAAG 25 Wanneer je op Facebook zit, hoelang blijf je dan meestal ingelogd? 1. de hele dag 2. enkele uren 3. enkele minuten 4. Ik blijf constant ingelogd op Facebook
128
VRAAG 26 Wanneer je op Facebook zit, wat doe je dan? (Duid aan met een kruisje hoe vaak je dit doet) Nooit Bijna Soms Vaak Altijd nooit, zelden Chatten met vrienden Kijken naar de laatste updates Profielen van anderen bekijken Foto’s bekijken Luisteren naar muziek via applicaties zoals Spotify Het nieuws volgen via de posts van kranten Andere: ………………………. ………………………. ………………………. VRAAG 27 De meeste van mijn Facebook-‐‑vrienden zijn… (Rangschik van 1 tot 5 met 1=het meest en 6=het minst) A) mensen die ik ken van op school B) mensen die ik ken van buiten school C) familie D) mensen die ik via Facebook heb leren kennen E) mensen die ik heb leren kennen via een andere internetsite F) Andere: ……………………………………………
129
1 = meeste van mijn Facebook-‐‑ vrienden 2 3 4 5 6 = minste van mijn Facebook-‐‑ vrienden VRAAG 28 De meeste van mijn Facebook-‐‑vrienden zijn mensen met… (Omcirkel) 1. dezelfde nationaliteit als mij 2. een andere nationaliteit als mij 3. de nationaliteiten zijn ongeveer gelijk verdeeld 4. ik weet het niet VRAAG 29 Zit je op Facebook om in contact te komen met… (Duid aan met een kruisje wat klopt voor jou ) Klopt Niet Ik Klopt Klopt helemaal echt weet eerder helemaal niet het wel niet Familieden die in het buitenland wonen Familieleden die in België wonen Mensen met dezelfde nationaliteit
130
als jezelf Mensen met verschillende nationaliteit als jezelf VRAAG 30 Ik heb een Facebook-‐‑account aangemaakt, omdat… (Duid aan met een kruisje wat klopt voor jou) Klopt Niet Ik Klopt Klopt helemaal echt weet eerder helemaal niet het wel niet Veel van mijn vrienden er één hadden en ze het mij hebben aangeraden Ik iets nieuws wilde uitproberen Ik nieuwe mensen wilde leren kennen Dit een handige manier leek om in contact te komen met mensen die ver wonen Andere: ……………………… ……………………… ………………………
131
VRAAG 31 Wanneer ik me inlog op Facebook, doe ik dat omdat… (Duid aan met een kruisje wat klopt voor jou) Nooit Bijna Soms Vaak Altijd nooit, zelden Ik me verveel Ik dit gebruik om me te ontspannen Ik me eenzaam voel Ik dit automatisch doe wanneer ik op het internet kom Ik wil zien wat de laatste nieuwtjes zijn Ik mijn eigen profiel of status wil aanpassen Andere: ……………………….. ……………………….. ……………………….. VRAAG 32 Hoelang heb je al een Facebook-‐‑account? (Invullen) ………………………………………….. VRAAG 33 (Deze vraag niet oplossen als je wel een Facebook-‐‑ account hebt) Ik heb geen Facebook-‐‑account, omdat… 1. ik dat niet wil 2. mijn ouders of andere familieleden dat niet willen 3. mijn vrienden dat niet willen 4. ik geen internet en/of geen computer heb thuis
132
5.
Andere: ……………………………………………………………… à Als je antwoord 1, 2 of 3 hebt ingevuld: Waarom wil je zelf of willen je ouders en/of vrienden dit niet? ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… ……………………………… VRAAG 34 Heb je een Netlog-‐‑account? 1. Ja 2. Nee à ga naar VRAAG 40 VRAAG 35 Hoelang heb je al een Netlog-‐‑account? (Invullen) ……………………………………….. VRAAG 36 Zit je op Netlog om in contact te komen met… (Duid aan met een kruisje wat klopt voor jou ) Klopt Niet Ik Klopt Klopt helemaal echt weet eerder helemaal niet het wel niet Familieden die in het buitenland wonen Familieleden die in België
133
wonen Mensen met dezelfde nationaliteit als jezelf Mensen met verschillende nationaliteit als jezelf VRAAG 37 Ik heb een Netlog-‐‑account aangemaakt, omdat… (Duid aan met een kruisje wat klopt voor jou) Klopt Niet Ik Klopt Klopt helemaal echt weet eerder helemaal niet het wel niet Veel van mijn vrienden er één hadden en ze het mij hebben aangeraden Ik iets nieuws wilde uitproberen Ik nieuwe mensen wilde leren kennen Dit een handige manier leek om in contact te komen met mensen die ver wonen Andere: ……………………… ………………………
134
VRAAG 38 Zit je nu nog vaak op Netlog? 1. Ja 2. Nee à ga naar VRAAG 40 VRAAG 39 Wanneer ik inlog op Netlog, doe ik dat omdat… (Duid aan met een kruisje wat klopt voor jou) Nooit Bijna Soms nooit, zelden Ik me verveel Ik dit gebruik om me te ontspannen Ik me eenzaam voel Ik dit automatisch doe wanneer ik op het internet kom Ik wil zien wat de laatste nieuwtjes zijn Ik mijn eigen profiel of status wil aanpassen Andere: ……………………….. ……………………….. ……………………….. VRAAG 40 Heb je een Myspace-‐‑account? 1. Ja 2. Nee à ga naar VRAAG 45
Vaak
Altijd
135
VRAAG 41 Hoelang heb je al een Myspace-‐‑account? (Invullen) …………………………………………. VRAAG 42 Ik heb een Myspace-‐‑account aangemaakt, omdat… (Duid aan met een kruisje wat klopt voor jou) Klopt Niet Ik Klopt helemaal echt weet eerder niet het wel niet Veel van mijn vrienden er één hadden en ze het mij hebben aangeraden Ik iets nieuws wilde uitproberen Ik nieuwe mensen wilde leren kennen Dit een handige manier leek om in contact te komen met mensen die ver wonen Andere: …………………
Klopt helemaal
136
VRAAG 43 Zit je nu nog vaak op Myspace? 1. Ja 2. Nee à ga naar VRAAG 45 VRAAG 44 Wanneer ik me inlog op Myspace, doe ik dat omdat… (Duid aan met een kruisje wat klopt voor jou) Nooit Bijna Soms Vaak nooit, zelden Ik me verveel Ik dit gebruik om me te ontspannen Ik me eenzaam voel Ik dit automatisch doe wanneer ik op het internet kom Ik wil zien wat de laatste nieuwtjes zijn Ik mijn eigen profiel of status wil aanpassen Andere: ……………………….. ……………………….. ……………………….. VRAAG 45 Heb je een Youtube-‐‑account? 1. Ja 2. Nee à ga naar VRAAG 48
Altijd
137
VRAAG 46 Hoelang heb je al een Youtube-‐‑account? ………………………………………… VRAAG 47 Zit je nu nog vaak op Youtube? 1. Ja 2. Nee VRAAG 48 Heb je een Twitter-‐‑account? 1. Ja 2. Nee à ga naar VRAAG 51 VRAAG 49 Hoelang heb je al een Twitter-‐‑account? ………………………………………… VRAAG 50 Zit je nu nog vaak op Twitter? 1. Ja 2. Nee VRAAG 51 Heb je een Flickr-‐‑account? 1. Ja 2. Nee à ga naar VRAAG 54 VRAAG 52 Hoelang heb je al een Flickr-‐‑account? ……………………………………….
138
VRAAG 53 Zit je nu nog vaak op Flickr? 1. Ja 2. Nee VRAAG 54 Heb je een Friendster-‐‑account? 1. Ja 2. Nee à ga naar VRAAG 57 VRAAG 55 Hoelang heb je al een Friendster-‐‑account? …………………………………………… VRAAG 56 Zit je nu nog vaak op Friendster? 1. Ja 2. Nee VRAAG 57 Heb je een account op een andere sociale netwerk site ( = een website waarop je een profiel maakt, zelf dingen kan posten en in contact kan staan met andere mensen) ? 1. Ja à Welke site(s)? 2. Nee VRAAG 58 Zit je nu nog vaak op deze websites? Site 1: 1. Ja 2. Nee Site 2: 1. Ja 2. Nee
139
Site 3: 1. Ja 2. Nee VRAAG 59 Klagen je ouders wel eens over je Facebook-‐‑gebruik? 1. Ja à Waarom? 2. Nee VRAAG 60 Klagen je ouders weleens over je gebruik van andere websites? 1. Ja à Over welke websites? à Waarom? 2. Nee _______________________________________________________ Bedankt voor je deelname!
140
Bijlage 2: Franstalige vragenlijst Cher participant, Je suis étudiante à l’Université Catholique de Louvain et pour mon travail de fin d’année, je mène une recherche sur l’usage des médias sociaux chez des jeunes entre 12 et 18 ans de différentes origines J’ai donc besoin de jeunes participants pour mes enquêtes. Je voudrais déjà vous remercier pour votre aide et participation. Quelques règles pour remplir le questionnaire - L’enquête prendra environ 15 minutes de votre temps. - Lisez les questions calmement et attentivement avant de les remplir. - Il n’y a toujours qu’une réponse de possible, à moins qu’il est indiqué différemment. - Donnez votre réponse en entourant le chiffre qui indique la bonne réponse. (à moins que je l’ai indiqué différemment. - Il est indiqué où les questions demandent d’écrire une réponse. - Il faut cocher les bonnes réponses dans les questions avec les tableaux. - Essayer d’être honnête dans vos réponses. - Si vous avez des questions, n’hésitez pas à les poser. _______________________________________________________ QUESTIONNAIRE: QUESTION 1 Quel est ton sexe? 1. Masculin 2. Féminin
141
QUESTION 2 Quel âge as-‐‑tu? (Remplir) ………..ans QUESTION 3 Quelle est ton école? (Remplir) ……………………………………………………………………………… …………………………...... QUESTION 4 Dans quelle année de l’école secondaire te trouves-‐‑tu maintenant? 1. 1ière année 2. 2ième année 3. 3ième année 4. 4 ième année 5. 5ième année 6. 6ième année 7. autre: …………………… QUESTION 5 Où es-‐‑tu né? 1. En Belgique 2. Pas en Belgique, en………………… QUESTION 6 Depuis combien d’année habites-‐‑tu déjà en Belgique? (Remplir) …..........ans QUESTION 7 Où est né ton père? 1. En Belgique 2. Pas en Belgique, en…………
142
QUESTION 8 Depuis combien d’années ton père habite-‐‑t-‐‑il en Belgique? (Remplir) Depuis………..ans QUESTION 9 Quel est le métier de ton père? ………………………………………………………………………... QUESTION 10 Où est née ta mère? 1. En Belgique 2. Pas en Belgique, en………………… QUESTION 11 Depuis combien d ‘années ta mère habite-‐‑t-‐‑elle en Belgique ? (Remplir) Depuis………..ans QUESTION 12 Quel est le métier de ta mère? ……………………………………………………………………… QUESTION 13 Quelle nationalité as-‐‑tu ? 1. Belge 2. Pas Belge mais ………………… QUESTION 14 A quel point aimes-‐‑tu habiter en Belgique? 1. Je n’aime pas du tout 2. Je n’aime pas vraiment 3. Ça m’est égal 4. J’aime 5. J’aime beaucoup
143
QUESTION 15 Mon meilleur ami/ ma meilleure amie a… 1. La même nationalité que moi 2. Une différente nationalité que moi 3. Je ne sais pas QUESTION 16 La plupart de mes amis ont… 1. La même nationalité que moi 2. Une différente nationalité que moi 3. Les nationalités de mes amis sont plus ou moins partagées également 4. Je ne sais pas QUESTION 17 Quand tu te connecte sur internet, as-‐‑tu du des contacts avec… (Mettez une croix dans la case avec la bonne réponse pour vous) Jamais Presque Parfois Souvent Toujours jamais Des personnes du même âge que moi Des personnes d’un autre âge que moi La famille Des amis Des personnes avec la
144
même nationalité que moi Des personnes avec une différente nationalité Des personnes d’autre pays Des Belges Des inconnus _______________________________________________________
145
QUESTION 18 Indiquer à quel point vous êtes d’accord avec les prochaines suppositions avec une croix : Pas du Pas Entre D’accord Tout à tout d’accord les fait d’accord deux d’accord ‘Je me considère comme un vrai Belge’ ‘Je me sens comme un étranger en Belgique’ ‘J’aime quand différentes personnes de différentes origines se fréquentent’ ‘J’aime quand des personnes de mêmes origines se fréquentent’ ‘J’aurai préféré habiter à l’étranger qu’en Belgique’ ‘Je trouve
146
que les Belges sont tolérant par rapport au personnes de différentes nationalités ou de différentes origines ’ ‘J’aimerais plus savoir sur les Belges’ ‘J’aimerais plus savoir sur les personnes de différentes nationalités ou de différentes origines’ ‘J’aimerais avoir plus d’amis avec la même nationalité que moi’ ‘J’aimerais avoir plus d’amis avec une
147
différente nationalité que moi’ QUESTION 19 Que fais-‐‑tu pendant ton temps libre? (Classer les options en mettant chez 1 la lettre correspondante de ce que tu fais le plus souvent et chez 7 ce que tu fais le moins souvent) H) Lire I) Ecouter de la musique J) Regarder la télévision K) Jouer des jeux vidéos L) Faire du sport M) Surfer sur internet N) Autre chose: …………… 1 = ce que je fais le plus 2 3 4 5 6 7 = ce que je fais le moins QUESTION 20 Quand je suis en train de surfer sur internet, je… (Indiquer combien tu fais ceci avec une croix dans la bonne case) Jamai Presqu Parfoi Souven Toujour s e s t s jamais Cherche des informations (pour mes devoirs)
148
Lis des articles d’actualité J’envois des e-‐‑ mails J’écoute/je télécharge de la musique Je regarde/je télécharge des films ou des séries Je joue des jeux Je surf sur des sites de réseau sociaux comme Facebook, Netlog… Je blog sur des sites comme Twitter, Bloggen.be,… Autre chose: …………………… .. …………………… .. …………………… ..
149
QUESTION 21 As-‐‑tu (donc est-‐‑ce-‐‑que ceci t’appartient à toi) un/une… ? (Indique avec une croix) OUI NON Je ne sais pas GSM …… …… …… Stéréo lecteur de CD …… …… …… Radio …… …… …… Télévision …… …… …… Ordinateur …… …… …… Connexion d’Internet …… …… …… Des livres …… …… …… QUESTION 22 As-‐‑tu quelque part à la maison (donc ceci appartient à la famille) un/une… (Indique avec une croix) OUI NON Je ne sais pas GSM …… …… …… Téléphone fixe …… …… …… Radio …… …… …… Stéréo ou lecteur de CD…… …… …… Télévision …… …… …… Ordinateur …… …… …… Connexion d’Internet …… …… …… Des livres …… …… …… _______________________________________________________ QUESTION 23 As-‐‑tu un profile sur Facebook? 1. Oui 2. Non à QUESTION 33
150
QUESTION 24 Combien de fois par semaine te connectes-‐‑tu sur Facebook? 1. Plusieurs fois par jour 2. Une fois tous les jours 3. Quatre ou cinq fois par semaine 4. Deux ou trois fois par semaine 5. Une fois par semaine 6. Moins qu’une fois par semaine 7. Autre: …………………….. QUESTION 25 Quand tu es connecté sur Facebook, combien de temps restes-‐‑tu connecté en moyenne? 1. Toute la journée 2. Quelques heures 3. Quelques minutes 4. Je suis tout le temps connecté sur Facebook QUESTION 26 Que fais-‐‑tu quand tu es connecté sur Facebook? (Indique avec une croix) Jamai Presqu Parfoi Souven Toujour s e s t s jamais Je chat avec mes amis Je regarde les dernières mise-‐‑à-‐‑ jours, les dernières nouvelles Je regarde les profiles des autres Je regarde des photos J’écoute de la
151
musique avec des applications comme Spotify Je suis l’actualité en lisant les messages des journaux Autre: …………………… …. …………………… …. …………………… …. QUESTION 27 La plupart de mes amis sur Facebook sont… (Classer de 1 à 5 avec 1=la plupart en 6=la minorité) G) Des personnes que je connais de l’école H) Des personnes que je connais de en dehors de l’école I) De la famille J) Des personnes que je connais par Facebook K) Des personnes que je connais d’autres sites L) Autre: …………………………………………………… 1 = la plupart de mes amis sur Facebook 2 3 4 5 6 = la minorité de mes amis sur Facebook
152
QUESTION 28 La plupart de mes amis sur Facebook sont des personnes avec… (Entourer) 1. La même nationalité que moi 2. Une différente nationalité que moi 3. Les nationalités sont plus ou moins partagées également 4. Je ne sais pas QUESTION 29 As-‐‑tu un profil sur Facebook pour contacter… (Indiquer la bonne réponse avec une croix) Pas du Pas Je ne Plus ou Tout a tout vraiment sais moins fait juste juste pas juste juste La famille qui habite à l’étranger La famille qui habite en Belgique Des personnes avec la même nationalité que toi Des personnes avec une différente nationalité que toi
153
QUESTION 30 Je me suis fais un profil sur Facebook, parce que… (Indiquer la bonne réponse avec une croix) Pas du Pas Je ne Plus ou tout vraiment sais pas moins juste juste juste Beaucoup de mes amis en avaient un et ils me l’ont conseillé Je voulais essayer quelque chose de nouveau Je voulait faire connaissance de nouvelles personnes Ceci me semblait une façon facile pour contacter des personnes qui habitent loin Autre:
Tout a fait juste
154
QUESTION 31 Quand je me connecte sur Facebook, je me connecte parce que… (Indiquer la bonne réponse avec une croix) Jamais Presqu Parfo Souve Toujours e is nt jamais Je m’ennuie Je fais ceci pour me détendre Je me sens seul(e) Je me connecte automatiquement sur Facebook quand j’ouvre l’Internet Je veux voir les dernières nouvelles Je veux changer quelque chose sur mon profil ou statut Autre: …………………… ….. …………………… ….. …………………… ….. QUESTION 32 Depuis combien de temps as-‐‑tu un profil sur Facebook ? (Remplir) …………………………………………..
155
QUESTION 33 (Ne pas répondre à cette question si vous un profil sur Facebook) Je n’ai pas de profil sur Facebook, parce que … 1. Je ne le veux pas 2. Mes parents ou d’autres membres de ma famille ne le veulent pas 3. Mes amis ne le veulent pas 4. Je n’ai pas Internet et/ou un ordinateur à la maison 5. Autre:……………………………………………………………… …………………………. à Si tu as répondu 1,2 ou 3 à la question précédente : Pourquoi ne veux-‐‑tu ou ne veulent-‐‑ils pas que tu as un profil sur Facebook ? ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… ……………………………… QUESTION 34 As-‐‑tu un profil sur Netlog? 1. Oui 2. Non à QUESTION 40 QUESTION 35 Depuis combien de temps as-‐‑tu un profil sur Netlog ? (Remplir) ……………………………………….. QUESTION 36 As-‐‑tu un profil sur Netlog pour contacter… (Indiquer la bonne réponse avec une croix)
156
Pas du tout juste
Pas vraiment juste
Je ne sais pas
La famille qui habite à l’étranger La famille qui habite en Belgique Des personnes avec la même nationalité que toi Des personnes avec une différente nationalité que toi QUESTION 37 Je me suis fais un profil sur Netlog parce que… (Indiquer la bonne réponse avec une croix) Pas du Pas tout vraiment juste juste Beaucoup de mes amis en avaient un et ils me l’ont conseillé Je voulais essayer quelque chose de
Plus ou moins juste
Tout a fait juste
Je ne sais pas
Plus ou moins juste
157
nouveau Je voulais faire connaissance de nouvelles personnes Ceci me semblait une façon facile pour contacter des personnes qui habitent loin Autre: ……………………… ……………………… ……………………… QUESTION 38 Est-‐‑ce que tu te connectes encore souvent sur Netlog? 1. Oui 2. Non à QUESTION 40 QUESTION 39 Quand je me connecte sur Netlog, je le fais parce que… (Indiquer la bonne réponse avec une croix) Jamai Presqu Parfoi Souven Toujour s e s t s jamais Je m’ennuie Je fais ceci pour me détendre Je me sens seul(e) Je me connecte automatiquement sur Facebook quand j’ouvre l’Internet
158
Je veux voir les dernières nouvelles Je veux changer quelque chose sur mon profil ou statut Autre: …………………… ….. QUESTION 40 As-‐‑tu un profil sur Myspace ? 1. Oui 2. Non à QUESTION 45 QUESTION 41 Depuis combien de temps as-‐‑tu un profil sur Myspace ? (Remplir) …………………………………………. QUESTION 42 Je me suis fais un profil sur Myspace parce que … (Indiquer la bonne réponse avec une croix) Pas du Pas Je ne Plus ou tout vraiment sais moins juste juste pas juste Beaucoup de mes amis en avaient un et ils me l’ont conseillé Je voulais essayer quelque chose de nouveau Je voulait faire connaissance de nouvelles personnes
159
Ceci me semblait une façon facile pour contacter des personnes qui habitent loin Autre: ……………………… ……………………… ……………………… QUESTION 43 Est-‐‑ce que tu te connectes encore souvent sur Myspace? 1. Oui 2. Non à QUESTION 45 QUESTION 44 Quand je me connecte sur Myspace, je le fais parce que… (Indiquer la bonne réponse avec une croix) Jamai Presqu Parfoi Souven Toujour s e s t s jamais Je m’ennuie Je fais ceci pour me détendre Je me sens seul(e) Je me connecte automatiquement sur Facebook quand j’ouvre l’Internet Je veux voir les dernières nouvelles Je veux changer quelque chose sur
160
mon profil ou statut Autre: …………………… ….. …………………… ….. …………………… ….. QUESTION 45 As-‐‑tu un profil sur Youtube ? 1. Oui 2. Non à QUESTION 48 QUESTION 46 Depuis combien de temps as-‐‑tu un profil sur Youtube ? ………………………………………… QUESTION 47 Est-‐‑ce que tu te connectes encore souvent sur Youtube ? 1. Oui 2. Non QUESTION 48 As-‐‑tu un profil sur Twitter? 1. Oui 2. Non à QUESTION 51 VRAAG 49 Depuis combien de temps as-‐‑tu un profil sur Twitter ? …………………………………………
161
QUESTION 50 Est-‐‑ce que tu te connectes encore souvent sur Twitter ? 1. Oui 2. Non QUESTION 51 As-‐‑tu un profil sur Flickr? 1. Oui 2. Non à QUESTION 54 QUESTION 52 Depuis combien de temps as-‐‑tu un profil sur Flickr ? ………………………………………. QUESTION 53 Est-‐‑ce que tu te connectes encore souvent sur Flickr ? 1. Oui 2. Non QUESTION 54 As-‐‑tu un profil sur Friendster ? 1. Oui 2. Non à QUESTION 57 QUESTION 55 Depuis combien de temps as-‐‑tu un profil sur Friendster ? …………………………………………… QUESTION 56 Est-‐‑ce que tu te connectes encore souvent sur Friendster ? 1. Oui 2. Non
162
QUESTION 57 As-‐‑tu un profil sur un autre site social ? 1. Oui à Quel(s) site(s)? 2. Non QUESTION 58 (Ne pas répondre à cette question si votre dernière réponse était ‘non’) Est-‐‑ce que tu te connectes encore souvent sur ces sites ? Site 1: 1. Oui 2. Non Site 2: 1. Oui 2. Non Site 3: 1. Oui 2. Non QUESTION 59 Est-‐‑ce que tes parents se plaignent parfois de ton usage de Facebook ? 1. Oui àPourquoi 2. Non QUESTION 60 Est-‐‑ce que tes parents se plaignent parfois de ton usage d’autres sites ? 1. Oui à De quels sites se plaignent-‐‑ils? 2. Non à Pourquoi? _______________________________________________________ Merci beaucoup pour ta participation!
163
