Beleidsbrief R A A D VO O R D E V L U C H T E L I N G
Syrische vluchtelingen en ontheemden Februari 2013
Inleiding Bijna twee jaar na het begin van de burgeroorlog in Syrië zijn inmiddels ruim 3 miljoen mensen op de vlucht. Tenminste 850.000 van deze mensen heeft onderdak gevonden in Turkije, Jordanië, Libanon, Egypte of Irak. Binnen Syrië zijn op dit moment zo’n 2,5 miljoen mensen op de vlucht en hebben nog eens vier miljoen Syriërs dringend behoefte aan humanitaire hulp. Het is niet waarschijnlijk dat er op korte termijn een einde komt aan het humanitaire drama dat zich in Syrië voltrekt. Tevens is de laatste maanden sprake van een sterk toegenomen instroom van Syrische vluchtelingen naar de buurlanden. De Verenigde Naties schatten dat als deze trend zich de komende maanden zal gaan doorzetten, het aantal Syrische vluchtelingen in de buurlanden op korte termijn de grens van een miljoen zal passeren. Met deze alsmaar toenemende druk op de gastlanden in de regio wordt het draagvlak voor de opvang van vluchtelingen steeds fragieler, zowel bij de gastgemeenschappen als in politieke zin. De Internationale Gemeenschap zal zich aldus moeten opmaken voor een langdurige en grootschalige vluchtelingen- en ontheemdencrisis. Hierbij moet men zich er rekenschap van geven dat de stabiliteit van de regio als geheel, zowel op de korte als op de lange termijn, onlosmakelijk verbonden is met de vluchtelingenproblematiek en de wijze waarop deze geadresseerd wordt. Hierbij moeten de mogelijkheden die bestaan om ook hulp te bieden via andere kanalen dan de Verenigde Naties intensiever benut worden. Situatie en problematiek Syrische vluchtelingen Volgens de laatste tellingen van de VN Vluchtelingenorganisatie UNHCR zijn er momenteel meer dan 850.000 vluchtelingen. Circa 30% van deze vluchtelingen heeft opvang gevonden in een van de vluchtelingenkampen in de grensstreken en circa 70% van de vluchtelingen bevindt zich bij gastgemeenschappen in een van de buurlanden. De Syrische vluchtelingen worden opgevangen in Libanon, Jordanië, Turkije, Egypte en Irak.
Vluchtelingen in kampen Een groot deel van de kampen waar Syrische vluchtelingen momenteel worden opgevangen zijn provisorisch opgezet en hebben te maken met permanente overbevolking. Ook de beschikbaarheid van dekens, matrassen, verwarming en hygiënische sanitaire voorzieningen laat ernstig te wensen over. Het grootste deel van de vluchtelingen die opgevangen worden in kampen bevindt zich in Turkije. Hier hebben inmiddels ruim 180.000 Syriërs onderdak gevonden, die verspreid zijn over vijftien locaties. De Turkse overheid is nauw betrokken bij de coördinatie en organisatie van de opvang van de vluchtelingen, hetgeen de positie van vluchtelingen in Turkije ten opzichte van de rest van de regio relatief goed maakt. In Irak zijn de omstandigheden van de vluchtelingen in kampen erbarmelijk. Dit heeft enerzijds te maken met het feit dat Irak al sinds de oorlog in 2003 te maken heeft met een omvangrijke ontheemdenproblematiek. Maar liefst 1,5 miljoen Irakezen zijn al meer dan tien jaar ontheemd en enig perspectief op terugkeer ontbreekt vooralsnog. Anderzijds krijgt Irak aanzienlijk minder ondersteuning van de internationale gemeenschap in verhouding tot de andere opvanglanden. Het gebrek aan financiering voor de kampen in Irak maakt dat UNHCR en andere hulporganisaties op dit moment nauwelijks in staat zijn de vluchtelingen op een menswaardige manier te ondersteunen en bijvoorbeeld te prepareren voor de barre winterkou. De slechte omstandigheden in de kampen hebben op 20 januari jl. geleid tot grootschalige protesten.
Geregistreerde vluchtelingen Egypte
18.306
Irak
93.691
Libanon
190.954
Turkije
182.621
Jordanië
221.857
0
Wachtend op registratie
100000
200000
300000
100% 90% 80%
53%
31%
70% Steden
60% 80%
50%
100%
100%
Kamp
40% 30% 47%
69%
20% 10%
20%
0% Irak
Jordanië
Libanon
Turkije
Egypte
In Jordanië worden aanzienlijk minder vluchtelingen voor langere tijd opgevangen in kampen. Hoewel er sprake is van een voortdurende instroom van vluchtelingen blijft de totale kamppopulatie stabiel op 25.000 vluchtelingen. Reden hiervoor is dat de meeste vluchtelingen in Jordanië wel arriveren in kampen, maar vrij snel de keuze maken om zelfstandig onderdak te zoeken in een van de steden. De omstandigheden in de kampen in Jordanië worden door veel vluchtelingen klaarblijkelijk als veel slechter ervaren dan de omstandigheden in de steden, ondanks het feit dat zij in de steden geen gebruik kunnen maken van de diensten van hulporganisaties. De Jordaanse overheid schat het daadwerkelijke aantal vluchtelingen rond de 300.000.
Vrouwen en meisjes zijn in deze omstandigheden heel kwetsbaar. Velen van hen zijn het slachtoffer geworden van seksueel geweld tijdens het conflict of hun vlucht. Ook na hun vlucht lopen vrouwen het risico om hiervan slachtoffer te worden, met name vanwege het gebrek aan privacy en veilige onderkomens. Voorts werken oorlogstrauma’s en het ontbreken van perspectieven een toename van huiselijk geweld in de hand. Ook het uithuwelijken van zeer jonge dochters komt veelvuldig voor omdat de kosten voor het levensonderhoud niet meer op te brengen zijn. Tot slot zien steeds meer vrouwen zich gedwongen tot ‘survival sex’: het aanbieden van seksuele diensten in ruil voor eerste levensbehoeften zoals voedsel en kleding.
In Libanon hebben de meeste vluchtelingen hun toevlucht gezocht tot alternatieve huisvesting in de steden en bij gastgezinnen. Echter, nu de instroom van vluchtelingen toeneemt en daarmee opvang voorzieningen schaarser worden, ontstaan steeds meer kleine, onofficiële vluchtelingenkampen.
De omstandigheden van de vluchtelingen in stedelijke gebieden hebben een enorme impact op het leven van kinderen, welke nog vele jaren zichtbaar zullen zijn. Hoewel kinderen in principe worden toegelaten tot de scholen in de buurlanden, hebben deze scholen vaak onvoldoende capaciteit voor de aanhoudende instroom en maakt de taalbarrière het voor hen extra moeilijk om aansluiting te vinden. Ook zijn sommige kinderen dermate getraumatiseerd dat ze gewelddadig en agressief gedrag vertonen. Anderen zijn gestopt met praten, eten of slapen slecht en de leraren hebben geen kennis van de gespecialiseerde zorg die noodzakelijk is om deze kinderen goed te kunnen ondersteunen.
Stedelijke vluchtelingen De overgrote meerderheid van de vluchtelingen bevindt zich buiten de reguliere kampen. Zij worden opgevangen door de lokale bevolking of vinden zelf onderdak in schuren, kelders, verlaten gebouwen of vervallen huizen. Beschikbare kamers worden soms door meerdere families bewoond en ontberen vaak basisvoorzieningen zoals verwarming, stromend water en sanitaire voorzieningen. Nu na twee jaar nog steeds elk perspectief op terugkeer ontbreekt, wordt de positie van deze vluchtelingen steeds urgenter. Velen kunnen de huur niet meer betalen en hebben moeite om te voorzien in hun dagelijkse levensbehoeftes zoals voedsel, water, kleding en brandstof. Ook toegang tot medische zorg is zeer beperkt. Medicatie voor chronische ziektes is niet of nauwelijks beschikbaar en verwondingen ten gevolge van beschietingen, mishandelingen of seksueel geweld blijven langdurig onbehandeld door gebrek aan medicijnen, artsen en medische faciliteiten.
Omdat Syrische vluchtelingen in Jordanië, Libanon en Turkije niet legaal mogen werken ontbreekt elk perspectief op economische zelfstandigheid. Met uitzondering van een kleine groep rijke Syriërs betekent het voortduren van de oorlog en de constante toename van het aantal vluchtelingen dat economische uitbuiting inmiddels wijdverbreid is. Veel vluchtelingen vinden werk in het illegale circuit, maar werken ver onder het minimum loon of enkel voor onderdak en eten. Ook sommige kinderen werken mee om bij te dragen aan het gezinsinkomen, bijvoorbeeld in de Libanese steengroeven.1 1
Het betreft hier bevindingen van ‘The IRC Commission on Syrian Refugees’.
Situatie per 7 februari 2013
Groen: Gebieden in handen van Pro-Assad groeperingen/ Blauw: Onbeslist, voortdurende gevechten/ Bruin: Gebieden in handen van de oppositie Hulpverlening aan vluchtelingen en ontheemden Eind Januari vond in Koeweit een donorconferentie plaats waarbij 1,5 miljard dollar werd toegezegd voor de hulpverlening aan de Syrische bevolking. 519 miljoen dollar zal direct ter beschikking worden gesteld aan UN OCHA ten behoeve van de humanitaire hulpverlening in Syrië. Op dit moment is de hulpverlening in Syrië voor het grootste gedeelte in handen van het OCHA en UNHCR. De hulpverlening door de VN verloopt onder toezicht en coördinatie van de Syrische autoriteiten, waarbij voornamelijk gewerkt wordt via de Syrian Arab Red Crescent (SARC). Gezien de bepalende rol van de autoriteiten bereikt de internationale hulpverlening de bevolking die zich in de gebieden bevindt die in handen zijn van de oppositie dan ook niet of nauwelijks. In gebieden waar nog wordt gevochten bereikt hulp de bevolking ook in slechts zeer beperkte mate. Uiterst zorgelijk is ook het geweld tegen hulpverleners. Ambulances, hulpverleners en ziekenhuizen worden dagelijks beschoten en gebombardeerd. De VN schat dat zich in Syrië momenteel 4 miljoen mensen bevinden die dringend behoefte hebben aan humanitaire hulp.
gen met een humanitaire doelstelling. Veel van deze groepen bestaan uit artsen en richten zich hoofdzakelijk op medische hulpverlening en de toelevering van medicijnen e.d. De hulpverlening aan vluchtelingen is voornamelijk in handen van de vluchtelingenorganisatie van de VN, UNHCR. Deze hulpverlening is vooral geconcentreerd rondom de vluchtelingenkampen. Omdat slechts 30% van de Syrische vluchtelingen zich in een vluchtelingenkamp bevindt, wordt een groot deel van de vluchtelingen niet bereikt. De inzet van mobiele registratieteams door UNHCR in de steden en andere gebieden buiten de kampen zou het bereik van de hulpverlening door UNHCR aanmerkelijk kunnen vergroten. Tevens moet aandacht besteed worden aan de veiligheidsrisco’s die vluchtelingen mogelijk lopen als zij zich willen laten registreren. Zo is in Libanon sprake van een situatie waarbij vluchtelingen eerst langs een controlepost moeten om UNHCR te kunnen bereiken. Een ander probleem ten aanzien van de registratie betreft tot de angst die veel mensen hebben om zich te laten registreren uit vrees voor represailles door de Syrische autoriteiten. Om het bereik van de hulpverlening te vergroten zou UNHCR meer en betere voorlichting moeten geven aan vluchtelingen over de voordelen van registratie.
Afgelopen jaar hebben zich steeds meer lokale groeperingen gevormd die bereid zijn om grensoverschrijdende hulp te verlenen, ondanks de grote gevaren die dit met zich mee brengt. Deze groeperingen hebben behoefte aan substantiële financiële ondersteuning voor de inkoop en distributie van hun hulpgoederen vanuit de buurlanden naar Syrië. Het gaat hierbij om lokale groeperin-
Om ook op langere termijn het hoofd te kunnen bieden aan de uitdagingen in de regio is het geven van bilaterale hulp aan de gastlanden in de regio eveneens gewenst. Het draagvlak voor de opvang van vluchtelingen door gastlanden zal op de lange termijn alleen te behouden zijn wanneer de gastlanden hierbij financieel ondersteund worden en de druk op hun sociaal econo-
mische voorzieningen wordt verlicht. Ondersteuning moet plaats vinden op het gebied van het creëren van werkgelegenheid, het verbeteren van de infrastructuur en het uitbreiden van medische voorzieningen. Op korte termijn zouden de spanningen tussen de lokale bevolking en de vluchtelingen gereguleerd kunnen worden door ‘cashof voucherprojecten’ waarmee vluchtelingen eerste levensbehoeftes zoals voedsel, huur en kleding kunnen bekostigen. Het is hierbij van belang deze diensten ook ter beschikking te stellen aan de meest kwetsbare groepen van de lokale bevolking om het vergroten van ongelijkheden te voorkomen. Verschillende (internationale) Ngo’s hebben de afgelopen jaren ruime ervaring opgedaan met dergelijke projecten in onder andere DRC en Zuid Soedan. Zij kunnen samen met lokale organisaties, en in nauw overleg met de gastgemeenschappen, beoordelen welke hulp het meest urgent is en hoe die in per specifieke regio en/of situatie het beste geïmplementeerd kan worden. Korte en lange termijn gevolgen van de vluchtelingenproblematiek in de regio Het is niet waarschijnlijk dat er op korte termijn een einde komt aan de gewelddadigheden in Syrië. Een einde aan de burgeroorlog in Syrië betekent niet noodzakelijkerwijs ook een einde aan het sektarische geweld, de kans dat juist dit geweld de komende maanden zal gaan toenemen is denkbaar. Ook wanneer dit niet het geval zal zijn en het conflict snel tot een einde komt, zullen de meeste Syriërs voorlopig niet kunnen terugkeren. Het land bevindt zich in een staat van totale verwoesting en het zal maanden, zo niet jaren duren voordat de infrastructuur en de economie zich hebben hersteld op het niveau van voor de oorlog. Herstel voor de bevolking van Syrië zal evenzeer lang gaan duren en is een delicaat proces van terugkeer, verzoening en politieke transformatie. Voorts bestaat er nog steeds een reële kans dat het conflict een regionale dimensie krijgt, het Syrische regime over zal gaan tot grootschalig gebruik van chemische wapens, dat de stad Damascus ten val wordt gebracht of dat het regime zelf zal vallen. Wanneer een van deze scenario’s zich voltrekt zal dit onherroepelijke een massale exodus tot gevolg hebben. Open houden van grenzen essentieel Tot enige tijd geleden waren zowel de Libanese als de Turkse grenzen geopend voor Syrische vluchtelingen. Echter, nu het conflict blijft aanhouden en de stroom vluchtelingen alsmaar blijft toenemen wordt de toegang meer en meer beperkt en is het slechts op enkele plaatsen nog mogelijk om de grens over te steken. Inmiddels hebben duizenden Syriërs zich in een door de rebellen gecontroleerd gebied aan Syrische zijde van de Turkse grens verzameld. Jordanië houdt de grenzen vooralsnog open, met de beperking dat Palestijnse vluchtelingen uit Syrië in veel gevallen de toegang wordt ontzegd. Met inmiddels bijna twee miljoen Palestijnse vluchtelingen op Jordaans grondgebied zou een verdere uitbreiding van deze groep van invloed kunnen zijn op de interne stabiliteit. In Irak worden Syrische Koerden in Koerdistan ruimhartig opgevangen. Echter, in Zuid-Irak is de grens onlangs gesloten voor vluchtelingen, met uitzondering van absolute ‘noodgevallen’. Tot voor kort was toegang sporadisch nog wel mogelijk, met name voor families uit het Al Oaimkamp dat
net over de Syrische grens ligt. Inmiddels wachten duizenden Syriërs aan de grens op toegang tot Irak. Hoe groter de stroom vluchtelingen zal worden, hoe meer stemmen er zullen opgaan voor het creëren van ‘safe zones’ of ‘humanitaire ruimtes’ om de grote stroom vluchtelingen op te vangen. Een dergelijke ontwikkeling is onwenselijk omdat dit de omstandigheden van vluchtelingen niet zal verbeteren en slechts een oplossing voor de korte termijn biedt. Daarnaast heeft het verleden in Srebrenica pijnlijk duidelijk gemaakt dat dergelijke zones slechts een schijnzekerheid bieden en dat de veiligheid van vluchtelingen hier niet of nauwelijks te garanderen is. Inzet van gastlanden in de regio Turkije heeft tot dusver een enorme inspanning geleverd in de opvang van Syrische vluchtelingen. Deze opvang is door de Turkse regering in hoofdzaak uit eigen middelen bekostigd. Turkije heeft vanaf het uitbreken van het conflict tenminste 450 miljoen dollar ter beschikking gesteld aan voorzieningen voor vluchtelingen. Hoewel Turkije zich nog steeds blijft committeren aan het lot van Syrische vluchtelingen heeft de Turkse overheid onlangs gevraagd om meer bilaterale hulp om deze voorzieningen te kunnen blijven garanderen. Uitbreiding van vluchtelingenkampen is gewenst en ook de assistentie aan de grens zal moeten worden opgeschaald. Ook Jordanië en Irak blijven zich nog steeds inzetten voor de opvang van vluchtelingen, ondanks het feit dat de financiële middelen hiervoor beperkt zijn en beide landen reeds voor het conflict in Syrië miljoenen vluchtelingen opvingen. Toenemende druk op de bevolking van de gastlanden Buurlanden maken zich grote zorgen hoe zij het hoofd moeten bieden aan de grote belasting van hun economische en sociale systemen door de Syrische vluchtelingen en voelen hierin onvoldoende gekend door de internationale gemeenschap. De aanwezigheid van vluchtelingen heeft in de afgelopen twee jaar geleid tot een exorbitante verhoging van huur en voedselprijzen en heeft een negatieve uitwerking op de werkgelegenheid en de lonen. Ook de sociale infrastructuur raakt overbelast, scholen en ziekenhuizen kunnen de instroom van het aantal kinderen en zieken nauwelijks aan. Deze ontwikkelingen leiden tot spanningen tussen de lokale bevolking en de gevluchte Syriërs. De aanhoudende stroom vluchtelingen en het gebrek aan perspectief op een spoedige terugkeer maakt het voor de regeringen van gastlanden steeds moeilijker om intern draagvlak te behouden voor de opvang van vluchtelingen. In het beste geval heeft dit alleen een verslechtering van de sociaaleconomische situatie in de regio tot gevolg, in het slechtste geval leidt dit tot een verergering en mogelijke escalatie van latente politieke spanningen.
Aanbevelingen van de Raad voor de Vluchteling aan de Nederlandse regering: Hulpverlening aan vluchtelingen in de regio • Dring bij UNHCR aan op de verhoging van de registratiecapaciteit, het geven van betere voorlichting over de voordelen en rechten die aan registratie zijn gekoppeld, de registratie beter bereikbaar te maken en met mobiele teams ook de vluchtelingen buiten de kampen te registreren; • Verbeter de leefomstandigheden van vluchtelingen in de kampen. Verbetering van sanitaire voorzieningen en scholing voor kinderen is urgent; • Besteed specifiek aandacht aan de kampen in Irak, Irak krijgt van alle gastlanden het minste financiële ondersteuning; • Besteed meer aandacht aan de hulpverlening voor vluchtelingen die zich niet in kampen maar in de gastgemeenschappen bevinden en maak hierbij ook gebruik van de mogelijkheden die bestaan via maatschappelijke organisaties; • Besteed specifiek aandacht aan de medische hulpverlening en psychologische ondersteuning van vrouwen en meisjes die slachtoffer zijn geworden van seksueel geweld. Internationale en lokale hulporganisaties zijn in staat om deze hulpverlening op te schalen, maar het ontbreekt aan financiële ondersteuning. Hulpverlening aan de Syrische bevolking c.q. ontheemden • Maak voor de hulp in Syrië meer gebruik van lokale groeperingen die humanitaire hulp kunnen en willen bieden. Op deze manier kan het bereik van de hulpverlening in de door de oppositie gecontroleerde gebieden worden vergroot; • Gebruik alle (diplomatieke) mogelijkheden via de VN en de EU om de (internationale) hulpverlening in Syrië zowel de door het regime als door de rebellen gecontroleerde gebieden te laten bereiken; • Dring bij de strijdende partijen aan op betere bescherming van medici, hulpverleners, ambulances en ziekenhuizen op basis van het humanitair oorlogsrecht; Hulp aan gastlanden • Verhoog de bilaterale hulp aan gastlanden om alle vluchtelingen te bereiken en de regionale stabiliteit te vergroten; • Maak gebruik van maatschappelijke organisaties die ervaring hebben met het verlenen van hulp aan stedelijke vluchtelingen en gastgemeenschappen, bijvoorbeeld door middel van ‘cash en voucher-projecten’. Bescherming van vluchtelingen en ontheemden • Creëer geen ‘safe zones’ om (kwetsbare groepen) vluchtelingen en ontheemden te beschermen. Deze bieden een schijn- zekerheid en de bescherming van mensen is onder dergelijke omstandigheden militair niet te garanderen.
Voor meer informatie over de leden van de Raad voor de Vluchteling: http://www.vluchteling.nl/nl/Over-Ons/Raad-voor-de-Vluchteling.aspx Voor meer informatie over de hulpverlening en vluchtelingen in de regio: Contactpersoon Stichting Vluchteling: Mariken de Baaij Email:
[email protected] Telefoon: 070-3468946
