Bekijk de strip van kabouter Wesley. Je vindt hem bij het onlinelesmateriaal. Beantwoord de vragen

Vraag 26 Wie heb je aan de lijn? Over inlichtingen inwinnen, verzoek, klacht

Heb jij al meegemaakt dat je een inlichting nodig had, maar dat je niet wist hoe je eraan kon geraken? Was je niet tevreden over je laatste gsm, maar wist je niet wie je erover moest aanspreken? Of nog: had je graag bijles van je leraar wiskunde over dat moeilijke stuk meetkunde, en vroeg je je af hoe je hem het best zou aanspreken daarover? Met een brief of een e-mail, of zou een (telefoon)gesprek toch gemakkelijker gaan? In deze les leer je op een correcte manier omgaan met een inlichting, een verzoek of een klacht.

1 U had een neushoorn besteld? 2 Is dit een verzoek? 3 Neem je mijn klacht ernstig?

1 U had een neushoorn besteld? Opdracht 1

Bekijk de strip van kabouter Wesley. Je vindt hem bij het onlinelesmateriaal. Beantwoord de vragen.

1 De communicatie loopt duidelijk mank. Leg uit.

De chef van het Italiaanse restaurant begrijpt kabouter Wesley verkeerd: in plaats van pizza calzone begrijpt hij neushoorn. 2 Kabouter Wesley contacteert het restaurant een eerste keer. Hoe verloopt het gesprek?

Het gesprek verloopt vriendelijk: de man van het restaurant excuseert zich, belooft dat de bestelling eraan komt en kabouter Wesley bedankt de man. 3 Toch blijft het misverstand bestaan en kabouter Wesley telefoneert nogmaals naar het restaurant. Hoe verloopt het gesprek deze keer?

Kabouter Wesley verheft zijn stem verschillende keren en de Italiaan verontschuldigt zich opnieuw, maar legt de schuld nu bij kabouter Wesley: hij moet maar duidelijk genoeg articuleren. 4 Welke aspecten van een (minder) goed telefoongesprek komen in dit clipje aan bod? Waarop moet je letten bij het telefoneren?

1 Je moet duidelijk spreken en articuleren. 2 Je moet altijd vriendelijk blijven en niemand beledigen of beschuldigen. 3 Je mag je stem niet verheffen, maar je brengt je boodschap op een rustige manier over. Woordverklaring

188

Deel 4

, slecht verlopen mank lopen = gebrekkig

Opdracht 2 Vervolledig de vragen over zakelijke telefoongesprekken. 1 Wat zijn de nadelen van een zakelijk telefoongesprek? Vergelijk met een gesprek onder vier ogen.

1 Lichaamstaal ontbreekt en dat bemoeilijkt een telefoongesprek. 2 Je vergeet snel de details van het gesprek. 3 Je moet onmiddellijk inspelen op vragen en antwoorden. Je hebt niet de tijd om rustig na te denken. 2 Hoe kun je je voorbereiden om het telefoongesprek vlot te laten verlopen en zo de nadelen te beperken?

1 Je zorgt ervoor dat je een potlood/pen en papier bij de hand hebt zodat je, als dat nodig is, gegevens kunt noteren (naam contactpersoon, telefoonnummer …). 2 Je hebt de nodige papieren (factuur, formulier …) bij je liggen zodat je er gemakkelijk naar kunt teruggrijpen. 3 Je maakt op voorhand een lijstje met zaken die je zeker niet mag vergeten tijdens het gesprek. Je kunt ze dan één voor één aanvinken/schrappen.

Als je een zakelijk telefoongesprek voert, is het uiterst belangrijk dat je je grondig voorbereidt. Dat de lichaamstaal van je gesprekspartner ontbreekt, maakt het er immers niet eenvoudiger op.

2 Is dit een verzoek? Opdracht 3

Je wilt graag wat extra informatie voor een schoolwerk. Daarom stuur je een mail. Wat zijn de sterke punten van deze verzoekmail en wat liep er fout? [email protected] vraagje Beste,¶ ¶ Voor · geschiedenis · moeten · we · een · werk · maken · over · de · geschiedenis · van · onze · gemeente.¶ Kun · je · wat · documentatie · opsturen? · In · bijlage · vind · je · de · vragen · waarop · ik · een · antwoord · moet · geven.¶ Mail · me · deze · week · terug · (of · ik · moet · de · burgemeester · op · de · hoogte · brengen · dat · jullie · niet · stipt · zijn!)¶ ¶ Met · vriendelijke · groet,¶ ¶ Bert · Deboer¶

Vraag 26 - Wie heb je aan de lijn?

189

Goed

1 Maak het bondig en houd de zinnen kort. 2 Formuleer in de eerste zinnen duidelijk wat je wilt vragen. 3 Laat een witregel na de aanspreking, alinea’s, de slotgroet. 4 Gebruik geen emoticons of hoofdletters om woorden kracht bij te zetten.

Fout 1 Vermeld in de onderwerpregel zo duidelijk mogelijk wat je zoekt (bv. vraag naar historische info over de gemeente). 2 Onbekende mensen spreek je best aan met ‘Geachte’ en je sluit af met ‘Met vriendelijke groet’. 3 Identificeer jezelf als de geadresseerde je niet kent. 4 Kijk uit voor dreigementen of humor die verkeerd begrepen kan worden. (… of ik breng de burgemeester op de hoogte) 5 Gebruik ‘u’ als je voor het eerst naar een onbekende mailt. 6 Vermijd bijlagen. (hier niet van toepassing) 7 Vermeld alle relevante info (klas 4T, naam+adres+tel)

Opdracht 4

Schrijf hieronder de verbeterde mail.

[email protected] vraag naar historische info over de gemeente Geachte In 4 tso moeten we een werk maken over de geschiedenis van onze gemeente. De onderwerpen die in het werk aan bod moeten komen zijn: 1 De betekenis van de naam van de gemeente, 2 De tijd waarin de gemeente ontstond, 3 De evolutie van de bevolking in de gemeente, 4 De werkgelegenheid in de gemeente. Kunt u me zeggen waar ik de documentatie vind die me op weg kan helpen? Ik kijk uit naar een (snelle) reactie. Met vriendelijke groet Bert Deboer Gentweg 5 9506 Nieuwenhove 0477 65 32 89

190

Deel 4

Een verzoek is een vraag of iemand iets wil doen. Je kunt een verzoek inwilligen. Dan doe je precies wat de persoon die je om iets verzoekt wil. Je kunt een verzoek ook weigeren. Een goed geschreven verzoekschrift verhoogt de kans op een positieve reactie.

3 Neem je mijn klacht ernstig? Opdracht 5

Als je een klacht wilt formuleren, kun je er ook voor kiezen om een brief te schrijven in plaats van een telefoontje te plegen. Beantwoord deze vragen:

1 Waarom schrijf je een klachtenbrief?

Je schrijft een klachtenbrief omdat je je benadeeld voelt. Je bent niet tevreden over een bepaalde dienst of een bepaald product. 2 Wat is het nut van een klachtenbrief? Wat zijn de voordelen ten opzichte van een telefoongesprek?

1 Een brief is formeler dan een telefoongesprek. 2 Je kunt rustig nadenken over welke argumenten je precies in de brief wilt aanhalen om uit te leggen wat de klacht is. Bij een telefoontje moet je onmiddellijk inspelen op wat de ander zegt. 3 Als je de brief bewaart, heb je meteen ook een bewijsstuk in handen mocht het bedrijf je klacht betwisten en het op een rechtszaak uitdraaien. 3 Hoe pak je een klachtenbrief aan? Wat moet er zeker in staan?

1 Wat is de klacht? Vergeet de details niet, bijvoorbeeld de naam van het product, de prijs, de datum van de aankoop, de plaats waar je het gekocht hebt … 2 Waarom heb je een klacht? 3 Wat kan het bedrijf/… aan de klacht doen? 4 Wat gebeurt er als het bedrijf/… niet ingaat op je klacht?

Vraag 26 - Wie heb je aan de lijn?

191

Voorbeeldbrief Busmaatschappij De Reisduif Vluchtstraat 13 6530 Balen

Uitkerke, 17 september 2014

H. Reiziger D.J. Schoolstraat 45 6413 Uitkerke Betreft: klacht over buslijn 43

Geachte heer, mevrouw Helaas moet ik u melden dat ik een klacht heb over een chauffeur van buslijn 43. Ik ben heel ontevreden over wat er gebeurd is. Vanmorgen om halfzeven stond ik in de regen te wachten bij de halte op de hoek van mijn straat. De bus kwam vijf minuten te laat aanrijden, dus de chauffeur had waarschijnlijk haast want de bus was half leeg en toch reed de chauffeur door. Doordat hij niet stopte, moest ik op de volgende bus wachten en kwam ik te laat op school. Nu verdenken mijn ouders me van opzettelijk spijbelen en kreeg ik strafwerk op school. Hopelijk kunt u begrijpen hoe vervelend dat allemaal voor mij was. Ik verwacht op zijn minst een duidelijk excuus. Met beleefde groeten Hier uw handtekening/paraaf H. Reiziger

Een klacht spreek je uit of schrijf je op wanneer je je op de een of andere manier benadeeld voelt. Je kunt op een klacht reageren. In beide gevallen is het noodzakelijk dat je rustig blijft.

Opdracht 6

192

Schrijf een brief. Gebruik daarvoor een apart blad. De batterij van je nieuwe iPhone5 is heel snel leeg, terwijl die volgens de infobrochure wel 48 uur moet meegaan. Schrijf naar het hoofdkantoor van Fnac, want de plaatselijke verkoopster nam je klacht niet ernstig. Gebruik deze gegevens: Adres bestemmeling: hoofdkantoor Fnac, Nieuwstraat 16, 1000 Brussel Je hebt je kassabon nog waarop staat dat je 2 jaar garantie hebt en die tijd is nog niet verstreken.

Deel 4

Oriënteren Stap 1 Wat is je tekstdoel? Je wilt je publiek informeren / ontspannen / overtuigen / ontroeren. Stap 2 Welke taal past bij deze schrijfopdracht? Je gebruikt formele / informele taal. Voorbereiden Je maakt een aantal afspraken met je leraar.

Persoonlijk antwoord Waarover gaat je klacht?

Wat kan er aan de klacht gedaan worden.

Wat gebeurt er als niemand op de klacht ingaat.

Uitvoeren Naam zender:  Naam ontvanger:  Mijn opdracht moet ten laatste op 

klaar zijn.

Reflecteren Bekijk de checklist voor je start.

Checklist Taal Je gebruikt Standaardnederlands. Je let op spelling. Je schrijft korte, duidelijke zinnen. Je varieert je woordkeuze. Je stemt je taal op de ontvanger af.

Vraag 26 - Wie heb je aan de lijn?

193

Inhoud Je brief bevat de IMS-structuur. Je start met een aanspreking en je eindigt met een slotformule. Je bent altijd vriendelijk. Je houdt rekening met de w-vragen om zo volledig mogelijk te zijn. Je verzoek/klacht komt duidelijk naar voren. Ander Je zet de leraar in cc.

Wat moet je kennen? Je weet wat een verzoek, een klacht en een inlichting inhouden. Je kent tips om er op een correcte manier mee om te gaan.

Wat moet je kunnen? Je kunt op een correcte manier omgaan met inlichtingen, verzoeken en klachten, zowel in gesproken als geschreven taal. Je kunt een klacht en een verzoek formuleren. Je kunt inlichtingen vragen.

194

Deel 4

Vraag 26 - Wie heb je aan de lijn?

195

/10

Afstemmen op situatie/context/ doelpubliek

/5

Afstemmen op doel

Beginner

0 1 2 3 4 5

J e stemt je taal niet op de ontvanger af. De klacht heeft geen of geen duidelijke IMS-structuur. De aanspreking en de slotformule zijn fout of ontbreken. De klacht is ronduit aanvallend of onbeleefd.

0 1 2

 e klacht is niet overtuigend genoeg. D De w-vragen komen in de klacht nauwelijks aan bod.

Noteer hier je eigen vorderingen.

Vorderingsfiche

6 7 8

J e stemt je taal voldoende op de ontvanger af. De klacht bevat in grote lijnen de IMSstructuur. Je start met de juiste aanspreking, maar eindigt met een foutieve slotformule. Je gebruikt een correcte slotformule, maar verknoeit de aanspreking. De klacht is over het algemeen correct geformuleerd.

3

 e klacht overtuigt de ontvanger D voldoende. De meeste w-vragen komen in de klacht aan bod, maar bepaalde informatie ontbreekt.

Gevorderde

9 10

 e taal in de klacht is duidelijk voor de D ontvanger. De IMS-structuur van de klacht is glashelder. Je start met de juiste aanspreking en eindigt met de correcte slotformule. De klacht is correct geformuleerd.

4 5

 e klacht is heel vlot geschreven en D overtuigt op een knappe manier. De w-vragen komen in de klacht aan bod.

Expert

196

Deel 4

/5

TOTAAL /30

Attitude

/10

Zorg voor taal







Je bent een beginner. Je hebt nog een aantal werkpunten:

0 1 2

Je schreef de klacht te laat en niet netjes.

0 1 2 3 4 5

 e klacht bevat te veel taal-/spelfouten. D Je gebruikt geen passende taal voor deze opdracht. Je schrijft te lange, onduidelijke zinnen. Je herhaalt jezelf en maakt de klacht bijgevolg minder aantrekkelijk.



 Misschien kun je de volgende keer op dit werkpuntje letten:

Je bent goed op weg. Dit heb je uitstekend gedaan:

3

J e schreef de klacht netjes maar respecteerde de deadline niet.

6 7 8

 e klacht is grotendeels foutloos. Fouten D komen vooral voor bij moeilijkere woorden. Je gebruikt passende taal voor deze opdracht, maar laat zo nu en dan een steekje vallen. Je schrijft meestal korte, duidelijke zinnen, maar gaat af en toe nog in de fout. Je vermijdt zo veel mogelijk herhalingen en let voldoende op je woordkeuze.

Knappe prestatie: je bent een expert.

4 5

Je schreef de klacht netjes en respecteerde de deadline.

9 10

 e klacht bevat geen taal-/spelfouten. D Je gebruikt passende taal voor deze opdracht. Je schrijft korte, duidelijke zinnen, maar ook langere die voor afwisseling zorgen. Je valt niet in herhaling en varieert je woordkeuze door bijvoorbeeld synoniemen te gebruiken.

Vraag 27

Waarom mag Joost het weten en Piet niet?

Over de herkomst van woorden

Als je de aftocht blaast, blaas je niet echt op een hoorn. Je kunt aan het eind van je Latijn zijn zonder Latijn te kennen. En als iemand zegt: ‘Joost mag het weten’, kan het goed zijn dat die persoon niet eens een Joost kent. Al die uitdrukkingen komen ergens vandaan. Als je de herkomst van woorden en uitdrukkingen verklaart, ben je met etymologie bezig. Je gebruikt daarvoor een gespecialiseerd woordenboek: het etymologisch woordenboek.

1 Waar komt dat woord nu echt vandaan? 2 Daar zit een verhaaltje achter

1 Waar Hietbrinks komt taalles dat woord nu echt vandaan?

 gisch woordenboek. Er bestaat ook een onlineversie

g Q

s

w

w D

Etymologie Betekenis en herkomst: studie van de herkomst der woorden. Grieks etumologíā à étumo = het ware + logie = studie

t

d

w r

l n

 http://www.etymologiebank.nl/.

y

v

s

i

 van dat woordenboek: http://www.etymologie.nl/ en

2 Waar komen deze woorden vandaan? Ga in de bijgevoegde lijst uit het etymologisch woordenboek van het Nederlands op zoek en vat samen. Ga te werk zoals in dit voorbeeld.

m

s

k

 Dat doe je door gebruik te maken van een etymolo-

F

O

x

z

1 Hoe kun je opzoeken waar bepaalde woorden vandaan komen?

h

a

f

Opdracht 1

Pelgrim Betekenis en herkomst: bedevaartganger;  Latijn peregrıˉnus = vreemdeling Aardrijkskunde

Woordverklaring

t sein geven tot) vertrekken de aftocht blazen = (he , zijn = niet verder kunnen aan het eind van je Latijn uitgeput zijn geen ik weet het niet, ik heb er Joost mag het weten = enkel idee van de etymologie = studie van etymologisch = komt van herkomst van woorden

Betekenis en herkomst: kennis van het rijk op

aarde, geografie; aardrijk + kunde = kennis

Vraag 27 - Waarom mag Joost het weten en Piet niet?

197

aardrijkskunde zn. ‘geografie’ Neologisme, ingevoerd ter vertaling van Latijn geographie (uit geo- en -grafie). Het eerste lid is het zn. aardrijk (als tegenstelling tot hemelrijk), mnl. erderike ‘aardrijk’ [1494-1512; MNW], samengesteld uit aarde en rijk 1; het tweede lid is kunde ‘kennis’. etymologie zn. ‘studie van de herkomst der woorden’ Misschien via Oudfrans ethimologie [1170-90; Rey], maar eerder direct ontleend aan Latijn etymologia < Grieks etumologíā, gevormd uit étumo- ‘het ware (van een woord)’ (eigenlijk het zelfstandig gebruikte étumos ‘waar’, van onbekende herkomst). Voor het achtervoegsel zie -logie. De oorspr. betekenis is dus ‘het zoeken naar de waarheid in de woorden’. -logie achterv. Dit internationale wetenschappelijke achtervoegsel gaat terug, dikwijls via Neolatijn -logia, Frans -logie, Engels -logy enz., op Grieks -logíā ‘studie, onderzoek; expressie’, dat is afgeleid van -lógos ‘die zich met een bepaald onderwerp bezighoudt’, maar in bepaalde afleidingen ook kan teruggaan op het simplex lógos ‘woord, spraak, verhandeling, leer’ zoals in dialoog, monoloog, proloog. Lógos en -lógos zijn beide afgeleid van het werkwoord légein ‘spreken’, zie legende. Net als in het Grieks betekent -logie ook tegenwoordig zowel ‘wetenschap’ als ‘woord, expressie’. In de eerste betekenis is het achtervoegsel sinds de 19e eeuw zeer productief en is er ook altijd sprake van een afleiding op -loog ‘beoefenaar van de betreffende wetenschap’. pelgrim zn. ‘bedevaartganger’ Ontleend, al dan niet via Frans peligrin, pelerin (Nieuwfrans pèlerin), aan Laatlatijn pelegrinus, door dissimilatie ontwikkeld uit klassiek Latijn peregrīnus (zn.) ‘vreemdeling’, (bn.) ‘uit vreemde oorden’; dit woord is een afleiding van peregrē ‘uit het buitenland’, gevormd uit per- in de betekenis ‘over … heen, voorbij’, zie per, en een verbogen vorm van ager ‘veld, land’, zie akker. De uitgang -im in veel Germaanse talen (o.a. Engels pilgrim, Zweeds pilgrim) is ontstaan onder invloed van Germaanse mannennamen op -grim. Uit: www.etymologie.nl

3 Vond je dit een moeilijke opdracht? Waarom wel/niet? Waar ondervond je problemen? Persoonlijk antwoord

4 Hoe goed waren je prestaties bij deze opdracht? Geef jezelf een cijfer op tien en motiveer dat. 10 = perfect, 9 = bijna perfect, 8 = heel goed, 7 = goed, 6 = voldoende, 5 = matig, 4 = zwak, 3 = heel zwak, 2 of minder = bijzonder zwak

Persoonlijk antwoord

5 Als je zelf wilt weten waar een bepaald woord vandaan komt, zou je dan een etymologisch woordenboek raadplegen? Waarom wel/niet?

Persoonlijk antwoord

198

Deel 4

6 Zoek op www.etymologiebank.nl de oorsprong van volgende woorden. 1 accordeon

accordeon < hd. akkordion, de naam is afgeleid van hd. akkord ‘samenklank der snaren’ accordeon < fr. accordéon < hd. akkordion, zo genoemd door Damian te Wenen in 1829 naar orchestrion 2 zakdoek sakdoek s.nw. Doek om die neus in te blaas of sweet mee af te vee. Uit Ndl. zakdoek (1785), so genoem omdat die doek in die sak (1sak 2) gedra word. Eerste optekening in vroeë Afr. op 10 Januarie 1674 in die vorm sackneusdoeken 3 auto

Het woord auto wordt algemeen geïnterpreteerd als verkorting van automobiel; beide zijn echter ontleend aan het Frans. Frans automobile ‘zichzelf voortbewegend’ [1861; Rey] is een bn. en werd pas zelfstandig gebruikt als verkorting van voiture automobile, letterlijk ‘zichzelf voortbewegend voertuig’

Etymologie is de studie van de herkomst en verandering van woorden in een bepaalde taal.

2 Daar zit een verhaaltje achter Opdracht 2 Maak een verhaaltje met een uitdrukking. a Lees de omkaderde verhaaltjes en noteer de uitdrukking die je uit de context kunt afleiden. b Verklaar de uitdrukking. c Gebruik de uitdrukking nu zelf in een kort verhaaltje zodat de betekenis duidelijk wordt.

1

Een windei is een ei zonder kalkschaal. Zulke eieren kan de kippenboer niet verkopen, dus daar verdient hij niets mee.

a Dat heeft hem geen windeieren gelegd. b Het heeft hem veel (geld, goeds) opgeleverd. c Persoonlijk antwoord

Vraag 27 - Waarom mag Joost het weten en Piet niet?

199

2

In de tijd van de veldslagen, toen legers elkaar nog rechtstreeks troffen in een strijd van man tegen man, werden met een trompet signalen gegeven. Wanneer het signaal voor de aftocht geblazen werd, ruimde de verliezende partij het veld.

a De  aftocht blazen b Het  opgeven als je een nederlaag hebt geleden, je uit de strijd terugtrekken c Persoonlijk  antwoord

3

De bak was op een schip de plaats waar een groep matrozen gezamenlijk at. Aan de bak betekende dan ook ‘aan het eten’.

a Niet  aan de bak komen b Geen  werk kunnen krijgen c Persoonlijk  antwoord

4

De bierkaai, ofwel bierkade, was de kade waar het bier werd opgeslagen. De mannen die daar werkten, waren sterk en niet te beroerd om hun vuisten voor iets anders te gebruiken dan voor het zeulen met vaten. Tegen hen kon je dus beter niet vechten.

a Vechten  tegen de bierkaai b Een  strijd voeren die je niet kunt winnen c Persoonlijk  antwoord

200

Deel 4

5

Sommige mensen kunnen hun schaamte slecht verbergen: ze worden rood of trekken bleek weg. ‘Rood worden’ heet natuurlijk blozen en blikken staat voor ‘bleek worden’. Het is een verbastering van bleken.

a Zonder  blikken of blozen b Zonder  je te schamen c Persoonlijk  antwoord

6

Deze uitdrukking heeft zijn bestaan aan kieskeurige vogeltjes te danken. Vogelzaad wordt gemengd uit verschillende soorten zaad. Vooral kanaries schijnen de lichte zaadjes lekkerder te vinden dan de donkere en pikken die er als eerste uit. Uiteindelijk blijft dan alleen het donkere zaad over.

a Op  zwart zaad zitten b Geen  geld meer hebben c Persoonlijk  antwoord

7

Als iemand vroeger een middagdutje deed, had hij een excuus nodig. Hij was er even tussenuit en om zijn afwezigheid te verklaren, gaf hij als smoesje op dat hij een uil aan het vangen was. Uilen zijn nachtdieren, overdag slapen ze, dus de middag is een goede tijd om uilen te vangen. De uitdrukking komt al sinds de 17e eeuw voor.

a Een  uiltje knappen b Een  dutje doen c Persoonlijk  antwoord

Vraag 27 - Waarom mag Joost het weten en Piet niet?

201

8

Heelmeester is de oude benaming voor arts. Een heelmeester die bang was de patiënt pijn te doen, greep niet doortastend genoeg in, waardoor de wond kon ontsteken en ging stinken. Het was dus in het belang van de patiënt om streng en hard te handelen, ook al was dat pijnlijk. Op langere termijn had de patiënt meer baat bij een harde hand.

a Zachte  heelmeesters maken stinkende wonden b Halve  maatregelen verergeren het probleem en lossen het niet op. c Persoonlijk  antwoord

Wat moet je kennen? Je weet wat etymologie is. Je kent de spreekwoorden uit opdracht 3 en hun betekenis.

Wat moet je kunnen? Je kunt informatie opzoeken in een lijst uit een etymologisch woordenboek. Je kunt reflecteren op je zoekwerk. Je kunt spreekwoorden uit opdracht 2 in een context gebruiken.

202

Deel 4

Vraag 28

Hoe gemakkelijk ben jij te verleiden?

Over advertenties en affiches

Heb jij de nieuwste tablet-pc al? Reclameadvertenties en affiches vertellen ons elke dag weer welke nieuwe, geweldige zaken er te koop zijn. Dat is precies waar het bij reclame om gaat: een product zo aanprijzen dat mensen het willen kopen. Overal om je heen zie en hoor je reclame. In dit hoofdstuk bekijk je reclameboodschappen.

1 2 3 4 5

Reclame onder de loep Wat is reclame? Invloed reclame en media Waar of niet waar? Aan de slag!

1 Reclame onder de loep Opdracht 1 Bekijk de advertenties en vul de tabel aan. 1 2

3

4

Vraag 28 - Hoe gemakkelijk ben jij te verleiden?

203

6

5

8

7

Advertentie

2

3

4

Nivea

Bic

Nestlé

Media Markt

Gebruiken ze een illustratie?

Ja

Ja

Ja

Ja

Wat trekt je aandacht?

Haar van de

Foto

Foto

Foto

Geef de slogan die ze gebruiken.

Kracht, op haar mooist

Helping students cheat since 1945

Have a break, have a …

/

Is het product afgebeeld?

Ja

Ja

Ja

Ja

Wordt er een prijs vermeld?

Nee

Nee

Nee

Ja

Staat er een logo rechtsonder?

Nee (wel op de fles)

Ja

Nee (wel op de Nee KitKat zelf)

Wie adverteert?

Zeg met één woord wat jij ervan vindt.

204

1

Deel 4

vrouw

…

…

…

…

Advertentie

5

6

7

8

Wie adverteert?

Ben&Jerry’s

Axe

VW

Kellogg’s

Gebruiken ze een foto?

Ja

Ja

Ja

Ja

Wat trekt je aandacht?

Illustratie

Illustratie

Illustratie

Illustratie

Geef de slogan die ze gebruiken.

Like the ice New Axe Anarcream, love the chy For him + story for her …

Perfectly tuned

Ik wil alleen pap die krak zegt.

Is het product afgebeeld?

Nee

Ja

Nee (slechts Ja een deel ervan)

Wordt er een prijs vermeld?

Nee

Nee

Nee

Nee

Staat er een logo rechtsonder?

Nee

Nee

Ja

Nee (wel links op de doos)

Zeg met één woord wat jij ervan vindt.

…

…

…

…

Opdracht 2 1 Welke van de advertenties uit opdracht 1 vind jij de beste? Waarom? Denk aan wat je leerde in het tweede jaar.

Persoonlijk antwoord 2 Maak met behulp van de advertenties een lijstje met die elementen die typisch zijn voor een goede advertentie.

Suggesties:

Prijs

Een illustratie

Merknaam

Een slogan

Logo van firma

Afbeelding product

…

2 Wat is reclame? Opdracht 3 Lees deze definitie van reclame. Reclame is een vorm van communicatie die potentiële klanten aanspoort of overhaalt om bepaalde producten en diensten aan te schaffen. Reclame wil consumptie bevorderen. Dat doet ze door een merkimago te creëren en getrouwheid aan een merk te versterken. Reclame promoot een product, dienst, bedrijf of idee. Naar: www.wikipedia.com

Vraag 28 - Hoe gemakkelijk ben jij te verleiden?

205

1 Verklaar deze woorden. Gebruik een gepaste woordstrategie. Communicatie: het  overbrengen en ontvangen van een boodschap Consumptie: het  nuttigen van voedsel, het verbruiken van goederen Merkimago: het  beeld dat mensen hebben van een bepaald merk Promoten: reclame  maken voor, verkoop bevorderen 2 Stel aan de hand van het volgende schrijfkader en met behulp van je lijstje uit opdracht 2 zelf een definitie van reclame samen. Werk samen met je buur. Reclame is een 

Een kenmerk van 

is 

Dat betekent dat 

Een ander belangrijk kenmerk is 

Tot slot 

3 Invloed reclame en media Opdracht 4 Lees de tekst. Beantwoord de vragen. Kies de gepaste leesstrategie.

Jongeren zijn gevoelig voor reclameboodschappen. Ze willen er graag bij horen en gaan snel mee in trends en hypes. Alles om maar hip te zijn. Reclameboodschappen spelen daarop in. Sommige producenten richten zich speciaal tot jongeren. Een algemene marketingstrategie is het toekennen van positieve eigenschappen aan een product en de mensen die dat product gebruiken.

Woordverklaring

206

Deel 4

tijdelijk hype = verschijnsel dat cht krijgt nda -aa bovenmatige media dan het in lijkt er rijk ang bel en daarvoor werkelijkheid is

Jongeren zijn gevoelig voor humoristische reclame of reclame die ‘gezellig’, ‘leuk’, ‘feest’ en ‘sociaal succesvol’ uitstraalt. Wanneer een product aan dat beeld beantwoordt, dan zullen jongeren het vaker kopen. Drankreclames zetten jongeren aan tot drinken. Jongeren die nog niet drinken, kunnen er onder invloed van reclame mee beginnen. Jongeren die al drinken, kunnen door reclame meer gaan verbruiken. De tabaksindustrie werkt onder andere met hippe kleurtjes en aantrekkelijke kleding. Jongeren zijn (nog) gemakkelijker te beïnvloeden dan hun ouders. Daardoor hebben reclames een grote invloed op hun koopgedrag en schaffen ze producten aan die ze eigenlijk niet nodig hebben. Films en televisieprogramma’s (soaps!) hebben een vergelijkbare invloed. Jongeren leren van wat ze op televisie of in films zien. Het gedrag dat acteurs vertonen, gaan ze normaal vinden en zelfs overnemen. Wanneer jongeren vaak naar films of televisieseries kijken waarin veel gerookt of gedronken wordt, dan zullen ze dat zelf ook eerder gaan doen. Vooral wanneer het er allemaal leuk en gezellig uitziet en het geen nare gevolgen heeft. Naar: www.ouders.puberenco.nl

1 Geef twee strategieën die de reclamewereld gebruikt om je aan te zetten tot consumeren. – Positieve eigenschappen aan een product toekennen en aan de mensen die het product gebruiken

– Humor gebruiken en een beeld schetsen van gebruikers die sociaal succesvol zijn 2 Welke gevaren schuilen er in reclameboodschappen voor tieners?

Jongeren kunnen onder invloed van reclame dingen gaan doen die ze niet deden of producten kopen die ze niet nodig hebben. Jongeren kunnen bv. beginnen te drinken. 3 Welke invloed hebben films en televisieprogramma’s?

Als acteurs in films en op televisie producten consumeren of dingen doen zonder dat hun gedrag nare gevolgen heeft, zullen tieners dat gedrag kopiëren. 4 Kon je de vragen vlot beantwoorden? Waarom (niet)?

4 Waar of niet waar? Opdracht 5 Gelukkig zijn er mensen die willen dat de waarheid zegeviert. In het praatprogramma Volt test Kobe Ilsen elke week een ander product. Bekijk het fragment en beantwoord daarna de vragen. Gebruik de gepaste kijk- en luisterstrategie. 1 Welk product test Kobe?  Gillette scheergel

Vraag 28 - Hoe gemakkelijk ben jij te verleiden?

207

2 Wat belooft de reclame?  Dat het verschil duidelijk merkbaar is. Het gaat sneller en het resultaat is beter.  3 Wie is de ervaringsdeskundige in het filmpje?  Een echte Turkse of Marokkaanse barbier 4 Hoe test Kobe het product?  Door de reclame na te bootsen en te vergelijken met de realiteit 5 Wat is de conclusie van de test?  is geen verschil, beide producten werken niet. Er 6 Kon je de vragen vlot beantwoorden? Waarom (niet)? 

5 Aan de slag Opdracht 6 Nu ben jij aan de beurt. Je maakt op je computer zelf een advertentie voor een compleet nonsensproduct. Je bedenkt een product dat helemaal niet bestaat of dat spectaculaire eigenschappen heeft. Dat product promoot je in een advertentie die alle hoofden doet draaien. Stap 1  Mijn product is:  Stap 2  Checklist: Product Slogan Illustratie Prijs

Kleuren en lettertypes Logo Merknaam …

Stap 3  Voeg je advertentie toe aan je portfolio.

Wat moet je kennen?

Wat moet je kunnen?

Je kent de delen van een reclame (advertentie).

Je kunt de elementen in een reclame (advertentie) herkennen en benoemen.

Je kent de definitie van reclame.

Je kunt een definitie formuleren van reclame. Je kunt de gepaste lees- of luisterstrategie inzetten.

208

Deel 4

Vraag 29 Romantiek voor dummy’s? Over romantiek en realisme

Waaraan denk jij als je het woord ‘romantiek’ hoort? Kaarsjes en rozen en … Vergeet het maar. Dat heeft er deze keer niets mee te maken. Romantiek is de naam van een bepaalde periode uit de (kunst-) geschiedenis. In deze les kom je heel wat te weten over die periode. Je maakt ook tijd voor de realist in jezelf …

1 Quiz romantisch 2 Boekenromantiek 3 Doekenromantiek 4 Gedaan met dromen 1893 (oil on canvas), La Belle Dame Sans Merci, (1849-1917) / Waterhouse, John William Darmstadt, Hessisches Landesmuseum, Art Library Germany / The Bridgeman

1 Quiz romantisch Opdracht 1

Open de PowerPointpresentatie over romantiek en realisme en beantwoord de vragen.

1 Hoe noem je de periode voor de romantiek?

de verlichting 2 Geef twee gevolgen van de vooruitgang en de industrialisatie.

–  Mensen gaan op zoek naar werk in de steden die steeds groter worden. –  Opkomst van de grote fabrieken – vervuiling van de steden –  Ontstaan van een nieuwe klasse: de arbeiders 3 Wat was de reactie van de romantici op de industrialisatie? Geef een voorbeeld.

–  De mens probeert te ontsnappen aan de alledaagse werkelijkheid. –  De kunstenaars waren heel rebels en individualistisch. 4 Noteer twee verschillen tussen de romantiek en de vorige periode. Tijdens de verlichting heerste het rationalisme, het verstand. De mensen aanvaardden de werkelijkheid en volgden de regels (ratio). Tijdens de romantiek heerste de sentimentaliteit, gevoelens en verbeelding waren van belang en de romantici ontvluchtten de werkelijkheid. De nadruk lag op vrijheid en creativiteit (creatio). 5 Welke twee nieuwe literaire genres ontstonden tijdens de romantiek?

de historische roman en de gothic novel

6 Het bekendste ‘gothic’ verhaal werd geschreven door een vrouw. Wie was ze?

Mary Shelley schreef Frankenstein

Vraag 29 - Romantiek voor dummy’s?

209

7 Wat is het doel van een ‘Femme Fatale’? Om haar eigen geluk te vergroten gebruikt ze haar schoonheid en seksualiteit om mannen te verleiden en in het ongeluk te storten. 8 Wat doet ‘La belle dame sans merci’ met jonge ridders?

De mooie dame zonder genade lokt ridders de dood in, zonder reden. 9 Hoe heet de periode na de romantiek?

realisme

De romantiek valt het best te omschrijven als een belangrijke manier van denken vanaf het einde van de 18e eeuw tot het midden van de 19e eeuw. Ze had een enorme invloed op beeldende kunst, muziek en literatuur. Het gevoelsleven staat centraal. Vaak gaat dat gepaard met een geïdealiseerd verleden, nationalisme, ver gelegen geromantiseerde oorden en een verlangen naar de eeuwigheid of de natuur.

Naar: www.kunstkennis.nl

2 Boekenromantiek Je weet nu al waarmee de romantische kunstenaars zich bezighielden. Ook boeken en gedichten vertelden over romantische onderwerpen.

2 Gezelle

x

x

x

x x

3 Goethe 4 Conscience

x

5 Dumas

x

Opdracht 3

Het griezelige en gruwelijke

1 ’T Hooft

Het myste­ rieuze, de dood

De liefde

Het geloof

Verre oorden

Nationa­ lisme

Het verleden

Lees de gedichten die je van je leraar krijgt en duid de passende thema’s in deze tabel aan. Vaak kun je meer dan één kruisje plaatsen. De ongerepte natuur

Opdracht 2

x

x

Een van de belangrijkste werken uit de romantiek is het boek van Johann Wolfgang Goethe Die Leiden des jungen Werthers. Lees de tekst en beantwoord de vragen.

Woordverklaring

210

Deel 4

voor het nationalisme = voorliefde eigen volk

In 1774 verscheen in Leipzig, anoniem, Die Leiden des jungen Werthers. De naam van de schrijver bleef niet lang geheim: Johann Wolfgang Goethe. Het boek maakte die naam in de hele wereld bekend. Een groot aantal, vooral jonge mensen, kon zich met de held identificeren. Die held was Werther, de intelligente, romantische jongeman, die in Lotte zijn grote liefde ontmoette, maar moest ervaren dat die liefde niet beantwoord werd. Zij had haar hart aan een ander geschonken. Toen Werther zich dat ten slotte realiseerde, maakte hij een eind aan zijn leven. Naar: www.volkskrant.nl

1 De jonge Werther pleegt aan het einde van het boek zelfmoord. Geef duidelijke redenen waarom dat goed past in de romantische literatuur.

Vlucht uit de werkelijkheid, gevoelsleven, verlangen naar eeuwigheid

2 Het boek is een briefroman, eigenlijk een soort dagboek. Werther schrijft zijn hele geschiedenis in lange brieven naar zijn vriend Wilhelm. Beluister drie korte fragmenten uit het boek en beantwoord daarna de vragen. Bespreek vooraf met je buur hoe je de luisteropdracht zult aanpakken. Fragment 1 1 Hoe klinkt Werther? Welke gevoelens gaan er door hem heen?

Sentimenteel, over the top, vreselijk verliefd 2 Heb je je zelf al eens zo gevoeld? Wanneer? Waarom?

Persoonlijk antwoord Fragment 2 1 Wat doet Lotte met de kanarie?

Ze geeft hem kusjes en voedert hem met voedsel dat ze tussen haar eigen lippen houdt. 2 Hoe voelt Werther zich daarbij? Waarom is dat moeilijk voor hem denk je?

Werther wil zelf zo dicht bij haar zijn, haar kussen. Hij wil alleen wel beleefd blijven, wat moeilijk is als zij onbewust zulke uitdagende dingen doet. Fragment 3 1 Wie is Albert?

Albert is de verloofde van Lotte.

Vraag 29 - Romantiek voor dummy’s?

211

2 Wat beweert Werther over Albert?

Hij beweert dat Albert Lotte nooit zal kunnen beminnen zoals hij dat kan. Albert houdt wel van haar, maar niet zoals Werther dat doet. Werther heeft iets extra’s, een zekere fijngevoeligheid die Albert niet heeft. 3 Wie vraagt Werther om hulp?

Werther richt zich tot God. Hij smeekt of hij er niet voor kan zorgen dat Lotte toch zijn vrouw wordt. Opdracht 4

Kruip in je pen. Het personage van Werther kun je eigenlijk het best vergelijken met een verliefde puber in deze tijd. Stel je voor, je bent reuzeverliefd en de jongen/het meisje van je dromen heeft vandaag naar je gelachen en ‘hey’ gezegd! Schrijf een dagboekfragment over die ontmoeting. Beeld je daarbij in dat je een groot romantisch kunstenaar bent. Je gevoelens overheersen. Je verwijst naar en vergelijkt met het verleden, je droomt van verre oorden. Je verwerkt zo veel mogelijk kenmerken van de romantiek in je fragment. Enkele afspraken: – lengte: maximaal 100 woorden – taal: informele taal waarbij je je richt tot je dagboek, maar nog altijd Standaardnederlands.



212

Deel 4



3 Doekenromantiek Opdracht 5 Voor deze opdracht trek je op pad, reëel of virtueel, op zoek naar romantische doeken. Zoek enkele specifieke werken. Vul de fiche aan en gebruik de kenmerken die je in de tabel uit opdracht 2 vindt om je keuze te rechtvaardigen. Gebruik minstens twee kenmerken per kunstwerk. Zoek een schilderij dat 'De Dood' in beeld brengt. Titel:  Kunstenaar:

Jaar: 

Thema:  Kenmerken: 

Zoek een kunstwerk dat de macht van de natuur uitbeeldt. Titel:  Kunstenaar:

Jaar: 

Thema:  Kenmerken: 

Zoek een romantisch schilderij dat je erg aanspreekt. Vertel ook waarom je voor dat schilderij kiest. Titel:  Kunstenaar:

Jaar: 

Thema:  Kenmerken:  Verantwoording keuze: 

4 Gedaan met dromen Opdracht 6

Lees de tekst en beantwoord de vragen. Aan het begin van de 19e eeuw was het kunstlandschap verdeeld in twee kampen. Er was de neoclassicistische stroming zoals die onderwezen werd op de academiën. Daarnaast waren er de kunstenaars uit de romantiek die de persoonlijke emotie als uitgangspunt namen. Waar de neoclassicisten een ideaalbeeld probeerden weer te geven en veel sterke lijnen en sobere kleuren kozen, gebruikten de romantici veel kleurverschillen en het contrast licht/ donker om zo goed mogelijk een persoonlijke emotie over te brengen.

Vraag 29 - Romantiek voor dummy’s?

213

In de loop van de 19e eeuw ontstond als reactie op de twee stromingen een derde stroming, het realisme. De realisten probeerden de wereld uit te beelden zoals hij is en niets mooier te maken dan de werkelijkheid. Dat zag je opnieuw in het kleurgebruik, dat veel somberder werd, maar ook in de keuze van het onderwerp. De realisten kozen veelal gewone burgers als onderwerp en ze beeldden die zo realistisch mogelijk af. Geen gespierde lichamen dus zoals bij de neoclassicisten, maar gedetailleerde gezichten met rimpels en wratten. Naar: J. De Baaij www.kunstvensters.com

1 Som met behulp van de tekst de kenmerken van het realisme op. De werkelijkheid wordt zo goed mogelijk afgebeeld. Er is aandacht voor de gewone burger. De realisten proberen de wereld uit te beelden zoals hij is en niets mooier te maken dan de werkelijkheid. 2 Welke stroming spreekt jou het meest aan en waarom? Romantiek of realisme? Geef minstens twee argumenten.

Persoonlijk antwoord

Realisme heeft aandacht voor de gewone burger. De werkelijkheid wordt weergegeven zoals ze is, zonder persoonlijke wijzigingen. Ook de minder mooie kanten van de maatschappij komen aan bod.

Opdracht 7

De creatieve curator Als eindopdracht leid je je medeleerlingen virtueel rond in jouw museum. Je presenteert hen als een volleerde gids de twee mooiste, griezeligste of bijzonderste schilderijen in het museum.

1 Kies uit opdracht 5 twee schilderijen. Voeg daar een realistisch schilderij naar keuze aan toe. Zoek over alle drie zo veel mogelijk informatie. Vergeet je bronnen niet te vermelden.

2 Dit schema kan je helpen om je rondleiding voor te bereiden. Wat zie je?

Geef een korte beschrijving van de afbeelding: vermeld de kunstenaar, de titel, het jaartal en het formaat.

Woordverklaring

214

Deel 4

van een collectie, hij curator = de beheerder rond of interesse in de terg heeft meestal een ach en antropologie geschiedenis, archeologie

Kleur?

Contrast: tegenstelling lichte/donkere kleuren Symbolisch kleurgebruik (kleurgebruik waarbij de kleuren een bepaalde betekenis hebben, bv. rood voor de liefde)

Wat is het thema?

Geloof, natuur, het exotische … Waaraan merk je dat?

Doel?

Wat zou de bedoeling van de kunstenaar zijn? Wat zou hij op de toeschouwer willen overbrengen?

3 Verwerk de informatie in een vloeiende tekst die je inoefent voor je virtuele rondleiding. Bij de presentatie mag je één spiekbriefje gebruiken waarop niet meer dan 15 woorden staan! Kijk zeker de checklist en je vorderingsfiche na.

Checklist In de inleiding vermeld je wat het onderwerp van deze rondleiding is. Met je inleiding trek je meteen de aandacht van je publiek. In de alinea’s geef je voldoende informatie over je onderwerp. Je gebruikt het gepaste taalregister. Je alinea vertrekt vanuit een kernzin. Niet elke zin begint met het onderwerp. In het slot herhaal je het hoofdonderwerp, maak je een samenvatting of een besluit of geef je een goede raad. Je lichaamshouding en mimiek zijn gepast. Je spreekt Standaardnederlands. Je spreekt niet te stil of te luid. Je spreekt niet te snel en articuleert goed.

Wat moet je kennen?

Wat moet je kunnen?

Je kent de kunststromingen romantiek en realisme bij naam.

Je kunt uit een tekst of beeld themaelementen van romantiek/realisme halen.

Je kent de belangrijkste thema’s van die stromingen.

Je kunt een tekst plaatsen onder het juiste thema binnen romantiek/realisme.

Je kunt die stromingen plaatsen binnen de kunstgeschiedenis.

Je kunt wat je geleerd hebt op een gestructureerde manier vertellen.

Vraag 29 - Romantiek voor dummy’s?

215

216

Deel 4

/5

/5

Zorg voor taal

Opbouw

/5

Afstemmen op situatie/context/ doelpubliek

/5

Afstemmen op doel

0 1 2

E r is te weinig afwisseling in de zinsconstructies. Je spreekt geen Standaardnederlands.

0 1 2

 e indeling (inleiding, midden en slot) is D niet terug te vinden in de tekst. De tekst is niet logisch opgebouwd. De inleiding trekt de aandacht van het publiek niet.

0 1 2

De stijl is onvoldoende aangepast aan de situatie: te plechtig/te informeel/…

0 1 2

De luisteraar krijgt onvoldoende informatie bij het onderwerp.

Beginner

Noteer hier je vorderingen. Je wordt beoordeeld op zes aandachtspunten.

Vorderingsfiche voor de spreekopdracht

3



3

 insconstructies zijn voldoende Z afwisselend. Je spreekt niet altijd Standaardnederlands.

3

 e indeling (inleiding, midden en slot) is D gedeeltelijk terug te vinden in de tekst. De tekst is niet altijd logisch opgebouwd. De inleiding trekt de aandacht van het volledige publiek niet echt.

3

De stijl past bij de situatie. Een enkele keer is het taalgebruik te plechtig/te informeel. Bijvoorbeeld:





De luisteraar kan de tekst bij het onderwerp volgen. Dit heeft misschien wat meer uitleg nodig:

Gevorderde

4 5

Je spreekt Standaardnederlands.

Zinsconstructies zijn heel afwisselend.

4 5

 e indeling (inleiding, midden en slot) is D volledig terug te vinden in de tekst. De tekst is logisch opgebouwd. De inleiding trekt onmiddellijk de aandacht van het publiek.

4 5

De stijl is perfect aangepast aan de situatie.

4 5

De luisteraar bevat voldoende informatie en is duidelijk voor de luisteraar.

Expert

Vraag 29 - Romantiek voor dummy’s?

217

TOTAAL /30

 









Misschien kun je de volgende keer op dit werkpuntje letten:

Je bent goed op weg. Dit heb je erg goed gedaan:

Je bent een beginner. Je hebt nog een aantal werkpunten:

Leverde je de taak tijdig in? Leverde je de taak netjes in?

3

Attitude



De rondleiding was redelijk uitgewerkt: je gaf voldoende informatie, maar moet nog werken aan:

Heb je rekening gehouden met opmerkingen bij vorige spreekopdrachten?

0 1 2

De rondleiding was oppervlakkig: je gaf te weinig informatie.

Evolutie

/5

Hoofdlijnen naar voren brengen

Knappe prestatie: je bent een expert!

4 5

De rondleiding was heel grondig uitgewerkt: je was voorbereid, gaf duidelijke en interessante informatie.

Vraag 30

Is een meisje altijd vrouwelijk?

Over het betrekkelijk voornaamwoord Is een meisje altijd vrouwelijk? Dat is de vraag! In principe is een meisje altijd vrouwelijk, toch wat het natuurlijke geslacht betreft. Wat het genus aangaat, ligt het wel even anders. Je spreekt over ‘het’ meisje … onzijdig dus en dat heeft zo zijn gevolgen, ook voor het betrekkelijk voornaamwoord.

1 2 3 4

Wat is het betrekkelijk voornaamwoord? Die of dat? Wie of wat? Dat of wat?

1 Wat is het betrekkelijk voornaamwoord? Opdracht 1

Lees het artikel en beantwoord de vragen.

73-jarige vrouw bereikt top Mount Everest Een Japanse die haar 73e verjaardag al voorbij is, heeft de Mount Everest beklommen. Dat is de hoogste berg op aarde die maar liefst 8848 meter hoog is. Ze is daarmee de oudste vrouw die ooit de top bereikte. Tamae Watanabe, die het goed maakt, kwam vandaag aan op het hoogste punt. Ze is zelfs al terug op weg naar beneden, aldus de organisatoren. Watanabe verbrak haar eigen record dat ze in mei 2002 op 63-jarige leeftijd had gevestigd. De oudste man die de Mount Everest ooit heeft bedwongen, was 76. Naar: www.hln.be

1 Schrijf de onderstreepte woorden onder elkaar op. Het zijn betrekkelijke voornaamwoorden.

die: Japanse die: berg die: vrouw die: Tamae Watanabe dat: record die: man 2 Betrekkelijke voornaamwoorden verwijzen naar een ander woord dat eraan voorafgaat. Noteer naast elk betrekkelijk voornaamwoord naar welk woord het verwijst.

218

Deel 4

2 Die of dat? Opdracht 2 1 Markeer het woord waarnaar het betrekkelijk voornaamwoord verwijst, waarop het betrekking heeft. 1 Londen is de stad die bekend staat om haar vele musicaltheaters. 2 Aan de muur hangt een schilderij dat door Karel Appel geschilderd werd. 3 Meer dan een maand heb ik moeten wachten op het pakje dat ik besteld had. 4 Zag je de vleermuizen die net voorbij vlogen? 5 Je moet de lepel die in de suikerpot zit, niet gebruiken om in je thee te roeren. 6 De acteur die de hoofdrol vertolkte, vond ik geweldig. 7 Heb jij de dvd’s die ik je uitleende nog? 8 Zie je dat meisje met het rode T-shirt dat daar loopt? Zij is de vriendin van de jongen die onze voetbalploeg komt versterken. 2 Wanneer gebruik je ‘dat’ en wanneer ‘die’? Leg uit met je eigen woorden.

Voor de-woorden gebruiken we ‘die’ en voor het-woorden gebruiken we ‘dat’. 3 Wie of wat? Opdracht 3

Onderzoek het verschil tussen het gebruik van ‘wie’ en ‘wat’. In de zinnen staat een betrekkelijk voornaamwoord, maar het woord waarop het betrekking heeft, is niet te bespeuren. Je kunt het er zelf wel bij bedenken.

1 Onderstreep het betrekkelijk voornaamwoord en schrijf achter de zin een woord waarop het betrekking kan hebben. 1 Wie gelooft dat alles vanzelf gaat, is helemaal fout! degene/hij/die  … 2 Wat jij doet, kan echt niet. Dat(gene)  wat … 2 Vervang ‘wie’ door ‘wat’ en omgekeerd. Waarom lukt het wel/niet?

Dat kun je niet. Voor personen kun je enkel ‘wie’ gebruiken. tip

Als je ‘wie’ niet door ‘degene die’ en ‘wat’ niet door ‘dat wat’ kunt vervangen, zijn het GEEN betrekkelijke voornaamwoorden.

4 Dat of wat? Opdracht 4 1 Lees de zinnen en onderzoek het verschil. 1 De kinderen keken naar een tv-programma, wat wij goed vonden. 2 De kinderen keken naar een tv-programma dat wij goed vonden.

Vraag 30 - Is een meisje altijd vrouwelijk?

219

a Welk verschil in betekenis merk je tussen de twee zinnen? Leg uit.

Zin 1: We vinden het goed dat de kinderen naar een tv-programma kijken. Wat  niet betekent dat we het programma zelf goed vinden. Zin 2: We  vinden het een goed programma.  b Daaruit kun je afleiden dat ‘dat’ gebruikt wordt voor iets                           bepaalds (dat programma) en ‘wat’ voor              ? een hele zin. 2 Wat leid je af uit deze voorbeelden? 1 Dit is nou echt het stomste wat je kon doen! 2 Het mooiste wat ik ooit gezien heb, is de krater van een vulkaan. 3 Het laatste wat je doet, is de stoelen op de banken zetten. Na vormen zoals het stomste – het mooiste – het laatste gebruik je ‘wat’      .

Het betrekkelijk voornaamwoord verwijst naar: 1 een woord, 2 een woordgroep, 3 een hele zin die eraan voorafgaat. Je gebruikt: – die of dat Naargelang het woord dat eraan voorafgaat een de-woord of een het-woord is, gebruik je respectievelijk die of dat. Bv. De brug, die door de vrachtwagen aangereden werd, wordt afgebroken. Het kindje dat weent, is het zusje van Anna. – wie Wie gebruik je enkel voor personen en na een voorzetsel. Bv. M  ama had voor mijn verjaardag een clown uitgenodigd om wie we hard moesten lachen. (want: om is een voorzetsel) Bv. Ze gooiden een emmer water over Diederick, die er niet mee kon lachen. (want: geen voorzetsel en ook geen persoon) – wat Wat gebruik je in deze gevallen: • na alles, iets, niets, veel, het enige Bv. Alles wat hij wist, schreef hij op.  • na vormen zoals het mooiste, het aardigste, het grootste Bv. Het mooiste wat ik gelezen heb, zal ik je vertellen. • als je wat kunt vervangen door datgene wat Bv. Wat ik onthouden heb, zal ik noteren. • na een zin Bv. Hij zei toen iets totaal anders, wat me irriteerde. Zij fietste op haar blote voeten, wat niet verstandig is.

Woordverklaring

220

Deel 4

van een vulkaan krater = uitbarstingsmond oemde volgorde gen de in respectievelijk =

Opdracht 5 Vul het gepaste betrekkelijk voornaamwoord in. Kies uit: die, dat, wie en wat. 1 Wie      rookt, leeft erg onverstandig. 2 Het schilderij      je hebt opgehangen, hangt scheef. dat 3 Wat      ik niet begrijp, is dat je je daar druk om maakt. 4 Het slechte weer      we verwachtten, bleef uit. dat 5 Ik zie      jij niet ziet. wat 6 De gewonde hond die      ik vond, jankte heel zielig. 7 Is dat alles      we nodig hebben? wat 8 Het eerste      hij deed, was een douche nemen. wat 9 Hij kwam telkens te laat,      me behoorlijk irriteerde. wat 10 De poster achter in het lokaal,      mijn collega heeft opgehangen, is verdwenen. die

Opdracht 6

Markeer de foutieve betrekkelijke voornaamwoorden in dit artikel en verbeter ze in de marge.

De nepmail of hoax Een hoax (= grap) is een nepbericht die meestal als grap bedoeld is. Er zijn vele voorbeelden van en iedereen heeft ze al meermaals ontvangen en waarschijnlijk ook doorgestuurd. Soms zijn ze echt grappig en goed gemaakt. Zo was er een nepmail over bonsaikatjes in Japan dat in een kleine bokaal gestopt werden zodat ze niet konden groeien. Ze bleven daarom zo klein als een bonsaiplantje. De vele foto’s in de mail bevestigden de boze praktijken. Je kon een petitie ondertekenen tegen zoveel kwaadaardigheid … dat dan ook massaal gebeurde. Die hoax begon wellicht als een onschuldige studentengrap. Maar voor spammers was het een perfecte manier om zo veel mogelijk geldige e-mailadressen te verzamelen. De gratis geschenken De berichten dat de naam van een bekend bedrijf in hun hoax gebruiken, zijn minder grappig. Een zogezegd bekend gsm-bedrijf stuurt je het nieuwste gsm-model die je bovendien gratis krijgt. Maar daarvoor moet je wel het bericht naar het gsm-bedrijf terugsturen en vervolgens naar ten minste tien personen verzenden. Zo kan de server van het gsm-bedrijf platgelegd worden, dat de bedoeling was. Het gaat zonder moeite doordat iedereen dat belust is op een gratis gsm, massaal berichtjes stuurt. En die gratis gsm? Wel, daar is niets van aan natuurlijk.

dat die wat

die dat wat die

Hoe kun je een hoax herkennen? – Een hoax heeft nooit een datum. – Dikwijls worden er vertrouwde instanties aangehaald, bv. politiediensten, bekende bedrijven, internetproviders, bekende intergouvernementele organisaties. – Meestal bespeelt de inhoud je gevoelens. – Er wordt geld of een geschenk in het vooruitzicht gesteld. – Dikwijls wordt er met ongeluk gedreigd wanneer je de e-mail niet zou doorsturen.

Woordverklaring rieglijk bericht nepbericht = bedrog, bed iatuur te kweken min in om bonsai = techniek aan de overheid gericht petitie = verzoekschrift een netwerk een server = computer die in t vul ver ondersteunende taak r naa d gen lan belust op = ver den lhe vee hoe te gro in = massaal aan instantie = overheidsorg

Vraag 30 - Is een meisje altijd vrouwelijk?

221

Doorbreek de ketting – Je kunt ook naar Google surfen en kernwoorden van de e-mail intypen. Je krijgt meestal onmiddellijk uitsluitsel of het om een hoax gaat. – Als je twijfels hebt over de herkomst van een e-mail, stuur die dan niet verder door en delete de e-mail. – Maak niet zomaar jouw e-mail adres en dat van je vrienden bekend. – Je doet nooit verkeerd met de Blind Carbon Copy (bcc) te gebruiken als je je e-mail naar veel mensen wilt versturen. – Zet in ieder geval nooit een adres die onbekend is in kopie. – Stuur liever een weblink dan foto’s of filmpjes.

dat

Naar: www.jongeren.ikbeslis.be

Opdracht 7

Je vertelt een verhaaltje met de hele klas. Om beurten voeg je een zin toe aan wat voorafging. Het mag leuk zijn, maar ook triestig of spannend. Let wel: je gebruikt in elke zin minstens één gepast betrekkelijk voornaamwoord. Zo begint het … Er was eens een oud mannetje dat helemaal alleen in een groot herenhuis woonde.

Wat moet je kennen?

Wat moet je kunnen?

Je kent de betrekkelijke voornaamwoorden die, dat, wie, wat.

Je kunt het betrekkelijk voornaamwoord correct gebruiken.

Je kent de regels om het correcte betrekkelijk voornaamwoord te gebruiken.

Je kunt een foutief gebruikt betrekkelijk voornaamwoord vinden en verbeteren. Je kunt het woord aanduiden waarnaar het betrekkelijk voornaamwoord verwijst.

222

Deel 4

Vraag 31

Vind jij taal ook ‘superformiweldigein­defantakolosachtig’?

Over homoniemen, synoniemen en antoniemen

Wanneer mensen communiceren, proberen ze hun woordenschat te variëren. Het is namelijk leuk om iets op verschillende manieren te kunnen zeggen. Kijk bijvoorbeeld naar het woord ‘superformiweldigeindefantakolosachtig’. Het bevat (het begin van) heel wat woorden die hetzelfde betekenen: super, formidabel, geweldig, het einde, fantastisch en kolossaal. Als dat niet origineel is. Als je over een rijke woordenschat beschikt, ken je al heel wat woorden die hetzelfde of het tegenovergestelde betekenen of zelfs verschillende betekenissen hebben. In deze les leer je je taal verrijken door synoniemen, antoniemen en homoniemen te gebruiken.

1 2 3 4

Afvallen? Daar ben ik vet mee! Een synoniem? Dat is zoals ‘ploeg’ en ‘team’! Opdracht, oefening, opgave of taak? Wat als Roos zich ergert aan je roos?

1 Afvallen? Daar ben ik vet mee! Opdracht 1

Geef drie antoniemen van zwaar.

Persoonlijk antwoord, bijvoorbeeld: licht, mager, slank, spichtig, sprietig, uitgemergeld … Opdracht 2 Wanneer gebruik jij een antoniem? Waarom? Persoonlijk antwoord Opdracht 3 Verbind de woorden met een antoniem. Schrijf je antwoord in de tabel. 1 definitief 2 abstract 3 mals 4 praktisch 5 ontkennen 6 vastberaden 7 gezellig 8 invoeren 9 verwaarlozen 10 aantrekkelijk

a kil b afstotelijk c voorlopig d weigeren e verzorgen f concreet g intelligent h bevestigen i taai j afschaffen k weifelend l theoretisch m chronisch

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

c

f

i

l

h

k

a

j

e

b

Woordverklaring atie uitwisselen communiceren = inform n, afwisselen sele wis ens variëren = telk

Vraag 31 - Vind jij taal ook ‘superformiweldigein­defantakolosachtig’?

223

Opdracht 4

Opdracht 5

Doe een beroep op je voorkennis van het Nederlands en vind de antoniemen van deze karaktertrekken. 1 vrolijk

           droevig

6 gemeen

           aardig, lief

2 introvert

           extravert

7 kalm

           zenuwachtig

3 gierig

           vrijgevig

8 luidruchtig

           stil

4 sociaal

           asociaal

9 spontaan

           berekend, verlegen

5 optimistisch

           pessimistisch

10 zelfverzekerd

           onzeker

Soms kun je het antoniem vormen door een voorvoegsel toe te voegen. Zo is het antoniem van gelijk, ongelijk. Vervolledig deze woorden met het correcte voorvoegsel. 1 niet populair

           impopulair

6 niet vriendelijk

           onvriendelijk

2 niet legaal

           illegaal

7 niet gemotiveerd

           ongemotiveerd

3 niet valide

           invalide

8 niet normaal

           abnormaal

4 niet mobiel

           immobiel

9 niet reëel

           irreëel

5 niet compleet

           incompleet

10 niet consequent

           inconsequent

Opdracht 6 Welke voorvoegsels heb je gebruikt in opdracht 5? Geef bij elk voorvoegsel nog één voorbeeld.

im (niet), il (niet), in (niet), on (niet), a(b) (niet), ir (niet)

Een antoniem is een woord met een tegengestelde betekenis. Zo is mooi een antoniem van lelijk.

2 Een synoniem? Dat is zoals ‘ploeg’ en ‘team’! Opdracht 7 Vul het passende woord in. Het woord met dezelfde betekenis is onderstreept. 1 Mijn grootmoeder weet graag wat er zich in de buurt afspeelt. Ze is erg nieuwsgierig  2 Mijn vriendje is stik        : ik krijg al een afgunstige blik wanneer ik nog maar naar een andere jaloers jongen kijk. 3 Wat een         kerel: wanneer hij aan tafel moet, schreeuwt de onbeschofte vlegel dat het brutale hem geen barst kan schelen dat de tv uitgaat en dat hij z’n eten toch niet zal opeten. 4 Die leerling is wel erg        : hij maakt ’s avonds extra taken om z’n inzicht in wiskunde te ijverig verbeteren. Zo vlijtig heb ik ze nog niet veel gezien! 5 Mijn zusje is niet echt dapper        : als ze nog maar een klein spinnetje ziet, schreeuwt ze het hele huis bij elkaar en loopt ze angstig weg. Moedig kun je dat zeker niet noemen.

Woordverklaring

224

Deel 4

r binnen, naar het introvert = in zichzelf, naa loten eigen innerlijk gekeerd, ges

.

Opdracht 8

In groepjes speel je een spelletje Memory. De woorden die bij elkaar horen schrijf je op.                                             imiteren nabootsen                                             kalm bedaard                                             ontvreemden stelen                                             offerte aanbieding                                             slopen afbreken                                             checken controleren                                             dik corpulent                                             risico gevaar                                             ongezond schadelijk                                             baby zuigeling

Een synoniem is een woord dat dezelfde betekenis heeft als of betekenisverwant is aan een ander woord. Zo is mooi een synoniem van knap. Soms heeft het synoniem een andere gevoelswaarde.

3 Opdracht, oefening, opgave of taak? Voortdurende herhalingen maken een verhaal of zakelijke tekst soms vervelend. Daarom is het belangrijk dat je je woordgebruik afwisselt door synoniemen te gebruiken. Je kent er zelf veel en je vindt er ook heel wat in het woordenboek, een puzzelwoordenboek of op www.synoniemen.net.

Opdracht 9

Lees het fragment uit synoniemen.net en beantwoord de vragen.

1 Hoe wordt competent in het woordenboek omschreven? bevoegd  2 Geef drie andere mogelijke synoniemen voor competent. deskundig,  bedreven, bekwaam

competent in het woordenboek is voor competent 1 omschrijving gevonden: competent,

bn. (-er, -st), bevoegd.

competent is 2 maal gevonden als trefwoord: competent (bn):

bekwaam, capabel, deskundig, kundig, ter zake kundig, vaardig, vakbekwaam, vakkundig

competent (bn):

bevoegd, gerechtigd

Vraag 31 - Vind jij taal ook ‘superformiweldigein­defantakolosachtig’?

225

competent is 6 maal gevonden als synoniem van een ander trefwoord: bekwaam (bn) :

bedreven, bevoegd, capabel, competent, deskundig, doorgewinterd, doorkneed, geoefend, getraind, habiel, handelingsbekwaam, handig, knap, kundig, pienter, vaardig, vakbekwaam, vakkundig, volleerd

deskundig (bn) :

bedreven, competent, oordeelkundig, ter zake kundig, vakbekwaam, vakkundig, volleerd, zaakkundig

bevoegd (bn) :

bekwaam, bestemd, competent, erkend, gekwalificeerd, gemachtigd, gerechtigd, passend

capabel (bn) :

bekwaam, competent, geschikt, handelingsbekwaam, kundig, vaardig

vakkundig (bn) :

bedreven, bekwaam, competent, deskundig, vakbekwaam

handelingsbekwaam (bn) :

capabel, competent, mondig Ook Word op je computer is aangepast om op een eenvoudige manier synoniemen te vinden. Klik met je rechtermuisknop op een woord. Uit het snelmenu dat tevoorschijn komt, kies je de optie Synoniemen. Je krijgt een lijst met woorden. Klik op het synoniem om het woord in je document te vervangen. Soms vind je achter een voorgesteld woord de tekst (antoniem). Ook die woorden kun je gebruiken om je verhaal of tekst prettiger leesbaar te maken.

Opdracht 10

Zoek een antoniem en geef drie synoniemen voor ‘leuk’. Antoniem: vervelend  Synoniemen: grappig,  aardig, vrolijk,…

4 Wat als Roos zich ergert aan je roos? Opdracht 11 Verduidelijk de titel waarin het woord ‘roos’ twee keer gebruikt wordt. Zoek het verschil. 1 Wat zou ‘Roos’ kunnen zijn? Waarom? Roos: de naam van het meisje/het is met een hoofdletter geschreven.

226

Deel 4

2 Wat zou de tweede roos kunnen zijn?  roos: een bloem of droge huidschilfertjes 3 Geef een viertal voorbeelden van woorden met twee of meer betekenissen.  Persoonlijk antwoord Bv: bank – pad – bal – blik – was – palm …

Woorden die hetzelfde klinken, maar een verschillende betekenis hebben, noem je homoniemen.

Opdracht 12

Zoek de homoniemen voor deze omschrijvingen. Markeer de aanwijzingen. 1 Het is een financiële instelling en je kunt erop zitten.

bank

2 Het is de pels van een dier en het is veelkleurig.

bont

3 Je zet hem op je neus of je vindt hem in het toilet.

bril

4 Het is van dun metaal of je kunt het op iemand werpen.

blik

5 Het is een boom en een deel van je hand.

palm

6 Het is een rond voorwerp en het is een dansfeest.

bal

7 Je hebt het bij vriesweer en het is een heerser.

vorst

8 Het is een kasteel en het is ook het einde van iets.

slot

9 Het hoort bij een computer en het is een dier.

muis

10 Het is een weg en het is een dier.

pad

Sommige homoniemen worden volledig hetzelfde geschreven: er is maar één woord.

Opdracht 13

Spel de homoniemen correct. 1 Mama ber      in het weekend lekker eten. eidt 2 Ze l      al jaren aan een ongeneeslijke ziekte. ijdt 3 R      vlees lust ik niet. auw 4 Het p      van het water steeg door de hevige regen. eil 5 Mijn vriendin heeft n      broer n      zus. och och 6 De muur van Geraardsbergen is erg st      . eil 7 Wie zal het gel      betalen? ag 8 M      slechte vrienden. ijd

Sommige homoniemen klinken wel hetzelfde, maar hebben een andere spelling.

Vraag 31 - Vind jij taal ook ‘superformiweldigein­defantakolosachtig’?

227

Opdracht 14 Vul de homoniemen in en noteer daarna de betekenis van het woord met de andere spelling. 1 Bij overstroming laat de rivier vruchtbaar slib        achter.

slip = onderbroek/uitschuiver 2 Met een        worden we naar de overkant van de rivier gebracht. pont

pond = halve kilo // Britse munteenheid 3 Ze zei        dat ze van niets afwist.

zij = persoonlijk voornaamwoord, bv. het meisje 4 De lerares weidt        soms uit        over actuele gebeurtenissen.

wijd = breed, ruim 5 Wie doet een laatste bod        op dit schilderij?

bot = onderdeel van een skelet // onbeleefd // laars // niet scherp 6 Die wand        moet opnieuw geschilderd worden.

want = handschoen waarbij alle vingers, behalve de duim in een ruimte zitten 7 Het brood moet nog wat rijzen        voor het klaar is.

reizen = op reis gaan 8 Ik heb jouw        mail helaas niet ontvangen.

jou = persoonlijk voornaamwoord, bv. Ik geef iets aan jou. Opdracht 15

Lees het fragment. Met wat je leerde, kun je de tekst aantrekkelijker maken. Hoe doe je dat? Wat maakt de tekst aangenamer? Een jonge muzikant moet heel veel oefenen om aan de top te geraken. Oefenen is immers de enige manier om beter te worden. Het is dan ook logisch dat zo iemand urenlang doorbrengt in de oefenruimte van de plaatselijke muziekschool. Een sportman oefent ook elke dag, toch?

Door een synoniem te gebruiken voor het woord ‘oefenen’ dat vaak herhaald wordt. Suggesties: repeteren, trainen, instuderen, zich bekwamen

Wat moet je kennen? Je weet wat een antoniem, een synoniem en een homoniem is.

Wat moet je kunnen? Je kunt een voorbeeld van een antoniem, een synoniem en een homoniem geven. Je kunt antoniemen en synoniemen vormen. Je kunt een tekst aantrekkelijker maken door synoniemen te gebruiken. Je kunt een homoniem gebruiken in een zin. Je kunt een homoniem correct spellen.

228

Deel 4

Vraag 32

Heb jij je hulpkit bij de hand?

Herhaling: hulptekens

Met deze compacte en handige eerstehulpkit voor hulptekens kun je de meest voorkomende probleempjes snel en eenvoudig behandelen.

1 Heb je hulp nodig? 2 Snelcursus hulpverlener 3 Praktijkervaring opdoen

1 Heb je hulp nodig? Opdracht 1 Lees deze zinnen hardop zoals ze geschreven zijn en bespreek. 1 Het snoepen achterwege laten is best lastig als je aan het dieten bent. 2 Zoeven kwam Glenn voorbij zoeven in zijn nieuwe porche. 3 Weet jij wat een koala eet? 4 In een traditioneel tangoorkest spelen onder meer een viool, een cello, een contrabas en een piano. 5 Heb je vandaag de eieren al geraapt? 6 Leerlingen zijn meestal niet dol op dictees. 7 Natuurrampen kunnen hele gebieden ruineren. 8 Wie van jullie heeft een menuidee voor kerstavond? 9 In de freestylezone oefende Ronaldos broer de hele dag saltos op skis. 10 Dat lastige kind kreeg zijn zin en hield in een keer op met bleren. 1 Wat merk je op?

Sommige woorden klinken anders dan je gewoon bent. 2 Hoe komt dat?

Er is leesverwarring omdat de hulptekens weggelaten zijn. 3 Schrijf de woorden hier correct.

diëten, zo-even, tango-orkest, ruïneren, Ronaldo’s, salto’s, ski’s, menu-idee, blèren 4 Waarom deed je dat niet bij koala, eieren, dictees?

In die woorden zijn geen hulptekens nodig omdat er geen leesverwarring is.

Vraag 32 - Heb jij je hulpkit bij de hand?

229

5 Welke woorden schreef je met een trema?

diëten, ruïneren 6 Waar moet je het trema schrijven?

Op de letter waarmee een nieuwe klank begint 7 Welke woorden schreef je met een koppelteken?

zo-even, tango-orkest, menu-idee 8 Waar schrijf je het koppelteken?

Tussen de verschillende woorddelen van de samenstelling 9 Wat merk je op in zin 2? Wat lijkt daar vreemd?

Zoeven en zo-even komen samen voor. De context en de woordbetekenis bepalen er de schrijfwijze. 10

Welke woorden schreef je met een apostrof?

Ronaldo’s, salto’s, ski’s 11

Waarom schrijf je daar een apostrof?

De woorden salto, ski en Ronaldo eindigen op een enkele klinker die je lang uitspreekt. In het mv en in de bezitsvorm moet je een -s toevoegen, maar als je die aan het woord schrijft, ontstaat er een uitspraakprobleem. 12

Welk hulpteken heb je nodig in zin 10?

Het accentteken 13

Waarom heb je dat teken daar nodig?

Omdat er leesverwarring mogelijk is 14

Lees ook deze zin hardop. Als we nu snel doorlopen, kunnen we onze tekst voor het toneelstuk nog eenmaal doorlopen. Wat merk je op? Er is leesverwarring mogelijk, omdat de uitspraak verschillend is

naargelang de betekenis. Je kunt een accent schrijven om te vermijden dat lezers de verkeerde klemtoon leggen. Dóórlopen: snel verdergaan – doorlópen: volledig doorlezen

Om leesverwarring in klinkercombinaties te vermijden, gebruik je een hulpteken. In je vademecum vind je de regels over het gebruik van trema, koppelteken, apostrof en accentteken op een rijtje.

230

Deel 4

2 Snelcursus hulpverlener Opdracht 2 Markeer de woorden die een hulpteken moeten krijgen. Schrijf het woord correct onder de zin en noteer erbij waarom je dat woord zo schrijft. Gebruik daarvoor je vademecum. 1 Voor een ontspannen dagje aan zee moet je toch heel wat fileellende trotseren.

file-ellende: koppelteken wegens klinkerbotsing 2 Bij een volwassen mens bestaat de darmflora uit 10 biljoen bacterien.

bacteriën: trema wegens leesverwarring binnen het woord 3 Stanislas tvtje staat op zijn boekenrek, naast zijn verzameling cds. Stanislas’: apostrof om de genitief aan te duiden (geen bezits-s omdat het woord al op een sisklank eindigt!) tv’tje: apostrof bij afleiding van letterwoord cd’s: apostrof bij meervoud van letterwoord

4 Als het s nachts gesneeuwd heeft, ziet de wereld er s morgens sprookjesachtig mooi uit.

’s nachts, ’s morgens: apostrof om aan te duiden dat er letters weggelaten zijn (> des nachts, des morgens) 5 Mijn zus studeert vertalertolk.

vertaler-tolk: koppelteken in een samenstelling met gelijkwaardige delen 6 Deze trein stopt in Brussel Zuid, Brussel Centraal en Brussel Noord.

Brussel-Zuid, Brussel-Centraal, Brussel-Noord: koppelteken in samengestelde aardrijkskundige namen 7 Aan mijn oudleraar geschiedenis heb ik de beste herinneringen.

oud-leraar: koppelteken in een samenstelling met non-, ex-, niet-, oud-, bijna-, leerling-, meester 8 Een sintbernardshond zie je vaak op kaartjes uit de Alpen.

sint-bernardshond: koppelteken in samenstellingen met Sint(e) of sint(e) 9 De Westeuropese industrielanden werken aan de verlaging van de CO2uitstoot. West-Europese: koppelteken in afleidingen van samengestelde aardrijkskundige namen CO2-uitstoot: koppelteken in samenstellingen waarvan het linkerdeel eindigt op een cijfer 10

Het #teken op het toetsenbord van je telefoon heet ‘hekje’.

#-teken: koppelteken in samenstellingen waarvan het linkerdeel eindigt op een symbool of teken

Vraag 32 - Heb jij je hulpkit bij de hand?

231

11

Er is nog altijd geen afdoend middel gevonden om het hivvirus te bestrijden; het gebruik van aidsremmers is wel efficient.

hiv-virus: koppelteken in samenstellingen met initiaalwoorden (aidsremmers: aaneen, omdat aids een letterwoord is!) efficiënt: trema om leesverwarring te vermijden binnen een woord 12

Na drie wodkaoranges en een volauvent met frietjes werd hij kotsmisselijk.

wodka-orange: koppelteken in een ingeburgerde samenstelling uit het Engels vol-au-vent: koppeltekens in een samenstelling uit het Frans 13

De politie controleerde alle in en uitgangen van het gebouw in de hoop de dief te vatten.

in- en uitgangen: koppelteken bij samentrekkingen (ingangen en uitgangen) 14

Bij buiig weer moet je op je hoede zijn voor autoongevallen.

auto-ongevallen: koppelteken bij klinkerbotsing in samenstellingen (buiig: geen trema na –i bij een combinatie van meer dan twee klinkerletters) 15

Annas oma en Tines zus zijn jarig op tweeentwintig maart en Jens mama op drieentwintig maart. tweeëntwintig en drieëntwintig: samengestelde telwoorden met twee en drie krijgen een trema Anna’s: apostrof in de genitief omdat de enkele klinker lang moet klinken Tines: bezitsvorm: -s aan het woord omdat er geen uitspraakverwarring mogelijk is Jens’: bezitsvorm: apostrof zonder -s, omdat het woord zelf al op een sisklank eindigt

tip

Bij twijfel raadpleeg je je vademecum, het Groene boekje, een woordenboek of de website taalunieversum.org.

3 Praktijkervaring opdoen Opdracht 3-4-5 Meer oefeningen rond hulptekens vind je op www.knooppunt.net.

Wat moet je kennen? Je kent de functie van hulptekens. Je kent de spellingregels voor het gebruik van de hulptekens.

Wat moet je kunnen? Je kunt uitleggen wat de functie is van hulptekens. Je kunt de spellingregels voor het gebruik van hulptekens correct toepassen. Je reflecteert op spellingvormen: je kunt je eigen antwoorden nakijken als je beschikt over de spellingregels.

232

Deel 4

Buitenspel 2

In deze les oefen je dertig woorden die voorkomen in deel 3 en 4. Het zijn woorden waarvan de spelling moeilijkheden kan geven.

Spelbrekers 1 Wanneer je op een assertieve manier reageert, voelen beide partijen zich achteraf goed. 2 Het is een exclusieve editie en moet dus aardig wat geld gekost hebben. 3 De drie laatst ingevulde tekenende woorden in de tabel verraden de mening van de recensent. 4 Wat zal je doelpubliek interessant vinden? 5 Voeg daar nog een vleugje magie of een beetje technisch vernuft aan toe en je hebt de perfecte ingrediënten voor een boeiend sciencefiction- of fantasyverhaal. 6 Bovendien is de hond erg intelligent. 7 De regels voor het gebruik van hoofdletters vind je terug in het vademecum. 8 Bekijk ook de andere miljonairsspeeltjes op onze website. 9 De spanwijdte van de vleugels varieert van enkele millimeters tot wel 25 centimeter, zoals bij de atlasvlinder, een Aziatische soort. 10 De spanwijdte van de vleugels varieert van enkele millimeters tot wel 25 centimeter, zoals bij de atlasvlinder, een Aziatische soort. 11 Schooltaalwoorden zijn typisch voor de schoolse context. 12 Omcirkel de kernwoorden in de proefwerkvragen uit opdracht 6. 13 Het zijn deze woorden in de tekst die je moeten helpen om de leerstof te memoriseren en te reproduceren op het proefwerk. 14 Ga op zoek in de lijst uit het etymologisch woordenboek van het Nederlands en vat samen. 15 Reclameadvertenties en affiches vertellen ons elke dag weer welke nieuwe, geweldige zaken er te koop zijn. 16 Je bedenkt een product dat helemaal niet bestaat of dat spectaculaire eigenschappen heeft en je promoot het in een advertentie die alle hoofden zal doen draaien. 17 Wanneer mensen communiceren, proberen ze hun woordenschat te variëren. 18 Met deze compacte en handige eerstehulpkit kun je de meest voorkomende ongevalletjes snel en eenvoudig behandelen. 19 Alle delen uit de eerstehulpkit kunnen gemakkelijk aangevuld worden, zodat je nooit voor verrassingen komt te staan! 20 In je vademecum vind je alle regels over het gebruik van trema, koppelteken, apostrof en accentteken op een rijtje.

Buitenspel 2

233

Opdracht 1

Memory! Hoe goed werkt jouw kortetermijngeheugen? Draai in groep om de beurt twee kaartjes om. Heb je twee identieke kaartjes? Dan mag je ze houden. Verzamel er zoveel mogelijk.

Opdracht 2

Gebruik de woorden uit het memoryspel om deze krantenkoppen aan te vullen. Er ontbreken enkele letters. Noteer telkens het woord onder de krantenkop. 1

M i.j … ..r koopt e.. l.s … e helikop ter Miljonair koopt exclusieve heliko pter

iden

enselijke gelu m . .r … d … e r teem

2

putersys m o c . ke geluiden i… … t .. ceert menselij u d ro .o m .a .t p re em yste

ters lligent compu Compact inte 3

Sp e..a ..l. .r ongeval: chauffeur mist op enkele .i.. i… .r. na een gevaarlijk reservoir

Spectaculair ongeval: chauffeur mist op enkele millimeters na een gevaarlijk reservoir 4

c .. ‘ … m a , … d .. t e h p o k kritie .. c .. s … geeft f apostrof ’ elteken o n e k e lt e ‘trema, kopp p p m o cu k e m e d a v het p eeft kritiek o Recensent g of apostrof’

5

Nieuwe … .e… n… blijken ..t … s… . voor de Europese keuken Nie uwe ingrediënten blijken interes sant voor de Europese keuken

6

Buurtbewoners klagen over de .i. .t. va n de … .c. ..s op het voetbalveld Buurtbewoners klagen over de wijdte van de affiches op het voetbalve ld

7

Restaurantbezoekers profiteren, behalve van het lekkere eten, ook van de gezellige …t ..t van Restaurantbezoekers profiteren behalve ext cont het lekkere eten ook van de gezellige

234

Deel 4

Opdracht 3

Vervang de vlekken in de zinnen door woorden, door de letters in de juiste volgorde te zetten. c  o r

1 Quizvraag… Hoe oud is je leraar wiskunde? 43 jaar. Omcirkel

l  i   k

het juiste antwoord: 33 jaar - 38 jaar -

e m a s e

2 Agressieve leerlingen bereiken veel minder bij hun leraren dan hun

assertieve

e v i   r

collega’s.

e s t a  e r

3 Eigenaardig genoeg

variëren

ë  i   r

de prijzen van leidingwater heel sterk van streek tot streek.

v n l e i h 

4 De herkomst van het woord holografie kun je opzoeken in een

etymologisch

m c o g y      woordenboek. t o s

i s e s 5 Iemand die niet houdt van dagsfeest.

Opdracht 4

n v n  g     kun je geen plezier doen met een onverwacht verjaarverrassingen  e r a r

Kies nog drie woorden uit de spelbrekerslijst. Maak drie zinnen en dicteer die aan je buur. Jouw zinnen:

Gedicteerde zinnen van je buur:

Je problemen waren:

Buitenspel 2

235

Woordencocktail 4 Woorden heb je dagelijks nodig. Om een gesprek te kunnen aanknopen, om iets te begrijpen … In de voorbije lessen leerde je weer heel wat nieuwe woorden. Hier herhaal je ze nog eens.

1 Quiz je slim 2 Bingo

1 Quiz je slim Opdracht 1

Om de quiz te spelen, heb je twee of meer partners nodig. Je neemt het tegen elkaar op! Wie verovert de meeste vakjes op het speelveld? Tegen wie neem jij het op? Wie is de quizmaster? Hoeveel vakjes veroverde jij op het speelveld?

236

Deel 4

2 Bingo Opdracht 2 Vul het bingoformulier in met een aantal woorden of uitdrukkingen uit de woordenschatlijst. Daarna leest je leraar een aantal definities van die woorden voor. Als je één van jouw woorden hoort, doorstreep je het. Heb je een lijn vol? Dan roep je ‘Bingo!’ Je leraar controleert. Daarna speel je tot je volledige kaart vol is.  

 

 

 

 

 

 

 

 

Woordenschatlijst aan het eind van je Latijn zijn belust zijn op curator de aftocht blazen etymologisch extravert het gelag betalen

hype inconsequent instantie introvert invalide Joost mag het weten krater

mank lopen massaal nepbericht petitie server

Woordencocktail 4

237

Zelftoets 4

Wat heb je geleerd en wat weet je daar nog van? Werk samen met een partner. Maak elke opdracht eerst afzonderlijk. Vergelijk daarna jullie oplossingen en bespreek de verschillen. Als je twijfelt, kun je je leraar om hulp vragen.

Zakelijk lezen – Literatuur – Poëzie 1 Lees het gedicht en beantwoord de vragen.

/4 Liefde en e llende Brood van w eken oud he b ik geweekt en opgegete in water  n, terwijl de ko u aan mijn te knaagde. Me nen  t naalden he b ik in mijn b gewoeld en loed  gezocht. En niets gevond Ik heb op stra en.  atstenen gesl apen met ho die door nie nger  ts nog gestild kon worden leek het wel.   In nachten, n at en donker, was ik alleen en mijn stem   hoorde niem an d. Ziektes  hebben mij bezocht in d e jaren, ik wo vluchten in d u  e dood. Maar niets w as erger dan nu, ik wou  dat je bij me kwam en in mijn ogen ke ek. Jotie T ’Hooft

a Waarover gaat het gedicht volgens jou?

Uit: Poezebee

st

b De auteur praat over zichzelf. Hoe voelt hij zich?

2 Lees de tekst over Jotie T’Hooft.

Jotie T’Hooft Hij wordt wel eens het wonderkind van de jaren zeventig genoemd. Vlaanderens grootste ‘zeer treurige prins’ en ‘icoon van de zwarte romantiek’ zijn enkele van de namen die men hem geeft. Johan (roepnaam Jotie) werd geboren in Oudenaarde (Oost-Vlaanderen) als zoon van een leraar.

238

Deel 4

/3

Als kleuter was hij al taalvaardig en al heel jong begon hij te schrijven, op 12- of 13-jarige leeftijd. Hij hield van lezen en zijn lievelingsauteurs waren Hesse en Kafka. Door zijn druggebruik en rebelse karakter deed hij bijna alle scholen van Oost-Vlaanderen aan en kwam tussendoor zelfs een aantal weken in een heropvoedingsinstelling terecht. Niets baatte, hij bleef eindeloos experimenteren met allerhande drugs. In 1975 trouwde hij in het geheim met Ingrid, de dochter van Julien Weverbergh, directeur bij de uitgeverij Manteau. In dezelfde periode verscheen zijn eerste bundel Schreeuwlandschap. Voor zijn tweede bundel Junkieverdriet kreeg hij de prestigieuze Reina Prinsen Geerligsprijs. Popmuziek, drugs en de dood waren de thema’s die hem fascineerden. De neerslag van zijn heroïneverslaving vind je in Junkieverdriet. Zijn buitensporig druggebruik leidde tot geldgebrek en gesjoemel en toen dat werd ontdekt, volgde zijn tweede zelfmoordpoging. Samen met zijn vrouw vertrok hij uiteindelijk naar Brussel waar drugs volledig hun leven domineerden. De zwarte gedachten die Joties leven doordrenkten, zag je terug in zijn kamer die volledig zwart was geschilderd. Toen hij onder invloed van speed zijn vrouw begon te slaan, verliet ze hem. In de nacht van vijf op zes oktober 1977 overleed Jotie T’Hooft aan een overdosis in een klein huisje van een drugsvriend in Brugge. Op de muur liet hij een boodschap achter voor Ingrid: ‘Dag kleine meid. Veel geluk.’ Uit: www.poezie-leestafel.info

a Begrijp je nu beter waar het gedicht Liefde en ellende over gaat? Ja/nee b Waarom zou je Jotie T’Hooft een romantische dichter noemen? Haal minstens drie redenen uit zijn biografie.

Taalbeschouwing: taalsysteem 1 Vul in met: die, dat, wie of wat. a Er zijn er steeds meer Vlaamse baby’s b Het uitgangspunt was gezonde voeding de ‘gewone’ man. c Vanuit het vliegtuig werd de passagier, het ziekenhuis. d De brand,

die

/6

die die die

niet meer kruipen, maar meteen gaan stappen. niet alleen goed is voor topsporters, maar ook voor samen met zijn echtgenote reisde, overgebracht naar

in alle hevigheid woedde, kon moeilijk geblust worden.

e ‘Het is een toernooi dat mij de grootste triomfen heeft gebracht, vandaar dat het toch iets speciaals voor mij betekent,’ verklaarde ze. f Die ene

die

zijn hart veroverd heeft, wil hij aan de rest van de wereld tonen.

Zelftoets 4

239

2 Breng in deze rare weetjes hulptekens aan waar dat nodig is. Wist je dat …

/6

..

a alle wereldzeeen bij elkaar ongeveer 1,365 miljard kubieke kilometer (zout) water bevatten?

..

b dalmatiers bij hun geboorte helemaal wit zijn en dat de typische vlekjes er pas na twee dagen door komen? c de QWERTY-indeling van toetsenborden ervoor moest zorgen dat typistes niet te snel typten? d de zeespiegel in de prehistorie zo' n 100 meter hoger was dan tegenwoordig?

..

e een echte vegetarier officieel geen vlees en geen vis eet?

..

f een eend niet kan echoen met haar gekwaak? Naar: www.digiden.nl – www.dier-en-natuur.infonu.nl – www.vogelbescherming.be – www.waterkennis.vitensnatuurlijk.nl – www.mysterie-wetenschapsforum.nl

3 Breng de nodige hulptekens aan in deze krantenkoppen.

/7

..

a Concierge steelt voor 25 ton aan bureaumateriaal

..

b Verstopte wc-afvoer op Schiphol leidt tot vondst van bolletjes cocaine

..

c Patient steelt gsm van ambulancier

..

d Stelende pinguin loopt tegen de lamp e Wraaklustige vrouw beschuldigt ex-minnaar van terrorisme f Pokeraars kijken dwars door kaarten en lichten casino' s op Naar: www.hln.be

Taalbeschouwing: taalgebruik 1 Waar komen deze woorden vandaan? Ga op zoek in de lijst uit het etymologisch woordenboek van het Nederlands en vat samen. Geef betekenis en herkomst. 

/3

Lidmaat Betekenis en herkomst: arm  of been; lid + maat = lichaamsdeel + hoeveelheid

Boodschap

Betekenis en herkomst: opdracht; bode + schap = gezant of boodschapper + achtervoegsel gebaseerd op scheppen. Pistool

Betekenis en herkomst: vuurwapen; Oudtsjechisch písc ˇala, píšt’ala = bepaald licht vuurwapen of fluit (genoemd naar het lichte geluid bij het afvuren van het wapen).

240

Deel 4

bode zn. ‘boodschapper’ Bode behoort als nultrap bij de wortel van bieden, een werkwoord met als grondbetekenis ‘laten weten, aanzeggen’. De overgang van de intervocalische d naar /j/ leidde tot vormen als booi, booien, die met name in de betekenis ‘huisbediende(n)’ zeer algemeen werden: booijen ‘huispersoneel, dienstmeiden’ [1769; WNT naloopen], booy ‘knecht, meid’ [1784-85; WNT baas], booi ‘bode van het gemeentehuis’ [1925; WNT schouw III]. Dat bleven ze totdat in de tweede helft van de 20e eeuw het verschijnsel van huispersoneel vrijwel verdwijnt. boodschap zn. ‘opdracht’ Mnl. bodescap ‘zending, opdracht’ [1200; CG II, Servas], ‘het gezondene, bericht, tijding’ [1220-40; CG II, Aiol]. Al vanaf het Middelnederlands vaak in combinatie met doen. De vaste verbinding boodschappen doen in de huidige specifieke betekenis ‘inkopen doen’ eerst in: De ziekte geeft mij veel werk: er moeten boodschappen gedaan worden [1867-79; WNT]. Samenstelling uit bode ‘gezant’ en -schap. Os. bodskepi; ohd. botascaf(t) ‘mededeling’ (mhd. bot(e)schaft ‘mededeling’, ook ‘gezant’ > ‘groep van gezanten’ > nhd. Botschaft ‘ambassade’); ofri. bod(i)skip (nfri. boadskip); oe. bodscipe; on. boðskapr. lidmaat zn. ‘arm of been’ Samenstelling van lid 1 ‘lichaamsdeel’ en een tweede lid dat wrsch. hetzelfde woord is als maat 1 ‘hoeveelheid’ en dus een afleiding van meten. De oorspr. betekenis was dan misschien (NEW) ‘lichaamsdelen die als lengtemaat werden gebruikt’; veel namen van ledematen verschijnen als lengteeenheid, bijv. duim, el, voet. Blijkens de betekenis ‘lichaamsbouw, lichaamsvorm’ bij Kiliaan kan men ook uitgaan van maat in de betekenis ‘uitgestrektheid, het afgemetene’ (Vercoullie). pistool zn. ‘vuurwapen’ Dit woord is via Duitsland overgenomen uit Oudtsjechisch písčala, píšťala ‘bepaald licht vuurwapen’, eigenlijk ‘fluit’ en zo genoemd naar het lichte geluid bij het afvuren van het wapen. Het Tsjechische woord is een afleiding van het werkwoord pískat ‘fluiten’ < Proto-Slavisch *piskati, dat is afgeleid van een klanknabootsende wortel *pi-. Het Frans ontleende aan het Duits de vorm pistole; dát woord, inmiddels horend bij een verder ontwikkeld klein vuurwapen, werd vervolgens door vele talen ontleend, onder andere door het Nederlands, maar ook door het Duits (Pistole [eind 16e eeuw; Pfeifer]) en het Tsjechisch zelf: in het modern Tsjechisch als pistole, pistolka ‘pistool’, naast píšťala dat alleen nog ‘fluit’ betekent. -schap achtervoegsel Oorspr. een vrouwelijk nomen actionis bij de wortel van scheppen 1 ‘creëren’. Zie ook schappelijk. De betekenis ‘schepping’ zal al vroeg vervaagd zijn tot ‘gestalte, vorm, geaardheid, toestand’, waardoor het woord geschikt werd als achtervoegsel voor abstracte en collectieve zelfstandige naamwoorden.

2 Wat doen de personen op de afbeeldingen? Antwoord met een spreekwoord/uitdrukking. Wat betekenen de spreekwoorden/uitdrukkingen? /3

 Een uiltje knappen Betekenis: een  dutje doen

Zelftoets 4

241

Vechten tegen de bierkaai Betekenis: een  strijd voeren die je niet kunt winnen

 Op zwart zaad zitten Betekenis: geen  geld meer hebben 3 Ga op de website www.synoniemen.net op zoek naar een synoniem voor de onderstreepte woorden.

/5

1 Als je de vloer wilt nivelleren, kun je een waterpas goed gebruiken.

effenen, gelijkmaken 2 Het is niet opportuun om tijdens de proefwerkperiode laat uit te gaan.

bevorderlijk, gunstig 3 Hoe zal zij zich uit deze penibele situatie redden?

moeilijke 4 De patiënt stierf aan de complicaties van de operatie.

verwikkelingen, problemen nadien 5 Ze kwam met een origineel idee op de proppen.

nieuw, zelf bedacht 4 Gebruik het snelmenu synoniemen in Word om voor deze woorden een synoniem te vinden. 

242

synoniem (zn)

keuzemogelijkheid

larderen

doorspekken

genre

soort, categorie, stijl

grandioos

groots, schitterend, magnifiek

obscuur

donker, duister

Deel 4

/5

5 Gebruik twee synoniemen uit oefening 4 in een betekenisvolle zin. Bv. De western is een filmgenre dat me niet erg bekoort.

/2

6 Vul de ontbrekende woorden in. De atleet had zin in een nieuwe uitdaging en ging lopen rond de krater                 van de vulkaan. Het was niet gevaarlijk, want de vulkaan stond zeker niet op uitbarsten. Het was echter wel heel vermoeiend en toen hij er bijna rond had gelopen, was hij aan het einde                . Hij had nood aan rust en eten en hij wou naar huis. Daarom van zijn Latijn besloot hij om snel de aftocht                 en niet meer te genieten van het prachtige te blazen uitzicht. Eenmaal thuis vond hij het jammer dat hij had opgegeven. Hij was aan de uitdaging begonnen omdat hij belust                 was op                 media-aandacht. Hij besefte dat hij nu niet meer in de belangstelling zou staan. Dat wilde hij vermijden. Daarom verstuurde hij een nepbericht                 via het internet waarin hij vertelde over zijn helse tocht rond de vulkaan. Ergens hoopte hij dat zijn leugen nooit zou uitkomen.

Zelftoets 4

243