Behandeling van PTSS na misbruik en mishandeling in de kindertijd

Behandeling van PTSS na misbruik en mishandeling in de kindertijd Werkboek voor cliënten

Vertaling van: Skills Training in Affective and Interpersonal Regulation (STAIR) & Narrative Story Telling (NST) Marylene Cloitre, Lisa Cohen, Karestan Koenen. Treating survivors of childhood abuse: psychotherapy for the interrupted life. 2006, Guilford Press.

Behandeling van PTSS na misbruik en mishandeling in de kindertijd

1 augustus 2015

Inhoud 1.

Overzicht van de behandeling ......................................................................................................... 4 Reden voor de behandeling ................................................................................................................ 4 Overzicht van de behandeling ............................................................................................................. 4 Fase I: training in emotieregulatie en interpersoonlijke vaardigheden .......................................... 4 Fase II: Verwerking van gebeurtenissen.......................................................................................... 5 Instructies voor gefocused ademhalen ............................................................................................... 6 Rationale.......................................................................................................................................... 6 Ademhalen vanuit uw middenrif ..................................................................................................... 6 Meditatieve component .................................................................................................................. 7

2.

De impact van misbruik in de kindertijd op emotieregulatie .......................................................... 8 Verschillende vormen van emotieregulatie problemen ..................................................................... 8 De functie van emoties........................................................................................................................ 8 Monitoren van uw gevoelens .............................................................................................................. 9 Werkblad I: Zelf-observatie van gevoelens en gemoedstoestanden ................................................ 10 Woordenlijst voor emoties en gemoedstoestandenᵃ ....................................................................... 11

3.

Emotieregulatie vaardigheden voor drie kanalen van emoties .................................................... 13 Drie emotie-kanalen .......................................................................................................................... 13 Coping-strategieën voor elk kanaal ................................................................................................... 13 Suggesties voor plezierige activiteiten .............................................................................................. 14 Emotie-regulatie voor positieve gevoelens ................................................................................... 14

4.

Tolereren van spanning: wat is dat en wat levert het op? ............................................................ 15 Argumenten om spanning te tolereren............................................................................................. 15 Tolereren van spanning om doelen te behalen ................................................................................ 15 Afwegen van voor- en nadelen ......................................................................................................... 15 Kies de strategie naar gelang het doel .............................................................................................. 16 Accepteren van spanning op onverwachte momenten .................................................................... 16

5.

Werkblad II: Interpersoonlijke schema’s ....................................................................................... 17

6.

Werkblad III: Interpersoonlijke schema’s ...................................................................................... 18

7.

Wat is assertiviteit? ....................................................................................................................... 19 Basisrechten ...................................................................................................................................... 20 Vaardigheden in assertiviteit............................................................................................................. 21 Assertiviteit oefenen ......................................................................................................................... 22

8.

Fase II: Verwerken van uw trauma geschiedenis .......................................................................... 23 2


1 augustus 2015

Vermijding stopt verwerking ............................................................................................................. 23 Verwerking: verandering in emoties en zelfbeeld ............................................................................ 23 Onderscheid tussen toen en nu ........................................................................................................ 24 De dagen tussen de sessies ............................................................................................................... 24

3


1 augustus 2015

1. Overzicht van de behandeling Reden voor de behandeling Deze behandeling is speciaal ontwikkeld voor volwassenen die in hun jeugd met mishandeling of misbruik te maken hebben gehad, die lijden aan een posttraumatische stress-stoornis (PTSS), en problemen ervaren in relaties met anderen en met het reguleren van emoties. De eerste fase van behandeling gaat in op de huidige problemen in relaties en emotieregulatie. Deze fase bereidt u ook voor om zo goed mogelijk te profiteren van fase II van behandeling. In deze tweede fase worden de pijnlijke herinneringen van jeugdtrauma’s besproken en geanalyseerd. Mensen proberen vaak de pijn van jeugdtrauma’s tegen te gaan door herinneringen te vermijden. Dat is begrijpelijk, maar dat werkt uiteindelijk niet. De herinneringen komen terug op een onvoorspelbare en oncontroleerbare manier. Het doel van de tweede fase is om de herinneringen aan het trauma op een rijtje te zetten en de gevoelens ten opzichte van die herinneringen te verwerken, zodat u de controle kunt nemen over die herinneringen, in plaats van dat de herinneringen u controleren. Het beschrijven van uw verleden is ook een manier om te ontdekken hoe u over uzelf denkt en hoe u relaties aangaat. In de periode waarin u werd mishandeld, hebben deze patronen in relaties u allicht geholpen, maar deze zijn nu niet langer helpend en moeten dus veranderd worden. De vaardigheidstraining in fase I helpt u om die oude patronen van functioneren achter u te laten en nieuw interpersoonlijk gedrag en emotie-regulatie strategieën te ontwikkelen die overeenkomen met uw huidige levensdoelen.

Overzicht van de behandeling Dit is een behandeling die bestaat uit twee fases. In de eerste fase waarin training in emotieregulatie - en interpersoonlijke vaardigheden centraal staat, vinden sessies van een uur eenmaal per week, gedurende 8 weken plaats (tenzij u en uw therapeut besluiten dat een andere benadering beter op u aan sluit). Deze fase richt zich op het leren van vaardigheden in het omgaan met heftige gevoelens en het verbeteren van interpersoonlijke situaties. In de tweede fase, vindt verwerking van de traumageschiedenis plaats. Deze sessies vinden twee maal per week gedurende 1,5 uur plaats in 8 weken (opnieuw, mits u en uw therapeut anders besluiten). Deze sessies bestaan uit het emotioneel verwerken van uw traumatische ervaringen en uit doorgaan met werken aan verbetering van uw dagelijks leven.

Fase I: training in emotieregulatie en interpersoonlijke vaardigheden Het eerste doel van fase I is dat u zich bewust wordt van uw emoties, en dat u vaardigheden ontwikkelt om met negatieve emoties en stressvolle situaties om te gaan. Het tweede doel van deze fase is het verbeteren van uw interpersoonlijke vaardigheden. U krijgt inzicht in patronen die u vroeger hebt aangeleerd, en in de manier waarop die patronen u op dit moment nog steeds sturen in uw huidige relaties. Er wordt eveneens tijd besteed aan hoe u vaardigheden in emotieregulatie kunt

4


1 augustus 2015

toepassen in relaties. In specifiek wordt met u gekeken hoe u doelgericht vaardigheden kunt toepassen, zodat uw emoties een relatie niet dwarsbomen of overschaduwen.

Fase II: Verwerking van gebeurtenissen Fase II staat in het teken van het verwerken van uw ervaringen in de periode dat u mishandeld of misbruikt werd. U vertelt over de gebeurtenissen die zich eerder in uw leven hebben afgespeeld. Het doel is om u te helpen met het maken van betekenisvolle connecties met uw gevoelens en ervaringen in een veilige en ondersteunende omgeving. Het stilstaan bij deze herinneringen, in plaats van ervan weg te lopen, kan in het begin bijzonder pijnlijk zijn, maar na verloop van tijd neemt de spanning en de angst die dit oproepen af. Tijdens dit proces merkt u dat het heden anders is dan uw verleden, en dat geeft u de vrijheid om u anders te gedragen en anders te denken dan u in het verleden gedaan hebt. U gaat ook merken dat er naast traumatische gebeurtenissen nog vele andere ervaringen in uw leven zijn.

5


1 augustus 2015

Instructies voor gefocused ademhalen In one way or another, the body is involved -Diana Fosha-

Rationale Een techniek om met heftige gevoelens om te gaan, is met behulp van gefocused ademhalen uw onrust te verminderen. Het doel van deze oefening is om uw ademhaling te vertragen en zodoende uw onrust, ademnood en desoriëntatie te verminderen. Daarnaast heeft de oefening een mediterende component bedoeld om verwarrende, chaotische en opdringende gedachtes te verminderen. U doet dat door maar op één ding tegelijk te concentreren, namelijk uw ademhaling. Gefocused ademhalen kunt u inzetten om irritatie en woede het hoofd te bieden en als meditatie om te kalmeren en tot uzelf te komen. Het is ook een oefening die de relatie tussen lichaam en geest onderschrijft. Terwijl u uw hoofd leegmaakt en uw aandacht richt op een regelmatige ademhaling, ervaart u dat uw geest invloed heeft op uw lichaam. De ontspanning van uw lichaam, die het uitvoeren van deze oefening bewerkstelligt, vermindert ook de stroom aan gedachtes. Daarmee is de cirkel rond en merkt u dat uw lichaam ook weer invloed heeft op uw geest. Lichaam en geest staan dus sterk met elkaar in verbinding. Gefocused ademhalen is een oefening die u helpt om op een positieve manier te ervaren hoe zeer lichaam en geest met elkaar in contact staan en verweven zijn. Er is enige oefening voor nodig om deze techniek goed onder de knie te krijgen. Laat u dus niet te snel ontmoedigen als het resultaat in het begin tegenvalt. Oefen regelmatig en met geduld, dan merkt u dat het u steeds beter af gaat en deze techniek u steeds meer op levert.

Ademhalen vanuit uw middenrif Starten Om te beginnen plaatst u een hand op uw borst en de andere hand op uw buik. Haal langzaam en diep adem en let op welke hand daarbij beweegt. Wanneer u vanuit uw middenrif ademt, gaat alleen de hand die op uw buik ligt langzaam op en neer, terwijl de hand die op uw borst rust weinig beweegt. Het kan helpen om te denken aan een slapende baby, hoe zijn buikje rustig op en neer gaat terwijl hij slaapt. Een andere gedachte die kan helpen is om in te beelden dat uw buik een ballon is die zich vult en uitzet terwijl u inademt en die krimpt door er lucht uit te laten terwijl u uitademt. Vertragen van uw ademhaling Haal diep adem en vul daarmee de ruimte in uw middenrif. Laat de lucht er vervolgens langzaam weer uit. Het kan makkelijker zijn om door uw neus uit te ademen omdat het een kleinere opening. Dan vertraagt uw ademhaling. Na het uitademen wacht u vervolgens eventjes voordat u weer inademt. Sommige mensen hebben de neiging om hun adem in te houden. Het is echter de bedoeling dat u juist nadat u hebt uitgeademd eventjes wacht voordat u weer inademt. Soms helpt 6


1 augustus 2015

het om tijdens het oefenen gebruik te maken van uw fantasie. Denk bijvoorbeeld aan een golf of een glijbaan. U klimt de glijbaan op (adem in) en glijdt naar beneden (adem uit). Beneden aangekomen wacht u kort met ademhalen voordat u de glijbaan weer opklimt.

Meditatieve component Tel de keren dat u inademt, en noem op het moment dat u uitademt een woord als “relax” of “ontspan”. Wanneer u dit doet kan het u helpen om uw gedachten te vertragen en uw aandacht te richten op uw ademhaling. Ga door met tellen tot u bij 10 bent en begin vervolgens opnieuw bij 1. Het is volkomen normaal dat er tijdens de oefening andere gedachtes door u heen gaan. Laat u daardoor niet frustreren; accepteer dat die gedachtes door uw hoofd gaan en concentreer u vervolgens weer op het tellen. Ook als dat bij herhaling nodig is. Het helpt sommige mensen om zich op iets tastbaars te richten tijdens de oefening, bijvoorbeeld door de ene hand op hun borst en de andere op hun buik te plaatsen. Voor andere mensen werkt het beter als ze hun ademhaling tellen of gebruik maken van het (denkbeeldig) uitspreken van iets zoals “ontspan”. Experimenteer met verschillende methodes en maak gebruik van hetgeen dat het beste bij u past. Oefenen Oefenen is essentieel om deze vaardigheid onder de knie te krijgen. Dan pas kunt u de vaardigheid toepassen om uw spanning te verminderen in stressvolle situaties. Oefen in een ruimte waar het stil is en waar u niet gestoord wordt. Neem een paar seconden om te ontspannen en oefen vervolgens minstens 5 minuten. Oefen zeker twee keer per dag. Wanneer u net kennismaakt met deze techniek, oefen dan nog niet op een moment dat u al erg veel stress ervaart. Pas het aanvankelijk toe wanneer zich u rustig voelt en laat het een gewoonte worden. Op het moment dat u de vaardigheid beter beheerst, kun u het ook toepassen wanneer u meer stress ervaart, zoals op een moment dat u wacht op uw beurt en ongeduldig wordt.

7


1 augustus 2015

2. De impact van misbruik in de kindertijd op emotieregulatie Ervaringen met misbruik in de jeugd hebben bij veel mensen een grote invloed op hun emotionele beleving als volwassenen. Bij goed ouderschap krijgen kinderen vaardigheden mee om met emoties om te gaan. Het gaat om vaardigheden als herkennen van emoties, begrijpen waar ze vandaan komen, en ze op een manier te hanteren zodat we optimaal functioneren. Seksueel en/of lichamelijk misbruik roept veel heftige en verwarrende gevoelens op. Vaak groeiden slachtoffers van misbruik op in omstandigheden waar verzorgers, ongeacht of zij de dader waren, weinig troost boden op moeilijke momenten en weinig begeleiding gaven in het omgaan met gevoelens. Veel slachtoffers van misbruik worden overspoeld door hun emoties, of voelen zich juist verdoofd en niet in staat om emoties te beleven.

Verschillende vormen van emotieregulatie problemen Problemen in het reguleren van emoties variëren per persoon en soms per situatie. Sommige mensen hebben problemen met het herkennen en benoemen van hun gevoelens. Ze voelen zich of “slecht” of “ok”, en hebben weinig notie van verschillen tussen emoties (bijvoorbeeld angst vs. verdriet). Anderen hebben weer moeite om te begrijpen waardoor hun emoties worden oproepen. Het lijkt dan alsof hun emoties willekeurig ontstaan “uit het niets” en nergens op slaan. Veel mensen kunnen de triggers voor emoties wel herkennen, maar hebben moeite om de daaruit voortvloeiende heftige emoties te hanteren. Zij ervaren gevoelens als overweldigend of zelfs gevaarlijk, en voelen zich slecht uitgerust hoe ze daarmee om kunnen gaan.

De functie van emoties Aandacht geven aan emoties, en in staat zijn deze te reguleren is een cruciale vaardigheid. Wanneer we emoties kunnen hanteren, hebben ze een belangrijke functie in ons leven. Emoties dienen als signaal voor actie. Angst, bijvoorbeeld, vertelt ons dat we op moeten passen en stappen moeten ondernemen om onze veiligheid te garanderen. Angst kan nuttig zijn, maar bij chronische of overmatige angst overspoelt het de mogelijkheid om de verschillende gemoedstoestanden te onderscheiden. Dan leidt het ertoe dat mensen te heftig reageren in situaties, of juist onderkoeld reageren doordat ze zo hard proberen om niet overmatig te reageren. Emoties helpen ook om aan anderen over te brengen hoe we ons voelen en wat we nodig hebben van anderen. Sommige mensen die last hebben van PTSS, of aanhoudend te maken hebben gehad met traumatische gebeurtenissen, zijn voortdurend angstig, boos, of verdrietig, of zijn zo afgestompt dat ze niks meer kunnen met deze informatie. Door te werken aan aandacht voor uw gevoelens en ze te reguleren, kunt u weer beter gebruik maken van de informatie van uw emoties en kunt u ze doelgerichter uiten. 8


1 augustus 2015

Ten slotte, emoties helpen met het bepalen van uw voorkeuren; wat u wel of niet prettig vindt, en welke doelen in het leven belangrijk voor u zijn. Wanneer u zich bewust bent van uw emoties, wordt u ook bewuster van positieve gevoelens. In combinatie met de vaardigheid om emoties te reguleren, verbeteren de positieve gevoelens uw ervaringen in het leven, uw creativiteit en uw zelfwaardering.

Monitoren van uw gevoelens In verschillende situaties gaat u uw gevoelens monitoren zodat u meer vat krijgt op het herkennen van verschillende gevoelens en de gebeurtenissen die daaraan vooraf gingen. Door gebruik te maken van werkblad I ‘zelf-observatie van gevoelens’ oefent u met het identificeren van uw gevoelens, en de situaties en gedachtes die dat gevoel veroorzaken. Samen met uw behandelaar, neemt u de ingevulde werkbladen door met als doel uw vaardigheid te vergroten om gevoelens en oorzaken te herkennen, zodat u zich bewust wordt van patronen die uw beleving bepalen. De ingevulde werkbladen dienen ook als belangrijke informatie om nieuwe copingstrategieën te ontwikkelen voor het omgaan met stressvolle situaties en problemen.

9

1 augustus 2015


Werkblad I: Zelf-observatie van gevoelens en gemoedstoestanden Gevoel:

Intensiteit: (0-10) Oorzaak/trigger:

10

Gedachtes:

Reactie/coping strategie

1 augustus 2015


Woordenlijst voor emoties en gemoedstoestandenᵃ Een gemoedstoestand of stemming is het gevoel dat iemand gedurende een bepaalde tijd heeft en die bestaat uit één enkele overwegende emotie of een combinatie van emoties. De stemming van een persoon kan positief zijn (vrolijk of uitgelaten), maar ook negatief (verdrietig of wanhopig). Bovendien kunnen allerhande combinaties ontstaan: iemand kan bijvoorbeeld tegelijkertijd angst en nieuwsgierigheid voor iets nieuws voelen. In de onderstaande lijst is een grove indeling gemaakt van de emoties en gemoedstoestanden op grond van de vier basisemoties: blij, bedroefd, boos, en bang. Blij

Bedroefd

Boos

Bang

Nieuwsgierig

Behoeftig

Onvoldaan

Vertwijfeld

Opgewonden

Onverschillig

Ingehouden

Ongemakkelijk

Verlangend

Gekleineerd

Ongeduldig

Gecontroleerd

Ontspannen

Verongelijkt

Geagiteerd

Aangevallen

Voldaan

Onbelangrijk

Hebberig

Gemanipuleerd

Vredig

Verveeld

Inhalig

Gespannen

Vrijgevig

Moedeloos

Lichtgeraakt

Nerveus

Besluitvaardig

Geïsoleerd

Nors

Zenuwachtig

Trots

Somber

Koppig

Verlegen

Competent

Gestigmatiseerd

Verhit

Schuw

Veilig

Pessimistisch

Geïrriteerd

Beschaamd

Kalm

Ontoereikend

Geërgerd

Schaamte

Zachtmoedig

Ongeliefd

Gefrustreerd

Wantrouwend

Dankbaar

Verslagen

Jaloers

Bezorgd

Opgelucht

Verdoofd

Vijandig

Onzeker

Geborgen

Teneergeslagen

Hooghartig

Gelaten

Tevreden

Moedeloos

Boos

Onbestemd

Gesteund

Teleurgesteld

Kwaad

Verward

Begrepen

Schuldig

Woest

Stuurloos

Verheugd

Ongewaardeerd

Giftig

Beducht

11

1 augustus 2015


Blij

Waardeloos

Hels

Beklemd

Vreugde

Onbegrepen

Duivels

Gevangen

Melig

Verwoest

Razend

Bedreigd

Tevreden

Kwetsbaar

Furieus

Opgejaagd

Comfortabel

Droef

Haatdragend

Angstig

Zelfverzekerd

Bedroefd

Wraakzuchtig

Paniekerig

Gelukkig

Verdrietig

Bloedlink

Overweldigd

Geamuseerd

Van streek

Doodsbang

Geweldig

Eenzaam

Wanhopig

Geliefd

Bitter

Hopeloos

Begeerd

Depressief

Hulpeloos

Liefhebbend

Ellendig

Gepassioneerd

Gebruikt

Vrolijk

Ontgoocheld

Afkeer

Sexy

Opgeofferd

Walging

Sterk

Uitgeput

Afschuw

Bekwaam

Afgestompt

Aversie

Krachtig

Bedrukt

Uitzinnig ᵃ In de originele Engelse tekst worden de woorden in de lijst omschreven als ‘feelings’. Gezien veel woorden bestaan uit een combinatie van gedachten en gevoelens lijkt de term gemoedstoestand passender.

12


1 augustus 2015

3. Emotieregulatie vaardigheden voor drie kanalen van emoties Drie emotie-kanalen Om problemen op te lossen, kunnen we onze emotionele beleving onderverdelen in drie kanalen: “fysiek”, “cognitief” en “gedrag”. Het fysieke kanaal zijn de gewaarwordingen in je lichaam. Bij angst, bijvoorbeeld, gaat onze ademhaling sneller, de hartslag neemt toe, en gaan we transpireren of trillen. Het cognitieve kanaal omvat wat u tegen uzelf zegt, wat u denkt, uw overtuigingen, en de aannames die u maakt. Bij angst, bijvoorbeeld, denkt u misschien “wat ben ik een loser”, of “ik kan niemand vertrouwen”. Deze gedachtes hebben een bijdrage aan uw gevoel van angst en houden de onrust in stand. Tenslotte, omvat het gedragskanaal wat u daadwerkelijk doet in reactie op uw gevoel. Bij angst, bijvoorbeeld, overeet u zich, raakt u in een conflict verzeild, of zoekt u iets ter afleiding.

Coping-strategieën voor elk kanaal Alle drie de kanalen staan in verbinding met elkaar, dus wanneer we ingrijpen op één kanaal is de verwachting dat het ook invloed heeft om een ander kanaal. Op welk kanaal het makkelijkst in te grijpen valt, verschilt van persoon tot persoon. Niet iedereen is geholpen bij alle verschillende coping -strategieën. Door deze strategieën uit te proberen komt u er achter wat het beste bij u past. In het fysieke kanaal, helpt het gefocused ademhalen zoals u eerder geoefend heeft. Ook andere ontspanningstechnieken helpen de lichamelijke reacties op stress te verminderen. In het cognitieve kanaal, helpt het om uw aandacht te verleggen naar iets anders, zoals: uw huis schoonmaken, een vriend bellen, een vakantie plannen, terugdenken aan leuke gebeurtenissen of situaties of door af te tellen met het getal 7 (700, 693, 686, 679, 672). Iets positiefs inbeelden kan ook helpen om in te grijpen in het cognitieve kanaal. Deze techniek houdt in dat u zich een positieve situatie of omgeving inbeeldt (echt of verzonnen), waarin u zich kalm en goed voelt. Maak het beeld zo gedetailleerd en scherp mogelijk door na te gaan wat u ziet, ruikt, hoort, voelt, enz. Een andere cognitieve interventie is om uzelf complimenten te geven. Als u straffende gedachtes over uzelf hebt “ik ben een loser” weerleg dit dan met positieve uitspraken, zoals “ik doe mijn best”. In het gedragskanaal werkt het inzetten van een pauze of alternatieve activiteiten. Bij een pauze of time-out verlaat u de stressvolle situatie om weer even tot uzelf te komen alvorens u reageert. Wanneer u ruzie heft, kunt u noemen dat u de discussie voortzet na een uur om vervolgens even naar buiten te gaan om te kalmeren tijdens een wandeling. Het oppakken van alternatieve activiteiten houdt in dat u iets leuks of neutraals gaat ondernemen om uzelf af te leiden van stress of pijn.

13


1 augustus 2015

Suggesties voor plezierige activiteiten Emotie-regulatie voor positieve gevoelens Emotie-regulatie is niet enkel een vaardigheid om overweldigende gevoelens te verminderen, het helpt ook om positieve gevoelens te bevorderen. Hieronder staan enkele activiteiten die u kunnen helpen bij het ervaren van positieve gevoelens.

Autorijden Aroma-therapie Bakken van brood/taart/koekjes Bezoek vriend/vriendin Bibliotheek bezoek Boetseren Buikspieroefeningen Bus of treinrit Collage maken Concert bezoek Dagboek schrijven Dansen Dier verzorgen Douchen Eten met vriend/vriendin Fietsen Fotograferen Foto’s bewerken Gamen Gemasseerd worden Gewichtheffen Haren kappen Joggen/Hardlopen Kaartspel Kaarsjes aansteken Kamperen Koken Lezen/voorlezen Maken van een plakboek Mediteren

“Mensen kijken” Museum bezoek Muziek luisteren Muziek maken Nagels lakken Ontspannen in het park Overgooien met een bal Plantjes opkweken Picknicken Schilderen Skypen Snuffelen in de boekwinkel Spelen met kinderen en/of huisdieren Surfen op internet Tekenen TED-talk bekijken Telefoneren met vriend/vriendin Terrasje pakken Thee drinken Toneelstuk bekijken Tuinieren Tutorial bekijken op internet TV kijken Uitzicht bekijken over land/water Wandelen Warm bad nemen Woonkamer decoreren Yoga Zingen Zwemmen

14


1 augustus 2015

4. Tolereren van spanning: wat is dat en wat levert het op? Argumenten om spanning te tolereren Spanning is een katalysator voor verandering in het herstel van trauma’s uit de kindertijd. Op het moment dat u een grote verandering in uzelf of in uw leven wilt aanbrengen, leidt dat ongetwijfeld tot spanning en ongemak. Als u deze gevoelens niet toelaat, dan raakt u niet gemotiveerd om belangrijke veranderingen door te voeren. Als u spanning en ongemak toelaat, kan dat beangstigend zijn en kunt u van streek raken, maar het kan ook verhelderend zijn. Spanning kan een alarmerende functie hebben die u vertelt dat er iets niet goed is. Het vertelt u ook welke vlakken in uw leven aandacht en misschien verandering behoeven. Het kan ook voor opluchting zorgen, als u veel energie stak in het vermijden van gevoelens en u desondanks toch nog steeds leed. Als laatste, als u negatieve en lastige gevoelens kunt tolereren, staat u ook meer open voor positieve gevoelens. Wanneer u gevoelens vermijdt, is het resultaat dat niet alleen de negatieve-, maar de meeste of zelfs alle gevoelens afgesneden worden. Als resultaat zal u, zoals veel slachtoffers van kindermishandeling, een zeer beperkt aantal emoties ervaren, of u zelfs verdooft voelen en niet in staat zijn om van een heleboel dingen in het leven te genieten.

Tolereren van spanning om doelen te behalen Eén van de voornaamste doelen van deze behandeling is het aanleren van vaardigheden voor het tolereren van spanning en ongemak zodat u uw persoonlijke doelen behaalt. Samen met uw behandelaar stelt u uw doelen vast en bekijkt u realistisch of de baten van dit doel opwegen tegen de kosten. Mensen die traumatische gebeurtenissen hebben doorgemaakt, zijn vaak gewend aan spanning bij het toewerken naar een doel. Zij verwachten zelfs tegenslag. De eerste stap is om te bekijken of de stress die verwacht wordt eigenlijk wel nodig is. Wellicht zijn er alternatieve en makkelijkere manieren om het doel te bereiken. Als enige stress en ongemak inherent is aan het doel, bekijkt u samen met uw behandelaar de uitdagingen die u verwacht, en de onvermijdelijke obstakels die u op uw pad tegen zult komen. U bedenkt samen manieren om met de stress die hieruit voortkomt om te gaan. Deze strategie is voornamelijk van belangrijk in situaties waar u gedurende een langere tijd naar een doel toewerkt en waar u niet meteen de voordelen van ondervindt. Let op of het doel belangrijk of gunstig genoeg is om de stress of het ongemak te verdragen die u gaat ondervinden in de aanloop naar het doel.

Afwegen van voor- en nadelen Het afwegen van voor- en nadelen is een strategie om te beoordelen of de nadelen van een doel opwegen tegen de voordelen. U neemt een belangrijk doel in gedachten die u stress of angst inboezemt en maakt een uitgebreide lijst van voor- en nadelen voor het verdragen en tolereren van de gevoelens die hiermee samenhangen. Nadat u dit heeft gedaan, weegt u af of het de moeite 15


1 augustus 2015

waard is om uzelf dit doel op te leggen, en wat u precies hoopt te bereiken. Haalt u genoeg uit de positieve uitkomst om de negatieve gevoelens te doorstaan?

Kies de strategie naar gelang het doel Welke strategie u het beste helpt om met een specifiek type spanning of stress die u ervaart om te gaan, die keuze vergt enige ervaring en vaardigheid. U hebt de juiste strategie gekozen als deze u helpt in het behalen van uw doel. Sommige strategieën zijn zo algemeen dat ze altijd bijdragen aan het vermogen om uw stemming te reguleren, andere strategieën zijn wat specifieker en bedoeld voor speciale situaties. Algemene strategieën omvatten zaken als “zelfzorg”: zorgen voor voldoende rust, een gebalanceerd eetpatroon, matig zijn met alcoholconsumptie, regelmatig bewegen, zorgdragen voor medische problemen, verantwoord omgaan met geld, enz. Al deze punten dragen ertoe bij dat u minder emotioneel kwetsbaar bent en gestrest raakt. Als u uw doelen wilt bereiken heeft u ook strategieën nodig om negatieve emoties te reguleren in specifieke situaties. Als u bijvoorbeeld angstig bent vlak voor een overleg met uw chef, kunt u in de dagen voorafgaand aan het gesprek ‘gefocused ademhalen’ om wat rustiger te worden. U kunt uw zenuwen ook in bedwang houden door dingen te gaan doen die u ontspannen, zoals een warm bad nemen, van tevoren bedenken of opschrijven wat u wilt gaan zeggen, of de was doen zodat de kleding die u tijdens het gesprek wilt dragen, netjes en schoon zijn. Tot laat in de avond telefoneren met een vriend of vriendin kan uw zenuwen ook verminderen, maar kan in strijd zijn met uw doel om aandachtig en alert te zijn tijdens het overleg.

Accepteren van spanning op onverwachte momenten Het is niet altijd mogelijk of wenselijk, om doelbewust negatieve gevoelens te veranderen of te verminderen. Sommige negatieve emotionele stemmingen zijn heel gewoon, nodig of kenmerkend als onderdeel van het menselijk bestaan. Milde irritaties en ongeduld tijdens het wachten in een rij of zelfs schrikachtigheid bij onverwachte harde geluiden zijn hier voorbeelden van. Door u bewust te zijn van uw gevoelens van boosheid en nervositeit, kan de spanning simpelweg sneller verminderen dan wanneer u actief probeert de gevoelens te verminderen, onderdrukken of te vermijden. Oefen deze strategie op willekeurige momenten zoals bij het wachten in een rij of op de bus, of als iemand een negatieve opmerking naar u maakt.

16


1 augustus 2015

5. Werkblad II: Interpersoonlijke schema’s Interpersoonlijke situatie

Gevoelens/overtuiging en over mezelf

Verwachte reactie van de ander

Gevolg van gedrag

Wat is er gebeurd? Wie was er bij betrokken?

Wat voelde ik? Wat dacht ik over mezelf?

Welke reactie verwachtte ik van de ander op mij?

Wat heb ik gedaan? Wat was het resultaat?

17


1 augustus 2015

6. Werkblad III: Interpersoonlijke schema’s Interpersoonlijke situatie

Gevoelens/overtuiging en over mezelf

Verwachte reactie van de ander

Gevolg van gedrag

Wat is er gebeurd? Wie was er bij betrokken?

Wat voelde ik? Wat dacht ik over mezelf?

Welke reactie verwachtte ik van de ander op mij?

Wat heb ik gedaan? Wat was het resultaat?

Interpersoonlijke doelen

Alternatieve gedachten over mezelf

Alternatieve verwachtingen

Alternatieve actie/gedrag

Wat is mijn doel in deze situatie?

Wat kan ik ook denken over mezelf?

Welke reactie van de ander op mij is ook mogelijk?

Wat zou ik anders kunnen doen?

18


1 augustus 2015

7. Wat is assertiviteit? “Assertief gedrag” betekent voor uw legitieme rechten opkomen, en uw behoeftes en verlangens aangeven op een manier die respectvol is voor uzelf en voor anderen. Bij assertief gedrag voelt u zich beter over uzelf. Het kan ertoe leiden dat u meer vertrouwen en zelfrespect krijgt. In families waar misbruik plaatsvindt, ontkennen of verhullen gezinsleden veelal hun gevoelens en behoeften, of ze dringen zich juist agressief op aan anderen. Dit heeft als gevolg dat een voorbeeldfunctie voor gepast assertief gedrag ontbrak. “Subassertief gedrag” betekent dat u uw eigen rechten negeert of ontkent en u uw behoeften en verlangens niet uit. Anderen gaan raden wat u wilt, missen wat echt belangrijk voor u is, of krijgen de indruk dat het niet nodig is om rekening met u te houden. Dit kan leiden tot pijn, verdriet, angst, teleurstelling en/of boosheid. “Agressief gedrag” betekent dat u ten koste van anderen uw eigen rechten uit door middel van ongepaste woede-uitbarstingen of vijandigheid. Het effect op anderen is dat ze u op het moment wellicht tegemoet komen, maar op de lange termijn u mogelijk liever uit de weg gaan. Agressief gedrag kan ervoor zorgen dat u zich boos, verontwaardigd, stuurloos en/of schuldig gaat voelen.

19


1 augustus 2015

Basisrechten 1. Ik heb het recht om te vragen wat ik wil. 2. Ik heb het recht om nee te zeggen. 3. Ik heb het recht om mijn emoties te voelen en te uiten, zowel positieve als negatieve. 4. Ik heb het recht om fouten te maken. 5. Ik heb het recht op mijn eigen mening, overtuiging en waarden. 6. Ik heb het recht om behandeld te worden met waardigheid en respect. 7. Ik heb het recht om van gedachten te veranderen of om een andere weg in te slaan. 8. Ik heb het recht om te protesteren tegen oneerlijke behandeling of kritiek. 9. Ik heb het recht om eerlijkheid te verwachten van anderen. 10. Ik heb het recht om boos te zijn op iemand waarvan ik hou. 11. Ik heb het recht om te zeggen, “ik weet het niet”. 12. Ik heb het recht om te onderhandelen voor verandering. 13. Ik heb recht op een veilige leefomgeving zonder misbruik. 14. Ik heb het recht om te vragen om hulp of emotionele ondersteuning. 15. Ik heb recht op tijd en ruimte voor mezelf, zelfs als anderen liever bij mij willen zijn. 16. Ik heb het recht en de vrijheid om mijzelf niet te hoeven verantwoorden tegenover anderen. 17. Ik heb het recht om niet de verantwoordelijkheid op me te nemen voor andermans daden, gevoelens of problemen. 18. Ik heb het recht om niet te hoeven te anticiperen op andermans behoeftes en wensen. 19. Ik heb het recht om mij niet de hele tijd zorgen te hoeven maken over de goede bedoelingen van anderen. 20. Ik heb het recht om te kiezen dat ik niet wil reageren op een bepaalde situatie.

20


1 augustus 2015

Vaardigheden in assertiviteit “Ik” berichten. Deze bestaan uit drie onderdelen: Gedrag: “Als u/jij [beschrijf het gedrag]….” Gevoel: “dan voel ik [beschrijf uw gevoel]….” Consequentie: “omdat [beschrijf de gevolgen voor u]….”

Indienen van verzoeken. Geef duidelijk aan wat u wilt, en zeg het duidelijk en simpel. Begin uw verzoek in de “ik”-vorm. Geef de positieve gevolgen van uw verzoek aan, als de ander gehoor geeft aan uw verzoek, en geef de negatieve gevolgen aan als de ander uw verzoek niet inwilligt. Vermijd het maken van excuses, afzwakken van uw verzoek, of beschuldigen van de ander. Stel de situatie uit als de andere persoon boos of agressief reageert.

“Nee” zeggen. De strategieën die u kiest, hangt af van uw belang om de relatie met de ander goed te houden. Als u de relatie niet wilt behouden: Zeg: “Nee, dank u/je” op een respectvolle maar ferme toon. Als de andere persoon blijft aandringen, herhaal dan uw antwoord terwijl u oogcontact houdt en verhoog lichtjes uw toon. Of gebruik de techniek van “de kapotte grammofoonplaat”: Herhaal steeds opnieuw dezelfde zin en laat u niet van de wijs brengen. Als u de relatie goed wilt houden: Erken het verzoek van de ander, door het te herhalen. Zonder u te excuseren, legt u aan de ander uit waarom u het verzoek afslaat. Als het gepast is, suggereer dan een alternatief plan waar uw beiden behoeften in gekend worden. Als het “nee” zeggen erg moeilijk voor u is, geef uzelf dan wat tijd alvorens u reageert op het verzoek. Onthoud: assertief gedrag geeft geen garantie op een positieve reactie van de ander. Ook als u soms een negatieve en niet-helpende reactie krijgt, het helpt in het algemeen om succesvoller te worden in de omgang met andere mensen. 21


1 augustus 2015

Assertiviteit oefenen 1. Ga naar de bibliotheek en vraag aan een medewerker of hij/zij u kan helpen met het vinden van een boek. Een alternatief is dat u naar een winkel gaat en de verkoper vraagt om u te helpen iets te vinden. 2. Ga naar een winkel of supermarkt en vraag of zij een 1 euro kunnen wisselen zonder dat u iets koopt. 3. Bel een kapper en maak een afspraak om uw haar te laten knippen. Bel later de kapper weer op om de afspraak af te zeggen. Alternatief is om een tafel te reserveren bij een restaurant om die vervolgens later weer af te zeggen. 4. Vraag bij een apotheek of drogisterij om informatie over een bepaald product. 5. Vraag in een restaurant of het mogelijk is om een gerecht uit een menu te wisselen. 6. Vraag een collega of klasgenoot om een gunst (bijvoorbeeld of zij een kopje koffie meenemen als ze voor zichzelf gaan halen of vraag hun mening over een aspect van uw werk). 7. Wees het eens oneens met een mening van iemand anders. 8. Vraag een vriend/vriendin u te helpen om iets te repareren. 9. Vraag iemand die teveel lawaai maakt om zachter te doen. 10. Vraag uw verhuurder om een probleem op te lossen in uw woning. 11. Vraag iemand ergens mee te stoppen als dit u daar last van heeft.

22


1 augustus 2015

8. Fase II: Verwerken van uw trauma geschiedenis Vanaf de volgende sessie gaat u starten met verwerken van herinneringen aan uw traumageschiedenis. Waarschijnlijk is dit het moeilijkste stuk van de behandeling. Het helpt u echter om langdurig verlichting te krijgen van uw spanning en het bewerkstelligt positieve veranderingen in de manier waarop u over uzelf denkt en hoe u in relaties staat. Het is belangrijk dat uw best doet op de opdrachten en uw neiging tegengaat om dit werk te vermijden. Om u te helpen krijgt u hieronder een overzicht van de rationale en de instructies voor deze fase van de behandeling.

Vermijding stopt verwerking Het doel van ophalen van herinneringen aan de traumatische gebeurtenissen is om terug te gaan en de herinneringen te reorganiseren. Wanneer u het geweld of het misbruik herinnert, kunt u extreme angst of andere pijnlijke gevoelens zoals verdriet, schaamte of boosheid ervaren. U kunt de neiging hebben om de herinneringen weg te drukken of te vermijden. Wellicht vertelt u uzelf “denk er niet aan” of “ik moet het maar gewoon vergeten”. Zoals we al besproken hebben in de behandeling, maakt het niet uit hoe hard u probeert om gedachten over de mishandelingen of het misbruik weg te stoppen, de herinneringen komen terug en blijven u achtervolgen in nachtmerries, flashbacks, angsten en negatieve opvattingen over uzelf en anderen. Deze symptomen dienen als signalen dat de herinneringen aan de mishandelingen of het misbruik nog steeds niet verwerkt zijn. Dit komt doordat vermijding tegengaat dat u de gevoelens en gedachten die voortkomen uit de trauma’s verwerkt. Na een traumatische gebeurtenis, gaan uw hersenen aan de gang om de gebeurtenis te organiseren. Wanneer de verschillende aspecten van de ervaringen samenkomen in een verhaal, is het verwerkingsproces klaar. Uw gevoelens vallen samen met de context van de herinneringen met als resultaat dat uw gevoelens beter hanteerbaar worden. De betekenis van de gebeurtenissen, in bijzonder opvattingen over uzelf en de wereld, is uitgeplozen en wordt geplaatst in het grotere geheel van andere levensgebeurtenissen. Als de verwerking onderbroken wordt, dan is het verhaal nooit af en blijven de emoties intens en onhanteerbaar. Emotioneel heftige fragmenten van het verhaal vallen nooit op hun plek. Het blijft onsamenhangend wat er gebeurd is en hoe het u hebt beïnvloed en geraakt. De losse herinneringen domineren uw gemoedstoestand, en laten u stuurloos achter met gevoelens van verwarring, vervreemding, vijandigheid, en angst. Relaties met anderen zijn net zo gefragmenteerd en worden ondermijnd door heftige en onverwachte emoties. Deze reacties zijn veelal intrusies van verontrustende gevoelens uit het verleden. Het kan zijn dat deze gevoelens weinig van doen hebben met het heden.

Verwerking: verandering in emoties en zelfbeeld Het doel van deze fase in behandeling is u te helpen om de herinneringen te verwerken die voortkomen uit de mishandelingen en/of het misbruik. Het helpt u om de impact van de trauma’s op 23


1 augustus 2015

uw levensgeschiedenis, uw gevoelens en relaties te begrijpen. Het draagt ertoe bij uw verleden een plek te geven. Het is vooral van belang dat de details die nu nog heftige gevoelens oproepen aan bod komen, omdat die juist uw dagelijks leven zo beïnvloeden en een plek moeten krijgen. Op het moment dat u de herinneringen ophaalt en u de intense emoties ervaart die daarmee gepaard gaan, merkt u gaandeweg dat de emoties minder spanning zullen gaan oproepen. U went aan de herinneringen en het wordt makkelijker om er bij stil te staan. Gaandeweg gaat u een andere betekenis aan de gebeurtenissen geven, die meer recht doet aan een positief zelfbeeld.

Onderscheid tussen toen en nu Exposure aan uw traumageschiedenis zorgt ervoor dat u de gevoelens en overtuigingen die voortkomen uit de trauma’s gaat onderscheiden van uw huidige wensen, behoeften en plannen voor uzelf in het heden. Als u stil heeft gestaan bij de traumatische gebeurtenissen, ga dan na wat uw interpersoonlijke schema’s zijn en hoe die uw huidige leven beïnvloeden (bijv. ik ben machteloos of niemand is te vertrouwen). Helpen deze schema’s u en zijn deze belangrijk bij het behalen van uw doelen? Hoewel deze schema’s mogelijk paste en klopte in de tijd dat u werd misbruikt, is het niet waarschijnlijk dat ze nog helpen nu u niet meer wordt misbruikt en andere doelen heeft dan vermijding, vluchten van bedreiging en gevaar. Bewustwording van deze schema’s en hun gebrek aan functie in de actualiteit helpt u om er los van te komen. Oefening en succes met alternatieve schema’s die u hebt ontwikkeld tijdens de eerste fase van behandeling nemen geleidelijk aan het gedrag over dat voortkomt uit de traumagerelateerde schema’s.

De dagen tussen de sessies Tussen de behandelsessies door luistert u dagelijks geluidsopnames van uw traumageschiedenis zoals u met uw behandelaar in de sessie heeft opgenomen. Probeer dit te doen op een comfortabele plek waar u niet gestoord wordt. Herbeleef de herinneringen door u opnieuw in te beelden wat u ruikt, proeft, en voel alles alsof u daar weer bent. Hoewel dit beangstigend kan zijn, u weet dat u op dit moment veilig bent. Sommige mensen vinden het prettig om een dierbaar familielid of vriend in de buurt te hebben, of bereikbaar via de telefoon, bij de eerste keer dat zij terugluisteren. Als u het gevoel hebt dat u niet in staat bent door te gaan zonder steun, dan maakt u afspraken met iemand om aanwezig te zijn of makkelijk bereikbaar tijdens deze taak. Schrijf na afloop de interpersoonlijke schema’s op werkblad II die u associeert met uw geschiedenis. Als het lukt, formuleert u een alternatief schema dat meer recht doen aan de overtuigingen die u over uzelf en de relaties met anderen wilt hebben. Als u dit nog niet zelfstandig kunt, dan maakt u dit gedeelte samen met uw behandelaar.

24

Behandeling van PTSS na misbruik en mishandeling in de kindertijd

Recommend Documents