Wat is lipoedeem? Lipoedeem betekent letterlijk ‘vetzwelling’. Het is een chronische aandoening. Dit betekent dat het een aandoening is die lange tijd voortduurt. Daarnaast is er geen volledig herstel mogelijk. Bij lipoedeem ontstaat er een ongelijkmatige verdeling van het vetweefsel in het lichaam. Deze ongelijkmatige verdeling van het vet ontstaat vaak rond de heupen, billen en dijen, onderbenen, binnenkant van de knieën of armen. De uiterlijke kenmerken van lipoedeem worden vaak zichtbaar rond de pubertijd. Maar het kan ook later in het leven ontstaan, bijvoorbeeld tijdens een zwangerschap of in de menopauze. Lipoedeem komt vrijwel alleen voor bij vrouwen. Daarnaast spelen erfelijke factoren vaak een rol. Er zijn vaak meerdere lipoedeem patiënten in één familie. Bij mannen is
Wat is lipoedeem? Hoe ontstaat lipoedeem? Hoe wordt de diagnose lipoedeem gesteld? Wat zijn de klachten? Waaruit bestaat de behandeling? Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) Vragen?
2 3 3 3 4 6 9
lipoedeem extreem zeldzaam. Dit wijst op een hormonale stoornis. Dit betekent dat er te veel of te weinig hormonen worden aangemaakt. Bij lipoedeem is er in eerste instantie alleen sprake van een ophoping van vetweefsel (lipiden). Bij een aantal patiënten is er naast lipoedeem ook sprake van lymfoedeem. Er wordt dan gesproken van lipo-lymfoedeem. Bij lymfoedeem is er naast vetzwelling ook vocht aanwezig. Patiënten met lipoedeem klagen vaak over pijnklachten bij aanraking van de huid, het snel ontstaan van blauwe plekken, verlies van spierkracht in de armen en benen, vermoeidheid en snelle overbelasting. Andere tekenen zijn: Vrijwel geen verbetering van klachten bij vermindering van het gewicht. Vet verdwijnt wel op bijvoorbeeld gezicht en borsten, maar minder op de benen. Het vet houdt ineens op bij de knobbel van de enkel. Het is net alsof er boeien rond de enkel zitten, dit wordt ‘cuffsign’ genoemd. Benen voelen vaak zwaar en vermoeid aan. Er is vaak sprake van een sinaasappelhuid (bobbeltjes en putjes in de huid). Dit wordt ook wel ‘cellulitus’ genoemd. Bij veel patiënten is een verschil van 2 tot 3 kledingmaten aanwezig tussen het boven- en onderlichaam.
1 Lipoedeem
2
Hoe ontstaat lipoedeem?
Deze klachten kunnen leiden tot minder mogelijkheden om in het dagelijks leven
De oorzaak van lipoedeem is niet bekend. Erfelijke factoren spelen soms een
te functioneren en deel te nemen aan de maatschappij (werk, sport en hobby).
rol. Naast de ongewone vetverdeling gebeurt het vaak dat er een verminderde
Dit leidt voor veel patiënten tot een negatieve spiraal. Bij een groot deel van de
afvoer van weefselvocht (lymfe) in combinatie met verslapping van het
patiënten wordt ook een vermindering in het bewegen waargenomen.
bindweefsel is. Hierdoor ziet men vaak een langzame gewichtstoename; niet alleen op de plaatsen van het lipoedeem maar ook op andere plaatsen van het
De ontwikkeling van lipoedeem is moeilijk te voorspellen. Bij sommige patiënten
lichaam.
blijven de klachten gering en is er weinig verergering waar te nemen, bij anderen verergeren de klachten erg snel.
Hoe wordt de diagnose lipoedeem gesteld? Ook al zijn er veel kenmerkende tekenen van lipoedeem, het is soms wel lastig
Bij fysiotherapeutisch onderzoek wordt vaak verminderde spierkracht van de
om de diagnose te stellen. Het is belangrijk dat een patiënt met
bovenbeenspieren gevonden en zwakke gewrichten en steunweefsel. Factoren
lipoedeemklachten goed onderzocht wordt. Het verhaal van de patiënt en de
die lipoedeem negatief beïnvloeden zijn:
uiterlijke kenmerken zijn hierbij van belang, daarnaast worden er een aantal metingen gedaan, zoals:
Aanleg tot overgewicht/vetzucht. Te grote calorische intake (‘verkeerde voeding’).
(Herhaalde) omvangmetingen van de benen en armen.
Hormonale factoren.
Lengte – gewicht, gecombineerd tot Body Mass Index (BMI).
Lang zitten of staan.
Buikomvang en de verhouding tussen heup en taille.
Te weinig spierarbeid.
Vaststellen van dagelijkste activiteiten (onder andere door vragenlijsten).
Warmte.
Zes-Minuten-Wandeltest (looptest).
Aanwezigheid van lymfoedeem/veneus oedeem.
MicroFET meting (spierkrachtmeting van de bovenbeenspieren).
(Negatieve) verandering in het zelfbeeld.
Wat zijn de klachten? Bij lipoedeem komen klachten voor van het houdings- en bewegingsapparaat.
Behandeling van lichamelijke, en eventueel psychische, klachten is belangrijk in zowel de diagnostische fase als in de behandelfase .
Dit zijn klachten als vermoeidheid van zowel de benen als de armen, een afnemende conditie en verlies van spierkracht van de benen (moeite met
Waaruit bestaat de behandeling?
traplopen, opstaan uit een stoel, fietsen).
Er zijn twee soorten behandeling voor patiënten met lipoedeem. Een
Problemen in het steun- en bewegingsapparaat komen regelmatig voor, meestal
conservatieve (niet-operatieve) behandeling en een operatieve behandeling.
in de knie. Patiënten hebben bijvoorbeeld moeite om hun evenwicht te bewaren of hebben een plat- en/of spreidvoet. Dit zijn afwijkingen aan de onderkant van
Conservatieve (niet-operatieve) behandeling
de voet. Het is belangrijk dat er onderscheid wordt gemaakt tussen pijn ontstaan
De behandeling is niet gericht op het wegnemen van de oorzaak van lipoedeem.
door problemen aan het houdings- en bewegingsapparaat of als gevolg van
Dit is niet mogelijk.
vetzwellingsweefsel rond de knieën. Daarnaast wordt er als gevolg van deze klachten vaak een afwijkend looppatroon geconstateerd.
3 Lipoedeem
4
Deze behandeling van lipoedeem richt zich op de volgende doelen:
Liposuctie herstelt de functionaliteit, vermindert de (over)gevoeligheid en zwelling en verbetert het fysieke uiterlijk en daarmee mogelijk ook de kwaliteit van leven
Verminderen van de klachten.
in belangrijke mate.
Verbeteren van de conditie van het lichaam.
Liposuctie is een uiterst specialistische behandeling. Daarom wordt deze
Voorkomen van toename van het lipoedeem.
behandeling slechts in een beperkt aantal centra aangeboden aan een selecte
Voorkomen van bijkomende factoren, zoals overgewicht en conditieverlies.
groep patiënten.
Het verkrijgen van inzicht in de aandoening en de afnemende lichamelijke
Eerst wordt de conservatieve therapie aangeboden. Als de patiënten hier niet
activiteit.
voldoende mee zijn geholpen, wordt de chirurgische behandeling op strikte
Aandacht voor bijkomende vochtophoping (indien aanwezig).
indicatie aangeboden.
! Let op: manuele lymfedrainage (een massage die de lymfestelsel stimuleert) is niet zinvol om het lipoedeem te verminderen!
Voor de operatie is het belangrijk toestemming van de ziektekostenverzekering te krijgen om financiële consequenties duidelijk te hebben.
Inhoud van de behandeling kan bestaan uit de volgende onderdelen: Ontwikkelen of behouden van een gezonde leefstijl. Behoud van activiteiten en de conditie verbeteren (De Nederlandse Norm Gezond Bewegen is hierin een goede leidraad, zie onder voor meer informatie over de NNGB). Beter gebruik van spieren, met name de kuitspier. Door meer bewegen wordt de lymfe- en vaatpomp in de kuiten gestimuleerd. Het dragen van Therapeutisch Elastische Kousen (TEK, ook wel steunkousen genoemd). Dieetmaatregelen met bepaling wat de voedselopname is in relatie tot de calorieverbranding (calorische balans). In sommige gevallen kan psychologische hulp bijdragen aan het accepteren
Onderstaand vindt u informatie over de Nederlandse Norm Gezond Bewegen. Deze beweegnorm is van toepassing op iedereen. Voor patiënten met lipoedeem is het van groot belang om regelmatig te bewegen. De NNGB kan gebruikt worden als middel om regelmatig bewegen te stimuleren en waar te maken. Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) De Nederlandse Norm Gezond Bewegen gaat over (voldoende) bewegen. U beweegt voldoende als u minimaal 5 dagen in de week 30 minuten matig intensief beweegt (60 minuten voor jongeren tot 18 jaar). Deze NNGB wordt ook wel beweegnorm genoemd. De fitnorm betekent dat u 3 keer per week minstens 20 minuten zwaar intensief beweegt.
van de gevolgen en klachten van lipoedeem. Langdurige controle, begeleiding, objectieve effectmeting (zowel omtrek, gewicht en spierkracht) en zorgvuldige documentatie om te kijken of een behandelplan werkt. Dit kan zowel gebeuren door uw arts, uw fysiotherapeut
Met de beweegnorm houdt u uw gezondheid op peil. Door voldoende beweging voelt u zich fitter en bent u ontspannen. De fitnorm is vooral voor de lichamelijke fitheid (uithoudingsvermogen, kracht en coördinatievermogen).
als uw huidtherapeut. Operatieve behandeling Wanneer de conservatieve (niet-operatieve) behandeling niet aanslaat, is er een laatste mogelijkheid waarbij wordt overgegaan tot een operatieve ingreep, de liposuctie. Met deze ingreep wordt het vetweefsel verwijderd.
5 Lipoedeem
6
Soorten beweging
Beweegnormen
Bij licht intensieve lichamelijke activiteit heeft u meestal geen verhoogde hartslag
Wanneer voldoet iemand aan de minimale hoeveelheid lichaamsbeweging die
of versnelde ademhaling. Bij matig intensieve lichamelijke activiteit heeft u dat
nodig is voor een goede gezondheid? Om dat te bepalen zijn verschillende
wel. Onder matig intensieve beweging valt bijvoorbeeld stevig wandelen of
normen vastgesteld, die verschillen per doelgroep.
fietsen. Bij zwaar intensieve lichamelijke activiteit gaat u zweten en raakt u buiten adem.
De Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) geeft aan hoeveel iemand minimaal ‘matig intensief’ moet bewegen om gezonder te worden.
Nationaal Actieplan Sport en Bewegen (NASB)
In het algemeen geldt voor kinderen een norm van 60 minuten per dag en
De beweegnorm en de fitnorm zijn onderdeel van het Nationaal Actieplan Sport
voor volwassenen een norm van 30 minuten, minimaal 5 dagen per week.
en Bewegen (NASB). Volgens dit plan moeten meer mensen kiezen voor een
De fitnorm geeft aan hoe vaak en hoe lang iemand intensief moet bewegen
actieve leefstijl en wordt dagelijks bewegen de norm. De 3 belangrijkste
om de cardiovasculaire conditie (hart, bloedvaten en longen) op peil te
doelstellingen van het NASB zijn:
houden: minimaal 3 keer per week 20 minuten zwaar intensief bewegen (hartslag gaat dan naar 130-140 slagen per minuut).
Het terugdringen van bewegingsarmoede bij mensen die niet actief genoeg zijn.
De combinorm is een combinatie van de NNGB en de fitnorm. Wie één van
De vermindering van overgewicht onder de Nederlandse bevolking;
beide normen of beide normen haalt, voldoet aan de combinorm en beweegt
Het terugdringen van andere gezondheidsproblemen als diabetes, hart- en
genoeg voor een goede gezondheid.
vaatziekten en depressie. Voor 65-plussers geldt ook de ‘krachtnorm’: minimaal 2 keer per week Het Nationaal Kompas Volksgezondheid gebruikt een ruime definitie van
krachtoefeningen om de fysieke conditie op peil te houden en beperkingen te
lichamelijk activiteit: ‘elke krachtinspanning van skeletspieren resulterend in
voorkomen.
méér energieverbruik dan in rustende toestand’. Lichamelijke activiteit is in te delen naar: Het type activiteit (bijvoorbeeld: fietsen of zwemmen). De intensiteit waarmee iemand een activiteit verricht (bijvoorbeeld: licht intensief bewegen zoals rustig wandelen, of intensief bewegen zoals hardlopen). De setting waarin iemand een activiteit uitvoert (bijvoorbeeld: werk, huishouden, vrije tijd of transport).
7 Lipoedeem
8
Wat is sedentair (= zittend) gedrag? Steeds meer mensen brengen een groot deel van hun dagelijks leven zittend door. Bij activiteiten met een laag energieverbruik in combinatie met een zittende of liggende houding (niet slapend) wordt sedentair gedrag genoemd. Voorbeelden zijn televisie kijken, computeren, zitten op school of op het werk. Lichamelijke inactiviteit (onvoldoende bewegen) en gedrag met laag energieverbruik zijn twee verschillende begrippen met (deels) verschillende beïnvloedende factoren. Ideeën die ontwikkeld zijn om mensen meer te laten bewegen, zijn niet (of minder) effectief in het verminderen van gedrag met een laag energieverbruik. Daarbij lijkt dat gedrag een risicofactor voor een verhoogde mortaliteit en morbiditeit (ziektecijfer), onafhankelijk van de mate van lichamelijke activiteit. Dit betekent dat een fanatieke sporter die driemaal per week uren lang intensief traint maar op het werk en thuis vooral zit, toch een verhoogd risico heeft op gezondheidsproblemen. Normen voor gedrag met laag energieverbruik Er is nog geen internationaal gangbare norm voor gedrag met laag energiegebruik. Alleen voor 4- tot en met 11-jarigen bestaat een internationale richtlijn: niet meer dan 2 uur per dag computeren of tv-kijken in de vrije tijd. Wel hebben verschillende landen, zoals Australië, Canada en Groot-Brittannië, onlangs de mogelijke gezondheidsrisico’s van gedrag met een laag energieverbruik nadrukkelijk in hun beweegrichtlijnen opgenomen. In deze landen krijgen mensen van alle leeftijden het advies om langdurig zitten te beperken. Vragen? Heeft u naar aanleiding van deze informatie vragen? Dan kunt u contact opnemen met het Nederlands Expertisecentrum voor lymfo-vasculaire geneeskunde (ECL) (0512) 588 818 of de Polikliniek Fysiotherapie (0512) 588 245.
9 Lipoedeem
10
