Lesbrief Museum aan Zee Een museumbezoek en creatieve workshop
Cultureel erfgoed / beeldend bovenbouw primair onderwijs
Kunstmenu Harderwijk 2015-2016 – Cultureel erfgoed / beeldend, groep 5-6
Colofon Ontwikkeling en tekst: Alinde Hoeksma & Patricia Docter Vormgeving en Lay-out: Alinde Hoeksma i.o.v. Cultuurkust Stichting Cultuurkust Klooster 4 3841EN Harderwijk Tel: 0341 721021 Mail:
[email protected] Site: www.cultuurkust.nl © copyright regionaal centrum voor cultuureducatie en amateurkunst Cultuurkust 2015 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, kopie of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.
2
Kunstmenu Harderwijk 2015-2016 – Cultureel erfgoed / beeldend, groep 5-6
Beste leerkracht, Van harte welkom bij het project ‘Museum aan Zee’. Binnenkort bezoekt u met uw klas het Stadsmuseum Harderwijk met daaraan gekoppeld een beeldende workshop bij Cultuurkust in 't Klooster. Het project staat in het teken van de visserij van vroeger en nu. Leerlingen krijgen een kijkje in het Harderwijkse vissersleven van vroeger en leren op speelse wijze over problemen die momenteel bestaan rondom visserij; denk aan de ‘plastic soep’ en het uitsterven van vissoorten. De leerlingen mogen al hun ervaringen vervolgens op creatieve wijze verwerken in de workshop. Deze lesbrief bestaat uit drie lessen, die u kunt gebruiken ter voorbereiding op het museum- en workshopbezoek. Ook vindt u in de bijlage een brief voor de ouders in verband met een verzamelopdracht die de leerlingen thuis moeten uitvoeren. U kunt er eventueel voor kiezen dit op school te doen. Begin op tijd met de verzamelopdracht! Het is belangrijk dat de leerlingen materiaal verzamelen en meenemen naar de museumdag voor de beeldende workshop. We raden u bovendien aan om ouders mee te vragen naar de museumdag om te helpen bij de begeleiding van de leerlingen. Eén begeleider op tien leerlingen is een goede richtlijn. In dit project: Maken de leerlingen kennis met cultureel erfgoed en de geschiedenis van Harderwijk Worden de leerlingen bewust gemaakt van een actueel maatschappelijk thema Ontwikkelen de leerlingen beeldende en creatieve vaardigheden We wensen u veel plezier met dit project. Met vriendelijke groet, Onderwijsteam Cultuurkust
3
Kunstmenu Harderwijk 2015-2016 – Cultureel erfgoed / beeldend, groep 5-6
Inhoud LES 1: Visserij ....................................................................................................................................... 5 LES 2: Van Jutten naar Plastic Soep ..................................................................................................... 8 LES 3: Voorbereiding museumbezoek ............................................................................................... 10
BIJLAGE: kunst van afval .................................................................................................................... 11 BIJLAGE: brief voor de ouders ........................................................................................................... 15
WERKBLAD VISSEN ............................................................................................................................ 16 WERKBLAD UITDRUKKINGEN ............................................................................................................ 17 WERKBLAD KNOPEN .......................................................................................................................... 18
4
Kunstmenu Harderwijk 2015-2016 – Cultureel erfgoed / beeldend, groep 5-6
LES 1: Visserij Hieronder vindt u verschillende onderdelen die u kunt gebruiken om het onderwerp visserij te behandelen. Behandel in ieder geval onderdeel 1. 1: Een duik in de geschiedenis Vertel de leerlingen over de volgende onderwerpen en bekijk de bijbehorende filmpjes. (Het filmpje over de Zuiderzee is gericht op leerlingen vanaf 9 jaar, dus bekijk van tevoren of u deze geschikt vindt voor de klas, anders kunt u deze overslaan.) Zuiderzeevisserij Ooit was het IJsselmeer een zee: De Zuiderzee. Rondom de zee lagen overal vissersdorpen. De visserij op de Zuiderzee diende om de omwonende bevolking te voeden. Het betrof meestal kleine vissersbedrijfjes met één schip per gezin. Klik op de link voor het filmpje: Schooltv Zuiderzee Vissersschepen Er waren veel soorten vissersschepen. Het bekendste type is de botter. Wat voor schepen kennen de leerlingen? Klik op de link voor het filmpje: Collage Vissersschepen Leven in een vissersdorp Hoe was het om honderd jaar geleden in een vissersdorp te leven? Dat het veel zwaarder was dan nu, kan de klas zich vast wel voorstellen. Geen computer of televisie, in een apart schuurtje buiten naar de wc gaan, met al je broertjes en zusjes in één bed slapen en ga zo maar door. De meeste vissers waren arm dus hadden niet veel te eten. Om hun vis te verkopen moesten ze ver lopen, en geld voor schoenen hadden ze vaak niet, dus gingen ze blootsvoets op weg. Watersnoodramp In de nacht van 13 op 14 januari 1916 beleefde Nederland een watersnoodramp. Ook Harderwijk stroomde onder. De overstroming was mede aanleiding om de Zuiderzee af te sluiten met de Afsluitdijk. Klik op de link voor het filmpje: Schooltv Afsluitdijk En toen? Nadat de Zuiderzee was afgesloten werd het zoute water langzaam aan zoet. Er werden zoetwatervissen gevangen, maar het was uitstel van het onvermijdelijke... De Flevopolders werden drooggelegd en toen dit rond 1970 een feit was, kwam er een definitief einde aan de visserij vanuit Harderwijk. De vissers verdwenen in de fabrieken.
Harderwijkers zijn ook vandaag de dag nog altijd gek op vis. De vissershaven van Harderwijk heeft een historisch karakter. Op het IJsselmeer wordt nog altijd gevist, maar dat gebeurt niet meer met houten botters maar met stalen kotters.
5
Kunstmenu Harderwijk 2015-2016 – Cultureel erfgoed / beeldend, groep 5-6
2: Feitjes over vissen Leuke vragen om aan de leerlingen te stellen over vissen (bron Willem Wever): 1. Slapen vissen? Antwoord: In het woordenboek staat dat slapen 'rusten met je ogen dicht' betekent. Vissen kunnen hun ogen niet dichtdoen want ze hebben geen oogleden (behalve haaien dan). Slapen voor vissen betekent dus iets anders dan voor mensen. Vissen rusten wel, ze denken dan gewoon nergens aan en ze doen niets. Je kunt het vergelijken met de manier waarop wij dagdromen. Sommige rustende vissen drijven gewoon op een plek, anderen begraven zichzelf in de modder of in het koraal en er zijn zelfs vissen die een nestje bouwen en daar lekker inkruipen. 2. Hoe ademen vissen? Vissen ademen niet net als mensen. Vissen kunnen geen zuurstof uit de lucht op nemen. Maar ook in het water zit zuurstof. Vissen openen en sluiten voortdurend hun bek om water naar binnen te krijgen. Met behulp van speciale 'schotten' halen ze de zuurstof uit het water. Die 'schotten' heten kieuwen. 3. Kunnen vissen scheten laten? Ja, dat kan. Alleen zien we dat nooit zo goed en het zullen hele kleine scheetjes zijn. Bij vissen komt gasvorming in de darmen voor. Dat betekent dus dat er ook scheetjes kunnen komen. Als we de ontlasting van vissen zien drijven betekent het dat er ook lucht/gas in zit. Af en toe zien we zelfs luchtbelletjes in de ontlasting! He gatsie! 3: Vissenwerkblad Deel het werkblad VISSEN uit. De leerlingen mogen de juiste plaatjes bij de juiste namen zoeken. U kunt ter voorbereiding plaatjes van vissen op internet opzoeken en met de klas bekijken. Laat de leerlingen daarna bekijken of ze de juiste naam bij de juiste vis kunnen vinden. Sommige vissen lijken erg veel op elkaar dus het is een lastige opdracht! Om samen met de leerlingen de goede antwoorden te vinden, kunt u op het digibord opzoeken hoe deze vissen eruit zien. Daarna mogen de leerlingen hun eigen fantasievis tekenen. Dit zijn de juiste antwoorden: GOUDVIS:
PALING:
KARPER:
ZALM:
TONIJN:
SNOEKBAARS:
6
Kunstmenu Harderwijk 2015-2016 – Cultureel erfgoed / beeldend, groep 5-6
4: Zeemansliedjes Herman van Veen schreef voor Alfred Jodocus Kwak een zeemansliedje. Via dit filmpje kunt u het met de klas zingen, de tekst verschijnt in beeld: Alfred Jodocus Kwak Andere liedjes die u met de klas kunt zingen zijn: Berend Botje Zeg ken jij de moddelman Daar was laatst een meisje loos 5: Visserij-uitdrukkingen Deel het werkblad UITDRUKKINGEN uit. De leerlingen trekken lijntjes tussen de uitdrukkingen, de bijbehorende betekenissen en de bijbehorende plaatjes. Ze mogen ook eigen gezegdes opschrijven die ze kennen over vissen en schepen. 6: Spoedcursus knopen leggen Deel het werkblad KNOPEN uit en stukken nylon touw. De leerlingen proberen de knopen van de afbeeldingen te leggen. Help waar nodig.
7
Kunstmenu Harderwijk 2015-2016 – Cultureel erfgoed / beeldend, groep 5-6
LES 2: Van Jutten naar Plastic Soep 1: Inleiding Bespreek met de klas onderstaande informatie over het jutten van vroeger en de plastic soep van nu. In de tijd van de Zuiderzeevisserij waren de mensen erg arm. In die periode ontstond het zogenaamde strandjutten. Mensen zochten op het strand naar spullen die ze konden gebruiken. Op het strand spoelden spullen aan die tijdens een storm overboord waren gewaaid en zo in zee terecht kwamen. Of soms was er een schip vergaan en spoelden alle onderdelen van de boot aan op het strand. Wrakhout ging in de kachel of er werden schuren van gebouwd. En er spoelden bijvoorbeeld schoenen aan die de mensen konden dragen. Tegenwoordig spoelt er nog steeds van alles aan op het strand. Schelpen, hout, touw, schoenen, flessen... Maar vandaag de dag spoelt er ook heel veel afval aan, dat noemen we ook wel ‘plastic soep’. Waar men vroeger alle resten uit de zee kwam ophalen om te hergebruiken, moeten we nu het afval op de stranden ophalen om het schoon te houden. En dat verhelpt het probleem niet, want de zee drijft nog vol met vervuild plastic. 2: Klokhuis-uitzending Bekijk met de klas de Klokhuis-uitzending over plastic soep: Klokhuis Plastic Soup Praat na met de klas over dit onderwerp. Stel vragen als: - Wat zijn de gevolgen van plastic soep voor mensen? - En wat zijn de gevolgen voor de vissen? - Wat zouden we hieraan kunnen doen? - Wat vinden jullie van dit probleem? Praat ook met de klas over andere onderwerpen rondom visserij: - Er is sprake van grote overbevissing waardoor veel vissoorten met uitsterven bedreigd worden. Wat zou het betekenen als bepaalde vissen niet meer bestaan? - Wat vindt de klas van visserij; is dit zielig voor de dieren? Denken ze dat het op een goede manier gebeurt? Eten ze zelf graag vis? - Wat denken ze dat er met een vis gebeurt vanaf de vangst tot die in de supermarkt ligt? - De zee warmt op door klimaatverandering. Daardoor krijgen sommige vissen het te warm en sterven ze, of moeten ze verhuizen naar andere zeeën. Wat denken de leerlingen dat er gedaan kan worden om klimaatverandering tegen te gaan? 3: Afval als kunst U kunt nu een serie foto’s met de klas bekijken (in de bijlage). Deze foto’s zijn van hedendaagse kunstwerken die volledig uit afval bestaan. Kijk en bespreek met de leerlingen wat er te zien valt. Kan afval kunst zijn? Welke materialen herkennen ze? Passen de materialen bij elkaar of juist niet? Zijn de kleuren belangrijk? Welke kunstenaar heeft het krachtigste beeld over de vervuiling? Kunstenaars bekijken gebruikte spullen al lang niet meer als afval, want afval is iets waar je niks meer mee kunt. Kunstenaars hebben veel fantasie en zijn super creatief, voor hen is elk materiaal opnieuw bruikbaar. Ze kiezen en verzamelen gebruikte spullen die ze mooi vinden om er weer een nieuw kunstwerk van te maken. Vaak zit er een diepere betekenis achter het kunstwerk want de kunstenaars willen je na laten denken over al het afval wat wij achterlaten. Het zijn kunstwerken met een knipoog. 8
Kunstmenu Harderwijk 2015-2016 – Cultureel erfgoed / beeldend, groep 5-6
4: Huiswerkopdracht: jutten Nu mogen de leerlingen zelf gaan jutten. Geef ze de opdracht mee om voorafgaand aan het museumbezoek thuis aan de slag te gaan als echte jutters. Misschien op het strand van Harderwijk, of gewoon thuis of op straat. Laat de leerlingen dingen verzamelen die je in de zee tegen kunt komen. Dat mag dus afval zijn, hout, voorwerpen, schelpen en ga zo maar door. In feite kan alles in de zee terecht komen! In de bijlage vindt u een brief om mee te geven voor de ouders ter verduidelijking van deze opdracht. U kunt er ook voor kiezen de leerlingen op school materiaal te laten verzamelen. De leerlingen nemen hun voorwerpen mee naar de museumdag. In de beeldende workshop zullen ze een zeezicht gaan maken met daarin hun eigen vangst uit de zee… Hier twee voorbeelden van kunstwerkjes die de leerlingen gaan maken (met daarin verwerkt plastic doppen, elastiekjes, stokjes, doosjes, touw, etc.):
9
Kunstmenu Harderwijk 2015-2016 – Cultureel erfgoed / beeldend, groep 5-6
LES 3: Voorbereiding museumbezoek Het is bijna tijd voor het bezoek aan het Stadsmuseum Harderwijk. Waarschijnlijk zijn sommige leerlingen al eerder in een museum geweest, misschien is het voor anderen wel de eerste keer. Bespreek voorafgaand aan het bezoek de volgende punten met de leerlingen. Wist je dat…….?
Een museum verzamelt voorwerpen of kunstwerpen. Soms zijn dat dingen uit de geschiedenis, soms zijn het oude schilderijen of juist nieuwe beelden. Het kan van alles zijn. De verzameling in een museum heet een ‘collectie’. Al die voorwerpen worden niet zomaar in een museum gezet, daar wordt goed over nagedacht. Het wordt meestal op thema bij elkaar gezet. Samen wordt het aan de bezoekers gepresenteerd in een ‘tentoonstelling’. Een stadsmuseum, zoals het museum dat wij gaan bezoeken, laat de geschiedenis zien van een stad, maar ook dingen uit het heden of zelfs uit de toekomst!
Wat mag er wel en niet in het museum?
Je mag niet tegen de muren aan staan. Je mag niet rennen. Mag je dingen aanraken? Alleen als dit erbij staat op een bordje! Maar doe het anders niet; vaak zijn het oude voorwerpen die kunnen beschadigen. Je mag wel praten, maar niet schreeuwen of gillen. Als er iets wordt uitgelegd, luister je naar de verteller. Als je iets wilt vragen, dan stel je je vraag aan iemand van het museum.
Wat gaan we doen in het museum?
We doen eerst onze jas uit en hangen die op de kapstok. Beneden in de Smeepoortzaal worden we welkom geheten door een museummedewerker. Die neemt ons daarna mee naar boven, naar de zolder. Op zolder gaan we op de grond zitten. De museummedewerker gaat ons nog een verhaal vertellen. Daarna krijgt iedereen een opdrachtenblad. Je mag de zolder gaan bekijken, opdrachtjes maken en vragen beantwoorden. Er is van alles te zien over de Zuiderzeevisserij van vroeger. Blijf op zolder en ga niet door het museum dwalen. Na een half uur gaan we terug naar beneden, trekken we onze jas weer aan en lopen we met elkaar naar Cultuurkust. Daar krijgen we op zolder een workshop van een echte kunstenaar! Met het materiaal dat jullie zelf verzameld hebben gaan jullie een eigen zeezicht maken.
Informatie voor de docent
Het programma duurt in totaal 90 minuten: 30 minuten in het museum, 15 minuten (ruim genomen) looptijd naar Cultuurkust en 45 minuten workshop. Het is een vol programma, dus we verzoeken u op tijd in het museum te zijn. De museummedewerker geeft een seintje wanneer het tijd is om naar de workshop te gaan. Indien jullie met de fiets komen, kunnen jullie die stallen bij Cultuurkust en vanaf daar naar het museum lopen. (Bij het museum zelf is geen plek voor fietsen.) Zorg voor voldoende begeleiders: 1 op 10 leerlingen is een goede richtlijn. 10
Kunstmenu Harderwijk 2015-2016 – Cultureel erfgoed / beeldend, groep 5-6
BIJLAGE: kunst van afval Peter McFarlane “To me, waste is just lack of imagination.” (Ik vind verspilling slechts een gebrek aan verbeelding.) Peter McFarlane maakt dieren met verouderde computer printplaten (eerste foto). McFarlane werkte vroeger in een computerfabriek en hij was geschokt over de korte levensduur van computers, en hij wilde deze verlengen. Zijn motto is: "elk materiaal kan ergens voor gebruikt worden". De uitdaging is om een passende rol voor het materiaal te vinden. (De fossielen die hij maakte van printplaten zullen een raadsel zijn voor toekomstige archeologen.)
11
Kunstmenu Harderwijk 2015-2016 – Cultureel erfgoed / beeldend, groep 5-6
Gabriel Dishaw (Nike Junk Dunk) Gabriel Dishaw werkt graag met metaal en mechanische voorwerpen. Hij wil nieuw leven geven aan voorwerpen zoals typemachines en oude computers die normaal op de afvalberg terecht zouden komen. Met zijn kunst wil hij het afval ter discussie stellen om samen een nieuwe weg te zoeken om milieu bewust met deze materialen om te gaan.
Chris Jordan Chris Jordan maakte in 2014 in Sydney, Australië, een supergroot kunstwerk van elektronisch afval. Hij maakte het van 6000 mobiele telefoons. Chris bekritiseert met dit kunstwerk de massaconsumptie en verspilling. Hij wil de mensen op een positieve manier na laten denken over de hoeveelheid mobiele telefoons die wij hebben en verbruiken. En laten weten dat het belangrijk is dat wij de mobiele telefoons niet thuis in de la laten liggen, maar recyclen.
12
Kunstmenu Harderwijk 2015-2016 – Cultureel erfgoed / beeldend, groep 5-6
Gilles Cenazandotti Kunstenaar Gilles Cenazandotti is geïnspireerd door de massa van objecten die drijven in de oceaan. Hij vult zakken vol plastic afval dat uit de zee aan wal is gespoeld en maakt er prachtige kunstwerken van. Aanstekers, flip-flops, flessen van zonnebrandmiddelen, alle producten van onze wegwerpmaatschappij worden omgezet in gerecyclede afval dieren. Gilles kiest dieren die deel uitmaken van de bedreigde soorten.
13
Kunstmenu Harderwijk 2015-2016 – Cultureel erfgoed / beeldend, groep 5-6
Catharina de Bruin Deze Orka is gemaakt door Catharina de Bruin en is gevuld door honderden mensen die in het totaal 1000 plastic tasjes in de orka hebben gestopt. Ze hoopt de winkelende mensen bewust te maken van het plastic dat nodeloos uitgedeeld wordt door winkels, en wat er in de praktijk gebeurt met het plastic.
Twee vissen van plastic flessen op het strand van Rio de Janeiro, Brazilië. Tijdens de VN-top in 2012 over het milieu en de problemen in de oceanen.
14
Kunstmenu Harderwijk 2015-2016 – Cultureel erfgoed / beeldend, groep 5-6
BIJLAGE: brief voor de ouders Beste ouder/verzorger, Uw kind neemt momenteel deel aan het project ‘Museum aan Zee’ uit het Kunstmenu van Cultuurkust. In de klas is gesproken over de visserij en de problemen van vervuiling van de zee. Plastic soep en vervuiling zijn voor veel kunstenaars een onderwerp in hun werk en een aantal van die kunstwerken zijn bekeken en besproken in de klas. Op ……………………………. bezoekt uw kind met zijn/haar klas het Stadsmuseum Harderwijk, met aansluitend een beeldende workshop bij Cultuurkust. Het is de bedoeling dat de leerlingen ter voorbereiding op de workshop materiaal verzamelen en meenemen. Zou u hierbij willen helpen? In de beeldende workshop zal uw kind een zeezicht gaan maken met het verzamelde materiaal. Verzamel samen met uw kind kleine afvalvoorwerpen. Dit kan van alles zijn: plastic doppen, knopen, touw, elastiek, plastic zakken, cups van waxinelichtjes, oude spons, kurk enz. Daarnaast zou het fantastisch zijn als u uw kind een plaat karton uit een doos (uit de supermarkt) mee kunt geven voor der workshop, afmeting 30x30 of 30x35. ! Tip: Wij raden de leerlingen aan voor deze dag oude kleding te dragen. We wensen uw kind veel plezier met dit project. Met vriendelijke groet, Onderwijsteam Cultuurkust
15
Kunstmenu Harderwijk 2015-2016 – Cultureel erfgoed / beeldend, groep 5-6
WERKBLAD VISSEN In het IJsselmeer zwemmen allerlei soorten vissen rond. Hieronder staan er een paar. Weet jij welke vis bij welke naam hoort? Trek een lijntje tussen het plaatje en de naam. Als je het niet weet, kunnen jullie met de juf of meester plaatjes van de vissen opzoeken op het digibord.
GOUDVIS
KARPER
ZALM
TONIJN
SNOEKBAARS
PALING
Teken hier jouw eigen fantasievis:
16
Kunstmenu Harderwijk 2015-2016 – Cultureel erfgoed / beeldend, groep 5-6
WERKBLAD UITDRUKKINGEN Een uitdrukking is een manier om iets te zeggen. Meestal bedoel je iets anders dan je letterlijk zegt. Bijvoorbeeld “Ik kreeg de wind van voren” betekent niet dat je tegenwind had, maar dat je op je kop hebt gekregen. Er bestaan veel uitdrukkingen die te maken hebben met varen en de zee, weet jij wat ze betekenen? Zoek de juiste betekenis bij het juiste spreekwoord. Zoek er ook het juiste plaatje bij. Verbind de goede antwoorden met elkaar door lijntjes te trekken.
Een oogje in het zeil houden
Elkaars concurrent zijn
Achter het net vissen
Iets in de gaten houden
Het neusje van de zalm
Te laat komen
Vissen in dezelfde vijver
De allerbeste
Leven als een vis in het water
Zorgeloos leven
Weet jij nog meer spreekwoorden of uitdrukkingen over vissen of boten? Schrijf ze hier op:
17
Kunstmenu Harderwijk 2015-2016 – Cultureel erfgoed / beeldend, groep 5-6
WERKBLAD KNOPEN Er wordt door zeelui heel wat afgeknoopt. En die knopen moeten goed vast zitten anders gebeuren er rare dingen. We doen een spoedcursus zeemansknopen. Als je wilt oefenen gebruik dan een stuk nylon touw van ongeveer 1 meter.
De “platte knoop” is een hele sterke knoop en niet zo lastig om te maken. Als je het fout doet krijg je een veel minder sterke knoop:
Een “oud wijf”
De “paalsteek” is een handige knoop waarmee je bijvoorbeeld snel een touw aan je fietsstuur kunt binden zodat je hem uit het water kunt trekken.
18