Bedrijfsjurist in beweging

Salary Survey editie 2014

Bedrijfsjurist in beweging

cover

Profiel, lonen en trends

02

SALARY SURVEY 2014

SALARY SURVEY 2014

Inhoudstafel 04

Intro

01 06

03 12

Executive summary 13

Bedrijf • Plaats tewerkstelling • Bedrijfsomvang • Beslissingscentrum • Sectoren

02 10

Profiel van de bedrijfsjurist en zijn bedrijf

Ronde tafel 17

Bedrijfsjurist • Leeftijd & geslacht • Belangrijkste specialisaties • Talen • Functies • Competenties

98

Slot & dankwoord

04 27

28 32 38

Rol en impact van de bedrijfsjurist binnen de onderneming Rapportering

05 41

Carrière en flexibiliteit

42

Universitaire voorbereiding

60

Tevredenheid van de bedrijfsjurist

61

Voorgeschiedenis van de bedrijfsjurist

Inleiding

62

Motivatoren

52

Jobrotatie

66

Vertrekredenen

54

Werkuren

72

Interne mobiliteit

55

Deeltijds werken & Thuis werken

46

Impact Centralisatie en evolutie van het juridisch departement

06

07 75

Salaris

76

Voornaamste bevindingen

77

Algemeen

84

Invloedrijke factoren • Sector • Geslacht • Regio • Omvang team • Beursnotering

92

Extralegale voordelen • Meest courante extralegale voordelen • Meest gewaardeerde extralegale voordelen • Bedrijfswagen • Variabele verloning

03

4

SALARY SURVEY 2014

SALARY SURVEY 2014 Profiel van het bedrijf

Intro Voor het eerst slaan het Instituut voor bedrijfsjuristen (IBJ) en USG Legal Professionals (USG Legal) de handen in elkaar om de jurist in de onderneming te bevragen over salaris- en jobtevredenheid. Portret Dieter en Anne? De salarisenquêtes van 2005 en 2008 werden enorm gewaardeerd door de leden van het IBJ en de vraag was dan ook groot om de resultaten te actualiseren. De constructieve samenwerking en complementariteit tussen het IBJ en USG Legal lieten ons bovendien toe deze keer een heel eind verder te gaan dan bij de vorige edities. Nieuw bij deze bevraging is dan ook dat we heel bewust stilstaan bij de vraag of de jurist in de onderneming tevreden en gelukkig is. Welke elementen kunnen hem of haar nog extra motiveren? Is de impact van de jurist binnen de onderneming toegenomen? Biedt de universiteit de juiste voorbereiding voor een jurist die naar het bedrijfsleven wil? De bevraging werd uitgevoerd tussen 18 juni en 12 juli 2013. Uiteindelijk vulden niet minder dan 696 juristen de survey volledig in. Dit is een stijging van 75% ten opzichte van de laatste editie van 2008.

Het salaris- en tevredenheidsonderzoek van 2013 mag dan ook beschouwd worden als een nulmeting en dé referentie. Nooit eerder werden het profiel, het salaris en de verwachtingen van de bedrijfsjurist zo grootschalig en grondig in kaart gebracht. Er gaat dan ook een oprechte dank uit naar iedereen die met een opiniestuk, een bijdrage in de ronde tafels of medewerking aan de vragenlijst zijn/haar steentje heeft bijgedragen. Deze enquête is enkel tot stand kunnen komen door het werk van velen. Wij kijken terug op een meer dan geslaagde samenwerking en wensen u veel plezier bij het lezen van de resultaten.

Anne De Wolf Directeur-generaal Instituut voor bedrijfsjuristen

Dieter Honoré Algemeen directeur USG Legal Professionals

05

06

SALARY SURVEY 2014

SALARY SURVEY 2014

01

Executive summary Met 696 deelnemers is deze editie 2014 van de salary survey bij de bedrijfsjurist een succes. We noteerden een stijging van het aantal deelnemers van 75% t.o.v. 2008.

meerderheid. In leidinggevende functies zijn de mannen toch nog steeds in de numerieke meerderheid. Verwacht mag worden dat ook in die posities het aantal vrouwen zal groeien.

Daarenboven was het een zeer vernieuwende bevraging. Voor het eerst werkten USG Legal Professionals en het Instituut van Bedrijfsjuristen (IBJ) intensief samen. Er werd niet enkel gepeild naar het salaris maar ook naar de tevredenheid over de werkomgeving van de bedrijfsjurist en andere bepalende tendensen in zijn leefwereld.

Dat vooral de niet-technische competenties veel aan belang zullen winnen is duidelijk. 80% van alle respondenten is van oordeel dat de persoonsgebonden competenties en vaardigheden, de zo genaamde soft-skills, in de toekomst aan belang zullen winnen. Vooral “probleemoplossend denken” scoort daarbij hoog. Ook van de universiteiten wordt verwacht dat zij de juiste initiatieven nemen om problem solvers te laten uitstromen.

Een meerderheid van de bedrijfsjuristen is nog steeds professioneel actief in Brussel en werkt in een voornamelijk Belgisch georiënteerd bedrijf. Opvallende vaststelling is de vervrouwelijking van het beroep. De meerderheid van de jongere bedrijfsjuristen is vrouw. Enkel boven de leeftijd van 45 jaar zijn de mannen nog in de

De bedrijfsjurist raakt steeds steviger verankerd in het bedrijf waar hij werkt. De juridische manager of solo legal counsel rapporteert bijna in de helft van de gevallen rechtstreeks aan de CEO. Een aanzienlijk deel van de leidinggevenden (36%) zetelt bovendien in het directiecomité.

Dit alles zorgt er mee voor dat de impact van de bedrijfsjurist de afgelopen jaren aanzienlijk is gestegen. Liefst 73% van alle juridisch managers heeft het gevoel dat hun impact op de besluitvorming binnen het bedrijf de voorbije 5 jaren toenam. Dit gevoel is iets minder aanwezig bij de leden van hun team. Daar heeft slechts 54% het gevoel dat hun invloed groeide. De team managers staan voor de uitdaging om de gestegen impact (nog) meer voelbaar en zichtbaar te maken bij hun team. De arbeidsmarkt blijft voor de bedrijfsjurist een vrij volatiele markt. 43% van alle bedrijfsjuristen veranderde in de loop van de afgelopen 4 jaar van job. Bij jongeren ligt dit percentage bovendien nog merkelijk hoger. De interne doorstroming binnen het bedrijf naar andere departementen blijft echter de spreekwoordelijke uitzondering op de regel. Als de werkgever zijn bedrijfsjurist(en) meer wil motiveren kan hij best inzetten op een beter financieel pakket, doorgroeimogelijkheden creëren en stress en workload verlagen. Ook het salarispakket van de bedrijfsjurist werd in deze bevraging gedetailleerd onder de loep genomen. De loonkloof tussen mannen en vrouwen bestaat enkel nog bij de leidinggevenden. Bij juridisch adviseurs (zonder leidinggevende verantwoordelijkheden) is het salarispakket van de man en de vrouw nagenoeg identiek.

Het startloon van een bedrijfsjurist bedraagt jaarlijks gemiddeld 37.500 EUR bruto. Op het eind van de carrière verdient een juridisch adviseur gemiddeld 77.000 EUR per jaar. Een juridisch manager van 40 jaar mag rekenen op een jaarloon van 100.000 EUR bruto. Lid zijn van het directiecomité wordt extra gehonoreerd. Bedrijfsjuristen die zetelen in het directiecomité verdienen gemiddeld 25 % meer dan hun leidinggevende collega’s die er geen lid van zijn. Ook het aantal direct reports heeft een grote impact op de verloning. Hoe groter het aangestuurde team, hoe meer je verdient. Ook de solo legal counsels verdienen opvallend goed ten opzichte van het gemiddelde. De regionale loonverschillen lijken af te nemen. De sectorale verschillen blijven echter vrij opvallend. Vooral energie en farma blijven de topbetalers. 2 op de 3 bedrijfsjuristen heeft een bedrijfswagen. Dit blijft ook met stip het meest gewaardeerde extralegale voordeel. Eveneens 2 op de 3 juristen geniet van een bonusplan. Uit deze editie 2014 blijkt hoe sterk het beroep van bedrijfsjurist in volle beweging is, inhoudelijk, qua verloning en op het vlak van impact op het bedrijf. Deze trend wijst duidelijk op het groeiend belang van professioneel juridisch management en de waardering ervan in het bedrijfsleven.

07

08

SALARY SURVEY 2014

SALARY SURVEY 2014

Methodologie Salaris Bruto jaarsalaris (exclusief extra voordelen) van een werknemer.

Bedrijfsjurist De jurist die voldoet aan de door de wet vastgestelde voorwaarden en die lid is van het Instituut voor bedrijfsjuristen.*

Anonimiteit Het onderzoek werd uitgevoerd door een onafhankelijk onderzoeksbureau (CheckMarket) en anonimiteit werd gegarandeerd.

Mediaan Bij het salarisonderzoek is telkens de mediaan (i.e. percentiel 50) als referentie genomen.

De deelnemers werden opgesplitst in de volgende categorieën: Sectoren Sectoren waarvan zowel resultaten als activiteiten dicht bij elkaar aanleunen werden in de resultaten samengevoegd tot 1 sector.

Scores Bij sommige vragen werd de mogelijkheid geboden te antwoorden met een top 3. Bij de resultaten wordt telkens uitdrukkelijk aangegeven of de resultaten de gewogen scores weergeven (waarbij het eerste antwoord 3 punten krijgt en het laatste 1), dan wel de topscores (enkel het eerste antwoord wordt meegeteld).

Analyse De analyse en verwerking van de anonieme gegevens gebeurde door USG Legal in samenwerking met de business intelligence-afdeling van USG ICT.

steekproefrelevantie 696 deelnemers vulden de survey volledig in. De opsplitsing in deelgroepen leidde in sommige gevallen tot een klein aantal respondenten per deelgroep. Indien een deelgroep te weinig respondenten telde om relevant te zijn werd gekozen om de resultaten niet weergegeven. * In de mate dat er geen significante afwijkingen werden vastgesteld tussen de antwoorden gegeven door de bedrijfsjuristen en de andere juristen in de onderneming, mag, waar enkel het woord bedrijfsjurist wordt vermeld, het resultaat ongewijzigd getransponeerd worden naar de andere bevraagden en omgekeerd.

Paralegal Bachelors rechtspraktijk of zij die door ervaring soortgelijk werk uitvoeren.

Juridisch adviseur

Juridisch manager

Solo legal counsel

Manager ander

Juridische experten zonder leidinggevende verantwoordelijkheid.

Juridische experten die een juridische afdeling of het volledige legal team aansturen.

Jurididische experten die als enige deze functie uitoefenen binnen het bedrijf.

Juridische experten die een andere afdeling dan de juridische aansturen (vb. compliance, strategy,…).

09

10

SALARY SURVEY 2014

SALARY SURVEY 2014

02

De vragenlijst voor de survey werd opgesteld op basis van interviews afgenomen door Dieter Honoré (general manager USG Legal) met de volgende 10 juristen:

Ronde tafel Op basis van een 10-tal stellingen werden de voornaamste bevindingen besproken tijdens een Ronde Tafel op 15 oktober 2013. Het debat werd gemodereerd door Barend Blondé en bijgewoond door Jettie Van Caenegem, Kristof Macours, Patrick Baeten, Fernand Nédée, Dieter Honoré, Sofie Storms, Lieve Vandoorne en Els Vanloo.

Deze stellingen werden ook voorgelegd tijdens de IBJ - Legal Management Workshop van 17 oktober 2013. Een aantal reacties en bemerkingen die werden geformuleerd tijdens de ronde tafel en legal management workshop zijn verwerkt in deze publicatie.

Pierre Schaubroeck, Bekaert

Hugues Delescaille, Cliniques de l’Europe

Barend Blondé, FrahanBlondé

Kristof Macours, BNP Paribas Fortis

Philip da Costa, AXA Belgium

Philippe Dechamps, Delhaize Group

Patrick Baeten, GDF SUEZ

Fernand Nédée, Johnson & Johnson

Jettie Van Caenegem, Tessenderlo Chemie

Dirk Tirez, bpost

11

12



03


Plaats van tewerkstelling 14% 4,5% Brussel

52,1%

Vlaams-Brabant

15,6%

Antwerpen

5,8%

West-Vlaanderen

4,5%

Waals-Brabant

2,6%

Luik

2,2%

Limburg

1,7%

Henegouwen

0,8%

Namen

0,6%

Luxemburg

0,1%

1,7%

52,1%

15,6%

2,6%

14%

Oost-Vlaanderen

5,8%

2,2%

0,8%

0,6%

Bedrijf

Regionale spreiding 0,1%

Meer dan de helft (52%) van de juristen is professioneel actief in Brussel. Daarna is Vlaanderen het sterkst vertegenwoordigd met 42%. Wallonië vertegenwoordigt 6% van de respondenten. Deze cijfers werden vergeleken met statistische gegevens van de leden van het IBJ en weerspiegelen een getrouw beeld van de regionale spreiding van de bedrijfsjuristen.

13

14



Bedrijfsomvang

Beslissingscentrum van het bedrijf...

Bedrijfsomvang wereldwijd

Aantal Werknemers

<50 50-250

Aantal respondenten

10% 9%

Bedrijfsomvang België

Aantal Werknemers

Aantal respondenten

<50

14%

50-250

17%

251-1.000

13%

251-1.000

25%

1.001-10.000

27%

1.001-10.000

32%

>10.000

40%

>10.000

11%

Weet ik niet

1%

Weet ik niet

47%

1%

22%

21% 10%

... ligt in België en het bedrijf is voornamelijk in België actief

... ligt in België maar het bedrijf is voor meer dan 50% internationaal actief

... ligt buiten de VS of België

... ligt in de VS

15

16



03

Sectoriële spreiding Net zoals in 2005 en 2008 is de financiële sector opnieuw het sterkst vertegenwoordigd.

Bank en Verzekeringen - Financiële holdings

Energie - Grondstoffen 24%

Dienstverlening - Media - Federaties

6%


Biotechnologie en Farma 13%

ICT - Technologie - Telecommunicatie

6%

Retail - Handel - Distributie 12%

Industrie - Voedingsmiddelen

6%

Transport - Luchtvaart 11%

Overheid - Zorgsector

6%

Overige 8%

Bouw - Vastgoed 7%

1%

* voor de toelichting sectorverdeling verwijzen we naar het hoofdstuk ‘methodologie’ (zie pg. 08)

Bedrijfsjurist

17

18

SALARY SURVEY 2014 Profiel van de bedrijfsjurist


Leeftijd

Talen Meest gebruikte talen: Nederlands 34%, Engels 32% en Frans 31%. (gewogen score)

Leeftijd

De jongeren vertegenwoordigen minder dan 10%. Een verklaring hiervoor is dat het bedrijfsleven eerder juristen aantrekt die al balie- of andere ervaring op zak hebben (zie hoofdstuk 5). Meer dan 4 op de 10 deelnemers

is tussen 35 en 44 jaar. Ook deze gegevens stemmen in grote lijnen overeen met de algemene statistische gegevens van het ledenbestand van het IBJ.

Meest gebruikte taal door Nederlandstaligen

Meest gebruikte taal door Franstaligen

291 192

58% 123

58% FRANS

52

38

30% ENGELS

12%

NEDERLANDS

<28 jaar

28-34 jaar

61%

FRANS

35- 44 jaar

totaal: 696 deelnemers

45-54 jaar

>55 jaar

NEDERLANDS

61%

NEDERLANDS

32%

ENGELS

7%

FRANS

19

20



Geslacht per functie

“Het ziet er naar uit dat mannelijke advocaten binnenkort

Leeftijd & geslacht

aan de onderhandelingstafel zitten met vrouwelijke bedrijfsjuristen.” - Barend Blondé, FrahanBlondé Vergelijking geslacht per functie

Leeftijd & Geslacht

“

Het machtsdenken is uiteindelijk steeds een dooddoener voor wie wil doorgroeien. Vrouwen beantwoorden ook om die reden steeds vaker aan het leiderschapstype voor de toekomst.” - Patrick Baeten, GDF SUEZ

Man Vrouw

De vervrouwelijking van het beroep van bedrijfsjurist is in volle opmars. Enkel boven de 45 zijn mannen nog sterker vertegenwoordigd dan vrouwen.

In de leidinggevende posities vertegenwoordigen mannen nog steeds de meerderheid. (zie pg. 20)

Man Vrouw

81%

47%

53%

48%

52%

57%

Solo Legal Counsel

Juridisch adviseur

56%

53%

40%

34%

42%

44%

47%

60%

66%

<28 jaar

28-34 jaar

45-54 jaar

>55 jaar

55% 43%

45%

19%

Paralegal

58%

Juridisch manager

Manager ander 35- 44 jaar

21

22


Opinie


Waar blijven de mannen? Sofie Storms, FrahanBlondé Vrouwelijke juristen hebben zich de laatste decennia volop als “mannen” gedragen. Dit was ook nodig om carrière te kunnen maken in juridische omgevingen, die veelal door mannen gedomineerd werden. Het waren vaak zogenaamde ‘mannelijke kwaliteiten’, zoals assertiviteit, zelfvertrouwen of persoonlijke impact, die de sleutel tot succes bleken. Deze staan vaak haaks op de eigenschappen die als typisch vrouwelijk worden omschreven zoals empathie, luisterbereidheid en planning. Eigenschappen die in een strijdvaardige omgeving vaak niet hetzelfde gewicht krijgen. Om succes te hebben moesten vrouwen zich dus ‘mannelijk’ gedragen. De volgende stap is echter dat naast de “mannelijke” eigenschappen, nu ook die typische “vrouwelijke” kwaliteiten ten volle worden ingezet. Dat vrouwen tot dusver nog niet zijn doorgestoten, heeft dan ook veel, zo niet alles, te maken met de omgeving die er niet klaar voor was. Maar dit is een kwestie van tijd. Vrouwen hebben unieke talenten die vandaag belangrijk zijn in de huidige maatschappelijke evoluties.

“De vrouwen staan klaar voor de toekomstige evolutie. De mannen ook? ”

Ze hebben de natuurlijke neiging om samen te werken ipv te concurreren, te luisteren ipv te praten, hun opgebouwde relatie in te zetten om invloed uit te oefenen ipv hun macht. En het wordt hoe langer hoe meer duidelijk dat er ruimte komt voor deze “vrouwelijke” kwaliteiten. Meer nog, ze zijn ook broodnodig. Het succes zal zitten in de combinatie van beiden. De vrouwen hebben gewerkt aan hun mannelijke kant, kunnen de mannen zich ook de “vrouwelijke” kwaliteiten eigen maken?

23



De belangrijkste specialisaties

Functie

Hoofdbezigheid (meer dan 50%)

Functie

Het grote aandeel van de specialisatie bank en financieel recht wordt veroorzaakt door de sterke vertegenwoordiging van de financiële sector.

De juridisch adviseurs zijn het sterkst vertegenwoordigd. Maar opvallend is dat ook juridisch managers

* voor de omschrijving van

25%

de verschillende functies: zie pg. 09

7%

Manager ander

(leidinggevenden) met liefst 171 respondenten zeer sterk vertegenwoordigd zijn.

4%

Paralegal

14%

2%

Faillisementsrecht

Consumentenrecht

1%

0,1%

0,1%

Milieu en stedenbouw

2%

Strafrecht

2%

Transportrecht

2%

Internationaal recht

3%

Europees recht

3%

Fiscaal recht

3%

Publiek en administratief recht

4%

Aannemingsrecht

Verzekeringsrecht

5%

Mededingingsrecht

Solo Legal Counsel 5%

IP/IT

6%

Sociaal recht

7,5%

Andere

10%

Burgerlijk recht

10%

Financieel en bankrecht

Vennootschapsrecht

10%

Handelsrecht

24

24%

Juridisch manager

51%

Juridisch adviseur

25

26



Competenties Competenties die aan belang zullen winnen

Een overgrote meerderheid van de juristen is van oordeel dat de ontwikkeling van persoonlijke competenties en vaardigheden cruciaal is voor de toekomst. Er bestaat bovendien over alle functies heen een consensus over de competenties

die het meest aan belang zullen winnen. Juridisch adviseurs en hun leidinggevenden plaatsen allebei “probleemoplossend denken” afgetekend op plaats 1. (gewogen scores)

35% 32%

Probleemoplossend denken

13% 11%

Onderhandelingstechnieken van de bevraagden is van oordeel dat persoonlijke competenties en vaardigheden in de toekomst aan belang zullen winnen.

Project Management

11% 11%

Commerciële vaardigheden

11% 8% 9% 6%

Talenkennis

7% 7%

Analytisch denkvermogen Presentatie vaardigheden Contract drafting Juridisch adviseur Juridisch manager

Andere

Rol en impact van de jurist binnen de onderneming

14% 17%

Communicatieve vaardigheden

# 80%

04

4% 4% 5% 3% 1% 1%

Rapportering

27

28

SALARY SURVEY 2014 Rol en impact van de jurist binnen de onderneming


Rapportering Aan wie rapporteer je?

Onderdeel van het directiecomité?

Bijna de helft van alle juridisch managers en solo legal counsels rapporteert rechtstreeks aan de CEO.

Maak je deel uit van het directiecomité?

Solo legal counsel Juridisch manager

Solo legal counsel Juridisch manager

# Zie ook “impact is een strategie” op pg. 37

61%

46%

48% 44% 36%

22%

21%

20%

10%

7%

CFO

Secretaris generaal

19%

9%

6% 2%

CEO

16%

16%

15%

General counsel in het buitenland

2%

HR

Andere

Neen, en ik woon ook de vergadering niet bij

Neen, maar ik woon de vergadering wel bij

Ja

29

30


Opinie

De Bedrijfsjurist Johnny Thijs, CEO bpost Een bedrijfsjurist is een strategisch adviseur van de business. Niet alleen moet hij of zij over een uitstekende juridische kennis beschikken. Hij of zij moet ook een bekwame business gesprekspartner zijn, die de taal spreekt van de interne cliënten. De bedrijfsjurist zal komen met oplossingen, niet met juridische problemen. Deze oplossingen kan hij of zij formuleren omdat de bedrijfsjurist het bedrijf, de sector en de concurrenten door en door kent. Uiteraard zijn deze oplossingen conform de wettelijke en reglementaire bepalingen. Evenwel zal de bedrijfsjurist ook de risico’s uitleggen aan het management en de raad van bestuur, en zorgen dat dit risico op het juiste niveau binnen de vennootschap wordt genomen, met kennis van zaken. Bedrijfsjuristen bieden een grote toegevoegde waarde voor een onderneming. Niet alleen zijn bedrijfsjuristen uitstekende technisch-juridische experten. Maar veel meer dan dat. Zij moeten oplossingen voorstellen, het bedrijf door en door kennen alsook de commerciële uitdagingen, en snel en kort op de bal spelen.


“

Een bedrijfsjurist is een vertrouwenspersoon. Hij of zij handelt steeds in het belang van de vennootschap. In die zin is hij of zij steeds onafhankelijk van de interne cliënten.” - Dirk Tirez, bpost De bedrijfsjurist is bovendien goed geplaatst om een gatekeeper te zijn, en waakzaam toe te zien op het vlak van naleving van de wetten en reglementering (compliance). M.a.w. er is een belangrijke rol weggelegd voor de bedrijfsjurist om de reputatie, de ethiek en het deugdelijk bestuur in de vennootschap te vrijwaren. Tot slot is een bedrijfsjurist een professionele manager. Hij of zij is een echte efficiënte professional die ook kostenbewust is. Maar bovenal is hij een uitstekende manager van de juridische functie, en een leidinggevende die een fantastisch team van experten kan motiveren en leiden.

31

32

SALARY SURVEY 2014 Impact van de jurist

04



Impact

“Als je als jurist wil doorwegen op de besluitvorming moet je informele contacten onderhouden met de stakeholders binnen het bedrijf.”

# Elk niveau binnen het juridisch departement

voelt dat de impact op de besluitvorming is gestegen.

# De financiële crisis gaf een ‘boost’

Impact van de bedrijfsjurist

aan de legal awareness en aan de impact van de bedrijfsjurist op de besluitvorming.

# Leidinggevenden (juridisch managers)

voelen de toegenomen impact meer dan hun team.

# De toegenomen impact zal ook groeiende aandacht vragen in de zogenaamde ‘soft-skills’.

- Fernand Nédée, Johnson & Johnson

33

34



Evolutie van de impact op de besluitsvorming de afgelopen 5 jaar

“De impact is ook recht evenredig

“De crisis heeft zeker ook bijgedra-

toegenomen met de kwaliteit van de bedrijfsjuristen zelf. De business is zich bewust van die kwaliteit en laat die meer doorwegen in de besluitvorming.”

gen tot een hogere risk awareness, ook voor wat betreft juridische aangelegenheden. De impact van de jurist op de besluitvorming is recht evenredig gestegen met de toegenomen risk awareness…”

Evolutie van de impact op de besluitsvorming de afgelopen 5 jaar

- Fernand Nédée, Johnson & Johnson

- Kristof Macours, BNP Paribas Fortis De resultaten wijzen erop dat de jurist de afgelopen 5 jaar zijn positie in de onderneming stevig heeft verankerd. Juridisch manager

6%

21%

73%

Solo legal counsel

3%

23%

74%

Juridisch adviseur

6%

40%

54%

Afgenomen Gelijk gebleven Toegenomen

Juridisch managers ervaren trouwens vaker een toegenomen impact (bijna 75%) dan juridisch adviseurs (54%). Het feit dat een groot deel van de leidinggevenden rechtstreeks rapporteert aan de CEO zal hier niet vreemd aan zijn. Mogelijk ligt dus voor de juridisch manager nog wel de rol weggelegd om in zijn/haar team de toege-

nomen impact nog beter voelbaar of zichtbaar te maken. Opvallend is ook dat bedrijven met een beslissingscentrum buiten België nog sterker scoren. In internationale bedrijven wordt de gestegen impact nog meer gevoeld. - Dieter Honoré, USG Legal

“De bedrijfsjurist is geëvolueerd van een low-profile (studie en reflectie) naar een high-profile (meer actieve en proactieve) rol.” - Sonia Oyserman, Colruyt Group

“De bedrijfsjurist is vandaag evenveel ‘bedrijfs’ als ‘jurist’.” - Bart Theys, KBC Global Services

35

36


Opinie

Impact is een strategie Barend Blondé, FrahanBlondé Eén van de belangrijkste uitdagingen van de bedrijfsjurist is impact verwerven op de onderneming en haar beslissingsprocessen. De bedrijfsjurist kan zijn rol als behoeder voor juridische risico’s maar realiseren wanneer hij weegt op de organisatie. Om impact te hebben moeten vijf voorwaarden vervuld zijn. Deze voorwaarden zijn onderling heel sterk met elkaar verbonden:


riferie. De bedrijfsjurist hoeft niet per se in het directiecomité te zetelen maar moet goed en snel op de hoogte zijn van wat er zich afspeelt.

Rol en activiteiten van de bedrijfsjurist afstemmen op de strategische doelstellingen van de onderneming. De bedrijfsjurist moet zijn (schaarse) tijd en middelen vervolgens ook effectief en prioritair afstemmen op de strategische doelen van de onderneming. Wanneer de bedrijfsjurist verzandt in het operationele, moet hij er ook niet op rekenen dat zijn mening gevraagd wordt over het strategische.

Vertrouwen in de vaardigheden van de bedrijfsjurist. Een ‘juridisch bewustzijn’ bij de sleutelfiguren in de onderneming. (in het Engels: ‘legal awareness’) Wanneer de bedrijfsjurist niet geruggensteund wordt door de top, vecht de bedrijfsjurist tegen vele windmolens.

Toegang tot de sleutelfiguren in de onderneming. Ook tot de sleutelfiguren aan wie hij niet rechtstreeks rapporteert, moet de bedrijfsjurist rechtstreeks toegang hebben wanneer het nodig is. Visibiliteit en korte, informele lijnen met de top zijn cruciaal.

Informatie over strategische doelstellingen en beslissingen. De bedrijfsjurist kan zijn prioriteiten en focus niet leggen wanneer hij niet beschikt over de juiste, strategische informatie. Zonder die informatie is de bedrijfsjurist veroordeeld tot een rol in de pe-

Moet het nog gezegd? Al het voorgaande vervalt uiteraard wanneer de bedrijfsjurist niet beschikt over de juridische en sociale vaardigheden die van hem een betrouwbare en solide partner voor de onderneming maken. Steeds meer bedrijfsjuristen beseffen dat ze hun lot in eigen handen kunnen nemen en dat volgehouden inspanningen om elk van deze voorwaarden te realiseren, ook effectief de impact en de ‘rijkdom’ van hun functie vergroot. Deze survey bevestigt nu ook formeel het gevoel bij velen: de impact van de bedrijfsjurist is inderdaad groeiende. Hij heeft niet alleen zelf dat gevoel (grafiek op pg. 34 ‘gevoel dat impact toeneemt?’) maar ook zijn positie in de onderneming (grafiek op pg. 28 ‘aan wie rapporteert de bedrijfsjurist’) en zijn vertegenwoordiging in de toporganen van de onderneming (grafiek op pg. 29: zetelen in directiecomité) onderstrepen dit.

37

38

SALARY SURVEY 2014 Centralisatie en evolutie van het juridisch departement


04


Centralisatie Centralisatie van het juridisch departement

Het juridisch departement blijft sterk gecentraliseerd. De juridische adviesfuncties worden slechts zelden ondergebracht in andere support-afdelingen

# 88%

Van de bedrijfsjuristen valt onder het juridisch departement

Centralisatie en evolutie van het juridisch departement

39

12% Risk management

4% Productie

12%

9% Commerciële dienst

17% Compliance 8% Financiële of fiscale dienst

39% Overige

Onderdeel van juridisch departement Geen onderdeel van juridisch departement

of business units. Als gekozen wordt voor decentralisatie blijkt dat vaak te gebeuren in compliance en HR.

11% HR-departement

40


Evolutie

“Dit resultaat lijkt een hoopvol resultaat

Verwachte evolutie van het juridisch departement (volgens leidinggevenden)

Leidinggevenden verwachten niet dat hun team zal inkrimpen. De crisis zou dus normaal gezien geen aanleiding geven tot afslanking. 1 op 4 bevraagden denkt zelfs dat er ruimte is voor groei het komende jaar. Deze resultaten liggen in lijn met de internationale trends.

25%

72%

Groeien Gelijk blijven Afnemen


maar moet in perspectief geplaatst worden. Dat slechts 3% een krimp verwacht onderstreept nogmaals de toegenomen impact van de bedrijfsjurist. In andere afdelingen (HR, marketing,…) zal de crisis vaker voelbaar zijn (geweest). Maar de werkdruk van de bedrijfsjurist stijgt recht evenredig met de toegenomen risk awareness. En de risk awareness is net toegenomen door de crisis. De bedrijfsjuristen krijgen dus elke dag meer documenten, meer informatie, meer verantwoordelijkheid en meer druk te verwerken. Dat weinig departementen zullen krimpen is vanzelfsprekend positief nieuws, maar in de departementen die een status quo verwachten (72%) zal er naar alle waarschijnlijkheid harder gewerkt moeten worden.” - Dieter Honoré, USG Legal

3%

05

Carrière en flexibiliteit van de bedrijfsjurist De universitaire voorbereiding De carrière van de bedrijfsjurist wordt sterk beïnvloed en gekleurd door de universitaire opleiding. Als het beroep van bedrijfsjurist in beweging is, dan moet hetzelfde gelden voor het academisch parcours. Daarom werd gevraagd of de

universitaire opleiding op bepaalde domeinen aan herziening toe is. Tevens werd gekeken of jonge bedrijfsjuristen (-28 jaar) en leidinggevenden hierop een verschillende visie hebben.

41

42

SALARY SURVEY 2014 De universitaire voorbereiding


De universitaire voorbereiding Domeinen ter verbetering binnen universitaire voorbereiding (Top scores)

“Je kan niet overal het levenslang leren promoten en tegelijk verwachten dat de universiteit alle kennis, vaardigheden en technieken ook aanleert op 5 jaar tijd.” - Kristof Macours, BNP Paribas Fortis

Probleemoplossend denken Talenkennis

“Concrete problemen oplossen 21% 13%

Onderhandelingstechnieken

12%

Contract drafting

11%

Domeinen ter verbetering binnen universitaire voorbereiding Verschillen tussen leidinggevenden en jongeren (-28 jaar). (Top scores)

10% 12%

Contract drafting

Project Management

8%

Project Management

Commerciële vaardigheden

7%

Commerciële vaardigheden Analytisch denkvermogen

4%

11% 15%

Onderhandelingstechnieken


Presentatie vaardigheden

14% 10%

Talenkennis

9%

7%

28%

Probleemoplossend denken


Analytisch denkvermogen

43

8% 11% 2%

8% 7% 8%

Chemie

5%

Presentatie vaardigheden

3% 3%

Algemene juridische vorming

3%

Algemene juridische vorming

Juridische deelspecialisaties

3%

Juridische deelspecialisaties

2% 5%

Andere

2%

Andere

- Jettie Van Caenegem, Tessenderlo

9%

2% 3%

Leidinggevende <28 jaar

21%

leer je op de werkvloer. Dat zal nooit veranderen. Een aantal domeinen lenen zich echter wel om ook tijdens de opleiding de techniek onder de vingers te krijgen. Een inleiding en training in “onderhandelingstechnieken” bijvoorbeeld zou verplichte leerstof moeten zijn aan de universiteit.”

2% 1%

# Jongeren hopen dat de universiteit van de toekomst meer aandacht besteedt aan talen.

44



Opinie

Universiteit wil kweekvijver zijn van problem solvers Prof. Dr. Bernard Tilleman & Prof. Dr. Frank Hendrickx, Faculteit Rechtsgeleerdheid, KU leuven. De Faculteit Rechtsgeleerdheid mikt op de vorming van juridisch talent dat is afgestemd op de noden van de arbeidsmarkt. En de arbeidsmarkt vraagt vandaag steeds meer pragmatische juristen die echte problem solvers zijn. In dit kader werden een aantal actiepunten geformuleerd waarvan sommige reeds sinds het academiejaar 2013-2014 in werking zijn: Ministages Organisatie van ministages zodat de studenten een eerste kortstondige maar reële kijken werkervaring opdoen. Quota Masterkeuzevakken met een beperktere groep studenten zodat interactief onderwijs en out-of-the box denken gestimuleerd wordt. Talen Verhoging van het aandeel anderstalige vakken zowel binnen de bachelor- als masteropleiding.

“

Een bedrijfsjurist zegt niet zomaar “neen”, “maar”, “hoewel”. Hij of zij legt uit wat de risico’s zijn, hoe ze op een aanvaardbare manier, en op het juiste niveau binnen het bedrijf, kunnen worden genomen. De bedrijfsjurist zoekt naar oplossingen. - Dirk Tirez, bpost

Praktische meesterproef Versterking van de samenwerking met de praktijk (ondernemingen, advocatenkantoren, maar ook openbare instellingen) op het vlak van thesisonderwerpen en cobegeleiding. Tenslotte loopt er een onderwijsproject om de relatie tussen professioneel-juridische vaardigheden en wetenschappelijke vaardigheden beter te begrijpen en te optimaliseren.

45

46

SALARY SURVEY 2014 Voorgeschiedenis van de bedrijfsjurist


05

Carrière en flexibiliteit van de bedrijfsjurist

Algemeen resultaat Voorafgaande ervaring

Voorgeschiedenis

“

Aan alle respondenten werd gevraagd of zij een andere ervaring hadden vooraleer ze bedrijfsjurist zijn geworden.

5% Openbaar ambt

7% Overige

5% Universiteit 3% Notariaat

38% Bedrijfsleven Consultancy

42% Balie

47

Bij Johnson & Johnson wordt er bewust voor gekozen om mensen aan te werven met ervaring. Dat zijn juristen die ofwel als bedrijfsjurist in een multinational, ofwel in de advocatuur hebben gewerkt. Daarbij mikken we op juristen met 5 tot 8 jaar ervaring. Het laat ons toe ervaring in huis te halen op het vlak van expertise maar ook mensen te kiezen die zich comfortabel voelen in een complexe en veeleisende omgeving.” - Fernand Nédée, Johnson & Johnson

48



Wie werft schoolverlaters aan

Terugkeer

Vergelijking per sector wie pas afgestudeerde juristen aanwerft

Eerdere ervaring Geen eerdere ervaring

Aan bedrijfsjuristen die ex-advocaten zijn werd gevraagd: “overweeg je op termijn een terugkeer naar de balie?”

Ja Neen

89% 78%

67% 80%

77%

66%

84%

69%

76%

59%

78%

82%

77%

60% 40%

20%

23%

34%

16%

31%

24%

41%

22%

18%

23% Farma

Energie

Retail

Overheid

Bouw

Media

Transport

Bank en

Industrie

ICT

Grondstoffen

Handel

Zorgsector

Vastgoed

Dienst-

Luchtvaart

verzekeringen

Voedings-

Technologie

Distributie

verlening

middelen

33% 22% 11%

Biotechnologie

28-34 jaar

35- 44 jaar

45-54 jaar

55 jaar of ouder

49

50



Opinie

Carrières van advocaten & bedrijfsjuristen:

van sens unique naar tweerichtingsverkeer.

Dieter Honoré, USG Legal De impact, het imago én de kwaliteit van de bedrijfsjurist kenden de afgelopen 10 jaar een steile klim. Ook de kwaliteitsvolle zakenadvocatuur bleef in diezelfde periode verder doorzetten. Geen toeval. Bijna de helft van de bedrijfsjuristen startte zijn/ haar carrière als advocaat. En ere wie ere toekomt: een goed advocatenkantoor is vaak ook de kweekvijver van sterke en competente bedrijfsjuristen.

Een bewijs van maturiteit en kwaliteit van de bedrijfsjurist. Deze trend kan er enkel op wijzen dat de kwaliteit, de maturiteit en het imago van de bedrijfsjuristen enorm zijn toegenomen. Advocaten en bedrijfsjuristen zijn elkaars evenknie geworden in het juridisch veld. Een partnership geeft geen cadeaus: de bedrijfsjurist die vennoot wordt, wordt omarmd als gelijke.

Alternatief voor het plafond. Veel juridische departementen in België zijn klein en jong. Dat ambitieuze juristen die niet kunnen doorgroeien bij hun werkgever ook toekomst zien in een advocatenkantoor, kan enkel toegejuicht worden.

Opkomst van jonge nichekantoren. Tot voor kort konden we daarbij spreken van “eenrichtingsverkeer”. Wie advocaat was, kon bedrijfsjurist worden maar (zo werd gewaarschuwd) … there was no way back. Dit verhoogde de drempel om de toga over de spreekwoordelijke haag te gooien. Kiezen voor het statuut van bedrijfsjurist was definitief. Les jeux sont faits, rien ne va plus. Recent zien we hierin een opvallende kentering. Meer dan vroeger zie je volgend carrièrepad: junior of senior advocaat

Enkele bedenkingen…

bedrijfsjurist

vennoot in klein nichekantoor

Je kan er niet om heen. Ook general counsels van (grote) internationale bedrijven kiezen steeds vaker voor jonge, gedreven, middelgrote nichekantoren. De general counsel zoekt tegen een redelijke prijs de juiste snelheid, pragmatiek en last but not least, partner involvement. Vaak zijn het ex-bedrijfsjuristen in kleine structuren die optimaal aan deze eisen kunnen beantwoorden.

Geen bedreiging voor het juridisch departement. Een kans… Bedrijven hoeven niet te vrezen dat er door het tweerichtingsverkeer een leegloop zal plaatsvinden van de bedrijfsjuristen naar de advocatuur. Eén: het blijft een minderheid. Twee: advocaten zullen ook gemakkelijker overstappen naar het bedrijf als ze weten dat het geen “rien ne va plus” is. Tout est possible…

51

52

SALARY SURVEY 2014 Jobrotatie

05

Carrière en flexibiliteit van de bedrijfsjurist

SALARY SURVEY 2014

Analyse aantal dienstjaren # de crisis leidde niet tot immobilisme.

43% van de ervaren juristen is minder dan 5 jaar geleden van job veranderd.

# 1 op de 4 juristen

is al 5 tot 8 jaar actief bij dezelfde werkgever.

Jobrotatie

# Jongeren

zullen frequenter jobhoppen.

# Bij de +35 jarigen

heerst een grote loyauteit: bijna 4 op de 10 deelnemers is al meer dan 10 jaar bij dezelfde werkgever actief.

Jobrotatie

53

54

SALARY SURVEY 2014 Jobrotatie


05

Jobhoppen en werkuren Wanneer zijn +28-jarigen voor het laatst van werk veranderd

Werkuren

# 1 op de 3 juristen

inclusief deeltijdsen, werkt maximaal 40 uur per week

# Leidinggevenden

Carrière en flexibiliteit bij de bedrijfsjurist

komen al snel aan meer dan 40 uur per week

23%

20%

24%

21% 12%

< 3 jaar geleden

3-4 jaar geleden

5-8 jaar geleden

> 8 jaar geleden

ik ben nog nooit van werkgever veranderd

Deeltijds werken & thuis werken

55

56

SALARY SURVEY 2014 Deeltijds werken


Deeltijds werken # Mannen

Deeltijds werken per functie (m/v) Deeltijds Voltijds

werken niet deeltijds.

91%

89%

88%

# 20% van alle vrouwen werkt deeltijds

aangevraagd door moeders van heel jonge kinderen blijkt niet te kloppen: hoe ouder de bedrijfsjurist, hoe meer er deeltijds gewerkt wordt.

# Bij leidinggevenden

is deeltijds werken minder populair. juridisch adviseurs werken voor 12% deeltijds. Van de leidinggevenden werkt slechts 9% deeltijds

“Het is perfect mogelijk dat verschillende deeltijds werkende personen goed samenwerken als men zich organiseert. Het probleem is vaker dat de mindset er nog niet is”. - Sara Jespers, Ergo

# Het cliché dat deeltijds werken vooral wordt

12%

Juridisch adviseur

11%

Solo Legal Counsel

9%

Juridisch manager

57

58


SALARY SURVEY 2014 Thuis werken

Deeltijds werken bij vrouwen

Thuis werken

59

“

Bij BNP Paribas Fortis krijgt iedereen de kans om 20% van thuis uit te werken.” Aantal deeltijds werkenden bij vrouwelijke juristen

Deeltijds Voltijds

Nooit Ik start meer dan 1 keer per week thuis op en vertrek na de files Af en toe een volledige dag Een dag per week Meerdere dagen per week

93%

74%

59%

77%

7%

< 28 jaar

28-34 jaar

26% 35-44 jaar

41%

23%

45-54 jaar

55 jaar of ouder

- Anne De Wolf, IBJ

36%

9%

3%

“

Navraag bij andere grootbanken leert dat ook daar vergelijkbare regimes bestaan.”

46%

43%

97%

- Kristof Macours, BNP Paribas Fortis

37%

10%

9% 3% Man

4%

3% Vrouw

06


Inleiding

Zijn bedrijfsjuristen tevreden? Anne De Wolf, IBJ

Uit eerdere enquêtes weten we dat bedrijfsjuristen zeer tevreden zijn over hun Instituut. Maar zijn ze ook tevreden over hun job? En als ze niet tevreden zijn, waar ligt dat dan aan?

Inleiding & motivatoren


In volle economische crisis polsen naar tevredenheid houdt risico’s in. De trend is er eerder één van negativiteit. Toch hebben we het risico genomen, en terecht. Wat blijkt uit de enquête: er is reden tot tevredenheid. Bedrijfsjuristen hebben steeds meer impact. Ze blijken ook een grotere dan de gemiddelde werkzekerheid te hebben. Maar zij lijden ook onder twee zaken: te weinig middelen en te weinig tijd. Deze schaarste aan tijd en middelen maakt dat ze hun talenten minder kunnen ontplooien dan ze het zelf zouden willen. Een actievere deelname aan de grotendeels gratis activiteiten van het Instituut kan hiervoor een oplossing bieden.

Een fenomeen van deze tijd is daarenboven stress. In het voorjaar van 2014 wordt een enquête georganiseerd over stress bij de bedrijfsjurist. Dit gebeurt in samenwerking met professor Isabelle Hansez en mevrouw Charlotte Dechambre van de universiteit van Luik. Daarbij wordt afzonderlijk onderzocht in hoeverre het fenomeen stress de tevredenheid van de bedrijfsjurist beïnvloedt. De resultaten van deze bevraging zullen een nuttige aanvulling zijn op de salaris- en tevredenheidsenquête. Doet u opnieuw mee?

61

62



Motivatoren Geef voor u persoonlijk de 3 belangrijkste zaken die uw werkgever kan doen om u (nog) sterker te motiveren: (1=sterkst motiverend)

Financieel - Een verbetering bieden van mijn financiële voorwaarden. Doorgroeimogelijkheid - Mij een concreet perspectief bieden om door te groeien (binnen of buiten het juridisch departement). Stress en workload - Mijn stressniveau en workload doen dalen. Impact - De impact van mijn werk op de besluitvorming doen toenemen. Waardering en aanzien Onze afdeling binnen de eigen organisatie meer aanzien en waardering geven. Thuiswerk De mogelijkheid bieden om soms van thuis uit te kunnen werken.

Inhoudelijk leren - Een concreet traject aanbieden waardoor ik sneller kan groeien en leren in mijn specifieke juridische expertise. Variatie - Meer verrijking en variatie bieden in mijn jobinhoud. Reistijd - Een (flexibele) werkplek aanbieden dichter bij huis. Leidinggevende - Ervoor zorgen dat de leiderschapskwaliteiten van mijn leidinggevende groeien. Internationaal - De kans krijgen om meer internationaal actief te zijn. Werksfeer - De ambiance en werksfeer verbeteren. Autonomie - Mij meer autonoom laten werken.

Wat kan jouw werkgever extra doen om je (nog) sterker te motiveren (Top scores)

Financieel

25%

Doorgroeimogelijkheid

20%

Stress en workload

11%

Impact

7%

Waardering en aanzien

6%

Thuiswerk

5%

Inhoudelijk leren

4%

Variatie

4%

Reistijd

4%

Leidinggevende

3%

Internationaal

3%

Werksfeer

3%

Andere

3%

Autonomie

2%

Andere - ...

63

64


SALARY SURVEY 2014 Motivatoren

Opinie

5 bedenkingen bij de “motivatieversterkers” Dieter Honoré, USG Legal

“

Bedrijven dienen ervoor te zorgen dat zij een duidelijk carrièretraject opstellen voor bedrijfsjuristen.” - Maarten Boucique, Bayer Cropscience

3 op 4 kiest niet voor de ‘centen’! Het wekt weinig verwondering dat ‘centen’ het vaakst genoemd wordt als motivatie versterker. Echter, 3 op 4 juristen zetten een ander element op nummer 1 (bvb. stress, impact en doorgroei). Dat zet één en ander in perspectief. De leidinggevende heeft vaak weinig impact op het loonbeleid. Maar voor 3 op 4 juristen heeft hij wel een beslissende invloed op wat hem/ haar het meest motiveert. Wie autonoom kan werken heeft daarom nog geen impact Slechts 2% vindt een toename van autonomie doorslaggevend voor zijn motivatie. De boodschap is duidelijk. De bedrijfsjurist kan zijn job autonoom uitoefenen. Merkelijk meer juristen hebben het gevoel dat ze binnen hun autonome rol niet (voldoende) doorwegen op de besluitvorming. Hier kan nog veel vooruitgang geboekt worden. Impact voelbaar en zichtbaar maken is de taak van elke leidinggevende. De bedrijfsjurist is relatief tevreden over werksfeer Ambiance en werksfeer worden klassiek genoemd als criteria die een grote invloed hebben op de jobtevredenheid van de pro-

fessionals in het algemeen. De legal professionals in de onderneming zijn over dit element relatief tevreden. Slechts 3% wil dat hier prioritair aan gesleuteld wordt. Geen onderlinge verschillen De algemene resultaten werden bij een detailonderzoek ook opgesplitst in diverse leeftijds-, anciënniteits en functiecategorieën. Overal zien we echter dezelfde top 5 in dezelfde volgorde opduiken. (zie pg. 63) Slechts één uitzondering: het belang dat wordt gehecht aan “doorgroeimogelijkheid” neemt toe met de leeftijd. Juristen met meer dan 18 jaar ervaring vinden doorgroei zelfs belangrijker dan het salarispakket. Wie de eindmeet niet ziet, loopt minder hard… Doorgroeimogelijkheden scoren erg hoog in wat mensen extra kan motiveren. Daar ligt de grootste uitdaging (en bedreiging) als je weet dat de legal teams in België relatief klein en jong zijn…

65

66


06


Vertrekredenen

SALARY SURVEY 2014 Vertrekredenen

Vertrekredenen Vertrekredenen volgens medewerkers vs. vertrekredenen volgens leidinggevenden

Enerzijds werd gepolst naar effectief vertoond gedrag: “welke redenen waren het meest doorslaggevend toen u het laatst van werkgever veranderde?”. Deze scores werden vergeleken met “waarom denken leidinggevenden dat mensen van job veranderen?”.

Algemeen mag uit de bevraging worden afgeleid dat leidinggevenden een sterkere impact hebben op retentie dan ze zelf denken. Het aanbieden van voldoende vernieuwing en variatie in de jobinhoud heeft een sterk positief effect op retentie.

Leidinggevenden noemen vooral “doorgroeimogelijkheden” en “financieel pakket” als voornaamste vertrekredenen van mensen uit hun team of afdeling.” Medewerkers die daadwerkelijk vertrekken doen dit echter meestal om andere redenen. Zij stippen “jobinhoud” en “andere redenen” aan als voornaamste vertrekreden. Bij de vraag om “andere redenen” te concretiseren wordt het vaakst verwezen naar het feit dat ze simpelweg toe waren aan iets nieuws.

Tot slot valt op dat wat mensen extra motiveert (zie pg. 63) er niet noodzakelijk voor zorgt dat zij ook langer zullen blijven. Het financiële komt bijvoorbeeld slechts op de vierde plaats als vertrekreden (vs. een eerste plaats als extra motivator).

67

68


Effectieve vertrekredenen medewerkers vs. vertrekredenen volgens leidinggevenden (Gewogen scores)


Jobinhoud

5% 12%

Doorgroeimogelijkheid

25% 12%

Financieel 3% 7%

Werksfeer

4%

Stress en workload

Intentie om te veranderen niet uitgevoerd

52% NEEN

Een opvallend groot aantal deelnemers (48%) geeft aan de afgelopen 12 maanden de intentie gehad te hebben om van job te veranderen. Als deze intentie uiteindelijk niet werd uitgevoerd, heeft dit meestal te maken met het feit dat er onvoldoende interessante opportuniteiten zijn. Er mag dan ook verwacht worden dat de arbeidsmarkt bij de bedrijfsjuristen zeer volatiel zal worden als de crisis verder uitvlakt en er opnieuw meer wordt aangeworven.

Uiteindelijk niet veranderd:

15%

4% 3%

Leidinggevende

51%

4%

Reistijd

6% 3% 4%

Waardering en aanzien Impact

3% 2%

Autonomie

3% 2%

Andere

JA

5%

2%

Laatste jaar intentie gehad om te veranderen of veranderd

48%

4%

Internationaal

Medewerker Leidinggevende

23%

8%

Inhoudelijk leren

Thuiswerk

Intentie om te vertrekken

16%

0% 2% 4%

18%

Omdat er zich geen interessante opportuniteiten hebben voorgedaan

16%

14%

Door de economische onzekerheid

Omdat de werksituatie bij mijn huidige werkgever ten gunste veranderd is

10% Andere

9% Omdat ik solliciteerde, maar niet werd weerhouden

69

70


Opinie

For “a fistful of dollars” Dieter Honoré, USG Legal Voor een handvol euro’s verlaat een ervaren jurist zelden zijn/haar vertrouwde omgeving. Bedrijfsjuristen geven in de survey aan dat een verbetering van het salarispakket zeer motiverend werkt. Alleen… Een blik op de vertrekredenen toont ons dat de jobinhoud en doorgroeimogelijkheden meer doorwegen dan centen. Even (heel) kort door de bocht: al kan de werkgever motiveren met meer centen, finaal is dat niet waarmee je iemand aan boord houdt. En in de praktijk? De afgelopen 10 jaar interviewde ik persoonlijk meer dan 700 (meestal ervaren) juristen. Slechts 4 keer hoorde ik tijdens de eerste 60 minuten: “ik nam contact met jullie op omdat ik substantieel te weinig verdien”. In alle overige gesprekken kwam het salarispakket ter sprake in de laatste 30 minuten, als een (belangrijke) randvoorwaarde, maar niet als oorzaak of aanleiding. Waarom vertrekken juristen dan wel? In bijna alle gevallen waren één of meer van de volgende uitspraken determinerend om actief op zoek te gaan naar een nieuwe uitdaging. • Ik krijg niet echt de kans om (nog) het verschil te maken. • Op bijna elke vraag die me wordt gesteld ken ik meteen het antwoord. Ik verval in routine. • Het is onduidelijk welke mijn rol is binnen het bedrijf/departement en/of wat men van mij verwacht.


• Ik heb geen mentor/rolmodel/manager die me uitdaagt en me actief laat groeien in mijn competenties. • Ik ken mijn belangrijkste talenten. Maar die worden niet gebruikt op de werkvloer. • Mijn batterijen lopen overdag leeg. • Ik mis het vertrouwen in mijn team, mijn baas of mijn werkgever. • Ik kijk de afgelopen maanden meer (tevreden) terug dan (vol adrenaline) vooruit. • Ik kan niet concreet visualiseren dat ik volgend jaar nog exact dezelfde job zal hebben. Opvallend is dat veel van deze uitspraken rechtstreeks of onrechtstreeks beïnvloed worden door het team en meer nog, de leidinggevende. Het belang van communicatie, leiderschap en people management voor de juridisch manager kan daarom moeilijk overschat worden. Gepokt en gemazeld als een expert moet de juridisch manager zichzelf vaak “heruitvinden” als (people) manager. Aandacht, training, coaching,… voor deze zogenaamd “soft” skills als people manager zijn onontbeerlijk voor wie “harde” teamresultaten wil neerzetten. Maar de investering in deze skills rendeert. Juridisch managers die inzetten op “managerial skills” smeden sterkere teams en verhogen de retentie. En niet te vergeten. Je creëert een “legal employer brand” waardoor je sterk staat in de “war for talent” en ook in de toekomst moeiteloos juridisch talent aan boord haalt.

71

72

Vertrekredenen SALARY SURVEY 2014 Thuis werken

06



SALARY SURVEY 2014 Interne mobiliteit

72

Aantal doorstromers

“De bedrijfsjurist beschikt over een schat aan talent, ervaring en competenties. De overstap naar een functie met P&L verantwoordelijkheid is echter groot voor iemand die getraind is om “risk averse” te zijn…”

Aantal leidinggevenden die aantal juristen laat doorstromen naar andere afdelingen ( sinds 1.01.2010)

60%

- Jettie van Caenegem, Tessenderlo Chemie

Interne mobiliteit 21%

0

1

19%

>1

73

74


SALARY SURVEY 2014 Het salaris van de bedrijfsjurist

Waar komen ze terecht?

“De bedrijfsjurist durft de stap naar een andere functie binnen het bedrijf niet altijd te zetten. Een latere terugkeer naar de juridische dienst ligt vaak moeilijker omdat men de voeling met de nieuwe ontwikkelingen in de wetgeving, de rechtspraak, enz. tegen dan verloren is.”

Naar welk departement stromen juristen door

07

Het salaris van de bedrijfsjurist

- Bart Theys, KBC Global Services

29%

26% 20% 15% 10%

Compliance

Strategy

HR

Sales, marketing & communicatie

Overige

Voornaamste bevindingen & algemene informatie

75

76



Voornaamste bevindingen # Loonkloof man/vrouw

# Het loon van een solo legal counsel

# Energie en farma

# Lonen stijgen recht evenredig

enkel nog bij leidinggevenden

blijven de topbetalers

# Nationale of internationale

Paralegal Juridisch adviseur Solo Legal Counsel Juridisch manager (geen lid directiecomité) Juridisch manager (lid directiecomité)

Evolutie bruto jaarsalaris per leeftijdscategorie

(pct. 50) bedraagt 77.000 EUR

met het aantal direct reports

# Regionale verschillen

bedrijven betalen hetzelfde

in loon nemen af

# Startloon (bruto jaarsalaris)

# 2 op 3

voor een jurist bedraagt 37.500 EUR

Algemene informatie

heeft een bedrijfswagen

160.000€ 140.000€ 120.000€ 100.000€ 80.000€ 60.000€ 40.000€

# Leden directiecomité

worden substantieel beter betaald

# 67% van de juridisch adviseurs heeft een bonusplan

20.000€

<28 jaar

28-34 jaar

35-44 jaar

45-54 jaar

>55 jaar

77

78



Leeftijd Paralegal Juridisch adviseur Solo Legal Counsel Juridisch manager (geen lid directiecomité) Juridisch manager (lid directiecomité)

Bruto jaarsalaris per leeftijdscategorie

Bruto jaarsalaris per leeftijdscategorie

De loonevolutie toont een vrij logisch verloop. Opvallend is dat lonen een omslagpunt kennen boven de leeftijd van 55 jaar. We mogen veronderstellen dat met de opwaardering van het beroep de nieuw aangeworven jongere juristen stelsel-

matig betere voorwaarden kregen bij aanwerving. Maar dat oudere medewerkers die al in dienst waren niet mee konden genieten van deze positieve loonevolutie.

160.000€ 140.000€ 120.000€ 100.000€ 80.000€ 60.000€

Paralegal

32.000€

35.500€

52.500€

58.000€

59.000€

Juridisch adviseur

41.000€

57.000€

73.000€

82.000€

72.500€

Solo Legal Counsel

43.000€

64.000€

69.500€

99.000€

93.000€

67.000€

89.500€

109.000€

98.500€

70.000€

122.000€

139.000€

118.000€

28-34 jaar

35-44 jaar

45-55 45-54 jaar

>55 jaar

Juridisch manager

40.000€

(geen lid directiecomité)

Juridisch manager

20.000€

(lid directiecomité)

<28 jaar <28 jaar

28-34 jaar

35-44 jaar

45-55 45-54 jaar

>55 jaar

79

80



Anciënniteit sinds afstuderen (alle sectoren) Bruto jaarsalaris per aantal jaren werkervaring sinds afstuderen


Bruto jaarsalaris per aantal jaren werkervaring sinds afstuderen

160.000€ 140.000€ 120.000€ 100.000€ 80.000€

32.000€

34.000€

40.000€

51.500€

68.000€

59.000€

41.000€

50.000€

63.000€

76.000€

77.000€

81.000€

41.000€

49.500€

66.000€

69.500€

93.500€

115.000€

49.000€

70.500€

91.000€

103.000€

108.000€

70.000€

98.500€

122.000€

132.000€

151.500€

28-34 4-6jaar

35-44 7-11 jaar

45-54 12-17 jaar

60.000€ 40.000€ 20.000€ <28 0-3 jaar <28 0-3 jaar

28-34 4-6jaar

35-44 7-11 jaar

45-54 12-17 jaar

>55 18-25 jaar

>25

>55 18-25 jaar

>25

81

82



Anciënniteit sinds afstuderen (alle sectoren exclusief financiële sector) Bruto jaarsalaris per aantal jaren werkervaring sinds afstuderen (exclusief financiële sector)


Bruto jaarsalaris per aantal jaren werkervaring sinds afstuderen (exclusief financiële sector)

De financiële sector (banken, verzekeringen en financiële holdings) zijn erg sterk vertegenwoordigd in het deelnemersveld. Om deze reden werd besloten om naast een algemeen

overzicht van de lonen per anciënniteit ook een overzicht te maken exclusief de banksector.

160.000€ 140.000€ 120.000€ 100.000€ 80.000€

32.000€

35.000€

40.000€

51.500€

68.000€

59.000€

41.000€

48.000€

65.000€

81.500€

76.500€

80.000€

41.000€

50.000€

66.000€

69.500€

93.500€

115.000€

79.500€

97.000€

97.000€

89.000€

70.000€

98.500€

122.000€

121.000€

139.000€

28-34 4-6jaar

35-44 7-11 jaar

45-54 12-17 jaar

60.000€ 40.000€ 20.000€ <28 0-3 jaar <28 0-3 jaar

28-34 4-6jaar

35-44 7-11 jaar

45-54 12-17 jaar

>55 18-25 jaar

>25

>55 18-25 jaar

>25

83

84

SALARY SURVEY 2014 Invloedrijke factoren op de verloning

07



Sector Vergelijking mediaan per sector vs. algemene mediaan voor juridisch adviseurs 35-44 jaar

Om een indicatie te geven van deze impact werd volgende methode gehanteerd: juridisch adviseurs tussen 35 en 44 jaar zijn het sterkst vertegenwoordigd.

Binnen deze categorie werd nagegaan hoe de mediaan per sector zich verhoudt tot de mediaan over alle sectoren heen.

-4%

Retail - Handel - Distributie

4%

Overheid - Zorgsector

18%

Energie - Grondstoffen

Invloedrijke factoren op de verloning

Dienstverlening - Media - Federaties -12%

1%

ICT - Technologie - Telecommunicatie

-1%

Transport - Luchtvaart

12%

Industrie - Voedingsmiddelen

5%

Bouw - Vastgoed

17%

Biotechnologie en Farma

-6%

Bank en Verzekeringen - Financiële Holdings

-15%

-10%

-5%

0

5%

10%

15%

20%

25%

85

86



Geslacht Vergelijking mediaan bruto jaarsalaris tussen man en vrouw

Juridisch adviseur - Man Juridisch adviseur - Vrouw

Solo Legal Counsel - Man Solo Legal Counsel - Vrouw

Juridisch manager - Man Juridisch manager - Vrouw

160.000€

*

Vergelijking mediaan bruto jaarsalaris tussen man en vrouw

te weinig respondenten

Juridisch adviseur - Man

42.000€

58.500€

70.000€

83.000€

76.000€

juridisch adviseur - Vrouw

41.000€

55.000€

76.000€

79.000€

68.500€

Solo Legal Counsel - Man

40.000€

64.000€

78.500€

109.500€

*

Solo Legal Counsel - Vrouw

49.500€

64.000€

69.000€

97.000€

*

40.000€

Juridisch manager - Man

*

70.000€

114.000€

118.000€

100.000€

20.000€

Juridisch manager - Vrouw

*

64.000€

89.000€

104.500€

83.000€

28-34 jaar

35-44 jaar

45-55 45-54 jaar

140.000€ 120.000€ 100.000€ 80.000€ 60.000€

<28 jaar <28 <28jaar jaar

28-34 28-34 jaar jaar

35-4435-44 jaar jaar

45-54 jaar 45-54 jaar

>55 jaar

>55 jaar

>55 jaar

87

88



Regio Vergelijking man/vrouw per functie

We stellen vast dat er nog steeds een loonkloof is tussen man en vrouw. Opvallend is wel dat deze kloof zich voornamelijk bij leidinggeven-

den manifesteert. Hoopgevend is dat bij juridische adviseurs de lonen bijna volledig gelijk lopen met uitzondering van de categorie 45+.

68.000€

Gemiddeld spendeert de bedrijfsjurist 78 minuten aan woon-werkverkeer. Loont het de moeite om in de file te staan?

Man Vrouw

120.000€

111.000€

100.000€ 80.000€

Regio vs. salaris

90.000€ 66.000€ 66.000€

77.000€

69.000€

60.000€ 40.000€

Brussel Vlaams-Brabant Antwerpen Oost- & West-Vlaanderen Waals-Brabant & Henegouwen Luik & Namen & Luxemburg Limburg

68.500€

66.000€ 73.000€ 68.000€ 68.500€ 64.500€ 55.000€ te weinig respondenten

20.000€

# 40% Juridisch adviseur

Solo Legal Counsel

Leidinggevende

Bedrijfsjuristen die minder dan 5 km van hun werk wonen, komen met de wagen.

66.000€

73.000€

64.500€

55.000€

89

90



Omvang team Omvang team

Beursnotering

Aan alle leidinggevende juristen werd gevraagd hoeveel juristen zij onder hun verantwoordelijkheid hebben (rechtstreeks en onrechtstreeks). Uit de resulta-

ten blijkt een duidelijke correlatie tussen de grootte van het aangestuurde team en de verloning.

Vergelijking salaris 35-44 jaar tussen beursgenoteerde en niet beursgenoteerde bedrijven. Beursgenoteerd Niet beursgenoteerd

150.000€

100.000€

120.000€ 1-2 3-5 6-10 >10

50.000€

<28jaar

28-34 jaar

35-44 jaar

45-54 jaar

>55 jaar

103.000€

100.000€ 80.000€

76.500€

90.000€

87.000€ 68.000€

69.000€

60.000€ 40.000€ 20.000€

*

te weinig respondenten

68.000€ 59.500€ * *

89.000€ 107.000€ 122.000€ 164.000€

98.000€ 110.000€ 111.000€ 160.000€

97.000€ 95.500€ * *

Juridisch adviseur

Solo Legal Counsel

Leidinggevende

91

92


07


Extralegale voordelen

SALARY SURVEY 2014 Extralegale voordelen

Meest courant Meest courante extralegale voordelen

Aan iedereen werd gevraagd welke extra voordelen vandaag deel uitmaken van hun financieel pakket. Groepsverzekering en hospitalisatieverzekering blijven de meest courante extralegale voordelen.

Groepsverzekering

90%

GSM

36%

Hospitalisatie

88%

Medische check

30%

Maaltijdcheques

83%

Openbaar vervoer

21%

Laptop

67%

Aandelen

19%

Bedrijfswagen

66%

Kilometervergoeding

12%

Tankkaart

65%

Andere

8%

Smartphone

51%

Faciliteiten

7%

Representatie

47%

Geen

1%

93

94



Meest gewaardeerd Meest gewaardeerde extra voordelen in het financieel pakket

De bedrijfswagen

Welke voordelen zijn het meest populair en worden dus het sterkst gewaardeerd door de bedrijfsjurist? (Top scores)

Bedrijfswagen Geen bedrijfswagen

Bedrijfswagen per functie

87%

74% Bedrijfswagen

52%

Groepsverzekering

23%

Hospitalisatie

8%

Maaltijdcheques

4%

Tankkaart

3%

Andere

10%

68% 57%

15%

Paralegal

Solo Legal Counsel

Juridisch adviseur

Juridisch manager

Manager ander

95

96



Variabele verloning Bedrijfswagen Geen bedrijfswagen

Bedrijfswagen per leeftijdscategorie

Bonusplannen per anciënniteit sinds afstuderen

16% heeft bonus

25% heeft bonus

Mediaan 5 -10%

Mediaan 5 -10%

43% heeft bonus

51% heeft bonus

Mediaan 11-15%

Mediaan 11-15%

71% heeft bonus Mediaan 11-15%

*

*

*

*

*

<28 0-3 jaar

28-34 4-6jaar

35-44 7-11 jaar

*

73%

81%

73%

56%

16%

<28jaar

28-34 jaar

35-44 jaar

45-54 jaar

>55 jaar

Bovenste lijn geeft weer hoeveel % een bonusplan heeft. De onderste lijn geeft weer wat de mediaan is van de maximum te behalen bonus.


*

*

67% heeft bonus

72% heeft bonus

49% heeft bonus

66% heeft bonus

Mediaan 11-15%

Mediaan 11-15%

Mediaan 11-15%

Mediaan 11-15%

15% heeft bonus

58% heeft bonus

56% heeft bonus

82% heeft bonus

10% heeft bonus

Mediaan 11-15%

Mediaan 11-15%

Mediaan 11-15%

Mediaan 11-15%

Mediaan 11-15%

61% heeft bonus

62% heeft bonus

64% heeft bonus

55% heeft bonus

Mediaan 11-15%

Mediaan 16-20%

Mediaan 16-20%

Mediaan 11-15%

52% heeft bonus

47% heeft bonus

38% heeft bonus

Mediaan >20%

Mediaan 11-15%

Mediaan 11-15%

>55 18-25 jaar

>25

45-54 12-17 jaar

*

97

98



Slot

Dankwoord

De salaris- en tevredenheidsenquête editie 2014 heeft de ambitie de eerste te zijn in een lange rij. Het is nodig en nuttig om geregeld de vinger aan de pols te houden.

Met deze survey zijn USG Legal en IBJ niet over één nacht ijs gegaan. Bij elke stap in dit project mochten we rekenen op de steun van velen.

als ze geïnterpreteerd en becommentarieerd worden. En als ze in de juiste context worden geplaatst,…

De vragenlijst is de onmisbare grondstof van elke survey. En deze kon nooit tot stand komen zonder de medewerking van Pierre Schaubroeck, Barend Blondé, Philip da Costa, Patrick Baeten, Jettie Van Caenegem, Hugues Delescaille, Kristof Macours, Philippe Dechamps, Fernand Nédée en Dirk Tirez. Zij namen de lijst kritisch onder de loep. En elk van hen maakte daarna kostbare tijd vrij voor een interview met Dieter Honoré, waarin zij vanuit hun rijke ervaring aanvullingen en opmerkingen formuleerden.

Op 15 oktober 2013 trotseerden Fernand Nédée, Kristof Macours, Jettie Van Caenegem en Patrick Baeten, evenals moderator Barend Blondé de ochtendfiles voor een vroege ontbijtsessie om opnieuw de eerste resultaten af te toetsen aan de praktijk van de dag. Hun quotes plaatsen de cijfers in perspectief. Enkele dagen later gebeurde hetzelfde op de Legal Management Workshop.

Na de nulmeting en referentie van 2013 zullen wij in de toekomst nog meer de mogelijkheid hebben om ook daadwerkelijk evoluties over de jaren heen in kaart te brengen. Wij kijken dan ook hoopvol uit naar de volgende editie om de trends te meten op het vlak van impact, het salaris, retentie, … Het beroep van bedrijfsjurist evolueert bovendien snel. En misschien moeten we in de toekomst ook bijkomende zaken meten of onderzoeken. Aarzel ook niet om ons uw suggesties, bedenkingen, … mee te delen. De survey is er enkel door u en voor u.

Een bijzonder woord van dank gaat ook uit naar Barend Blondé en Sofie Storms (FrahanBlondé) die in elke fase van het traject een klankbord waren en meer dan eens met een out of the box idee een steen verlegden in het traject. Het eerste ruwe resultaat van de suvey bestond uit een Excel met 126.672 individuele velden… de interpretatie van de cijfers was nooit mogelijk geweest zonder de brains, de skills en het onmeetbaar geduld van Bart De Soete (USG ICT Professionals). De cijfers zijn weliswaar sprekend maar ze gaan pas echt leven

Ook de mensen die de tijd maakten voor een opiniestuk willen we graag bedanken: Sofie Storms, Barend Blondé, Johnny Thijs en de professoren Bernard Tilleman en Frank Hendrickx. En last but definitely not least, willen we het (marketing) team van USG Legal Professionals en het team van IBJ bedanken voor hun onnoemelijke inzet en doorzettingsvermogen, hun gezonde dosis humor en de vele avond en week-end uren. Lieve Vandoorne, Els Vanloo, Eveline De Munck en Marie-Ann De Wilde, bedankt en proficiat. Jullie hebben de nieuwe referentie op de kaart gezet. Wij bedanken eveneens Didier Mommaerts, bedrijfsjurist bij Fedustria, die de Franse teksten nauwgezet heeft nagelezen, en dit steeds binnen zeer korte termijnen.

99

Meer weten over: USG Legal

IBJ

USG Legal Professionals

Instituut voor bedrijfsjuristen

Recruitment & Selection • Legal Outsourcing Paralegals • Legal Interim Management

Dé referentie voor de bedrijfsjurist in België.

Adolphe Maxlaan 30/1 1000 Brussel

Stuiversstraat 8 1000 Brussel

Britselei 80 2000 Antwerpen

T 02 512 74 33 F 02 502 65 70 [email protected] www.ibj.be

T 02 218 47 34 F 02 218 47 29 [email protected] www.usglegal.be

Bedrijfsjurist in beweging

Recommend Documents