Loonvorming ...................................................................................................................................... 4 Anciënniteitsbarema’s ........................................................................................................................................ 4 Banenplan ........................................................................................................................................................... 4 Loonkostenhandicap .......................................................................................................................................... 4 Wet op de loonnorm (‘wet van 1996’) ............................................................................................................... 5 Besluit ................................................................................................................................................................. 6 Loonindexering ................................................................................................................................... 7 Vooruitzichten inflatie en indexering (planbureau 7/10/2014) .............................................................. 7 Een indexsprong met sociale correcties? ................................................................................................ 7 € 2,6 miljard winst voor de bedrijven ...................................................................................................... 8 Inkomstendaling voor de sociale zekerheid ............................................................................................ 8 Hoe zal de indexsprong in de privésector worden toegepast? ............................................................... 8 Enkel gevolgen in 2015?.......................................................................................................................... 8 Eindeloopbaan .................................................................................................................................... 9 Pensioenen ......................................................................................................................................................... 9 Nationaal pensioencomité ...................................................................................................................... 9 Wettelijke pensioenleeftijd ..................................................................................................................... 9 Berekening wettelijk pensioen ................................................................................................................ 9 Minimumpensioen ................................................................................................................................ 10 Vervroegd pensioen .............................................................................................................................. 10 Gelijkgestelde periodes pensioen .......................................................................................................... 11 Afgeleide rechten .................................................................................................................................. 12 Bijverdienen pensioen ........................................................................................................................... 12 Pensioenbonus ...................................................................................................................................... 12 Gedeeltelijke opname pensioen ............................................................................................................ 13 Overlevingspensioen ............................................................................................................................. 13 Aanvullende pensioenen .................................................................................................................................. 14 3e pensioenpijler .............................................................................................................................................. 14 SWT (vroeger brugpensioen) ............................................................................................................................ 15 “Gewoon” SWT...................................................................................................................................... 15 SWT op 56 jaar – 40 jaar beroepsverleden (extra lange loopbaan) ..................................................... 15 SWT 56 jaar met 33 jaar beroepsverleden waarvan 20 jaar nachtarbeid ............................................ 16 SWT - Ondernemingen in herstructurering/moeilijkheden ................................................................... 16 “Modernisering” van de arbeidsmarkt ................................................................................................17 Banenplan ......................................................................................................................................................... 17 Opleidingsdoelstelling ...................................................................................................................................... 17 Tijdskrediet ....................................................................................................................................................... 17 Tijdskrediet zonder motief .................................................................................................................... 17 Tijdskrediet met motief ......................................................................................................................... 17 Tijdskrediet voor oudere werknemers (landingsbanen, ½ - 4/5) .......................................................... 18 Werkloosheid.................................................................................................................................................... 19 passende dienstbetrekking ................................................................................................................... 20 «Modern arbeidsrecht » ................................................................................................................................... 20 Arbeidsduur ........................................................................................................................................... 20 Loopbaanrekening/tijd-sparen ............................................................................................................. 21 Telewerk ................................................................................................................................................ 21 Collectief ontslag................................................................................................................................... 21 Continuiteit ondernemingen/ failliet..................................................................................................... 21 Sociale fraude........................................................................................................................................ 21
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 2
Arbeiders/bedienden - Paritaire comités ............................................................................................22 Paritaire comités en fondsen voor bestaanszekerheid .................................................................................... 22 Havenarbeid ..................................................................................................................................................... 22 Gezondheidszorg ...............................................................................................................................23 Financiering van de gezondheidszorg............................................................................................................... 23 Grondige hervorming van de structuren van de gezondheidszorg .................................................................. 23 De nomenclatuur wordt herzien en grondig vereenvoudigd ........................................................................... 23 Informatisering en verlaging van de administratieve lasten ............................................................................ 24 Hervorming van de ziekenhuissector ............................................................................................................... 24 De gezondheidswerkers ................................................................................................................................... 25 Toegankelijkheid van de zorg ........................................................................................................................... 26 Bevorderen van zelfzorg en zelfmanagement .................................................................................................. 26 Maar ook, … ...................................................................................................................................................... 27 Fiscaliteit ...........................................................................................................................................28 Nieuwe fiscale hervorming ............................................................................................................................... 28 Principes van deze hervorming ............................................................................................................. 28 Werkbonus ....................................................................................................................................................... 28 Personenbelasting ............................................................................................................................................ 29 Daartegenover ...................................................................................................................................... 30 Vennootschapsbelasting................................................................................................................................... 31 BTW .................................................................................................................................................................. 31 Ecofiscaliteit ...................................................................................................................................................... 31 Versterkt vertrouwen met respect voor de grondbeginselen .......................................................................... 32 Financiële sector ............................................................................................................................................... 32 Fraudebestrijding.............................................................................................................................................. 33 Sociale-zekerheidsbijdragen ...............................................................................................................34 Hoe te bereiken? .............................................................................................................................................. 34
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 3
Nu
In alle bediendensectoren is er een automatische verhoging van het loon in functie van de ervaring voorzien. Het belang van dat principe is echter sterk afhankelijk van de precieze functie en de sector. Voor de laagste loonschalen bedraagt de baremieke spanning na 20 jaar door de band 21%, voor de hoogste loonschalen is dat 36%. Voor de ‘hogere functies’ weerspiegelen die de langere leercurve. De ervaringsbarema’s zijn het steilst in de social-profit en – vooral – in de financiële sector. Belangrijk is ook het relatief hoog gewicht van ‘gelijkgestelde periodes’. Bijvoorbeeld in PC 218 zijn er heel wat periodes van ‘inactiviteit’ gelijkgesteld met ervaring. Hierdoor is er een sterke koppeling met leeftijd. Dat moet vooral de vrouwen beschermen tegen loonverlies. Regeerakkoord-Michel 1
“De werknemers zullen een loon ontvangen dat meer overeenstemt met hun competenties en productiviteit, in plaats van een loutere lineaire toename in functie van leeftijd en anciënniteit.” ”De hiervoor noodzakelijke herziening van de loonbarema’s, die vervolgens geleidelijk kunnen worden ingevoerd, moet in samenhang met de vermindering van het aantal paritaire comités worden afgerond.” Wat de regering precies met deze principes bedoelt, is onduidelijk. In het laatste advies van de Hoge Raad Werkgelegenheid worden echter denkpistes aangereikt. Zo kan het aantal jaren baremieke verhogingen worden beperkt, waarna verhogingen afhankelijk worden van evaluaties/ targets/opleiding. Bij de federale ambtenaren bestaat een afgezwakte versie van dit systeem.
De regering wil met de sociale partners een ‘sociaaleconomisch macro-akkoord’ sluiten. Dat akkoord bestaat uit drie luiken: (1) een ‘banenplan’, (2) de oprichting van een Nationaal Pensioencomité en (3) maatregelen om de competitiviteit te versterken. Het banenplan zou moeten vertrekken vanuit twee centrale principes: banen door een meer competitieve economie, terwijl ‘de binnenlandse vraag wordt ondersteund door meer koopkracht’. (p. 3 regeerakkoord)
De regering verbindt er zich toe om minstens de loonhandicap met de buurlanden die sinds 1996 wordt waargenomen vóór het einde van de legislatuur weg te werken. Dat wordt in 2015 en 2016 nagestreefd door:
een indexsprong van 2% in 2015 de lastenverlaging vervat in het competitiviteitspact te vervroegen een verdere periode van loonmatiging in 2015-2016 (of tot zolang de competitiviteit niet hersteld is)
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 4
Nu
Wet ingevoerd in 1996 naar aanleiding van de invoering van de Euro – devaluaties onmogelijk Op basis van data van de OESO gaat men de gemiddelde loonkosten per werknemer in de privé vergelijken met Duitsland, Frankrijk en Nederland (Duitsland krijgt daarbij het grootste gewicht) De Centrale Raad voor het Bedrijfsleven (CRB) brengt jaarlijks – voor 30 september – verslag uit over de maximale beschikbare loonmarge op basis van loonevolutie voorbije twee jaar en vooruitzichten loonevolutie buurlanden. Artikel 6: voor 31 oktober legt een interprofessioneel akkoord (IPA) de ‘loonnorm’ vast op basis van vooruitzichten volgende twee jaar (maar: marge kan verminderd worden ten gevolge van loonverloop voorbije twee jaar) Bekrachtigd via cao Nationale Arbeidsraad (NAR) – bij gebrek aan akkoord beslist de regering Sectorcao’s en bedrijfscao’s moeten loonnorm respecteren – maar er mag rekening gehouden worden met de economische mogelijkheden van de sectoren Naleving van de loonnorm is geregeld via artikel 9. Er zijn eerder zwakke sancties voorzien bij nietnaleving (bv. administratieve boetes voor werkgevers, Hoge Raad voor Werkgelegenheid kan ‘passende maatregelen’ voorstellen). Hierdoor is de loonnorm is de praktijk eerder indicatief. Regeerakkoord-Michel 1
Centrale doelstelling: wegwerken van de ‘loonhandicap’ opgebouwd sinds 1996 De voornaamste wijziging is dat men de loonnorm sterker wil afdwingen door een aanscherping van de voorziene sancties. In het regeerakkoord spreekt men ook van automatische correctiemechanismen. De loonnorm moet voortaan sterker rekening houden met de loonevolutie gedurende de voorbije twee jaar. De facto: evolutie van een indicatieve naar een dwingende loonnorm Een in de ministerraad overlegd KB zal bepalen welke loonsubsidies mogen worden in rekening gebracht bij het bepalen van de loonhandicap. De overheidsbedrijven vallen voortaan ook onder de ‘Wet van ‘96’ (bv. BPost, Belgacom etc.).
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 5
Geen enkele effectieve loonsverhoging minstens tot 2017 gezien volgende maatregelen:
Indexsprong voorzien in 2015 maar de effecten daarvan zullen minstens tot in 2017 voelbaar zijn aangezien we ons in een periode van lage inflatie bevinden. Een bijkomende periode van loonmatiging in 2015-2016 (of zolang de competitiviteit niet is hersteld) Voor de bedienden met een loon volgens een collectief barema (in sector of bedrijf), blijft een verhoging van hun loon via de jaarlijkse baremieke verhogingen misschien mogelijk maar het regeerakkoord voorziet uitdrukkelijk de omvorming van de huidige ervarings-/ anciënniteitsbarema’s naar geïndividualiseerde loonstelsels gericht op vaardigheden en productiviteit!
Samengevat gaan we qua loonvorming geleidelijk over van een collectief stelsel van loonbepaling naar een almaar meer geïndividualiseerd systeem.
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 6
Nu
In de privésector, op sectorniveau geregeld via cao. Elke sector voorziet specifieke regels:
Indexering op vaste datum: bijvoorbeeld elke 1ste januari in pc 218 of elke 2 maanden zoals in de Financiën Indexering op basis van een spilindex. Meestal 2% maar er bestaan uitzonderingen, bijvoorbeeld 1,4% in pc 226
De regels voor de afvlakking van de gezondheidsindex verschillen eveneens naargelang van de sectoren. In de openbare sector, geregeld door de wet van 2 augustus 1971. De lonen worden er aangepast per schijf van 2% met een wachtperiode van één maand ten opzichte van de sociale uitkeringen. De pc’s van de Social Profit baseren zich op de regels van de openbare sector.
0,5% in 2014 1,2% in 2015
Vooruitzichten indexeringen 2015 Sociale uitkeringen (2%) Mei 2015 Openbare sector en Social Profit (2%) April 2015 PC 218 (januari 2015) 0,28 %
2016 ? ? 1,55%
Regeerakkoord-Michel 1
Een indexsprong in 2015 :« Het mechanisme van de automatische loonindexering wordt niet op de helling gezet. Dit mechanisme kan eventueel verder worden hervormd.» De indexsprong wordt genomen in het kader van de verbintenis van de regering om « vóór het einde van de legislatuur minstens de loonhandicap met de buurlanden die sinds 1996 wordt waargenomen weg te werken.»
In de pers en in de interviews met politici valt te lezen dat de laagste uitkeringen en de pensioenen gevrijwaard zullen blijven. In het akkoord staat helemaal niets dat voorziet dat de indexsprong niet zal worden toegepast op de laagste lonen en sociale uitkeringen. Het gaat om een loutere indexsprong. Het regeerakkoord haalt hier en daar maatregelen aan die gunstig zijn voor die doelgroepen (« welvaartsvastheid » voor de uitkeringsgerechtigden enerzijds en versterkte fiscale werkbonus voor de werknemers anderzijds) maar het gaat niet om nieuwe maatregelen, enkel over de toepassing van de wet (meer bepaald van het competitiviteitspact) zoals die vandaag bestaat.
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 7
Volgens de pers is de indexsprong gelijk aan een lastenverlaging van € 2,6 miljard voor de bedrijven en komt dit in werkelijkheid neer op een inspanning van de werknemers.
Aangezien de loonindexering van toepassing is op brutolonen, zal de indexsprong voor de sociale zekerheid een inkomstendaling tot gevolg hebben.
Er is niets voorzien in het akkoord. Het akkoord voorziet enkel een indexsprong in 2015. De praktische uitvoering ervan is niet voorzien. De verklaringen in de pers en de doelstelling van een lastenverlaging van € 2,6 miljard voor de bedrijven laten veronderstellen dat de lonen met 2% geblokkeerd zullen worden.
Wat met de toepassing op sectorniveau, gezien het grote aantal sectorale stelsels ? Wat ingeval van negatieve indexering in 2015 (wat de laatste vooruitzichten van het planbureau laten vermoeden)?
Neen, want we zitten in een periode van lage inflatie en zelfs deflatie. Met die indexsprong is het waarschijnlijk dat de volgende loonindexering in het beste geval pas in 2017 zal plaatsvinden! Het akkoord voorziet dat « het indexeringsmechanisme eventueel verder kan worden hervormd ». Na 2015 valt dan ook een nieuwe wijziging van de korf te vrezen. Het verlies voor de werknemers/sociale uitkeringsgerechtigden
Loopbaan Over x jaar 5 10 15 20 25 30 35 40 45
Minimumloon € 1.500 bruto (€ 1.275 netto) € 784 € 1.650 € 2.606 € 3.661 € 4.826 € 6.113 € 7.533 € 9.101 € 10.832
Gemiddeld loon €3.100 bruto (€ 1.900 netto) € 2.204 € 4.637 € 7.324 € 10.290 € 13.565 € 17.180 € 21.172 € 25.580 € 30.446
Hoger looon € 6.900 bruto (€ 3.500 netto) € 4.021 € 8.460 € 13.361 € 18.772 € 24.746 € 31.342 € 38.625 € 46.666 € 55.543
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 8
Regeerakkoord-Michel 1
Tripartite om de noodzakelijke structurele hervormingen en specifieke maatregelen te nemen om langer werken mogelijk te maken.
2025 - 2029 66 jaar
Tot 2024 65 jaar
Vanaf 2030 67 jaar
De sociale partners zullen een advies uitbrengen over een lijst van zware beroepen. Bij deze laatste zullen de loopbaan- en pensioenleeftijdseisen minder hoog zijn dan de nieuwe normen. De sociale partners bepalen op interprofessioneel niveau een maximum aantal beroepen dat in aanmerking komt als zwaar beroep.
Nu
Aparte berekeningswijze voor ambtenaren, zelfstandigen en werknemers RPwerknemers = 1/45 * loon * 60% (alleenstaanden) Elk jaar bouwt men zo een jaarrecht op. De oude lonen worden geherwaardeerd, maar die welvaartskoppeling is niet perfect Regeerakkoord-Michel 1
Puntensysteem voor berekening pensioen
invoering tussen nu en 2030 over de implementatie moet onder deze legislatuur beslist worden
RP (rustpensioen) = aantal punten X waarde van een punt De waarde van een punt wordt bepaald door een aantal parameters, waaronder het gemiddeld loon in een stelsel. Per jaar waarbij men werkt aan het gemiddeld loon in zijn stelsel (werknemer, ambtenaar, zelfstandige) bouwt men één punt op.
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 9
Wat? Het pensioen moet , op het ogenblik dat het ingaat, een proportie van het inkomen van de werkenden op dat moment moet vertegenwoordigen. Simulaties tonen aan dat die verhouding ongeveer 0,48 zou zijn (bij budgetneutrale implementatie). Er wordt een automatische correctie voorzien in functie van in parameters van het aantal gepensioneerden en de levensverwachting. Men wordt vastgeklikt 3 jaar voorafgaandelijk aan het (vervroegd) pensioen om onzekerheid voor de werknemer te vermijden . Parallel (of voorafgaand) aan de overgang naar een puntenstelsel, voorziet de regering een afbouw van de voordelen van het ambtenarenstelsel, waaronder:
afschaffing diplomabonificaties afschaffing voordelige berekeningswijzen spoor, onderwijs etc. jaren als contractueel tellen niet meer mee voor ambtenarenpensioen er komt ook een middelloonregeling
Nu
jaar maand
gezinsbedrag € 16.844,72 € 1.403,73
alleenstaande € 13.480,03 € 1.123,34
Volledig minimumpensioen als je 30 jaar 2/3’de werkt, voor alle jaren dat je een prestatie hebt Regeerakkoord-Michel 1
Hoogte wordt gekoppeld aan 110% van de IGO (die dan weer wordt gekoppeld Europese armoedegrens) in de praktijk: hoogte ongeveer hetzelfde Voortaan zal men werken op basis van een minimumrecht per gewerkte dag – sommige simulaties wijzen op een stijgend armoederisico Minimum aantal dagen voor de berekening van het minimumpensioen wordt vastgelegd op 52 voor de jaren boven de 30 loopbaanjaren (conform de vakbonden en werkgevers gevraagd hebben)
Nu
Leeftijd en loopbaan werden geleidelijk opgetrokken Datum 2015 2016
Leeftijd 61,5 j 62 j
Loopbaan 40 j 40 j
Uitz. lange loopbaan 60 j, bij loopbaan van 41 j 60 j, bij loopbaan van 42 j of 61 j, bij loopbaan van 41 j
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 10
Regeerakkoord-Michel 1
De nieuwe regering voert een tweede fase van de programmatie van de vorige regering in als volgt:
de leeftijd van het vervroegd pensioen stijgt van 62 naar 63 jaar met een loopbaan van 42 jaar in 2019. Er wordt in uitzonderingen voorzien voor de lange loopbanen; zij die aan een loopbaan van 44 jaar raken in 2019 zullen nog op 60 jaar met pensioen kunnen gaan (43 jaar, 61 jaar). Datum 2016
Leeftijd 62 j
Loopbaan 40 j
2017
62,5 j
41 j
2018
63 j
41 j
2019
63 j
42 j
UItz. lange loopbaan 60 j, bij loopbaan van 42 j of 61 j, bij loopbaan van 41 j 60 j, bij loopbaan van 43 j 61 j, bij loopbaan van 42 j 60 j, bij loopbaan van 43 j 61 j, bij loopbaan van 42 j 60 j, bij loopbaan van 44 j 61 j, bij loopbaan van 43 j
overgangsperiodes: o wie vóór eind 2016 aan de voorwaarden voldoet om op vervroegd pensioen te vertrekken, behoudt deze voorwaarden ongeacht de latere werkelijke ingangsdatum van zijn pensioen o de overgangsmaatregelen van de pensioenhervorming van 2011 blijven gelden o voor de nieuwe hervormingen : het aantal bijkomend te werken jaren = beperkt tot twee. Voor personen die in 2016 59 jaar of ouder zijn en zich in dezelfde situatie bevinden, zal het aantal bijkomend te werken jaren beperkt zijn tot één (cf. vorige hervorming)
Waarom? wie in 2016 net niet aan de loopbaan- en leeftijdsvoorwaarden voldoet, 58 jaar is en onder de oude regeling op één, twee of drie jaar van zijn vervroegd pensioen stond, zou onder de nieuwe regeling in een aantal gevallen drie, vier of vijf jaar langer moeten werken dan voorzien. Daarom voorziet men in een overgangsregeling
Nu
Duur gelijkstelling van het tijdskrediet (sinds 2012):
zonder motief: 12 maanden voltijds, 24 maanden halftijds, 60 maanden aan 1/5; met motief: 36 maanden of 48 maanden
Regeerakkoord-Michel 1
De gelijkstelling voor het pensioen van het tijdskrediet + loopbaanonderbreking zonder motieven zullen worden geschrapt. Gelijkstellingen voor thematische verloven (volledige gelijkstelling nu) en gemotiveerd tijdskrediet worden behouden Evaluatie door regering van de loonplafonds die voor het pensioen in aanmerking komen voor de gewerkte en niet-gewerkte periodes
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 11
Harmoniseren van de gelijkstellingen tss de verschillende pensioenstelsels (er zal gewogen worden obv 2 criteria: het al dan niet vrijwillig karakter en de maatschappelijke meerwaarde (!) van de periodes die gedekt worden door een gelijkstelling) Periodes van ziekte, invaliditeit, arbeidsongeschiktheid, arbeidsongeval, beroepsziekte en moederschapsrust blijven volledig en aan het laatste verdiende loon gelijkgesteld.
Regeerakkoord-Michel 1
Hervorming afgeleide rechten (in samenwerking met Nationaal Pensioencomité en het Kenniscentrum voor de Pensioenen) Voldoende lange overgangsperiodes Ten vroegste in werking op het moment van inwerkingtreding van het puntensysteem (zie boven).
Wat zal worden bekeken?
Hoe het gezinstarief in de stelsels van werknemers en zelfstandigen kan worden aangepast Hoe een pensioensplit van het wettelijk en aanvullend pensioen kan worden doorgevoerd bij gehuwde en wettelijk samenwonende koppels Hoe de berekening van het overlevingspensioen billijker kan worden gemaakt en in welke mate de rechten van wettelijk samenwonenden en gehuwden met elkaar in lijn kunnen worden gebracht.
Nu
Sinds 2013 mogen gepensioneerden onbeperkt bijverdienen als ze aan twee voorwaarden voldoen (65 jaar en 42 jaar beroepsverleden). In de andere gevallen mogen gepensioneerden ook bijverdienen, maar is hun toegelaten bruto beroepsinkomen onderworpen aan een maximaal grensbedrag (dat jaarlijks geïndexeerd wordt). Regeerakkoord-Michel 1
Makkelijker bijverdienen (onbeperkt vanaf 65 jaar en bij een loopbaan van 45 jaar)
Nu
De pensioenbonus werd in 2007 ingevoerd in het kader van het Generatiepact met de bedoeling meer mensen aan het werk te houden op het einde van hun loopbaan. Deze regeling bleef bestaan tot eind 2013 maar werd herzien vanaf 2014 waarbij het bonus bedrag voortaan anders wordt berekend. Regeerakkoord-Michel 1
Afgeschaft vanaf 1 januari 2015; wel overgang voor degenen die op dat moment bezig zijn rechten op te bouwen
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 12
Regeerakkoord-Michel 1
Onderzoeken hoe de gedeeltelijke opname mogelijk kan gemaakt worden
Nu
Werd hervormd voor overlevingspensioen vanaf 2015. De leeftijdsvoorwaarde wordt tussen 2015 en 2025 geleidelijk opgetrokken van 45 naar 50 jaar. Vvoor de huidige overlevingspensioenen veranderde er niets; het OP wordt toegekend aan de overlevende echtgenoot indien die ten minste 45 jaar is en minstens één jaar met de overleden werknemer gehuwd was op het ogenblik van het overlijden. Zowel op de leeftijdsvoorwaarde als op de duur van het huwelijk zijn uitzonderingen voorzien. Uitzn leeftijdsvoorwaarde:
een kind ten laste ten minste 66 % blijvend arbeidsongeschikt specifiek regeling voor mijnwerkers
Vanaf 2015: weduwen en weduwnaars die jonger dan 45 jaar zijn, krijgen recht op een overgangsuitkering. De overgangsuitkering die wordt ingevoerd, zal beperkt zijn in de tijd: één jaar indien geen kinderen ten laste en twee jaar met kinderen ten laste. De leeftijd van 45 jaar wordt tegen 2025 gradueel opgetrokken tot 50 jaar à rato van 6 maanden per jaar. Regeerakkoord-Michel 1
Vanaf 2025: de leeftijd voor de uitzonderingen opgeschoven van 50 naar 55 (met een jaar per kalenderjaar) Afhankelijk van de gezinslast heeft men wel recht op een overgangsuitkering van 1 tot 2 jaar Voorbeeld: een schoonmaakster of een kassierster die 20 jaar deeltijds werkt en wiens man sterft op haar 54’ste valt zonder enige sociale bescherming, krijgt enkel nog 1 of 2 jaar overgangsuitkering, en moet het daarna stellen met haar deeltijds loon en wordt dus “working poor”
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 13
Nu Er bestaat op dit moment enkel een aanvullend pensioen voor de contractuelen in de lokale overheden. De fiscale 80%-regel houdt in dat het wettelijk en het aanvullend pensioen samen nooit meer dan 80% van het laatste loon mag zijn. Zo niet vervallen de fiscale voordelen.
Regeerakkoord Michel 1 Ontwikkeling van een aanvullend pensioen voor het contractueel overheidspersoneel Betere afstemming fiscaliteit renteuitkering versus kapitaaluitkering
De werkgever moet nu een rendement garanderen 3,25% op de werkgeversbijdragen en 3,75% op de werknemersbijdragen. In de sectoren waar een aanvullend pensioen bestaat – vooral arbeiderssectoren – is de hoogte van de bijdrage doorgaans 1%.
Minimale rendementsgarantie koppelen aan de marktrente
De minimale afkoopleeftijd is nu wettelijk voorzien op 60 jaar. In de praktijk moet men echter kijken wat er in het pensioenreglement is vastgelegd.
Streven naar een bijdrageniveau op sectoraal vlak van 3% (zal deel uitmaken van het IPA); zie ook fiche A/B Ontwikkeling van een ‘vrij aanvullend pensioen’ voor de werknemers. De werknemers kunnen hierbij vragen aan hun werkgever een bepaald bedrag af te houden van hun loon (zelfde fiscale voordelen als voor stelsel ingesteld door werkgever) De leeftijd waarop men zijn aanvullend pensioenkapitaal kan ‘afkopen’ koppelen aan de wettelijke pensioenleeftijd (bepalingen in de pensioenreglementen die tot vroegtijdige pensionering aanzetten, worden verboden, mits overgangsmaatregelen.
Nu
De derde pensioenpijler wordt zelden belast bij uitkering (behalve o.a. bij pure overlijdensdekking), maar er wordt op de leeftijd van 60 een ‘taks op het langetermijnsparen’ geheven op de afkoopwaarde. Er gebeurt dus een soort ‘voorafname’. Momenteel is die heffing 16,5% of 10% - afhankelijk van wanneer de bijdragen werden gestort. Regeerakkoord-Michel 1
”De regering zal de versterking van de 3e pijler onderzoeken.” . De ‘taks op het langetermijnsparen’ wordt verlaagd van 10% naar 8%. De regering zal ook een vroegere inning van die taks bestuderen (voor de leeftijd van 60 jaar).
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 14
Nu
60 jaar – algemene regeling CAO nr. 17 Mannen: tot 2015: 60/35 jaar vanaf 2015: optrekken van loopbaanvereiste tot 40 jaar Vrouwen: tot 2015: 60/28 jaar vanaf 2015: 31 jaar en nadien geleidelijke optrekking naar 40 jaar (elk jaar + 1 jaar) in 2024: een loopbaan van 40 jaar SWT op 58 jaar – lange loopbaan 60/40 jaar vanaf 2015. Uitz. CAO’s afgesloten voor 31/12/2011: overgangsperiode voor vrouwen Leeftijd 58 jaar 58 jaar 60 jaar 60 jaar 60 jaar
2012 2014 2015 2016 2017
Loopbaan 35 jaar 38 jaar 38 jaar 39 jaar 40 jaar
Regeerakkoord Michel 1
Vanaf 1 januari 2015:
alle algemene CAO’s SWT + CAO 17: optrekken leeftijd van 60 naar 62 jaar overgangsmaatregelen: voor de werknemers die uiterlijk op (31/10/2014) in opzeg zijn geplaatst kunnen nog op huidige bepalingen terug vallen
Dus opgelet! Gewone brugpensioenen gaan vanaf 1/1/2015 van 58 naar 62 (!). Tenzij indien de opzeg ingegaan is vóór 31/10/2014.
Nu
Voorzien in de wet tot 31/12/2015Recht op BP na 40 j loopbaan -> BP mogelijk op 56-57-58-59 jaar Regeerakkoord Michel 1
Vanaf 1 januari 2015 : optrekken leeftijd naar 58 jaar; vanaf 2017: 60 jaar. Overgangsmaatregel: werknemers in opzeg gezet uiterlijk op 30/10/2014 kunnen nog aan huidige voorwaarden
Dus opgelet! Dit stelsel was door de regering Di Rupo verlengd tot eind december 2015. De huidige regering voorziet dus om de brugpensioenen extra lange loopbanen
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 15
gaan dus vanaf 1 januari 2015 van 56 naar 58 jaar tenzij men in opzeg gezet werd ten laatste op 30 oktober!
Nu
Was verlengd tot eind 2014 Regeerakkoord Michel 1
Vanaf 1 januari 2015 : optrekken leeftijd naar 58 jaar; vanaf 2017: 60 jaar. Overgangsmaatregel: werknemers in opzeg gezet uiterlijk op (30/10/2014) kunnen nog aan huidige voorwaarden
Dus opgelet! Voor de brugpensioenen zware beroepen (o.a. ploegen) gaat de leeftijd van 56 naar 58 jaar. Tenzij indien de opzeg ingegaan is vóór 30/10/2014.
Nu
Vraag: de teksten van het akkoord spreken van zwaar beroep in het kader van systemen nachtarbeid. Quid systeem SWT 58 jaar 35 jaar in zwaar beroep?
SWT bedrijf in moeilijkheden vanaf 53 jaar en 20 jaar of 10 jaar in de sector elk jaar + 6 maand; in 2018: 55 jaar
SWT bedrijf in herstructurering 55 jaar en 20 jaar of 10 jaar in de sector Uitzondering: gelijkstelling met onderneming in moeilijkheden als voldaan is aan bepaalde voorwaarden
Regeerakkoord Michel 1
Vanaf 2017: leeftijd opgetrokken naar 60 jaar (ipv 55 jaar).Overgangsmaatregel: erkenning in moeilijkheden/herstructurering valt ten laatste op (31/12/2016)- > werknemers kunnen nog aan 55 jaar gaan
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 16
Regeerakkoord Michel 1
Samen met deelstaten en in overleg met soc. partners: aandacht voor lastenverlaging, levenslang leren, werkervaring, jeugdwerkloosheid, langere en meer gevarieerde loopbanen en kansengroepen. In het banenplan moet bijzondere aandacht gaan naar de tewerkstelling in de industriële sectoren
Regeerakkoord Michel 1
De bestaande opleidingsdoelstelling zal in overleg met de sociale partners gemoderniseerd worden met een gedeelde verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers. Onderzoek of opleidingsinspanning in een loopbaanrekening voor iedere werknemer kan worden geïntegreerd (zie ook Tijdsparen).
Nu
Duur : maximaal 12 maanden voltijds equivalent over ganse loopbaan
12 maanden voltijds 24 maanden halftijds 60 maanden 1/5de loopbaanvermindering
Regeerakkoord Michel 1
De uitkering + gelijkstelling voor het pensioen van het niet-gemotiveerd tijdskrediet en loopbaanonderbreking zullen worden geschrapt (zie ook bij hoofdstuk pensioen)
Nu
1. Motief zorg en opleiding Wat?
zorgen voor een kind tot de leeftijd van 8 jaar palliatieve zorgen verlenen; een zwaar ziek gezins- of familielid verzorgen of bijstaan; bepaalde opleidingen volgen
Duur: 36 maanden (3 kalenderjaren)
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 17
2. Motief zorg over gehandicapt en ernstig ziek kind Wat?
Zorg dragen voor hun gehandicapt kind tot de leeftijd van 21 jaar; Bijstand /verzorging aan zwaar ziek kind of aan zwaar ziek kind dat deel uitmaakt van gezin
Duur: 48 maanden (4 kalenderjaren) Regeerakkoord Michel 1
Behoud van thematische verloven, gemotiveerd tijdskrediet en loopbaanonderbreking Versterking controle op de motieven + loopbaanvoorwaarden Het gemotiveerd tijdskrediet (d.w.z. De opvoeding van een kind tot 8 jaar, de medische bijstand en palliatieve zorg): uitbreiding met 12 maanden
Vraag: Men spreekt niet van opleiding dat ook tot de motieven 36 maanden hoorde; quid?
Nu
Leeftijdsvoorwaarde en beroepsverleden: Je moet minstens 55 jaar oud zijn en een beroepsverleden van ten minste 25 jaar opgebouwd hebben. Afwijkingen vanaf 50 jaar voor tijdskrediet
halftijds eindeloopbaantijdskrediet voor zwaar beroep dat tegelijk ook knelpuntfunctie is 1/5de eindeloopbaantijdskrediet igv zwaar beroep of beroepsverleden van 28 jaar met sector-CAO halftijds of 1/5de eindeloopbaantijdskrediet voor zover het tijdskrediet aanvangt tijdens een periode van erkenning als bedrijf in moeilijkheden/herstructurering
Regeerakkoord Michel 1
De instapleeftijd wordt vanaf 1 januari 2015 op 60 jaar gebracht (ipv 55 jaar) De uitzonderingen vanaf 50 jaar doven dus uit.
Opgelet! de landingsbanen worden afgeschaft vóór de leeftijd van 60 jaar, tenzij voor aanvragen gedaan vóór 1/1/2015. Voor hen is 4/5'de en halftijds nog mogelijk voor onbepaalde duur vanaf 55 jaar, en zelfs 4/5'de vanaf 50 jaar indien sectorale CAO.
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 18
Regeerakkoord Michel 1
Niet verder beperkt in tijd en geen middelentoets (controle van het vermogen van de werkloze) Wel opvolging van de impact van de versterkte degressiviteit en een beperking in de tijd van de inschakelingsuitkeringen. Na evaluatie kunnen bijkomende maatregelen worden overwogen. Regering engageert zich overleg te plegen met de deelstaten om ervoor te zorgen dat de werkloosheidsreglementering zo goed mogelijk de gewestelijke beleidslijnen op het vlak van tewerkstelling ondersteunt. Werkloosheidsval wegwerken: het nettoloon van de werknemer zal verhoogd worden door een daling van de fiscale en sociale lasten die van het brutoloon worden afgehouden. Federaal kader voor 2 halve dagen per week gemeenschapsdienst voor langdurig werklozen; aan de regio’s hoe de maatregel wordt uitgewerkt; Wallonië zou de maatregel niet invoeren (pers) Andere voorwaarden:
uitoefening van de gemeenschapsdienst mag de beschikbaarheid voor de arbeidsmarkt niet verminderen; inpassen in een traject naar werk; gewesten kunnen schorsen indien gemeenschapsdienst geweigerd wordt
->verzekeringsprincipe!! Werknemers moeten zich inschrijven bij de gewestelijke arbeidsbemiddelingsdiensten binnen de maand nadat de opzeg is ingegaan -> = voorwaarde om te kunnen genieten van de werkloosheidsuitkering. Het recht op inschakelingsuitkeringen voor de werkzoekenden jonger dan 21 jaar wordt gekoppeld aan een minimale diplomavereiste + de maximale leeftijd in de inschakelingsuitkering wordt verlaagd naar 25 jaar De actieve en passieve beschikbaarheid van werklozen wordt uitgebreid tot 65 jaar. Aanpassen van het stelsel van deeltijdse tewerkstelling met IGU-toeslag : na 2 jaar deeltijds werken met IGU-toeslag, wordt deze toeslag met 50% verminderd. Evaluatie in welke mate deze maatregel de uitstroom naar werk dan wel de terugkeer naar de volledige werkloosheid stimuleert. Aanpassen werkloosheidsreglementering met betrekking tot de werkzoekenden die:
na meer dan twee jaar werkzoekend te zijn, prestaties leveren ten dienste van de samenleving met behoud van hun recht op werkloosheidsuitkeringen; een opleiding volgen in een knelpuntberoep of die een bedrijfsstage voltooien.
Integratietraject (dus activering) voor mensen met een invaliditeit op de arbeidsmarkt te helpen Periode van gewaarborgd loon bij arbeidsongeschiktheid wordt op 2 maand gebracht Afschaffen anciënniteitstoeslag vanaf 1 januari 2015
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 19
Nu
Afstand woon-werkplaats: Een “niet passende dienstbetrekking” is een functie waarvoor men zich dagelijks meer dan 4 uur moet verplaatsen. Men houdt wel geen rekening met deze duurtijd indien de afstand tussen de woon-werkplaats minder dan 25 kilometer bedraagt. Deze afstand wordt vanaf dit jaar op 60 kilometer gebracht. Termijn aangeleerde beroepen: Tijdens de eerste 6 maanden van de werkloosheid beschouwt men een functie ook als “niet passend” indien ze niet overeenstemt met het aangeleerde of aanverwante beroep van de specifieke werkloze persoon. Een functie wordt slechts gedurende vijf maanden als “niet passend” beschouwd omdat ze niet overeenstemt met het aangeleerde of aanverwante beroep. Als de betrokken persoon jonger is dan 30 jaar of minder dan vijf jaar beroepsverleden heeft, zakt de termijn naar drie maanden. Regeerakkoord Michel 1
Aanpassen definitie van passende dienstbetrekking (meer rekening te houden met de competenties van de werkzoekende) + herziening na evaluatie om de arbeidsmobiliteit aan te moedigen
Nu
In het kader van de zogenaamde fiche 4 “Modernisering arbeidsrecht” (een van de deelakkoorden afgesloten toen de besprekingen rond het IPA afsprongen) werden door de vorige regering aanpassingen doorgevoerd op het vlak van
Het uitbetalen van bijkomende uren, De verhoging interne grenzen voor bijkomende uren en De automatische aanpassing van het arbeidsreglement aan flexibiliteits-cao’s.
Er waren nog twee andere onderdelen voorzien : deeltijdarbeid en glijdende werktijden; daarover werd in de NAR geen akkoord afgesloten Regeerakkoord Michel 1
In overleg met de sociale partners zal bekeken worden hoe de arbeidsduurwetgeving verder gemoderniseerd kan worden, onder meer
op het vlak van annualisering van de arbeidstijd, eenvoudiger overuren, deeltijdse arbeid, glijdende werkuren…
Onderzoek door regering naar versoepeling studentenarbeid door de invoering van een krediet in uren i.p.v. 50 dagen per jaar (= krediet van 400 uren) Hervorming gelegenheidsarbeid: de grens van 100 dagen wordt op 200 dagen gebracht + mogelijkheid dit “nieuwe regime” (200 dagen) van gelegenheidsarbeid uit te breiden tot de handel (en bouwsector)!!
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 20
Regeerakkoord Michel 1
Regering zal voorstellen doen na advies van de sociale partners. Met een loopbaanrekening wil de regering werknemers in staat stellen niet enkel tijd en/of loon op te sparen om later te gebruiken, maar overweegt ze om hierin ook tijdskrediet, loopbaanonderbreking te integreren; dat werknemers het gebruiken ter overbrugging tussen twee banen (als aanvulling bij hun werkloosheidsuitkering) of hun wettelijke pensioen aan te vullen en mogelijk zelfs opleiding te integreren (zie ook bij opleidingsdoelstelling)
Regeerakkoord Michel 1
Herzien van CAO telewerk voor de ontwikkeling van deze werkmodus die een beter evenwicht tussen privé- en beroepsleven toelaat en een gedeeltelijke oplossing aanbrengt voor de mobiliteitsproblemen
Regeerakkoord Michel 1
Herbekijken regelgevend kader wet Renault (kortere procedures); Sociaal bemiddelaar kan eerste fase afsluiten.
Regeerakkoord Michel 1
Verplichte opportuniteitstoets door de Kamers voor handelsonderzoek wanneer bedrijven een beroep willen doen op de wet betreffende de continuïteit van de ondernemingen. Evaluatie wet op de continuiteit Daarnaast wordt deze wet in zijn geheel geëvalueerd.
Regeerakkoord Michel 1
Ronde tafel rond sociale fraude en sociale dumping worden opgericht om, samen met risicosectoren zoals de bouw en transport, de knelpunten op te lijsten en gerichte oplossingen vanuit de sectoren zelf naar voren te brengen.
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 21
voornemen om de verdere harmonisering van arbeiders en bedienden binnen een strikt tijdskader te bewerkstelligen + concrete voorstellen uit te werken na advies sociale partners bij verdere harmonisering moet rekening worden gehouden met de financiële impact voor alle betrokken actoren
(cf. dossiers gewaarborgd loon en vakantiegeld waar naargelang keuze die men maakt fiscus/RSZ er beter van wordt) De regering spreekt concreet van o.m.
het gewaarborgd loon, de jaarlijkse vakantie, de tijdelijke werkloosheid en het collectieve arbeidsrecht.
Noteer dat regeerakkoord voorziet om de periode van gewaarborgd loon bij arbeidsongeschiktheid wordt op 2 maand te brengen (in het kader van mensen met een invaliditeit op de arbeidsmarkt te helpen; zie ook fiche werk)
regering zal evaluatie door sociale partners vragen van de hervorming van de opzeggingstermijnen en afschaffing van de proefperiode in het kader van de loonbarema’s zegt de tekst van het regeerakkoord dat “de noodzakelijke herziening van de loonbarema’s in samenhang met de vermindering van het aantal paritaire comités moet worden afgerond”
Vraag: quid baremieke verhogingen in het kader van wet van 1996?
streven naar een bijdrageniveau op sectoraal vlak van 3% (zal deel uitmaken van het IPA); zie ook fiche SWT-Pensioen en 2de en 3de pijler
Vermindering van aantal PC’s + modernisering van het sectoraal overleg in de PC’s om onder meer rekening te houden met het eengemaakte statuut en de economische sectoren in de 21ste eeuw. Herbekijken van de rol van de FBZ’s (op voorstel van de regering) vanuit het oogpunt van een versterkte transparantie en met betrekking tot de inning van verplichte bijdragen
Modernisering havenarbeid (hier wel in overleg met sociale partners)
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 22
Welk budget voor de gezondheidszorg? Hoe zal dit evolueren? Het akkoord bevat geen enkel cijfer. Er moet een evaluatie in het kader van de zesde staatshervorming plaatsvinden. De federale regering verwacht voorstellen van de sociale partners over de financiering van de gezondheidszorg … en wenst de noodzakelijke budgettaire ruimte te scheppen om de behoeften inzake gezondheidszorg te dekken en te blijven investeren in de medisch-technologische evolutie en in innovatie, ook in een economisch moeilijke periode. Het is moeilijk om in die manoeuvreerruimtes te geloven gezien de verminderde groei van het budget (1,5%) die werd aangekondigd. Het is ook moeilijk te begrijpen wat de plaats van de interprofessionele of sectorale sociale partners zal zijn en welke mogelijkheid zij echt zullen krijgen om te wegen in het kader van toekomstige onderhandelingen met de regering.
De federale regering wenst een beleid te voeren dat afgestemd is op de gezondheidsdoelstellingen, gekoppeld aan een stabiele budgettaire meerjarenplanning, en volgens de principes van evidence based practice. De principes van evidence based practice zijn een oplossing om de professionele praktijken in de sector van de gezondheidszorg en de sociale diensten te rationaliseren. Deze inspanning tot protocolarisering heeft zijn voordelen maar houdt ook risico’s in. Dit zal ongetwijfeld niet zonder gevolgen blijven voor de mechanismes inzake rationalisering van het aanbod of de vraag. De groepen met een laag risico worden doorverwezen naar diensten met lage kosten, d.w.z. deze die worden verstrekt in de naaste omgeving, namelijk de familie, terwijl de groepen met een hoger risico eerder worden doorverwezen naar de institutionele diensten. Deze methodologie kan een waarheidsregime opleggen dat het risico en de onzekerheid in het sociale en gezondheidsbeleid moet beheersen. Alles zal dus afhangen van de manier waarop de federale regering dit instrument zal gebruiken om haar sociaal gezondheidsbeleid te voeren. Uitwassen zijn echter mogelijk en hoewel deze methodologie het voordeel van kennisdeling inhoudt kan het leiden tot neoliberale beleidslijnen.
In samenwerking met zijn verschillende partners werkt het RIZIV de nomenclatuur van de gezondheidsprestaties uit. De nomenclatuur is de lijst van prestaties die door de verzekering van de gezondheidszorg worden terugbetaald (consultaties, bezoeken, kinesitherapiesessies, verpleegkundige verstrekkingen, technische prestaties zoals radiografieën en bloedanalyses, rolstoelen, protheses en implantaten, enz.). De in het akkoord aangekondigde doelstelling is om intellectuele prestaties (voor knelpuntberoepen), overleg en coördinatie in het kader van een multidisciplinaire samenwerking beter te valoriseren.
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 23
De aanpassing van deze nomenclatuur zal gevolgen hebben voor de financiering van de zorgactoren. En de taken die niet meer (of minder) gevaloriseerd worden in de nomenclatuur zullen door andere beroepen moeten worden uitgevoerd (zoals persoonlijke hygiëne bijvoorbeeld die nu wordt overgelaten aan gezinshulpen (gewestelijke materie), zonder verhoging van het aantal gezinshulpen). In de vorige legislatuur werden zorgtaken gedelegeerd naar andere beroepen via protocollen (opvoeders, gezinshulpen,…) maar zonder verhoging van het personeelsbestand noch opleidingen in die beroepen waarvoor gewestelijke regelgeving bestaat.
…voor alle partijen betrokken bij de gezondheidszorg. Er bestaan al een aantal projecten die onder de vorige regering werden opgestart. Die informatiseringsprojecten (My Carenet, Mediprima, eHealth….) vereenvoudigen de administratieve contacten, de elektronische facturatie, het delen van informatie over de patiënten, (geneesmiddelen, zorgpaden,…) tussen de zorgactoren en/of de OCMW’s, de administraties en de patiënten. De verlaging van de administratieve lasten zal ongetwijfeld de uitgaven doen verminderen. Maar ze zal eveneens leiden tot een nieuwe arbeidsorganisatie en tot een omvorming van de administratieve functies waarvoor geen evaluatie is voorzien in het akkoord.
Volgens de Euro Health Consumer Index zijn de Belgische burgers erg tevreden over hun stelsel van gezondheidszorg. Onze wachttijden zijn kort, wij hebben rechtstreeks toegang tot gespecialiseerde zorg, de kwaliteit van onze zorg is uitstekend… Maar… ons systeem is relatief duur waardoor we op de 4de plaats staan in de Europese ranglijst van slechte leerlingen, na Nederland, Zwitserland en Frankrijk. Er is een chronisch probleem van onderfinanciering van de ziekenhuizen, van onderlinge concurrentie op het vlak van investeringen in technologische innovaties,… en we wachten al heel lang op de aanpassing van de honoraria van artsen. In het akkoord wordt een verdere hervorming van de ziekenhuissector aangekondigd (rekening houdend met het onderzoek van het KCE dat door de vorige regering was besteld). Dit onderzoek stelt oriëntaties voor een nieuwe financiering van de ziekenhuizen voor alsook een grondige hervorming van de betaling per handeling van de gespecialiseerde artsen en een volledige (re)organisatie van het ziekenhuislandschap. Er zijn te veel universitaire ziekenhuizen. Ook geografisch gezien moet het aanbod aan gespecialiseerde zorg worden gereorganiseerd. De gespecialiseerde artsen wensen beter gewaardeerd te worden. Innovatie wordt aangemoedigd en zal een omvorming van de beroepen naar meer specialiseringen vereisen. Voor de behandeling van moeilijke of zeldzame aandoeningen of in geval van zeer dure technologie of infrastructuur evolueren we naar gespecialiseerde ziekenhuiszorg ingebed in een klinisch netwerk tussen ziekenhuizen. Ook al is België een klein land. Dit zal uiteraard niet zonder gevolgen blijven voor de verplaatsingen van de patiënten.
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 24
Het vermijden van onnodige ziekenhuisopnames en onnodig lange ziekenhuisverblijven, gecombineerd met het aanbieden van alternatieve en goedkopere vormen van zorg, moeten de nodige ruimte creëren om, in overleg met de betrokken deelstaten en de sector, een substantieel deel van de ziekenhuisbedden om te zetten in al dan niet residentiële of transmurale opvang van patiënten die tijdelijk of definitief niet ambulant verzorgd kunnen worden maar die geen dure ziekenhuisomkadering (meer) behoeven. Hierbij kan gebruik gemaakt worden van de bepalingen van artikel 107 van de ziekenhuiswet. Wat zegt nu artikel 107 ? De uitvoering van art. 107 is een financiële techniek die toelaat om een deel van het budget van de financiële middelen (BFM) van de ziekenhuizen flexibel in te zetten. Ziekenhuisbedden worden buiten gebruik gesteld en de financiële en menselijke middelen die zodoende vrijgemaakt worden, kunnen binnen een specifieke activiteitenzone worden ingezet voor de aanpassing van het huidige aanbod van geestelijke gezondheidszorg aan de behoeften aan en vraag naar specifieke zorg van personen met psychiatrische problemen via een transmuraal aanbod en mobiele teams. Recent konden via het gebruik van de bepalingen van artikel 107 van de ziekenhuiswet enkele pilootprojecten worden opgestart. Toch zullen de politici van de gewesten en gemeenschappen de koppen bijeen moeten steken en zal er geïnvesteerd moeten worden in formules als alternatief voor het ziekenhuis… Zo niet zal de investering worden gevraagd aan de gezinnen of zullen de rijken hun toevlucht nemen tot de commerciële dienstverlening. Waakzaamheid ten opzichte van de tewerkstelling is eveneens geboden. In het kader van de besparingen op de infrastructuren, de hoogtechnologische apparatuur en een zeker aantal acute bedden, is het belangrijk dat het personeel zich kan herschikken tijdens de omvorming van die diensten waar besparingen zullen plaatsvinden.
Er zullen maatregelen worden genomen om de specialisaties waarin de knelpunten in het ziekenhuismilieu worden vastgesteld aantrekkelijker te maken (gespecialiseerde artsen, verpleegkundigen,…). De gezondheidsberoepen zullen evolueren naar meer specialisaties. Dit zal overleg vergen met de onderwijs- en opleidingswereld, maar ook een evaluatie van de weerslag op de andere sociaalgezondheidskundige beroepen! We zullen er moeten op letten dat dit streven naar specialisatie de gekwalificeerde basisfuncties niet verzwakt die noodzakelijk zijn om de patiënten te begeleiden. Het akkoord lijkt méér flexibiliteit te eisen van de zorgverstrekkers (opgelegde wachtdienst, aanpassing van de arbeidsregeling van het loontrekkend personeel om de continuïteit van de zorg beter te kunnen waarborgen,…). Maar het is moeilijk om hierover te oordelen zonder te evalueren wat dit in de praktijk zal betekenen.
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 25
Enkele maatregelen zijn vermeld in het akkoord, onder meer:
De progressieve toekenning van het recht op verplichte derdebetalersregeling bij de huisarts, te beginnen vanaf 1 juli 2015 met patiënten die genieten van een verhoogde verzekeringstegemoetkoming. De derdebetalersregeling is een betalingswijze waarbij de zorgverstrekker (of inrichting) de tussenkomst van de verzekering voor geneeskundige verzorging en uitkeringen (VGVU) rechtstreeks van de verzekeringsinstelling ontvangt. Enkel het remgeld wordt rechtstreeks bij de patiënt geïnd. Momenteel is de derdebetalersregeling voor huisartsen in principe niet toegestaan. Er werden evenwel uitzonderingen op deze regel voorzien op basis van de situatie van de patiënt. Voor die patiënten is de derdebetalersregeling dus mogelijk : o o o o o o o o o
Voor rechthebbenden die genieten van de verhoogde verzekeringstegemoetkoming; Voor rechthebbenden die een bruto belastbaar loon ontvangen dat niet hoger is dan het inschakelingsloon; Voor rechthebbenden met verhoogde kinderbijslag; Voor rechthebbenden die ten minste 6 maanden volledig werkloos zijn (met personen ten laste of alleenstaande) ; Voor rechthebbenden met het statuut van chronisch zieke; Ingeval van een individuele financiële noodsituatie; Ingeval van overlijden of comateuze toestand tijdens de behandeling; Ingeval van opname in een centrum voor geestelijke gezondheidszorg, voor gezinsplanning of voor opvang van verslaafden; Ingeval van opname in een inrichting gespecialiseerd in de zorg voor kinderen, bejaarden of mindervaliden.
De uitbreiding van het verbod op ereloonsupplementen in twee- of meerpersoonskamers, het « onderzoek» van de mogelijkheid tot uitbreiding van de maximumfactuur voor psychiatrische patiënten in langdurig verblijf (de MAF, de maximumfactuur, biedt elk gezin de garantie dat het niet méér moet uitgeven aan kosten voor geneeskundige verzorging dan een bepaald maximumbedrag (plafond).
Er zullen specifieke maatregelen worden genomen voor kansarmen : de roll-out van het project Mediprima. Dit is een geïnformatiseerd systeem om de beslissingen tot tenlasteneming van medische hulp door de OCMW’s te beheren gedurende de volledige cyclus van beslissingen. Hoe zal dit instrument de gezondheidszorg beter toegankelijk maken voor kansarmen ? Zal het niet eerder een bijkomend middel zijn om die doelgroepen te stigmatiseren?
Initiatieven die de zelfzorg en het zelfmanagement bevorderen worden gestimuleerd (bevorderen van health literacy, het stimuleren van zelfzorg,…) ! Wordt er van de patiënten verwacht dat ze voor leerling-tovenaar gaan spelen ? Is dit een geloofwaardige piste om de uitgaven in de gezondheidszorg te beperken?
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 26
Doelgroepen bepalen (chronisch zieken, geestelijke gezondheid) en patiënten naargelang van hun profiel oriënteren naar zorgcircuits, naar instellingen, of… Met respect voor de vrije keuze van de patiënt ?
De niet-gerechtvaardigde opname in een spoeddienst van een ziekenhuis moet worden ontmoedigd en de patiënt moet worden aangespoord om eerst bij zijn huisarts langs te gaan of een beroep te doen op een wachtdienst die door huisartsen wordt georganiseerd. De regering wil de stijgende zorgvraag van chronisch zieken en bejaarde patiënten opvangen in adequate structuren, de eerstelijnsgezondheidszorg en de samenwerking rond en met de patiënt moet bevorderd worden. Het zorgaanbod moet permanent getoetst worden aan wetenschappelijk onderbouwde criteria inzake noodzakelijkheid, doelmatigheid en kosteneffectiviteit. De uitbouw van zorgcircuits voor bepaalde doelgroepen (waaronder geestelijke gezondheid) : in de regelgeving en in de financiering bestaande projecten invoeren die geëvalueerd werden In functie daarvan zal een eventuele financiering en terugbetaling van de geestelijke gezondheidszorg, bijvoorbeeld in het kader van bepaalde zorgtrajecten en zorgpaden, worden onderzocht. Zorgen voor een correcte geografische spreiding van het aanbod Het terugdringen van het verbruik van psychofarmaca door de samenwerking tussen alle actoren die werken rond deze doelgroep financieel te stimuleren.
Een task force « doelmatige zorg » die verspillingen detecteert en voorstellen doet voor meer doelmatigheid, kwaliteit en patiëntenveiligheid Het doelmatiger voorschrijven van geneesmiddelen Het bevorderen van samenwerking rond de patiënt en het stimuleren van de zorgactoren om in een netwerk te werken Een « modernisering van het overleg » van de zorgactoren voor het vastleggen van de gezondheidsdoelstellingen en het uittekenen van de toekomststrategie van de gezondheidszorg Het uitbouwen van een efficiënt kennissysteem en de uitbouw van kwaliteits- en veiligheidsindicatoren, controleprocedures van het RIZIV De evaluatie van de adviserende en informerende rol van de ziekenfondsen ten opzichte van hun leden, de financiële transparantie van de verzekeringsinstellingen…
Het akkoord laat niet toe om de rechtstreekse weerslag van de concrete uitvoering van de aangekondigde maatregelen op de werknemers en de gebruikers in te schatten. Maar er zullen ongetwijfeld gevolgen zijn voor het zorgaanbod aan de patiënten en voor de gezondheidswerkers. De uitdagingen van de vergrijzing, van chronische ziekten,… aangaan in het kader van een beperkt budget zal ongetwijfeld gevolgen hebben voor het werk dat van de gezondheidswerkers wordt gevraagd (zonder rekening te houden met het informele circuit, waaronder de gezinnen en de omgeving).De organisatie van de gezondheidszorg lijkt zich te oriënteren naar/zich verder om te vormen tot een logica van vermarkting.
Aandachtspunt: het beroep van gezondheidswerker is niet erkend als zwaar of lastig beroep en dus bestaat de kans dat zij tot 67 jaar zullen moeten werken!
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 27
Engagement van de regering om het fiscaal systeem te hervormen, te vereenvoudigen en te moderniseren . Doelstelling: een daling van de globale fiscale en parafiscale druk, zonder de budgettaire situatie te verslechteren
Bevordering van groei, aanmoediging van werk, creatie van toegevoegde waarde: wie meer werkt, moet netto meer overhouden. Prioritair moet worden ingezet op een verbetering van de concurrentiepositie van de ondernemingen Rechtvaardig: strijd tegen fiscale fraude wordt verdergezet / loyale fiscale concurrentie tussen privésector en overheidssector (vooral met betrekking tot intercommunales) Stabiliteit en rechtszekerheid: stabiel belastingstelsel belangrijk voor de ondernemingen De fiscale hervorming moet leiden tot een substantiële verlaging van de lasten op arbeid en productie Eenvoud en transparantie Doelmatigheid: groene fiscaliteit Efficiëntie: belastingen moeten op een zo ruim mogelijke grondslag worden geheven en tegen een zo laag mogelijk percentage Respect voor de belastingplichtige: fiscale controles moeten correct en efficiënt gebeuren. De controleprocedures worden geëvalueerd en indien nodig aangepast. Daarvoor moet rekening worden gehouden met de rechtspraak van het EHRM inzake bescherming van de persoonlijke levenssfeer. Uitwerking van een mechanisme voor de controle van de fiscale diensten
Behoud van de Versterking van de
Het systeem van de werkbonus is van kracht sinds 1 januari 2000. De wetgever verhoogde met deze maatregel het nettoloon van de werknemers met een laag loon, zonder het brutoloon zelf te verhogen. Een verhoogde koopkracht met gelijk gebleven loonkosten. De verhoging van het nettoloon wordt bekomen door een vermindering toe te kennen van de werknemersbijdragen voor de RSZ. Bovenop de sociale werkbonus geniet de werknemer met een laag loon ook nog een fiscale werkbonus. De fiscale bonus is een vermindering op de bedrijfsvoorheffing verleend op de bezoldigingen van werknemers met een laag inkomen die recht hebben op de sociale werkbonus. Hieruit volgt dat het bedrag ook afneemt naarmate het loon hoger wordt.
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 28
De lasten op arbeid wegen in de personenbelasting te zwaar. Invoering van een tax shift die tijdens de legislatuur nader bepaald moet worden = verschuiving naar belastingen op andere inkomsten dan uit arbeid, indirecte belastingen en/of ecofiscaliteit → maar er is onder andere al een verhoging van de voorzien. Ter herinnering: alvorens de werknemers te belasten geeft de Staat hen de mogelijkheid om beroepskosten van hun inkomsten af te trekken waardoor de belastbare basis kleiner wordt. Belastingplichtigen kunnen werkelijke kosten aftrekken maar moeten die dan bewijzen. De meeste werknemers kiezen voor de toepassing van de forfaitaire beroepskosten zoals voorzien door de wet, nl. de aftrek van een bedrag van maximum € 3.950 (bedrag 2014).
Als werknemer heb je automatisch recht op het algemene kostenforfait voor de kosten (onder andere die voor je verplaatsingen) die je gemaakt hebt om je beroepsactiviteit te kunnen uitoefenen. Je kan er ook voor kiezen om je werkelijke kosten te bewijzen, als die hoger zijn dan het algemene forfait. Het forfait, ook het “wettelijk forfait” genoemd, dekt alle beroepskosten, dus ook die met betrekking tot het beroepsmatige gebruik van je auto. Maar bijvoorbeeld ook het abonnement van het openbaar vervoer voor de verplaatsing naar je werk, de inrichting van de ruimtes in je woning die je voor je beroep gebruikt, of de aankoop van materiaal en literatuur die je zelf bekostigt. Iedereen heeft standaard recht op forfaitair berekende kosten, die je niet moet bewijzen. Zij worden berekend volgens percentages die stijgen per inkomensschijf:
Inkomsten Van € 0,01 tot € 5.710 Van € 5.710 tot € 11.340 Van € 11.340 tot € 18.880 Vanaf € 18.880
Aanslagjaar 2015 – inkomsten 2014 Forfaitair kostenpercentage 28,7 % 10 % 5% 3%
De forfaitaire beroepskosten bedragen maximum €3.950. Voor bedrijfsleiders worden de forfaitaire kosten berekend door een percentage van 3% toe te passen op het volledige beroepsinkomen en dat met een maximum van €2.370. Werkelijke kosten : Ongeacht je beroep kan je steeds kiezen voor de aftrek van je werkelijke beroepskosten. Voor die kosten moet je dan wel bewijzen dat je ze werkelijk gemaakt hebt en dat je ze ook zelf betaald hebt.
Exercice d'imposition 2015 - revenus 2014 Revenus Pourcentage frais forfaitaires BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 29 De € 0,01 à € 5.710 28,7 % De € 5.710 à € 11.340 10 % De € 11.340 à € 18.880 5%
Verhoging van allerhande consumptiebelastingen: accijnsmaatregelen inzake tabak en diesel (zie verder), verbreding van de handelingen die aan btw onderworpen zijn Belasting op trusts en andere juridische constructies in het buitenland (doorkijkbelasting): Deze doorkijkbelasting wordt in het akkoord niet verder omschreven. Het zou de bedoeling zijn om gebruik te maken van gegevens die sommige belastingplichtigen dit jaar voor het eerst in hun belastingaangifte hebben moeten vermelden, nl. het bestaan van juridische constructies in het buitenland waarvan zij oprichter en/of begunstigde zijn. Hiermee worden fiduciaire vennootschappen en trusts (overeenkomst naar Engels recht waarbij een derde partij als beheerder/bestuurder optreedt ten behoeve van de eigenaar) bedoeld. Via een juridische fictie kan de Belgische Staat stellen dat de aangevers van die constructies de eigenaars zijn van de financiële activa die ze bevatten. Bijgevolg kunnen de inkomsten van die constructies belast worden aan de percentages voorzien door het Belgisch fiscaal recht naargelang van de aard van de inkomst (roerend, beroepsmatig, …)
Pensioensparen (3de pijler) → Op dit ogenblik betaal je 10% (60 jaar) op de waarde van het kapitaal aan het einde van je pensioensparen. Dit zou verlaagd worden tot 8%. De heffing wordt vervroegd ingehouden en dit gespreid over meerdere jaren.
Praktische modaliteiten nog te bepalen
Beperking van de automatische indexering van de fiscale uitgaven, andere dan diegene die een impact hebben op de activiteitsinkomsten
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 30
Stabiliteit: geen hervorming van de vennootschapsbelasting De hervorming van de notionele intresten is niet voorzien Anticipatieve heffing op de
De liquidatiebonus is de som geld die aandeelhouders verkrijgen bij de ontbinding van de vennootschap (ook bij fusies, omzetting naar andere rechtsvorm, …). De uitgekeerde som is wat overblijft na de verkoop van activa, het innen van de vorderingen en het afbetalen van de schulden. Het positieve verschil tussen de uitgekeerde som en de gerevaloriseerde waarde van het gestort kapitaal wordt beschouwd als een uitgekeerd dividend, waar dan ook belastingen (roerende voorheffing) op verschuldigd zijn. Wat beschouwd wordt als een terugbetaling van het gestort kapitaal bij een liquidatie is geen dividenduitkering en wordt niet belast.
De regering Di Rupo had voorzien om de liquidatieboni van de vennootschappen aan 25% te belasten. Voortaan is het mogelijk om een deel van de boekhoudkundige balans te provisioneren met het oog op een latere liquidatie. Die provisie wordt elk jaar aan 10% belast en zodoende kan een deel van de liquidatie worden onttrokken aan de 25% belasting. De 25% belasting blijft dus van kracht maar kan ten belope van 10% worden vervroegd.
Met deze maatregel wil men de groei van de ondernemingen ondersteunen. Meer bepaald KMO's kunnen jaarlijks een deel van hun belaste winst reserveren op een afzonderlijke passiefrekening. Hierop wordt een anticipatieve heffing van 10% betaald door de vennootschap. De reserves die op die passiefrekening werden geboekt, zullen bij liquidatie belastingvrij worden uitgekeerd aan de aandeelhouders. Indien deze reserves na 5 jaar worden uitgekeerd als dividend → aanvullende roerende voorheffing van 5% verschuldigd. Indien binnen de 5 jaar als dividend uitgekeerd → aanvullende roerende voorheffing van 15% van toepassing.
De tarieven blijven dezelfde → 6%, 12% of 21% naargelang van het product Voortaan btw verschuldigd op plastische chirurgie Btw verschuldigd op e-commerce Btw-tarief van 6% voor renovatie zal enkel nog gelden voor woningen ouder dan 10 jaar in plaats van de huidige 5 jaar
Progressieve verhoging van de accijnzen op tabak Jaarlijkse indexering van de accijnzen → voorstel tot indexering wordt voorgelegd in het kader van de begrotingsopmaak Verhoging van de accijnzen op diesel met toepassing van het cliquet-systeem. De accijnzen op diesel worden op hetzelfde niveau gebracht als in Nederland Afschaffing van de milieuheffing Bedrijfswagens → er wordt onderzocht of het minimaal bedrag inzake VAA kan worden afgeschaft
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 31
Het stelsel van de (bestraffing van als beroepskosten vermomde privé-uitgaven) wordt aangepast en het tarief neerwaarts bijgesteld Het stelsel van de verworpen uitgaven wordt hervormd en vereenvoudigd door middel van een indeling met een onderdeel boeten en belastingen, een onderdeel nietindividualiseerbare voordelen en een onderdeel liberaliteiten, telkens met een eenduidig toepassingsgebied. De begrippen van uitgaven of kosten die een beperking ondergaan in zowel btw als de inkomstenbelasting worden maximaal gestroomlijnd. Hervorming van het btw-boetesysteem en de nalatigheidsinteresten Coördinatie van de federale fiscale wetgeving + publicatie van FAQ’s na verschijning van de wetgeving Harmonisering van de fiscale procedures Dienst Voorafgaande Beslissingen in fiscale zaken moet onafhankelijk blijven en dit met het oog op de optimale toegankelijkheid voor KMO's Een moderne en performante douane Administratieve vereenvoudiging (administratieve btw-verplichtingen worden herbekeken in het licht van andere boekhoudkundige verplichtingen, communicatie tussen de belastingplichtige en de belastingadministratie wordt verder gedigitaliseerd, …)
De fiscale wetgeving stelt dat voordelen in natura of contante betalingen die in hoofde van de verkrijger beroepsinkomsten vormen, bij de belastingadministratie verantwoord moeten worden door daartoe voorziene fiches en samenvattende opgaven. Die fiches en opgaven moeten binnen voorgeschreven termijnen worden ingediend, nl. tegen 1 maart van het jaar dat volgt op datgene waarop de documenten betrekking hebben als het gaat om uitgaven onderworpen aan bedrijfsvoorheffing en tegen 30 juni in de andere gevallen. Zo niet kunnen die uitgaven niet als beroepskosten worden afgetrokken. De niet-naleving van deze verplichting heeft een tweede fiscaal gevolg voor de schuldplichtige vennootschappen: de toepassing van een bijzondere aanslag van 309% op die niet-verantwoorde bedragen, doorgaans de “geheime commissielonen” genoemd. Om het heel eenvoudig te illustreren: wie een voordeel van alle aard ten bedrage van 100 euro aan één van zijn directeurs toekent zonder dit aan de administratie aan te geven, zal daar een aanslag van 309 euro bovenop krijgen.
Invoering van een financiële transactietaks onder het regime van de versterkte samenwerking. Deze taks zal zich focussen op aandelen en derivaten met een speculatief karakter (niet op de reële economische activiteit, noch op de verrichtingen door pensioenfondsen en verzekeringsondernemingen, wat hun dekkingsactiva betreft) De opportuniteit van het behoud van de beurstaks wordt onderzocht Aandacht voor de bescherming van de financiële consument
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 32
Bescherming van de spaarder → omzetting van de Europese Depositogarantie-richtlijn + werk maken van een hervorming van de jaarlijkse taksen op de kredietinstellingen, de collectieve beleggingsinstellingen en de verzekeringsondernemingen om rekening te houden met het verschillende businessmodel van deze onderworpen instellingen Uitwerking van een werkzame regeling met het oog op de schadeloosstelling van natuurlijke personen coöperanten van erkende financiële coöperatieven Evaluatie van de regels tot afronding op veelvouden van 5 cent Evaluatie van de bankenwet met advies van de NBB die voorstellen tot aanpassingen kan formuleren Afschaffing van het Rentenfonds met respect voor de sociale rechten van het personeel Onderzoek van de toekomstvooruitzichten van de Koninklijke Munt van België Afschaffing van de compensatiebetaling door de NBB voor de effectisering van geconsolideerde oorlogsschuld De Staat zal haar taak als aandeelhouder blijven vervullen
De strijd tegen fraude wordt verdergezet Bijzondere nadruk op kapitaalvlucht
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 33
Vermindering van het basispercentage van de werkgeversbijdragen naar 25% in plaats van de huidige 33%
Om deze maatregel te financieren, zal de toekomstige regering onder andere het budget van de huidige forfaitaire vermindering van de werkgeversbijdragen gebruiken (inclusief de versterking van 450 miljoen euro, zoals voorzien in het competitiviteitspact) alsook de huidige 1% bedrijfsvoorheffing die de bedrijven aan de fiscus moeten storten. Behoud van de maatregelen en budgetten voor de structurele verminderingen “lage lonen”. Het budget voor de “hoge lonen” draagt dan weer bij tot de vermindering van het basistarief en wel zodanig dat het effectieve tarief voor de lage lonen in elk geval niet toeneemt tegenover de huidige situatie, inclusief de maatregelen van het competitiviteitspact. De versterking van de vrijstelling van bedrijfsvoorheffing ten voordele van het ploegen- en/of het nachtwerk, die werd besloten in het kader van het competitiviteitspact, wordt eveneens behouden. Behoud van de bestaande tarieven onder 25% (lage lonen, hoge lonen, vijf eerste betrekkingen) enz.
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 34
Federaal secretariaat Hoogstraat 42 1000 Brussel T +32 2 545 69 00 F +32 2 511 05 08
[email protected]
Regionale afdelingen Aalst – Dendermonde -
Ronse - Oudenaarde Houtmarkt 1 9300 Aalst T +32 53 72 78 42
[email protected] Antwerpen
Van Arteveldstraat 9/11 2060 Antwerpen T +32 3 220 69 00
[email protected] Brugge
Zilverstraat 43 8000 Brugge T +32 50 44 10 21
[email protected] Brussel - Halle - Vilvoorde de
de
Rouppeplein 3 (3 en 4 verdieping) 1000 Brussel T +32 2 519 72 11
[email protected] Edingensesteenweg 16 1500 Halle T +32 2 356 06 76
[email protected] Mechelsestraat 6 (1ste verdieping) 1800 Vilvoorde T + 32 2 252 43 33
[email protected]
Kempen
Grote Markt 48 2300 Turnhout T + 32 14 40 03 75
[email protected] Kortrijk
Conservatoriumplein 9 bus 2 8500 Kortrijk T +32 56 26 82 43
[email protected] Leuven
Maria-Theresiastraat 99 3000 Leuven T +32 16 31 62 50
[email protected] Limburg
Prins Bisschopssingel 34 bus 1 3500 Hasselt T +32 11 26 09 00
[email protected] Mechelen
H.Consciencestraat 33 2800 Mechelen T +32 15 42 11 60
[email protected] Oostende - Roeselare - Ieper
J. Peurquaestraat 1 bus 12 8400 Oostende T +32 59 70 27 29
[email protected] Waasland
Gent
Ons Huis Vrijdagmarkt 9 9000 Gent T + 32 9 265 52 70
[email protected]
Mercatorstraat 90 9100 Sint-Niklaas T +32 3 776 36 76
[email protected]
Verantwoordelijke uitgever : Erwin De Deyn – Afbeelding © Belga
BBTK-SETCa | Analyse van sociaal-economaatregelen regering Michel I | 35