Basiszorg Triple P tieners: effectief bij opvoedingsproblemen rond alcohol en drugs
Het succesvolle Triple P voor opvoedingsondersteuning aan ouders van jonge kinderen is uitgebreid met een nieuw aanbod voor ouders van tieners: Basiszorg Triple P. In vier gesprekken werken ouders niet alleen aan het verminderen van de emotionele en gedragsproblemen van hun opgroeiende kind; zij leren ook beter reageren op het drank- of softdrugsgebruik van hun tiener. Voorwaarde is wel dat opvoedondersteuners zich bijscholen op het gebied van middelenspecifieke opvoeding strategieën. Grenzen stellen. Duidelijk en consequent zijn. Aansluiten bij wat er in je kind om gaat… En vooral: bij irritant puberaal gedrag even tot drie tellen voordat je reageert! Iedereen die tieners heeft grootgebracht, weet dat dit lang niet altijd lukt. Omdat die lieverdjes soms lak hebben aan afspraken, voortdurend grenzen opzoeken, je een ‘grote mond’ geven, of zich op een andere manier onmogelijk gedragen. Maar ook omdat je je als ouder ongerust maakt, je machteloos voelt, of – moe na een dag werken – even geen zin hebt in gedoe. Negatieve spiraal De meeste pedagogische schermutselingen tussen ouders en pubers gaan vanzelf weer voorbij. Er zijn echter ook gezinnen waarin de situatie escaleert, omdat
ouders en kinderen verstrikt raken in bepaalde omgangsvormen en communicatiepatronen. Dikke kans dat hierdoor ook ruzies ontstaan over uitgaan, roken, drinken of blowen. Stuk voor stuk kunnen dat explosieve onderwerpen worden, die de gespannen relatie tussen ouders en tieners verder onder druk zetten. Gealarmeerd over berichten over bingedrinken en comazuipen halen ouders alles uit de kast om te voorkomen dat ook hun kroost zich straks te buiten gaat aan alcohol of drugs. Maar tegelijkertijd merken zij hoezeer ze met hun tieners gevangen zitten in een negatieve spiraal van korte lontjes, knallende deuren en verwijten over en weer. Effectieve combi Speciaal voor deze ouders is de afgelopen jaren een nieuw hulpaanbod ontwikkeld: Basiszorg Triple P. Het is een uitbreiding van de succesvolle opvoedingsmethodiek Triple P, die tot nu toe alleen gericht was op ouders van kinderen van 0 tot 12 jaar met emotionele- en/of gedragsproblemen. In het verlengde hiervan is Basiszorg Triple P bedoeld voor ouders die zich zorgen maken over het middelengebruik van hun experimenterende tieners. Daarvoor is deze nieuwe interventie uitgebreid met middelenspecifieke opvoedstrategieën. Zo wordt met Basiszorg Triple P het beste uit twee werelden gecombineerd: de professionele opvoedingsondersteuning en de verslavingszorg. Om kruisbestuiving tussen beide werelden mogelijk te maken, zette het Trimbos-instituut in 2009 een landelijke pilot op. Opvoedondersteuners werden in dit kader bijgeschoold op het terrein van alcohol- en drugspreventie. En andersom werden preventiewerkers van verslavingszorginstellingen getraind in het werken met Triple P. De resultaten van deze pilotstudie zijn positief. Door deze gecombineerde aanpak nemen zowel de gedrags- en emotionele problemen als het middelengebruik af. Daarnaast is er sprake van een verbetering van de opvoedingsvaardigheden van de ouders. Ook geven zij aan dat de kwaliteit van de communicatie over het middelengebruik met hun tiener stijgt. “Daarmee vormt deze nieuwe variant van Basiszorg Triple P een waardevolle aanvulling op het basisrepertoire van alle hulpverleningsinstellingen die opvoedingsondersteuning bieden”, zegt Ireen de Graaf, die als onderzoeker van het Trimbos-instituut meewerkte aan deze pilot. “Elke opvoeder krijgt immers te maken met vragen rondom drinken, roken en blowen, zodra hun kinderen op het voortgezet onderwijs zitten en hun grenzen gaan verleggen.” Concrete en praktische aanpak Uit het Trimbos-onderzoek blijkt dat de meeste ouders genoeg hebben aan vier gestructureerde hulpverleningsgesprekken om weer in gesprek te komen met hun kinderen. De ouders leren reflecteren op hun eigen gedrag, met name in situaties die steeds weer uit de hand lopen. Vervolgens oefenen ze heel gericht nieuwe opvoedingsvaardigheden om hun zelfgestelde opvoedingsdoelen te realiseren. Die concrete en praktische benadering werkt, aldus De Graaf. “Dankzij de interventies van Basiszorg Triple P verbetert de kwaliteit van de onderlinge communicatie. Daarnaast krijgen ouders meer zelfvertrouwen, omdat ze ervaren dat ze wel degelijk invloed kunnen uitoefenen op het middelengebruik van hun kind.”
Zelfs ouders die de opvoedingsproblemen en de middelenproblematiek van hun kinderen als ernstig typeren, hebben in veel gevallen voldoende aan deze vier gesprekken om vooruit te kunnen. “Hierdoor is deze aanpak dus ook een veelbelovend alternatief voor intensievere, duurdere hulpverleningsvormen die nu vaak worden aangeboden in vergelijkbare gevallen”, aldus De Graaf. ‘Hoezo moet ik veranderen?!’ In hoeverre ouders aan hun eigen opvoedingsvaardigheden willen werken, hangt af van de mate waarin de problemen inmiddels zijn geëscaleerd. “Als de situatie nog niet uit de hand is gelopen, zijn de meeste ouders best bereid om naar zichzelf te kijken”, zegt Marijke Bouts. Als preventiewerker bij Mondriaan Verslavingpreventie deed zij mee aan de landelijk pilot om Basiszorg Triple P uit te testen. “Die ouders hebben er veel voor over om de situatie weer recht te trekken. Maar het komt ook voor dat het thuis al zo faliekant uit de hand is gelopen dat ouders alleen nog maar naar hun kind kunnen wijzen, omdat zij het gevoel hebben dat zijzelf al zoveel gedaan hebben om de situatie te verbeteren. Dan kan het even duren, voordat ze ervan overtuigd zijn dat die vier gesprekken toch zin kunnen hebben.” “Ik leg dan precies uit wat ik in die gesprekken ga doen, en wat dat voor de betreffende ouder kan betekenen”, gaat Bouts verder. “Met de inzet van een doelenlijst, stappenplan, oefenperiode en eventueel met een rollenspel kan ik proberen rust te creëren. Maar uiteindelijk moet de ouder zelf aan de slag”, benadrukt ze. “Dat is de enige manier waarop deze aanpak werkt.” De extra focus op opvoedingsaspecten ervaart de preventiewerker als een waardevolle aanvulling. Maar dat betekent niet dat het bieden van informatie over alcohol en drugs minder belangrijk is. Kennis over de effecten en risico’s van middelen kan namelijk vaak veel angst wegnemen bij ongeruste ouders. “Er zijn genoeg ouders voor wie cannabis precies hetzelfde is als heroïne. Ze zijn ervan overtuigd dat hun kind daarmee in de goot belandt. Dat beeld moet je eerst rechtzetten, wil je het gebruik van het kind op een goede manier bespreekbaar maken. Ouders die daar hulp bij willen, kunnen Triple P krijgen.” Duidelijkere resultaten “Met Triple P heb ik echt een methode in handen waarmee ik ouders snel en gericht op weg kan helpen”, zegt Ton Bellemakers, preventiewerker bij Centrum Maliebaan. “Daarbij boek ik nu veel duidelijker resultaten dan voorheen.” Voordat Bellemakers met Triple P ging werken, voerde hij doorgaans een of twee gesprekken met ouders. Maar dat leidde er vaak niet toe dat het kind zich anders ging gedragen. “Doordat ouders nu leren reflecteren op situaties en hun eigen gedrag, en daarover hardop kunnen nadenken met mij, ontstaat er rust en structuur. Na het eerste gesprek gaan ze na hoe vaak vervelende of lastige situaties eigenlijk voorkomen. Op basis daarvan maken ze een eigen opvoedplan om die situaties te verbeteren. Ouders leren zo rustiger op het kind te reageren, waardoor de communicatie vaak minder stressvol verloopt.” Ook preventiewerker Marijke Bouts was vooral gewend aan het geven van algemene informatie over middelen aan ongeruste ouders. “Daarbij gaven we spelregels en opvoedadviezen om weer in gesprek te komen met kind. Maar daar bleef het vaak bij”, zegt ze terugkijkend.
“De winst van Triple P is dat ik nu veel gerichter kan kijken wat er speelt. Is het middelengebruik het probleem? Of zit daar een communicatieprobleem achter? Als je niet op de goede manier over dat middelengebruik kunt praten, zet het kind al snel de hakken in het zand. Door hun eigen emoties hebben ouders dat vaak niet in de gaten. Maar door concreet te oefenen met nieuw gedrag ervaren ze dat er winst te behalen valt.” Nieuwe samenwerkingspartners “Ondanks alle problemen zijn ouders vaak in staat om hun gedrag in korte tijd aan te passen”, zegt Marjolein van Vessem, leidinggevend opvoedondersteuner bij de Amsterdamse Ouder en Kind Centra. Haar collega’s die getraind zijn in middelenspecifieke opvoedondersteuning, kunnen nu slagvaardiger aan de slag met ouders die zich zorgen maken over het drank en druggebruik van hun kind. “Soms zijn de problemen zo groot, dat we die ouders bij andere hulpverleningsinstellingen proberen onder te brengen. Maar als dat niet lukt, proberen we hen natuurlijk toch zelf verder te helpen. Vaak blijkt dan dat we hen vrij snel op weg kunnen helpen met Triple P en aanvullende informatie die we samen op websites opzoeken. Daardoor stellen ouders zich net iets anders op; praten ze weer eens over iets anders met hun kind dan over die bekende beladen onderwerpen. Ouders ervaren dat vaak als een stap vooruit. Dat kan een positieve ervaring met de hulpverlening zijn, waardoor zij in een later stadium wel op zoek gaan naar meer specifieke hulp.” Mede dankzij Triple P zijn in Amsterdam verschillende hulpverleningsinstellingen beter met elkaar gaan samenwerken. Er worden bijvoorbeeld groepen georganiseerd voor ouders van kinderen met ernstige gedrags- en middelenproblematiek waarbij zowel opvoedadviseurs aanwezig zijn als preventiewerkers vanuit de verslavingszorg. Ze werken nu binnen hetzelfde inhoudelijke kader en met dezelfde begrippen, en dat is winst, vindt Van Vessem. Daarnaast wordt ook met scholen samengewerkt om ouders met opvoedingsproblemen te bereiken. “Ouders kunnen bijvoorbeeld aanvinken of zij op een ouderavond behalve leerkrachten ook een opvoedondersteuner willen spreken. Zo proberen we drempel om hulp te zoeken bij dit soort problemen zo laag mogelijk te maken. Want het is helemaal niet vreemd wanneer je je als ouder geen raad meer weet met het gedrag van je tiener.” Het rapport Basiszorg Triple P is te downloaden via www.trimbos.nl/webwinkel met artikelnummer AF1117. Auteur: Wybo Vons
[Kader 1] Triple P: evidence based standaardprogramma voor opvoedhulp Triple P staat voor Positief Pedagogisch Programma. Dit evidence based opvoedingsprogramma uit Australië biedt concrete handvatten, voor hulpverleners en voor ouders die zich zorgen maken over de sociaal-emotionele ontwikkeling van hun opgroeiende kinderen. Daardoor wordt het sinds 2005 veelvuldig toegepast door Centra voor Jeugd en Gezin, jeugdzorginstellingen en andere instellingen die preventieve en geïndiceerde opvoedhulp bieden. Afhankelijk van de ernst van de problematiek kan Triple P in vijf gradaties worden ingezet; met lichte, voorlichtende interventies voor ouders die problemen willen voorkomen, tot zeer intensieve programma’s voor gezinnen die zijn vastgelopen door alle problemen. Dankzij het samenhangende scala aan interventies leent Triple P zich uitstekend voor ketensamenwerking en stepped care. Waar nodig kan de hulp aan ouders eenvoudig worden geïntensiveerd, terwijl de inhoudelijke focus hetzelfde blijft. Door de differentiatie in niveaus is het opvoedprogramma bovendien makkelijk inpasbaar in het aanbod van hulpverleningsinstellingen. De lichtste varianten van Triple P kunnen bijvoorbeeld vanuit een preventieafdeling worden aangeboden, terwijl de zwaardere interventies in het kader van een behandeling kunnen plaatsvinden. Basiszorg Triple P zit daar tussenin. Het Trimbos-instituut nam in een landelijke pilot de middelste variant onder de loep: Basiszorg Triple P (niveau 3). Deze interventie is toegespitst op ouders die zich zorgen maken over de sociaal-emotionele ontwikkeling en het middelengebruik van hun tieners. In vier individuele gesprekken van maximaal een uur werken de ouders aan effectievere opvoedingsvaardigheden om hun kind op een positieve manier te ondersteunen in een gezonde ontwikkeling.
[kader 2] Uitgebreide pilotstudie naar Basiszorg Triple P Het Trimbos-instituut deed van mei 2009 tot september 2011 onderzoek naar de mogelijke winst van Basiszorg Triple P. 34 ervaren hulpverleners uit de verslavingszorg, welzijnswereld, GGD’en en Bureau Halt lieten zich bijscholen om de nieuwe interventie in de praktijk uit te proberen. Bij de deelnemende ouders werden vragenlijsten afgenomen; 147 ouders vulden de voormeting in, 112 ouders de nameting. Uit deze effectmeting blijkt dat Basiszorg Triple P leidt tot: een afname van (klinisch) emotionele- en gedragsproblemen bij tieners; een verbetering van de opvoedingsstijl, vooral wat betreft het overreageren op situaties en het vertonen van te toegeeflijk gedrag; een vermindering van middelengebruik; een verbetering van de onderlinge communicatie over het middelengebruik. Uit het onderzoek komt verder naar voren dat deze nieuwe interventie ook aanslaat bij ouders met verschillende opleidingsniveaus en etnische achtergronden. Tenslotte slaat deze aanpak aan bij ongeveer een kwart van de ouders van tieners met meer ernstige problematiek. [kader 3] Nieuwe inzichten vereisen andere opvoedingsstijl Tien jaar geleden waren veel ouders (en hulpverleners) er nog van overtuigd dat kinderen thuis het beste konden worden voorbereid op het omgaan met alcohol. Veel tieners kregen hierdoor ‘gezellig op de bank’ hun eerste glazen alcohol. Dit leidde echter tot een onrustbarende daling van de leeftijd waarop pubers voor het eerst alcohol gingen drinken. “Daarom is vanaf 2006 voor een nieuwe koers gekozen: ‘tot 16 jaar geen alcohol!’”, zegt Trimbos-projectleider Ingrid Schulten. Deze koerswijziging werd inhoudelijk ondersteund door onderzoek dat aantoonde dat alcohol ronduit slecht is voor de ontwikkeling van de hersenen. De nieuwe preventieboodschap is de afgelopen jaren met succes uitgedragen door het Trimbos-instituut en regionale verslavingszorginstellingen. “De leeftijdsgrens van 16 jaar is hierdoor inmiddels breed geaccepteerd als nieuwe norm. Bovendien zijn de meeste ouders zich nu bewust van de risico’s van roken, drinken en blowen”, zegt Schulten. Door deze verschuivende inzichten hebben ouders zich de afgelopen jaren een nieuwe opvoedingsstrategie moeten eigen maken. Daarbij moeten ze de juiste balans zien te vinden tussen het bieden van ruimte, het bevorderen van zelfstandigheid en het handhaven van duidelijke regels en grenzen. Basiszorg Triple P biedt juist hiervoor de nodige ondersteuning aan ouders die dat niet gemakkelijk afgaat.
[Kader 4] Aanvullende online opvoedingsondersteuning Behalve Basiszorg Triple P is er ook allerlei andere ondersteuningsmateriaal ontwikkeld voor ouders met opvoedingsvragen rond middelengebruik. De portal www.hoepakjijdataan.nl biedt een uitgebreid online aanbod met informatieve websites over verschillende leefstijlonderwerpen: www.uwkindenroken.nl, www.uwkindenalcohol.nl, www.uwkindenblowen.nl, en www.uwkindenseks.nl. Daarnaast kunnen ouders met de online cursus www.pratenmetuwkind.nl oefenen in het voeren van een open gesprek met hun kind over niet roken, niet drinken, en niet blowen.
