GERAADPLEEGDE
L I T E R AT U U R
Ackerknecht, E.H. en Fischer-Homberger, E. ‘Five made it, one not. The rise of medical craftsmen to academic status during the 19th century’. Clio Medica, 12 (1977) 255-267. Acker Stratingh, G. ‘Historisch overzigt van de ziekenhuizen, vooral voor armen, te Groningen’ in: Bijdragen tot de geschiedenis en oudheidkunde, in zonderheid van de Provincie Groningen, X (1873) 81-105. Album Studiosorum Academiae Groninganae. Uitgegeven door het historisch genootschap te Groningen. (Groningen 1915). Ali Cohen, L. en Sitter, W. de. Verslag van het eerste congres over het armwezen, gehouden te Groningen, den 26sten en 27sten junij 1854 (Groningen 1854). Ali Cohen, L. ‘Gesteldheid van den bodem en cholera’. Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde, 2 (1858) 161168. Ali Cohen, L. ‘Bijdrage tot de geschiedenis van de prostitutie en hare regeling in de stad Groningen’. Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde, 4 (1860) 533-537. Ali Cohen, L. Handboek der openbare gezondheidsregeling en der geneeskundige politie, en met het oog op de behoefte en de wetgeving van Nederland (2 dln; Groningen 1872). Almanak der akademie van Groningen, 1820. Andel, M.A. van. Chirurgijns, Vrije Meesters, Beunhazen en Kwakzalvers. De chirurgijnsgilden en de praktijk der heelkunde (1400-1800) (2e druk; ’s-Gravenhage 1981). ‘Armenzorg en liefdadigheid in de vroegmoderne tijd’. Themanummer Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis, 22 (1996). ‘Armenzorg in Nederland’. Themanummer Groniek, 152 (2001). Artnzenius, D.J.A. ‘Statistieke opgave omtrent de geneeskundige bevolking van Nederland’. Bijdragen tot Geneeskundige Staatsregeling, III (1845) 25-66. Bakker, Catharina Th. ‘Zusters van Liefde voor de verzorging. Hoe de heilige regel van de Congregatie van Zusters van Liefde Moeder van Barmhartigheid uit Tilburg een stempel drukte op de zorgpraktijk in drie RoomsKatholieke gestichten’. Gewina, 27 (2004) 66-77. Bakker, G. De volksziekte welke in het jaar 1826 te Groningen geheerscht heeft (Groningen 1827). Baron, W. ‘Gezondheidszorg in Groningen 1818-1865’. Niet uitgegeven scriptie Universiteit Groningen, afdeling economische en sociale geschiedenis, 1992. Baron, Minie en Kooij, Pim. ‘Anamnese van de Groningse gezondheidszorg: de negentiende eeuw’ in: F. Huisman, red. Gezond weer op in Groningen; Gezondheidszorg en medisch beroep 1500-1900 (Groningen 1993) 67-91. Baron, W. en Doornbos, W.G. ‘De vroedvrouw als informant’. Gruoninga, 41(1996/1997) 237-245.
GERAADPLEEGDE
L I T E R AT U U R
560 Baron, Minie. ‘Het Genootschap van Moederlijke Weldadigheid´. Stad en Lande, 12 (2004) 2-6. Beekhuis, M. ‘De gilden’. Groninger Volks-Almanak, (1843) 132-157. Beekman, J.P. Verzameling van Wetten, Besluiten, en Reglementen betrekkelijk de Burgerlijke Geneeskundige Dienst in het Koningkrijk der Nederlanden (’s Gravenhage 1836). Beer, J.J.A. de. ‘Beroepskeuze, levensstandaard en lichamelijke ontwikkeling. De kleine sigarenmaker in Utrecht, ca 1850’. Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis, 19 (1993) 216-235. Beer, J.J.A. de. ‘Levensstandaard in Nederland. Voeding en gezondheid in de eerste helft van de negentiende eeuw’. Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis, 22 (1996) 24-52. Berg, J. van den. ‘Bij ’t portret van G. Wouters Jr.’. Groningsche Volksalmanak, (1905) 38-44. Berger, J.A. De geschiedenis van het ziekenfondswezen in Nederland (Vlissingen 1930). Bierman, A.I. en Wittop Koning, D.A. ‘Herboristen, een farmaceutisch deelberoep in Nederland onder de Franse wetgeving (1811-1814)’. Tijdschrift voor de Geschiedenis der Geneeskunde, Natuurwetenschappen, Wiskunde en Techniek, 14 (1991) 1-13. Bierman, A.I.; Lieburg, M.J. van en Wittop Koning, D.A. Biografische index van Nederlandse apothekers tot 1867 (Rotterdam 1992). Bierman, A.I. Van artsenijmengkunde naar artsenijbereidkunde. Ontwikkelingen van de Nederlandse farmacie in de negentiende eeuw (Amsterdam 1988). Binneveld, J.M.W. Gezondheidszorg en maatschappelijke ontwikkeling (Den Haag 1980). Binneveld, J.M.W. ‘Ziekte en gezondheid in historisch perspectief ’. Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis, 8 (1982) 94-111. Binneveld, Hans. Filantropie, repressie en medische zorg. Geschiedenis van de inrichtingspsychiatrie (Deventer 1985). Binneveld, J.M.W. en Lieburg, M.J. van. ‘Amsterdamse en Rotterdamse ziekenhuizen in de negentiende eeuw. Stedelijke rivaliteit als factor in de geschiedenis van de ziekenhuizen’ in: P.B.M. Blaas en J. van Herwaarden, Stedelijke naijver. De betekenis van interstedelijke conflicten in de geschiedenis. Enige beschouwingen en casestudies (‘s Gravenhage 1986) 150-168. Blaupot ten Cate, S. en Sitter, W. de. ‘Verslag van de vergadering gehouden door de Algemeene Vereeniging tegen het Pauperisme, te Groningen, den 21 Mei 1858’. Tijdschrift voor het Armwezen, (1858) 123-161, 309. Blaupot ten Cate, S. ‘Berigten over 1860 omtrent het maximum van onderstand, bedoeld bij art 25 der Wet’. Tijdschrift voor het Armwezen, (1861) 140-141. Blécourt, Willem, de. ‘Sequah in Amsterdam. Over de invloed van reclame op een medische markt’. Focaal, 21 (1993) 131-172. Blécourt, W. de. ‘Irreguliere genezers in de stad Groningen in de tweede helft 19e eeuw’. Gronings Historisch Jaarboek, (1994) 126-141. Blécourt, Willen de. ‘De afstand tot de ander. Onbevoegde genezers op het Groningse platteland, tweede helft negentiende eeuw’ in: Frank Huisman en Catrien Santing, red. Medische geschiedenis in regionaal perspectief: Groningen 1500-1900 (Rotterdam 1997) 162-178. Blécourt, Willem de; Frank Huisman en Henk van der Velden. ‘De medische markt in Nederland, 1850-1950’. Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis, 25 (1999) 361-382. Blécourt, Willem de. Het Amazonenleger. Irreguliere genezeressen in Nederland 1850-1930 (Amsterdam 1999). Blijham, G. Groningen Grondig II. Prioriteitenstelling, gegevensverwerking en onderzoek in het Algemeen Rijksarchief en het Rijksarchief Groningen (Groningen 1994). Boekholt, P.Th.F.M. en Van der Kooi, J. red. Spiegel van Groningen. Over de schoolmeestersrapporten van 1828 (Assen 1996). Boeles, W.B.S. ‘Levensschetsen der Groninger Hoogleeraren’ bijlage bij: W.J.A. Jonckbloet, Gedenkboek der Hoogeschool te Groningen (Groningen 1864). Borg, Helena Adelheid van der. Vroedvrouwen: beeld en beroep. Ontwikkelingen in het vroedvrouwschap in Leiden, Arnhem, ’s Hertogenbosch en Leeuwarden, 1650-1865 (Wageningen 1992).
GERAADPLEEGDE
L I T E R AT U U R
5 61 Borren, W.; Stellema, G.; Wijck, E. van en Bouma, J. Laat ons niet buiten de boot vallen. Een onderzoek naar het maatschappelijk en sociaal functioneren van mensen met een IQ tussen de 80 en 90. Uitgave SPD Friesland (Leeuwarden 2001). Bos, P.G. ‘Het Academisch Ziekenhuis op het Munnikeholm’. Groningsche Volksalmanak, (1902) 164-179. Bosch Kemper, J. de. Geschiedkundig onderzoek naar de armoede in ons vaderland, hare oorzaken en de middelen, die tot hare vermindering zouden kunnen worden aangewend (Haarlem 1851). Boschloo, T.J. De productiemaatschappij: liberalisme, economische wetenschap en het vraagstuk der armoede in Nederland, 1800-1875 (Hilversum 1989). Boschma, C. ‘’Een’ pest die Vrieslands Steeden en luchtgewest bedorf ’. De bestrijding van de pokken’. De Vrije Fries, 64 (1984) 64-78. Branca, P. ‘Towards a social history of medicine’ in: J.M.W. Binneveld, Gezondheidszorg en maatschappelijke ontwikkeling (Den Haag 1980) 9-26. Broers, H.J. ‘Over de uitoefening der verloskunde en het verloskundig onderwijs in ons vaderland’. Bijdragen tot Geneeskundige Staatsregeling II (1842) 23-39. Brouwer, H. ‘Malaria in Nederland in de achttiende en negentiende eeuw’. Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis, 9 (1983) 140-159. Brugmans, I.J. Statistieken van de Nederlandse Nijverheid uit de eerste helft der 19e eeuw (2 dln; ’s Gravenhage 1956). Bruin, A. de en Bruin, C. de. Zoeken naar zekerheid in Het Groene Hart (Hilversum 2000). Bruijn, J. de. Plakkaten van Stad en Lande. Overzicht van Groningse rechtsvoorschriften in de periode 1594-1795, [Historia Agriculturae XIV] (Groningen 1983). Buttinger, E. Practische beschrijving van de wijze van reiniging, vuilnisverzameling en mestbereiding te Groningen, met een plaat en beschrijving van de inrigting der vuilnisverzamelplaats, benevens eenige algemeene opmerkingen over de reiniging der steden (Groningen 1870). Buursma, A. ‘’Tot redres van de diaconie’. Voorstellen en maatregelen tot oplossing van crises in de diaconale armenzorg in de stad Groningen, 1594-1795’. Groniek, 152 (2001) 295-314. ‘Bijdrage over de voedingsmiddelen, in de stad of gemeente Groningen gebruikelijk’. Tijdschrift der Nederlandsche Maatschappij ter Bevordering der Geneeskunst , V (1854) 3-16. Cannegieter, D. Hondervijftig jaar gezondheidswet (Assen 1954). Checkland, Olive. ‘Local government and the health environment’ in: Olive Checkland and Margaret Lamb, eds. Health Care as Social History. The Glasgow Case (Aberdeen 1982) 1-15. Cittert-Eymers, J.G. van. ‘De familie Dentz en de tandheelkunde, hoofdzakelijk te Utrecht’ in: F.E.R. de Maar, ed. Van tandmeesters en tandartsen. 100 jaar tandheelkundig onderwijs in Nederland (Utrecht 1977) 23-30. Cohen, F.M.H. Huishoudelijk handboekje voor mond- en tandziekte, bevattende eenige wenken en middelen ter voorkoming en genezing der ziekte (Groningen 1849). Cohen, I.B. ‘Het Groninger waterleidingproces’. De Opbouw, (1918). Coronel, S.Sr. Bespreking van De Bewaarschool. Haar verleden, tegenwoordige toestand en hare toekomst door S. Blaupot ten Cate. Tijdschrift voor het Armwezen, (1865) 89-119. Damme, D. Van. ‘De verzorgingsstaat: over collectivisering, elites en free-riders’. Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis, 17 (1991) 434-455. Damsma, D.; J.M.M. de Meere en Noordegraaf, L. Statistieken van de Nederlandse Nijverheid uit de eerste helft der 19e eeuw. Supplement (’s-Gravenhage 1979). ‘De medische markt’. Themanummer Focaal, 21 (1993). ‘De medische markt’. Themanummer Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis, 25 (1999). Diest Lorgion, E.J. Geschiedkundige beschrijving der Stad Groningen 1600-1856 II (Groningen 1857).
GERAADPLEEGDE
L I T E R AT U U R
562 Digby, A. Making a medical living. Doctors and patients in the English market for medicine, 1720-1911 (Cambridge 1994). Dohle, M. ‘Het krankzinnigengesticht te Groningen en de reorganisatie van de Nederlandse krankzinnigenzorg in de eerste helft van de negentiende eeuw’. Groninger Volksalmanak, (1980-1981) [verschenen 1983] 79-94. Douwes, P.A.C. Armenkerk. De hervormde diaconie te Rotterdam in de negentiende eeuw (Schiedam 1977). Droogleever Fortuyn, H.J.W. Kwakzalverij, bijgeloof en geneeskunst (2e druk; Leiden 1949). Duijvendak, Maarten en Kooij, Pim. Sociale geschiedenis: theorie en thema’s. (Assen/Maastricht 1992). Eeghen, I.H. van. Meniste vrijage. Jakob van Geuns (1769-1832). Gronings dokter, Amsterdams ‘kassier’ (Amsterdam 1969). Eekma, B. Iets over de wetten op de uitoefening van genees- heel- en verloskunde, naar aanelding van hetgeen daaromtrent door eene cie, welke in den jare 1828 te ´s Hertogenbosch vergaderd is geweest (Groningen 1831). Eerenbeemt, H.J.F.M. van den. ‘De ‘rode dood’ in stad en meierij van ‘s-Hertogenbosch; een dysenterie-epidemie in de jaren 1779-1783’. Economisch- en sociaal-historisch jaarboek, 36 (1973) 75-101. Eerenbeemt, H.J.F.M. van den. ‘De ‘blauwe dood’ als impuls tot maatschappelijke vernieuwing’. Economisch- en sociaal-historisch jaarboek, 47 (1984) 91-104. Eijsselstein, G. van. Het Algemeen Provinciaal -, Stads- en Academisch Ziekenhuis te Groningen (Groningen z.j.). Endtz, L.J. De Hage-professoren. Geschiedenis van een chirurgische school (Amstelveen 1972). Evans, R.J. Death in Hamburg: society and politics in the cholera years, 1830-1910 (Oxford 1987). Evers, J.C.G. Bijdrage tot de bevolkingsleer van Nederland (z.p. 1882). Feith, J.A. ‘Wandelingen door het oude Groningen. XV. Ziekenhuizen’. Groningsche Volksalmanak, (1907) 1-25. Formsma, W.J. red. Historie van Groningen, Stad en Land (2e druk; Groningen 1981). Freidson, E. De medische professie (Lochem 1981). Fritschy, Wantje en Toebes, Joop, red. Het ontstaan van het moderne Nederland. Staats- en natievorming tussen 1780 en 1830 (Nijmegen z.j.). Frijhoff, W. ‘Non satis dignitatis... Over de maatschappelijke status van geneeskundigen tijdens de Republiek’. Tijdschrift voor Geschiedenis, 96 (1983) 379-406. Frijhoff, W. ‘Medische beroepen en verzorgingspatroon in de Franse tijd: een dwarsdoorsnede’. Tijdschrift voor de Geschiedenis der Geneeskunde, Natuurwetenschappen, Wiskunde en Techniek, 8 (1985) 92-122. Gales, B.P.A. en Jenniskens, A.H. Het Burgerlijk Armbestuur. Twee eeuwen zorg voor armen, zieken en ouderen te Maastricht 1796-1996 (Maastricht 1997). Gedrukt eindverslag van de Commissie tot Ondersteuning van personen of huisgezinnen, ten gevolge der heerschende ziekte onvermogend zijnde, en welke door geene diaconie bedeeld worden (Groningen 1828). Genabeek, J. van. Met vereende kracht risico’s verzacht. De plaats van onderlinge hulp binnen de negentiende-eeuwse particuliere regelingen van sociale zekerheid (Amsterdam 1999). Geraerdts, F.F.J.M. ‘De Hinderwetbescheiden, 1811-1952’. Broncommentaren, VI-IX. (Den Haag 1988). Gerhards, W. Eenige Mededelingen omtrent de Werkzaamheden der Commissie voor Cholera-zieken te Groningen, in het jaar 1859 (Groningen 1859). Gerhards, W. Eenige Mededelingen omtrent de Cholera-epidemie en de Werkzaamheden der Cholera-commissie te Groningen, in het jaar 1866 (Groningen 1867). Gerwen, Jacques van en Leeuwen, Marco H.D. van. Studies over zekerheidsarrangementen. Risico’s, risicobestrijding en verzekeringen in Nederland vanaf de Middeleeuwen (Amsterdam 1998). Gids voor Weldadigheid uitgegeven door den Armenraad te Groningen (z.p. 1915). Gras, H. Op de grens van het bestaan. Armen en armenzorg in Drenthe 1700-1800 (Zuidwolde 1989). Greidanus, S. Een dorpsdokter uit de Friese Wouden vertelt (Leeuwarden 1974).
GERAADPLEEGDE
L I T E R AT U U R
5 63 Griffith, Richard en Noordam, Dirk Jaap. ‘De overheid en de economische ontwikkelingen van 1780 tot 1830’ in: Wantje Fritschy en Joop Toebes, red. Het ontstaan van het moderne Nederland. Staats- en natievorming tussen 1780 en 1830 (Nijmegen z.j.) 159-184. Gijswijt-Hofstra, Marijke. ‘Compromise, not conflict. The introduction of homeopathy into the Netherlands in the nineteenth century’. Tractrix, 5 (1993) 121-138. Gijswijt-Hofstra, Marijke. ‘Homeopathie in de negentiende eeuw: het Nederlandse debat’ in: Willem de Blécourt, Willem Frijhoff en Marijke Gijswijt-Hofstra, red. Grenzen van genezing. Gezondheid, ziekteen genezen in Nederland, zestiende tot begin twintigste eeuw (Hilversum 1993) 274-310. Gijswijt-Hofstra, Marijke. ‘Vroege veroveringen van de homeopathie in Nederland: de Rotterdamse patiënten van Clemens von Bönninghausen halverwege de negentiende eeuw’. Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis, 21 (1995) 406-428. Gijswijt-Hofstra Marijke en Oosterhuis, Harry. ‘Psychiatrische geschiedenissen’. Bijdragen en Mededelingen betreffende de Geschiedenis der Nederlanden, 116 (2001) 162-197. Haer, D. van der. ‘Het Stadsziekenhuis, 1817-1839. De Groninger gemeentelijke financiële administratie’ in: Uit sympathie, uitgave van de sectie ESG, Rijksuniversiteit Groningen, 1989. Hakman, G.E. ‘Als de dood in Isfahan. De cholera-epidemieën van 1832 en 1833 in Leeuwarden’. Leeuwarder Historische Reeks IV (1993) 105-135. Hakman, G.E. ‘De departementale commissie van geneeskundig bestuur in Friesland, 1801-1805. De strijd om erkenning en bevoegdheid’. De Vrije Fries, LXVIII (1988) 93-116. Hamlin, C. Public health and social justice in the age of Chadwick. Britain, 1800-1854 (Cambridge 1998). Haneveld, G.T. ‘Utrecht in de eerste helft van de negentiende eeuw’ in: S.W.G. de Clercq, De wasmodellen van Petrus Koning. Uitgave Utrechts universiteitsmuseum (Utrecht 1985) 36-40. Hart, P.D. ‘t. ‘Waren de armen in Nederland omstreeks 1800 zorgeloze klaplopers?´. Spiegel Historiael, (1982) 62-68. Hart, P.D. ´t. ‘Berustten de armen in Nederland omstreeks 1800 eerbiedig in hun lot?’. Spiegel Historiael, (1982) 148-155. Hart, P.D. ‘t. Utrecht en de cholera 1832-1910 (Utrecht 1990). Haverkamp, A.H. De ontwikkeling der oorheelkunde in Nederland door de pioniers Van den Broek, Symons en Swaagman (Leiden 1947). Hes, H.S. Jewish physicians in the Netherlands, 1600-1940 (Assen 1980). Hofstee, E.W. De demografische ontwikkeling van Nederland in de eerste helft van de negentiende eeuw (z.p. 1978). Hofstee, E.W. ‘Demografische ontwikkeling van de Noordelijke Nederlanden circa 1800 – circa 1975’. Algemene Geschiedenis der Nederlanden 10 (Bussum 1981) 63-93. Holthoon, F.L. van. ‘De armenzorg in Nederland’ in: F.L. van Holthoon, red. De Nederlandse samenleving sinds 1815 (Assen/Maastricht 1985) 175-185. Holthuis, Paul. Roode Wezen in Groningen. Het Roode- of Burgerweeshuis Groningen (1599-1999) (Groningen 1999). Holthuis, Paul. Tweehonderd jaar spijsuitdeling in Groningen 1802-2002 (Groningen 2002). Houwaart, E.S. De hygiënisten. Artsen, staat en volksgezondheid in Nederland 1840-1990 (Groningen 1991). Houwaart, Eddy. ‘Gronings romanticus en nationaal hervormer: de hygiënist Levy Ali Cohen (1817-1889)’ in: Frank Huisman en Catrien Santing, red. Medische geschiedenis in regionaal perspectief: Groningen 1500-1900 (Rotterdam 1997) 101-130. Houwers, J. ‘Demografische ontwikkelingen in Groningen en Noordoost-Brabant 1811-1880’. Niet uitgegeven scriptie Universiteit Utrecht, vakgroep sociaal-economische geschiedenis, 1989. Huisman, Frank. Stadsbelang en standsbesef. Gezondheidszorg en medische beroep in Groningen 1500-1730 (Rotterdam 1992).
GERAADPLEEGDE
L I T E R AT U U R
564 Huisman, Frank. ‘Gevestigden en buitenstaanders op de medische markt. De marginalisering van reizende meesters in achttiende-eeuws Groningen’ in: Willem de Blécourt, Willem Frijhoff en Marijke Gijswijt-Hofstra, red. Grenzen van genezing. Gezondheid, ziekte en genezen in Nederland, zestiende tot begin twintigste eeuw (Hilversum 1993) 115-154. Huisman, Frank. ‘Gezondheid te koop. Zelfmedicatie en medische advertenties in de Groninger en Ommelander Courant, 1743-1800’. Focaal, 21 (1993) 90-130. Huisman, F. ‘Medische encyclopedie en sociaal-constructivisme. Twee hoofdstromen in de medische historiografie’. Groniek, 131 (1995) 132-155. Huisman, Frank. ‘Farmacie, apothekers en de geest van Thorbecke. Farmaceutische discipline aan het eind van de negentiende eeuw’. Gewina, 19 (1996) 280-295. Huisman, F. ‘Civic roles and academic definitions: the changing relationship between surgeons and urban government in Groningen, 1550-1800’ in: H. Marland and M. Pelling, eds. The task of healing. Medicine, religion and gender in England and the Netherlands 1450-1800 (Rotterdam 1996) 69-100. Huisman, Frank en Santing, Catrien. ‘Geneeskunde in de samenleving: het geval Groningen’ in: Frank Huisman en Catrien Santing, red. Medische geschiedenis in regionaal perspectief: Groningen 1500-1900 (Rotterdam 1997) 11-22. Huisman, Frank. ‘De correspondenten. Medici, staat en samenleving tijdens de Nederlandse Verlichting’ in: Frank Huisman en Catrien Santing, red. Medische geschiedenis in regionaal perspectief: Groningen 1500-1900 (Rotterdam 1997) 69-99. Huisman, Frank. ´Shaping the Medical Market: On the Construction of Quackery and Folk Medicine in Dutch Historiography’. Medical History, 43 (1999) 359-375. Huizinga, J. ‘Geschiedenis der universiteit gedurende de derde eeuw van haar bestaan 1814-1914’ in: Verzameld Werk 8 (Haarlem 1951). Idema, A.A. Oud nieuws. Groninger Geneeskundige Verenigingen in de negentiende eeuw (Groningen 1998). Jak, T. Armen van geest. Hoofdstukken uit de geschiedenis van de Nederlandse zwakzinnigenzorg (Amsterdam 1988). Japenga, C.J. ‘Prostitutie in Groningen 1860-1910’. Niet uitgegeven doctoraal scriptie Universiteit Groningen, afdeling economische en sociale geschiedenis, 1985. Japenga, C.J. en Velden, H.F. van der. ‘Het geneeskundig beroep en de regionale differentiatie in organisatie en financiering van de gezondheidszorg in Nederland (1900-1941). De casus Friesland’. Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis, 18 (1992) 502-525. Japenga, C.J. en Velden, H.F. van der. ‘Access to curative health care: sickness funds versus medical relief in the Netherlands (1850-1941)’ in: J.M.W. Binneveld en R.M. Dekker, eds. Curing and insuring. Essays on illness in past times: the Netherlands, Belgium, England and Italy, 16th-20th centuries (Rotterdam 1993) 169-188. Jorna, B. Het RK Liefdegesticht te Groningen (Groningen 1932). Juch, Alice. ‘De positie van de medisch specialisten in Nederland (1890-1920)’. Gewina, 19 (1996) 231-245. Juch, A. De medisch specialisten in de Nederlandse gezondheidszorg. Hun manifestatie en consolidatie 1890-1941 (Rotterdam 1997). Kerkhoff, A.H.M. Honderd jaar gemeentelijke geneeskundige en gezondheidsdiensten (Bussum 1994). Kerkhoven, A. Beeld van de psychiatrie 1800-1970. Historisch bezit van de psychiatrische ziekenhuizen in Nederland (Zwolle 1996). Knippenberg, H. en Pater, B. de. De eenwording van Nederland (Nijmegen 1988). Knol, E. ‘De soepketel’. Stad en Lande, 7 (1998) 6-9. Knetsch, F.R.J. ‘’De armen hebt gij altijd bij U’. Religieus gemotiveerde armenzorg in de stad Groningen’ in: Tjzn.G. van Halsema, red. Geloven in Groningen. Capita selecta uit de geloofsgeschiedenis van een stad (Kampen 1990). Kok, Paul Th. Burgers in de bijstand (Franeker 2000).
GERAADPLEEGDE
L I T E R AT U U R
5 65 Kooperberg, P. Geneeskundige plaatsbeschrijving van Leeuwarden (’s Gravenhage 1888). Kooij, P. Groningen 1870-1914. Sociale verandering en economische ontwikkeling in een regionaal centrum (Groningen/Maastricht 1987). Kooij, Pim. ‘Fingerprints of an urban elite: the case of a Dutch city in the nineteenth century’ in: Diederiks, Herman, Paul Hohenberg en Michael Wagenaar, eds. The Visible Hand and the Fortune of Cities. Economic Policy in Europe since the Late Middle Ages (Leicester 1992) 102-124. Kooij, Pim and Sapounaki, Lydia. ‘Health Care in Greece and the Netherlands in the Ninetheenth Century. A Tale of Two Cities’. Gesnerus, 60 (2003) 188-219. Korst, J.J. van der. Om lijf & leven. Gezondheidszorg en geneeskunst in Nederland ca 1200-1960 (Utrecht 1988). ‘Kort Verslag van de 26e Alg. Vergadering der Vereeniging tegen het Pauperisme, 5 juny 1863´. Tijdschrift voor het Armwezen, (1865) 49-66. Kort, A.L. Geen cent te veel. Armoede en armenzorg op Zuid-Beveland, 1850-1940 (Hilversum 2001). Kroef, R. van der. Schuilen. Maar dan ...?! 150 jaar Stichting Toevluchtsoord in Groningen (Groningen 1995). Kromziek, G. Gedenkboek typografen zieken-en pensioenfonds voor bedienden van boekverkoopers, boek- en steendrukkers, boekbinders en aanverwante vakken, gevestigd te Groningen (Groningen 1936). Kruithof, B. Het conflict tussen apothekers en drogisten. De professionalisering van twee beroepsgroepen tussen 1865 en 1932 (z.p. 1995). Laan, K. ter. Groninger Volksleven II (Groningen 1961). Leeuwen, M.D.H. van. Bijstand in Amsterdam, ca. 1800-1850. Armenzorg als beheersings- en overlevingsstrategie (Zwolle 1992). Leeuwen, M.D.H. van. Sociale zorg (Zutphen 1994). Lieburg, M.J. van. ‘Een drieluik van de ziekenverpleging in de 19de eeuw: het werk van G.H. Meyer, Florence Nightingale en S.P. Gualtherie van Weezel’ in: M.J. van Lieburg en J.H. Landwehr, red. Over ziekenverpleging, facsimile-uitgave in de reeks: Librije der Geneeskunst (Alphen aan den Rijn/Brussel 1980). Lieburg, M.J. van. ‘De syfilitische patiënt in de geschiedenis van het Nederlandse ziekenhuiswezen vóór 1900’. Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis, 8 (1982) 156-179. Lieburg, M.J. van. ‘Geneeskunde en medische professie in het genootschapswezen van Nederland in de eerste helft van de negentiende eeuw’. De Negentiende Eeuw, 7 (1983) 123-145. Lieburg, M.J. van. ‘De tweede geneeskundige stand (1818-1865). Een bijdrage tot de geschiedenis van het medisch beroep in Nederland’. Tijdschrift voor Geschiedenis, 96 (1983) 433-453. Lieburg, M.J. van. Gilden, gestichten en gezondheidszorg. Vijftien opstellen over de medische stadsgeschiedenis van Rotterdam (Rotterdam 1984). Lieburg, M.J. van. ‘De medische beroepsbevolking ten plattelande gedurende de 19e eeuw. Een onderzoek betreffende het Beneden-Maasgebied (1818-1865)’. Tijdschrift voor de Geschiedenis der Geneeskunde, Natuurwetenschappen, Wiskunde en Techniek, 8 (1985) 123-178. Lieburg, M.J. van. Het Coolsingelziekenhuis te Rotterdam (1839-1900): de ontwikkeling van een stedelijk ziekenhuis in de 19de eeuw (Amsterdam 1986). Lieburg, M.J. van and Marland, H. ‘Midwife regulation, education, and practice in the Netherlands during the nineteenth century’. Medical History, 33 (1989) 296-317. Lieburg, M.J. van. ‘Het tandheelkundig beroep in Nederland vóór 1865’. Nederlands Tijdschrift voor Tandheelkunde, 98 (1991) 271-277. Lieburg, M.J. van. ‘Collegialiteit moet hier ons wachtwoord zijn’. De geschiedenis van de Onderlinge VerzekeringMaatschappij van Geneeskundigen tegen de geldelijke gevolgen van invaliditeit ‘Artsen-Onderlinge’ 1896-1996 (Rotterdam 1996). Lieburg, Mart van. ‘Regionaal belang en nationaal beleid. Over de Groningse afdelingen van de Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst (1849-1900)’ in: Frank Huisman en Catrien Santing, red. Medische geschiedenis in regionaal perspectief: Groningen 1500-1900 (Rotterdam 1997) 131-159.
GERAADPLEEGDE
L I T E R AT U U R
566 Lindeboom, G.A. Dutch medical biography. A biographical dictionary of Dutch physicians and surgeons 1475-1975 (Amsterdam 1984). Lindeboom, G.A. Inleiding tot de geschiedenis der geneeskunde (6e druk; Amsterdam 1985). Lonsain, B. ‘De beul in Stad en Lande’. Groningsche Volksalmanak, (1909) 56-83. Lonsain, B. ‘Maatregelen tegen de hondsdolheid’. Maandblad Groningen, 2 (1919/1920) 197-199. Loo, L.F. van. ‘De armenzorg in de Noordelijke Nederlanden 1770-1854’ in: Algemene Geschiedenis der Nederlanden 10 (Bussum 1981) 417-434. Loo, L.F. van. ‘Den arme gegeven...’. Een beschrijving van armoede, armenzorg en sociale zekerheid in Nederland 17841965 (Amsterdam 1981). Maar, F.E.M. de. ‘Tandheelkunde in de Nederlandse literatuur van de 14e tot de 19e eeuw’ in F.E.R. de Maar, red. Van tandmeesters en tandartsen. 100 jaar tandheelkundig onderwijs in Nederland (Utrecht 1977) 9-22. Mansholt, W.H. ‘Ziekenhuizen te Groningen in het verleden, het heden en de toekomst’. Het Ziekenhuis, (1926) 1-13. Marland, H. Medicine and society in Wakefield and Huddersfield, 1780-1870 (Cambridge 1987). Matthes, H.J. Leerrede ter aanprijzing van de koepokinenting (Groningen 1808). McNeill, William H. De pest in de geschiedenis (Amsterdam 1986). ‘Medische praktijken’. Themanummer Groniek, 131 (1995). Meer, J.K.H. van der. Patriotten in Groningen 1780-1795 (Assen/Maastricht/Groningen 1996). Meere, J.M.M. de. ‘Sociale verhoudingen en structuren in de Noordelijke Nederlanden 1814-1844’ in: Algemene Geschiedenis der Nederlanden 10 (Bussum 1981) 384-416. Meere, J.M.M. de. Economische ontwikkeling en levensstandaard in Nederland gedurende de eerste helft van de negentiende eeuw. Aspecten en trends (’s Gravenhage 1982). Mees ten Oever, J. Groninger School tot Opleiding van Vroedvrouwen (Groningen 1898). Meijer, Har. Het vuil, de stad en de dokter (Leiden 2005). Meijerink, Wierd. ‘Het gesticht in Groningen. ‘Professioneel gehalte’ en sociale achtergrond van de beleidsmakers van een project dat nooit tot uitvoering werd gebracht, 1838-1920’. Scriptie kernvak ‘Stedelijke elites’, Vakgroep geschiedenis, Rijksuniversiteit Groningen, z.j. Melief, P.B.A. De strijd om de armenzorg in Nederland, 1795-1854 (Groningen 1955). Mendels, I. ‘De Joodsche Gemeente te Groningen’. Groningsche Volksalmanak, (1907) 37-129. Mensonides, H.M. ‘Openbare armenzorg in de stad Groningen gedurende de negentiende eeuw’. Groningsche Volksalmanak, (1943) 85-109. Mooij, A. Geslachtsziekten en besmettingsangst. Een historisch-sociologosche studie 1850-1990 (Amsterdam 1993). Mooij, A. ‘Roddels, ruzie, achterklap. Veranderende omgangsvormen in de medische beroepsgroep’. Gewina, 21 (1998) 30-37. Mooij, A. De polsslag van de stad. 350 jaar academische geneeskunde in Amsterdam (Amsterdam/Antwerpen 1999). Moulin, D. de. ‘Die Medizin zur Zeit der Regierung des Königs Wilhelm I in den Niederlanden (1813-1840)’. Janus, LXV (1978) 21-44. Mulder, G.J. ‘Apothekersstand’. Bijdragen tot Geneeskundige Staatsregeling I (1842) 74-78. Mulder, G.J. ‘Apothekersstand’. Bijdragen tot Geneeskundige Staatsregeling I (1842) 128-133. Mulder, G.J. ‘Het visiteren der apotheken’. Bijdragen tot Geneeskundige Staatsregeling II (1842) 137-145. Mulder, G.J. ‘Over de opvoeding van den apotheker’. Bijdragen tot Geneeskundige Staatsregeling II (1842) 188-202. Nieuwenhuis, T. ‘De teloorgang van een beroepsgroep. De Amsterdamse heelmeesters in de achttiende eeuw’. Focaal, 21 (1993) 43-89. Nieuwenhuis, T. Vroedmeesters, vroedvrouwen en verloskunde in Amsterdam 1746-1805 (Amsterdam 1995). Nieuwenhuys, C.J. Proeve eener geneeskundige plaasbeschrijving (topographie) der stad Amsterdam (4 dln; z.p. 18161820).
GERAADPLEEGDE
L I T E R AT U U R
5 67 Noort, J. van den. ‘Alles stroomt – stadswater op de voet gevolgd’ in: J. van den Noort, red. Onvoltooid verleden tijd: geschiedenis en milieu. Uitgave Netwerk/NEHA, 1992. Olvers, J.A.S.M. Cholera en gemeentebeleid in Dordrecht in de negentiende eeuw (Dordrecht 1982). ‘Ongeoorloofde uitoefening der praktijk en verkoop van geneesmiddelen door onbevoegden’. Tijdschrift der Nederlandsche Maatschappij tot Bevordering der Geneeskunde, 7 (1856) 60-75. Ortiz, Teresa en Martinez Padilla, Clara. ‘How to be a midwife in the late nineteenth-century Spain’ in: H. Marland and A.M. Rafferty eds. Midwives, society and childbirth. Debates and controversies in the modern period (London 1997) 61-80. Oomkens, J. Bouwstoffen tot eene geschiedenis van de boekdrukkunst en den boekhandel in de stad en de provincie (Groningen 1864). Overdiep, G. ‘Putten en pompen in de stad Groningen’. Groningse Volksalmanak, (1982/1983) 52-64. Paping, R.F.J. ‘Voor een handvol stuivers’. Werken, verdienen en besteden: de levensstandaard van boeren, arbeiders en middenstanders op de Groninger klei, 1770-1860 (Groningen 1995). Philips, J.F.R. Gezondheidszorg in Limburg. Groei en acceptatie van de gezondheidszorgvoorzieningen, 1850-1940 (Assen 1980). Pietersma, A. en Stienstra, J. Homines novi. De eerste volksvertegenwoordigers van Stad en Lande in 1795 (Amsterdam 1993). Poel, Stefan van der. Joodse stadjers. De Joodse gemeenschap in de stad Groningen (Assen 2004). Portegies, M.M. ‘Krijgsgevangen patiënten van Napoleons leger tijdens de veldtocht in Rusland, 1812’. Geschiedenis der Geneeskunde, 10 (2004) 50-60. Porter, D. The history of public health and the modern state. Introduction. (Amsterdam 1994). Pot, G.P.M. Arm Leiden. Levensstandaard, bedeling en bedeelden, 1750-1854 (Hilversum 1994). 225 jaren Pro Excolendo Iure Patrio. Vertogen en verhandelingen (Groningen z.j. [1986]). Practisch Tijdschrift voor Geneeskunde in al haren omvang, jaargang 1823. Querido, A. Een eeuw staatstoezicht op de volksgezondheid (’s Gravenhage 1965). Ramaker, M. ‘In de ban van de beet. De malaria-epidemie in de stad Groningen in 1826’. Gronings Historisch Jaarboek, (1998) 66-81. Ramsey, M. Professional and popular medicine in France, 1770-1830. The social world of medical practice (Cambridge 1988). Ranitz, C.J.A. de. ‘De ontwikkeling van de opleiding en de bevoegdheid van tandartsen in de Nederlandse wetgeving’ in: F.E.R. de Maar, red. Van tandmeesters en tandartsen. 100 jaar tandheelkundig onderwijs in Nederland (Utrecht 1977) 37-44. Rapport van de Commissie uit de Afdeeling Groningen der Ned. Maatschappij ter bevordering der Geneeskunst, benoemd ter zake van eene Reorganisatie van de Geneeskundige Armenverpleging te Groningen, uitgebragt in de vergadering der Afdeeling van 21 december 1854. ‘Rapport der Commissie bij de Tweede Kamer der Staten-Generaal, belast met het Onderzoek van het Verslag omtrent het Armbestuur, over 1856’. Tijdschrift voor het Armwezen, (1858) 288-315. Reilingh, H. Verhandeling over de in de provincie Groningen epidemisch geheerscht hebbende tusschenpoozende koortsen sedert de elfde eeuw (Groningen 1858). Reitsma, A.T. Geschiedkundige beschrijving van het gasthuis van de diakenie der Nederduitsche Hervormde Gemeente te Groningen (Groningen 1852). Reker, S. ‘Wat spreken wie doch yn malle toal’ in: P.Th.F.M. Boekholt en J. van der Kooi, red. Spiegel van Groningen. Over de schoolmeestersrapporten van 1828 (Assen 1996). Roelants, J.M.A. De Groote Societeit te Groningen 1 November 1765 – 1 November 1915 (Groningen 1915).
GERAADPLEEGDE
L I T E R AT U U R
568 Roelfsema, W.J. ‘Herinneringen uit mijn jonge jaren’. Groningsche Volks Almanak, (1920) 69-132.Roelfsema-van der Wissel, H.G. ‘De gezondheidszorg in Drenthe in de Franse tijd’. Ons Waardeel, 7 (1987) 201-219. Romlid, Ch. ‘Swedish midwives and their instruments in the eigtheenth and nineteenth centuries’ in: H. Marland en A.M. Rafferty, eds. Midwives, society and childbirth. Debates and controversies in the modern period (London 1997) 38-60. Rosen, G. ‘Disease, debility and death’ in: J.M.W. Binneveld, Gezondheidszorg en maatschappelijke ontwikkeling (Den Haag 1980) 177-231. Rosenberg, C.E. ‘Social class and medical care in 19th-century America. The use and fall of the dispensary’ in: J.M.W. Binneveld, Gezondheidszorg en maatschappelijke ontwikkeling (Den Haag 1980) 63-87. Rosenberg, C.E. ‘And heal the sick: hospital and patient in 19th century America’ in: J.M.W Binneveld, Gezondheidszorg en maatschappelijke ontwikkeling (Den Haag 1980) 88-112. Rutgers, H. ‘De Groninger ziekte’. Groningsche Volks Almanak, (1926) 37-47. Rutten, W.J.M.J. ‘Mortaliteit en medicalisering. Een regionaal-differentiële analyse van de sterfte zonder geneeskundige behandeling in Nederland (ca 1870-1900)’. Holland, 17 (1985) 130-160. Rutten, Willibrord. De vreselijkste aller harpijen. Pokkenepidemieën en pokkenbestrijding in Nederland in de 18e en 19e eeuw (Wageningen 1997). Sande, Anton van de. ‘Vaderland in wording’ in: Wantje Fritschy en Joop Toebes, red. Het ontstaan van het moderne Nederland. Staats- en natievorming tussen 1780-1830 (Nijmegen z.j.) 61-93. Sander, S. Handwerkschirurgen: Sozialgeschichte einer verdrängten Berufsgruppe (Göttingen 1989). Schepers, R. De opkomst van het medisch beroep in België. De evolutie van de wetgeving en de beroepsorganisaties in de 19e eeuw (Amsterdam 1989). Schepers, R.M.J. ‘Geneesheren, medische armenzorg en ziekenfondsen in België in de negentiende eeuw’. Tijdschrift voor de geschiedenis der Geneeskunde, Natuurwetenschappen, Wiskunde en Techniek, 14 (1991) 14-34. Schilling, H. ‘Das calvinistische Presbyterium in der Stadt Groningen während der frühen Neuzeit und im ersten Viertel des 19. Jahrhunderts. Verfassung und Sozialprofil’ in: H. Schilling und H. Diederiks, Bürgerliche Eliten in den Niederlanden und in Nordwestdeutschland. Studien zur Sozialgeschichte des europäischen Bürgertums im Mittelalter und in der Neuzeit (Köln/Wien 1985) 195-273. Schoon, L. ‘‘Eén der ‘delicate kwestiën der geneeskunde’. Aderlatingen in de negentiende-eeuwse verloskunde’ in: Willem de Blécourt, Willem Frijhoff en Marijke Gijswijt-Hofstra, red. Grenzen vangenezing. Gezondheid, ziekte en genezen in Nederland, zestiende tot begin twintigste eeuw (Hilversum 1993) 253-273. Schrameijer, F. e.a. De Nota 2000 ter discussie. Reeks Gezondheidsbeleid, deel 2 (Alphen aan den Rijn 1987). Schut, E. De Joodse gemeenschap in de stad Groningen (Assen 1995). Sebastian, A.A. Geneeskundige waarnemingen (Groningen 1839). Sitter, W. de. ‘Verslag van de werkzaamheden der Commissie voor Cholera-zieken te Groningen, in het jaar 1854; benevens eenige opmerkingen en bijzonderheden op deze Epidemie betrekkelijk; medegedeeld door haren Voorzitter W. Gerhards, Predikant bij de Vereenigde Doopsgezinde gemeente aldaar’. Tijdschrift voor het Armwezen, (1856) 235-242. Sitter, W. de. ‘Verslag van de vergadering gehouden door de Algemeene Vereeniging tegen het Pauperisme, te Groningen, den 21 Mei 1858’. Tijdschrift voor het Armwezen, (1858) 123-161. Sitter, W. de. ‘Arbeiderswoningen’. Tijdschrift voor het Armwezen, (1865) 29-34. Sitter, W. de. ‘Nog iets over arbeiderswoningen’. Tijdschrift voor het Armwezen, (1865) 181-183. Sleebe, V.C. In termen van fatsoen. Sociale controle in het Groningse kleigebied 1770-1914 (Assen 1994). Sleebe, Vincent. Welzijn, Gezondheid en Onderwijs. Geschiedenis van Westerwolde 6 (Groningen 1997). Sluis, R. ter. ‘De Groninger verloskundige collectie’. Stad en Lande, 11 (2002) 6-9. Spaans, Joke. Armenzorg in Friesland 1500-1800 (Hilversum 1997). Spits, J. ‘Hij heeft vooral gepoogd leemten aan te vullen’. Een geschiedenis van gemeentelijke gezondheidszorg in de stad Groningen 1919-1994 (Groningen 1995).
GERAADPLEEGDE
L I T E R AT U U R
5 69 Spits, J. ‘Roomskatholieke armenzorg in de stad Groningen 1684-heden. Historisch vooronderzoek – eerste fase’. Uitgave Geschiedeniswinkel RUG, 1998. Steendijk-Kuypers, J. Apotheek ‘De Groote Gaper’ en andere artikelen uit de winkel van de 19de eeuwse gezondheidszorg te Hoorn (Amsterdam 1983). Steendijk-Kuypers, J. Volksgezondheidszorg in de 16e en 17e eeuw te Hoorn. Een bijdrage tot de beeldvorming van sociaal-geneeskundige structuren in een stedelijke samenleving (Rotterdam 1994). Stemvers, F.A. ‘Geslachtsziektenbestrijding 1850-1880’. Tijdschrift voor de Geschiedenis der Geneeskunde, Natuurwetenschappen, Wiskunde en Techniek, 4 (1981) 1-24. Stoeder, W. Geschiedenis der pharmacie in Nederland (Amsterdam 1891). Stratingh, S.E. Groningen als woonplaats beschouwd (Groningen 1858). Stuling, J.A. à. ‘De cholera in de stad Groningen’. Scriptie Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, 1989. Suringa, K. Groningen in zijn verleden en zijn heden (Groningen 1899). Swaan, A. de. Zorg en de staat. Welzijn, onderwijs en gezondheidszorg in Europa en de Verenigde Staten in de nieuwe tijd (4e druk; Amsterdam 1993). Swinderen, Th. van. Veranderingen welke Groningen ondergaan heeft sedert het begin dezer eeuw (Groningen 1830). Swinderen, Th. van. ‘Geschiedenis van de oprigting der bewaarschool voor de armen te Groningen, en hetgeen daartoe aanleiding gaf ’. Groninger Volks-Almanak, (1841) 165-173. Swinderen, Th. van. ‘Bewaarschool voor de armen, te Groningen’. Groninger Volks-Almanak, (1842) 123-133. Taal, G. Liberalen en radicalen in Nederland, 1872-1901 (Den Haag 1980). Tammeling, B.P. 175 jaar AZG. Geschiedenis en voorgeschiedenis van het academisch ziekenhuis Groningen (Groningen 1978). Terlouw, Th.J.A. De opkomst van het heilgymnastisch beroep in Nederland in de 19e eeuw (Rotterdam 1991). Terlouw, T. ‘De opkomst van de heilgymnastiek’. Gewina, 19 (1996) 263-279. Terpstra, P. ‘… daarin gietende olie en wijn …’ (Leeuwarden 1972). Thineus. ‘Schetsen uit de stad Groningen II. Pompen en putten’. Groninger Volks-Almanak, 11 (1847) 161-167. Thomassen à Thuessink, E.J. Een woord over de gewigtige vraag: is de Aziatische Braakloop (Cholera) besmettelijk, of niet? (Groningen 1832). Thomassen à Thuessink, E.J. Algemeen Overzigt der Epidemische Ziekte, welke in het jaar 1826 te Groningen geheerscht heeft (2e druk; Groningen 1832). Timmer, E.M.A. Knechtsgilden en knechtsbossen in Nederland. Arbeidersverzekering in vroeger tijden (Haarlem 1913). Tonckens, N. ‘Een eeuw ziekenhuis aan de Munnikeholm I. Een en ander uit het bestaan van het Nosocomium Academicum 1803-1852’. Groninger Volksalmanak, (1954) 16-64. Tonckens, N. ‘Een eeuw ziekenhuis aan de Munnikeholm II. Het Algemeen Provinciaal, Stads- en Academisch Ziekenhuis, 1852-1903’. Groninger Volksalmanak, (1955) 149-159. Trip, H.J. De reiniging der stad Groningen, in verband met de veenkolonien in hare voormalige jurisdictien, van ‘t begin der vijftiende eeuw tot op den tegenwoordigen tijd (Groningen 1880). Trip, H.J. ‘Geschiedenis der ziekten die in de 17de, 18de en het begin van de 19de eeuw algemeen geheerscht hebben te Groningen’. Bijdragen tot de Geschiedenis en oudheidkunde, Inzonderheid van de Provincie Groningen IV (1867) 169-225. Tuin, Bert en Venema, Frank. Groningen op recept. Twee eeuwen farmacie 1782-1982 (Groningen 1982). Twintigjarig verslag van het Genootschap der Moederlijke Weldadigheid gevestigd te Groningen (Groningen 1845). Valk, L. van der. ‘Gilden, gildenbussen en vrijwillige contracten. De ontwikkeling van de verzekeringsmarkt 17801850’. Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis, 27 (2001) 175-200. Valk, L. van der. ‘De ziekenfondskwestie rond 1840: een Amsterdams of een nationaal probleem?’. Gewina, 26 (2003) 22-39.
GERAADPLEEGDE
L I T E R AT U U R
570 Vandewiele, L.J. Geschiedenis van de farmacie in België (Beveren 1981). Veghel, G. van. Medici contra kwakzalvers: de strijd tegen niet-orthodoxe geneeswijzen in Nederland in de 19e en 20e eeuw (Amsterdam 1991). Velden, Henk van der. Financiële toegankelijkheid tot gezondheidszorg in Nederland, 1850-1941. Medische armenzorg, ziekenfondsen en de verenigingen voor ziekenhuisverpleging op nationaal en lokaal niveau (Schiedam, Roordahuizum en Amsterdam) (Amsterdam 1993). Velden, Henk van der. Bespreking van Financiële toegankelijkheid tot gezondheidszorg in Nederland, 1850-1941 door W. Baron. Holland, 27 (1995) 115-117. Velden, Henk van der. ‘Overvloed en schaarste. De verspreiding van geneeskundige hulp in Nederland in de negentiende eeuw’. Gewina, 19 (1996) 210-230. Verdoorn, J.A. Het gezondheidswezen te Amsterdam in de 19e eeuw (Nijmegen 1965). Verhoef, P. ‘De syfilitische patiënt in drie geneeskundige tijdschriften 1800-1850. Een pleidooi voor een systematische analyse van tijdschrift-casus’. Groniek, 131 (1995) 156-175. Vermoolen, J. ‘De familie Mesdag in Bolsward’. Fryslân, (1997) 13-15. Verslag van de in het jaar 1826 te Groningen waargenomene ziekten; gegeven door de Plaatselijke Commissie van Geneeskundig Toevoorzigt aan de Regering der Stad: met bijgevoegde Aanteekeningen en Tabellen (Groningen 1828). Vet, J. de. ‘Verlichting en christendom in Nederland’ in: Wantje Fritschy en Joop Toebes, red. Het ontstaan van het moderne Nederland. Staats- en natievorming tussen 1780 en 1830 (Nijmegen z.j.) 94-122. Vlas, C. Hulpbetoon en afwering. Het Friese Groene Kruis 1901-1980 (Franeker 2001). Vogelzang, I. De drinkwatervoorziening van Nederland voor de aanleg van de drinkwaterleidingen (Gouda 1956). Vries, D. de. ‘Van ambulante oogzorg tot oogheelkunde’. Stad en Lande, 3 (1994) 2-7. Vries, L. de. Ha dokter Ho dokter, met een inleiding van Dr. O.M. de Vaal (3e druk; Bussum 1976). Vries, P. de. Kuisheid voor mannen, vrijheid voor vrouwen. De reglementering en bestrijding van prostitutie in Nederland, 1850-1911 (Hilversum 1997). Vries Reilingh, D. de en Acker Stratingh, G. Verslag van de Werkzaamheden der Typhus-commissie, gedurende de zomermaanden van 1856, te Groningen (Groningen 1856). Vries Reilingh, D. de. Geschiedkundige aanteekeningen over de epidemieen welke van het jaar 1806 tot 1865 te Groningen geheerscht hebben, uit de verslagen van de plaatselijke commissie van geneeskudig toevoorzigt te Groningen, met Bijdragen en Opmerkingen (Groningen 1869). Vijselaar, J. ‘‘De tegenwoordigen staat van het animalisch magnetismus in ons Vaderland’. Groningse medici en het dierlijk magnetisme 1813-1828’ in: J. Vijselaar, red. Sluimer en trance. Twee eeuwen dierlijk magnetisme en hypnose (Utrecht 1992) 19-39. Vijselaar, J. De magnetische geest. Het dierlijk magnetisme 1770-1830 (Nijmegen 2001). Wal, G. van der en Woude, E.J. van der. ‘De choleraepidemie van 1849 te Leeuwarden’. De Vrije Fries, 64 (1984) 94-108. Weiner, D.B. The citizen-patient in Revolutionary and Imperial Paris (Baltimore/London 1993). Wielen, P. van der. ‘Een overzicht van de geschiedenis der pharmacie in Groningen’. Pharmaceutisch Weekblad, (1915) 996-1017. Wiggen, G.J. van. In meer eerbare banen. De ontwikkeling van het tandheelkundig beroep in Nederland van 18651940 (Amsterdam 1987). Wildeboer, Dirk R. ´´Een noodkreet om hulp en erbarmen´. Iets over de armenzorg in Achtkarspelen omstreeks het jaar 1898´ II. Nieuwsblad van Noord-Oost Frielsand, (1 mei 2002). Wind, W.E.C en Wind-Zeilstra, P.T. red. Dokters in Hunsingo, Fivelingo en Westerkwartier. Kronieken en verhalen 1850-1994 (Bedum 1994). Winter, P.J. van. De lijsten der hoogst aangeslagenen in het departement van de Westereems (2 dln; ’s Gravenhage 1951-1955).
GERAADPLEEGDE
L I T E R AT U U R
5 71 Wiskerke, C. De afschaffing der gilden in Nederland (Amsterdam 1938). Woldendorp, Jac. J. Twee eeuwen (1660-1860). Uit de geschiedenis van het weeshuis der Ned. Hervormde Gemeente te Groningen (gewoonlijk genoemd het Groene Weeshuis) (Groningen/Den Haag/Batavia 1933). Woodward, J. To do the sick no harm. A study of the British voluntary hospital system to 1875 (London 1974). Woud, Auke van der. Het lege land. De ruimtelijke orde van Nederland 1798-1848 (Amsterdam 1987). Woude, R. van der. ‘‘Stadjers in 1830’. Een onderzoek naar de sociale structuur van de bevolking van de stad Groningen in 1830’. Niet uitgegeven referaat Rijksuniversiteit Groningen, vakgroep geschiedenis, kernvak Groningen 1800-1850, 2e semester 1987/1988, mei 1988. Woude, R. van der. ‘De gezondste stad in Nederland? Hygiëne, drinkwatervoorziening en stadsreiniging in Leeuwarden in de 19e eeuw’. Leeuwarder Historische Reeks III (1992) 143-185. Woude, R. van der. ‘‘Gelijkheid op krukken’. De Bataafse revolutie in de stad Groningen, 1795-1803’. Gronings Historisch Jaarboek, (1995) 39-63. Woude, R. van der en Schuit, W. van der. Oude tradities, nieuwe ambities. 200 jaar Academisch Ziekenhuis Groningen (Groningen 1997). Zanten, J.H. van. Armenzorg in Nederland. Gemeente Groningen (Amsterdam 1897). Zon, H. van. Een zeer onfrisse geschiedenis. Studies over niet-industriële vervuiling in Nederland (Groningen/ ’s-Gravenhage 1986).
GERAADPLEEGDE
L I T E R AT U U R
