Bank Wereld. Aanspreekbaar bankieren. Voorman ondernemers Michaël van Straalen en voorman banken Chris Buijink in gesprek

nummer 3 · september 2013

Bank Wereld

Aanspreekbaar bankieren Voorman ondernemers Michaël van Straalen en voorman banken Chris Buijink in gesprek Arnold Merkies (SP): ‘Meer transparantie en speculatiebubbels voorkomen’

Sector in dialoog

Europese Bankenunie: nu of nooit

Een nieuwe balans Tijdens de Algemene Ledenvergadering van de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB), en later ook in de media, sprak voorzitter Chris Buijink over de visie van de NVB. Deze visie – getiteld ‘Een nieuwe balans’ – vormt de basis voor een actieve dialoog met de samenleving. Wat staat er in de visie van de NVB? En, op welke wijze gaat de sector de dialoog de komende periode aan1? Het visiedocument is een vertrekpunt voor gesprekken die het komende halfjaar gevoerd gaan worden met de politiek, de toezichthouders, andere professionele belanghebbenden, klanten en uiteindelijk de samenleving in brede zin. Het document beschrijft de grootste uitdagingen waar de Nederlandse bankensector voor staat en geeft aan wat de sector moet zijn: dienstbaar, stabiel en competitief. De sector heeft een belangrijke maatschappelijke rol en is fair en transparant naar zijn klanten. Klant centraal  ‘Een nieuwe balans’ beschrijft op hoofdlijnen de ontwikkelingen in de relatie tussen bank en klant. Banken zorgen ervoor dat de bankproducten makkelijker te begrijpen zijn voor hun klanten door ze transparant en eenvoudig te maken. Daarbij bieden banken hun klant advies over bankproducten, waarbij het belang van de klant centraal staat. Ook wordt aandacht besteed aan twee thema’s die hoog op de agenda bij banken staan: ‘verantwoord lenen’ en ‘financiële educatie’. Financiering BV Nederland  De wijze waarop het bedrijfsleven in Nederland – maar ook de publieke en semipublieke sector – in de toekomst gefinancierd wordt, is van cruciaal belang voor (het herstel van) de economie. Banken zijn zich bewust van de belangrijke rol die zij hierbij spelen en willen in gesprek met het bedrijfsleven, de overheid, ziekenhuizen, etc. om te praten over de uitdagingen die er zijn op dit gebied. De langdurige slechte economische omstandigheden hebben hun weerslag op de financieringsmogelijkheden van het bedrijfsleven, de semipublieke sector bevindt zich in een ingrijpend veranderingsproces en banken moeten hun balansen versterken en nieuwe, striktere, regels naleven. In het visiedocument worden deze uitdagingen beschreven.

Dialoog Floris Mreijen Bestuurssecretaris

Een gezonde sector is gebaat bij Europa ‘Een nieuwe balans’ bespreekt ook de voor banken cruciale ontwikkelingen in Europa. Om de Nederlandse economie optimaal te blijven ondersteunen moet de sector grensoverschrijdend kunnen blijven opereren, met voor sommige banken Europa als thuismarkt. Europees georganiseerd bankentoezicht, gelijke regels voor alle banken in Europa en goede regelgeving die risico’s beperkt zijn van groot belang. De banken willen een structurele dialoog voeren met regelgevers en toezichthouders over de wijze waarop dit proces doorlopen kan worden. Structuur van banken  De CommissieWijffels heeft aanbevelingen gedaan over de structuur van het Nederlandse bankwezen. In ‘Een nieuwe balans’ wordt hier ook aandacht aan besteed. Risico’s die in het verleden geleid hebben tot ingrijpen van de overheid, en daarmee de belastingbetaler troffen, moeten vermeden worden. De oplossing ligt wat de banken betreft in het structureel beperken van risico’s. Dit kan gedaan worden door het verhogen van zowel de kwaliteit als de kwantiteit van de kapitaalbuffers, door goede maatregelen op het gebied van crisismanagement en meer aandacht voor cultuur en gedrag binnen banken. Cultuur en gedrag  Voor veranderingen op het terrein van cultuur en gedrag ligt een grote verantwoordelijkheid bij de sector zelf. De Code Banken zal worden hervormd en banken werken aan invoering van de bankierseed en tuchtrecht, in beginsel voor alle werknemers. Bij veel banken is zowel aan de top als in de rest van de organisatie de moreel-ethische verklaring afgelegd, soms als onderdeel van een breder cultuurtraject. Sinds begin dit jaar

2

Eigenlijk is het spectaculair: over wat we met de Europese bankenunie in een jaar tijd hebben bereikt, deden we eind vorige eeuw meer dan tien jaar toen het de totstandkoming van de Europese Monetaire Unie betrof. Het gevoel van urgentie is er nog steeds. Het is nu of nooit. Met een Europese bankenunie creëren we een Europees systeem voor het houden van toezicht, het helpen van banken in problemen en het zo nodig redden van banken zonder dat de belastingbetaler in een van de lidstaten

zijn beleidsbepalers en commissarissen van financiële instellingen hiertoe verplicht. Een andere belangrijke verandering vond plaats in het beloningsbeleid. De afgelopen jaren zijn de beloningen over de hele linie (van bestuurders tot werkvloer) gematigd. In zowel de Code Banken als Europese en nationale regelgeving zijn strikte regels gesteld om excessen te voorkomen. Dialoog  De komende jaren bieden de bancaire sector en de Nederlandse samenleving grote uitdagingen. ‘Een nieuwe balans’ is nadrukkelijk niet bedoeld als een uitgewerkte, vaststaande visie of verzameling statements. De NVB hoopt dat het document kan dienen als basis voor een dialoog tussen de sector en zijn stakeholders. In het najaar worden er diverse dialoogbijeenkomsten met stakeholders georganiseerd rondom thema’s zoals geformuleerd in de visie. Deze gesprekken zijn vooral bedoeld om te luisteren naar wensen en behoeften van ondernemers, klanten en stakeholders, en daar zo goed als mogelijk iets mee te doen. Zo wordt er gesproken over de bancaire dienstverlening aan het bedrijfsleven in brede zin en wordt er specifiek gesproken over problemen en oplossingen voor het MKB. In het najaar wordt er ook een bijeenkomst georganiseerd waar banken in dialoog gaan met de zorgsector. Een ander thema waar banken het gesprek over willen aangaan is de relatie tussen bank en klant. Het begrip ‘klantbelang centraal’ is de afgelopen jaren veel gebezigd, maar wat houdt dit nu precies in? Wat betekent het voor de klant? En hoe worden veranderingen in beleid binnen banken zichtbaar bij klanten? Dit soort vragen zullen aan de orde komen. 1

‘Een nieuwe balans’ is te downloaden via

www.nvb.nl.

Bank | Wereld

daarvoor moet opdraaien. Daarbij zijn spaartegoeden tot 100.000 euro beschermd. Het is een kwestie van doorpakken: niet alleen Europees toezicht op de grootste banken, maar op álle Europese banken. Maar dan ook een resolutiefonds op Europees niveau als banken onverhoopt in de problemen komen. Want als Frankfurt aan bijvoorbeeld Den Haag de opdracht geeft om bank X of Y te helpen met geld uit een Nederlands reddingsfonds, dan kun je voorspellen wat er gebeurt: dan geven nationale electorale overwegingen de doorslag. De kans dat een bank die is toegelaten tot de Europese bankenunie in problemen komt, wordt bij voorbaat zo klein mogelijk gemaakt. Sinds de crisis in 2008 zijn kapitaalbuffers van banken aanzienlijk versterkt, mede onder druk van de ‘Basel III-regels’. Banken moeten straks ‘schoon door de poort’. Een kritische ­beoordeling door de Europese Centrale Bank van de kwaliteit van de bezittingen van een bank moet daarvoor zorgen. De bankenunie is er niet om oude problemen op te lossen, zoals slechte beleggingen uit het verleden; die moeten eerst nationaal worden opgelost. De bankenunie is een systeem voor de toekomst. Een resolutiefonds, waaraan alleen b ­ anken een bijdrage zullen moeten leveren, komt pas in beeld nadat een aantal stevige sluizen is gepasseerd. Daarom hoeft dit reddingsfonds niet buitenproportioneel groot te zijn. Bij het overeind houden van een bank kan namelijk een bijdrage worden gevraagd aan verschillende groepen investeerders in b ­ anken, volgens een

Inhoud 4 Het nieuwe parlementaire jaar Nieuws uit Den Haag 5 Fraudecijfers Uitgelicht 6 Aanspreekbaar bankieren Dossier 8 Voorman ondernemers Michaël van Straalen en voorman banken Chris Buijink in gesprek De ontmoeting 12 Prioriteiten Litouws Raadsvoorzitterschap Nieuws uit Brussel 13 Toezichthouder moet niet op stoel regelgever gaan zitten Toegelicht

Column Wim Mijs Directeur

vooraf bepaalde hiërarchie. Het moet natuurlijk interessant blijven in een bank te investeren. Ook daar kan een robuuste bankenunie voor zorgen. Als het systeem goed werkt, is een Europees depositogarantiestelsel als sluitstuk van de bankenunie echt een vangnet. We zijn verder dan ik – begin vorig jaar bij mijn aantreden als voorzitter van het uitvoerende comité van de Europese Banken Federatie – had durven verwachten. Het is mooi mede vanuit die rol en mijn Nederlandse positie deel uit te maken van een vernieuwing die zal bijdragen aan een stabieler bankwezen en – daar ben ik van overtuigd – meer welvaart. Naast stabiliteit streeft de Nederlandse Vereniging van Banken samen met haar leden ook naar een dienstbare bankensector. Daarbij past een goede dialoog over de toekomst. Zoals u in dit nummer kunt lezen, hebben wij onze visie gepubliceerd getiteld ‘Een nieuwe balans’. Deze visie vormt de basis voor een actieve dialoog tussen de sector en de samenleving. Het belang van een goede dialoog is ook leidraad geweest bij het vernieuwen van dit ­magazine. Niet alleen is geprobeerd in de vormgeving meer licht en openheid uit te stralen, ook zult u aan de onderwerpkeuze kunnen zien dat de redactie ernaar streeft de buitenwereld naar binnen te halen. Trots presenteer ik u hierbij het resultaat. Wij zijn natuurlijk benieuwd wat ú ervan vindt. Mail uw reactie daarom naar [email protected]. Alvast bedankt!

Colofon 14 Arnold Merkies: 'Meer transparantie en speculatie­ bubbels voorkomen' Interview 16 Toekomst binnenvaartsector In beeld 17 Kredietverlening MKB & Stroomlijning kapitaaloverdrachten verbeterd De experts 18 Korte nieuwsberichten 19 Bankenbibliotheek Tips voor een app, film, boek, blog 20 Geluiden uit de samenleving Tweets en media-uitspraken

3

Redactieadres: Gustav Mahlerplein 29-35 1082MS Amsterdam Postbus 7400, 1007JK Amsterdam 020 550 2888 [email protected] Eindredactie: Eelco Dubbeling, Hanan Laghmouchi, Sofia van de Ven Redactie: Bart van Leeuwen, Floris Mreijen, Marc van der Maarel, Willem de Vocht, Ivo Bolluijt, Kirsi Rautiainen, Dominique d’Haens Fotografie: Marcel Molle, Henk Boom Vormgeving: Gijs Sierman, Amsterdam Productie: Yardmen, Amsterdam

Bank | Wereld

’sG Het nieuwe parlementaire jaar

Op dinsdag 3 september jl. zijn de Eerste en Tweede Kamer teruggekomen van reces en is het nieuwe parlementaire jaar van start gegaan. Het belooft een druk en intensief jaar te worden waarbij economisch herstel voor het kabinet een welkome steun in de rug zal zijn.

Belangrijke debatten  In de eerste twee weken hebben al direct enkele belangrijke debatten voor de bancaire sector plaatsgevonden. Het eerste debat, gehouden op dinsdag 3 september, kwam voort uit de studie1 van de Autoriteit Consument & Markt waarin de hoogte van de marges van hypotheekrentes is berekend en mogelijke verklaringen voor het margeverloop zijn onderzocht. Ook heeft de Kamer met de minister van Financiën en de minister van Binnenlandse Zaken een debat gevoerd over het gebruik van derivaten in de (semi)publieke sector. Op 9 september jl. spraken de financieel woordvoerders van de verschillende fracties in een wetgevingsoverleg over het vierde Financiële Markten-pakket2 (WFT 2014). Hierin wordt onder andere een publiekrechtelijke zorgplicht geregeld die volgens minister Dijsselbloem als extra waarborg moet dienen voor financiële dienstverleners om te handelen in het belang 1 http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-pu-

van de klant. Wim Mijs heeft op 20 juni jl. namens de Nederlandse Vereniging van Banken tijdens een rondetafelgesprek in de Tweede Kamer zijn zorgen geuit over deze maatregel. De algemene zorgplicht kan leiden tot een mogelijke verkramping van de dienstverlening van banken3. Prinsjesdag vindt traditiegetrouw op de derde dinsdag van september plaats. Voor de eerste keer zal Zijne Koninklijke Hoogheid Koning Willem-Alexander de troonrede voorlezen. Ook zal de minister van Financiën de Miljoenennota, de Rijksbegroting en het Belastingplan aanbieden aan de Tweede Kamer en worden de nieuwe kabinetsplannen bekendgemaakt. Centraal staan dit jaar de nieuwe structurele bezuinigingsmaatregelen die het kabinet zal aankondigen om te voldoen aan de Europese 3%-norm. In de Miljoenennota worden gevolgen van de nieuwe plannen van het kabinet aangekondigd en wordt aangegeven wat voor gevolgen dat heeft voor de Nederlandse schatkist. Bekend zal worden hoe het kabinet kijkt naar de plannen die in de Catshuis-overlegbijeenkomsten zijn besproken. Daar is onder andere gesproken over de rol die institutionele beleggers kunnen hebben bij hypothecaire woningfinanciering en kredietverstrekking aan het MKB.

op-de-hypotheekmarkt.html 2

Nieuws uit Den Haag Aleid van der Zwan Public Affairs Den Haag

3

nl/nieuws/2013/1962/banken-hechten-groot-

en enige andere wetten 2014

belang-aan-goede-invulling-zorgplicht.html

4

In het eerste halfjaar van 2013 bedroeg de totale schade als gevolg van fraude in het Nederlandse betalingsverkeer 18,5 miljoen euro. Dit is een aanzienlijke daling ten opzichte van het eerste en het tweede halfjaar van 2012 (was resp. 52,1 miljoen en 29,7 miljoen euro). Deze werd met name veroorzaakt door een afname van de twee grootste schadeposten: fraude met internetbankieren en skimming. Dit goede nieuws maakte de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) op 4 september jl. bekend.

Kirsi Rautiainen Veiligheid & Fraude

Skimming

De schriftelijke inbreng van feitelijke vragen door Kamerleden staat dit jaar gepland op 23 september waar het kabinet uiterlijk 27 september op moet reageren. Algemene beschouwingen   In de laatste week van september debatteren de fractievoorzitters tijdens de algemene politieke beschouwingen over het regeringsbeleid. Normaal gesproken wordt dit debat de dag ná Prinsjesdag gevoerd, maar de Tweede Kamer heeft dit jaar besloten om meer tijd uit te trekken om het debat voor te bereiden. Na de algemene politieke beschouwingen volgen de algemene financiële beschouwingen, over de rijksbegroting, in de eerste week van oktober. Ook worden in september en oktober enkele belangrijke brieven en wetsvoorstellen verwacht. Zo zal de minister van Financiën bijvoorbeeld ingaan op de manier waarop hij denkt dat het online betalingsverkeer in Nederland veilig en efficiënt blijft. Het wetsvoorstel, dat een maximale variabele beloning van 20% regelt, zal ook naar verwachting na de zomer naar de Kamer worden gestuurd. Minister Opstelten is van plan om in het najaar het Wetsvoorstel collectieve schadeafhandeling te publiceren. Al bij al een druk begin van het nieuwe parlementaire jaar.

Zie voor volledig standpunt: http://www.nvb.

Wijziging van de Wet op het financieel toezicht

Uitgelicht

Internetbankieren



blicaties/rapporten/2013/04/24/concurrentie-

5

5

Bank | Wereld

Fraudecijfers

Schade in € x 1.000 25,000

20,000

15,000

Opnieuw daling van fraude in het Nederlandse betalingsverkeer Internetbankieren  De schade als gevolg van fraude met internet­ bankieren daalde in de eerste helft van 2013 met 58% ten opzichte van de schade in de tweede helft van 2012: van 10 naar 4,2 miljoen euro. In vergelijking met dezelfde periode vorig jaar is de daling nog groter: 82%. Fraude met internetbankieren kent verschillende verschijningsvormen. De twee belangrijkste zijn ‘malware’ en ‘phishing’. Het gebruik van diverse varianten van malware was het grootste probleem (2,4 miljoen euro). Malware is een verzamelnaam voor kwaadaardige software, zoals virussen of Trojaanse paarden, waarmee online betalingsprocessen kunnen worden beïnvloed of waarmee informatie wordt gestolen. De schade als gevolg van phishing bedroeg 1,5 miljoen euro. Phishing is het door misleiding ontfutselen van persoonlijke informatie, waaronder inlogcodes. Klanten worden bijvoorbeeld per e-mail of telefonisch benaderd door criminelen die zich voordoen als bankmedewerker, en worden verleid om de vertrouwelijke informatie af te geven. Hiermee worden vervolgens overboekingen gedaan. Door effectieve systemen voor het monitoren van malware en ongebruikelijke transacties kan het overgrote deel van de internetfraude tijdig worden herkend en voorkomen. Door de campagnes van de NVB over veilig bankieren trappen consumenten minder snel in de valstrikken van criminelen. Verder werken banken intensief samen met het Openbaar Ministerie en de politie in het Electronic Crimes Task Force (ECTF).

10,000

5,000

0 1e halfjaar'12

2e halfjaar'12

1e halfjaar'13

Skimming  De schade door skimming daalde van 10,8 miljoen euro in het tweede halfjaar van 2012 naar 5,9 miljoen euro. Dat is een daling van 45%. De schade door skimming neemt af sinds het eerste halfjaar van 2012, toen 18,2 miljoen euro. In heel 2011 werd nog 38,9 miljoen euro schade geleden. De daling van de skimmingschade in het afgelopen halfjaar is voor een groot deel het resultaat van ‘geoblocking’, wat betekent dat de magneetstrip op de betaalpas standaard is ‘uitgeschakeld’ voor gebruik buiten Europa. Sindsdien kan in principe alleen nog geld worden opgenomen wanneer de consument de magneetstrip zelf weer heeft geactiveerd voor gebruik buiten Europa. Sinds de EMV-migratie in 2012 was het al vrijwel onmogelijk om in Europa geld op te nemen met geskimde kaarten. Door de EMV-chip worden betaalautomaten in de bemande retailmarkt (bijvoorbeeld winkels en horeca) niet meer aangevallen. Skimming is alleen nog mogelijk bij de onbemande betaalautomaten in de benzineen parkeerbranche en de geldautomaten. Dat komt doordat bij deze automaten de pas nog geheel in de paslezer verdwijnt, waardoor de magneetstrip nog steeds kan worden gekopieerd. Ondanks deze goede ontwikkelingen ondernemen criminelen nog steeds veel pogingen om fraude te plegen. Daarom blijven banken er alles aan doen om het betalingsverkeer veilig te houden.

5

Bank | Wereld

7

Bank | Wereld

7

Dossier Floris Mreijen Bestuurssecretaris

In het voorjaar van 2013 publiceerde de Monitoring Commissie Code Banken haar aanbevelingen over de toekomst van de Code Banken. De Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) heeft deze aanbevelingen van de Commissie ter harte genomen en ontwikkelt op dit moment een nieuwe Code Banken. Daarnaast wordt gewerkt aan een maatschappelijk statuut van de sector en wordt de bankierseed ingevoerd voor alle medewerkers van banken. Deze eed wordt gekoppeld aan gedragsregels en tuchtrecht. Hoe zien de contouren eruit?

Aanspreekbaar bankieren

 

Herziening Code Banken en invoering gedragscode met bankierseed en tuchtrecht

6

Bank | Wereld

Code Banken  De huidige Code Banken is opgesteld in 2009 en in werking getreden in 2010. De sector implementeerde hiermee de aanbevelingen van de door de NVB ingestelde Adviescommissie Toekomst Banken (de ‘Commissie-Maas’). De Code Banken was zijn tijd vooruit: veel principes die in de Code Banken staan, zijn in reactie op de financiële crisis op een later moment opgenomen in (internationale) wet- en regelgeving (CRD3 en 4, Regeling Beheerst Beloningsbeleid, Wft, etc.). Daarmee kan de vraag gesteld worden of het noodzakelijk is deze principes in de Code Banken te handhaven; naleving is immers geborgd door formele regulering en het toezicht daarop. De kracht van zelfregulering zit vooral in die onderdelen die minder geschikt zijn voor wet- en regelgeving, zoals principes die toezien op cultuur en gedrag. De Monitoring Commissie Code Banken concludeerde in haar eindrapport dat de banken de Code Banken over het algemeen goed naleven. Tegelijkertijd constateerde de Commissie dat banken hun communicatie over de Code en, meer in brede zin de dialoog met de samenleving, zouden moeten verbeteren. Met deze conclusie als uitgangspunt, en de wetenschap dat veel principes inmiddels geborgd zijn door wet- en regelgeving, wordt de Code Banken herzien. Het nieuwe document zal ontdaan worden van doublures met formele regulering. De Code blijft gericht op het borgen van goed bestuur van een bank, maar legt meer nadruk op de gewenste cultuur en het gewenste gedrag binnen de sector en introduceert de bankierseed voor alle medewerkers. De nieuwe Code Banken staat niet meer op zichzelf, maar wordt geflankeerd door een maatschappelijk statuut van de bancaire sector en een gedragscode voor alle medewerkers.

Maatschappelijk statuut  Waar de nieuwe Code Banken gericht is op het goed besturen van een bank, richt het maatschappelijk statuut zich op de rol van banken in de samenleving. In het statuut wordt beschreven wat de gemeenschappelijke waarden van de sector (moeten) zijn. Banken vervullen een essentiële rol in de Nederlandse economie. Een bank is geen gewoon bedrijf, maar een met een duidelijke publieke nutsfunctie. Daarnaast is de werking van een aantal banken relevant voor de stabiliteit van het gehele financiële stelsel. Banken dienen dan ook een evenwichtige en toekomstbestendige koers te varen. Een koers die niet eenzijdig wordt bepaald door slechts één belang, zoals dat van de aandeelhouder, maar die is gebaseerd op een afweging van de belangen van álle ­belanghebbenden (klanten, medewerkers, de samenleving als geheel en aandeelhouders en andere kapitaalverschaffers). Het maatschappelijk statuut brengt tot uitdrukking hoe de sector zijn rol en positie binnen de samenleving wil vervullen. Hiermee willen banken bijdragen aan het herwinnen van het vertrouwen van de samenleving. Een dergelijk maatschappelijk statuut sluit bovendien aan bij het eind juni gepubliceerde rapport van de Commissie-Wijffels. Gedragsregels bancaire sector en bankierseed  Om de ambities uit het maatschappelijk statuut waar te maken, is niet alleen goed bestuur nodig (herziene Code Banken). Er is ook een belangrijke rol weggelegd voor de personen die werkzaam zijn bij een bank. Waar de Code Banken de moreel-ethische verklaring voor bestuurders introduceerde, wordt deze verklaring nu omgevormd tot een bankierseed die door alle medewerkers binnen de organi-

7

satie wordt afgelegd. Deze eed is niet slechts symbolisch. Er wordt ook een set van gedragsregels geïntroduceerd, waaraan alle medewerkers en bestuurders gehouden zijn. Navolging van de gedrags­regels is niet vrijblijvend. De gedragsregels worden namelijk gekoppeld aan een systeem van tuchtrecht. Dit tuchtrecht moet het zelfreinigend vermogen van de sector bevorderen. Om de bewustwording over de gedragsregels kracht bij te zetten leggen alle natuurlijke personen waarvoor de gedragsregels gelden een eed of belofte af waarin zij verklaren zich in de uitoefening van hun functie te houden aan de gedragsregels. In de gedragsregels wordt onder meer vastgelegd dat men zich integer en zorgvuldig gedraagt en een zorgvuldige afweging maakt tussen alle belangen die bij de bank betrokken zijn. Tuchtrecht  Het tuchtrecht vormt het sluitstuk van de gedragscode. Het tuchtrecht komt in zicht zodra de reputatie van de beroepsgroep geschaad dreigt te worden. Een onafhankelijke tuchtcommissie zal uiteindelijk kunnen oordelen over het gedrag van een individuele medewerker of bestuurder en een sanctie kunnen opleggen. Aan de precieze vormgeving van het tuchtrecht en de wijze van sanctionering wordt nog gewerkt. Er wordt naar gestreefd het tuchtrecht per 1 januari 2015 in werking te laten treden. De herziene Code Banken, waarvan de naleving weer zal worden gemonitord door een onafhankelijke Monitoring Commissie, treedt naar verwachting al op 1 januari 2014 in werking.

Bank | Wereld

8

Een gesprek tussen Michaël van Straalen en Chris Buijink

Van Straalen blij om te horen dat ‘MKB-problemen serieus worden genomen door banken’

Veel MKB-bedrijven hebben het momenteel zwaar en dat geeft spanningen bij financiers. De nieuwe voorzitters van MKBNederland en de Nederlandse Vereniging van Banken willen samen het verschil gaan maken.

De ontmoeting Daan van Seventer Casper Arnolds Ondernemen & Financieren

8

Bank | Wereld

Michaël van Straalen – die de plotseling opgestapte Hans Biesheuvel vervangt als voorzitter van MKB-Nederland – neemt halverwege het gesprek enthousiast de handreiking van Buijink aan, om samen met ondernemers en de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) te kijken hoe de sector ondernemers kan ondersteunen bij het financieren van hun plannen. Het tekent de sfeer van het gesprek. De MKB-voorman Van Straalen is blij om te horen dat MKB-problemen serieus worden genomen door de banken; vooral bij kleine bedrijven verloopt de kredietverlening moeizaam. De nieuwe NVB-voorzitter Buijink, voorheen secretaris-generaal bij Economische Zaken, heeft duidelijk oog voor de moeilijkheden van (een deel van) het MKB. Tijdens het gesprek stelt Van Straalen veel kritische vragen – er is ‘flinke kritiek’ op banken vanuit zijn achterban –, maar hij is tevreden met de antwoorden van Buijink. De onderlinge verhouding tussen de nieuwe voorzitters is goed. Ze kennen elkaar al langer: als voorzitter van de Metaalunie had Van Straalen al veel contact en ging hij geregeld met Buijink van EZ op bedrijfsbezoek. Financiering MKB  In het gebouw van VNO-NCW en MKB-Nederland, met uitzicht op de oude werkplek van Buijink, vertellen ze elkaar over hun nieuwe functie. ‘Hectisch, maar boeiend’, zegt Van Straalen. Buijink wijst op het belang van banken: ‘Banken zijn er voor jou en mij als consument, maar ook voor bedrijven – voor jouw achterban, en voor grote bedrijven – om te kunnen ondernemen.’

‘Goed om te horen’, zegt Van Straalen. Maar hij ziet nog wel een aantal issues, zeker in relatie tot het MKB. ‘Vanuit het MKB wordt de bank niet altijd gevonden en dat leidt tot flinke kritiek op banken. En we weten tegelijk dat we hier doorheen moeten met elkaar en dat we allemaal een stap naar voren moeten zetten. Hoe kijk jij hier tegenaan?’ Buijink: 'Er mag dan tot 2012 sprake geweest zijn van een groei van het uitstaande krediet aan het totale MKB. Toch is het al een tijd zwaar weer in Nederland. Dat merken met name de kleinere bedrijven die zich richten op de binnenlandse markt. Sinds 2010 krimpen de leningen tot € 250.000 gemiddeld met 3,5% op jaarbasis. Dit komt enerzijds door een teruggelopen kredietvraag, anderzijds doordat banken scherp naar de levensvatbaarheid van ondernemingsplannen moeten kijken. Banken moeten ook kritisch zijn, want ze werken met spaargeld van ons allemaal en moeten aan alle regels voldoen: ze moeten  meer solide worden, hun vermogenspositie verstevigen. Voor sommige bedrijven wordt het moeilijker om aan hun betalingsverplichtingen te voldoen, bijvoorbeeld naar banken toe. Het aantal MKBondernemers in bijzonder beheer bij de banken is de afgelopen jaren sterk gegroeid. Gelukkig zijn er in iedere branche ook nog steeds bedrijven die zich weten te onderscheiden en goed door de crisis komen.’ Van Straalen: ‘Als je kijkt naar het MKB, dan zie je ook bedrijven waar het goed gaat, zoals op export gerichte bedrijven, of bijvoorbeeld bedrijven die zich op verkoop via internet hebben gericht. Maar er zijn ook bedrijven die proberen om heel dynamisch te reageren en daarvoor behoefte

9

Bank | Wereld

10

hebben aan nieuwe kredietlijnen of versterking van de huidige kredietfaciliteiten, maar vervolgens de rem vinden in de bancaire wereld. Daar maak ik me oprecht zorgen over. Dat zijn geluiden die ik dagelijks hoor. Je kunt geen ondernemer spreken of je wordt op de kritische houding van banken bij kredietverstrekking aangesproken. Dat is niet goed. Daar moeten we van weg.’ Alternatieve financieringsvormen  In alternatieve financieringsvormen, buiten het reguliere bancaire krediet, ziet Van Straalen niet meteen dé oplossing. ‘Voor het kleine MKB bestaat Qredits. Een initiatief van de grootbanken en de overheid, voor ondernemers die niet bij een bank terechtkunnen. Ook ontstaat er financiering via crowdfunding en kredietunies, maar de omvang daarvan is nog heel beperkt. Ondernemers, zeker binnen het MKB, hebben moeite om financiering te vinden. Heb jij ideeën hoe we dat kunnen doorbreken?’ Buijink pleit voor verdere diversificatie van de financiering: ‘In Nederland gaat het meeste krediet voor kleine bedrijven via de bank en dat zal vermoedelijk niet snel anders worden. Maar het is goed als we een wat meer divers aanbod krijgen aan financiering, juist ook voor het MKB. Zo is crowdfunding interessant voor sommige ondernemers, zeker als opstapje. Als een ondernemer erin slaagt om voor zijn idee een bepaald bedrag bij elkaar te krijgen is dit een goede stap in de richting van een bancair krediet. Maar het is inderdaad nog klein in omvang. Kredietunies komen in Nederland nog maar moeizaam van de grond. Er is scherp toezicht en zo’n kredietunie moet goed gemanaged worden. Het is belangrijk om het er met z’n allen goed over te hebben. Kredietverlening is niet gemakkelijk. Ik vind dat banken hun kennis en ervaring ter beschikking moeten stellen om mee te denken over dat soort initiatieven, meedenken over hoe dat op een verantwoorde manier kan. Voor hele kleine bedrijfskredieten bestaat ook Qredits – je noemde dat net al. Voor alle bedrijven geldt dat het soms nodig zal zijn om meer eigen vermogen aan te trekken, al geef je dan misschien zeggenschap weg als eigenaar, maar als je het goed aanpakt haal je meteen ook expertise naar binnen. Ik denk dat het goed is als we met elkaar kijken hoe we ook kleine bedrijven die daar behoefte aan hebben met informatie kunnen ondersteunen.’ Ondersteuning MKB  Van Straalen: ‘Wij zijn als ondernemersverenigingen en branches al langer met bedrijven en ook met de banken in

Bank | Wereld

gesprek om ondernemers goed te adviseren bij het indienen van een kredietverzoek. Die ondersteuning is noodzakelijk geworden door de meer kritische houding van banken. En we doen dat vanuit MKB-Nederland op verschillende manieren: we geven o.a. informatie over financiering en ondernemen. We hebben gezamenlijk ondernemerskredietdesk.nl ingericht, waar ondernemers niet alleen als ze ergens tegenaan lopen het kunnen melden, maar waar ze ook voor advies terechtkunnen. We kunnen die ondersteuning steeds beter leveren, maar toch lukt het nog niet helemaal. Wat zouden banken en de NVB nog extra kunnen doen om het beschikbare bancaire krediet optimaal in te zetten?’ Buijink: ‘Wij hebben in samenwerking met jullie en het ministerie van Economische Zaken inderdaad de Ondernemers Krediet Desk opgezet. Die mag opnieuw extra onder de aandacht worden gebracht. En we moeten de input die we van ondernemers ontvangen goed analyseren, zodat we met elkaar betere ondersteuning kunnen bieden. We kunnen ook als NVB, en dat kan samen met jullie, rondetafelbijeenkomsten houden met ondernemers: oké jongens, tell us. Bij de NVB komt er ook een commissie Zakelijke Dienstverlening waar MKB-krediet hoog op de agenda zal staan. Van Straalen: ‘Ik ben blij dat te horen. Het probleem van MKB-kredieten ligt dus op tafel. Er wordt serieus naar gekeken en er wordt niet weggedoken. Dat waardeer ik enorm.’ Concurrentie banken bevorderen  Na de magere jaren komt er weer een moment dat het beter gaat met de economie. Van Straalen ziet dan een gevaar voor de manier waarop banken wellicht zullen kijken naar financiering van MKB-bedrijven. ‘Worden de MKB-bedrijven, die steeds krapper gefinancierd zijn en vaak eigen vermogen of pensioenen hebben ingezet voor personeelsbehoud, straks niet daarvoor gestraft bij een nieuwe kredietaanvraag? Het kan toch niet zo zijn dat ze dan geen krediet krijgen? Of wordt er dan ruimhartig gekeken?’ ‘Ruimhartig?’, zegt Buijink wat verwonderd. ‘Mijn oproep aan de banken zou zijn: doe je werk, beoordeel zakelijk, betrouwbaar, met respect voor je opgebouwde relatie met de klant. En leg het heel goed uit wanneer het niet rondkomt.’ De beperkte concurrentie tussen Nederlandse banken is met name voor het MKB problematisch, schreef minister Kamp van Economische Zaken in juni. Van Straalen is het daarmee eens: ‘Concurrentie tussen banken is noodzakelijk. Zo eenvoudig is het. Bovendien kunnen onder-

Van Straalen: ‘Vanuit het MKB wordt de bank niet altijd gevonden en dat leidt tot flinke kritiek op banken.’

10

Bank | Wereld

Buijink: ‘Mijn oproep aan de banken zou zijn: doe je werk, beoordeel zakelijk, betrouwbaar, met respect voor je opgebouwde relatie met de klant’

nemers in de huidige situatie niet zo makkelijk andere financiers bereid vinden om in te stappen. Er is weinig keus en soms heeft het te maken met de lage kredietwaardigheid van ondernemingen. Maar ik hoop dat de beweeglijkheid van ondernemers ten aanzien van hun bank in de toekomst weer beter wordt.’ Ook Buijink zou graag meer concurrentie zien tussen banken. ‘In Nederland ben je voor je MKB-financiering hoofdzakelijk aangewezen op de drie grootbanken. Het zou prima zijn als daar nieuwe toetreders bij zouden komen. Dat geldt voor banken net zo als voor andere bedrijven: als er meer concurrentie is, dan bevordert dit de kwaliteit van het bedrijf. Daarom is het ook van belang dat we er in slagen dat we één Europese bankenmarkt krijgen. Het is ook van belang dat we een diverser aanbod voor bedrijven kunnen neerzetten, andere financieringsmogelijkheden die goed en betrouwbaar zijn, naast het spoor van de banken. Banken kunnen dan misschien participeren, maar andere partijen ook. Verzekeraars denken al na over hoe ze een grotere bijdrage kunnen leveren aan bedrijfsfinancieringen, ook aan het MKB.’ De strengere houding van de toezichthouders komt aan bod. Van Straalen wil graag weten of dat de concurrentie ook beperkt. Buijink antwoordt voorzichtig: banken moeten zich volgens hem vooral bescheiden opstellen en eerst en vooral naar zichzelf kijken. Het is best begrijpelijk vanuit de situatie van 2008 en erna, dat er een roep is geweest om meer regels en begrenzingen, meent Buijink. ‘Maar die zijn uiteindelijk niet concurrentiebevorderend. Net als de concurrentiebeperkende voorwaarden voor de banken met staatssteun.’ Buijink is blij dat het kabinet op termijn ABN AMRO naar de markt brengt. Scherp toezicht kan ook negatieve effecten hebben, bijvoorbeeld voor het MKB, waarschuwt Buijink ten slotte. Een verscherpte zorgplicht voor banken, ook richting kleine bedrijven, zou voor MKB’ers negatief kunnen uitpakken. ‘De Autoriteit Financiële Markten zou dan gaan bekijken of een bank zich wel heeft gehouden aan wat die zou moeten

doen. Daarbij moet je ervoor waken dat het onmogelijk wordt om met het bankiersoog te bankieren, want als het verantwoord is, maar mogelijk botst met regels van de AFM loop je niet enkel het risico van een boete, maar ook dat je naam in de krant komt. Dat zou tot verkramping bij de banken kunnen leiden.’ Klant centraal  Van Straalen vertelt dat MKB’ers de afgelopen jaren de relatie met hun bank hebben zien veranderen. ‘Die is afstandelijker geworden, rigide, alsof het niet meer is dat je er samen uit wilt komen. En dat hebben ondernemers juist nu wel nodig: de bank als partner, die meedenkt. En die helder communiceert.’ Hier haakt Buijink op in door aan te geven dat de banken dit signaal serieus nemen. De relatie met de klant moet centraal staan; dit is ook een belangrijk uitgangspunt van de in juni gepresenteerde toekomstvisie voor de bankensector. Buijink benadrukt de noodzakelijke verandering: ‘In de ogen van veel mensen hebben banken de afgelopen jaren veel ongemak veroorzaakt. Het is de perceptie dat we het erbij hebben laten zitten en dat we het land in een situatie gebracht hebben met veel economische en persoonlijke pijn. Het is nu aan de banken om te laten zien dat we toe willen naar een stabiele, competitieve en dienstbare sector. We willen weer terug naar het relationele bankieren, dat je als klant voelt dat je relatie ertoe doet. Daar werken we aan met de vernieuwing van onze eigen Code Banken. Het volstaat niet dat we daar van alles over roepen. We moeten door gedrag het vertrouwen terugwinnen.’ Van Straalen: ‘Je maakt duidelijk dat er een frisse wind waait bij de NVB. Ik ben blij dat te horen.’ Noot van de redactie  Oud MKB-voorzitter Hans Biesheuvel heeft op 9 september jl. bekend gemaakt een nieuwe beweging te starten: Ondernemend Nederland (ONL). Ten tijde van het interview was dit nog niet bekend.

11

Bank | Wereld

Nieuws uit Brussel Martijn Vliegenthart Public Affairs Brussel

Geloofwaardig, groeiend en open Europa  De Europese Raad kent vanaf 1 juli een nieuwe Raadsvoorzitter in Brussel: Litouwen. Ieder halfjaar rouleert de Raadsvoorzitter die zal optreden namens de 28 lidstaten. Litouwen zal als voorzitter de Raadsvergaderingen leiden, de agenda’s bepalen en, belangrijker, de prioriteiten in de Raad sturen. Litouwen heeft drie kernwaarden verbonden aan haar Raadvoorzitterschap: ‘een geloofwaardig, groeiend en open Europa’. Litouwen is lid geworden van de Europese Unie in 2004 en telt bijna drie miljoen inwoners. Aankomend halfjaar belangrijke periode  Het aankomend halfjaar wordt een belangrijke periode. Het is de laatste kans om te komen tot besluiten op het gebied van Europese financiële wet- en regelgeving die zijn voorgesteld n.a.v. de crisis. Vanaf begin volgend jaar zullen de EU-instellingen hun focus richten op de EU-verkiezingen van eind mei 2014. Wetgeving die blijft liggen kan van tafel worden gehaald door een nieuwe Commissie en het Parlement. De Commissie presenteert in september nog een aantal wetgevingsinitiatieven: de regulering van benchmarks, de communicatie t.a.v. schaduwbankieren en een verordening geldmarktfondsen. Een maand later volgt de Securities Law Directive en UCTIS VI. Medio oktober zal de Commissie een follow-up presenteren van de aanbevelingen van de Expertgroep Liikanen over de hervorming van de Europese

Prioriteiten Litouws Raadsvoorzitterschap bankensector. Tegen het einde van het jaar verwacht men een Commissie-rapport t.a.v. de herziening van de werkwijze van de drie Europese financiële toezichthouders (ESA’s). Ook in Frankfurt en Londen zit men het aankomend halfjaar niet stil. De Europese Centrale Bank en de Europese Bankenautoriteit zullen zich voorbereiden op nieuwe toezichtfuncties, het opzetten van bankbalansassessments en stresstesten, het opstellen van een gelijke set van regels (Single Rulebook) en Europese technische standaarden waarvoor op dit moment vele consultaties worden uitgeschreven. Prioriteiten financiële diensten  De prioriteiten van het Litouws Raadsvoorzitterschap wat betreft financiële diensten zijn de Bankenunie, de Verordening Europees Resolutiemechanisme SRM, de Richtlijn Bankherstel en -resolutie BRRD en de Richtlijn Depositogarantiestelsel DGS. Waar het gaat om BRRD zal Litouwen naar een Europees akkoord toewerken tussen de Raad en het Parlement voor het einde van het jaar. Hetzelfde geldt voor DGS (tweede lezing). T.a.v. het SRM, 10 juli gepresenteerd door de Commissie, zal Litouwen de lidstaten op één lijn proberen te krijgen middels een Raadstandpunt. Bij securities-wetgeving is MiFID/MiFIR een prioritair dossier waarvoor de Litouwers een Europees akkoord proberen te vinden. Dit geldt ook voor Central Securities Depositories. Verder zal er worden gewerkt

aan de wetgeving marktmisbruik (MAR/ MAD), UCITS V, langetermijninvesteringen, de Verordening geldmarktfondsen (schaduwbankieren) en de regulering van benchmarks. Onderhandelingen over het voorstel basisbankrekeningen en de follow-up op Liikanen zal het Litouws Raadsvoorzitterschap proberen verder te brengen. Hierover zal het een zgn. voortgangsrapport presenteren aan het einde van zijn voorzitterschap. Het wetgevingspakket basisbankrekeningen gold in eerste instantie niet als prioriteit voor de Raad, maar is door politieke druk vanuit de Commissie en het Parlement alsnog als prioriteit aangemerkt. Minder tijd zal de Raad vrijmaken voor PRIPS, Betaaldiensten (PSD) en Securities Law Directive. De herziening van de vierde Antiwitwasrichtlijn is een prioriteit voor de Litouwers. Men zal proberen om een Raadstandpunt te bereiken en mogelijk te starten met triloogbesprekingen met het Parlement aan het einde van het jaar. Op belastinggebied is de Financiële Transactietaks (FTT) geen prioriteit; belastingontduiking en -fraude zijn dat wel. De data van de ECOFIN-vergaderingen, waar de ministers van Financiën bijeenkomen, zijn vastgelegd, te weten 15 oktober, 15 november en 10 december. Een informele ECOFIN vindt plaats op 13 en 14 september. Na Litouwen zal Griekenland het stokje van Raadsvoorzitter overnemen. Daarna is Italië aan de beurt. Nederland is Raadsvoorzitter van 1 januari 2016 tot 1 juli 2016.

Algemene zorgplicht

Toegelicht Willem de Vocht Sparen, Lenen & Beleggen

Basisprincipe financiële dienstverle­ ning  Banken hebben een bijzondere verantwoordelijkheid naar hun klanten. Zoals het kabinet vaststelt, beschikt de consument in de regel over minder kennis en informatie dan de bank. Banken zijn zich zeer bewust van dit verschil in kennisniveau en willen naar beste kunnen invulling geven aan deze bijzondere verantwoordelijkheid en verplichting naar hun klanten. Niet alleen ten behoeve van klantvriendelijkheid en klanttevredenheid, maar als basisprincipe bij financiële dienstverlening. Het gaat om het op maat adviseren over passende, begrijpelijke en transparante producten en om zo goed mogelijke dienstverlening. Banken voeren op dit vlak veel veranderingen door (productvereenvoudiging en klantbelang centraal-programma’s) en zullen dat ook blijven doen. Het centraal stellen van het klantbelang eindigt niet bij mooie woorden, het is een daadwerkelijke invulling van het productaanbod van banken en moet blijken uit het gedrag van medewerkers. Tegelijk mag van de klant worden verwacht dat die zich naar beste kunnen verdiept in het product en een afgewogen keuze maakt, ook rekening houdend met de eigen financiële situatie. Algemene zorgplicht  De Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) begrijpt de wens

12

Bank | Wereld

Toezichthouder moet niet op stoel regelgever gaan zitten om de consument nog verder te beschermen door middel van het opnemen van een algemene zorgplicht in de Wet financieel toezicht (Wft). Echter, gelijktijdig onderschrijft de NVB de bezwaren van de Raad van State tegen het wetsvoorstel. De NVB vindt met de Raad van State dat aan de bescherming van consumenten en bedrijven door de brede bijzondere zorgplicht (Burgerlijk Wetboek en Wet financieel toezicht) al tegemoet is gekomen. Naar de mening van de NVB voegt het voorgestelde artikel in de Wft, dat de algemene publiekrechtelijke zorgplicht zou introduceren, op papier, niets toe aan de bestaande inkleuring van het bestaande stelsel van (privaatrechtelijke en publiekrechtelijke) zorgplichten. Bevoegdheden AFM  De NVB is van mening dat de bevoegdheden die de AFM nu heeft, voldoende zijn binnen het stelsel van de bijzondere zorgplichten. Bij een zeer open norm, zoals nu wordt voorgesteld, is onduidelijk in welke situaties de AFM zal handhaven1. Dit leidt – onontkoombaar – niet alleen tot onzekerheid bij f­ inanciële instellingen wat betreft gedrag dat in de toekomst niet meer mag, maar ook wat betreft gedrag dat achteraf wordt bestraft zonder dat vooraf duidelijk was dat het om ongeoorloofd gedrag zou gaan. De handhavingsmogelijk­heden die de AFM

13

op basis van het wetsvoorstel zou verkrijgen mogen er niet toe leiden dat de toezichthouder nieuwe zelfstandige zorgplichtnormen kan introduceren. Dat primaat zou moeten liggen bij de minister van Financiën dan wel de Tweede Kamer, zodat parlementaire controle voldoende geborgd is. De NVB pleit ervoor om bij de introductie van de algemene zorgplicht in de Wft waarborgen in te bouwen om de zekerheid ten aanzien van de toepassing door de AFM van deze norm te vergroten. Hierbij kan gedacht worden aan een toevoeging bij het artikel, zodat de AFM uitsluitend kan handelen op basis van deze generieke bepaling als een instelling ‘evident in strijd handelt’ met het belang van de consument of begunstigde. Daarnaast zouden middels een in te voeren regulier overleg tussen de financiële sector, het ministerie van Financiën en de AFM, in combinatie met een parlementaire controle, deze normen nader ingekaderd kunnen worden. 1. Er is immers niet in de wet vastgelegd wat een ‘evidente schending’ is.

Bank | Wereld

Interview

Meer transparantie en speculatiebubbels voorkomen

1995

Medewerker Vrije Universiteit boekhandel 1995-1997 IBM Credit Card Billing Development 1997-1998 IBM Global Services Deployment 1998-1999 Bortiboll 1999-2002 Communications CSC 2006-2012 Beleidsmedewerker Financiën, SP Tweede Kamerfractie 2012-heden Woordvoerder Financien, SP Tweede Kamerfractie

Arnold Merkies van de SP is Tweede Kamerlid. Een kennismaking met deze financieel woordvoerder.

Interview met Arnold Merkies, SP

14

Curriculum Vitae/Biografie

Dominique d'Haens Public Affairs Den Haag

Bank | Wereld

Wat is uw affiniteit met de financiële sector?  Na mijn studie economie heb ik eerst een tijd in de ICT gewerkt, onder andere als analist van financiële bedrijfsprocessen. Zo hield ik me bij IBM bezig met de wereldwijde verwerking van creditcardbetalingen. Voor ik in de Tweede Kamer kwam heb ik zes jaar lang als beleidsmedewerker Financiën de SP-fractie ondersteund. De crisis in de financiële sector heeft me al vanaf het begin gefascineerd. Eerst was er nog een staat van ontkenning. Het was iets dat in Amerika speelde. Hier was alles op orde. Het heeft nog een flinke tijd geduurd voordat het besef begon door te breken dat ook hier iets moest veranderen.

Wat zijn volgens u de belangrijkste voorwaarden voor effectief Euro­ pees toezicht?  In het verleden hebben we gezien dat er bij toezichthouders blindheid bestaat voor een aantal maatschappelijke ontwikkelingen: vastgoedbubbels, zich almaar ophopende schulden, verstopte risico’s, etc. Ook een Europees toezichthouder kan in die valkuil lopen. Daarvoor moet je sterk in je schoenen staan en niet te veel met de waan van de dag meegaan. Ook moet Europees toezicht geen vrijbrief worden voor een nog sterkere marktconcentratie. We zijn niet gebaat bij nog grotere banken in Europa.

Wat zijn uw speerpunten als financieel woordvoerder voor het ko­ mend jaar?  Alhoewel het veiliger en gezonder maken van de financiële sector een voortdurend punt van aandacht is, zal er een hoop van komend jaar afhangen. Met name als het gaat om het vormgeven van het Europese toezicht. Een punt van aandacht van mijn kant zal zijn dat het niet de ruimte moet ontnemen voor nationale overheden om consumenten in eigen land voldoende bescherming te kunnen bieden. Daarnaast zal mijn partij zich uiteraard blijven verzetten tegen oplossingen die vooral op het bordje komen te liggen van de belastingbetalers, of liever gezegd diegenen die de dupe worden van bezuinigingen. Het redden van banken heeft ons al veel te veel gekost. Als het gaat om de rol van de banken in de economie, dan zullen we voor de korte termijn moeten kijken hoe we voorkomen dat bedrijven verstoken blijven van kredieten. Als prioriteit voor de wat langere termijn zou ik stellen dat we moeten kijken hoe schulden kunnen worden afgebouwd bij burgers en bij bedrijven. De opbouw van schulden is in het verleden te veel aangemoedigd. De uitdaging wordt om die schade weer ongedaan te maken. Dat vergt tijd, maar is wel noodzakelijk. Een andere belangrijke speerpunt is de aanpak van belastingontwijking en belastingconcurrentie. Overheden lopen daardoor veel geld mis, hetgeen ten koste gaat van noodzakelijke publieke voorzieningen. Ook betekent het een lastenverschuiving van multinationals naar burgers en het midden- en kleinbedrijf. Ook de aanpak van belastingontwijking vereist een internationale aanpak. Nederland zou daarin een voortrekkersrol kunnen spelen, maar doet nu het omgekeerde. Een paar maanden geleden heb ik een achttal voorstellen gedaan waar het kabinet direct mee aan de slag kan. Het kabinet heeft door haar afwachtende houding al veel tijd verloren.

Bent u tevreden met de aanbevelingen van de Commissie-Wijf­ fels?  Ik had gehoopt op meer concrete aanbevelingen. Natuurlijk is een pleidooi voor dienstbare banken die de consument centraal zetten goed, maar na ruim vijf jaar crisis mag je toch wel wat meer verwachten dan dat. Een zinvolle aanbeveling vind ik het voorstel om standaardproducten in te voeren, zodat consumenten beter een vergelijking kunnen maken tussen de verschillende banken. Waar denkt u dat banken staan wat betreft cultuurverandering en welke stappen moeten eventueel nog worden genomen?  Ik hoor bankiers vaak zeggen: ‘We doen toch al zo veel’. Het gaat mij er niet om dat er veel wordt gedaan, maar dat het juiste wordt gedaan. Richtlijnen uit Brussel kunnen hele boekwerken omvatten en toch de cruciale regels missen die nodig zijn om consumentenbelangen te beschermen, om te zorgen voor meer transparantie of om meer speculatiebubbels te voorkomen. Ook zou het goed zijn wanneer erover wordt nagedacht hoe cultuurverandering van blijvende aard is. Wat gaat men doen met de beloningen van bestuurders wanneer de bomen weer tot in de hemel lijken te groeien? Nu zijn banken misschien terughoudend met het nemen van risico’s en het geven van kredieten, maar zodra de economie aantrekt kan men weer doorschieten naar de andere kant. Wanneer je dan niet van tevoren heel erg duidelijke afspraken hebt gemaakt, loop je al snel het risico dat de waan van de dag de overhand neemt. Wat we juist nodig hebben zijn afspraken die zich richten op langetermijnstabiliteit, met altijd in het achterhoofd hoe reële economie er het best mee gediend is. In het verleden is te vaak elke innovatie in de financiële sector toegejuicht, zonder er bij stil te staan of dit wel in ieders belang is en of we er met z’n allen beter van worden. Om dat te voorkomen is niet alleen een cultuuromslag nodig, maar ook goede afspraken om te borgen dat die cultuuromslag blijvend is.

15

Bank | Wereld

In beeld Edmond Stassen Ondernemen & Financieren

In de binnenvaart wordt door schippers hard gewerkt in veelal kleine familieondernemingen. Ondanks de grote inzet komen zij moeilijk rond. De financiële en economische crisis trekt een zware wissel op de ­binnenvaartsector. Tot het uitbreken van de crisis in 2008 was het juist de vraag of de scheepscapaciteit wel voldoende was om de groei van het goederenvervoer over water op te kunnen vangen. Er werd op termijn een tekort aan schepen, losplaatsen en matrozen voorzien. Schippers, (Europese) overheden, banken en andere marktpartijen voorzagen een groei van het goederenvervoer van wel 40 tot 80 procent in de periode tot 2020. Door de laagconjunctuur hebben verschillende bedrijfstakken, zoals de bouw, de transportbehoefte zien teruglopen, terwijl de vervoerscapaciteit van goederen juist sterk is uitgebreid. In de binnenvaart is er daardoor op dit moment te weinig lading voor de schepen die er zijn en dat leidt tot lagere vrachttarieven en omzetdaling. Het traditionele karakter van de binnenvaart met weinig samenwerking voorkomt dat de sector zich snel aan de nieuwe werkelijkheid aan kan passen. De omgeving van de binnenvaart verandert echter wel, zoals blijkt uit de tendens tot consolidatie bij bevrachters en containeroperators. Tevens is de concurrentie van de modaliteiten rails en weg groot: de railtracés worden verder uitgebreid en het wegvervoer kan zich door samenwerking binnen de branche gemakkelijker aanpassen aan de ontwikkelingen in de markt op gebieden als capaciteit en milieueisen.

Toekomst binnenvaartsector

Schippers aan het roer De binnenvaartsector kan overigens niet over één kam worden geschoren; de sector bestaat uit afgescheiden deelmarkten zoals droge-lading-, container- en tankvaart. De problematiek van overcapaciteit speelt specifiek in de droge-lading- en containervaart, en bedraagt ongeveer 15 procent1, waarbij het zeer onzeker is of dit op de middellange termijn zonder maatregelen weer in evenwicht komt. De Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) is met name bezorgd over de toekomst van schippers binnen de droge-lading- en containervaart. Deze traditionele segmenten kenmerken zich door zelfstandigheid en kleinschaligheid. Daarbij heeft men grote moeite om de uitdagingen op het terrein van continuïteit, milieu en flexibiliteit in goede samenwerking het hoofd te bieden. Op moderne, jonge schepen rusten relatief hoge financieringslasten, die in deze tijd moeilijk op te brengen zijn. Oudere schepen blijven lang in de vaart, waardoor de capaciteit nauwelijks vermindert. Banken willen vanuit hun maatschappelijke rol betrokken zijn bij het zoeken naar oplossingen voor de binnenvaart. Wil de binnenvaartsector een gezonde toekomst tegemoet gaan, dan zal de binnenvaartsector daadkrachtig moeten omschakelen naar een modernere structuur. Alleen door samenwerking, innovatie en professionalisering kan de prijsdruk in de logistieke keten overwonnen worden. Er zal een toekomstgerichte marktstructuur moeten ontstaan waarbij capaciteitsbeperking en -flexibiliteit essentieel zijn. Uiteraard ondersteunt de NVB de binnenvaartbranche met kennis en expertise om tot een dergelijke aanpak te komen. 1. Bron: Herstel binnenvaart uit zicht, ING Economisch Bureau

16

Bank | Wereld

Stroomlijning kapitaal­ overdrachten verbeterd De experts Menko Been Sparen, Lenen & Beleggen

De overdracht van particulier kapitaal tussen financiële instellingen verloopt aanzienlijk sneller sinds het Verbond van Verzekeraars en de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) medio vorig jaar een nieuw protocol overeenkwamen. Het overgrote deel van de kapitaaloverdrachten (95 procent) wordt nu gerealiseerd binnen veertien dagen nadat de overdragende partij alle benodigde documenten heeft ontvangen, zo blijkt uit een eerste evaluatie door het Centrum voor Verzekeringsstatistiek. Doel van het Protocol Stroomlijning Kapitaaloverdracht (PSK) is om de overdacht van kapitaal van consumenten – bijvoorbeeld bij de expiratie of afkoop van een bankspaarproduct, lijfrente of beleggingsverzekering – te vergemakkelijken en te versnellen. Het gaat steeds om een fiscaal geruisloze voortzetting van een fiscaal gefaciliteerd product bij een andere aanbieder. Daartoe zijn werkafspraken gemaakt tussen financiële instellingen over doorlooptijd, procedures en formulieren die worden gebruikt. Ook krijgt de klant meer zekerheid, doordat hij recht heeft op een wettelijke rentevergoeding als de overdracht langer duurt dan veertien dagen. Op de website van de NVB is uitgebreide informatie hierover te vinden evenals links naar de PSK-deelnemers. Het PSK blijkt in de praktijk zijn nut te bewijzen. Vorig jaar werd in de maanden maart en juni in ongeveer 84 procent van de gevallen het particulier kapitaal binnen veertien dagen overgeboekt; in de periode aprilmei dit jaar was deze score verbeterd tot 95 procent. Uit een enquête onder de deelnemers aan het PSK blijkt dat ook in de situaties waarin de overdracht langer duurt dan veertien dagen verbetering optrad. Zo daalde het aantal overdrachten waarmee vijftien tot dertig dagen waren gemoeid van dertien naar vier procent en nam het aantal transacties dat langer duurde dan dertig dagen af van drie naar één procent. Ik vind deze uitkomsten zeker bemoedigend. Uiteraard blijven wij streven naar nog betere resultaten. Komend jaar zal daarom de werking van het protocol wederom worden geëvalueerd en de uitkomsten zullen medio 2014 worden gepubliceerd.

Kredietverlening MKB De experts Edmond Stassen Ondernemen & Financieren

Hoewel er lichtpuntjes zijn, hebben consumenten nog weinig vertrouwen in de toekomst en houden ze de hand op de knip. Ondernemers zien de laatste jaren hun omzetten dalen en stellen investeringen uit of zelfs af. Banken zien dat terug in de vraag naar krediet en merken ook dat ondernemers hun plannen vaker niet meer rond krijgen. De slechte economische vooruitzichten zorgen ervoor dat banken scherper naar de levensvatbaarheid van plannen kijken. Plannen die vóór de crisis te realiseren waren, zijn dat vaak nu niet meer. De nieuwe tijdgeest blijkt aan sommige ondernemers ook juist kansen te bieden. Goede ondernemers weten raad met de druk om ondernemingsplannen te verbeteren en denken, al dan niet geholpen door professionals, ook nadrukkelijk na over de verschillende mogelijkheden van financiering van hun bedrijf. Er zijn de afgelopen jaren veel initiatieven geweest voor alternatieve of aan bankfinanciering complementaire financieringsvormen. Veel van die initiatieven moeten de komende jaren hun bestaansrecht bewijzen. Goede ondernemers kijken verder dan de bank en denken na over de ­financieringsmix die het beste bij hun bedrijf en persoon past. Heeft mijn bedrijf genoeg eigen vermogen? Kan ik mijn financieringsbehoefte verkleinen met leasing of factoring? Past crowdfunding misschien in mijn marketingstrategie? Ook de overheid staat ondernemers bij met verschillende stimuleringsregelingen. De overheid zal de levensvatbaarheid van plannen echter ook – net als banken – kritisch bekijken, aangezien zij ook de kosten van verliezen zal moeten dragen. Ik ben bezorgd over het beeld dat lijkt te ontstaan dat ondernemers denken niet meer bij een bank aan te kunnen kloppen. Hoewel een bank scherper zal kijken naar levensvatbaarheid, moet niet vergeten worden dat banken 360 miljard euro bij Nederlandse bedrijven hebben uitstaan, waarvan ruim 100 miljard bij het MKB. Banken zijn daarmee een zeer belangrijke financier en ondernemers doen er altijd goed aan om hun plannen bij een bank voor te leggen. Banken willen graag bedrijfskredieten verlenen, want kredietverlening is en blijft een kernactiviteit van een bank.

17

Bank | Wereld

tKortKortKortKortKortKortKortKortKortKortKortKortKo

Banken ondersteunen het Energieakkoord voor duurzame groei

Namens de sector ondertekende plaatsvervangend directeur Eelco Dubbeling van de Nederlandse Vereniging van Banken op vrijdag 6 september jl. in Den Haag het akkoord, evenals ruim veertig andere organisaties. De banken willen – mede vanuit hun maatschappelijke verantwoordelijkheid – een bijdrage leveren. De banken hebben de zogeheten tiende pijler van het Energieakkoord ondertekend. De tiende pijler wordt gevormd door een omvangrijk financieringsprogramma gericht op het vrijmaken van de enorme investeringen die nodig zijn voor de transitie zoals beoogd in het Energieakkoord. Concreet heeft de Nederland-

se Vereniging van Banken afgesproken dat zij samen met de overheid het Expertisecentrum Financiering zullen opzetten voor kleinschalige en innovatieprojecten. De details hiervan zullen worden vastgelegd in een separate Green Deal. Verder zal de Nederlandse Vereniging van Banken samen met het Verbond van Verzekeraars, de Pensioenfederatie en de overheid de komende maanden de voorwaarden nader uitwerken hoe bancaire financieringen van grootschalige duurzame energieprojecten gestalte kunnen krijgen. Begin 2014 zal een uitwerking hiervan worden gepresenteerd.

Geen akkoord Algemene Bank CAO

Donderdag 22 augustus j.l. hebben werkgevers en vakbonden opnieuw overlegd over een nieuwe Algemene Bank CAO. De onderhandelingen zijn vastgelopen. CAOpartijen hebben het afgelopen jaar met elkaar gesproken over het sluiten van een nieuwe Algemene Bank CAO. Inzet daarbij was om tot gezamenlijke maatregelen te komen op het gebied van employability en versobering van de CAO. Werkgevers hebben voorstellen

gedaan om optimale inzetbaarheid van medewerkers zoveel mogelijk te garanderen. Om de CAO meer te laten aansluiten bij het beloningsniveau in andere sectoren is er op voorstel van werkgevers indringend gesproken over versoberingen. Helaas heeft dit niet tot een resultaat geleid. Werkgevers zullen zich op korte termijn beraden op de gevolgen van de nu ontstane situatie.

Expertmeeting carrouselfraude

Carrouselfraude is een vorm van belastingfraude waarbij gefraudeerd wordt met de afdracht en teruggave van btw. Deze vorm van fraude vindt plaats doordat goederen voortdurend worden doorgeleverd binnen een groep van vennootschappen, waarbij wel btw wordt teruggevraagd maar niet afgedragen. Ingevolge de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) zien banken soms ongebruikelijke transacties die verband kunnen houden met btwcarrouselfraude. Deze transacties kunnen aan

de Financial Intelligence Unit (FIU) worden gemeld. Als de FIU de transacties als verdacht beschouwt, worden deze doorgezet naar de Fiscale inlichtingen- en opsporingsdienst (FIOD). Om deze fraude/witwaszaken snel te kunnen signaleren, is het van belang dat banken bekend zijn met de kenmerken van btw-carrouselfraude. Daarom organiseert de Nederlandse Vereniging van Banken samen met de FIOD en de Belastingdienst hierover op 26 november 2013 een expertmeeting.

Plofkraken

In het eerste halfjaar van 2013 zijn 93 (pogingen tot) plofkraken gepleegd. Vorig jaar waren dat er in totaal 127. Er was dus sprake van een stijging. Bij een plofkraak proberen criminelen door middel van een (gas)explosie (en een ram) de geldautomaat te kraken. De buit is beperkt, maar de schade aan de (belendende) panden is enorm. Banken nemen maatregelen die erop gericht zijn om de aanval te laten

mislukken en het geld onbruikbaar te maken. Ook werken zij intensief samen met de politie. Sinds juni is er weer sprake van een daling van het aantal plofkraken. Door de extra politieaandacht voor dit fenomeen en de maatregelen die banken nemen zal deze dalende trend zich naar verwachting de komende maanden doorzetten.

De bankenbibliotheek bevat diverse tips voor een boek, film, app, website of blog over de financiële sector, nationaal en internationaal. Door en voor onze lezers komt deze banken­ bibliotheek tot stand. Heeft u een tip? Laat het de redactie weten via [email protected].

Bankenbibliotheek Boek: The Bankers’ New Clothes: What’s Wrong Tip 3 with Banking and What to do about It Wat is er mis met het huidige bankensysteem? De afgelopen jaren is ge­ bleken dat de genomen risico’s in de bankensector aanzienlijke gevolgen kunnen hebben voor de economie. Velen beweren dat een veiliger banken­ systeem zou vereisen dat moet worden ingeleverd in de vorm van krediet­ verlening en economische groei. The Bankers’ new Clothes onderzoekt deze bewering en de uitleg die door bankiers, politici en toezichthouders wordt gegeven om het – in hun ogen – gebrek aan hervorming te rationali­ seren. Auteurs: Anat Admati en Martin Hellwig

Tip 2

Bijeenkomst: Bankiersexamen Paradiso Ervaringsdeskundigen uit de financiële wereld geven onder leiding van Joris Luyendijk uitleg over en toelichting op de vragen van Het Paradiso Bankiersexamen. Het Paradiso Bankiersexamen is een instapcursus voor de geïnteresseerde krantenlezer die meer wil weten, maar altijd weer vastloopt in de financiële pagina’s. Middels multiplechoicevragen en stem­ kastjes test het Bankiersexamen de aanwezige kennis van het publiek over de financiële wereld en (waar nodig) geven ervaringsdeskundigen tekst en uitleg. Dinsdag 15 oktober 2013, Paradiso Amsterdam, www.paradiso.nl

Tip 3

Tv-serie: De Prooi Nederland 2 start een driedelige tv-serie gebaseerd op de gelijknamige bestseller De Prooi van Jeroen Smit. Groenink treedt in 2000 aan als opvol­ ger van bestuursvoorzitter Jan Kalff. Met zijn ambitieuze koers om de bank in de top vijf van grootste internationale banken te krijgen, blijkt hij al snel met vuur te spelen. Grote overnames kosten de bank meer geld en leveren minder op dan gecalculeerd. De waarde van de bank daalt enorm. Met o.a. Pierre Bokma als Rijkman Groenink en Victor Löw als DNB-president Nout Wellink. De serie is vanaf 19 oktober om 20.20 uur te zien bij de VARA op Nederland  2.

Tip 4 Boek: Liefde komt niet van één klant De titel van dit boek is veelzeggend: ’Liefde komt niet van één klant’. Het gaat om tweerichtingsverkeer én samenwerking met de klant. Financieel adviseurs en hun klanten zullen zich samen over de kansen en risico’s moeten buigen, zullen samen hun verantwoordelijkheden moeten nemen. Daarvoor zijn communicatie én klantvertrouwen cruciaal. Vertrouwen werkt alleen wederzijds. Auteurs: Jaap Zijlstra en Lizanne Vroom

18

Bank | Wereld

19

Bank | Wereld

20

4 september 2013 retweet @chrisbuijink Fraude internetbankieren gedaald http://nos.nl/l/547532 via @NOS 28 augustus 2013 tweet @De_Ondernemer Krediet aanvragen? Zo ben je de bank de baas: http://bit. ly/147HK7L #bank #zzp #ondernemen #krediet 24 augustus 2013 Het Financieele Dagblad Interview Dick Schoof, de nieuwe Nationaal Coördinator Terrorisme en Veiligheid (NCTV): ‘Laten bedrijven het als een competitief voordeel zien als hun beveiliging op orde is. Nederland is hyperconnectief; we hebben de hoogste graad van mobiel bankieren en mobiel internetten. Willen we die positie beschermen, dan zullen we aan de voorkant met cyber security dienen te acteren.’ 23 augustus 2013 retweet @chrisbuijink Stabiele, competitieve en dienstbare bankensector onmisbaar voor Nederland; NVB-reactie op bankenvisie kabinet. Http:// tinyurl.com/pyye52o 20 augustus 2013 Het Financieele Dagblad Michiel Muller, ondernemer: ‘Stel dat een kwart van de gemeenteraden, provincies en de Haagse politiek uit ondernemers bestaat. Dan zou de daadkracht enorm toenemen. Het zit in hun DNA verantwoordelijkheid te nemen en knopen door te hakken. Een ondernemer kan het zich niet veroorloven lang te dralen.’ 17 augustus 2013 Elsevier Lex Hoogduin, oud-directielid DNB: ‘Wat maak Johan Cruijff een goede voetballer? Niet alleen zijn technische vaardigheden. Cruijff wist op het veld precies wat hij op welk moment uit zijn technische gereedschapskist moest pakken. Zo is het met economen ook. Economisch beleid is een kunst, geen wetenschap.’ 15 augustus 2013 tweet @bankensector Banken gaan stapje verder dan @Financien. Eed voor iedereen inclusief tuchtrecht: http://tinyurl.com/qg92mzb

Geluiden uit de media

Bank | Wereld