juni 2012 het houtblad
26
b a l a n s da n s ja pa n s foto’s: takumi ota photography tokio
y u s u h a r a wo o d en b r id g e mu s eum
Waarom zou een gehucht geen mooie gebouwen mogen hebben? Omdat ze detonerend zeer aan de ogen doen? Omdat ze het tere huizenstrooisel proportioneel uit z’n verband trekken? Omdat schoonheid ruimte vereist? Japans evenwichtsschuiven, tot aan het draaipunt van orde en chaos, vaagt deze vragen weg.
juni 2012 het houtblad
27
We hebben het over Yusuhara, een klein dorp met een
Honshu met hoofdstad Tokio ten noorden. Shikoku is
De 47 m lange brug lijkt
bewonersinhoud van slechts 4.500 op het kleinste van de
bergachtig, op en neer gaand van 220 naar 0 naar 1.450 m.
op één houten kolom te
vier eilanden waaruit Japan bestaat: Shikoku. Het eiland
Door de geografie is het een van de minst bevolkte gebie-
ligt in het zuiden, ingeklemd tussen de grote broers
den van de gordel van vulkaan. De meeste mensen van de
Kyushi met Fukuoka als grootste stad ten zuidwesten en
krap 4,5 miljoen wonen op het smalle, vlakkere noord-
balanceren.
2
3
4
Langsdoorsnede. Legenda.
juni 2012
1. Doorgang naar hotel 2. Museum
5
3. Brug 4. Lift naar spa
tekening: kengo kuma and associates tokio/parijs
1
5. Weg
foto’s: takumi ota photography tokio
het houtblad
28
Het hotel (links) en de warmwaterspa (rechts) waren dubbel van elkaar gescheiden: er loopt een weg tussendoor en er is een hoogteverschil van 10 m.
Een alternerend stelsel van twee soorten gordingen met verschillende hellingshoeken begeleid je in trage vleugelslag naar de lift.
Patserige monumenten Ook de herinnering aan zijn
land- en bosbouw. De bergen zijn groen van bomen; de
geboortehuis werd wederom levend: een houten woning
Shimanto- en Yoshinorivier kronkelen er brede, horizon-
waarvan de geur eigenlijk altijd latent aanwezig was ge-
tale blauwe waterlinten doorheen. Het dorpje ligt in de
weest. Met de blik gescherpt keek hij opnieuw naar na-
prefectuur Kochi, die banaanvormig het zuiden van Shiko-
tuurlijke materialen als hout, steen en bamboe, en onder-
ku uitmaakt.
zocht hij de tactiele vermogens van glas, kunststof en
juni 2012
deel. Ze maken voornamelijk verbinding met het leven via
staal. Ontwaakt in de school der ambachtslieden kiest hij niet langer voor patserige monumenten in zwaar beton
veelvoorkomend groeiverschijnsel op het eiland. Hoege-
waarmee westerse architecten Moeder Natuur staan stijf
naamd beslaat deze naaldboom een derde van het totale
te vloeken, maar voor kleine en grote bouwwerken die
Japanse bosoppervlak. De altijd groene boom bereikt een
zwak, kwetsbaar en nederig durven zijn: architectuur op
hoogte tot 45 m bij een takvrije lengte van 10-20 m en een
mensenmaat, want voor mensen bedoeld, niet hoogdra-
omvang van 0,5-1,5 m. Qua uiterlijk en eigenschappen
vend, want mensen hoeven geen schijn op te houden.
vertoont de iets zwaardere boom verwantschap met de
Enerzijds wil Kuma met licht en materialen een nieuw
Noord-Amerikaanse western red cedar, al is de duur-
soort transparantie bereiken - hij bewondert Finse en
zaamheid flink lager (duurzaamheidsklasse 5 tegenover
Scandinavische architectuur, meubelkunst en industriële
klasse 2). Van sugi - lokaal is duurzaam - is ook het Yusu-
objecten -, anderzijds wil hij breuken in de tijd en ruimte
29
het houtblad
Japans gepeins Vooral de sugi, de Japanse ceder, is een
hara Wooden Bridge Museum gemaakt. Er stelde zich hier het probleem dat een hotel en warmwaterspa, die bij
ambachtslieden hebben kostbare
elkaar behoren, dubbel van elkaar gescheiden zijn. Er
kennis en kunde
loopt een weg tussendoor en er is een hoogteverschil: het hotel ligt 10 m hoger op een heuvel. Na veel Japans gepeins was de keuze multifunctioneel, niet alleen een soort overbrugging, maar ook een extra dimensie in de vorm
helen, waarbij ruimte vooral als natuur moet worden op-
van een museum voor hedendaagse kunst en lokale
gevat. In een mix van moderne technologie en traditionele
kunstvaardigheid annex atelierruimtes. Op de schijn heeft
ambachtelijkheid streeft hij naar lichtheid, harmonie en
dit duo-idee iets weg van turnen met ongelijke liggers,
geborgenheid. En ontwerpen geschiedt op de bouwplaats
maar op het oog is het resultaat rimpelloos.
in gesprek met de werklieden, niet luchtfietsend achter de tekentafel.
Onvervangbare schat Voor het ontwerp zocht de bescheiden gemeente Yusuhara de wereldberoemde archi-
Rennende reuzen Om de tijd tussen hotel en spa, bei-
tect Kengo Kuma aan, maar niet zonder reden. Nadat deze
de uit een ander jaar daterend, te repareren en de tussen-
bouwmeester veel gebouwen in de betonnen stad had
liggende ruimte van 10 m hoogteverschil te vereffenen,
gedaan en er zich in zijn land rond de jaren 1990 een eco-
koos Kuma voor een overdekte brug van 15,70 m hoog die
nomische crisis voltrok, liet hij Tokio achter zich en trok
qua vorm zuiver aansluit bij de omgeving en de twee ou-
ontwerpend als een schilder naar het platteland, zoals we
dere gebouwen met flauwe zadeldaken. De verbinding
onder andere kunnen lezen in How to make a Japanese
met de lager gelegen spa haaks erop is een lift, bestaande
house van Cathelijne Nuijsink (NAi Publishers, Rotterdam
uit een beglaasd antracietkleurig stalen frame, die naar
2012). Kijkend naar de architectuur en luisterend naar de
het hotel gaat in twee stappen de heuvel op met een gelij-
ambachtslieden, kwam hij tot de ontdekking dat deze
ke maar kortere en een nog kortere frameconstructie. Het
vaklui kostbare kennis en kunde bezitten. Zij hebben
kleine museum, in dezelfde richting geordend als de spa
greep op zowel de geest als de uitvoering van de traditio-
beneden, is de overgang tussen overbrugging en hotel.
nele wijze van ontwerpen en bouwen. Hij concludeerde
Doordat de glazen gebouwtjes wegvallen tegen de ach-
dat de essentie van de Japanse architectuur - verstandelijk
tergrond en de betonnen landhoofden in camouflage-
diepgaand, emotioneel innig - verbonden is met materia-
zwart zijn geschilderd, lijkt het, wanneer je er recht voor
len en derzelver detaillering. Het zou eeuwig zonde zijn
staat, of de 47 m lange brug op één houten kolom balan-
die schat links te laten liggen of zelfs in domheid weg te
ceert, ja op wankel punt staat om kalmpjes weg te zwe-
smijten. De moderne homo sapiens met z’n kortetermijn-
ven. Ook zou je je kunnen voorstellen dat rennende reu-
geheugen is immers zeldzaam naïef en spilziek, als een
zen hem in de vaart meenemen en als een tol door de
dreinend kind wil hij steeds nieuwe speeltjes.
bergen slaan.
■ ■ ■
De Japanse volksaard komt tot uiting in de constructie: in gezamenlijkheid de maatschappij bouwen, met terzijdestelling
juni 2012
foto’s: takumi ota photography tokio
van het eigen ik.
het houtblad
30
Opgang naar het museum, links de doorgang naar het hotel, rechts de overdekte brug.
Het museum heeft in het dak een zelfde materialisering als de brug, zij het niet in omgekeerde maar in gewone driehoeksvorm.
Arrogant westers De opbouw is zeer bijzonder: het
gebouwen en tempels nog steeds laten zien. Later kreeg
brughuis staat op een stapeling van tien lagen langs- en
deze constructievorm een eerder sierlijk dan constructief
negen lagen dwarsbalken van gelamineerd sugi (180 x
karakter. Het opmerkelijke en moderne in Yusuhara is dat
300 mm), waarvan de onderste twaalf in en rondom de
de dougong op één kolom rust in plaats van op vier wan-
sugi kolom zijn geweven. Feitelijk gaat het om een met
den.
deze houtsoort beklede stalen kruiskolom (900 mm ),
In trage vleugelslag Het brughuis is eenvoudiger uit-
47 m had je ook op z’n arrogant westers kunnen over-
gevoerd, maar ook van een uiterste strakheid en balans.
bruggen met een of twee kolossale kraagliggers: lange
De vloer is eveneens van sugi, net als het dak - afgesloten
halen, snel aan de overkant, maar ook de ruimte tiranniek
door een stalen plaat met een coating van aluminium-zink
scheeftrekkend. In de stapeling komt heel duidelijk de
- en de wanden die overigens grotendeels uit verdiepings-
Japanse volksaard tot uiting om in gezamenlijkheid de
hoog glas bestaan. Aan twee kanten heb je overweldigen-
maatschappij te bouwen, met terzijdestelling van het
de uitzichten: opeenvolgende sequenties van het dalende
eigen ik. Praktisch gezien leidde de duurzaamheidsover-
en stijgende landschap. Het dak steekt aan beide kanten
weging om lokaal hout te gebruiken - dat van wisselende
beschermend en lichtdempend over, zodat je bij de over-
lengtes is - tot deze kruiselingse opbouw van kortere en
tocht niet gaat duizelen bij de gedachte dat je door de
langere stukken. Om lengte te halen, zijn de langsliggers
lucht loopt. Als verdere geruststelling begeleidt een alter-
op gezette plaatsen met rechte liplassen aan elkaar ver-
nerend stelsel van twee soorten gordingen met verschil-
bonden. Vanwege de lage duurzaamheid is het hout
lende hellingshoeken (180 x 180 en 180 x 220 mm) je in
31
het houtblad
waarin bovenaan de liggers in sleuven zijn geschoven. De
juni 2012
2
transparant behandeld met de schimmelwerende beits Xyladecor, terwijl de kopse kanten naar oude traditie wit zijn geschilderd met een watergedragen verf (vroeger met wit calcietpoeder), een zowel functionele als esthe-
kuma wil breuken in de tijd en ruimte helen
tisch uiterst fraaie oplossing: beschermen én de zaaglijnen vlijmscherp accentueren. trage vleugelslag naar de overkant. Het museum, een
Spreiding der krachten Alle liggers zijn met inkepin-
hoofdruimte en expositie- en workshopvertrekken langs-
gen in elkaar gelegd. Pen-en-gatverbindingen, ingelaten
zij, heeft een zelfde materialisering. Alleen herhaalt zich
staalplaten en bouten zorgen verder voor de vrijwel blin-
hier de moderne dougong-constructie in het dak, zij het
de bevestiging, waardoor de illusie van een losse stapeling
niet in omgekeerde maar in gewone vorm, simpeler maar
blijft bestaan. Het vlechtwerk onder het brugdek is omge-
zeker wel zo rijk.
keerd driehoekig van vorm; aldus wordt het onderdeel van de alternerende slingerbeweging van bergen en dalen
Dansende poëzie Op briljante wijze heeft Kengo
rondom. De gerealiseerde balkenverbroedering is een
Kuma zich van zijn taak als bouwkunstenaar gekweten.
moderne variant van een constructietype dat bekend staat
Haast moeiteloos heeft hij heden en verleden in schoon-
onder de naam dougong (blok en drager), een constructie
heid aan elkaar gelast in een opgave die van de onmoge-
van in elkaar vallende draagbalken, die voorkomt in Chi-
lijkheden aan elkaar leek te hangen. De bestaande leem-
na, Taiwan, Japan en Korea en dateert uit de eeuwen vlak
tes heeft hij vakkundig gedicht en vindingrijk omgevormd
voor Christus. Door de grote spreiding der krachten werd
tot prachtig dansende poëzie in de bergnatuur. •
het zo mogelijk reusachtige, ook aardbevingsbestendige daken te creëren op niet-dragende muren, zoals veel oude
hans de groot
Locatie: 3799-3 Tarogawa Yusuhara-cho, Takaoka-gun, Kochi Prefecture, Japan Opdrachtgever: Gemeente Yusuhara Ontwerp: Kengo Kuma and Associates Tokio/Parijs (kkaa.co.jp) Aannemer: Shimanto Sogo Construction Kochi Constructeur: Katsuo Nakata & Associates Bebouwd oppervlak: 574 m2 Bouwperiode: Februari 2010 september 2010 Bouwkosten: ± € 3,2 miljoen
■ ■ ■
