Jaargang 16 - Juni 2012 - Nummer 2
Bullet in In dit bulletin: Van de voorzitter Tot meerder kennis en klaerheit Tsjechische onderscheiding voor Vladimir Hobrlant Zilveren Legpenning voor Mirka van der Woude Wie is ? Comeniusdag 2012 Bruiloftsfeesten in Moravië Pinksteren aan de balie Diversen Verwacht
Van de voorzitter Informatie en bezoek Comenius Museum Mausoleum Kloosterstraat 33, 1411 RS, Naarden T 31(0)356943045 F 31(0)356941949
[email protected] www.comeniusmuseum.nl Openingstijden di t/m zo, 12.00-17.00 uur. Gesloten: 1 januari, 30 april, 25 en 31 december, Redaktie: Gerrie Brok Vormgeving: Wim van Schaik
Redaktie: Gerrie Brok Vormgeving: Wim van Schaik
Gedurende de werkzaamheden i.v.m. het aanleggen van de lift, zal de vide voor het publiek gesloten zijn.
We kunnen terugzien op een zeer geslaagde Comeniusdag. De voorbereiding en vlekkeloze uitvoering van de dag heeft veel inzet gevraagd van alle betrokkenen, maar het resultaat mag er dan ook zijn! Langs deze weg nogmaals hartelijke dank aan ieder. De Comeniusdag wordt georganiseerd in samenwerking met de Comenius Stichting, terwijl de gemeente Naarden de verantwoordelijkheid draagt voor het officiële gedeelte van de dag: de kransleggingen. En natuurlijk ook de uitreiking van de Comeniusprijs door onze burgemeester. Het is niet iedereen duidelijk hoe de relatie tussen de Stichting Comenius Museum en de Comenius Stichting in elkaar steekt. In het verleden concentreerde de Stichting Comenius Museum zich op het in stand houden van het Comenius Museum en het dagelijks beheer van het Mausoleum, de persoon Comenius en het onderhouden van culturele betrekkingen met Comenius’ geboorteland, de Tsjechische Republiek. De Comenius Stichting concentreerde zich op het uitdragen van het gedachtegoed van Comenius, o.m. door het organiseren van de jaarlijkse Comeniusvoordracht. In 2004 nam de Tsjechische regering de subsidiëring van de Stichting Comenius Museum over van de Gemeente Naarden. De voorwaarden en gang van zaken werden in een tripartite overeenkomst tussen de Tsjechische regering, vertegenwoordigd door het Comenius Museum in Uherský Brod, de gemeente Naarden en onze stichting vastgelegd. Gezien deze overeenkomst is onze stichting geleidelijk aan ook meer gaan doen aan het uitdragen van het gedachtegoed van Comenius. Het lag dus voor de hand dat beide stichtingen gingen samenwerken om daardoor de boodschap van het gedachtegoed krachtiger te doen klinken. De samenwerking resulteerde vorig jaar in de eerste gezamenlijk georganiseerde Comeniusdag, waar de Comeniusvoordracht deel van uit ging maken. Gezien de deels gelijkluidende doelstellingen zijn beide stichtingen in gesprek om tot een samengaan te komen, e.e.a. in eerste instantie gestimuleerd door onze vorige burgemeester dr. Peter Rehwinkel. Na zijn vertrek heeft onze huidige burgemeester dr. Joyce Sylvester dit in het kader van de jumelage met Uherský Brod en de relatie Comenius-Naarden met kracht ter hand genomen. En er is meer. De contacten met het Duitse Comenius Gesellschaft zijn dank zij onze directeur/conservator drs. Hans van der Linde op een hoger plan gebracht. Er wordt voor volgend jaar gedacht aan een gemeenschappelijke activiteit, samen met Tsjechische organisaties. En dan als laatste: De opdracht voor de aanleg van een lift voor minder validen is verstrekt. Een charitatieve stichting, die in stilte werkt, heeft ons fondsen voor realisatie aangeboden. Voor de financiering van bijkomende kosten staat er nog een potje op het vuur. Dat het één en ander op zo’n korte termijn kan worden gerealiseerd is te danken aan de geweldige medewerking van de zijde van de Rijksgebouwendienst (de lift komt in het trappenhuis van het mausoleum) en de gemeente Naarden. Heel veel dank hiervoor! Hans van Oostveen
1
Tot meerder kennis en klaerheit Over land naar China in de 17de eeuw Het Comenius Museum stelt in deze tentoonstelling het werk van Nicolaas Witsen, leerling van Comenius, centraal. Koopmanszoon Nicolaas Witsen ontwikkelt zich net als zijn leermeester tot een veelzijdig man. Hij maakt carrière als burgemeester van Amsterdam, vooraanstaand nationaal politicus en VOC-bestuurder. Net als Comenius heeft Nicolaas een bijzondere belangstelling voor de wetenschap. Nicolaas beschikt over een uitgebreid netwerk van informanten in alle werelddelen. Zijn leven lang verzamelt hij kennis over de toen nog onbekende binnenlanden van Azië. Dit onvoorstelbaar grote gebied dat Siberië, Mongolië en Centraal Azië omvat, wordt in zijn tijd Tartarije genoemd. Zijn belangstelling hiervoor is opmerkelijk maar vanuit commercieel oogpunt wel te begrijpen. De winstgevende zeeweg naar de Oost is lang en gevaarlijk. De zoektocht naar een noordelijke doorvaart is met Willem Barentsz vastgelopen in het ijs. Zou er een alternatieve route over land richting Zuid-Oost Azië mogelijk zijn? In de zeventiende eeuw is Amsterdam het centrum van de wereldhandel. Schepen brengen met hun lading ook veel nieuws over verre streken mee. Kooplieden kunnen zulke informatie gebruiken om nieuwe markten te veroveren. Theologen vragen zich af wat al die nieuwe kennis betekent voor het wereldbeeld dat nog steeds gebaseerd is op de bijbel. Geleerden kunnen in Amsterdam in vrijheid hun opvattingen naar voren brengen. Eén van deze geleerden is de grote Tsjechische theoloog, pedagoog en filosoof Jan Amos Comenius (1592-1670). Hij zoekt naar betere methoden om de als maar uitdijende kennis over de wereld te onderwijzen en over te dragen. Zijn leerboeken zijn zeer modern en worden in heel Europa en zelfs daar buiten gebruikt. Na vele omzwervingen als politiek vluchteling vestigt Comenius zich in 1656 in Amsterdam waar hij wordt verwelkomd door onder andere burgemeester Cornelis Witsen (1605-1669), de vader van Nicolaas (1641-1717). Het duurt niet lang of Comenius wordt bij de opvoeding van de jonge Nicolaas betrokken. Nicolaas Witsen ontwikkelt zich tot een veelzijdig man. Na zijn academische studie reist hij naar Moskou waar hij aan het Russische hof vrienden maakt. Terug in de Nederlanden is hij betrokken bij de bouw van de vesting Naarden. Daarna wordt hij dertien keer tot burgemeester van Amsterdam gekozen, is een van de Heren XVII die de Verenigde Oost-Indische Compagnie besturen en vervult ook tal van functies in de nationale politiek. Als tsaar Peter de Grote naar de Nederlanden komt, is Nicolaas zijn gastheer. Nicolaas is een verwoed verzamelaar en gefascineerd door wetenschap. Tot meerder kennis en klaerheit is één van zijn uitspraken. Hij hoopt door meer over de wereld te weten te komen ook beter inzicht te verwerven. In dit opzicht toont hij zich een goede leerling van Comenius. Als Amsterdams burgemeester, VOC bestuurder en staatsman kan hij over een wereldwijd netwerk van informanten beschikken. Op de tentoonstelling ziet de bezoeker hoe deze geleerde koopman en staatsman een leven lang bezig is geweest om informatie te verzamelen over Tartarije: het gebied dat we nu kennen als Siberië, Mongolië en Centraal Azië. Vanwaar deze belangstelling? Witsen weet hoe vreselijk lang en gevaarlijk de zeeweg naar de Oost is. De zoektocht naar een noordelijke doorvaart is vastgelopen in het ijs en geëindigd met de overwintering op Nova Zembla door Willem Barentsz en zijn bemanning. Eeuwen eerder was Marco Polo langs de oude zijderoute naar het Oosten getrokken. De Russen hadden intussen Siberië veroverd en konden via dat gebied ook China bereiken. Zouden deze landwegen naar China geen alternatief kunnen zijn voor de gevaarlijke zeereizen? In de tentoonstelling ‘Tot meerder kennis en klaerheit’ vormt Witsens onderzoek het uitgangspunt. Naast de twee dikke folianten die hij over Tartarije schreef en de grote wandkaart die hij over dit gebied maakte, zijn er boeken en kaarten te zien die hij als bron heeft benut. Voorwerpen en prenten geven een indruk van de mensen die de immense binnenlanden van Azië bevolkten. Uit de veelheid van informatie die Witsen bijeen heeft gebracht is een selectie gemaakt. Via schoolplaten, dieren, planten en voorwerpen kan men zich een beeld vormen van deze toen nog onbekende streken. De expositie wordt onder andere mogelijk gemaakt door bruiklenen uit het Museum Volkenkunde, Nationaal Onderwijs Museum, Natura Docet en de Bijzondere Collectie van de Universiteit van Amsterdam.
Deze tentoonstelling wil laten zien hoe Comenius, Witsen en hun tijdgenoten met nieuwe kennis omgingen. Dan blijkt dat hun onderzoek en werkwijze eigenlijk de kraamkamer van de moderne wetenschap vormen. Want ook vandaag probeert men over de wereld om ons heen nog steeds ‘tot meerder kennis en klaerheit’ te komen. Van 20 juli 2012 tot en met 13 januari 2013 2
Tsjechische onderscheiding voor Vladimir Hobrlant
Op 26 april 2012 werd in het Comenius Museum de tentoonstelling Bruiloftsfeesten in Moravië geopend. Tot grote verrassing van de aanwezigen vond tijdens de feestelijke opening in het mausoleum een andere belangrijke gebeurtenis plaats. Vladimir Hobrlant – die op die dag zijn 80ste verjaardag vierde – werd onverwacht onderscheiden met een belangrijke Tsjechische onderscheiding, nl. “Artis Bohemiae Amicis” (Vriend van de kunst van Tsjechië). Hij ontving deze uit handen van mevrouw Magdalena Junková, directeur Musea en Galerijen van het Tsjechische Ministerie van Cultuur, die hiervoor speciaal was overgekomen. Vladimir Hobrlant kreeg de onderscheiding vanwege zijn grote inspanningen voor de goede culturele en diplomatieke banden tussen de gemeente Naarden en het Comenius Museum enerzijds en de Tsjechische Republiek anderzijds. In dit licht was hij regelmatig de initiator voor tentoonstellingen in het museum en regelde uitwisselingen met musea in Praag en Uherský Brod. Vladimir Hobrlant verblijft sinds de Russische inval in Praag (1968) in Nederland en werkt sinds 1975 voor het museum. Wij feliciteren hem van harte met deze belangrijke en welverdiende onderscheiding.
Zilveren Legpenning voor Mirka van der Woude Op zaterdag 24 maart 2012 - de dag waarop in het Comenius Museum en in De Grote Kerk van Naarden de geboortedag van Comenius werd herdacht ontving onze medewerkster Mirka van der Woude uit handen van burgemeester Joyce Sylvester van Naarden de Zilveren Legpenning van de gemeente Naarden. Dit is een bijzondere onderscheiding voor personen die zich op een belangrijke manier onderscheiden op allerlei maatschappelijk gebied. In het geval van Mirka van der Woude werd de Zilveren Legpenning toegekend voor haar bijdrage aan de betrekkingen tussen Naarden en Uherský Brod in Tsjechië. Deze bijdrage bestaat o.a. uit het tolken tijdens belangrijke bijeenkomsten tussen beide steden. Wij feliciteren Mirka van der Woude van harte.
Wie is . . . Mijn naam is Jacqueline Lamers. Ik vind het prettig de kennis en ervaring die ik in mijn leven heb opgedaan te benutten. Voor het gedachtegoed en het werk van Comenius heb ik grote bewondering, daarom zet ik mij graag in voor het Comenius Museum, als lid van de Werkgroep Tentoonstellingen en als rondleider.
. . . Jacqueline Lamers 3
De Comeniusdag vond dit jaar plaats op zaterdag 24 maart. In de ochtend werden de genodigden onder wie de ambassadeur van Tsjechie, de heer Horak en de ambassadeur van Slowakije, de heer Chlebo met partner, burgemeester Sylvester en andere leden van het Naardense stadsbestuur, leden van het stadsbestuur uit Uhersky Brod, bestuursleden van de Comenius Stichting en de stichting Comenius Museum en andere gasten ontvangen in het mausoleum. Na het besloten gedeelte van de Comeniusdag was er gelegenheid om de tentoonstelling ‘Verrassingen uit het depot’ te bekijken. Na de kranslegging bij het standbeeld van Comenius bij de Grote Kerk ging het openbare deel van de Comeniusdag van start met de bijzondere uitvoering van de Comenius Cantate door het Utrechts Toonkunstkoor. Ruim vierhonderd gasten waren hierbij aanwezig. Professor Arjo Klamer ging in zijn rede ‘Een kwestie van beschaving: een waardenvolle economie’ in op de vraag wat nu werkelijk belangrijk is in het leven. ‘Dat wat belangrijk is voor je, kun je niet met geld kopen’. Met verwijzingen naar de econoom Jan Tinbergen die wetenschap bedreef vanuit de gedachte de wereld beter te maken, de filosoof Norbert Elias die in beschaving een instrument in beheersing van hebzucht zag en Aristoteles die in zijn Ethica het streven naar het goede uitwerkt, kwam Klamer bij zijn pleidooi voor een waardenvolle economie waar sociale en culturele verworvenheden een grote(re) rol spelen. Na een prachtige vertolking van delen uit de Hohe Messe van J.S. Bach vond de uitreiking van de Comeniusprijs plaats. De voorzitter van de jury, de heer Leibbrant, sprak de laudatio uit. De winnaar, prof dr. Robbert Dijkgraaf, werd geprezen om zijn rol als schakel tussen wetenschap onderwijs en maatschappij. De Comeniusprijs wordt toegekend aan een persoon, organisatie of initiatief die zich in lijn met het gedachtegoed van Comenius inzet op het vlak van onderwijs, wetenschap, zingeving of samenleving. Burgemeester Sylvester reikte de prijs, een prachtig gegraveerde glazen bokaal met een ontwerp dat geïnspireerd is op het glaskunstwerk in het mausoleum, uit aan de prijswinnaar. Professor Dijkgraaf toonde zich erkentelijk voor de toekenning van de prijs en glipte tijdens de receptie met zijn vrouw en de directeur van het Comenius Museum even weg uit de Grote Kerk om Comenius in het mausoleum te groeten.
De organisatie kon op basis van reacties van aanwezigen, constateren dat het een bijzondere en aangename middag was.
4
Foto-impressie
Comeniusdag 2012
5
Pinksteren aan de balie Mijn liefde voor het museum is niet zo erg voelbaar met twee Pinksterbaliediensten voor de boeg, terwijl “buiten” lokt, zonovergoten, lekkere terrasjes, briesje wind en heerlijke temperaturen. Het bezoek is dan ook niet overstelpend, maar zoals bijna altijd zijn er mooie, hartverwarmende momenten. Een echtpaar wandelt binnen, met twee jonge mensen in hun kielzog. Ik hoor het meteen bij de jonge vrouw: ze spreekt goed Nederlands, maar is beslist geen “native speaker”. Het babbeltje bewijst het: Tsjechisch, en ze gaat volgend jaar trouwen met deze blonde Hollander. Maar wel in Moravië! En trots laten ze me de foto zien van de burcht (niet de Praagse) waar het feest gaat plaatsvinden. Kortgeleden hebben ze het nog geïnspecteerd en hun besluit staat vast: dit wordt de locatie. Ik zie een mooi gebouw, een soort statig, niet te groot kasteeltje en deel hun enthousiasme. Verrast zijn ze door onze tijdelijke tentoonstelling over Moravische Bruiloften. Ze laten zich tussen de - in traditionele klederdracht gestoken tentoongestelde man en vrouw fotograferen. Zo zal hun bruiloft er niet uit zien, maar ik wens hen bij vertrek alle mogelijke geluk toe.
Een bruiloft is één van de opmerkelijkste verschijnselen in de volkscultuur. Het is een geheel van traditionele gebruiken dat verweven is met de hedendaagse realiteit. De bruiloft vormt de sociaal-juridische basis voor het stichten van een nieuw gezin. Allerlei familie- en gemeenschapsplechtigheden, gebruiken, gewoontes en maatschappelijke interacties maken de bruiloft tot een complex en veelzijdig verschijnsel dat op zichzelf weer een afzonderlijk gebruik vormt. Het is theater, amusement en viering tegelijk. Er wordt rijkelijk gebruik gemaakt van uiteenlopende folkloristische genres zoals muziek, liederen, dansen, poëzie, proza, klederdrachten, huwelijksrekwisieten, ceremonieel gebak en nog veel meer. Over dit volksgebruik heeft Pavel Popelka een fotoreportage gemaakt, die nog tot en met 24 juni in het Comenius Museum is te zien.
Diversen Vriendenpas
Museumwinkel
Het nieuwe vriendenpasje 2012 voor de donateurs. Met dit pasje heeft men gratis toegang tot het museum met 1 introducé.
Deze houten verzamelpenning is te koop in de winkel van het museum. De prijs bedraagt € 2,95
Gerrie Brok
20 juli: begin tentoonstelling “Tot meerder kennis en klaerheit”,
Verwacht
In het kader van deze tentoonstelling zullen nog nader te bepalen activiteiten gehouden worden.
www.comeniusmuseum.nl 6
