Bul letin Stichting Comenius Museum
2014 - Jaargang 14 - Nr. 1
Van de voorzitter
Comenius na de fusie.
Bezoekersinformatie
Comenius Museum Mausoleum Kloosterstraat 33, 1411 RS, Naarden T 31(0)356943045
[email protected] www.comeniusmuseum.nl Openingstijden Di t/m zo, 12.00 - 17.00 uur Gesloten: 1 januari, 26 april, 25 en 31 december Bulletin Redaktie:
Gerrie Brok Vormgeving: Wim van Schaik In dit nummer
Van de voorzitter Lezing ‘Labyrint’ Van het museum Comeniusdag 2014 Comeniusprijs 2014 Concert ‘Labyrint’ Tentoonst: ‘van Buiten leren’ Beleidsplan 2014-2018 Vanaf 17 april
‘van Buiten leren’
Een onderwerp dat in eerste instantie nogal wat vraagtekens zal oproepen. Fuseren ? Niets over gehoord. We hebben toch net een succesvolle fusie van twee stichtingen achter de rug? Ja, dat klopt helemaal. De in de kop genoemde fusie heeft betrekking op de omgeving waarbinnen onze Stichting zich beweegt. De gemeente Naarden gaat fuseren met Bussum en Muiden. Naarden heeft een sterke band met Comenius. Niet alleen omdat hij in Naarden begraven ligt, maar ook omdat als uitvloeisel daarvan een bloeiende stedenband is ontstaan met Comenius’ geboorteplaats Uherský Brod in Tsjechië. De Comeniusdag, georganiseerd in nauwe samenwerking met de gemeente en met medewerking van de Tsjechische, Poolse, Hongaarse en Slowaakse ambassades zet Naarden in Nederland en in Midden Europa “op de kaart”. Ook het vorig jaar in Naarden gehouden Comeniuscongres zette Naarden in de schijnwerpers van de internationale Comeniuswereld. Het Comeniuscongres vond voor een groot deel plaats in het Stadhuis van Naarden. Ons museum is in een pand van de gemeente gehuisvest. Zal de fusiegemeente ons net zo veel steunen als de gemeente Naarden nu? De burgemeester heeft het initiatief genomen om met de betrokken partijen, onze Stichting en de Jumelagestichting (Stichting Naarden-Uherský Brod) om de tafel te gaan zitten. Dit om te zien hoe de succesvolle samenwerking tussen overheid en particulier initiatief, ten voordele van alle partijen, in een nieuw, groter verband kan worden voortgezet. Ik noemde Comeniusdag en congres. Nauwelijks bijgekomen van de inspanningen rond de organisatie van het congres zijn onze medewerkers al weer volop bezig met de organisatie van de Comeniusdag op 22 maart a.s. Daar tussendoor wordt ook nog een prachtige nieuwe tentoonstelling rond het aanschouwelijk onderwijs voorbereid. Tevens worden er al internationale contacten gelegd voor een manifestatie in 2015 rond Jan Hus, de Boheemse (Tsjechische) kerkhervormer die in 1415 in Konstanz op de brandstapel werd gezet. Voor de langere termijn werkt een werkgroep aan ons nieuwe beleidsplan. Dat loopt samen met de activiteiten met betrekking tot de verlenging van het predicaat “Erkend Museum”, een levensvoorwaarde om bijv. ondersteuning van cultuurfondsen te verkrijgen. Kortom: voldoende werk aan de winkel!
Comenius en de schoolplaten van Koekkoek
Hans van Oostveen
‘Het Labyrint’
Lezing op donderdag 13 maart 2014
Lezing – door Marian van Caspel In het kader van de tentoonstelling ‘Labyrint’ in het Comenius Museum (nog t/m 30 maart te zien) is er in het museum een lezing over het labyrint. In de lezing gaat drs. Marian van Caspel in op de geschiedenis en de hedendaagse populariteit van het (lopen van een) labyrint. Het labyrint op de Amsterdamse Noordermarkt en in de tuin van een verzorgingshuis in Bilthoven zijn maar twee willekeurige voorbeelden van labyrinten in Nederland, die niet verward moeten worden met doolhoven. Het labyrint is een oud symbool, verbonden met de onderwereld, dood en wedergeboorte. Labyrinten vinden we over de hele wereld. De oudste overgebleven labyrinten zijn zo’n 4000 jaar oud en verbonden met de Moeder Aarde cultus in het neolithicum. Het allerbekendste is het vloerlabyrint in de kathedraal van Chartres, tevens een van de weinige overgebleven labyrinten van Frankrijk. In het midden was wellicht een voorstelling te zien van Theseus die de minotaurus verslaat, een verwijzing naar een verhaal dat nauw verwant is met het labyrint. In de renaissance verloor het labyrint zijn oorspronkelijke enkelvoudige vorm: de doolhof ontstond. Het is in feite het beeld van de doolhof dat Jan Amos Comenius gebruikt in zijn boek ‘Het labyrint der wereld en het paradijs des harten’ (1626) dat voor de kunstenaars van de Labyrint-tentoonstelling als uitgangspunt gediend heeft. Datum: Locatie: Tijdstip: Inloop: Meer info: Entreeprijs: Aanmelden:
13 maart 2014 Comenius Museum, Kloosterstraat 33, 1411 RS Naarden. Van 20.00-22.00 uur. Vanaf 19.30 uur. www.comeniusmuseum.nl € 5,= (incl. koffie/thee en bezichtiging van de tentoonstelling). U kunt contant betalen. Belangstellenden kunnen zich aanmelden met vermelding van naam, adres en telefoonnummer via
[email protected] of via 035-6943045 (op di-zo van 12.00-17.00 uur) of per post.
H E T M U S E U M - VA N H E T M U S E U M - VA N H E T M U S E U 20 Jaar vrijwilliger bij het Comenius Museum Op 13 december 2013 werd een aantal vrijwilligers verrast met een attentie voor hun meer dan 20-jarige inzet voor het museum. Hulde aan allen! Het waren: Maud Arkesteijn, Kveta Bizkova, Jitka van Herrikhuijzen, Vendulka Hobrlant, Vladimir Hobrlant, Mirjam van Straten, Naomi Voskuil en Mirka v.d. Woude.
Hans van Oostveen draagt prijs op aan vrijwilligers Eind 2013 ontving voorzitter Hans van Oostveen in Praag van de directeur van het Comenius Onderwijs Museum, mevrouw Marketa Pankova, een Comenius plaquette met bijbehorende oorkonde. Hij kreeg deze als erkenning voor zijn inzet voor het verspreiden van kennis over Comenius. Hij droeg deze prijs op aan alle vrijwillige medewerkers van het Comenius Museum.
Geloven bij Comenius In november 2013 zijn voor het EO programma Geloven op 2, waarin Naarden centraal stond, ook opnames gemaakt in het Comenius Mausoleum. In een interview met presentator Herman Wegter gaf Hans van der Linde uitleg over het boek Orbis Sensualium Pictus. De uitzending vond plaats op 3 december 2013
Comeniusdag
22 maart 2014
‘Van stemming naar bestemming; zingeving als ambacht’ Comenius weet nog steeds mensen te inspireren met zijn ideeën en idealen. Daarom wordt zijn geboortedag in de Grote Kerk van Naarden herdacht op zaterdag 22 maart. De Tsjechische ambassadeur zal met vertegenwoordigers van het gemeentebestuur van Naarden om 12.45 uur een krans leggen bij het standbeeld aan de Marktstraat. Vervolgens zal er door hem een Tsjechisch gedicht onthuld worden op een muur daarnaast. Om 13.00 uur begint het programma met de Comeniuslezing en de uitreiking van de Comeniusprijs in de Grote Kerk van Naarden. René Gude, filosoof en ‘Denker des Vaderlands’ zal in de Comeniuslezing op René Gude geheel eigen wijze de mensen en hun mogelijkheden beschouwen onder de titel: ‘Van stemming naar bestemming; zingeving als ambacht’. In zijn ogen lijdt Nederland aan stemmingswisselingen. Het nationale humeur slaat met regelmaat om van ‘onzeker en woedend’ naar ‘tevreden en vol vertrouwen’ en weer terug. Nederlanders aanraden hun passies te volgen is daarom een hachelijke zaak: waar dat eindigt is niet te voorspellen. Actieve zingeving - je passies niet lijden maar leiden - heeft betere papieren: de enige manier om de toekomst te voorspellen is een belofte te doen en je eraan te houden (Hannah Arendt). ” Gude is o.a. oud-directeur van de Internationale School voor Wijsbegeerte en oud-hoofdredacteur en -uitgever van Filosofie Magazine. De Comeniusprijs 2014 zal dit jaar worden uitgereikt aan Louise Fresco. De lezing en de prijsuitreiking worden omlijst door muziek uit Tsjechië, Polen, Hongarije en Slowakije; landen waar Comenius heeft gewoond en gewerkt. Ter afsluiting zullen jonge dansers een klassieke choreografie uitvoeren. Tijdens de borrel na afloop kunt u genieten van specifieke drankjes en hapjes uit deze landen die door de respectievelijke ambassades worden aangeboden. Het bijwonen van de Comeniusdag is gratis. U kunt zich aanmelden via de website: www.comeniusmuseum.nl
De Comeniusprijs 2014 is toegekend aan mevrouw prof. dr. ir. Louise Fresco. Louise Fresco ontvangt de prijs vanwege haar niet aflatende inzet om de inspanningen van de wetenschap te midden van het algemene publiek te brengen. Daarbij slaat zij op tal van plekken in de wereld bij voortduring bruggen tussen verschillende terreinen van wetenschap; alles met het oog op verduurzaming van de samenleving, met name op het gebied van voedselproductie. Louise Fresco Louise Fresco opereert daarmee in lijn met de 17e eeuwse Tsjechische wetenschapper Jan Amos Komensky (Comenius). Hij verbond tijdens zijn voortdurende vlucht door Europa theologie, filosofie en pedagogiek om door onderwijsverbetering de wereld van toen tot morele stabiliteit te brengen. De overeenkomst tussen Comenius en Louise Fresco is volgens de jury samen te vatten in de woorden: “zorg om de wereld, zorg voor de wereld”. Louise Fresco is universiteitshoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en heeft als aandachtsgebied de grondslagen van duurzame ontwikkeling in internationaal perspectief. Per 1 juni 2014 is Louise Fresco benoemd tot voorzitter van de Raad van Bestuur van Wageningen Universiteit en Research. De Comeniusprijs werd eerder toegekend aan prof. dr. Robbert Dijkgraaf en aan prof. dr. Paul Schnabel; in beide gevallen ook mede omdat zij meer dan gemiddeld actief zijn om wetenschappelijke kennis over te dragen aan het algemene publiek. De prijs is genoemd naar Jan Amos Komensky, die in 1592 in Moravië werd geboren en overleed in 1670 in Amsterdam; hij werd in Naarden begraven. Daar bevindt zich sinds 1937 het Comenius Mausoleum.
‘Het Labyrint’
Concert op 30 maart 2014
Petr Eben en Jan Amos Comenius
‘Het Labyrint der wereld en het Paradijs des Harten’ Comenius schreef Het labyrint der wereld en het paradijs des harten in 1623 in het begin van de Dertigjarige Oorlog (1618-1648), een van de noodlottigste episoden uit de Boheemse geschiedenis. Comenius zelf moest zijn woonplaats Fulnek verlaten en onderduiken vanwege zijn godsdienstige en politieke opvattingen. Fulnek werd geteisterd door brand, Comenius' bibliotheek ging grotendeels verloren. Vervolgens verloor hij zijn vrouw en twee zoontjes aan de pest. Zijn verbittering en frustratie schreef hij van zich af in dit boek waarin hij een pelgrim door de wereld laat reizen op zoek naar zijn bestemming. Het boek behoort tot de grote werken uit de wereldliteratuur en is in tal van talen vertaald. De Tsjechische componist Petr Eben maakte een selectie uit de tekst van het boek en schreef daar orgelfragmenten bij.
Petr Eben Petr Eben (1929-2007) is een van de markantste figuren uit de moderne Tsjechische muziek. Hij was een veelzijdig musicus: componist, pianist, organist, begeleider van kamermuziek, koordirigent, pedagoog, publicist. Als componist zoekt hij inspiratie in het gregoriaans en volksmuziek, die hij in moderne muziektaal citeert. Petr Eben beschouwt zijn muziek als Petr Eben medium om spirituele noties over leven en dood aan de luisteraar door te geven. Daartoe laat hij zijn muziek vaak relaties aangaan met taal, met gedichten, of bijbelse en filosofische teksten. Petr Eben was een begenadigd improvisator en zijn orgelimprovisaties als commentaar op voorgelezen teksten werden een permanent onderdeel van zijn concertpraktijk. Het Labyrint der Wereld en het Paradijs des Harten, veertien improvisaties bij door hem geselecteerde passages uit Comenius’ beroemde boek, is daarvan een voorbeeld. Eben beschrijft zijn benadering tot dit boek als volgt: De pelgrim die het labyrint van de wereld doortrekt vindt er niets wat hem aanstaat en wendt zich tot zijn God in zijn hart. Wat ik echter ontroerend vindt in Comenius’ houding is zijn onvermoeibare arbeid om deze wereld te verbeteren. Hierin kan hij dienen als voorbeeld voor onze tijd: een eigen kritische blik en afstand tot deze wereld bewaren, maar al je kracht inzetten om deze te verbeteren. In de orgelimprovisaties citeer ik koralen uit Comenius’ Amsterdamse gezangenboek; vaak probeer ik de dramatische passages uit de tekst op een moderne wijze te laten klinken, zoals bij voorbeeld de vervorming van de gezichten der mensen, het snorren van de pijlen, het wegglippen van het Rad van Fortuin. De hele sfeer van de tekst is niet die van een gezellig reisje, maar van een bittere, satirische, bizarre en soms typische kijk op de wereld - en dat bepaalt ook het karakter van de muziek. Petr Eben heeft zijn Labyrint-improvisaties in veel steden uitgevoerd. In 1996 werd er een opname van gemaakt. In 2002 gaf Eben er een definitieve vorm aan. De uitvoering van het Concert vindt plaats op Zondag 30 maart om 15.30 uur in de Grote Kerk te Naarden De kerk is open om 14.45 uur. De entreeprijs is € 12,50 / 65+ en CJP € 10,00 De kaarten zijn verkrijgbaar voor aanvang in de kerk
‘van Buiten leren’
Tentoonstelling 17 april 2014
Comenius en de schoolplaten van Koekkoek Tentoonstelling van 17 april 2014 t/m 4 januari 2015 Wat hebben Jan Amos Comenius (1592-1670) en Marinus Adrianus Koekkoek (1873-1944) met elkaar gemeen dat ze samen in een tentoonstellingstitel worden genoemd? Comenius geldt als de aartsvader van het aanschouwelijk onderwijs sinds hij in 1658 zijn Orbis Sensualium Pictus (de zintuiglijk waarneembare wereld in afbeeldingen) uitgaf. In het voorwoord noemde hij dit boekje het medicijn tegen onwetendheid en beargumenteerde hij het gebruik van alle zintuigen in het leerproces: alles wat in de geest is, is daar door de zintuigen gekomen. Daarom moeten leerlingen zoveel mogelijk zelf waarnemen en zelf ontdekken. In dit boekje met 150 afbeeldingen van natuur, mens en cultuur gaf hij in verschillende talen de leerlingen stof tot nadenken. De eerste afbeeldingen volgen het verhaal van Genesis waarin de wereld door God werd geschapen. Dan volgt de vegetatie: de bomen en bloemen, de vruchten en groenten. Daarna komen dieren: van insecten tot reptielen en van pluimvee tot exotische wilde dieren. En dan komt de mens in dit harmonische paradijs. Veel afbeeldingen in de Orbis Sensualium Pictus laten zien hoe de mens in samenhang met de natuur leeft. De natuur die met hout en steen de bouwmaterialen biedt voor de menselijke bouwwerken. De dieren die met hun vacht en vel grondstoffen leveren voor kleding en schoenen. De mensen die met hun creativiteit en gereedschap in hun onderhoud voorzien en hun samenleving vorm geven. Met deze beelden brengt Comenius de werkelijkheid dicht bij de kinderen. Liever nog gaat hij met de kinderen direct naar buiten. Want van buiten leren, is het beste. Ook Koekkoek leerde graag van buiten. Met zijn vriend Heimans ondernam hij wandeltochten en tekende hij naar de werkelijkheid. E. Heimans en Jac. P. Thijsse wisten met hun populaire verhalen in het tijdschrift De Levende Natuur de belangstelling voor de natuur te wekken. Koekkoek verzorgde regelmatig de illustraties. Maar Koekkoek is vooral bekend geworden door de schoolplaten die hij maakte voor het vak natuurlijke historie. De pedagoog en onderwijzer Jan Geluk (1835-1919) schreef over het belang van dit vak in 1882: ‘In de schoonheid en doelmatigheid van de vormen van de planten en dierenwereld kan het kind de schoone orde, de van ene plan getuigende samenwerking, de volkomen harmonie van alles wat in de natuur voorkomt, leren opmerken.’ Bovendien vond hij: ‘De leerlingen moeten zelf zoeken, zelf zien en zelf vinden’. Als we de afbeeldingen uit de Orbis Sensualium Pictus en de schoolplaten van Koekkoek naast elkaar leggen, zijn er opmerkelijke overeenkomsten. Niet alleen komen sommige onderwerpen overeen, maar lijken ook de compositie van de afbeeldingen verdacht veel op elkaar. De landschappen van Comenius en Koekkoek zijn harmonieus en lijken in evenwicht: alles heeft er zijn plek. Net als Comenius beperkte Koekkoek zijn keuze van zijn onderwerp niet tot wat er in zijn directe omgeving te zien was. Beiden tonen olifanten, tijgers en krokodillen. Het Comenius Museum toont in samenwerking met het Nationaal Onderwijs Museum vrijwel alle originele schilderijen waar de beroemde schoolplaten op zijn gebaseerd.
Adembenemend vakmanschap aanschouwelijk getoond van 17 april 2014 tot 6 januari 2015. Naardermeer
Beleidsplan
2014 - 2018
Beleidsplan 2014 - 2018 op hoofdlijnen In de afgelopen beleidsperiode 2009-2013 gold als uitgangspunt dat alles wat in het Comenius Museum gebeurt, bij moet dragen aan het antwoord op de vraag: Wie was Comenius eigenlijk? Deze gerichtheid op de persoon en het gedachtegoed van Comenius heeft duidelijk richting gegeven aan een reeks activiteiten variërend van tentoonstellingen, lezingen, de Comeniusdag, de Comeniusprijs en de Comeniusconferentie. De aantallen bezoekers zijn gegroeid en de naamsbekendheid van het Comenius Museum is toegenomen. Voor de komende vier jaar (2014-2018) heeft het bestuur de ambitie geformuleerd om uit te willen groeien van Comenius Museum naar Comenius Kenniscentrum. Het beleidsplan laat zich in hoofdlijnen vertalen in de wijze waarop het museum invulling wil geven aan deze ambitie en waar zij dan voor heeft te 'zorgen'. Op 5 maart 2014 zal de Raad van Advies op het concept- beleidsplan adviseren. In de maand mei zal de uiteindelijke versie van het beleidsplan door het bestuur worden vastgesteld. Uitgangspunt is en blijft: Het Comenius Museum is een permanente instelling ten dienste van de samenleving en haar ontwikkeling, toegankelijk voor het publiek, niet gericht op het maken van winst, die de materiële getuigenissen van en over Comenius, zijn gedachtegoed en zijn omgeving verwerft, behoudt en wetenschappelijk onderzoekt, presenteert en hierover informeert voor doeleinden van studie, educatie en genoegen. 1. De zorg voor de instelling: De basis van de instelling is gelegen in het mausoleum waar Comenius begraven ligt en het inpandig verbonden museum dat over een collectie, archief, bibliotheek en documentatie beschikt. Het museum is een in het Museumregister geregistreerd museum. In 2014 vindt herijking door het Museumregister plaats en worden langdurige samenwerkingsovereenkomsten met de Tsjechische overheid en de gemeente Naarden aangaande het gebruik van het mausoleum en het museum naar verwachting verlengd. Daarmee is de basis voor het voortbestaan en verdere uitbouw van activiteiten veilig gesteld. 2. De zorg voor de collectie: Sinds het ontstaan in 1892 is een museale collectie ontstaan rond de persoon en het werk van Jan Amos Comenius. Naast de museale collectie beschikt het museum over een eigen instellingsarchief vanaf 1892, een gespecialiseerde bibliotheek en documentatie. De museale collectie is nagenoeg geregistreerd en daarmee digitaal ontsloten. In de komende jaren zijn archief, bibliotheek en documentatiecollectie aan de beurt voor digitale ontsluiting. Vervolgens zullen de geconstateerde leemten in de collectie zoveel mogelijk worden aangevuld om de basis voor de kenniscentrumfunctie te versterken. 3. De zorg voor het publiek Het museum stelt de persoon en het werk van Comenius centraal en maakt daarbij gebruik van haar collecties en contacten. Met tentoonstellingen en andere publieksactiviteiten zoals rondleidingen, onderwijsprogramma's, lezingen, conferenties, publicaties, de Comeniusdag en Comenius Prijs en de website weet het museum uiteenlopende groepen belangstellenden en belanghebbenden te bedienen. Door samenwerking met instellingen op lokaal, regionaal, nationaal en internationaal terrein zal het museum voor het publiek herkenbaarder worden als informant en vraagbaak over Comenius en daartoe ook nieuwe producten en diensten ontwikkelen. 4. De zorg voor de organisatie Het Comenius Museum wordt gedragen door een vrijwilligersbestuur, een zeer beperkte staf (directeur, 0,5 fte, bureaumedewerker, 0,5 fte) en circa 30 vrijwillige medewerkers. Om aan de groeiende belangstelling en de geformuleerde ambities vorm te kunnen geven zal het netwerk van kennis en kennissen van het museum worden uitgebreid. Daarbij zal de bedrijfsvoering gericht zijn op samenwerking met externe partners en kostenefficiëntie om met beperkte budgetten zoveel mogelijk van de voornemens te realiseren. Naast de uitvoering van het reguliere jaar programma zullen in de komende jaren verschillende accenten worden gelegd: 2014: veiligstellen van museumregistratie en samenwerkingsovereenkomsten inzake voortbestaan 2015: collecties raadpleegbaar maken 2016: meer kennis en uitbreiding netwerken 2017: Comenius meer in beeld bij opleidingen en universiteiten Het Comenius Museum heeft de sympathie en steun van uiteenlopende personen en organisaties mogen ervaren. Dat geeft vertrouwen voor ambities in de toekomst!
