B I S N E Z MANAGEMENT

B I S N E Z MANAGEMENT

Tafelrede Kasteel Heemstede 2 en 7 februari Mr. René Menneken Effectief omgaan met weerstand aan de hand van een moordzaak Ik ben gevraagd om in 10 minuten iets te vertellen over tegenstand/weerstand en wat mensen daartoe drijft en hoe je ermee om zou kunnen gaan. Mijn naam is René Menneken en heb met veel weerstand als ideale puber de middelbare school doorlopen hetgeen resulteerde een degelijke 6 jarige mavo. In het kader van met boeven vang je boeven ben ik bij de politie in Rotterdam gaan werken, gestart als agent en ben daar als hoofdinspecteur van politie vertrokken, nadat ik in de avonduren mijn rechtenstudie met wat criminologische en psychologische uitstapjes had afgerond. Momenteel ben ik directeur en mede-eigenaar van Adromi, een advies-, trainingen detacheringbureau, waar ca. 30 mensen werkzaam zijn. Ik begeleid organisaties op het gebied van verbetering van de samenwerking en besteed mijn tijd verder aan het geven van trainingen aan politie leidinggevenden en officieren van justitie op het gebied van leidinggeven aan grote complexe onderzoeken en weerbaarheid, waarbij ik investors in people (een kwaliteitssysteem dat sturing op de mens achter de functionaris centraal stelt) als uitgangspunt hanteer. Waarom een moordzaak? Omdat de gevoelens, feiten en omstandigheden die mensen bewegen tot het plegen van een moord, misschien een wat heftige vorm is van weerstand c.q. geen weerstand kunnen bieden aan specifieke omstandigheden, maar de aanleiding voor het plegen van een moord of doodslag, hoeft niet echt groot te zijn. Misschien een waarschuwing voor diegenen onder u die weerstand oproepen. Ik zal trachten vanuit deze zaak parallellen te trekken naar bedrijfsmatige situaties, die u hopelijk herkent. Want het meeste effect haal je uit een toespraak wanneer je je probeert voor te stellen, of en hoe je zelf zou handelen in vergelijkbare situaties. Een mens die in de weerstand schiet, bevindt zich in een emotionele toestand die wordt aangewakkerd door verschillende factoren en heeft zelden met rationele overwegingen of beslissingen te maken. Wat zou u doen als uw moeder u vraagt om haar te helpen om zichzelf van het leven te beroven? Die vraag hoeft u niet te beantwoorden maar ik geef hem vast mee om over na te denken. Dit overkwam namelijk een succesvolle zakenman met een bloeiend bedrijf. Een moord kan je verdelen in verschillende fasen; De fase die leidt tot het plegen van het feit, Een fase van niet ontdekt willen worden, de politie noemt dit de identificatiefase, die wordt gevolgd door de bewijsfase, die als het werk goed is gedaan leidt tot een fase van verantwoording moeten nemen voor het gepleegde feit. En ten slotte in de meeste gevallen


het ondergaan van een straf. Het oplossingspercentage van dit soort delicten varieert in Nederland per regio van 75 tot 98 %. Op naar de moordzaak. Het is geen standaardzaak en allerminst een standaardverdachte die in beeld zal komen. De verdachte – of beter gezegd één van de verdachten - is een geslaagde zakenman van rond de vijftig jaar. Een succesvolle ondernemer wiens huwelijk niet optimaal verliep en waarop hij wat ontwijkgedrag vertoonde door zijn heil en misschien nog meer te zoeken in een chique sexclub. Bood hij weerstand aan zijn gevoelens ... in het begin wel maar sommige dingen zijn moeilijk te weerstaan. Is omgaan met weerstand lastig… Dat blijkt wel. Hij ontmoet verkeerde vrienden, neemt de verkeerde mensen in vertrouwen, neemt verkeerde beslissingen en dat heeft grote gevolgen. Terug naar de aanleiding tot de moord, De moeder van de man in kwestie, die overigens al weer geruime tijd op vrije voeten is, woont in een bejaardentehuis en heeft letterlijk en figuurlijk genoeg van het leven. Ze is niet terminaal en er is geen medische aanleiding tot het plegen van euthanasie. Mogelijk wel in de ogen van Koot en de Bie, maar de hebben de wet op dit punt met de tegenpartij niet kunnen veranderen. De moeder heeft een behoorlijke invloed op haar zoon (hij is de oudste zoon in een gezin van 4 kinderen) en wel zodanig dat hij zich genoodzaakt ziet om haar te helpen met het beëindigen van haar leven. Wederom de vraag; Heeft hij getracht weerstand te bieden tegen de wens van zijn moeder. Natuurlijk heeft hij dat. Hij heeft getracht met rationele argumenten zijn moeder op andere gedachten te brengen en daar zit hem nou net de clou. Hij wordt aangesproken in het natuurlijke systeem en er wordt een beroep gedaan op zijn emotie, zoals de wetenschapsfilosoof dr. Arnold Cornelis uit de doeken doet in zijn boek: “De logica van het gevoel.” 800 pagina’s over ons gevoel, als in- en extern sturingsmechanisme. Cornelis legt uit dat aansturing grof gezegd geschiedt vanuit drie lagen; het natuurlijke systeem, (het lichaam), het rationele systeem (het hoofd) en het zingevingsysteem (de geest). De katalysator in het natuurlijk systeem is de zoektocht van angst naar liefde. Angst staat in deze voor onzekerheid/afhankelijkheid of vele andere synoniemen. En datzelfde geldt natuurlijk ook voor het mooie woordje liefde, dat ook kan worden uitgelegd als geborgenheid. Het natuurlijk systeem is vergelijkbaar met de bodem van de behoeftepiramide van Maslow, eten, drinken en wie gun ik mijn genen. Als op dat vlak sprake is van geborgenheid herken je iemand met een bepaalde zekerheid, een sterke persoonlijkheid, charisma een natuurlijke leider iemand die niet makkelijk van zijn stuk is te krijgen.


Hier wordt de geborgenheid aangetast door de uitzonderlijke wens van de moeder. Wat doet de zakenman. Hij weigert in eerste instantie zijn moeder te helpen, hetgeen tot gevolg heeft dat zijn moeder alle reden heeft om in de weerstand te schieten en zij schetst de meest verschrikkelijke scenario’s. Ze zal zichzelf trachten van het leven te beroven en het zal niet lukken waardoor zij verder invalide geraakt. Er was sprake van een oneerlijke strijd. Moeders had niets te verliezen en onze zakenman alles. Hij verloor … en meer dan alleen zijn moeder. Wat belangrijk is te weten bij het omgaan met weerstand die voort komt uit het natuurlijke systeem is, dat de meeste mensen de neiging hebben om anderen te overtuigen van hun gelijk/mening. Soms, als je anderen probeert te overtuigen, zien ze jouw communicatie eerst als een poging hen te beknotten. Je beïnvloedingspoging wordt gezien als een oneerlijke beperking op gedrag en je krijgt op die manier te maken met zware gevallen van weerstand. Onthoud, weerstand is geen logische of redelijke reactie. Je bevindt je in het natuurlijke systeem en dat laat zich niet beïnvloeden door het rationele systeem, oftewel de wereld van het verstand. Het is vaak een reactie van een erg geprikkeld, emotioneel persoon die denkt dat hem een ernstig onrecht is gedaan. Wat veel mensen succesvol weten toe te passen is het zogenaamde verbale judo in de communicatie. Meebewegen, begrip tonen en terugveren, gebruikmakend van de kracht van de tegenstander en helder blijven in het uitstralen van je boodschap. Wellicht een aardige anekdote voordat we terugkeren naar de moordzaak. Ik had een collega die als jonge agent werd aangesteld op de Kruiskade in Rotterdam, een nogal rumoerige wijk, ongeveer 30 jaar geleden. Hij was ongeveer 1 meter 70 en derde dan aikido. Hij deed zijn werk altijd respectvol met een glimlach en had nooit ruzie. Hij daagde niet uit en ging voor niemand opzij. Hij hoefde nooit geweld te gebruiken, omdat hij geweldig was. Zich niet groter maakte, zich niet opblies, geen rol speelde maar authentiek bleef en dat respecteerde nagenoeg iedereen. En diegenen die dat niet deden vergisten zich. Terug naar de moord. Het motief was duidelijk. Hij kon geen weerstand bieden aan de wens van zijn moeder. De moeder overlijdt ten gevolge van het feit dat de zakenman haar (op haar verzoek) een dodelijke injectie toebrengt. Nu komen we in fase 2 van de casus. Het voorkomen van de ontdekking van het feit. De meer rationele vormen van weerstand. Zeker bij emotionele feiten begint men zich pas na het feit te realiseren wat men heeft gedaan en het is dan lastig om de consequenties volledig te overzien. In de eerste en deze fase worden nogal eens fouten gemaakt door verdachten/daders. Het verbergen van zo’n feit is geen sinecure. De man had hierbij de pech dat hij zich in de verkeerde gelegenheden liet adviseren door de verkeerde mensen. Mannen, kruimelaars of criminelen die een seksclub bezoeken zijn nu niet bepaald adviseurs die je kunnen helpen met de vraag hoe je iemand het beste van het


leven kan beroven. Bovendien loopt een deel van die mannen een verhoogd risico, waar het gaat om geheimhouding. Onze man kwam in gesprek met een voormalige junk die een instabiele relatie had met een vrouw, die later onze kroongetuige werd. Dan begint het proces wat we tegenwoordig zo mooi waarheidsvinding noemen. Mogelijk dat u een ander beeld krijgt wanneer ik de eerste activiteiten van de politie noem, maar de intentie is en blijft waarheidsvinding waarbij sommige actoren iets meer overtuiging nodig hebben om hun verhaal te vertellen. Zeker wanneer het eerste advies van iedere raadsman is; Zwijgen, want van bekennen is nog nooit iemand wijzer geworden!!! Al vanaf het moment dat de zakenman met een nieuw voetenbankje bij zijn moeder op bezoek kwam, om maar te laten blijken dat hij op dat moment niet wist van het overlijden van zijn moeder, waren wij op de hoogte van hetgeen zich had afgespeeld. De politie was op de plaats delict ter plaatse en had de eerste maatregelen genomen om eventuele sporen veilig te stellen. De zoon werd door ons opgevangen en er werd een eerste verklaring van hem afgenomen. Er werd sectie gepleegd op het lichaam van de moeder, waaruit bleek dat zij was overleden ten gevolge van een overdosis heroïne. Een gevolg van verkeerde adviezen, want heroïne is nogal snel aan te tonen en op zin minst vreemd dat een bejaarde, niet verslaafde dame, daaraan overlijdt. De zoon werd gevolgd, om zijn contacten en dagelijkse gang in beeld te brengen. Er werd een tap op zijn telefoon geplaatst en hij werd iedere dag gebeld om aanvullende verklaringen af te leggen. Ook werd een familiekoppel naar de familiebijeenkomsten gestuurd, wanneer deze bij elkaar kwam om de begrafenis te regelen. We waren op de begrafenis aanwezig. Ieder moment voelde hij onze ogen in zijn rug prikken. Waarom, dat zal ik u uitleggen. Wij maakten hem onzeker. Waar we konden probeerden wij zijn zekerheden aan te tasten in het natuurlijke systeem, met de intentie om hem week te maken en de gelegenheid te bieden om met zijn verhaal op de proppen te komen, maar daar had hij toch wat meer aansporing nodig. We begonnen te wroeten in zijn persoonlijke leven. Kregen op die manier steeds meer informatie over zijn relatie met zijn moeder. Zijn rol binnen het gezin, zowel zijn eigen gezin als de relatie met zijn broers en zussen. In wezen doe je niets anders dan vooraf informatie verzamelen waar weerstand verwacht kan worden en op welke wijze je deze kan pareren. Beter nog op zoek te gaan naar de oorzaak van de weerstand en de achterliggende belangen. In deze fase van het onderzoek is dat duidelijk. De zakenman tracht te voorkomen dat hij als verdachte wordt aangemerkt. Zijn belang daarbij is het voorkomen van inzicht in zijn ‘dubbelleven’.


Vlak na de begrafenis zijn we tot aanhouding van de man overgegaan. Tevens werd zijn verkeerde vriend aangehouden. Uiteraard kregen beiden elkaar te zien, maar niet te spreken, (een situatie waar je als verdachte niet echt juichend je opzoekt), waardoor je in het bekende fenomeen van het Prisoners dilemma terechtkomt. We zijn inmiddels in de bewijsfase (fase 3) van het onderzoek beland. Het heeft ongeveer anderhalve dag geduurd, totdat de verdachte in onze zaak eieren voor zijn geld koos. Hij zag de ernst van de situatie in en was onder de indruk van de informatie die was verzameld. Hij had weinig meer in de onderste lagen van de Maslow piramide waarop hij kon terugvallen, niet op zijn succesvolle zakenbestaan, niet op zijn vrouw, daar deze zijn dubbelleven niet kon waarderen. Zijn verkeerde vrienden blijken geen echte vrienden te zijn, want die kiezen voor hun eigen hachje, dus de mogelijkheden voor beïnvloeding waren ideaal. Let wel, om in een levensdelict tegen het advies in van de advocaat, te gaan praten is natuurlijk geen makkelijke beslissing. Hij had de keuze tussen; Als ik ontken, kan moord ten laste worden gelegd. Het opzettelijk en met voorbedachten rade om het leven brengen van een ander mens. Als ik beken, komt erkenning van mijn ‘mislukte’ privéleven op straat, maar biedt dit ook mogelijkheden voor ten laste legging van een ander feit met veel minder strafoplegging, namelijk hulp bij zelfdoding. Het is een verschil tussen een maximumstraf van levenslang (en dat is in Nederland levenslang) en maximaal 3 jaar gevangenisstraf. Ook vindt er een afweging van kansen plaats en hier zie je het belang van het eerste onderzoek om de hoek komen. Het wroeten, onzeker maken etc. zorgt ervoor dat de voedingsbodem om iemand te overtuigen mee te werken aan het onderzoek beter is dan, wanneer je iemand arresteert, die volledig overtuigd is van zijn positie en wordt bijgestaan door raadslieden van naam. Dat brengt mij op een recente zaak waar dure jongens zijn aangehouden. Vol overtuiging betraden zij het politiebureau bijgestaan door landelijk bekende raadslieden. Dat was echter van korte duur. Op alle eigendommen was conservatoir beslag gelegd. Villa’s, Ferrari ‘s, banktegoeden in binnen- en buitenland. Het gevolg was alle bekende raadslieden werden vervangen door pro-Deoadvocaten en de houding en overtuiging van de verdachten liep een gevoelige deuk op. Een aantal verdachten heeft inmiddels toegegeven zich schuldig te hebben gemaakt aan strafbare feiten, zoals grootschalige handel in verdovende middelen. Wanneer ik de parallel naar organisatieveranderingen trek, is het natuurlijk geen zaak dat van iedere medewerker het privéleven overhoop wordt gehaald, maar gezonde interesse in mogelijke bronnen van weerstand c.q. aantasting van persoonlijke belangen is op zijn plaats.


Mensen voelen zich vaak niet gehoord, en hebben het gevoel dat de verandering hen overkomt en hen van bovenaf wordt opgelegd. Wanneer men een beeld heeft van mogelijke oorzaken van weerstand kan men deze op verschillende manieren tegemoet te treden. Ik beperk mij tot draagvlak creëren. Door draagvlak te creëren zorg je ervoor dat de ander bondgenoot wordt van je plannen. Dat vermindert de weerstand enorm. Draagvlak creëren betekent ervoor zorgen dat je van tevoren ondersteuning en goedkeuring verwerft voor plannen die je wilt gaan uitvoeren of beslissingen die je wilt gaan nemen. Ik heb één onderdeel in de tactiek van waarheidsvinding niet aan de orde gebracht, en dat sluit exact aan bij mijn vorige opmerking namelijk dader/verdachte profilering en wat daar onlosmakelijk aan is verbonden profilering van de gesprekspartners. Om het succes van het gesprek of verhoor zo groot mogelijk te maken, is het zaak om te zorgen dat er een optimale klik is tussen de verdachte en zijn verhoorders. Een mooi en landelijke bekend voorbeeld van een succesverhaal zijn de verhoren van Wik H. (de echte dader van de Schiedammer parkmoord). Daar vond men elkaar in het feit dat men overtuigd Ajax fan was en de route van verblijf naar verhoor (Ridderkerk-Rotterdam)bewust liep langs de Kuip. Men vond elkaar in de gezamenlijkheid van de liefde voor Ajax, aangewakkerd door de hekel aan Feyenoord en het gevolg was dat Wik H. volledig leeg liep. Zo geschiedde ook met de verdachte in deze zaak. We hadden een goede band opgebouwd en waren in staat om een gezamenlijk doel te creëren. Om de verandering te laten slagen zonder dat iedereen gaat mopperen of gaat tegenwerken, doe je er als manager verstandig aan je voornemen 'in de week' te zetten. Dat geeft mensen het gevoel dat ze kunnen meedenken, meebeslissen en kunnen wennen aan het idee, zodat de verandering niet als een donderslag bij heldere hemel komt. Al is het alleen maar om zelf beter in staat te zijn om hierop te anticiperen, is verkenning van mogelijke bezwaren een waardevolle besteding. Een officier van justitie doet bij iedere zaak niet anders. Hij gaat op zoek naar mogelijke verweren, waarmee een raadsman het belang van cliënt tracht te dienen. Het creëren van draagvlak is nodig als er grote veranderingen op stapel staan, en vooral als die veranderingen consequenties hebben voor mensen persoonlijk. Als mensen in een vroeg stadium worden betrokken bij een verandering, bijvoorbeeld doordat ze inspraak krijgen, of kunnen deelnemen in een implementatieproject, dan bieden ze al snel veel minder weerstand. Op dat moment ontstaat er draagvlak voor de verandering, het plan of het besluit.


Nadat onze verdachte had aangegeven dat hij bereid was om te praten, zijn wij samen met hem op zoek gegaan naar ons gemeenschappelijk belang. Dat werd in deze zaak gevonden door de waarheidsvinding en het gepleegde strafbare feit zo genuanceerd mogelijk te presenteren. Doordat de verdachte de waarheid vertelde bood het de politie de mogelijkheid om op zoek te gaan naar het bewijzen van hulp bij zelfdoding in plaats van moord. De politie bood een vorm van veiligheid, zekerheid (een tijdelijk dak boven het hoofd) en op die wijze vertrouwen. Dit resulteerde in een onderzoek ter terechtzitting waar de verdachte werd veroordeeld tot een gevangenisstraf van 2 jaren op grond van hulp verlenen bij zelfdoding. De verdachte, zijn familie en zijn raadsman bedankten ons voor de zorgvuldige wijze waarop het proces van waarheidsvinding gestalte had gekregen, en hebben zich bij de veroordeling neer kunnen leggen. In die zin vond ik dit een mooi voorbeeld om te laten zien hoe je weerstand kan ombuigen tot medewerking waarbij het gaat om de koppeling van de doelstellingen van het bedrijf aan de behoeftepiramide, oftewel mensen op zoek te laten gaan naar hun persoonlijke doelstellingen en deze in lijn brengen met bedrijfsdoelstellingen. Bijkomend voordeel is dat medewerkers heel concreet aan kunnen geven wat hun bijdrage en meerwaarde voor het bedrijf is of dat zij mogelijk hun heil elders moeten zoeken. Omgaan met weerstand is bewegen binnen duidelijke – door u aangegeven – kaders en … voorkomen is beter dan genezen, maar sturen op zingeving naar een als gemeenschappelijk ervaren doel is het allerbeste wat je kan doen. 1 februari 2012.

B I S N E Z MANAGEMENT

Recommend Documents