LESBRIEVEN LEERKRACHTENBESTAND LESBRIEF 2:
IRIS MAAKT EEN XYLOFOON
AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS IN AFRIKA Copyright De Uitvinders
Uitgave 2012 | Versie 2.0
HET VERHAAL
DE UITVINDERS IN AFRIKA IRIS MAAKT EEN XYLOFOON Iris is verhuisd naar Afrika. Daar heeft ze een vriendje leren kennen dat heel handig is. Jabali maakt zijn eigen speelgoed. Van Jabali’s moeder moeten ze water halen. Iris holt achter Jabali aan, met haar fiets aan haar handen. Samen lopen ze over het pad in de richting van het bos. De bomen zijn hier veel groter dan in Nederland. Alles is hier groter. De insecten, de bladeren en de bomen. Iris hoort apen die hard krijsen. Het is een eng geluid. Takken schudden heftig heen en weer. Het lijkt wel alsof de apen oorlog voeren. Jabali ziet dat Iris bang is. Hij buigt zich voorover en maakt het geluid van een aap terwijl hij van de ene boom naar de andere springt. Met een enorme sprong verdwijnt Jabali achter een bamboestruik. Iris is helemaal alleen. ‘Grrrrr....’ De bladeren van de bamboestruik schudden heftig heen en weer. ‘WROW,’ brult Jabali die vanachter de struik naar voren springt. Hij slaat zijn uitgestrekte handen hard op elkaar alsof hij een krokodil is. Iris wil stoer zijn en probeert te lachen. Ze schaamt zich dat ze moest gillen. Achter de grote bamboestruik schuifelt Jabali voorzichtig naar het water beneden. Als hij bij de modderige waterkant staat gebaart hij Iris om hem te volgen. Hij ziet dat Iris aarzelt en doet nog een keer de krokodil na. Maar dit keer schudt hij zijn hoofd heen en weer om te laten zien dat er in deze rivier geen krokodillen zitten. Hij dompelt één van de waterkannen onder. Langzaam loopt de kan vol. Iris pakt de tweede kan die Jabali bij de bamboestruik heeft achtergelaten . Op haar billen schuift ze langs de steile oever. Ze kijkt nog om zich heen om er zeker van te zijn dat er geen enge beesten in het water zitten. Dan duwt ze de hals van de lege kan onder. Als de kannen vol zijn, slepen ze die naar boven. Ze zijn erg zwaar. Jabali doet alsof hij het niet voelt. Maar na een paar minuten moet hij rusten.
2
Het verhaal
Iris pakt één van de vaten en zet die op de bagagedrager van haar fiets. Ze doet het heel voorzichtig. Iris heeft haar fiets pasgeleden voor haar verjaardag gekregen. Het is een glimmende rode vouwfiets. Samen lopen ze naar Jabali’s huis. Daar wacht Ammi, met twee glazen en voor ieder een banaan. Ze vult de glazen met het water uit de jerrycans. Ze glimlacht naar Iris en zegt iets in het Afrikaans. Iris kan het niet verstaan, maar ze ziet dat Jabali een beetje verlegen wordt. Jabali staat op en loopt naar de schuur. Iris rent achter hem aan en springt brutaal als eerste naar binnen. Ze pakt de xylofoon en wijst ermee naar Jabali. Maar Jabali kijkt teleurgesteld naar twee andere lege jerrycans. ‘Moeten die ook?’ vraagt Iris verbaasd. Jabali geeft er haar één. Iris is erg moe, maar ze houdt zich groot en neemt de kan aan. Als Ammi dat ziet wordt ze boos en begint in het Afrikaans tegen Jabali te mopperen. Ze pakt de kan uit Iris’ handen en geeft die aan Jabali. Ze wijst vervolgens naar de zon die al aardig oranje begint te kleuren. ‘Go, go,’ zegt ze met een strenge stem tegen Jabali. En dan volgen er nog een heleboel Afrikaanse woorden. Met een lieve stem zegt ze tegen Iris; ‘Huis, eten.’ Iris schiet in de lach, ‘een huis kun je niet eten.’ Maar ze snapt best dat ze naar huis moet omdat het al laat is. Iris pakt haar fiets en loopt nog een klein stukje met Jabali op. Ze biedt haar fiets aan. ‘You try, probeer maar’ zegt ze uitnodigend tegen Jabali, die waarschijnlijk nog nooit op een fiets heeft gezeten. Twijfelend klimt Jabali op de fiets terwijl Iris hem steunt. Als Jabali wiebelend in beweging komt rent Iris met hem mee. Ze houdt hem vast, zoals papa altijd deed bij Jeroentje, toen hij hem leerde fietsen. Maar als ze Jabali loslaat, begint de fiets gevaarlijk te slingeren. Jabali valt in de berm. Iris kan Jabali niet ontwijken en landt naast hem in het hoge gras. Ze moeten er allebei hard om lachen. ‘Jabali veegt het gras van zijn benen en helpt Iris overeind.. ‘Toch maar lopen,’ gniffelt Iris. Bij de splitsing aangekomen, zwaait Jabali om afscheid te nemen. Iris springt op haar fiets en gaat zo snel als ze kan, naar huis. Daar zitten papa, mama en Jeroen te wachten. Mama geeft Iris een dikke knuffel. ‘Waar was je toch? Je bent toch niet boos meer?’
3
Het verhaal
‘Ik was bij Ammi. Ik heb met Jabali gespeeld,’ antwoordt ze. ‘Jabali? Wie is dat?’ wil papa weten. ‘Jabali is het zoontje van Ammi. Hij is heel handig. Hij gaat mijn xylofoon repareren.’ ‘s Nachts droomt Iris dat ze in een musical speelt. Het publiek juicht haar toe. Ze zingt de sterren van de hemel terwijl haar klasgenoten muziek maken. Er is een gitarist en een koor dat vrolijk danst op de muziek. Achter het drumstel zit Jabali die met een hamer en spijker op de trommels slaat. Als Iris wakker wordt, wil ze het liefst meteen naar Jabali. Maar van mama moet ze op Ammi wachten. Iris staat op een keukenstoel bij het aanrecht. Ze vult glazen potjes met water en zet ze daarna op een dienblad. Met een theelepel tikt ze tegen de potjes en luistert naar de klanken. ‘Pling-plang-plong-plang-ploek.’ Dat is nog niet het mooie geluid dat ze wil hebben. Voorzichtig giet ze een beetje water in een jampot. Ze probeert niet te morsen. Als een potje mooi klinkt, stopt ze er een klein stukje gekleurd papier in. Ze kijkt hoe het water de kleur van het papier opzuigt. Zo krijgt ieder potje een eigen kleur. Dan loopt ze met het dienblad naar buiten en zet het op de tuintafel. Ze pakt de roze videocamera en zet die voor de glazen potjes. Ze slaat de klanken aan en probeert het deuntje te spelen dat ze gisteren met Jabali heeft geoefend. Ze gaat helemaal op in de muziek. ‘Nice!... Mooi!’ Iris schrikt van de stem van Ammi. Die staat achter haar in de tuin. Naast haar staat Jabali. ‘I took someone, ik heb iemand meegebracht,’ zegt Ammi, die haar zoon een plaagstootje geeft. Jabali kijkt verlegen. Hij heeft een touw in zijn handen. Het touw is vastgeknoopt aan een vrachtwagen. Een vrachtwagen, gemaakt van ijzerdraad en blik. Nog een beetje verlegen loopt Jabali naar de tuintafel. Voorzichtig pakt hij een plastic zak uit de laadbak van de vrachtwagen. In de zak zit de xylofoon van Iris. Hij legt de xylofoon naast de glazen potjes op tafel. Hij pakt een grote verroeste spijker uit zijn zak en slaat op de gekleurde metalen balkjes. Daar waar ooit de groene noot zat, heeft Jabali de kapotte beitel vastgemaakt met plakband. ‘Ting, tang, tong, toeng’. ‘Wauw, dat is precies de goede noot!’ roept Iris opgetogen. Jabali biedt haar de spijker aan en Iris probeert het zelf. ‘Do-re-mi-fa-sol-la-ti-do’ zingt ze mee.
4
Het verhaal
En vervolgens speelt ze het deuntje dat ze gisteren samen oefenden. ‘Assante’ zegt ze tegen Jabali. Iris heeft geleerd dat ‘assante’ Afrikaans is voor ‘dankjewel’. ‘Karibu’ zegt Jabali die nieuwsgierig naar de glazen potjes met gekleurd water kijkt. Iris geeft hem de theelepel. Jabali tikt tegen de glazen en ontdekt dat ieder potje een eigen kleur en een eigen geluid heeft. ‘Same’ roept hij enthousiast, terwijl hij naar de potjes en de xylofoon wijst. Iris knikt trots; ‘Ja, hetzelfde.’
5
Het verhaal
IRIS MAAKT EEN XYLOFOON OPDRACHT 1: MAAK EEN TEKENING
Deze opdracht doe je alleen.
Benodigdheden (per leerling) Vel papier Potlood Kleurpotloden en/of stiften
Opdracht Wat is jouw favoriete muziekinstrument? Maak er een tekening van en leg aan je klasgenoten uit hoe het instrument werkt. Je mag ook zelf een instrument bedenken.
Over muziekinstrumenten Jabali ging op zoek naar precies de goede toon voor de xylofoon van Iris. En zo ontdekte hij dat een glazen potje ook een mooi geluid maakt. Er zijn allerlei verschillende instrumenten zoals slaginstrumenten waar je op moet slaan, blaasinstrumenten en snaarinstrumenten.
6
Lesbrief 2: Iris maakt een xylofoon
OPDRACHT 2: MAAK EEN FLESSENORGEL
Deze opdracht doe je met de hele groep
Benodigdheden lege glazen potjes/ flessen lepel of stokje
Opdracht 1. Verzamel met de hele klas lege glazen potjes en flesjes. 2. Nu orden je de potjes en flesjes op toonhoogte.
Dit doe je door met een houten stokje of een lepel tegen het potje of
flesje te tikken. Je moet heel goed luisteren. Wanneer het volgende
flesje of potje hoger klinkt dan het vorige, zet je deze er rechts van.
Klinkt het flesje lager dan het vorige? Zet deze dan links van het
andere potje.
Zo werk je verder tot er tenminste 8 verschillende potjes of flesjes
staan. Samen vormen ze een toonladder
3. Nu kun je muziek maken op je eigen flessenorgel.
7
Lesbrief 2: Iris maakt een xylofoon
OPDRACHT 3: MAAK EEN XYLOFOON
Deze opdracht doe je in groepjes van 4 De kleur van muziek. Als we de verschillen tussen de klanken van muziekinstrumenten beschrijven, spreken we over klank-kleur. De noten van een xylofoon hebben vaak verschillende kleuren. Dat doen we om het verschil tussen de noten goed te zien. Dat is handig als je op een xylofoon speelt die gemaakt is van allemaal dezelfde potjes.
Benodigdheden xylofoon (per groepje) 8 ongeveer dezelfde lege glazen potjes lepel of stokje schenkbeker gekleurd crêpepapier
Opdracht 1. Verdeel alle flesje en potjes onder de groepjes.
Zorg er voor dat elk groepje ongeveer 8 dezelfde soort potjes of flesjes
heeft. Bijvoorbeeld allemaal dezelfde jampotjes.
2. De flesjes of potjes hebben ongeveer dezelfde toon. Nu ga je de
toonhoogte zelf aanpassen door er water in te gieten.
Hoe meer water er in het potje zit, hoe lager de toon wordt.
In het meest linkse potje gieten we veel water, in de volgende iets
minder en zo verder.
3. Je gaat nu je xylofoon stemmen. Tik één voor één op de potjes en
8
luister goed naar het geluid. Je moeten een reeks tonen krijgen die
steeds hoger wordt. Als een toon te laag is, moet er wat water uit.
Wanneer een toon te hoog is moet er wat water bij.
Lesbrief 2: Iris maakt een xylofoon
4. Nu geven we het water nog wat kleur om de boel op te vrolijken
en om de verschillende tonen aan te duiden. Dit doe je door een stukje
crêpepapier in een potje te dompelen. De kleur van het crêpepapier lost
op in het water. Zo krijgt het water de kleur van het papier.
LET OP: Het crêpepapier geeft heel erg af. Gebruik een lepeltje of vork om het crêpepapier uit het water te halen. 5. Doordat er wat water met het crêpepapier uit de potjes is verdwenen,
moeten we de xylofoon nog een beetje bij stemmen.
6. Nu is je xylofoon klaar. Tijd om samen muziek te maken!
Gelukt? 1. Is een xylofoon een blaasinstrument, een slaginstrument of een
snaarinstrument?
Het is een slaginstrument
2. Als je steeds meer water schenkt in een potje, verandert de toon van
het potje. Wordt de toon hoger of lager als je er water bij schenkt?
De toon wordt steeds lager
3. Hoeveel verschillende tonen heeft een toonladder? Een toonladder heeft meestal 8 tonen Do - Re - Mi - Fa - Sol - La - Si - Do
9
Lesbrief 2: Iris maakt een xylofoon
COLOFON
Colofon Uitgave 2012 Stichting de Uitvinders | www.deuitvinders.com Concept en realisatie Atelier Vrijdag Uit deze publicatie mag niets worden gekopieerd of gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van De Uitvinders
