Inleiding In 1961 begon de CDR, (Stichting) Centrale Discotheek Rotterdam, met het uitlenen van lp’s. Bij de opening stonden 1200, hoofdzakelijk klassieke lp’s te wachten, om te worden geleend. Boeken leen je in de bibliotheek, maar platen? Zouden ze wel komen, de Rotterdamse muziekliefhebbers? En ze kwamen. Eerst in de kleine ruimte in de Witte de Withstraat, later in de Doelen en op de Mauritsweg en nu in het prachtige gebouw van de Rotterdamse bibliotheek op de Hoogstraat. Eerst lp’s, toen cd’s en muziekdvd’s. Eerst alleen in Rotterdam, later, in samenwerking met de Openbare bibliotheken, kwam de CDR collectie voor heel Nederland ter beschikking. In het begin werd de uitleenadministratie met de hand gedaan, met kaartjes en stempeltjes, later met de computer. Automatisering maakte veel mogelijk: zoals een voor iedereen thuis toegankelijke catalogus met veel informatie en muziekadvies op www.muziekweb.nl. In de afgelopen 50 jaar werden een aantal beslissingen genomen waarvan we later veel plezier zouden hebben. Zoals het besluit om alle cd’s die in Nederland op de markt kwamen aan te schaffen waardoor er nu een vrijwel complete collectie kan worden geboden. Of zoals het in eigen beheer ontwikkelen van alle computerprogramma’s, waardoor veel meer mogelijk werd dan met standaard programmatuur en wij nu op een hedendaagse digitale manier een flinke bijdrage kunnen leveren aan het muziekleven met MuziekWeb, met smaakprofielen, met informatie en muziek, gericht op smaakverbreding. Lees, kijk en luister verder naar 50 jaar disco-avontuur en toekomstbeeld.
Ontwikkeling De Centrale Discotheek kende een lange aanloopfase. Het idee ontstond in 1952 in het hoofd van Rob Maas, oprichter van de CDR en directeur tot 2001. Wat zou het toch mooi zijn om mensen, vooral degenen die niet veel te besteden hadden, op een snelle en goedkope manier in aanraking te laten komen met muziek. In 1961 werd het ideaal werkelijkheid. Rob Maas ging eerst nog werken bij platenwinkels en bij de Discotheque Nationale de Belgique in Brussel om het vak te leren, maakte plannen en begrotingen, probeerde mensen voor zijn idee te winnen en geld bij elkaar te krijgen. Er kwam een aanbevelingscomité, met onder meer de componisten Jurriaan Andriessen en Henk Badings en de wethouder kunstzaken Dries van der Vlerk. Begin 1961 lukte het en kreeg Rob Maas toezeggingen voor leningen van de Stichting Tot Bevordering Van Volkskracht, de Erasmus Stichting en het havenbedrijf Van Ommeren. Binnen een half jaar was er een bestuur onder leiding van de reder Willem Veder, een pand in de Witte de Withstraat, werden de eerste lp’s gekocht en werd op 14 oktober de CDR geopend. Al snel bewees de Discotheek haar bestaansrecht. Het aantal uitleningen en leners groeide, maar daarmee namen ook de kosten toe. In 1964 bood de Gemeente Rotterdam, in de persoon van wethouder Nancy Zeelenberg, de helpende hand met een bijdrage van 75 cent per uitlening, plus de belofte dat er ruimte zou worden gereserveerd in een in aanbouw zijnde concertzaal. In 1966 was het zover en verhuist de Discotheek naar de nieuwe locatie: de Doelen. Dit is de opname op grammafoonplaat die werd toegezonden aan de genodigden in 1966:
De collectie breidde zich gestaag uit. In 1968 werden pop, wereldmuziek en jazz toegevoegd. Voor de verhuizing naar De Doelen (1966) stelde de RET een tram ter beschikking, daar werden luidsprekers op gebonden en onder de tonen van de ‘Water music’ van Händel reed de tram voor in de Witte de Withstaat. Alle genodigden werd gevraagd om symbolisch mee te verhuizen door een lp mee te nemen van de oude naar de nieuwe locatie in de Doelen. Om de conditie van de platen op peil te houden, voerde de CDR een naaldcontrole in: elke nieuwe lener moest de kop van zijn platenspeler meenemen om te zien of de naald de kostbare platen niet beschadigde.
Discobus en vele verhuizingen Om wijken en omliggende plaatsen te bedienen kwam er een enorme Discobus. Behalve naar een aantal Rotterdamse wijken als IJsselmonde, Hoogvliet, Alexanderpolder ging de route naar Hoek van Holland, Brielle, Rozenburg en Gouda. Tot in 1990 de collectie in de hoofdvestiging zo groot was geworden dat de leden liever daar naar toe kwamen om meer keuze te hebben dan de relatief kleine collectie die in de bus kon worden opgeslagen. De bus ging er uit. De RET, het Rotterdamse trambedrijf, heeft de discobus al die jaren gratis stalling met stroompunt ter beschikking gesteld. Bedankt RET! Er werd veelvuldig verhuisd. De afdeling klassiek ging eerst naar de kelder in de Doelen, toen naar de Zoutmanstraat, het oude kantoor van de Rotterdamse Kunst Stichting, boven de winkel van Donner op de Lijnbaan. Onze medewerkster Resi had een hondje die Disco heette en die lag daar bij voorkeur op de toonbank. Wij moesten weg omdat daar McDonald’s kwam en gingen naar de Keerweer. Daar was een groot kantoor en een kelder waar leerlingen van bibliotheekscholen konden worden ontvangen. Tot er in de Doelen weer meer ruimte vrijkwam en de klassieke platen weer terug werden gehaald. Het aantal m2 dat wij in de Doelen in gebruik hadden was opgelopen van 70 in 1961 tot 1.000 in 1987. Toen ging de Doelen verbouwen en verhuisde alles naar de Mauritsweg. In 1976 begonnen de eerste gesprekken over het samenvoegen van Discotheek en Bibliotheek in Rotterdam. De Gemeente wilde de CDR compleet integreren in de Gemeentebibliotheek. Maar de CDR vond dit geen goed idee omdat de landelijke activiteiten lastig onder te brengen waren binnen een gemeentelijke instelling. De eigen automatisering en de zeer gespecialiseerde catalogus, die belangrijke bijdragen aan het succes vormden, konden niet op de computers van de bibliotheek worden aangesloten en omdat de kracht van de CDR vooral lag in de kleine, slagvaardige instelling met korte lijnen en een snelle besluitvorming. In 1997 bood de gemeente de CDR gratis huisvesting aan in de prachtige gemeentebibliotheek en dus werd alles weer verplaatst. De verhuizingen werden door de groei van de collectie steeds omvangrijker en ingewikkelder. Het op volgorde inladen en weer in de bakken en stellingen plaatsten gebeurde steeds door de eigen medewerkers en vrienden. De CDR is voor verhuizing of reorganisatie nooit één dag gesloten geweest!
Automatisering Automatisering heeft enorm bijgedragen aan het succes van de CDR. Het begon al in 1963, toen de catalogus met behulp van ponskaarten werd gemaakt. In 1975 werd de eerste computer met lichtpen met streepjescode aangeschaft. Voor de kenners: met 16k geheugen, waarvan 12k voor het systeem en 4k om te gebruiken. Het werkte met ctos, casette tape operating systeem. Geld om het programmeren uit te besteden was er niet en we besloten om alles zelf te gaan ontwikkelen. In een half jaar tijd werd het uitleenen catalogussysteem plus een voorraad beheersingsprogramma gemaakt. Daarmee was de basis gelegd voor een automatisering die steeds volledig in eigen beheer is gehouden. De programma’s werden verkocht aan Nederlandse en Franse bibliotheken. Met de inkomsten daaruit werd een flinke bijdrage geleverd aan het voortbestaan. Dat was in die periode extra mooi omdat de CDR door bezuinigen bij de gemeente 10 jaar lang geen subsidie kreeg. Dat is gelukkig weer helemaal goed gekomen en de verkoop van de computerprogramma’s werd afgestoten aan een daarin gespecialiseerd bedrijf. Een wonderlijke wereld, de programma’s werden steeds groter met steeds meer mogelijkheden en de computers werden steeds kleiner. Bij de verhuizing naar de Mauritsweg werd een gat is het dak gemaakt en werd de computer met een grote kraan in de daarvoor bestemde ruimte getakeld. Een half jaar later kwam er een nieuw veel kleiner model uit dat gewoon via de trap naar zijn plek kon worden gedragen. De grote oude computer werd in stukken afgevoerd. Nu zijn alle 400.000 cd’s gedigitaliseerd en is de muziek samen met catalogi en toelichtingen op computerschermen beschikbaar. Daarvoor is maar liefst 125 terabytes nodig. Binnen de muren van het gebouw van de bibliotheek kan alles helemaal beluisterd worden, daarbuiten alleen fragmenten van 30 seconden. Digitaal lenen met de naam Digileen, is een proefproject met medewerking van auteursrechtbureaus en een aantal platenfirma’s. Hét antwoord op de digitale ontwikkelingen. Je kunt een cd downloaden, een week thuis beluisteren en dan, ploef, doet hij het niet meer. In 2004 een revolutionaire ontwikkeling, maar nu alweer verouderd. Digileen wordt omgebouwd om streaming muziek te kunnen bieden. De opkomst van internet had grote gevolgen. In 1995 registreerde de CDR de domeinnaam www.muziekweb.nl. Deze website is nog altijd het digitale hart van de Centrale Discotheek. Naast de catalogi zijn er nu de Muziekwebwijzers met veel informatie over verschillende onderwerpen, het muziekadvies, de uitgebreide genreindelingen met toelichtingen en de hoesjes van de cd’s. Op dit moment werken op de automatiseringsafdeling drie programmeurs en een systeembeheerder, die alle digitale ontwikkelingen op de voet volgen om zo alle wensdromen van de uitleen- en informatieafdeling mogelijk te maken.
Publiciteit Er werd niet afgewacht of de leners wel zouden komen. Er is veel reclame gemaakt. Niet met grote advertenties in dagbladen, maar op een inventieve manier. Nu zou dat niet meer mogen en zouden we het ook niet meer willen, maar 25 jaar geleden hadden wij contact met een wildplakker die de stad volplakte met zeer grote aantallen A0 affiches met de tekst TE HUUR 125.000 grammofoonplaten. Er waren meisjes en jongens op rolschaatsen die folders uitdeelden op de Lijnbaan en bij de eerste versie van het gratis Metropolis popfestival stond er op een strategische plek een werkelijk enorm bord van de Centrale Discotheek. In 1984 is de catalogus in de vorm van een krant gedrukt en in 40.000 exemplaren gratis verspreid. De laatste jaren heeft de CDR een eigen ‘kledinglijn’, tshirtjes, en vesten met de kreet ‘geen dag zonder Bach’.
Muziekweb Volgens internetgoeroes zal de cd en zelfs het downloaden op den duur steeds minder gebruikt worden en zal de muziekdistributie in de toekomst voor het grootste deel via streaming sites zoals Spotify gaan verlopen. MuziekWeb krijgt daardoor een nieuwe functie. Het werd oorspronkelijk gemaakt om de catalogus op internet voor iedereen toegankelijk te maken. Daar is in de loop der jaren veel muziekinformatie aan toegevoegd. Het is steeds meer een educatieve, interactieve muziekinformatie-site geworden, gericht op smaakverbreding. Met MuziekWeb willen wij je helpen om met meer kennis van zaken goede keuzes te maken, beter en meer naar muziek te luisteren. Het is de moeite waard om je naast de gangbare top 100 te verdiepen in de muzikale schatkamers. En dat moet nog heel makkelijk gaan ook. Voorbeeld: Stel je klikt op muziekstijlen in MuziekWeb, je krijgt dan de keuze uit pop, jazz, klassiek of wereldmuziek. Kies je jazz dan is er een keuze mogelijk uit 6 hoofdgroepen en daar binnen uit 26 onderverdelingen. Klik je vervolgens op swing, dan krijg je een beschrijving van het genre swing en een keuzelijst met 33 artiesten uit die groep, die je op populariteit of op alfabet kan sorteren en een lijst met afbeeldingen van cd-hoesjes. Als je dan Chet Baker kiest dan komt een lijst uit met 262 cd’s, 12 dvd’s en 58 lp’s. Als je tenslotte de cd ‘Chet Baker in Paris’ kiest dan verschijnt er een lijst met 36 nummers, waarvan je allemaal 30 seconden kunt beluisteren. En als je ze compleet wilt horen kan dat ook in de discotheek in de bibliotheek op de Hoogstraat, waar je dan ook nog de cd kunt lenen. Alle informatie op MuziekWeb wordt door specialisten op onze informatieafdeling gemaakt. Bij de belangrijkste cd’s, artiesten en componisten worden toelichtingen geschreven. Daar wordt ook de gratis nieuwsbrief gemaakt waar je je op kunt abonneren. Naast de toelichtingen maakt de redactie ook folders en boekjes, tijdlijnen en muziekwebwijzers, die, zoals jij nu ook doet, digitaal zijn te lezen. Van Afrikaanse muziek tot opera, alles met het doel de muzieksmaak van de luisteraar te verbreden.
Samenwerking Bibliotheken hadden in de 70tiger jaren behoefte aan titelbeschrijvingen voor hun geautomatiseerde catalogi. Die kon de CDR wel leveren. Dat was het begin van een afdeling landelijke dienstverlening aan bibliotheken. In het pakket kwam naast levering van aanschafinformatie en titels ook de mogelijkheid voor bibliotheekleden om lp’s en cd’s die in de lokale collectie niet aanwezig waren, te lenen uit de Rotterdamse collectie. ‘Leendirect’ werkt zeer eenvoudig: thuis aanvragen op MuziekWeb en binnen enkele dagen de cd’s ophalen bij de eigen bibliotheek. Een welkome bijdrage aan de muziekuitleen in Nederland. Ook met andere, gelijk gerichte organisaties werkt de CDR samen. De Vlaamse bibliotheken gebruiken onze titelbeschrijvingen voor de Vlaamse catalogus en de branchorganisatie van de Vlaamse bibliotheken neemt deel in het Digileenproject. Radio4 heeft een uitzendcomputer die voor het grootste deel door de CDR is gevuld met muziek, titels en informatie. Op de site van het RPhO staan muziekvoorbeelden vanuit onze muziekdatabase van de werken die worden uitgevoerd. Radio Rijnmond maakt op zaterdag uitzendingen vanuit de CDR, wij hebben muziek, info en titels geleverd aan de Edison Stichting en er zijn plannen voor samenwerking met Beeld en Geluid in Hilversum.
Toekomst De uitleenafdeling in de bibliotheek op de Hoogstraat in Rotterdam zal dit jaar worden verbouwd. De nieuwste cd’s die in de bakken staan gaan naar het magazijn, waar toch al het grootste deel van de collectie is opgeslagen. Daarvoor in de plaats zijn al touchscreens geplaatst waar je de nieuwe cd’s kunt vinden en beluisteren. Voor het lenen wordt een nieuw systeem gemaakt. Je zoekt de cd’s op in de catalogus en plaatst ze in een denkbeeldig winkelmandje. De medewerkers halen de cd’s uit de rekken en leggen die bij de afhaalbalie voor je klaar. In de vrijgekomen ruimte komen zithoeken met computers met MuziekWeb. Je kunt er alle 400.000 cd’s beluisteren en tegelijk de muziekinformatie en adviezen bekijken. Naast cd’s lenen of kopen, wint de legale digitale muziekdistributie b.v. met Spotify, steeds meer terrein. Daarbij zal onze onafhankelijke, deskundige informatie steeds belangrijker worden en ook thuis zal je vast meer gebruik van MuziekWeb gaan maken om je keuze te bepalen. Er is veel veranderd sinds 1961, maar de CDR is nog springlevend en gaat met veel enthousiasme een nieuwe, digitale, toekomst tegemoet. Wil je meer weten, heb je vragen? Mail naar
[email protected].
