auteurs
menno bosma & Else de jonge
de coöperatie in beweging
Inh 1/2 12
12
pensioenen / solidariteit
18
binnenscheepvaart / leiderschap
24
binnenscheepvaart / meepraten
onderwijs / gebouwenbeheer
54 sierteelt / democratie
64 bankwezen / engagement
68 bankwezen / voedselvoorziening
74
104
uitvaartverzekeringen / participatie
108
prostitutie / zelfbeschikking
118
122
verzekeringen / nieuwe formats
148
erfgoed / samenwerking
152
creatieve industrie / kosten delen
162
zuivel / verbinding
168
zuivel / samen leren
192
zorg / cliënt
198
platteland / sociale cohesie
202
marktwezen / kleinschaligheid
206
kunst / alternatieve concepten
groothandel / gezamenlijke inkoop
32
notariaat / spelen met vormen
38
adviseurs / doorstart
48
sierteelt / concullega’s
52
sierteelt / ledenbelangen
82 thuiszorg / toegankelijkheid
88 thuiszorg / cliënt
90 thuiszorg / aanbieder
98 uitvaartverzekeringen / lange termijn
126
verzekeringen / leden
134
detailhandel / klantparticipatie
138
energie / duurzaamheid
142
energie / aanbieder
172
overheid / samenwerken
180
zorg / kennis delen
184
zorg / persoonlijk
190
zorg / zzp’er
216
ICT / sterker in de markt
220
detailhandel / draagvlak
224
eerste lijn / meerwaarde
228
landbouw / belangenbundeling
inh 2/2
8 De revival van de coöperatie, door Menno Bosma
Tussen 2000 en 2012 groeide het aantal coöperaties in Nederland met 430 procent. Ondanks haar respectabele leeftijd is de coöperatie actueler dan ooit.
28 Naar een relationele ethiek, door Herman Wijffels De coöperatie markeert de overgang naar de kennissamenleving. Daar hoort een andere manier van organiseren bij.
46 Wie affectief betrokken is, doet graag iets extra’s door Linda de Bie en Trienke Elshof
Ledenbetrokkenheid is cruciaal voor coöperaties. Die betrokkenheid moet niet alleen zakelijk zijn.
58 Kenmerken van coöperatief bankieren, door Hans Groeneveld Rabobank is een coöperatieve bank. Wat houdt dat in en hoe geeft de bank dit vorm?
78 De succesvolste vorm van samenwerking, door Louise Fresco Na de desillusie van het graaikapitalisme en de ‘ieder voor zich’-cultuur wordt ‘samen voor elkaar’ het nieuwe motto. De coöperatie past daar prima bij.
92 Een cultuur van zakelijke solidariteit, door Gert van Dijk
De civil society moet worden versterkt. Coöperaties spelen daarbij een cruciale rol. Maar hun interne democratie vraagt om aandacht.
112 Waardeloos? Ethisch ondernemen en de markt, door Murat Kotan Coöperaties lijken het ultieme antwoord op economische uitwassen. Dan moeten ze wel de ruimte krijgen om ethisch te handelen.
130 Goed doen, hoe doe je dat goed?
DELA lenigt noden in de samenleving. Het accent verschuift daarbij van ‘de helpende hand bieden’ naar ‘het leven meer betekenis geven’.
146 Dynamiek in het energielandschap door Menno Bosma & Else de Jonge
Overal ontstaan coöperatieve burgerinitiatieven rond duurzame energie. Hoe verhouden die zich tot de gevestigde energiebedrijven?
158 Hoe overtuig ik een coöperatiescepticus? door Jorrit Hoekstra Wat doe je als iemand niet positief is over coöperaties? Drie tips.
176 De reputatie van de coöperatie, door Cees van Riel
Coöperatieve bedrijven staan bij het publiek gunstiger bekend dan nietcoöperatieve. Hoe komt dat? En hoeveel slagen verdraagt een coöperatie?
194 Coöperaties zijn geen garantie voor duurzaamheid door Gunter Pauli Aan de ‘blauwe economie’ doen verrassend veel bv’s en nv’s mee. Veel coöperaties zijn afgedwaald van hun oorspronkelijke idealen.
210 Van kasmoni tot NewB, door Walter Lotens
Wereldwijd zijn er talloze ‘rustige revoluties’ gaande die het maatschappelijk middenveld versterken. De coöperatie speelt daarin een prominente rol.
234 Een huis voor coöoperaties, door Arjen van Nuland
De Nationale Coöperatieve Raad was er van oudsher vooral voor grotere coöperaties in de land- en tuinbouw, maar richt zich nu op álle sectoren.
‘Als PGGM geen coöperatie was geweest, zou men er nooit met dementie bezig zijn geweest. Want een coöperatie zijn houdt ook in dat je je verbindt met de samenleving’ publiek geheim
12
Peter Tieleman (rechts), verpleegkundig specialist senioren bij GGz Breburg en lid van de ledenraad van PGGM, bezoekt een cliënt
Maatschappelijke verbinding door deelname aan het Deltaplan Dementie
Betrokken bij stille zorg PGGM | Het pensioenfonds voor de sector zorg en welzijn, PGGM, beheert ongeveer 158 miljard euro aan vermogen en heeft 670.000 leden. De uitvoeringsorganisatie van PGGM is een coöperatie. Het hoogste orgaan daarvan is de ledenraad. Daarin zitten vertegenwoordigers van werkgevers en werknemers en vrij gekozen leden. De ledenraad probeert onder meer de maatschappelijke verbondenheid van PGGM invulling te geven.
De uitvoeringsorganisatie van pensioenfonds PGGM – die naast het pensioenfonds zelf opereert – is sinds 2008 een coöperatie. Vanuit de wens PGGM verbinding te laten maken met maatschappelijke thema’s, omarmde de ledenraad van de coöperatie het thema dementie. Pensioenfonds PGGM is sinds 2012 partner van Deltaplan Dementie: een landelijk programma, gericht op onderzoek en zorginnovaties om dementie beter te begrijpen, behandelen en voorkomen (zie kader). Het thema werd gekozen door de ledenraad, het hoogste orgaan van de coöperatie. Die raad bestaat uit vijftien vertegenwoordigers van werkgevers, vijftien van werk nemers en vijftien vrij gekozen leden. Zij lieten hun oog op dit onderwerp vallen omdat het raakt aan pensioenbeleid, maar ook aan werknemers in de zorg voor wie PGGM het pensioen beheert én aan mensen die zich als mantelzorger over een naaste ontfermen. In een groot pand aan de rand van Soesterberg praten we in een sfeervol zaaltje met Frido Kraanen, Bart de Rijk en Peter Tieleman over dementie. Ze zijn respectievelijk beleidsmatig, privé en professioneel bij de hersenziekte betrokken of betrokken geweest.
Vitaliteit Frido Kraanen is directeur Coöperatie en Duurzaam heid bij PGGM en bestuurslid van Deltaplan Dementie. Hij vertelt hoe de deelname van PGGM aan Deltaplan tot stand kwam: ‘Dat gebeurde bottom-up. Uit een
enquête onder onze leden bleek dat ze pensioen als meer dan geld ervaren. Je kunt een uitstekend pensioen hebben, maar zonder vitaliteit heb je er weinig aan, aldus de leden. We kozen dementie als speerpunt uit omdat dat zo’n grote ziektelast kent: op dit moment lijden meer dan 250.000 mensen in Nederland eraan. Gemiddeld zijn per getroffen persoon drie mensen bij de zorg betrokken. Ook is het de derde overlijdensoorzaak van 45-plussers in Nederland. Toch wordt er relatief weinig geld voor opgehaald.’ ‘In 2009 wilden we een grote actie organiseren voor de Hartstichting, met onder meer een tv-show. De ledenraad vond zo’n actie te groot en floot ons terug. Terecht, zeg ik achteraf: we zaten op een fout spoor. Net in de periode dat onze vorige bestuursvoorzitter, Martin van Rijn, als staatssecretaris van Volksgezond heid, Welzijn en Sport met Deltaplan aan de slag ging, besloot de ledenraad dat we ons daarbij moesten aansluiten.’ Mantelzorgers waren daarbij vanaf het begin een belangrijk aandachtspunt voor PGGM. Staat van alle Nederlanders gemiddeld een op de drie een naaste
publiek geheim
‘Onze betrokkenheid bij dementie ontstond bottom-up’
13
Wie affectief betrokken is, doet graag iets extra’s Ledenbetrokkenheid is een belangrijke succesfactor voor coöperaXxxx
ties. Als die betrokkenheid behalve zakelijk ook gevoelsmatig is, is de bereidheid om extra inspanningen te leveren voor de coöperatie het grootst. In 2012 deden wij, toen nog MBA-studenten Food & Finance aan de Nyenrode Business Universiteit, als afstudeeronderzoek en in opdracht van FrieslandCampina, een onderzoek naar ledenbetrokkenheid bij deze zuivelonderneming. Wie als melkveehouder is aangesloten bij FrieslandCampina moet melk van goede kwaliteit leveren. Maar de strategie van het concern vraagt ook om inspanningen op het gebied van duurzaam produceren, zoals een verantwoord gebruik van diergeneesmiddelen en zorg voor dierenwelzijn en milieu. We onderzochten welke typen ledenbetrokkenheid nodig zijn om de strategie van de coöperatie optimaal te kunnen uitvoeren.
Vier soorten betrokkenheid We onderscheidden in ons onderzoek vier soorten ledenbetrokkenheid. Een lid dat affectief betrokken is, koestert positieve gevoelens voor de coöperatie. Bij calculatieve betrokkenheid staan kosten vermijden en materieel voordeel halen centraal. Normatief betrokken leden worden gedreven door plichtsgevoel ten opzichte van de coöperatie: zij vinden dat je als lid betrokken hóórt te zijn. Van imperatieve betrokkenheid is sprake als iemand geen alternatief ziet voor het coöperatielidmaatschap. Een lid kan op meerdere manieren betrokken zijn en er zijn verschillende factoren die de betrokkenheid beïnvloeden. Zo verhogen de prestaties van de onderneming de calculatieve betrokkenheid van leden. De organisatorische structuur van de coöperatie beïnvloedt hun affectieve betrokkenheid. We veronderstelden dat affectieve betrokkenheid leden het meest stimuleert om extra inspanningen te leveren en bijdraagt aan effectiever management. De invloed van calculatieve en normatieve betrokkenheid daarop is zwakker. Imperatief betrokken leden zullen niet snel extra moeite doen voor de coöperatie. We toetsten onze stellingen met behulp van een digitale vragenlijst die we verspreidden onder melkveehouders die lid zijn van FrieslandCampina; 198 van hen vulden de enquête in. publiek geheim
46
Welke typen ledenbetrokkenheid zijn nodig om de strategie van de coöperatie optimaal te kunnen uitvoeren?
Linda de Bie teammanager bij ZLTO Trienke Elshof zelfstandig projectmanager Linda de Bie is teammanager Markt en Keten bij ZLTO. Trienke Elshof werkt als zelf standig projectmanager, onder meer voor Dairy Trading Online. Zij doet regelmatig projecten op het gebied van ledenbetrokkenheid. Xxxxx
De leden bleken vooral zakelijk (calculatief) betrokken te zijn bij de coöperatie. Dat vonden wij logisch; coöperaties hebben in de eerste plaats als doel om in de economische behoeften van leden te voorzien. Leden van FrieslandCampina die ook affectief en/of normatief bij het zuivelconcern betrokken waren, bleken het meest bereid om extra inspanningen te leveren. Wij denken dat coöperaties ons model kunnen gebruiken om de betrokkenheid van hun leden te meten en eventueel bij te sturen.
FACTOREN
1 a Coöperatieve identiteit b Belang bij coöperatie c Persoonlijke kenmerken d Organisatorische structuur e Ervaringen met coöperatie
TYPE BETROKKENHEID
INTENTIE TOT GEDRAG
5 Affectief betrokken (vanuit gevoel)
2 a Prestatie onderneming b Sociale kosten
6 Calculatief betrokken (financieel gedreven)
3 a Persoonlijke omstandigheden b Geen alternatieven
7 Imperatief betrokken (geen alternatief)
4 a Waarden en normen in familie en cultuur b Waarden en normen in organsiatie c Aandacht voor coöperaties
8 Normatief betrokken (waarden en normen)
9 Voornemen om lid te blijven van een coöperatie
10 Bereidheid tot extra inspanningen voor coöperatie
publiek geheim
Een lid kan op meerdere manieren betrokken zijn en er zijn verschillende factoren die de betrokkenheid beïnvloeden
47
De coöperatie in beweging
Van stoffig relikwie tot postmoderne netwerkorganisatie - de coöperatie heeft zich al vaak verpopt. Het exclusieve domein van boeren en banken is ze niet meer. In dit boek passeren onder meer binnenschippers, ICT’ers en prostituees de revue. Allemaal zien ze in de coöperatie hét voertuig voor hun idealen en belangen. Dit boek vormt een staalkaart van de Nederlandse coöperatiewereld. De portretten van coöperaties worden afgewisseld met beschouwingen van deskundigen als Herman Wijffels en Louise Fresco. ‘Publiek Geheim: de coöperatie in beweging’ laat zien dat de coöperatie springlevend is en een ware revival beleeft.
Alexander Rinnooy Kan, hoogleraar economie en bedrijfskunde
‘Dit boek illustreert het zoekende heden, het mooie verleden en vooral de intrigerende toekomst van de coöperatie’
Bart de Rijk, lid PGGM-ledenraad
‘Coöperatie zijn houdt in dat je je verbindt met de samenleving’
Cees van Riel, hoogleraar corporate communication ‘Je moet het coöperatie zijn niet te veel benadrukken’
Rob de Win, fiscalist bij Van Doorne ‘De coöperatie is als Barbapapa’
Gunter Pauli, oprichter ZERI
‘Coöperaties zijn geen garantie voor duurzaamheid’
Corline van Es van de Open Coop ‘Onze slogan is: iedereen is CEO’
Walter Lotens, moraalfilosoof
‘Coöperaties behoren tot de zwaardere instrumenten in het orkest-van-onderaf’
Publiek Geheim is een boekenserie waarin Frissewind ‘verborgen verhalen’, in woord én beeld, ontsluit voor een breed publiek. Publiek Geheim belicht onderwerpen - thema’s, personen - die een plaats in de spotlights verdienen. Publiek Geheim informeert, inspireert en draagt bij aan een brede beeldvorming.
