' J O N G E R E N W E R K G R O E P Nederlandse V e r e n i g i n g v o o r Weere’n S t e r r e n k u n d e Bureau:
MEDEDELINGENBLAD 1972/02 j u n i / a u g u s t u s 1972 v e r s c h ijn t driem aandelijks
P r u n u s l a a n 13» P i j n a c k e r
INHOUD
pag.
M ededelingen
2
Enkele fo r m u le s o v e r k i j k e r s
2
Ni euwe h e l d e r e
2
Ge ge ve ns b i j
s u p e rn o va
a s t r o n o m i s c h e waarnemi ngen
3
U i t de k r a n t g e k l a p t : E v e n a p a r t
4
A s t r o n o m i e - t e n t o o n s t e l l i n g Nijmegen g r o o t succes
5
(in ter)n ation ale
5
astronomische u i t w i s s e l i n g
Kam pg r oe pme de de li ng en
6
T o n t o o n s t e l l i n g Twente
6
V e r ko p e n J o n g e r o n w e r k g r o e p
7
R u s s i s c h e Venus 8
8
Leden i n D e l f t en o mg e v i n g o p g e l a t !
8
Zoeklicht
8
Succ-esvollc ESRO-lancering
9
JWG-loden o n t v a n g e n u i t n o d i g i n g v o o r i n t . Jonge O n d e r z o e k e r s i n Mai nz
w edstrijd 9
Sterbeaekkingen (en v e r s la g Pleiadcnbedekking)
10
Bes t uu r smu t a t i c s
12
Nieuwe a f d e l i n g A m e r s f o o r t / L e u s d e n
12
B ro ch u re met b o e k e n l i j s t
12
E nkele h e m e l v e r s c h i j n s e l e n
13
L i j s t Kontaktpersonen
14
B ijla gen :
aanm eldingsform ulier uitwisselingsprogramm a F oto-opnam cn-lijst
Mededelingen He t l a g i n de b e d o e l i n g d a t e r i n d i t m e d e d e l i n g e n b l a d e n k e l e f r a a i e t e k e n i n g e n zouden worden opgenomen. Ook w i l d e n w i j e e n b e t e r e i n d e l i n g maken v o o r de h e m e l v e r s c h i j n s e l e n . Voor de v o o r p a g i n a hebben v/ij van Henk M e u w e n h u i s een f r a a i e t e k e n i n g o n t v a n g e n . Door m o e i l i j k h e d e n met h e t maken van de e l e k t r o n i s c h e s t e n c i l s hebben we onse p l a n n e n n o g e ven moeten u i t s t e l l e n . D i t i s oo k de r e d e n d a t d i t m e d e d e l i n g e n b l a d l a t e r v e r s c h i j n t dan de b e d o e l i n g was. B e r i c h t e n o v e r een vermeende 10de p l a n e e t z i j n a a n l e i d i n g g e w e e s t h e t a r t i k e l o v e r V ul can us n o g n i e t t e p u b l i c e r e n . G e t r a c h t w o r d t v e r d e r e g e g e v e n s o v e r de vermeende nieuwde p l a n e e t t e v e r k r i j g e n , z o d a t d eze i n h e t a r t i k e l v e r w e r k t kunnen v/orden. EITKBLE FORMULES OVER KIJKERS De v o l g e n d e f o r m u l e s z i j n o n t l e e n d aan ee n a r t i k e l v a n D. C l a r k e , v e r schenen i n h e t a pr i lnumme r 1972 van h e t " J o u r n a l o f t h e B r i t i s h Astronom ical A s s o c ia tio n ". D i s de o p e n i n g van de k i j k e r ( d i a m e t e r v a n h e t o b j e c t i e f ) , u i t g e d r u k t in m illim eter. De k l e i n s t e t o e l a a t b a r e v e r g r o t i n g ( v o o r de s t e r r e n ) i s D/3. B i j v o o r b e e l d , v o o r een 75 k i j k e r moet men m i n s t e n s 9 Of 10 maal v e r g r o t e n ; a n d e r s i s de u i t t r e d e p u p i l g r o t e r dan d i e v a n h e t o o g , en kan men mi nd er zwakke s t e r r e n z i e n ( n i e t a l h e t l i c h t g a a t d o o r h e t o o g ) . K l e i n s t . ; t o e l a a t b a r e v e r g r o t i n g ( v o o r d e t a i l s ) = D/2. B i j e e n 100 mm k i j k e r b i j v o o r b e e l d , meet dus m i n s t e n s 50 maal v e r g r o t e n , a n d e r s kan h o t o o g de f i j n s t e d e t a i l s op de.maan o f de p l a n e t e n n i e t o n d e r s c h e i d e n , V/el t e v e r s t a a n mag men ook 75 o f 100 maal v e r g r o t e n ; e r komen dan g e e n ni euwe d e t a i l s b i j , doch men kan de d e t a i l s g e m a k k e l i j k e r zien. S c h e i d e n d vermogen v o l g e n s Dawe = 11 6/D boó gs ec ft nd en. Een 60 mm k i j k e r h e e f t dus ee n s c h e i d e n s v ermog en v a n 116/60 = 1 , 9 3 . Gr ens mag ni tude = 1 + 5 l o g ^ —D. Z i e l l i e r waarden van de k i j k e r o p c r . i n g : 30 mm magn. 8 . 4 D = 9.0 40 50 9 -5 60 9-9 75 10.4 100 11 .0
de g r e n s m a g n i t u d e v o o r e n k e l e 120 mm 150 200 250 300 500
magn.
11 . 4 11-9 1 2. 5 13.0 13.4 14.5
( o ve r ge no me n u i t " I l e e l a l " , van de W S i n B e l g i ë )
inform atieblad
NIEUWE HELDERE SUPERIIOVA Op 13 mei 1972 o n t d e k t e C . T . ICowal, van h e t C a l i f o r n i a I n s t i t u t e o f T e c h n o l o g y , ee n s u p e rn o va van m a g n i t u d e 5 , 5 i n NGC 5253, e e n mel kweg s t e l s e l i n h e t s t e r r e n b e e l d C e n t a u r . T o t nu t o e z i j n s l e c h t s d r i e h e l d e r d e r e e x t r a g a l a c t i s c h e s u p e r n o v a e waargenomen, n a m e l i j k : - i n a ug u s t u s 1335, een s u p e r n o v a v a n magn itud e 5*8 i n de A n dr o m e da ne v e l , - i n 1895» een s u p e r n o v a van m ag ni tu de 8 , 0 i n h e t z e l f d e s t e l s e l NGC 5253 a l s d i e van mei 1972 - i n a ug u s t u s 1937? ee n s u p e r n o v a van magn. 8 , 4 i n h e t s t e l s e l IC 4182 ( J a c h t h o n d e n ) . Z i e Hemel & Dampkring, maar t 1 9 7 2 , - b l a d z . 90. (overgenomen u i t " H e e l a l " , v a n de VVS i n B e l g i ë )
inform atieblad
GEGEVENS B IJ ASTRONOMISCHE WAAP.NEMIUGEN Wat i s e r m o o i e r v o o r een a m a t e u r - a s t r o n o o m dan h e t z e l f waarnemen en maken van f o t o ' s en t e k e n i n g e n van de s t e r r e n h e m e l ! V e l e n w e t e n u i t e r v a r i n g d a t men g o e d e r e s u l t a t e n kan b e r e i k e n d i e ee n g r o t e v o l d o e n i n g schenken aan de maker e r v a n . Een e n k e l e mc.a.1 kan h e t z e l f s g e b e u r e n d at ee n waarneming v o o r de w e t e n s c h a p van b e l a n g i s . Denk maar e v e n aan h e t f o t o g r a f e r e n van b . v . m e t e o r e n , s a t e l l i e t e n o f ee n k o m e e t . Deze waarnemingen kunnen, m i t s s e c u u r en n a u w ke ur i g u i t g e v o e r d , z e k e r een b i j d r a g e l e v e r e n aan de w e te n s c h a p . I e d e r e amateur d i e n t e c h t e r ook t e w e t e n , d a t e l k e f o t o g r a f i s c h e o f v i s u e l e waarneming, a l i s d e z e nog zo g o e d , z o n d e r g e g e v e n s z o a l s datum, t i j d e n p l a a t s (om e r maar e n k e l e t e n o eme n) , w a a r d e l o o s i s . En d a ar w i l i k h i e r g r a a g wat o v e r z e g g e n i n d i t s t u k j e . Het i s m i j n a m e l i j k a l m ee r d e r e malen o p g e v a l l e n , d a t z e l f s goe de a mat eur s de g r o t e f o u t nog a l eens maken d oo r g e e n o f b i j n a g e e n g e g e v e n s b i j ee n gemaakte waarneming t e v e r m e l d e n en d at i s b i j z o n d e r jammer! Daarom z a l i k h i e r n o g e e n s de b e l a n g r i j k s t e g e g e v e n s d i e e r b e s l i s t b i j moeten v o o r j e o p s c h r i j v e n , en v e r d e r v e r t e l l e n wat de z i n en h e t n u t e r van i s o f kan z i j n . Om b i j h e t b e h i n t e b e g i n n e n v e r m e l d t men h e t o b j e k t en zo n o d i g de p l a a t s aan de h eme l. D i t k l i n k t m i s s c h i e n v re emd, maar h e t i s z e k e r g e e n o v e r d r e v e n l u x e ! Dan z e t men e r de datum b i j en n a t u u r l i j k ook h e t j a a r . Ook d a t w o r d t n o g w e l eens v e r g e t e n . A l s h e t om e e n opname g a a t h e t t i j d s t i p en de b e l i c h t i n g s t i j d ( b i j e e n ' t e k e n i n g de w a a r n e m i n g s t i j d v a n b e g i n t o t e i n d ) , h e t merk camera en de g e b r u i k t e o p t i e k , b . v . l e n s e n merk. H e e l b e l a n g r i j k i s cok de f i l m , met v e r m e l d i n g van s o o r t en merk. Heb j e een merk waar j e e e n g oe d r e s u l t a a t mee b e r e i k t en b e v a l t d i e f i l m g o e d , dan raad i k j e aan h e t z e l f d e merk ook v e r d e r t e b l i j v e n g e b r u i k e n . V e r d e r s p e e l t h e t T/eer oen g r o t e r o l . H e t i s dan oo k van b e l a n g de g e g e v e n s o v e r de w e e r s o m s t a n d i g h e d e n t i j d e n s de gemaakte o p namen t e v e r m e l d e n . H e t z e l f d e g e l d t ook v o o r v i s u e l e waa rn emi ng en. D it z i j n z o ' n b e e t j e de b e l a n g r i j k s t e g e g e v e n s d i e b e s l i s t n i e t mogen o n t b r e k e n b i j een opname gemaakt met a l l e e n de camera! A l s de camera op de k i j k e r g e m on t e er d i s , z e t men e r ook b i j hoe e r i s g e v o l g d (m et de hand o f m e c h a n i s c h ) on wat v o o r o p s t e l l i n g ( p a r a l l a c t i s c h o f a z i m u t h a a l ) . Wordt de camera a c h t e r de k i j k e r g e p l a a t s t dan z i j n v e r d e r e g e g e v e n s nog van b e l a n g , z o a l s e f f e c t i e v e o p e n i n g en de b r a nd p un t a f s t a n d . Van de k i j k e r h e t t y p e en merk en hoe de camera a c h t e r de k i j k e r wordt g e b r u i k t , b . v . : 1 k ijk e r o b je c tie f - film 2 k ijk e r o b je c tie f - ocu lair - film 3 k i jk e r o b je c t ie f - o c u la ir - cam eraobjectief - film Deze d r i e m e t h o d e ' s wo rd en h o t mee 3 t t o e g e p a s t . Het l i j k t a l l e s b i j e l k a a r h e e l wat v/aar men aan moet denken, maar d at v a l t e r g mee a l s h e t i n een schema v e r w e r k t w o r d t d a t a l l e e n maar i n g e v u l d moet w o rd e n. We v o e g e n b i j d i t m e d e d e l i n g e n b l a d een s c h o m a l i j s t t o e a l s v o o r b e e l d hoe men d a t e e n v o u d i g en g oe d kan o p l o s s e n . H e e f t men nu ee n opname van b . v . de s t e r r e n hemel g emaakt, dan i s h e t m o g e l i j k d e z e s n e l en g oe d van de n o d i g e g e g e v e n s t e v o o r z i e n aan de hand van de l i j s t . Twee g e g e v e n s d i e b i j f o t o g r a f i s c h e opnamen oo k v a n b e l a n g z i j n komen e r nog b i j . Dat i s de g e b r u i k t e f i l m o r . t w i k k e l a a r e n de o n t w i k k e l t ! j d . V e r d e r o o k n i e t j e naam l a t e n o n t b r e k e n a l s j e ee n waarneming i n s t u u r t . V/at i s h e t nut nu van d e z e za ke n? I n h e t a lg e m e e n h e e f t men z e l f h e t m e e s t e p r o f i j t van de g e g e v e n s b i j z i j n gemaakte waa rn emi ng en. 0 j a , e r
z i j n v e l e a s t r o n o m i s c h e b oeken w a a r i n wo l h e t een en a n d e r o v e r b e l i c h t i n g , f i l m e . d . t e v i n d e n i s . Maar de m o e i l i j k h e i d h i e r v a n i s d a t de o m s t a n d i g he de n v o o r , en de a p p a r a t u u r van i e d e r e waarnemer a n d e r s z i j n en i n do boeken w o r d t o v e r l i e t a l g e m e e n h e t g e m i d d e l d e g e g e v e n . Om maar een p r o b l e e m t e noemen; iemand d i e l a s t h e e f t vr.ii v o e l s t a d s l i c h t kan z e k e r n i e t z i j n f i l m ao l a n g b e l i c h t e n a l s d i e g e n e d i e op h e t p l a t t e l a n d , v e r van h e t s t o r e n d e l i c h t , z i j n apperat xi ur h e e f t o p g e s t e l d . Voor de g e b r u i k t e a p p e r a t u u r g e l d t h e t z e l f d e : de een h e e f t ee n v e e l e e n v o u d i g e r o f t e c h n i s c h b e t e r e u i t r u s t i n g van de a n d e r . Door nu b i j e l k e waarnemi ng de n o d i g e g e g e v e n s t e v e r m e l d e n kan men na ee n t i j d j e d a ar s t e e d s 7/eer op t e r u g v a l l e n om na t e gaan v/at on de r b e p a a l d e o m s t a n d i g he de n v o o r j o u t e r p l a a t s e de m e es t g e s c h i k t e b e l i c h t i n g , f i l m e n z . i s v o o r h e t maken van b . v . maan-, p l a n e e t - o f s te ro pname n. I n de t weede p l a a t s i s h e t z o , d a t mocht j e e e n s e e n opname maken o f v i s u e l e waarneming doe n van b . v . een z e e r h e l d e r e m e t e o o r , ee n k ome et o f andere h e m e l v e r s c h i j n s e l e n , h e t van h e t g r o o t s t e b e lan g i s ze e xac t m o g o l i j k a l l e g e g e v e n s t e n o t e r e n . Deze waarnemingen kunnen dan z e k e r w e t e n s c h a p p e l i j k e waarnemi ngen hebben. Een g oe d boek o v e r 3 t e r r e n f o t o g r a f i n i s " T h i e m e ' s s t e r r " " ‘" o t o b o e k " . H i e r i n kan men v e l e r l e i g e g e v e n s en t o e p a s s i n g e n v i n d e n o v e r d i t o n d er w e r p . He nl: N i eu w en hu i s Amateur S t e r r e n w a c h t S o n j a j Schoolstraat 8 Jutphaas N aschrift B i j g e v o e g d e l i j s t v o o r h e t i n v u l l e n van de v e r s c h i l l e n d e g e g e v e n s i s o p g e s t e l d d o o r e n k e l e JWG-leden van do a f d e l i n g U t r e c h t . M e e r d e r e exem p l a r e n kunnen b e s t e l d wo rd en a ƒ 0 . 3 0 p e r 10 v e l b i j B e r t van Sp rang , P r u n u s l a a n 13, P i j n a c k e r . Mome nte el w o r d t g e w e r k t aan een b r o c h u r e o v e r h e m e l f o t o g r a f i e . Nadere m ededelin gen h i e r o v e r v o lg e n .
UIT DE KRANT GEKLAPT: EVEN APART
( o f w e l G l u r e n n a a r de Buren)
Op 16 maart j . 1 . werd de a f d e l i n g T we nte van de JWG d oo r h o t H e n g e l o ' s D a g b l ad v o o r h e t v o e t l i c h t g e h a a l d . D i t mede i n v e r b a n d met. de samenstand v an o e n a a n t a l p l a n e t e n op 18 m a a r t . N a a s t een e e n v o u d i g e h a n d l e i d i n g om de p l a n e t e n op d e s b e t r e f f e n d e avond t e v i n d e n , l e z e n we v e r d e r nog d a t van 1 9 .OO - 2 0. 30 uur men op v e r s c h i l l e n d e p l a a t s e n met v e r s c h i l l e n d e k i j k e r s n a a r d e z e p l a n e t e n kan gaan k i j k e n . " N i e t s z a l dan worden n a g e l a t e n om h e t do k i j k e r s g o e d n a a r i e z i n t e maken". Dat v e l e mensen ( o o k de r e d a c t e u r e n ) n o g g e e n v e r s c h i l we te n t u s s e n a s t r o n o m e n en a s t r o l o g e n b l e e k u i t een d e r l a a t s t e r e g e l s : " . . . en v o o r t s s t o l t de Dcnekampse a m a t e u r - a s t r o l o o g G o s o m o i j e r d e z e avond z i j n " h d l i g e d o r h e i l i g e " b e s c h i k b a a r v o o r b e l a n g s t e l l e n d e n " . Een z e e r g o e d e r a a d b e s l u i t h e t a r t i k e l : K i j k e e ns een a v o n d j e g e e n t e l e v i s i e , maar s t e r r e n ! I n Twente kon niemand z e g g e n d a t ao " h e t " n i è t w i s t e n : b e h a l v e i n de k r a n t word ook v i a e e n a a n t a l a f f i c h e s van de samenstand k e n n i s g e g e v e n . Succes b l e e f dan ook n i e t a c h t e r w e g e . Meer dan 1000 mensen g a f g e h o o r aan de oproep. Deze o r g a n i s a t i e was e e n d u i d e l i j k v o o r b e e l d van GOEDE p ro pa ga nd a v o o r
de a s t r o n o m i e ( e n een b e e t j e
s l u i p r e k l a r a e v o o r de a s t r o l o g i e ) .
Ook de JWG a f d e l i n g e n U t r e c h t en E in dh o ve n hebben h e t p u b l i e k i n de g e l e g e n h e i d g e s t e l d met e e n o f m ee r d e r e k i j k e r s n a a r de p l a n e t e n t e k i j k e n . Ook h i e r i s d e z e k i j k a v o n d een g r o o t s u c c e s g e w o r d e n . A l l e e n a l i n Jutphaas hebben a s e r dan 100 mensen van d e z e g e l e g e n h e i d g e b r u i k g em aak t. . Theo de K l e r k
ASTRONOHIE- TEI.'TQüN.iTSLl 1 MG IiIJMEGËl'1 GROOT SUCCES I n de a f g e l o p e n p a a s v a k a n t i e i s van 3 t .ui . 9 a p r i l op de s c h o o l M a t e r D e i t e N i j m e g e n d o o r de a f d e l i n g N i j m e g e n van de J o n g e r e n w e r k g r o e p en de a f d e l i n g C en taur us A van de N W S e e n t e n t o o n s t e l l i n g g e o r g a n i s e e r d . I n i t i a t i e f n e e m s t e r v o o r d e z e t e n t o o n s t e l l i n g was I n g r i d H e n d r i k s . De t e n t o o n s t e l l i n g had t o t d o e l h e t opwekken van b e l a n g s t e l l i n g v o o r de 3 t e r r e k u n d e . Om d eze r e d e n was de o p z e t s i m p e l . Toch w a re n ook v e e l NVY/Sl e d e n a a n w e z i g . Op de e x p o s i t i e war en a l s t r e k p l e i s t e r s ee n z e s t a l m e t e o r i e t e n t e b e z i c h t i g e n , a l s o o k een m aq u e t t e van ons z o n n e s t e l s e l , h e t manensysteem van J u p i t e r , ee n meer dan 2 m e t e r hoge v e r l i c h t e d r a a i b a r e s t e r r e n k a a r t k o m p l a e t met s c h a k e l b o r d en een m aq u e t t e van de P h i l i p s s t e r r e w a c h t t e z i e n . OoV e e n s p e c t r o s c o p i s c h e o p s t e l l i n g o n t b r a k n i e t . V e l e l e d e n hadden b o v e n d i e n hun k i j k e r t e n t o o n g e s t e l d e B e h a l v e h e t b e z i c h t i g e n van v o o r w e r p e n en m o d e l l e n kon men e v e n u i t r u s t e n d o o r n a a r de d i a v o o r s t e l l i n g t e gaan k i j k e n , waar o n d e r meer d i a ' s van ons z o n n e s t e l s e l v.orden v e r t o o n d . . T e r u g k i j k e n d op d e z e t e n t o o n s t e l l i n g mogen we z e g g e n d a t d e z e e x p o s i t i e , d i e op t we e de P a as d ag d o o r de v o o r z i t t e r v a n de NVWS, d r . T . de G r o o t , was g e o p e n d , mede d oo r do me de we r ki ng van de N i j m e e g s e u n i v e r s i t e i t , de a f d e l i n g E i n d h o v e n , de v o l k s s t e r r e n w a c h t Simon S t e v i n , Macro, e e n . D u i t s e a m at e ur , de V e r e n i g i n g N e d e r l a n d - USSR en h e t e nt h ou si as me van de l e d e n van de JWG en s t e r r e k u n a e c l u b M a t e r D e i C a n i s i u s , t o t ee n g r o o t s u c c e s i s gewor de n. • .
Theo de K l e r k
(INTER)NATIONALE ASTRONOMISCHE UITWISSELING ( o f indien je
een b e t e r e
t it e l w eet....)
G e b l e k e n i s d a t e r een b e h o e f t e b e s t a a t b i j de l e d e n , om hun e r v a r i n g e n b e t r e f f e n d e waa rn emi ng en, f o t o g r a f i e , e n a l l e a n d e r e m o g e l i j k e o n d e r we rpe n de w e e r - e n / o f s t e r r e k u n d o b e t r e f f e n d e , met a n d e r e n u i t t e w i s s e l e n , e r ovc-r van g e d a c h t e n t e w i s s e l e n , n i e t a l l e e n p e r b r i e f , maar v o o r a l ook d o o r h e t p e r s o o n l i j k e k o n t a k t , een o o g - i n - o o g g e s p r e k ! V o r d e r b l e e k d a t ee n a a n t a l l e d e n g r a a g e e n s mot a n d o r e n , samen zouden w i l l e n waarnemen. I n d i t g e v a l n i e t zo z e e r i n een ( n a t i o n a a l ) kamp, maar met z ' n t w e eë n o f d r i e ë n , b i j iemand t h u i s o f i n de o m g e v i n g . J u i s t d o o r d e z e k l e i n e g r o e p j e s w o r d t v aak i n t e n s i e f waargenomen o f " g e w e r k t " , t e r w i j l j u i s t dan oo k de h e c h t e v e r e n i g i n g s s f o e r o n t s t a a t . Na h e t we ek -en d o f na de v a k a n t i e p e r i o d e , b l i j v e n de l e d e n e l k a a r s c h r i j v e n en e l k a a r op do h o o g t e houden van nieuwe " o n t d e k k i n g e n " en e r v a r i n g e n op a s t r o n o m i s c h o f w e e r k u n d i g g e b i e d .
V o o r a l om b o v e n s t a a n d e r e d e n s t e l t h e t b e s t u u r v o o r , d a t e e n i e d e r d i e e e n s met ee n o f m e e r d e r e a n d e r e l e d e n v a n de JWG o f a a n v e r w a n t e v e r e n i g i n g i n h e t b u i t e n l a n d ( h i e r b i j denken we v o o r a l aan de p a s - o p g e r i c h t e v e r e n i g i n g e n i n B e l g i ë , D u i t s l a n d en O o s t e n r i j k ) een weekend o f een g e d e e l t e van e e n v a k a n t i e z o u w i l l e n w e r ke n ( d u s waarnemen, e t c ) z i c h b i j M a r i e Anne Holl mann, Amsterdamseweg 277. A m s t e l v e e n moet o p g e v e n , d oo r h e t i n v u l l e n van de b i j d i t m e d e d e l i n g e n b l a d g e v o e g d e v r a g e n l i j s t . He t i s e c h t e r de b e d o e l i n g d a t de JWG a l l e e n maar ee n z u i v e r a d m i n i s t r a t i e v e f u n c t i e v e r v u l d i n h e t g e h e e l . R e g e l i n g e n b e t r e f f e n d e de s l a a p p l a a t s e n , d ata, en a l l e andere r e g e l i n g e n d i e v o o r l o g e e r g e l e g e n h e i d moeten Y/orden g e t r o f f e n , wo rd en aan de l e d e n d i e z i c h o p g e v e n z e l f o v e r g e l a t e n . A l l e s v i n d t dus i n ee n z e e r ongedwongen s f e e r p l a a t s ( h e t g e e n de o n d e r l i n g e v e r s t a n d h o u d i n g z e e r t e n g o e d e z a l k o m e n ) . E l k e o n t v a n g e n v r a g e n l i j s t z a l worden t o e g e v o e g d aan één g r o t e l i j s t , d i e v o o r i e d e r e e n aan t e v r a g e n i s op bovengenoemd a d r e s . Zo i s h e t m o g e l i j k dat i e d e r e e n z i j n e i g e n logeerkamaraad u i t z o e k t . Behalve h e t p l e z i e r dat j e aan z o ' n u i t w i s s e l i n g kunt b e l e v e n , kan h e t ook n o g i n f o r m a t i e f z i j n ( i ema nd a n d e r s w e e t a l t i j d w e l i e t s d a t j i j z e l f nog n i e t w i s t ) o f n u t t i g ( v o o r a l b i j i n t e r n a t i o n a l e k o n t a k t e n : h e t gedwongen z i j n vreemde t a l e n t e s p r e k e n b . v . ) . H e t g r o o t s t e v o o r d e e l i s e c h t e r dafc j e ' e l k a a r aanmoed i g t , s t i m u l e e r t , en t e n s l o t t e i s s t i m u l e r e n van de i n t e r e s s e i n de s t e r r e - o f weerkunde t o c h h e t e e r s t e d o e l van o n z e v e r e n i g i n g ! Horen we v a n j u l l i e ? Theo do K l e r k
KAMPGP-OEPMEDEDELINGEN T o t onze g r o t e s p i j t h o e f t de kampgroep h e t e e r s t e kamp ( 3 t . m . 13 j u l i ) we gens g e b r e k aan b e l a n g s t e l l i n g moeten a f g e l a s t e n . H e t t weede kamp ( 1 3 t . m . 23 j u l i ) g a a t e c h t e r w e l d o o r . Op h e t o g e n b l i k z i j n i n d i t kamp n o g twee p l a a t s e n o p en . De l e e f t i j d g r e n z e n z i j n v o o r d i t kamp d oo r h e t n i e t d o o r g a a n van h e t a n d e r e kamp i e t s v e r r u i m t ( 1 3 t . m . 16 j a a r ) . A l l e d e e l n e m e r s d i e z i c h v o o r h e t t we e de kamp hadden o p g e g e v e n en d i e van Jan H ol sb ri n. k e e n b e v e s i t i g i n g hebben gehad w i l l e n we v e r z o e k e n zo s p o e d i g m o g e l i j k ƒ 135*— o v e r t e maken op g i r o 2 53 98 57 t . n . v . P e n n i n g m e e s t e r J o n g e r e n w e r k g r o e p , P r u n u s l a a n 13» P i j n a c k e r . De d e e l n e m e r s kunnen n a d e r e m e d e d e l i n g e n o v e r h e t kamp i n een a f z o n d e r l i j k s c h r i j v e n v e r w a c h t e n van Jan I l o l s b r i n k , W a s s e n b e r g h s t r a a t 7s , G r o n i n g e n . Degene d i e z i c h hebben o pg ege ve r. en d i e van Jan H o l s b r i n k nog g ee n a n t wo or d hebben o n t v a n g e n kunnen d i t ee n d e z e r dag en t e g e m o e t z i e n . de kampgroep TEUTOONSTELLING TWENTE I n h e t natuurmuseum, T ro mp laa n 19» Enschede ( d i c h t b i j h o t s t a t i o n ) z a l i n j u n i e e n a s t r o n o m i e - i e n t o o n s t e i l i n u. v/orden g ehoude n, g e o r g a n i s e e r d d o o r de JÏÏG T w e n t e . Deze t e n t o o n s t e l l i n g w o r d t op 24 j u n i op 14 uur geopend d o o r D r s . C h r i e t T i t u l a e r . W i j v e r w a c h t e n d a t a l onze l e d e n i n T we nte aan w ezig zu llen z ijn .
VERKOPEN JONGEREKWERKGROEP Wegens r u i m t e g e b r e k z a l de b o e k e n l i j s t h i e r o n d e r n i e t worden g e p u b l i c e e r d . H e t z e l f d e g e l d t v o o r de f o t o s e r i e s . Z i e h i e r v o o r h e t v o r i g e m e d e d e l i n g e n blad. De v o l g e n d e b oeken z i j n u i t v e r k o c h t : 73 De s t r u k t u u r van h e t h e e l a l ; 81 A l b e r t E i n s t e i n en de r e l a t i v i t e i t s t h e o r i e ; 85 De gehe ime n van n a t u u r en h eelal. BROCHURES 01 He t v e r z i l v e r e n van t e l e 3 C o o p s p i e g e l s d o o r F . Fennema, 3e druk, 3 p a g . , p r i j 3 ƒ 0.30 02 We lke k i j k e r v o o r w e l k u o e l d o o r F . I s r a ë l , 3 g d ru k, 3 p a g . , ƒ 0 . 3 0 03 Wat moeten w i j vreten om de a b s . ma gn i tu d e van een s t e r t e b e r e k e n e n d o o r B e r t van S p r a n g , 2e d r u k, 13 p a g . , ƒ 0 . 8 5 06 Namen van s t e r r e n b e e l d e n en hun p o s i t i e s , a l sm ed e s c h i j n b a r e en a b s o l u t e m a gn i tu d e van de h e l d e r s t e s t e r r e n , 9 p a g . , ƒ O. 65 07 H e t waarnemen v a n s t e r b e d e k k i n g e n on de r r e d a c t i e van F . I s r a ë l , 32 p a g . , ƒ 3-10 08 Wenken v o o r h e t maken van k o p i j v o o r Hemel & Dampkring, 2 p a g . , g r a t i s 09 M e s s i e r l i j s t , 4 p a g . , p r i j s ƒ 0 . 50 10 S t e r k a t a l o g ; s a m e n s t e l l i n g B e r t van Spr ang ( b e v a t 3500 s t e r r e n ) , 63 p a g . , p r i j s ƒ 4-50 ! n i e t - l e d e n ƒ 8 . — ) 11 H e t o n t s t a a n van ons z o n n e s t e l s e l d o o r Jan van H u u k s l o o t K u i l e n b u r g , 5 p a g . , ƒ 0.45 12 S t e r e v o l u t i e d oo r R. H. van Battum, 150 p a g . , g e i l l . p r i j s ƒ 7 . 5O ( n i e t - l e d e n ƒ 12. 5 0 ) 13 D u b b e l s t e r r e n v o o r b i n o c u l a i r e s d oo r Jean Meeus en T. D e t h i e r , 9 p a g . , p r ijs ƒ 0. 90. NIEUWE BROCHURES 14 So.yuz t a b e l l e n d oo r Jean Mo&us, 7 p a g . Deze b r o c h u r e i s t o t s tand g e komen i n samenwerki ng met de w e r k g r o e p kunstmanen van de V e r e n i g i n g v o o r Sterrenkunde i n B e l g i ë . P r i j s ƒ 1 . — 15 Het waarnemen van kunstmanen. Deze b r o c h u r e i s met t o e s t e m m i n g o v e r g e nomen van de ICunstmaandienst van h e t L a b o r a t o r i u m v o o r R u i m t e o n d e r z o e k t e U t r e c h t . 14 p a g . , p r i j s ƒ 1.30 16 Het i n b i n d e n van Hemel & Dampkring j a a r g a n g e n en h e t o r d e l i j k bewaren van l o s b l a d i g e b r o c h u r e s d o o r Theo de K l e r k . 10 p a g . , p r i j s ƒ 1 . — I N VOORBEREIDING 17 F o t o g r a f i s c h e f i l m s en e m u l s i e s i n de h e m o l f o t o f i r a f i e d o o r L. D e l v o y e . Deze b r o c h u r e b e h a n d e l t een g r o o t a a n t a l f i l m s en e m u l s i e s . Ook k l e u r c n en s p e c t r o s c o p i s c h e f i l m s komen h i e r i n t e r s p r a k e , t e r w i j l e v e n e e n s aan d a c h t w o r d t b e s t e e d aan f i l t e r s en s p e c i a l e t e c h n i e k e n . De b r o c h u r e o u v a t z e k e r 40 p a g i n a ' s en z a l i n h o t n a j a a r v e r s c h i j n e n . Men kan de b r o c h u r e nu v a s t b e s t e l l e n t e g e n de s p e c i a l e i n t e k e n p r i j s van ƒ 2 . 7 5 . Na v e r s c h i j n e n z a l de p r i j s c a ƒ 3-75 & ƒ 4 . — b e d r a g e n . DIVERSEN 01 02
De s t u d i e i n de s t e r r e n k u n d e , 3 p a g . , ƒ 0.30 Kursus e l e m e n t a i r e s t e r r e n k u n d e d o o r d r s . A . G . Jansen ,
45 p a g . ƒ 4 . -
08 Kuz’ sus m e l k w e g s t e l s e l d o o r d r s . A . G . 09 T a b u l a e G e a l e s t e s ( u i t v e r k o c h t ) 11 T e l e s c o p e n ( u i t v e r k o c h t )
Ja ns en ,
25 p a g - , ƒ 3-50
B e s t e l l i n g g e s c h i e d t d oo r o v e r m a k i n g van h e t v e r s c h u l d i g d e b e d r a g op g i r o r e k e n i n g 2 53 9c 57 t . n . v . Penn. Jonger■„nvferk^roe p NVWS, P ru n us l aa n 13, P i . i n a c k e r 2224-
RUSSISCiiE VENUS 6 Toen op 27 maar t de Venus 8 i n Rusl and werd g e l a n c e e r d , h e e f t men daar n e e r i n f o r m a t i e o v e r v e r s t r e k t dan men i n R us land gewend i s . De R u s s i s c h e n i e u w s d i e n s t T a s s maakte bekend dat. de v ó ó r n aa m st e t a a k van de Venus 8 i s h e t on der ze es , van de p l a n e e t Venus v o o r t t e z e t t e n , een o n d e r z o e k d a t g e s c h i e d t d o o r m i d d e l van a u t o m a t i s c h e s t a t i o n s . I n h e t v e r l e d e n zou h e t b e r i c h t h i e r g e ë i n d i g d z i j n , maar nu g i n g h e t neg v e r d e r . Op z i j n weg van do aar.de n a a r Venus i s h e t de b e d o e l i n g v o o r a l a an d a c h t t e sche nke n aan de v e r a n d e r i n g e n i n de c o n c e n t r a t i e van n e u t r a l e w a t e r s t o f , z o a l s d i e a a n w e z i g i s i n de i n t e r p l a n e t a i r e r u i n t e . De Venus 8 w e e g t 1300 k g, on h e e f t een r e i s :a.n 312 m i l j o e n km v o o r de b o e g . Omst reeks j u l i z a l de Venus een z a c h t e l a n d i n g op de p l a n e e t maken. De Venus 7, d i e i n december 197 O een z a c h t e l a n d i n g op Venus maak te , h e e f t s l e c h t s de e e r s t e 20 mi nut en na aankomst ^egevor. s kunnen d o o r g e v e n . V e r t a a l d u i t Sky and T e l e s c o p e , 1972 d o o r M, A. Hollmann S c h r i j v e r : Raymond N. W a t t s J r .
mei
LEDEN I N DELFT EU OMGEVING OPGELET 1 H e t a a n t a l l e d e n i n D e l f t i s de l a a t s t e t i j d r e g e l m a t i g g e s t e g e n . E r z i j n v o o r a l j o n g e r e l e d e n b i j g e k o m e n . Het l i g t i n de b e d o e l i n g met d e z e l e d e n v a n a f s e p t e m b e r i e d e r k?/artaal ( w e l l i c h t i e t s v a k e r ) b i j e e n t e komen. Het v i n d e n van e e n p l a a t s r u i m t e i s v o o r ons e c h t e r e e n p r o b l e e m . W i j hopen daarom d a t h e t b i j iemand t h u i s kan g e b e u r e n , h e t g e e n b o v e n d i e n g e z e l l i g e r i s . W i j verwachten dat per k eer 6 t o t 8 led en aanwezig z u l l e n z i j n . B i j w i e kan d i t t h u i s ? R o ac t ic - s g r a a g aan B e r t van S p r a n g , P r u n u s l a a n 13, P i j n a c k e r . Z o d r a e e n p l a a t s g e v o nd e n i s z u l l e n do l e d e n i n en r o nd D e l f t op do h o o g t e g e b r a c h t worden d o o r m i d d e l van ee n apar\- s c h r i j v e n . Z O E K L I C H T K a r e i S t e v e n s , S c h e l s b e r g 302, H e e r l e n z o e k t l e d e n d i e z i c h b e z i g houden met m i c r o m e t e o r i e t e n e n r a d i o w a a r n e m i n g e n v a n m e t e o r e n . I n Amsterdam houdt e e n g r o e p j e JWG' ers . z ic h b e z i g met m i c r o m e t e o r i e t e n . D i t g r o e p j e s t a a t o n d e r l e i d i n g v a n G i j s S t o l k , N i e r k e r k e s t r a a t ? % Amsterdam. V o r d e r houdt H a j o B o e k e r , F r i e d r i c h H e b b o l s t r a s s e 2, D 6 7 1 F r a n k e n t h a l ( D u i t s l a n d ) z i c h i n t e n s i e f met m e t e o r e n en m i c r o m e t e o r i e t e n b e z i g . Van de JWG w e e t ook M a r g r i e t Jansz w o l i e t s o v e r d i t o n d e r w e r p . T i j d e n s h e t e e r s t e JÏÏG ka&p d a t i n ' 1967 i n D w i n g e l c o i s gehouden z i j n e v e n e e n s waarnemi ngen (,met r a d i o ! ) van m e t e o r e n g e d a a n . De l e i d i n g h i e r v a n was i n handen van A . A » Sc hoe nmake r, H o f l a n d s t r a a t 3» P i j n a c k e r .
R e g e l m a t i g komen we waarnemingen van kunstmanen b i n n e n . Vaak w o r d t g e v r a a g d v/elke kunstmaan men g e z i e n h e e f t . An two o rd op d e z e v r a a g kan men k r i j g e n i n d i e n men k o n t a k t opneemt met de K u n s t m a a n d i e n s t , L a b o r a t o r i u m v o o r Ruim t e o n d e r z o e k . B e n e l u x ! a a n 21, U t r e c h t . Ve rme ld b i j j e waarnemi ng w e l nauw k e u r i g datum, t i j d , r i c h t i n g en h e l d e r h e i d . U i t e r a a r d komen ook r e g e l m a t i g v r a g e n b i n n e n waar men t e g e n r e d e l i j k e p r i j z e n s p i e g e l s en s l i j p p a k o t t e n kan b e s t e l l e n , W i j hebben g e h o o r d d at de ITVWS b i n n e n k o r t z e i ' met de v e r k o o p h i e r v a n z a l gaan b e g i n n e n . T e v e n s komen k o m p l e t e k i j k e r s i n de v e r k o o p , lier. kan ook k o n t a k t opnemen met de H e e r H. D e k k e r , U h l o n b e e k s t r a a t 22, V o o r b u r g . ï>c h e e r Dekker l e v e r t t e g e n z e e r r e d e l i j k e p r i j z e n s l i j p p a i c e t t e n , s p i e g e l s en k i j k e r s .
SUCCESVOLLE ESRO-LAIiCERlüG
De g r o o t s t e s a t e l l i e t d i e t o t nu t o e i n W e s t - E u r o p a gebouwd i s , we rd op 11 maar t j l . van een NASA l a n c e e r t e r r e i n i n C a l i f o r n i ë g e l a n c e e r d . De s a t e l l i e t , d i e 519 k g w e e g t , g i n g met b e h u l p v a n ee n d o o r do NASA g e l a n c e e r d e en d o o r de E3R0 ( E u r o p e a n Spaoc R e s e a r c h O r g a n i z a t i c n ) g e f i n a n c i e r d e T h c r D e l t a r a k e t omhoog. De n ie uw e - s a t e l l i e t b e w e e g t z i c h i n e e n baan met een o m l o o p t i j d van 95 m in ut e n. De h o o g t e van de s a t e l l i e t b o ve n h e t a a r d o p p e r v l a k v a r i e e r t van 530 t o t 538 km. De s a t e l l i e t h e e f t o n g e v e e r 160 k g e x p e r i m e n t e n aan b o o r d , w a a r v o o r do e n e r g i e g e l e v e r d w o r d t d o o r twe e g r o t e z o n n e - p a n e l a n . De naam van de s a t e l l i e t i s TD-1A, en h i j h e e f t naar v e r w a c h t i n g e e n l e v e n s duur v a n ton m i n s t e 6 maanden, i n w e l k e t i j d de 7 v o o r n a a m s t e e x p e r i m e n t e n v o l t o o i d kunnen wo rde n. D i t z i j n : 1. Een s p e c t r a a l t e l e s c o o p d i e i n u l t r a v i o l e t l i c h t w e r k t , en de s t r a l i n g meet van s t e r r e n i n h e t g o l f l e n g t e g e b i e d van 1000 t o t JOOO R ( l R = 10 m) 2. Een s t e r - s p e c t r o m e t e r v o o r u l t r a v i o l e t l i c h t , d i t i s e e n N e d e r l a n d s e x p e r i m e n t . Een 25 cm C a s o e g r a i n noemt s t e r r e n waar i n 3 v e r s c h i l l e n d e g o l f l e n g t e - b e r j i k e n t u s s e n 2000 en 3000 A. S p e c t r a a l stxuli e van k o s m i s c h e s t r a l e n . 4< S p e c t r a a l studie van b u i t e n a a r d s e X - s t r a l e n . Hiermee worden o . a . de K r a b n e v e l en h e t ce nt rum van ons m e l k w e g s t a l s e l o n d e r z o c h t . 5. S p e c t r a a l s t u d i e van X - s t r a l e n v a n dc z o n . 6 . Een d etector die ue g a m m a - s t r a l i n g d i e van de zon komt m o et . 7 . Een d c to c to r die g a m m a - s t r a l i n g van d « s t e r r e n a f k o m s t i g m e et . De s a t e l l i e t TD-1A w o r d t g e v o l g d d oo r ee n a a n t a l g r o n d s t a t i o n s i n B e l g i ë , N oo r w e g e n , A l a s k a en de F a l k l a n d E i l a n d e n . He t g e h e l e p r o j e c t , s t a a t on de r c o n t r o l e v a n h e t Eur ope an Space O p e r a t i o n s C e n t e r i n D a r m s t a d t , W e s t - D u i t s lan d. V e r t a a l d u i t Sky and T e l e s c o p e , mei 1972 d o o r M. A. Hollmann.
JWO ONTVANGT UITNODIGING VOOR "ITT. WEDSTRIJD JONGE ONDERZOEKERS. Van c a 5 t . m . 11 november 1972 o r g a n i s e e r t de ,!S t c r n " i n M ai nz ( W e s t D u i t s l a n d ) e e n w e d s t r i j d op e u r o p e e s n i v e a u i n h o t k a d e r van dc Jonge O n d e r z o e k e r .
H i e r v o o r z i j n nog goe:i n o d o r l a n u e r s a a n g e n e l d , en v i n de " F ö r d e r g e n e i n s c h a f t f ü r i ï a t u r w i s s e n s c h a f t l i e h e J u g e n d a r b e i t " hebben v/ij een u i t n o d i g i n nogen o n t v a n g e n . E r kunnen 6 j o n g e r e n n o t m i n i m a a l d r i e p r o j e c t e n u i t Ke de rl r. nd d e e l n e n e n . R e i s - en v e r b l i j f k o s t e n wo rd en d o o r de "C'terr." b e t a a l d ! De o n d e r z o e k e n moeten o r i g i n e e l z i j n en d o o r j u l l i e z e l f u i t g e w e r k t , naar z i j h o e v e n n i e t o v e r een a s t r o n o m i s c h o n de rw e rp t e gaan. J u l l i e kunnen je- aanne l&e n b i j B e r t van S pr a n g , P r u n u s l a a n 13, P i j n a c k c r . Dc* u i t e i n d e l i j k e b e s l i s s i n g , w i e s r n a a r l i a i n z g a a n, l i g t b i j e e n b e s t u u r s l i d van do F ö r d o r g e m e i n s c h a f t en e e n l i d v a n h e t o r g a n i o a t i e c o n n i t e " E u r o p a t r e f f e n Jugend f o r s u h t " . Dat de -JÏ/G d e z e u i t n o d i g i n g h o e f t o n t v a n g e n i s t e danken aan dc goede k o n t a k t e n d i e w i j d a n k z i j dc i n t e r n a t i o n a l e kanpen n o t da F ö r d o r g e n o i n s c h a f t hebben! M a r g r i e t Jansz
STERBEDEKKIHGEN
ï laar a a n l e i d i n g van o n t v a n g e n waarnemi ngen b e t r e f f e n d e de P l e i a d o n b e d e k k i n g van 19 n a a r t j l . i s g e b l o k e n d a t , h e t r e e d s n o t e e n v o u d i g e h u l p m i d d e l e n n o g e l i j k i s dc b o d e k k i n g s t i j d e n op o n k s l e s e co n d e n n a u w k e u r i g t e noten. B i j h e t b e r e k e n e n van de v e r s c h i l l e n d e t i j d e n v o o r j e w o o n p l a a t s , kun j o dan ook b e t e r h o t v e r s c h i l i n g e o g r a f i s c h e l e n g t e en b r e e d t e t u s s e n de i n de t a b e l o p g e g e v e n p l a a t s en j e w a a r n e m i n g s p i a a t s nonen i n b o o g n i n u t e n . Je k r i j g t dan de c o r r e c t i e i n t i j d i n s e c o n d e n . V e r s c h i l l e n d e l e d a n hebben n o g a l wat m o e i l i j k h e d e n o n d e r v o n d e n n e t h e t b e r e k e n e n van de t i j d e n v o o r hun v / a a r n e n i n g s p l a a t s . V e r w a r r e n d was oo k dav o o r b e e l d 3 op b l a d z i j d e 15 van h e t v o r i g e n e d e d e l i n g e n b l a d n i e t j u i s t was Ga e e n s na w e I k e f o u t ( e n ) e r g e n a a k t i s ( z i j n ) ! H i e r o n d e r de u i t w e r k i n g van do b e d e k k i n g van dc s t e r Z'J 647 ( n a g n . 5 , 5 ) d - d . 25 j a n u a r i 1972 dooi- E v e r t Jan H o c i j e r en Jack D r o o g t e Leusden. Op ge g ev en t i j d s t i p
voor Utrecht
i n t r e d e 2 1 h 38?7
=
corrbctiewaarden!
a
A \
=
-
-
w
= t
o
b
1-3
lengte
Utrecht Leusdon t
1 97 2 , a f l .
i,
pag.
2 1 )s
21 h 38Q4 2 S
Coördinaten:
Formule:
(H&D,
5°07 5 26
(
=
- 0.7 breedte
(
+ 52°05' + 52 08
+ a A A+ b ü 9 T
= v e rs c h il in geografische o o s t e n van U t r e c h t l i g t )
lengte = -
19 ( -
d a ar Leusden t e n
& 'P =-= v e r s c h i l i n g e o g r a f i s c h e b r e e d t e = + 3 ( + d a ar Leusden t o n n o o r d e n van u t r e c h t l i g t ) tQ = tijd a
=
-
a a n g e g e v e n v o o r U t r e c h t = 21l ‘ 58! ‘42s
1.3
b
=
- 0.7
'w ’w 'w ’w
£ A \ + h A
21 h 38n 4 2 S
+
21h 38m42S
+ -- 1 - 3 x -
2 l h 38n 42S
+
21h 3 8 ° 4 2 S
+
19
25 + 23s
=
- 0.7 x 3
-
2
2 i h 39E0 5 3
n s Dg b e d e k k i n g word d o c r f t v e r t Jan e n Jack waargenomen om 21 39 "*03 j h e t g e e n s l e c h t s 2 s ec ond en van d<- •b e r e k e n d ? t i j d i s ! Hen u i t s t e k e n d r e s u l t a a t , t e meer a l s we bedenken d a t v o o r de t i j d ge-bruik i s gemaakt van een h o r l o g e e n van de (om h e t u u r ) t i j d s e i n e n van H i l v e r s u m I en I I . De P l e i a d e n b e d e k k i n g van 19 maart
1972
Van een a a n t a l l e d e n s i j n waarnemingen van de P l e i a d e n b e d e k k i n g g ed a a n . He l a a s z a l de v o l g e n d e P l e i a d e n b e d e k k i n g e r g l a n g op z i c h l a t e n w a c h t e n . De v o l g e n d e P l e i a d e n b e d e k k i n g i n N e d e r l a n d v i n d t n a m e l i j k pas aan h e t e i n d van de t a c h t i g e r j a r e n p l a a t s ! V e r s c h i l l e n d e waarnemers z a g e n e n k e l e minuten v ó ó r de v e r d u i s t e r i n g van A l c y o n e (*? T'au) een a n d e r e s t e r v e r d w i j n e n d i s n i è t i n de t a b e l v e r m e l d s t o n d . D i t i s de s t e r 24 Tau g e w e e s t ( n a g n . 6 , 3 ) . doch d i e i n de Z o d i a c a l C a t a l o g u e f o u t i e f a l s na gn. 8,1 s t r , a t a a n g e g e v e n . De v o l g e n d e waarnemingen z i j n binnengekomen: waarnemer
Jack D r o o g , Leusden V o l k s s t e r r e n w a c h t Hoe ve n Volkssterrenwacht R ijs w i j k E v e r t Jan H o o i j c r , Leusden Johan A l g o e d , W a r e g e n , B e l g i ë P e t o r R e i n h a r d , Wenen, O o s t e n r i j k S e k t i e Den Haag A n d r e a s D c e r r , Wenen, O o s t e n r i j k
1
a a n t a l waargenomen bedekkingen -
8 6 8
7 5 2 7 4
gemiddelde a f w i j k i n g i n sec 1.8 2.1 2.6 3*3 4 *4 4*5 4 -7 4 *8
V e r d e r z i j n n o g waarnemi ngen binnengekomen van Honk N i e u we nh u i s on W i l f r i a d B ol an a ( z e e r n a u w ke u ri g en p r a c h t i g u i t g e w e r k t ! ) , K a r e i S t e v e n s , H e e r l e n , Jo V i s s c h e r s , Kunrade en Anno H a i j e r , Zaandam. De g r o e p van de s e k t i e Den Haag b e s t o n d u i t Coen V e r b e e k , M a r t i n B r u i j n , Wim van R i j s w i j k , P i e t e r van de V l i s , Bram M e i j e r , P e t e r Kouwcnhoven, M a r t i n Pohlkamp en J e r o e n V/ester, t e r w i j l R u d o l f van Eattum a l s t i j d w a a r nemer f u n g e e r d e . Een c om p l i m e n t v e r d i e n t z e k e r Jack D r o o g w i e n s waarnemingen h e t nauwkeu r i g s t z i j n . H i j i s evenmin a l s de a n d o re n i n h o t b e z i t van e e n t i j d s c i n e n o n t v a n g e r , en h e e f t g e b r u i k gemaakt var. z i j n h o r l o g e , h e t w e l k g e c o n t r o l e e r d i s met de (om h o t u u r ) t i j d s e i n e n van H i l v e r s u m I en I I . Van de M a r s - b e d e k k i n ^ s i .in waarnemi ngen o n t v a n g e n van Henk Ni eu we nhu is en W i l f r i e d B o l a n d u i t J u t p h a a s , Jan de L a a t u i t Oude Tongc en C.D. V i l i e r en P a u l van S u y l i c h e m r e s p . u i t Don Haag en L e i dsc hen dam. V e l e a n d e r e n hebben vanwege de b e w o l k i n g n i e t s kunnen z i e n ! B e r t van Spr ang
BESTUURSMUTATIES V o o r a l d i o l e d e n d i e n i e t a a n w e z i g konden z i j n op de a l g e n e n e l e d e n v e r g a d e r i n g van de JWG op 19 n a a r t 1972 v o l g t o n d e r s t a a n d do l i j s t van h e t op 19 n a a r t aangononen b e s t u u r : voorzitter/penningm eester:
B e r t vnn S pr a n g , P r u n u s l a a n 13, P i j n a c k e r 2224 ( t e v e n s bureau JWG) s e c r e t a r e s s e , JWG-deel H&D: M a r g r i e t J a n s z , L u b a c k s t r a a t 85, Ben Haag 2C12 kontakt fcontaktpersónea-bestuur, Theo dc. K l e r k , P a s t o o r J a n s e n s t r a a t bijhouden ledenbestand: 1 9 , Y/oosp 12 J0 b r o h c u r o s , a k t i v i t e i t e n v o o r o u d e r e n : R u d o l f van Battum, K r a a i e n l a a n 21, Ban Haag 2023. Inniddels i s
aan h o t b e s t u u r t o c g e v o e g d : M a r i e Anno H o l l n a n n , A n s t e r d a n s e
wag 277> Amstelveen 1134' NIEUÏÏE AFDELING AHERSFOORT/ISUSDEH S i n d s k o r t h e e f t de J o n g e r en',vorkgroep o r c on n ie uw e a f d e l i n g b i j . De a f d e l i n g o n v a t de p l a a t s e n A m e r s f o o r t , Leusden en o n g e v i n g . De e e r s t e k o n t a k t p o r s o o n , d i o n o t do b i j hem i n de b u u r t wonende JWG-leden a l e r g a k t i e f b e z i g was , i s E v o r t Jan H o o i j o r , V / i l g e n l a a n 52, Le us den- C. V/ij hopen d a t oo k dc-zo a f d e l i n g b i j z o n d e r a k t i e f z a l b l i j v e n !
BROCHURE I*£T BOEKSIiLlJ5T Het b estuur h e e f t h e t plan gooppord een brochure to v e r v a a r d i g e n , d ie h o p e l i j k e i n d v a n d i t j a a r z a l kunnen v e r s c h i j n e n . O p z e t i s on i n d eze l i j s t i n de e e r s t e p l a a t s z o v e e l n o g e l i j k b o e k t i t e l s t e kunnen noenen, k o m p l o o t n o t a a n t a l p a g i n a ' s , a a n t a l f o t o ' s en t e k e n i n g e n , u i t g e v e r en p r i j s ( v a n 1 9 7 0 ) . Deze p r i j s z a l a l l e e n a l s i n d i c a t i e v o o r de k oop p r i j s worden g e g e v e n , z o d a t de b e l a n g s t e l l e n d e n i è t v o o r v e r r a s s i n g e n k on t t e s t a a n , a l s h i j e e n boek b e s t e l t d a t ƒ 5 0 » - k o s t i . p . v . de d o o r hen g o d a c h t e ƒ 6 . 5 0 . ilu w e t e n we d a t g e e n e n k e l e l i j s t z o n d e r n e e r k o n p l e e t kan z i j n , ondat e l k e dag n ie uw e bonken u i t k o n c n . Toch kunnen we p r o b e r e n z o v e e l mogcl i j k b oe k en d i e momente el i n oml oop z i j n samen t c b u n d e l e n , a l s j u l l i e aan Theo de K l e r k , P a s t o o r J a n s e n s t r a a t 18, V/eosp de v o l g e n d e g e g e v e n e kunnen s t u r e n : B o e k t i t e l s , k o n p l o e t n e t u i t g e v e r , j a a r van u i t g a v e , a d r e s van u i t g e v e r , p r i j s anno 1970- 72, a a n t a l p a g . , e v e n t u e e l a a n t a l f o t o ' s on t e k e n i n g e n en i n d i e n g e g e v e n h e t ISBK nummer o f a n d e r b e s t e l n u m m e r , i n d i e n h o t boek i n s e r i e i s v e r a c h e n e n . Bovenal a c h t e r van t j l u n g o e r KORTE i h n o u d s o p g a v e , oe n r . e c e n t i e dus, d i o maxi maal 15 r e g e l s n ag b e s l a a n p e r 100 b l a d z i j d e n van h e t b oe k . E v e n tu e e l nog een n c c i l i j k h e i d s g r a a g a a n d u i d i n g ( b . v . g e s c h i k t v oo r 14 j a a r e n o u d e r , o f niva.au JIUL0-3 o f HBS-2 6 , Gymnasium B è t a 5 e t c ) . Ook de v e r g e l d i n g j l vfiskvmde” o f " m o e i l i j k e g e d e e l t e n " i s ‘w e l k o n . H e t i s dus d u i d e l i j k de b e d o e l i n g d a t do u i t t c kouen b r o c h u r e eon b r o c h u r e v ó ó r en d ó ó r j u l l i e w o r d t - De r o c e n t i e s wo rd en dan ook g r a a g b i j bovengenoemd a d r e s i n g e w a c h t . Theo de K l e r k
ENKELE HE«LIV3:t3Cl;IJHPELBW 1o J \u l i
gede e lte lijk -.-
z o t i s v e r d u l s t e r i ng
Om t e n m i n s t e i e t s v a n d e z e v e r d u i s t e r i n g t e kunnen waarnemen i s h e t * n o o d z a k e l i j k d a t j e een v r i j u i t z i c h t h e b t op h e t n o o r d w e s t e n . Het b e g i n v a n de v e r d u i s t e r i n g v i n d t n . 1 . k o r t v o o r z o n s o n d e r g a n g p l a a t s , a l s de z o n n o g maar c a 2 grader. boven de h o r i z o n s t a a t . Door d e z e _ l a g e z o n n e s t a n d z a l men g e e n b e r o e t g l a a s j e ho eve n t e g e b r u i k e n om xn de zon t e k i j k e n , p l aats
be g i n v e r d u i s t e r i n g
Groningen
"
z o r ^ o n d e r . om
j° v e r d u x s t e r a _
20*30®
20*51°
34 $
Den H e l d e r
20 31
20 57
40 ^
U tre c h t
20 51
20 51
31 #
M a a s tric h t
20 33
20 43
17 -o
Den Haag
20 31
20 54
36 #
.
Saraen standen Maar, n et P I an ~'■ 26 8 6 12
jnn ju l ju l
l 6h
jul
22
ju l au 3 aug aug 1 sep 4 sop
23 5 5 19
13 19 17 01 21
23 10
c
maan maan maan maan ■*aan maan ma au maan aaan maan
2
9
■—” j 1 g r a l p n t e n z u i d e n van J u piter 2 5 7 2
5 2
Z i c h t b a a r h e i d p l ? n o ten M e r c u r iu s ; e in d j u n i z i c h t b a a r l a a g i n h o t noordwesten? h e t z e l f d e Ve nus :
Mars* Jupiter j Saturnus
. ^c l dt v o o r b e g i n j u l i . .. , -r v a n a f j u l i o e h t e n d a t e r j e i n d a ug u s t u s b e r e i s t tonus naar g r o o t s t e a f s t a n d t o t da z o n ( w s s t e l i j K e e l o n g a t x e j . De r l a n c e t komt dan r e e d s v o o r ? uur 1s n a c h t s op. s t a a t -ue d i c h t b i j da zon en i s n i e t waarneembaar. o p p o s i t i e 24 j u n i . Dc p l a n e e t s t a a t dan r e c h t t e g e n o v e r da z o n en komt dus op b i j z o n s o n d e r g a n g . i s i r da l o o p v a n j u l i *#&* waarneembaar n a b i j Venus. We mo e t e n dus v r o e g o p s t a a n op S a t ur n us t e kunnen z i e n . _n a ug u s t u s i . a u o r t Sa tur nus de s t e r A l d e b a r a n i n de c o i e r .
Meteor onregen J a a r l i j k s z i j n o m s t r e e k s 12 a ug us tu s e n k e l e t i e n t a l l e n m e t e o r e n p e r uur z i c h t b a a r . De z o v a l l e n d e s t e r r e n s c h i j n e n weg t e v l u c h t e n uit; e e n punt i n h e t s t e r r e n b e e l d P e r s e u s . Daarom w o r d t d e z e zwerm w e l do P e r s a ï d c n genoemd. W i j r a d o n i e d e r e e n aan - on v o o r a l dc j o n g e r e l e d e n - o m s t r e e k s d e z e datum n a a r b u i t e n t e s t a p p e n om e e n s e n k e l e u r e n v a n d i t scnouwspe^ t e g e n i e t e n . iSen k i j k e r i s h i e r b i j o v e r b o d i g !
S c h i j n g e s t a l t e n maan Laatste K wartier
Eerste Kw artier
V o l l e Maan
11 j un
13 j un
26 j un
4 ju l
10 j u l
18 j u l
26 j u l
2 aug
9 -ug
17 aug
24 aug
31 aug
7 sep
15 sep
23 sep
29 sop
Ni euwe Maan
K o n t a k t p e r s o n e n Jlfr'G p e r 1 .juni 1972 Alkmaar: Amsterdam: Arnhem: A m ersfoort: Broda: D elft: Den Bos ch: Den Haag : Deventer: D ordrecht: Eindhoven: F rieslan d : ' t Gooi: Groningen: Leiden: Nijm egen: Haar l em: Rotterdam: Twente: U trecht: Zuid-Limburg: Zw olle:
Siem H o e d j e s , v . d . V e l d e l a a n 31, Al kmaar M a r i c - A n n e Hollmann, Amsterdamseweg 277? A m s t e l v e e n Jan G r o o t , Wil dekamp 5 8 } Bennekom E v c r t Jan H o o i j e r , W i l g e n l a a n 52? Leusden-C
P a u l van S u y l i c h e m , I Tassaul aan 15» Lei dsc hen dam Hans Grond, Bi nnenweg 1, T w e l l o Hans van ' t Z e l f d e , P i e t H e i n s t r a a t 13, H . I . Ambacht G e e r t S a n d e r s , I t a l i ë l a a n , 10 5 5 E i n d h o v e n D i r k G a r d e n i e r , B u i t o n v e l d 6 a , Veenwouden B e r t van S c i i r o j e n s t e i n Lantman, Kcopweg 365 Bussum R i a s Huni nga, C o r t i n g h l a a n 12a, G r o ni n g e n I n g r i d H e n d r i k s , G r oc s b e e k s o w c g 174» JTijmegen Rob N o o r d v e l d , G r o t e B e e r s t r a a t 39 3 I Jmui de n A r i e van Kri r. pen , Emmastraat 59 > L e k k e r k o i k Vonno C l a d d e r , D e l d e n c r s t r a r . t 122, H e n g e l o Hans D i j k s t r a , M a r s h a l l l a a n 244* U t r e c h t D i r k E r n s t , F r a n s H a l s s t r a a t 107» K e r k r a d e Karnen S c h ut , Ni euwe D e v c n t c r w e g 150, Z w o l l e
Vo o r de p l a a t s t e n B r e d a. D e l f t , Den Bosch en L e i d e n z o e k e n w i j nog n a a r k o n t a k t p e r s o n e n . G e ï n t e r e s s e e r d e n kunnen k o n t a k t opnemen n e t Theo de K l e r k , P a s t o o r J a n s e n s t r a a t 18, Woesp.
R e s t ons i e d e r e e n e e n p r e t t i g e
vakantie toe
t e wensen!
J O N G E R E N W E R K G R O E P N e d e r l a n d s e V e r e n i g i n g v o o r Weeren S t e r r e n k u n d e AANMELDIITGS 1''0RI.1ULIER UI TWISSE LINGSPRO GRAMLIA NAAM:
ROEPNAAM:
ADRES:
WOONPLAATS:
TELEFOON:
LAND:
GEBOORTEDATUM:
JONGEN/MEISJE
w i l g r a a g meedoen aan h e t u i t w i s s e l i n g s p r o g r a m m a . Vr age n ( m o e t e n a l l e n w.orden b e an tw o or d - a n d e r s w o r d t d i t f o r m u l i e r z o n d e r meer t e r z i j d e g e l e g d ) . 1.
I k z o u g r a a g met
2.
Gedurende h o e l a n g w i l j e u i t g e w i s s e l d z i j n ? ................................................ ( i n v u l l e n : w e e k - e n d , we ek , e t c )
3. Zou j i j
b ij
...
p e r s o n e n een b e p a a l d e
a n de r en w i l l e n l o g e r e n ?
4 . Zou j e
w i l l e n d a t iemand b i j u itw isselin g? Ja/Nee
5.
tijd
Ja/Nee
j o u t h u i s zou komen l o g e r e n v o o r z o ' n
I n d i e n j a i s g e a n t w o o r d op v r a a g 4 , i s te la te n logeren? Ja/Nee
6 . Heb j e
er b i j
e e n b e p a a l d e v o o r k e u r v o o r een p e r i o d e ( d a t a c f maanden i n v u l l e n : ) ...............................
7.
w i l l e n samenwerken.
j o u g e l e g e n h e i d om iemand (b .v.
herfstvakan tie e tc )
Heb j e v o o r k e u r v o o r iemand u i t ee n b e p a a l d e p r o v i n c i e o f a n d e r l a n d ? Zo j a , w e l k e s t r e e k ? .....................................
8 . Heb j e
bepaalde s p e c i f i e k e
in t e r e s s e s (op weer- o f s terrek u n a ig g eb ied )?
9 - Ben j e
i n h e t b e z i t van een k i j k e r
o f a n d e r e a p p a r a t u u r ? Zo j a ,
welk e?
10. Z i j n e r , i n d i e n op v r a a g 4 " j a " i s g e a n t w o o r d , v o o r de l o g é e x t r a k o s t e n aan v e r b o n d e n ? Zo j a , w e l k e ? ........... ................................ 11.
I n d i e p j a g r a a g b i j ee n b u i t e n l a n d e r zou w i l l e n l o g e r e n , o f een b u i t e n l a n d e r b i j j o u w i l t l a t e n l o g e r e n , ben j e dan de vreemde t a a l m a c h t i g ? ( i n z o v e r r e d at j u l l i e e l k a a r s n e l b e g r i j p e n ) ja/nee
OPMERKING De JV/G neemt g e e n e n k e l e v e r a n t w o o r d i n g op z i c h b e t r e f f e n d e h e t a l dan n i e t w e l s l a g e n van d e r g e l i j k e u i t w i s s e l i n g . Z i j f u n g e e r t z u i v e r a l s ad m i n i s t r a t i e f tussenpersoon. V e r d e r h e e f t h e t i n s t u r e n van d i t f o r m u l i e r a l l e e n dan z i n , a l s h e t g e b e u r t met v o l l e d i g e t o es t em mi n g van de o u d e r s . Z i j d i e n e n d i t f o r m u l i e r dan ook h i e r o n d e r t e ondertekenen. handtekening ouders: t e zenden aan : M a r i e Anne Hol lmann,
Amsterdamseweg 277. A m s t e l v e e n
J O N G E R E N W E R K G R O E P N e d e r l a n d s e V e r e n i g i n g v o o r V/eeren S t e r r en k un de VOLGNUMMER:
u
• •n
JAAR:
x>
u e
U
£3
Datum Tijdstip
O
•H Ph
+» O
FOTO-OPNAMEN L I J ST
Object
to 0 >
o N ca •H f-i ra H E 3 ca O o O
bO
.3 CU -P X> S} o O J3 •H +* rH Q) 0 s
m
Visuele bO
5 o 0) co
Film n o .:
On tv/i kk el ti jd :
Merk/Type f i l m :
Ve rdunni ng:
O ntwikkelaar:
Temperatuur :
büaonderh.
Opmerkingen
6 V.- j a a r g a n g , . nunmor 3 - september/november 1972 - v e r s c h i j n t d r i e m a a n d e l i j k s
INHOUD
G ratis m ateriaal
paf'.
2
Het v e r z o r g e n en bewaren van f o t o ' s , t e k e n i n g e n en n e g a t i e v e n d o o r Henk N ie uwe nhu is
pag.
2
V e rk ope n J o n g e r e n w e r k g r o e p
pa g .
3
Vcsta-aktio
pag.
6
Nieuwe k o n t a k t p e r s o n e n
Pag.
11
Z oeklicht
Pag.
11
B e r i c h t e n u i t de a f d e l i n g
pag.
12
Veranderlijke
pag.
14
Enkele h e m e l v e r s c h i j n s e l e n
pag.
14
Slotopmerking
Pag.
14
Aanbevolen;
1972-1973 d o o r ./in G i e l i n g h
sterren
•
S t e r r e n b e e l d e n a t l a s d oo r J. K l e p e s t a , door Dr, P rijs
ï.
de G r o o t .
s l e c h t s ƒ 1 0 . 90 .
v e r t a a l d en b e w e r k t
96 s t e r r e n k a a r t e n i n k l e u r e n ,
V e r k r i j g b a a r i n de b o e k h a n d e l .
S t e r r e n k u n d e v o o r i e d e r e e n d o o r Bruno E r n s t , fo to 's .
22 t e k e n i n g e n .
124 p a g .
en 71
P r i j s ƒ 1 0 .9 0 .
B e i d e u i t g a v e n komen van La R i v i e r e & V o o r h o e v e ,
Z w o l l e en
wo rd en d o o r ons van h a r t e a a n b e v o l e n !
ALLE KOPIJ VOOR RuT VOLGENDE MEDEDELINGENBLAD MOET WORDEN GESTUURD NAAR: Theo dc K l e r k - P a s t o o r J n n s e n s t r a a t 1 8 , - V/cesp 1230. T IJDI G OPSTUREN SVP!
GRATIS MATERIAAL De a f g e l o p e n maanden z i j n v/ij e r i n g e s l a a g d m a t e r i a a l op de kop' t e t i k k e n wat we o n ze l e d e n kunnen a a n b i e d e n . D i t m a t e r i a a l b e v a t : 1. F o l d e r met 5 p r a c h t i g e A p o l l o - o p n a m e n i n k l e u r ; f o r m a a t f o t o ' s 11 x 11 cm 2. M i d d e l g r o t e maankaart ( f o r m a a t c a 45 x 60 cm) 3. A r t i k e l van 0RY70 o v e r r u i m t e - f o t o g r a f i e . D i t a r t i k e l i s e i g e n l i j k meer ee n e e n v o u d i g e i n l e i d i n g i n de h e m e l f o t o g r a f i e . G e z i e n de hoge v e r z e n d i n g s k o s t e n i s h e t n i e t m o g e l i j k d i t m a t e r i a a l z o n d e r moer g r a t i s t e b e s t e l l e n . Vandaar d at we v o o r l o p i g b e s l o t e n hebben d at d i t m a t e r i a a l a l l e e n k o s t e l o o s b e s t e l d kan v,'orden b i j aankopen u i t onze v e r k o o p l i j s t van t e n m i n s t e ƒ 1 0 . - . B i j de b e s t e l l i n g v o l s t a a t h e t t e vermelden; "plus g r a t i s m a t e r i a a l" .
HET VE3Z0RGBH EN BEWAREN VAlf FOTO' S.
TEKEMIITGE1T EK NEGATIEVEN
Vaak i s h e t een d r o e v e zaak t e z i e n hoe v e l e a mat eur s hun z e l f gemaakte a s t r o n o m i s c h e waarnemingen z o a l s f o t o ' s en t e k e n i n g e n be war en en o p b e r g e n , o& o v e r de n e g a t i e v e n maar n i e t t e s p r e k e n . A l s een van de a f d e l i n g s l e i d e r s v a l t h e t m i j . o p d a t e r b i j m e n i g e e n b i j z o n d e r s l o r d i g met h e t w a a rn e m i n g s m a t e r i a a l w o r d t omges pr onge n. Dat i s n i e t a l l e e n e r g jammer v - n a l h e t we rk maar oo k t i j d r o v e n d a l s men e v e n s n e l e e n b e p a a l d e wa a rn em ing w i l v e r g e l i j k e n . V.'ant op den duur w o r d t h e t e e n chaos on i s e r n i e t meer u i t t e komen. En d a t i s b e s l i s t n i e t n c d i g ; v o o r e n k e l e g u l d e n s en een k l e i n b e e t j e meer t i j d kan h e t v e r h o l p e n v/orden. Door om t e b e g i n n e n de waarnemi ngen op b . v . datum o f o n d e r w e r p t o r a n g s c h i k k e n w o r d t h e t v e e l o v e r z i c h t e l i j k e r en e e n v o u d i g e r . V o r d e r v oo rk omt men daarmee oo k k r a s s e n en v i n g e r a f d r u k k e n op f o t o ' s en t e k e n i n g e n . H i e r v o l g e n e n k e l e s u g g e s t i e s om waarnemingen en g e g e v e n s o r d e l i j k en g oe d v e r z o r g d t e v e r w e r k e n en t e b ewar en . A l l e r e e r s t i e t s v o o r h e t bewaren v a n n e g a t i e v e n . E r z i j n h i e r v o o r z e e r h a n d i g e en g oe d ko p e opbergmappen i n de h a n d e l . Ir. óén map v o o r c a 15 c e n t g a a t ee n h e e l k l e i n b e e l d o f r o l f i l m p j c , dus d a t z i j n do k o s t e n n i è t ! L e g daarom n e g a t i e v e n n o o i t l o s i n o f t u s s e n de p a p i e r e n en r o l d e z e n o o i t o p , want dan kun j e e r z e k e r v a n z i j n d a t e r k r a s s e n op komen, w a a r d o o r mottige opname, hoe g oe d o o k , van b . v . s t o r r e n , n e v o l s o f m e t e o r e n v o o r g oe d b e d o r v e n i s v o o r v o r d e r g e b r u i k . V e rw e r k f o t o ' 3 30 m o g e l i j k i n een l o s b l a d i g systeem (Mulbi-bandon v old oe n h e e l good) z o d a t deze g e m a k k e lijk g e r a a d p l e e g d kunnen wo rd en en n a t u u r l i j k v e r m e l d men e r de g e g e v e n s b i j , z o a l s datum, t i j d , b e l i c h t i n g o f w a a r n e m i n g s t i j d , o n d e r w e r p e t c . Met oen p u n t j e L E R O - l i j m o f f o t o b o e k j e s kan de f o t o op z i j n p l a a t s gehouden w o r den. ( L o r o - l i j m i s z u u r - on v e t v r i j , g e e f t dus g e e n v l e k k e n ) . V o o r t e k e n i n g e n g e l d t min o f meer h e t z e l f d e , a l l e e n i s h e t v e r s t a n d i g om i n k t - en p o t l o o d - t e k e n i n g o n t è f i x e r e n . T a l o n s b r e n g t v o o r ƒ 1 . 5 0 een f l e s j e f i x e e r i n de h a n d e l . De t e k e n i n g e n h i e r m e e b e w e r k t g e v e n dan ook n i e t meer a f . V e r d e r v e r d i e n t h e t a a n b e v e l i n g de f o t o ' s i n t e p l a k k e n op t e k e n p a p i e r e v e n a l s v o o r de t e k e n i n g e n , dus wat s t e v i g e r p a p i e r en v a n e l k v o l n a a r óór. k c j i t t e g e b r u i k e n . Dat v oo r k o m t oo k b e s c h a d i g i n g e n en s p a a r t v l o o i b l a den u i t . Wanneer men h o t dan ook nog op datum on b . v . p e r j a a r mot i n h ou d o p g a v e n v e r w e r k t , h e e f t men e r z i j n h e l o l o v e n p l e z i e r v a n . En a n d e r s b l i j f t h e t een v o o r t d u r e n d e e r g e n i s on v e o l t i j d v e r s p i l l e n d o o r o n n o d i g zoeken. Henk ï f i e u w e nh u i s
VERKOPEN JONGERENWERKGROEP A l l e o n d e r s t a a n d e p r i j z e n z i j n i n c l u s i e f p o r t o - en v e r z e n d i n g s k o s t e n . vVel d i e n e n a l l e b e s t e l l i n g e n t e n m i n s t e ƒ 1 0 . — t e b e d r a g e n . B i j b e s t e l l i n g e n be ne den de ƒ 1 0 . - w o r d t ƒ 2 . — e x t r a b e r e k e n d . ( D i t g e l d t a l l e e n v o o r de b o e k e n ; b i j f o t o s e r i e s e n / o f b r o c h u r e s g e l d t een minimumbedrag van ƒ 5 . - - , a n d e r s w o r d t ƒ 1 . - e x t r a b e r e k e n d ) . B e s t e l l i n g g e s c h i e d t d o o r o v e r m a k i n g van h e t v e r s c h u l d i g d e b e d r a g op g i r o r e k e n i n g 2_5,3 gS 57 t . n . v . Penn. J o n g e r e n w e r k g r o e p N W S .P r u n u s l a a n 13, P i j n a c k e r . A l l e e n o n d e r s t a a n d m a t e r i a a l i s v o o r r a d i g ! L e v e r t i j d 2 a 5 weken, a f h a n k e l i j k van de d r u k t e . A l l e v o r i g e l i j s t e n z i j n h i e r m e e v e r v a l l e n ! BOEKEN
leden n ietdonateurs led en
01 B i t t e r - Geheimen van h e t magnetisme 1.30 02 Rpmer - Hot n o o i t r u s t e n d atoom 1 . 30 03 G r i f f i n - Van ec ho t o t r a d a r • 1. 30 Oj B e r g e y k e . a . - H e t g e l u i d en ons g e h o o r 1. 30 07 Rau - Be Zon 1. 25 12 Andrade - Natuurkunde i n de moderne w e r e l d 1. 25 21 M i l l e r - Van s t e r r e w i c h e l a r i j t o t r u i m t e v a a r t 7-50 25 M i e l a n t s - Be mens e n de s t e r r e n 3-25 30 L a r o u s s e e n c y c ï o p e d y o f t h e e a r t h 17.50 32 Hanot - We te nsc hap k e nt g e e n g r e n z e n 3. 25 33 G e v e r s - S p e u r t o c h t e n i n de m i c r o w e r e l d 3. 25 38 P i c c a r d - Boven de w o l k e n , o n d e r de g o l v e n 4- 75 48 Gamow - De p l a n e e t d i e w i j a a r d e noemen 4 .— 50 van B i g g e l e n - Buurland Maan 7 .5 0 52 C l a r k e - De g e h e i m e n ■van de z e e 1.25 56 Schouten - Mensen .en a tomen 5 .5 0 57 Bunte - De u i t d a g i n g van h e t atoom 5 . 50 59 L a r s e n - Atomen 6 .— 62 R e i o h e n - G e s c h i e d e n i s d e r natuurkunde 7 . 95 63 Canby - Gesch. d e r r a k e t en r u i m t e v a a r t 7. 95 64 R oi Ch en - G e s c h i e d e n i s d e r s t e r r e n k u n d e 7. 95 66 F r i s c h - Hot nieuwe a t o o m b e e l d 5 . 50 68 De a a r d e v a n u i t de r u i m t e ( k l e u r e n f o t o b o e k ) 16.75 69 Huguenot v . d . L i n d e n - S p r on g z o n d e r e i n d e 5- — 70 100 j a a r L e i d s e s t e r r e w a c h t 1.50 71 S c h u u r i n g - He t v/eer van v and aa g en morgen 5.— 72 B r o t h e r t o n - Ma s er s & l a s e r s ( n e d ) 5 . 50 74 G a i l l e u x - A n a t o m i e van de a a r d e 7 .— 75 van H e e l / V e l z e l - Wat i s l i c h t 7.— 76 F l o h n — K l i m a a t - e n w e e r ---'7 — 78 de G r a a f f - R u i m t e o n d e r z o e k 6.— 79 van D i g g e l e n - Van r a k e t t o t r u i m t e v a a r t 11.50 80 F a ny o - Z w e r f t o c h t d o o r h e t h e e l a l 1.25 82 C l a r k e - T a s t e n i n de t o ek oms t 1.25 85 M a r t i n - De gehe ime n v a n n a t u u r en h e e l a l 1.25 86 v . d . Hoeven - G a l i l e ï 4.75 67 P a r o o l / L i f e - De w e t e n s c h a p p e l i j k e o n d e r z o e k e i • 11 . — 90 C h a r p e n t i e r - F o t o - en f i l m omnibus 8. 75 92 G é r a r d i n - B i o n i c a 7.-93 Charon - Eeuwen -verkennen h e t h e e l a l 7.— 94 B u r i n g a - V/at de s t e r r e n v e r t e l l e n 1.50 ‘ 95 T e l e w e e r b o o k 4.75 96 M e n d e l ss o hn - De j a c h t n a a r h e t a b s o l u t e nulpu ■nty. — 97 Beek - T e l e c o m m u n i c a t i e 7.—
1.65 1.65 1.65
1.65 1 e 50
1. 50 10. —
4.50 2 2. 50 -4.50 4.50 5»75 5.50 9.50 1. 50 7 . 50 7.50 7.50
w i n k e 1p ri js 2.50 2.50 2.50
2 .5 0 1.75 1.75 15.50 . 7. 25 4 0.-, •7.25- • 7.25 9.50 7.90 14.90 2.— 9.90 11.90 12..50
10.75 10.75 10.75 7 . 50
15..— 15.— 15.—
22.50
ntk 9.90 ntk 10.— 12.50 15.— 15.—
10,50
7-50 1. 50 6.— 7- 50 9 .— 9.— 9.— 7. 50
10.—
1 6. 50
26.50
1. 50
1-75 1. 75 2.—
1.50 1.60 6.50
15.12.— 9* — 9 .— 1 *75 6 .~ 9 .— 9.—
10.50 20.50
15.— 15.— 15.— 3. 50 9.90 15.— 15.—
98 F r e u d e n t h a l - Wiskunde i n w e t e n s c h a p en d a g e l i j k s leven 99 d e l R ey - Geheimen van de a a r d e 100 d e l Rey - Be onbekende w e r e l d van de z ee 101 J ac o b y - wiskunde v o o r j e p l e z i e r 102 S m o l d e r s - A me ri kan en op de maan 103 Be mens o n t d e k t h e t h e e l a l 104 T i m e / L i f e - W e a t h e r 105 T i m e / L i f e - W a t e r ( e n g . ) 106 T i m e / L i f e - E n e r g y 107 Sawyer - A a n s c h o u w e l i j k e a l g e b r a 108 Sp ar - A a r d e , ze e en l u c h t 109 H e n d r i k x / S a n d s t r a >- F y s i c a 1 110 Els., r e p e r t o r i a - 'natuurkunde 111 E l s » • r e p e r - t o r i a - 'wiskunde 112 I r v i n e - G r o n d s l a g e n v . a . moderne natuurkunde 113 van. den Hoeven - P l a n i m e t r i 114 M e r k i e s / S a n d e r s - W e g w i j z e r i n de e l e m e n t a i r e m e e t kunde
7.—
9.—
15. —
1.25 1.25 1.30 7.50 10. — 4.50 4.50 4.50 2.25 1.50 2.25 1.50' 1.50 1-75 2. —
1,50 1,50 1.60 10. —
3. —
1-75 1'75 1.90 17.50 17.50 8.75 8.75 8.75 4.50 2.90 4.50 2.90 2.90 • 3.50 3.90
1 - 75
2 c 50
3.50
13 . — 6.50 6.50 6.50 3.10 2. — 3.10 2. — 2. — 2.50
(advertentie)
G EW ELD IG !
voordeel!
Nu v e r k r i j g b a a r i n de b o e k e n l i j s t van de JWG:
. E n c y c l o p e d i e van cle R u i m t e v a a r t - 2
/p r
:: GEEN
MAAR SLECHTS
00
//
J31* i s .v,ea;k e l i dlc « e oïl P r i j s v o o r z o ' n l u x e u i t g a v e . H a r d l i n n e n b e dr u kt e -fa ^ . 415 pag ina s . Gr o ot xo rmaat : 30 x 20 c a, H a g e l w i i p a p i e r . Z e e r v e e l o r i g i n e l e - f o t o ' s . U i t de inhoud: L e v en i n h e t h e e l a l ; A s t r o n o m i e en a s t r o f y s i c a ; V e r o v e r i n g van de maan; N aar a n de r e w e r e l d e n ; R u i m t e v a a r t en h e t hedendaags' l e v e n ; Eur opese r u i m t e v a a r t ; u i t g e b r e i d e i n d e x . BESTEL NOg HEDEN*. SLECHTS ENKELE EXEMPLAREN AANWEZIG WIE HET EERST KOMT, ■..1* HjiT iERST MAALT Z i e onze b o e k e n l i j s t e l d e r s i n d i t m e d e d e l i n g e n b l a d .
115 A d l e r - reke nkunde nipuwe s t i j l 11 ^ S t ö r i g - Öesch. van (je w e t e n s c h a p i n de 19e eeuw 117 S t ö r i g - Ge sch. van de w e t e n s c h a p van m i dd e l ee uw e n t o t 19 de eeuw 119 F i n c h - De o n t w i k k e l i n g v a n de t e c h n i e k 120 D a v i s . - De o n t d e k k i n g van de s c h e i k u n d i g e e l e m e n t e n 122 Lukashok - C o m m u n i c a t i e s a t e l l i e t e n 123 A s i m o y - De moderne n a t u u r w e t e n s c h a p p e n ( 4 d e l i g ) 124 T i t u l a e r - Haanonde r.z b e k 125 o t e f a n - D e n a e r d e - B u i t e n a a r d s e b e s c h a v i n g 126 ü l s a s g e r e . a , - Z i j n w i j w e l a l l e e n i n de kosmos 127 v a n d e r Vlerk/Kueneri - L ogboek d e r aa r de 128 Hans L e i p - De g r o t e g o l f s t r o o m
1.75 1.25 1.25 2.50 1.25 1.50 5.— 6. ~ e« — 5.— 4.75 1.30
2.50 2,— O 3.50 1.50 1.75 6. ~ 7.50 10. — 7.50 6.50 1-75
3.50 2.50 2.50 4.90 1-75 2.50 8.25 9.50 16:90 9.50 9.75 2.75
129 J . C . Rademaker - W i j w i l l e n we te n 130 W. S u l l i v a n / S i g n a l e n u i t h e t h e e l a l 131 Pannekoek - De g r o e i van ons w e r e l d b e e l d 132 L i f e - De w e r e l d w a a r i n w i j l e v e n 133 Tjomme de V r i e s - Geland op de maan 134 Tjomme de V r i e s - De w e r e l d van de maan FOTOSERIES ( f o r m a a t
A pollo Apollo Apollo Apollo
A B C D
13 x
4--9 .— 10. — 6 .~ 10. — 1 5- —
5. 50 ? •?
1 2. 50 15. —
8.—
10 .—
15. — 22.50
18 cm)
aantal
l e d e n en d o n a t e u r s
niet-leden
6 6 6 6
3-60
5 . 40 5*40 5 . 40 5. 40
3.60 3.60 3.60
De s e r i e s b e v a t t e n opnamen gemaakt d oo r de A p o l l o ' s 3 en 9 ! B i j b e s t e l l i n g v a n de 4 b o v e n s t a a n d e s e r i e s t e g e l i j k b e d r a a g t de p r i j s i n t o t a a l ƒ 12. — ( n i e t - l e d e n ƒ 20. - ) . F o t o s e r i e g a l a c t i s c h e o b j e c t e n ZZ,
10 opnamen (105 x 150 mm) ƒ
3.50
BROCHURES 01 H e t v e r z i l v e r e n van t c l e s c o o p s p i e g e l s d o o r F . Fennema, 3e d ru k , 3 p a g . , p r i j s ƒ O . 35 02 W e l k e k i j k e r v o o r w e l k d o e l d o o r F . I s r a ë l , 3e d ru k, 3 p a g . , ƒ O. 35 03 v/at moe te n w i j w e t e n om de a b s . ma gn i tu de van ee n s t e r t e b e re k e n e n d o o r B e r t van S pr a n g , 2e d r u k, 13 p a g . , / 1 . — 06 Namen van s t e r r e b e e l d e n en hun p o s i t i e s , a l s me de s c h i j n b a r e en a b s o l u t e magn itud e van de h e l d e r s t e s t e r r e n , 9 p a g . , ƒ O. 7 5 07 H e t waarnemen van s t e r b e d e k k i n g e n o n d e r r e d a k t i e van F . I s r a ë l , 32 P a g . , ƒ 3-25 08 Wenken v o o r h e t maken van k o p i j v o o r Hemel & Dampkri ng, 2 p a g . , g r a t i s 09 M e s s i e r . l i j s t , 4 p a g . , p r i j s ƒ 0*50 10 S t e r k a t a l o g j s a m e n s t e l l i n g B e r t van Sp r an g ( b e v a t 3500 s t e r r e n ) , 63 pag., p r i j s ƒ 5. - - (n ie t- le d e n ƒ 8 . 75) 11 H e t o n t s t a a n van ons z o n n e s t e l s e l d o o r Jan van H u u k s l o o t K u i l e n b u r g , 5 P a g ., ƒ 0.50 12 S t e r e v o l u t i e d oo r R . H . van Battum, 150 p a g . g e i l l . p r i j s ƒ 9 . — ( n i e t l e d e n ƒ 12 . 5 0 ) 13 D u b b e l s t e r r e n v o o r b i n o c u l a i r s d o o r Jean Meeuw en T . D e t h i e r , 9 p a g . , ƒ 1. — 14 -joyuz t a b e ' l l c n door Je an I.Ieeus, 7 p a g . Dezt; b r o c hu i ’ G i s t o t s t a n d g e komen i n samenwerki ng met de w e r k g r o e p kunstmanen van de V e r e n i g i n g v oo r Sterrenkunde i a B e l g i ë . P r i j s ƒ 1. 15 Hat Waarnemen van kunstmanen. Deze b r o c h u r e i s met t o e s t e m m i n g o v e r g e nomen van de R un st maa nd ie ns t van h e t L a b o r a t o r i u m v o o r R u i m t e o n d e r z o e k t e U t r e c h t . 14 p a g . , p r i j s ƒ 1 . 3 0 16 Het i n b i n d e n van Hemel & Dampkring j a a r g a n g e n en h e t o r d e l i j k bewaren van l o s b l a d i g e b r o c h u r e s d o o r Theo de K l e r k , 10 p a g . , ƒ 1 . — 17 F o t o g r a f i s c h e f i l m s en e m u l s i e s i n de h e m e l f o t o g r a f i e d o o r L . D e l v o y e , 65 p a g - , ƒ 5 . — , n i e t - l e d e n ƒ 6 . 5 0 . De l o d e n d i e op d e z e b r o c h u r e t i j d i g hebben i n g o t e k e n d ( v ó ó r 15 s e p t e m b e r ) k r i j g e n d e z e b r o c h u r e binnenkort toegezcnden DIVERSEN 01 02 08 AA
De s t u d i e i n de s t e r r e n k u n d e , ? p a g . , ƒ 0 . 4 0 Kursus e l e m e n t a i r e s t e r r e n k u n d e d o o r d r s . A . G . Ja ns en , 45 P a g . , ƒ 4 . Kursus m e l k w e g s t e l s e l d o o r d r s . A . G , J an se n, 25 p a g . , ƒ 3 . 5O F o t o - k l e u r e n b o e k j c A p o l l o ( p r a c h t i g e k l e u r e n f o t o ' s op k u n s t d r u k p a p i e r 34 p a g . , n a a r k e u ze e n g e l s e o f d u i t s e t e k s t ; p r i j s v o o r Jtf G-l ede n ƒ 4*50, n i e t - l e d e n ƒ 6 . 5 0 )
VESTA - AKTIE 1972 -
1975
Op i n i t i a t i e f v a n de a f d e l i n g U t r e c h t w o r d t d i t j a a r .een a k t i e g e l a n c e e r d , om de p l a n e t o ï d e V e s t a waar t e nemen. Meer o v e r p l a n e t o ï d e n i n h e t a l g e meen en V e s t a i n h e t b i j z o n d e r v i n d e n j u l l i e i n de b r o c h u r e d i e t e r g e l e g e n h e i d van de V e s t a - a k t i e d o o r de JWG u i t g e g e v e n z a l wo rde n. De b e d o e l i n g v a n d i t a r t i k e l i s j u l l i e d u i d e l i j k t e maken op w e l k e m a n i e r e n V e s t a waar t e nemen v a l t . C r o f g e z e g d z i j n e r v i e r m e t h o d e ' s 'om de p o s i t i e v a n ee n p l a n e t o ï d e t u s s e n de s t e r r e n v a s t t e s t e l l e n . Dat z i j n : I V i s u e e l met een k i j k e r ( i n t e k e n e n op e e n s t e r r e n k a a r t ) II F o t o g r a f i s c h , t e r w i j l de camera de s t e r r e n v o l g t III F o t o g r a f i s c h , met s t i l s t a a n d e camera I V Met k r u i s d r a a d - o c u l a i r en s t o p w a t c h L a t e n we d e z e ' methodes e e n s o n d e r de l o u p e nemen! I Dg v i s u e l e methode Voor h e t i n t e k e n e n v a n do p l a n e t o ï d e i s b i j h e t m e d e d e l i n g e n b l a d ee n k o p i e g e v o e g d van ee n g e d e e l t e v a n ds A t l a s E c l i p t i c a l i s v a n A n t o n i n B e c v a r ( z i e de v o l g e n d e b l a d z i j d e ) . De g r e n s n a g n i t u d e - v a n de k a a r t i s 9»75• Deze k a a r t i s . i d e a a l v o o r a l l e p i a n e t o ï d e - w a a r n e m i n g e n , g e z i e n de ruime s c h a a l en do g u n s t i g e g rensmagnitu. de. Met oe n n o rm al e a m a t e u r k i j k e r z i j n s t e r r e n van m ag ni tu de 11 t o t 12 n o g n e t z i c h t b a a r , ( i n h e t a l g e m e e n h a a l t men de o p g e g e v e n g r e n s n a g n i t u d e van e e n k i j k e r n i e t d o o r 3 t r o o i l i c h t en b e p e r k t e s e o i n g ) o S t e r r e n t o t m ag ni tu d e 10 z i j n e c h t e r g e m a k k e l i j k z i c h t b a a r . Dat h oud t i n d at men d o o r dc k i j k e r o n g e v e e r d e z e l f d e h o e v e e l h e i d s t e r r e n z i e t air. op b i j g e v o e g d e k a a r t ; pas a l s j e g a a t t u r e n -zie j e e r m ee r . B i j een k l e i n e k i j k e r , z o a l s een 4 cm, komt de g r e n s m a g n i t u d e p r a k t i s c h o v e r e e n met de z w a k s t e s t e r r e n op de k a a r t . Ook d o z e k l e i n e k i j k e r s z i j n dtis g oe d b r u i k b a a r ! A l s j e V e s t a zo g o e d m o g e l i j k (m et p o t l o o d ! dan kun j e e v e n t u e l e f o u t e n g e m a k k e l i j k h e r s t e l l e n ) h e b t i n g e t e k e n d , kun j e n e t b e h u l p van h e t c o ö r d i n a t e n n e t de p o s i t i e u i t d r u k k e n i n r e c h t e k l i m m i n g ( = a ) en d e c l i n a t i e ( = &) . Dat i n t e k e n e n v a l t n i e t mee a l s j e h e t i n h e t h a l f d u i s t e r moet d o e n. Dat komt omdat i n h o t donker e e n b e p a a l d g e d e e l t e v a n h e t n e t v l i e s ( d e zg n. g e l e v l e k ) van j e o o g n a u w e l i j k s a k t i e f i s . Deze g e l e v l e k i s h e t g e d e e l t e waar j e h e t meeat mee k i j k t en l i g t dan ook i n h e t midden Van h e t n e t v l i e s . B o v e n d i e n h e e f t h e t e e n z e e r g r o o t s c h e i d e n d v e r m o g e n . Dat komt omdat h o t v o o r n a m e l i j k b e s t a a t u i t de z g n- k e g e l t j e s , z i n t u i g c e l l e n d i e e r v o o r v e r a n t w o o r d e l i j k z i j n d a t j e k l e u r e n kunt z i e n . Deze k e g e l t j e s hebben e c h t e r v r i j v e e l l i c h t . n o d i g on g oe d t e kunnen w e r k e n ; i n h e t d ön k e r z i e j e 'dan oo k v o o r a l n o t de a n d e r e b e v o l k i n g s g r o e p z i n t u i g c e l l e n . vanh e t n e t v l i e s : de s t a a f j e s . D ie s t a a f j e s o n t b r e k e n dus v o o r ee n g r o o t d o e l i n da g e l e v l e k , z o d a t h e t i n h e t d on ke r e r g m o e i l i j k i s om b . v . ' t e l e z e n o f t e t e k e n e n . Z o r g dus v o o r v o l d o e n d e l i c h t , n a a r z o r g e r t e v e n s v o o r d a t j e e r b i j h e t waarnemen n i e t d o o r g e h i n d e r d w o r d t . Ook b i j h e t t e k e n e n van maan en p l a n e t e n i s eon j u i s t e b e l i c h t i n g e r g b e l a n g r i j k . Eén d o n k e r e kamer lamp ( g e e l - o f g r o e n ) i s e r g g e s c h i k t ! Maak de m a r k e r i n g van de p l a n e t o ï d e op de k a a r t zo f i j n n o g o l i j k ( e e n h o l e h e k s e n t o e r i n h e t d o n k e r ! ) . Ge b r u i k d a ar on een p o t l o o d n e t e e n zo s c h e r p n o g e l i j k e p u n t . Nu moe te n de c o ö r d i n a t e n b e p a a l d wo rd e n. De k a a r t h e e f t een s c h a a l van 1 mn = 3 b o o g n i n u t e n . Dat h oud t i n d a t 1° = 2 cm. Maar l e t op b i j dc rechte; k l i n n i r . . ^ ! ! ! ! H i e r i s é é n n i n u u t g e l i j k aan 15 b o o g n i n u t e n , dus op de k a a r t g e l i j k aan 5 nm. V o o r b e e l d : S t e l au d a t b i j een waa rnemi ng de i n g o t e k e n d e p o s i t i e van de p l a n e t o ï d e 13 2/3 nm b o ve n een h o r i z o n t a l e , e n 5 1/3 nn l i n k s van een v e r t i k a l e l i j n l i g t . Omdat b i j de d e c l i n a t i e 1 nn - 3 b o o g n i n u t e n , n o e t j e b i j de d e c l i n a t i e van de h o r i z o n t a l e l i j n waar j e v a n u i t b e n t g e g a a n ( b . v . + 20 ) -”iO£ 13 2/3 x 3 b i j t e l l e n . Dc d e c l i n a t i e van ons v o o r b e e l d w o r d t dan 20 + ( 1 3 2/3 x 3 ' ) = 20 ° + 41 = 20 ° 4 1 ' . De r e c h t e kl immi ng , w o r d t ( a l s de R . K . v a n b . v . 4 15 h e e f t ) ( 5 = 4 16 04 .
de v e r t i k a l e l i j n , v/aar j e v a n u i t b e nt 12a ) + ' 4 15 00 = 4n i 5 mOOS +
1/3 x
Ui
u\ o
I
o
V
. .
**
V u
>5 t •
o •
-. . .
cn o O y
• .
«f '
-
••
°
•
o
9
•
• •
•
p
O T
•
• ■ - . *
9\ c •
\ •
• t» • • •
o
.
•
i I i
•
Mr •
. •
O ' «
•
0
*o
r 8 r T> ;> A ; ® o r w OO
• .
•
•
! - • ie
■
o
•
‘ * ..... ;J~-
•
•
*
--
;
i
•
•
J*
*:•
, •
•
•
:
•
•
* ’*
•
vt
s
C/i
$ V
!
•
•
•
J
s *
8
'
•
O'
J
-C 3
•
*
• •
• .
*
*
•
i
.
•
♦ •
i. .
---------
•
i u
•
* :-------
_
wi 3
. .T i . •
•
•
o •
■ *
o;
jr
.
'■ •
•
•
• ■
.•
* * §0» m*
#
0
•
*
r
o> O 3
!
®
o
•
♦
♦ •
♦
4
•
' -< D
•
i
l
*.
*
©
•
m *
V
•
2 .
fi X .
.
•
•
*> •
•
n
•
c#
” 1
♦
• A •
t *
♦ ' •
• •
•
• •
•«
e
3
0
« •
•
♦
•
O
s °s
*L 8°
©
$
s <*>
2
G
s
•
• *
♦
•
......
•
• •
w. }
•
m
• •
••
•
• •
jr
- -
%
•
e
O 3
:
•
•
•
•
______ ___________
Tv _■■" *
•
■
• ;
•
•
%
• ► e.
Co
•
•
•
I
.
•.
•
IA ■« •< * O
*
*
j
•
•
9
•
• ■
X'
* • •
UI l/l
\
• •
•
•
•
I
O -
*
.
M
3 *.
O
> -
a
'#
$
•
c§
O •
- e I -o -
U t M .
GO 53
•®
2
o
•o
ft . .
o
•
-oo» o
3
*
*
• o o. e»
.V
*
• o
e
4 w S
c
Ol e
UI
TB
O
«*
o s
1»
N>
>o
O
V o o r d e g en en d i e nog n i e t h e l e m a a l t h u i s z i j n i n h e t c o ö r d i n a t e n s t e l s e l van do s t e r r e n h e m e l , v e r m e l d i k e v e n d a t b i j de r e c h t e k l i mm i ng e e n z e l f d e i n d e l i n g g e l d t a l s b i i de t i j d : dus 60 s e co nd en = 1 minuut , 60 minuten = 1 uur ( a f g e k o r t t o t h, a f k o m s t i g van h e t e n g e l s e hour = u u r ) , 24 uur = 1 v o l l e d i g e o n t r e k van de s t e r r e n h e m e l . Bi ^ de d e c l i n a t i e g e l d t e e n z e l f d e i n d e l i n g a l s b i j no rmal e ho e ke n: dus 60 ( s p r e e k u i t a l s 60 b o o g s e c o n d o n ) = l ' 6 0 ' ( s p r e e k u i t a l s 60 b o o g n i n u t e n ) = 1° 360 ° ( s p r e e k u i t a l s 360 g r a d e n ) = 1 v o l l e d i g e o mt r ek van de s t e r r e n h e m e l . II
F o t o g r a f i s c h waarnamen,
volgopnanen
Ook f o t o g r a f i s c h kun j e t e w e r k gaan. H e t b e s t e kun j o e e n camera nemen met een l a n g e b r a n d p u n t s a f s t a n d . Ook de k w a l i t e i t van h o t o b j e k t i e f s p e e l t ee n b e l a n g r i j k e r o l . Heb j e b . v . e e n e e n v o u d i g b o x j e met ee n b ra n d p u n t s a f s t a n d van 75 mm en een dure k l e i n b e e l d c a m e r a met f = 50 mm, dan g e n i e t de k l e i n b e e l d c a m e r a u i t e r a a r d de v o o r k e u r . L a t e n we eens gaan k i j k e n wat we moeten doen a l s we een vol gopname gemaakt he bb en. We maken van de f o t o e e n z e e r s t e r k e u i t v e r g r o t i n g , en b e p e r k e n ons nu t o t h e t g e d e e l t e waar de p l a n e t o ï d e op moot voorkomen. ( H e t v e r d i e n t e c h t e r a a n b e v e l i n g om e e r s t op ee n a f d r u k v a n n o rm al e g r o o t t e de p l a n e t o ï d e op t e s p o r e n ! ) . Z o r g e r v o o r d a t de k l e i n e p l a n e e t z o v e e l m o g e l i j k i n h e t midden van j e b e e l d t e r e c h t komt! A l s j e n a u w k e u r i g g e v o l g t h e b t z i j n de a f b e e l d i n g e n van de s t e r r e n mooi r o n d , z o d a t n e t midden z ó n d e r a l t e v e e l p ro b l e m e n v a s t g e s t e l d kan w o r d e n . Het e e r s t e wat j e moet doen i s h e t b e p a l e n van de s c h a a l van de v e r g r o t i n g . Je neemt d a a r t o e de a f s t a n d t u s s e n t we e v e r u i t e l k a a r g e l e g e n s t e r r e n , waa rv an j o ook de c o ö r d i n a t e n k e n t ( b . v . met b e h u l p v a n do JWG-brochure s t e r k a t a l c g u s ) . Nu b e p a a l j e de s c h i j n b a r e a f s t a n d t u s s e n d i e twee s t e r r e n aan de h eme l. Dat doe j e d o o r h e t v e r s c h i l i n r e c h t e k l i m m i n g en d e c l i n a t i e u i t t e r e k en en . A l s j e h e t v e r s c h i l i n r e c h t e k l i mm i ng u i t d r u k t i n mi nut en o f s e c on de n, dan moet j e d a t men 15 v e r m e n i g v u l d i g e n om de b o o g a f s t a n d t e v e r k rijgen . V o o r b e e l d : S t e l d a t h s t v e r s c h i l i n r e c h t e k l i mm i ng i s 5 o i n 05 s e e . Do b o o g a f s t a n d i s dan 6 0 1 + 6 0 " = 1° 0 l ’ . De s c h i j n b a r e a f s t a n d aan de hemel t u s s e n d i e twee s t e r r e n i s nu \/<x2 +
52
w a a r b i j de R e c h t e Kl i mmi ng ( = a ) w o r d t u i t g e d r u k t i n g r a d e n , en b o o g s e c o n d e n !
boo gmi nut en
V o o r b e e l d : S t e l d a t h e t v e r s c h i l i n d e c l i n a t i e i s 10 15 ' » Gn h e t v e r s c h i l i n R e c h t e Kli mmi ng 1 ° 0 1 ' ( z i e b o v e n s t aand v o o r b e e l d ) . De a f s t a n d t u s s e n bei d e
s t e r r e n b o d r a a g t nu
\ f9 5 4 6
-
96,2'
W
+ *>2
=
V 612
+ 75 2
=
\ f 3721 + 5625
=
= 1036 1 12”
A l s de a f s t a n d t u s s e n de s t a r r e n op de f o t o nu b . v . 48 mm i s , dan i s de s c h a a l van de f o t o 1 mm - 2 . Dezo r a t b o d e , w a a r b i j dc s t e l l i n g van P y t h a g o r a s w o r d t t o e g e p a s t , i s a l l e e n g e l d i g a l s de b o o g a f s t a n d t u s s e n de twee s t e r r e n e r g k l e i n i s , h o o g u i t één o f twe e g r a d e n . Dat komt omdat de h e m e l b o l g e e n p l a t v l a k i s , maar e e n v l a k d a t gekromd i s i n de r u i m t e , de d e r d e d i m e n s i e . We z i e n d at d u i d e l i j k a l s we b . v . op o e n g l o b e twee punt en op de e v e n a a r nemen, d i e 9 0 ° u i t e l k a a r l i g g e n . A l s we d e z e met dc n o o r d p o o l o f de z u i d p o o l v e r b i n den k r i j g e n wo e e n d r i e h o e k met d r i e hoeken van 9 0 ° , wat i n de v l a k k e meetkunde o n m o g e l i j k i s . He t v e r d i e n t dan ook a a n b e v e l i n g or. de i n v l o e d van de s t e l l i n g van P y t h a g o r a s zo v e e l m o g e l i j k t e b e p e r k e n , d o o r b . v . twee s t e r r e n t e nemen d i e p r a k t i s c h d e z e l f d e d e c l i n a t i e o f r e c h t e k l i m m i n g he bb en. Je moet de s t e l l i n g van P y t h a g o r a s w è l t o o p a s s e n , n a a r i n h e t l a a t s t e g e v a l z a l b l i j k e n dat de a f w i j k i n g d o o r de kromming i n de d e rd e d i m e n s i e z e e r k l e i n i s .
Het v e r d i e n t a a n b e v e l i n g om ook de s c h a a l v o o r m e e r d e r e s t e r r e n - p a r e n t e o o r e k e n e n , t e r c o n t r o l e van h e t e e r d e r v e r k r e g e n a n t w oo r d. Nu we dan na u i t g e b r e i d e m a n u p i l a t i e s de s c h a a l hebben v a s t g e s t e l d , moe t e n de c o ö r d i n a t e n worden b e p a a l d . Om h e t o v e r z i c h t n i e t t e v e r l i e z e n kun j e h e t b e s t e a l l e r e e r s t de p o s i t i e van V e s t a i n t e k e n e n op de b i j g e d r u k t e ICClCl I ' Ti •
Je z o e k t nu e e n s t e r op met p r a k t i s c h d e z e l f d e r e c h t e k l i m m i n g a l s de p l a n e t o ï d e , op g r o t e a f s t a n d , d i e z o w e l op de k a a r t a l s op de f o t o v o o r komt. Op de k a a r t meet j e h e t v e r s c h i l i n r e c h t e k l i mm i ng t u s s e n de t w e e . b t e l d a t d a t 20 s e e i s , en de s t e r een k l e i n e r e R . K . h e e f t dan de p l a n e t o ï d e \ e r dus r e c h t s van s t a a t ) . Op de f o t o ho ud t d a t i n d a t do l i j n d oo r de p l a n e t o ï d e e v e n w i j d i g met de d e c l i n a t i e l i j n e n ( d i e i n w e r k e l i j k h e i d n i è t e v e n w i j d i g l o p e n , maar d a t op do k a a r t d o o r de w i j z e van n r o j o c t i e w e l d o e n ; b i j oen s c h a a l van 2 = 1 mm ( z o a l s i n ons v o o r b e e l d ) o n g e v e e r
2 l n K f y an cie s t e r e a a t . Pas d e z e a f s t a n d zo n a u wk e ur i g m o g e l i j k a f cp de i o t o met b e h u l p van een n a a l d , waarmee j e v o o r z i c h t i g i n dc g e l a t i n e k r a s t . A l s j e ee n l i j n k r a s t d oo r h o t z o j u i s t b e p a a l d e punt en do p l a n e t o ï d e , aan heb j e een l i j n e v e n w i j d i g aan de d e c l i n a t i e l i j n e n op de k a a r t . U i t e r a a r d i s d e z e methodo nog a l t i j d v r i j o n na u wk e ur ig , macr a l s de s t e r waarop j e j G o r i ë n t e e r t v r i j v e r van dc p l a n e t o ï d e s t a a t , dan i s h e t v o o r ons d o e l r u i m s c h o o t s v o l d o e n d e . 0,.i de r e c h t e
k l i m m i n g van de p l a n e t o ï d e nu e i n d e l i j k v a s t t e s t e l l o n , neem j e ^ e e n s t e r d i e i n t e g e n s t e l l i n g t o t dc v o r i g e j u i s t e r g d i c h t b i j de p l a n e t o ï d e l i g t , en waarvan j c t e v e n s do c o ö r d i n a t e n k e n t . Nu mee t j e do a f s t a n d van dn s t e r t o t de e e r d e r g o c o n s t r u e e r d e l i j n , en met b e n u l p van de s c h a a l z e t j e d i e a f s t a n d om i n v e r s c h i l i n r e c h t e k l i m m i n g . Door s i m p e l a f t r e k k e n o f o p t e l . l e n v a n d i t v e r s c h i l b i j de R . K . van do d i c h t b i j g e l e g e n s t e r k r i j g j 0 nu de R . K . van de p l a n e t o ï d e ! H o t z e i i u o s y s te e m kun j e t o e p a s s e n v o o r de d e c l i n a t i e . De methode mag op h e t e e r s t e g e z i c h t wat i n g e w i k k e l d l i j k e n , maar a l s j c e r e e n b e e t j e mee i n g o w u r k t b e n t v a l t h e t a l l e m a a l e r g mee. Het v o o r naamste b i j d e z e methode i s de c o n s t r u c t i e van twoe l i j n e n d oo r de p l a n e t o ï d e , de een e v e n w i j d i g met de d e c l i n a t i e l i j n e n , de a n d e r e v e n w i j d i g met de R . K . - l i j n e n . Ü I
F o t o g r a f e r e n met s t i l s t s a n d e
camera
Deze methode i s m i n s t e n s o v e n n a u w k e u r i g a l s de v o r i g e , e r z i t nu e c h t e r T.e m^e:r werk aan v a s t . He t g r o o t s t e p r o b l e e m i s nu w e l d at van de g r e n s m a g m t u d e van de c a m e r a / f i l m / o n t w i k k e l a a r c o m b i n a t i e . De s t e r r e n en ook dc p l a n e t o ï d e wo rd en immers s t r e e p j e s . I n . h e t .'clgjmcen kunnen we s t e r r e n d a t de g r e n s m a g n i t u d e v o o r een camera o f c i j K e r e v e n r e d i g i s met d2/f, w a a r b i j d = d i a m e t e r v a n h e t o b j e c t i e f en 1 = de b r a n d p u n t s a f s t a n d van h e t o b j e c t i e f . I n de p r a k t i j k kunnen we e c h t e r b e t e r do e q u i v a l e n t e f o r m u l e l e n s d i a m e t e r g e d e e ld door openin gsverh ou din g gebruiken. Zo z i e n we d a t een n o rm al e f 2 ,8 /5 0 mm k l e i n b e e l d c a m e r a , b i j e e n z e l f d e tnli h G G-+ d e z e l f d e a f s t a n d kot de h e m e l e q u a t o r , d e z e l f d e g r e n s m a g n i tude h e e i t a l s van ee n 5 cm N e w t o n - t e l e s c o o p ( m e e s t a l F 8 ) , eon 10 cm e n z o n k i j k e r ( m e e s t a l F 1 6 ) en een 12-g- cm K u t t e r t e l e s c o o p ( m e e s t a l F 2 0 ) . We n* ® ' t e l i e n d a t b i j eon f i l m - o n t w i k k c l a a r c o m b i n a t i e van 27 t o t 30 e e n F 2 , 8/50 mm camera r o e d s v o l d o e n d e i s , dan kun je. z e l f u i t r e k e n e n 01 j e e i g e n camera aan de e i s e n v o l d o e t . l o l d o e t h i j e r n i è t aan, dan kan mot b e h u l p van eon f i l m / o n t w i k k e l a a r c o m b i n a t i e van h o g e r e g e v o e l i g h e i d d a t e u v e l v e r h o l p e n wo r de n. Al g eme e n Kunnen we s t e l l e n d a t b i j een g e v o e l i g h e i d s - o p w a a r d e r i n g van 3 DI N, j e de o p e n i n g s v e r h o u d i n g van do camera d o o r 1 , 4 kan d e l o n . Om de e x a c t e p o s i t i e van de p l a n e t o ï d e t u s s e n de s t e r r e n t e b e p a l e n gaan we t i j d e n s h e t b e l i c h t e n g e d u r e n d e e n i g e t i j d de l e n s met een v o o r w o r p ( .zwar t k a r t o n , j e hand i s soms ook v o l d o e n d e ) a f d e k k e n . Z o r g e r w e l v o o r d a t j o de l e n s o f de camera n i o t a a n r a a k t ! Voor ee n 50 mm o b j e c t i e f ( h i e r mee b e d o e l xk do b r a n d p u n t s a f s t a n d ) doo j c d a t 10 s e c o n d e n . V oo r l a n g e r e
b r a n d p u n t s a f s t a n d e n hou j e de a f d e k k i n g s t i j d omg eke erd e v e n r e d i g met de b r a n d p u n t s l e n g t e ( d u s 100 mm e b j . 5 s e e ; 400 m o b j . 1 s e e , e n z ) . Z o r g e r v o o r d a t j e i n t o t a a l n e t zo l a n g b e l i c h t d a t e r een l i c h t e s l u i e r i n g op h e t n e g a t i e f o n t s t a a t , mot v o o r no rmal e c a m e r a ' s e e n minimumt i j d van 1 minuut. Duurt de b e l i c h t i n g s t i j d t e l a n g om d a t t e v e r w e z e n l i j k e n (m et h e t r i 3i c o d a t de s t e r s p o r e n t e l a n g wo rd en en d a a r d o o r i n e l k a a r gaan o v e r l o p e n ) dan moeten e r a n d e r e m a a t r e g e l e n g e t r o f f e n w o rd e n. Dat kan b . v . h o t g e v a l z i j n b i j k i j k e r s , d i e d o o r g a a n s n i e t zo l i c h t s t e r k z i j n . I n d at g e v a l kan men h e t b o s t e , v ó ó r h e t maken van de opname, de f i l m d i f f u u s v o o r b e l i c h t o n . Dat kan b . v . d o o r ee n f o t o t e maken van ee n e g a a l g r i j s o p p e r v l a k ( do w o l k e n l o z e hemel b . v . ) on d e z e opnuae e n i g s z i n s o n d e r t e b e l i c h t e n - Zo i s 1/4 van de d o o r de b e l i c h t i n g s m e t e r a a n g e g e v e n b e l i c h t i n g s t i j d a l v o l d o e n d e . Deze m a a t r e g e l moot g e t r o f f e n worden om h o t u i t e r s t e u i t de g r e n s m ag n it ud e t e h a l e n . D i f f u u s n a b e l i c h t e n h o e f t g ee n e n k e l e z i n - P r o b l e e m i s e c h t e r w e l d at da f i l m na h e t maken van d e z e opname n i e t v o r d e r g e t r a n s p o r t e e r d mag w o r d e n . De m e e s t e k l e i n b e e l d c a m e r a ' s z i j n w e l van een meganisme v o o r z i e n d a t h e t maken van dubbel- opnamen t o e l a a t . i;a h ; t maken van co.i u i t v e r g r o t i n g kan de p o s i t i e v a n do p l a n e t o ï d e b e p a a l d worden d a n k z i j dc- o n d e r b r e k i n g i n de s t e r s p o r e n . We p a s s e n nu d e z e l f d e methode t o e a l s d i e b e s c h r e v e n s t a a t o n d e r I I . IV
K r u i s d r a a d - o c u l a i r en s t o p w a t c h
D i t i s de methode b i j u i t s t e k om de p o s i t i e van oen p l a n e t o ï d e t e b e p a l e n . Hoe v/e do t e c h t e k l i mm i ng van de p l a n e t o ï d e b e p a l e n kon i e d e r e e n d i o een b e e t j e na de nk t w e l a a n v o e l e n . Immers, de s t e r r e n h e m e l d r a a i t i n 23 uur en 56 mi nuten éénmaal om z i j n a s , t e n g e v o l g e van de a a r d r o t a t i e en dc b e w e g i n g van de a a r d e om de z o n. Eén v o l l e d x g o w e n t e l i n g van de h e m e l b o l on z i j n as komt t e v e n s o v e r e e n met de v e r p l a a t s i n g van een s t e r o v e r 24h R e c h t e Kl i mmi ng . We z i e n h i e r dus d a t de i n d e l i n g van de R e c h t e Kl i mmi ng i n u r e n , mi nut en en s ec ond en ons b i j z o n d e r g o e d van pas komt. A l v o r e n s t e b e s p r e k e n wat we moeten doen om de c o ö r d i n a t e n van de p l a n e t o ï d e t e b e p a l e n , w i l i k e e r s t o e n k e l e o pme rk ing en p l a a t s e n o v e r de t e g e b r u i k e n a p p a r a t u u r . Ho e w e l we van een s t i l s t a a n d e k i j k e r g e b r u i k maken, i s h e t v o o r de methode van b e l a n g d a t d e z e k i j k e r e q u a t o r i a a l ( p a r a l l a k t i s c h ) g e m o nt e e r d i s . B o v e n d i e n z i j n a l l e e n k w a l i t a t i e f g o e d e k r u i s d r a a d o c u l a i r e n g e s c h i k t . De d r a de n moe te n v ol ko me n r e c h t z i j n e n p r e c i e s 9 0 ° op e l k a a r s t a a n . Z e l f g e m a a k t e k r u i s d r a a d - o c u l a i r o n . z i j n dan oo k v olkome n o n b r u i k b a a r v o o r ons d o e l , en z e l f s aan de o c u l a i r e n van g oe d ko p e aurkun v a l t t e tw ijfelen . De s t o p w a t c h kan t e n s l o t t e no£ v e r v a n g e n worden d o o r ee n g oe d h o r l o g e , m i t 3 d i e d o o r een h e l p e r b e d i e n d w o r d t . Mensen met e r v a r i n g op h e t g e b i e d v a n s t e r b e d e k k i n g o n kennen de p ro b l e m e n d i e z i c h op d i t g e b i e d kunnen v o o r doen. Zec-r g e s c h i k t kon oo k een b a n d r e c o r d e r z i j n , maar d e z e moet dan w e l z i j n a a n g e s l o t e n op h e t l i c h t n e t en v o o r z i e n z i j n van een 3y n c h r o o n n o t o r . Nu gaan we dan o v e r op p o s i t i e b e p a l i n g . We r i c h t e n de uur as van do o p s t e l l i n g zo n a u w k e u r i g m o g e l i j k op de he me l p o o l . V e r v o l g e n s nemen we de o m g e v i n g van d » p l a n e t o ï d e i n b e e l d en d r a a i e n h e t k r u i s d r a a d z o , d a t een van de dra de n e v e n w i j d i g l o o p t met de d e n k b e e l d i g e l i j n e n van r e c h t e k l i m m i n g . Een s t e r v l a k b i j dc-ze d ra a d n o o t nu, a l s au « c i j k ü r s t i l s t a a t , p r e c i e s l a n g s de draad b l i j v e n l o p e n . L a t e n v/o d e z e d ra a d A noemen. De p l a n e t o ï d e i s nu r e e d s i n b e e l d , e v e n a l s de v e r g e l i j k i n g s s t e r , d i e d i c h t b i j de p l a n e t o ï d e s t a a t on waa rv an we de c o ö r d i n a t e n k ennen. De p l a n e t o ï d e k r u i p t nu a l s e e r s t e naar de t weede d r a a d , draad B. en op e e n g e g e v e n moment b e d e k t de draad d ■ p l a n e t o ï d e . Nu drukken we de s t o p w a t c h i n , o f g e v e n een g i l i n dc r i c h t i n g van de h e l p e r o f de b a n d r e c o r d e r . Ev en l a t e r v e r d w i j n t ook de v e r g e l i j k i n g s s t e r a c h t e r d ra a d B, en we drukken o pn i e u w do s t o p w a t c h i n . De t i j d d i e " t u s s e n
b e id e bedekkingen v e r s t r e e k i s ru te v e n s h e t v e r s c h i l i n r e c h t e klimming t u s s e n de tv/eoI e d e r e e n had d i t kunnen bede nk en , e r i s e i g e n l i j k g e e n k uns t aan . A n de r s l i g t h o t e c h t e r met d e c l i n a t i e v a n de p l a n e t o ï d e . H i e r wo rd en we dan ook met ee n met oen v r i j g r o o t p r o b l e e m g e c o n f r o n t e e r d . We moe te n de k r u i s d r a den n a m e l i j k o v e r e e n hoek v a n 4 5° d r a a i e n . D a a r t o e kunnen v/e c é n van de k r u i s d r a d e n o v e r twee s t e r r e n d r a a i e n , w a a r va n we w e t e n d a t hun v e r b i n d i n g s l i j n e e n hoe k van 4 5 ° maakt met de d e c l i n a t i e - o f R . K . - l i j n e n . E r z i j n w e l b e t e r e methodes d en kb a ar , n a a r de b e h a n d e l i n g e r van i n d i t a r t i k e l zou t e v e e l r u i m t e v e r g e n . Wi e g o e d n a d e n k t v i n d t w o l een m a n i e r , b . v . aan de hand v a n de d o o r ons g e v o l g d e methode t e r b e p a l i n g van de p o s i t i e van de p l a n e t o ï d e . A l s we de k r u i s d r a d e n o v e r een hoe k van 45 g e d r a a i d hebben gaan we o p ni euw b e d e k k i n g s t i j d e n opnemen. H i e r v o o r g e b r u i k e n we de d ra a d d i e de k l e i n s t e ho ek met de v e r b i n d i n g s l i j n p l a n e t o ï d e - v e r g e l i j k i n g s s t e r maakt. Deze noemen we w e e r d ra a d B. S t e l d a t do p l a n e t o ï d e opnieuw a l 3 e e r s t e b i j d e z e d ra a d a r r i v e e r t . V/e z u l l e n z i e n d a t h e t nu a a n m e r k e l i j k m i n de r l a n g d uur t v o o r de v e r g e l i j k i n g s s t e r bedekt w o rd t. L at e n v/e de e e r s t e van drt t we e g e n o t e e r d e b e d e k k i n g s t i j d e n t noemen, en de t we e de t p • We w e t e n a l d a t de r e c h t e k l i m m i n g = t ^ . Voor de d e c l i n a t i e
g e l d t nu d a t &ir = ( t ^
-
t^)
.
15
Het g e t a l 15 d i e n t t o r o m z e t t i n g van do t i j d i n d e c l i n a t i e h o e k . A l s we t 1 en t „ i n mi nuten o f s econden u i t d r u k k e n , dan k r i j g e n we h e t v e r s c h i l i n d e c l i n a t i e t u s s e n p l a n e t o ï d e on v o r g o l i j k i n g s s t e r i n b oo gm inut e n o f b o o g seconden. A l s de v e r g e l i j k i n g s s t e r de t we e de maal e e r d e r a c h t e r h e t k r u i s d r a a d v e r d w i j n t dan de p l a n e t o ï d e , moot t „ n i e t a f g e t r o k k e n worden van t , maar e r b i j wo rd en o p g e t e l d . B i j h e t b e p a l e n van de d e c l i n a t i e v a l t o f s t a a t a l l e s met de mate van nauw k e u r i g h e i d waarmee de hoek van 45' b e p a a l d i s . H e t v e r d i e n t daarom ook a a n b e v e l i n g om de m e t i n g e n n o g twe e maal na e l k a a r u i t tc* v o e r e n . B o v e n d i e n kan h e t z i j n d a t men b i j de d e c l i n a t i e oe n g r o t e r e n a u w k e u r i g h e i d v e r k r i j g t d o o r de p l a n e t o ï d e op de k a a r t i n t e t e k e n e n . Hoe h e t oo k z i j , h o t i s b i j z o n d e r i n t e r e s s a n t om waarnemi ngen d i e op een z e l f d e avond gemaakt z i j n mot e l k a a r t e v e r g e l i j k e n , z o d a t v/e e e n i n d r u k k r i j g e n van de mate waarmee g e w e r k t w o r d t . C-aarne w i l i k do l e d e n v e r z o e k e n e v e n t u e l e waa rnemi ng en n a a r m i j t e ze nd en. Do o n t v a n g e n waarnemi ngen z u l l e n t . z . t . g e p u b l i c e e r d worden. Wim G i e l i n g h Burg. E g g i n k s t r a a t 42 MAARSSEN 2570
NIEUWE KONTAKTPERS OMEN B ro da :
Cas C a l j o u w , B a r o n i e l a a n 126a, B r e d a , t e l . 01600-43443 Cas z a l worden g e h o l p e n d o o r 7/im S l o o t e n . Den Bos ch: F ra nk Kouwe'nhovon, M a r i a T h o r o s i a s t r a a t 22, B o x t e l , 04116-3100 A m e r s f o o r t : E v e r t Jan H o o i j e r , W i l g e n l a a n 52, Leusden-C 03491>—1737 N i j m e g e n : Wegens s t u d i e h e e f t I n g r i d H e n d r i k s h a a r f u n c t i e a l s k o n t a k t p o r s oo n n o e r g e l e g d . Z i j z a l w a a r s c h i j n l i j k worden o p g o v o l g d d o o r Onno van R oo sm al e n, De S c h o r e n 8, M a l d e n , 08696-3114 Z o e t e r m e e r en P i j n a c k e r : B e r t v a n S pr a n g , P r u n u s l a a n 1*3, P i j n a c k e r , 01736-2347 ZOEKLICHT Ron v a n E f f r i n k , Ar nh on se we g 2 4 8 , A m e r s f o o r t i s z e e r g e ï n t e r e s s e e r d i n U F O ' s. H i j v r a a g t v/ie o v e r d i t on der wo rp men hem w i l k o r r e s p o n d e r o n .
BERICHTEN UIT JE AFDELllfGEK Ut - - cixt
Zuid-Limburg
- ~ — .. - j, . — ljcj.v oci» o r o c a u r e gemaakt w a a r i n a l l e v e r s l a g e n v a n b i j e e n k o n s t e n i n a i j u opgenomen. Ook worden h i e r i n do p l a n n e n d i e d e z e a k t i e v o a f d e l i n g h e e f t u i t g e b r e i d v erm eld. Tevens hoopt deze a f d e l i n g e nk ele l a n d e l i j k e waarnemingskampagnes t e o r g a n i s e r e n . De V e s t a a k t i o i s e r é é n v a n . De genoemde b r o c h u r e i s v e r z o n d e n aan a l l e l e d e n i n U t r e c h t , B o v e n d i e n h e e f t i e d e r e k on t a k t p e r s o o n een e x e m p l a a r o n t v a n g e n . Z a t e r d a g 20 mei 1372 h i e l d om 3 u de a f d e l i n g Z u i d - L i m burg ee n b i j e e n k o m s t met e n k e l e l e d e n van de H o e r l e n s e v e r e n i g i n g v o o r s t e r r e n k u n d e en r u i m t e v a a r t , O r i o n . Deze v e r e n i g i n g w i l g e m e e n s c h a p p e l i j k mat de JWG a f d e l i n g een 80 m m _ r e f r a c t o r en oe n 200 - t a l b oeken b e h e r e n en g e b r u i ken. /oor n u t t i g g e b r u i k van de p a r a l l a e t i s c h e k i j k e r as ee n v a s t e o p s t e l l i n g n o o d z a k e l i j k . E n k e l e p l a a t s e n z i i n a_ v o o r g e s t o l d . B o v e n d i e n we rde n e n k e l e v a g e p l a n n e n o p g e s t e l d or. een r.aar nemi n g s n a c h t op de Brunssummerheide t e houden, wa a r b i j de t e n t , ei ge ndo m van O r i o n , g o e d e d i e n s t e n kan b e vri j z e n . Een meteorenkampagne v a n 7 - 1 2 a ug u s t u s met m i n s t e n s 8 c a m e r a ' s s t a a t a l v a s t op h e t programma. (Harry C rap els) \
G ro ni ng en
Twente
V e r s l a g b i j e e n k o m s t 20 mei 1972. De gehouden Lyri denkampagno i s b e s p r e k e n . U i t de o n t w i k k e l d e f i l m p j e s wa-3 e c h t e r g e b l e k e n d a t e r g e e n e n k e l e m e t e o o r i s g e f o t o g r a f e e r d . V i j f v a n de 18 r o l l e t j e s war en e e h I e r n o g n i e t o n t w i k k e l d . V e r v o l g e n s we rde n aan de d e e l n e m e r s v a n de s l i j p k u r s u 3 do s p i e g e l s l i j p p a k k e t t e n van Simon S t e v i n u i t g e r e i k t , l o o r de no£ n i e t i n g e w i j d e a a n w e z i g e n w e r de n de h o o f d p i j n e n van de DOKA- to ch ni ek en a n d e r e h a n d e l i n g e n d i e h o t l i c h t n i è t kunnen v e l e n , b e l i c h t en g e d e m o n s t r e e r d . B e s l o t e n i s t e n s l o t t e een ni euwe meteorenkampagne t e houden t i j d e n s de P o r s o ï d e n V e r s l a g van h e t meteorenkamp JWG-Twente 2 1 - 2 5 a p r i l 1972 ( v r i j n a a r een a r t i k e l van Rob I Q e i s s e n ) . Omdat o r i n h o t wi oker.d 21-23 a p r i l v o e l m e t e o r e n wo rd en v e r w a c h t Var» dc L y r i d e n en ae P - G r i g g - S k j e l l o r u p i e d e n , werd d o o r de m e t e o o r - m i n d e d l o d e n v a n Twente e e n kamp g e o r g a n i s e e r d . Eén g e d e e l t e h i e r v a n w e r d i n T w e c k e l o g e s t a t i o n e e r d , h e t a n d e r e g e d e e l t e i n A l m e l o ' s omgevi ngv Men had h i e r t o e b e s l o t e n omdat dan m o g e l i j k h e d e n aanwe z i g war en v o e r simultaanopnamen. Toe n i e d e r e e n t e g e n 1 7 . CO u was g e a r r i v e e r d , w e r de n de t e n t e n o p g e z e t d i o de a p p a r a t u u r m o e s t e n h e r b e r g e n . G e s l a p e n werd b i j een b o e r d e r i j , -^aar w i j ons kamp mochten o p s l a a n op h e t w e i l a n d , wc Konaen beschii cken o v e r 8 c a m e r a ' s en e v e n z o v o l e p e r s onen. Na a l l e s o p g e z e t t e hebben b eg on h e t z en u w s l o p e n d e w a c h t e n . T i j d e n s de ho nd ewac ht word do v r i j w e l g e h e e l i n s l a a p g e v a l l e n compagnie d o o r do d i e n s t d o e n d e ho n de wa ch t or g e w e k t . Hoe we l o r t o e n van 2 2. 00 t o t 3 . 5 O we rd waargenomen was h o t a a n t a l v i s u e e l e n f o t o g r a f i s c h waargenomen m ot eo r e n n i e t b i j s t e r g r o o t : r e s p , 15 on 0 . Toen men de v o l g e n d e dag o n d e r de j e u k van de h o o i b e r g w e e r wak ke r w e r d , kon men n o g j u i s t de zon s i e n o n d e r gaan . . . .
V o l o p t i mi s m e z e i iemand d a t dc r e k e n a a r s zouden worden b e d o l v e n o n d e r do m e t co o rw aa r nc mi ng o n van do konenda nacht. H ela as Va na f 21-00 u word waargenomen, n a a r b e h a l v e v l i e g t u i g e n en s a t e l l i e t e n , n i e t s b i j z o n d e r s . Op oen e n k e l i n g na had i e d e r de nood l a t e n za kk e n, t o e n r on d 1. 15 u eon o n t z a g w ek k en d e n e t e o o r d o o r C a s pe r t e r K u i l o , T j a l l i n g V i s en Rob K l e i s s o n v i s u e e l , en R i c h a r d N o r b r u i s f o t o g r a f i s c h , werd waargenomen. Do camera was v o o r z i e n van eon s e k t o r . Hgü r e s u l t a a t was v e r b l u f f e n d . H e e l h e t kamp werd dooi’ e e n g o l f van o p w i n d i n g o v e r s p o e l d . E m o t i o n e l e k r e t e n war en n i è t van do l u c h t . Na d ez o v e r s c h i j n i n g was i e d e r e e n t e v r e d e n . Het kon n i è t v e e l moor u i t n a k e n o f e r nog m e t e o r e n met h e l d e r h e i d - 2' war en g e z i e n . On 3 . 3 O u dook men dan oo k cr.der do w o l ( l e e s : h o o i ) . I n de middag g i n g i e d e r n a a r h u i s , waar n o g h u i s w e r k l a g t e w a c h t e n . L a t e r z o u b l i j k e n d a t dc f o t o ' s van do - 1 0 ' m e t e o o r w a r en n i s l u k t . J a m m e r . . . . Twente I I
T e n t o o n s t e l l i n g a f d e l i n g T we nt e. De JY/C--afdeling Twente h o o f t o i n d j u n i oen t e n t o o n s t e l l i n g g e o r g a n i s e e r d . Zo deden d i t i n h o t Natuurmuseum van E n sc he d e, waar z e een t a m e l i j k g r o t e r u i m t e t o r b e s c h i k k i n g hadden. De i n r i c h t i n g van d ez o r u i m t e w e r d g e h e e l d o o r de v e r s c h i l l e n d e JWG-leden v e r z o r g d . De t e n t o o n s t e l l i n g d i e de v o c l z o g g c n d e naam " A s t r o n o m i e a ” m e o k r e e g , word op z a t e r d a g 24 j u n i g e o pe nd d oo r d r . W. do G r a a f f . Deze h i e l d een k o r t e i n l e i d i n g , n e t o . a . e n k e le d i a ' s van A p o l l o - v l u c h t e n . A a n s l u i t e n d v e r t e l d e P r o f - V e r b r a a k do n a a r s c h a t t i n g 80 a a n w e z i g e n i e t s o v e r e e n n e t o o r i o t w a a r n a a r nog s t e e d s i n F r i e s l a n d go z o c h t w o r d t . N adat oen i e d e r van k o f f i e was v o o r z i e n word dc t e n t o o n s t e l l i n g geo pen d en kon men de e x p o s i t i e b e k i j k e n . V e r s c h i l l e n d e JWG-leden hadden i e d o r hun e i g e n s t a n d . Hot v/as o p v a l l e n d hoo v o c l z i j d i g de t e n t o o n s t e l l i n g was. Zo z a ge n wa b . v . i e t s o v e r r a d i o s t e r r e n k u n d o , c o m p l e e t mot een model v a n dén van de t w a a l f i n ï ï o s t o r b o r k . s t a a n d e s c h o t e l a n t e n n e s . V e r d e r eon s t a n d o v e r s a t e l l i e t e n , met een o n t v a n g e r v o o r e e n w e e r s a t e l l i e t . Ook we rde n o r z e l f b o u w k i j k e r s v e r k o c h t ( v a n P o l a r i s ) en s p i e g e l s l i j p p a k e t t o n . Do k u n s t van h e t s l i j p e n werd t rouw en s oo k g e d e m o n s t r e e r d , on non kon h e t nog z e l f p r o b e r e n o o k . U i t e r a a r d o n t b r a k eon n e t e o r o n o p s t e l l i n g n i è t on o e k was o r ee n a a n t a l opnamen van maan on p l a n e t e n t e z i e n , o . a » van do M o r c u r i u s - o v o r g a n g i n 1970, d i e do l e d e n van do a f d e l i n g Twente v e r v a a r d i g d hobbon. A l mot a l kan w e l g e z e g d worden d a t d e z e t e n t o o n s t e l l i n g , n o t a l s i n i t i a t i e f n e m e r s Venno C l a d d e r en R i c h a r d N o r b r u i s , zoor geslaagd i s . Do t e n t o o n s t e l l i n g duurde t o t 9 j u l i . Gedurende d e z o t i j d z i j n o r mooi’ dan 3000 b e z o e k e r s g e w e e s t . Een n^ardige b i j z o n d e r h e i d i s m i s s c h i e n nog d a t do 2 50 0 s t e b e z o e k e r s iemand was v a n ee n g r o e p u i t Osnabriick ( d ) . M a r i c - A n n o Rollmann
F riesland
Ook de J Y /G - af de l in g F r i e s l a n d h o e f t van 23 "tot 25 j u n i i n H oe re nv oe n oen t e n t o o n s t e l l i n g g e o r g a n i s e e r d . On do k o s t e n z o l a a g n o g o l i j k t e houden word z o v e e l moge l i j k m a t e r i a a l van de l e d e n z e l f t e n t o o n g e s t e l d . T r e k p l e i s t e r was o . a . e e n m e t e o r i e t . T i j d e n s de t e n t o o n s t e l l i n g w e r d d o o r l o pend f i l m s en d i a ' s v e r t o o n d . Ook d e z e t e n t o o n s t e l l i n g was ze e r succesvol! B o r t y a n Sp r an g
I n uo komende m e d e d e l i n g e n b l a d e n w i l l e n v/ij wat n c o i a an d a c h t b e s t e d e n aan h e t waarnene n van v e r a n d e r l i j k e s t e r r e n . I n h e t v e r l e d e n z i j n d o c r e n k e l e l e d e n v a n de J o n g e r c n w e r k g r o e p r e e d s h o nd e rd e n s c h a t t i n g e n g ed a a n . ana_ 1J60 h e e f t do w e r k g r o e p v e r a n d e r l i j k e s t e r r e n van do N W S a l l e w a a r nemingen g e p u b l i c e e r d d i e d o o r h a a r l o d e n g edaan z i j n . I n t o t a a l hebben ' ! +W! ^ Ü e ne rS r U l a 40 0 0 0 wa- r " Q ° i n g o n g ed a a n . A l l e e n Henk P e i j t h h e e f t S n 1 ! » ™ u°° S U rn a v o lg e n J. W k a n p nat r u m 8 000 on da h e e r C o n e l l o n o t r u i n 6000 wa a rn em in ge n. Deze d r i e waarnemers hebben dus 70 /o van a l l e waarnemi ngen g ed aa n. A l s we de l i j s t v a n de 77 waarnemers ( p e r i o d e 196 O t . n . 197 1 ) gaan b e k i j ken z i e n we g e l u k k i g ook e e n a a n t a l J w G ' e r s op e e r v o l l e p l a a t s e n s t a a n : 1? 12 16 17 19 21
22 24
27 28 32
J ° uJ sQPaaf akï e r » W o n i n g e n P a u l SpoeK, Den Haag Jan Haak, G r o ni n g e n John B e e r e n d s , Den Haag Sebo R e z v a n i , Den Haag Henk do G r o o t , W i j h e Joost L eer, P ijn ack er Sander van Oyen, Den Haag Harnon S c h ut , Z w o l l e ' Rob L i e v e l o o , Don Haag R i a s N uni ng a, G r o ni n g e n
797 waarnemingen 575 401 373 332
293 261 223 201 192 115
^OH ^ n dus n e e r dan 100 waarnemingen v e r r i c h t . A l s we b o v e n s t a a n d e t a b e l b e k i j k e n l i j k t h e t w e l o f h e t waarnomen van v e r a n d e r l i j k e n en Haagccho o f G r o n i n g s e a a n g e l e g e n h e i d i s . W i j hopen e c h t e r d a t l e d e n “ V r o S L ? Sa ! S° n 00 Ï . ® Q“ S DGt dGSe waö r n e n i n g o n gaan b e g i n n e n . I n l i c h t i n g e n ï ^ - r t j e s met v e r g e l i j k m g s s t e r r e n kunnen g r a t i s v e r k r e g e n wo rd en b i j de h e e r G. C o n e l l o , K a p t e y n L a b o r a t o r i u m , P . O . Box 800, G r o n i n g e n .
ENKE LE HEI.IELVERS GUI JNSELSN 8 ok tob er Draconiden:
Het i s m o g e l i j k d a t de r i j k e m e t e o r e n r e g e n d i e i n 1933 v e l e mensen i n e x t a s e b r a c h t w e e r t e r u g k o n t . K i j k op 6 o k t o b e r zo s n e l m o g e l i j k na z o n s o n d e r g a n g . I n 1933 war en o r t i j d e n s h o t maximum o n g e v e e r 300 m e t e o r e n p e r minuut z i c h t b a a r . Hot maximum v a l t nu k o r t v o o r z o n s o n d e r g a n g . Na z o n s o n d e r g a n g z u l l e n e r naar verw ach t wordt nog v e l e t e z i e n z i j n .
Do p l a n e t e n .'3 ° o r 3 ° n s v o o r z o n s o n d e r g a n g a l s o c h t e n d s t e r i n h e t o o s t e n z i c h t b a a r . B e g i n december s t a a t Mars b i j de p l a n e e t Venus. I n o k t o b e r i s J u p i t e r n o g l a a g i n h o t z u i d w e s t e n t e z i e n . E i n d november g a a t J u p i t e r nog s l e c h t s 2 uur na de z o n o n d e r . Sa tur nus i s b i j n a de g e h e l e n a c h t i n h e t s t e r r e n b e e l d de S t i e r z i c h t b a a r .
Slo topm erking Laten z i j
die
b e l a n g s t e l l i n g hebben i n h e t u i t w i s s e l i n g s p r o g r a m m a h e t
Z° i ° ° e e l 2:?k o p s t u r c n aan H a r i e - A n n e H o l l m n n . n et v o n g o mededelingenblad.
Zie h ie rv o o r
J ON G E R E N W E R K G R O E P
v e r s c h ijn t driem aandelijks -
'
N .V . W . S.
" ö an£ nummer 4 - december 1 9 7 2 / f e b r u a r i 1973
I N DI T NUMMER: I X '73 o fw o l I n t e r n a t i o n a a l Kaap 1973 t e H a v e l t e
‘NU A A N M E L D E N !
I N H O U D
:
Sterrenkundige...
een s p r o o k j e s a c h t i g b e r o e p ? d o o r R u d o l f van Battura
pag.
3
I n t e r n a t i o n a a l A s t r o n o m i s c h Jongerenkamp 1973
pag.
7
A s t r o n o m i s c h n ie uw s
p ag.
9
V e r s l a g I n t e r n a t i o n a a l A s t r o n o m i s c h Jongerenkamp 1972 t e Z w i t s e r l a n d d o o r Ed van V/ijngaarden
p ag .
10
Enkele h e m e l v e r s c h i j n s e l e n
pag.
11
pag*
13
pag.
14
K ontributiebetalingen
pag.
17
W edstrijd
pag.
17
J o n g e r e n v e r e n ig i n g v o o r Sterrenkunde in B e l g i ë
pag.
17
De M a a n v l u c h t van A p o l i o
pag.
17
pag.
18
p ag .
20
V e r s l a g J//G-kamp 1972 t e L u y c k s g e s t e l
pag.
21
JWG KAMP 1973 TE ASTEN ( N . - B „ )
p ag .
22
Mededelingen
pag-
23
Sterrenkaart
pag.
24
Berichten u i t
do a f d e l i n g -
1
Het g r o o t s t e r u i m t e - e x p e r i m e n t i n de j a r e n H. Nieuwanhui s
' 7 0 d oo r
17 d o o r Henk Ni eu we nhu is
V er ko pe n J o n g e r e n w e r k g r o e p B e r i c h t e n u i t de a f d e l i n g -
2
Opmerkingen De s t e r r e n k a a r t op b l a d z i j d e 24 i s n e t t o e s t e m m i n g van de B e l g i s c h e R a d i o en T e l e v i s i e g e p u b l i c e e r d . De BR'i h e e f t d e z e k a a r t ( e n a n d e r e n d i e t . z . t . oo k i n h e t med. b l a d z u l l e n komen) g e b r u i k t b i j h a a r p r o gramma " K i j k Omhoog". De a u t e u r s z i j n A . P i e n en J. Meeus, De k a a r t i s a f gestemd op 1 d e c t e 00 u u r ; 16 dee t e 23 uuz’ ; I j a n t e 22 u u r ; 16 j a n t e 21 u u r ; 1 f e b t e 20 uur o f 16 f e b t e 19 u u r .
Maar a a n l e i d i n g v a n h e t a r t i k e l o v e r h e t i n t e r n a t i o n a l e a s t r o n o m i s c h e j on ge r enk am p d a t de JWG i n 1973 i n H a v e l t e o r g a n i s e e r ( g e p u b l i c e e r d i n H&D) z i j n e r a l v e l e a a n m e l d i n g e n bi nnengekomen (53 U - A a n m e l d i n g v o o r h e t lcamp moet dan oo k z o s p o e d i g n o g e l i j k g e b e u r e n ; na 1 j a n u a r i 1973 i s a a n m e l d i n g z e k e r n i e t meer m o g e l i j k ! ! Door do g r o t e b e l a n g s t e l l i n g z a l een s e l e c t i e h e l a a s n o o d z a k e l i j k z i j n ;
Nu v a s t wensen w i j o n ze l e d e n p r e t t i g e 1973 t o e
f e e s t d a g e n en een v o o r s p o e d i g
S
T
E
R
R
E
N
K
U
N
D
I
G
E
.
.
.
een s p r o o k j e s a c h t i g beroep?
HOE EEN BUITENSTAANDER US STERRENKUNDIGE ZIET . . . B e h a l v e k l e r e n hebben we ook n o g de g e d a c h t e n aan, d i e o n ze medemensen o v e r ons denken. (Belcampo) Dé s t e r r e n k u n d i g e b e s t a a t n a t u u r l i j k n i et -. Toch hebben v e e l mensen een b e p a a l d e , v e e l a l s t e r k g e r o m a n t i s e e r d e v o o r s t e l l i n g van " d e " s t e r r e n k u n d i g e . Sommigen z i e n i n hun v e r b e e l d i n g een k l e i n , s c h r i e l m a n n e t j e met u i t e r s t s c h e r p e o g en a c h t e r een r e u s a c h t i g e s t e r r e n k i j l c o r - op zo ek n a a r " n i e u w e w o n d e r e n " i n h e t h e e l a l . Do h e l e n a c h t z o u h i j de o n e i n d i g h e i d van h e t h e e l a l a f s p e u r e n - t o t h i j b i j h e t o o s t l i j k dag en z i j n k i j k e r " i n p a k t " en " o p b e r g t " , on - th ui s ge k om en - de z wa re g o r d i j n e n d i c h t t r e k t , w a t j e s i n z i j n o r e n d o e t en wat p r o b e e r t t e s l a p e n ! De mooi e d i n g e n des a i l e d a a g s z u l l e n hem dan t e n enen male o n t g a a n - z o d a t h i j v/el t o t e e n ( w a a n - ) w i j z e , doc h w e r e l d v r e e m d e i d i r o t moet z i j n g e w o r d e n : g e ï n d u c e e r d e d e g e n e r a t i e • dus - g a a t - u - z i t t e n ! ( V o l g e n s e n k e l i n g e n was h i j a l t i j d " a l z o ' n r a r e . . . " ) A n d e r e n z i e n hem a l s ee n g e s c h i c h t e g e l e e r d e , schimmig l a n g s ee n muur l o p e n d en v e r l e g e n de o ge n a f g e w e n d , z i c h de t r a p op h a a s t e n d naar z i j n w e r k k a m e r t j e - on der we g i e t s o n v e r s t a a n b a a r g r o e t e r i g s o f zo mummelend; v e r s c h o l e n a c h t e r b e r g e n b oe k en v a n g t h i j n o e s t de a r b e i d aan : h e t v e r v o l maken v a n z i j n l e v e n s w e r k : " A l l e s o v e r d i e éne s t e r , d a ar a l t i j d zo l a a g i n het noorden". . . Hebben z i j
gelijk ?
HOE VOLWASSENEN STERRENKUNDIGEN KENSCHETSEN! A l s j e aan w i l l e k e u r i g e v o l w a s s e n e n v r a a g t , " d e " s t e r r e n k u n d i g e " i n ee n p a a r w o o r d e n " t e b e s c h r i j v e n , dan k r i j g j e de v o l g e n d e s o o r t e n a n t w o o r d e n ( n i e t g e r a n g s c h i k t op " b e z i g i n g s - f r e q u e n t i e " ) : 1
2 3 4 5 6
J 8
9 10 11 12
H» e b e d o e l j e ? ' k Zou ' t heus n i e t w e t e n . . . . Een g e l e e r d e d i e d i c h t b i j GOD i s ! Een b a r s e , e enzame, v a k v e r s l a a f d e man. Een b e e t j e r a r i g i e m a n d . . . Een z a c h t m o e d i g mens, i n h e t b i j z o n d e r a a r d i g t e g e n k i n d e r e n . Een r o m a n t i s c h v e r l i e f d e op maan en s t e r r e n . Ee n s t r e n g C h r i s t e l i j k iemand, d i e Gods Werk b e s t u d e e r t t e r m e e r d e r e E r e on G l o r i e van Z i j n S c h e p p i n g ( G e n e s i s z o v e e l : z o v e e l ) . I e t s h o o g s en m o e i l i j k s , d a t ons s o o r t mensen t o c h n i e t kan b e grijp e n . .. . Een r i j k man, d i e n i e t z i j n b r o o d h o e f t t e v e r d i e n e n ( d a t kan n i e t met s t e r r e n k i j k e n ! ) I s ü a t óó k a l een b e r o e p ? - Wat j e t o c h n i e t v o o r g ekke d i n g e n h o o r t tegenwoordig! Iemand d i e u i t de s t e r r e n j e l e v e n kan v o o r s p e l l e n .
E r v/orden n o g " e r g e r e " d i n g e n g e z e g d , in d o c trin a tie clau sule". Wie h e e f t nu e i g e n l i j k g e l i j k ?
maar d i e heb i k v e r d u i s t e r d :
"an ti-
Vr a ag ,je aan k l e i n e k i n d e r e n , wat e e n s t e r r e n k u n d i g e ( " J e w e e t w e l , iemand d i e ' s n a c h t s n a a r de s t e r r e n k i j k t " ) i s , dan' hó' or j e ook l e e r z a m e k r i t i e k op j e we rk - l u i s t e r maar: 1
2 3 4
5 6
7 8
Iemand, d i e n o o i t s l a a p t . Moet j e m i j n g r o t e b r o e r v r a g e n , d i e w e e t e r v e e l meer van dan j i j ! Iemand, d i e k i j k t wat a c h t e r de hemel s i t . • Eén man.' d i e g r a a g n a a r de Maan w i l . Een h e l e g ekke man, d i e ' s n a c h t s n a a r a l d i e g ekke p i k k e l t j e s k ijk t -...(g e la c h .-..)' Iemand, d i e w e e t hoe a l l e s t e r r e n h e t e n ! Een man, d i e ee n h e l e b o e l van de hemel w e e t , maar h e t l e k k e r n i e t w i l zeggen. H i j w i l i n Gods Hemel k i j k e n , dus g a a t n a a r de h e l !
CONCLUSIES V oorgaande u i t s p r a k e n z i j n o n t l e e n d a a n m i j n e r v a r i n g e n t i j d e n s v o o r d r a c h t e n d i e i k - g e r e g e l d i n h e t P l a n e t a r i u m van de Haagsche Cour ant g a f ( e n nog g e e f ) v o o r v o l w a s s e n e n en k i n d e r e n . Soms i s h e t wat m o e i l i j k t u s s e n v o l w a s s en u i t l a t i n g e n en k i n d e r p r a a t oen z i n v o l l e g r e n s t e t r e k k e n ; z e g i k n e t j e s h è? Wat b i j v o o r b e e l d t e donken van een o u de r e dame, d i e h e t k r i n g e t j e om de P o o l s t e r a a n z a g v o o r " e e n r e s t a n t van h e t A u r e o o l van C h r i s t u s " . . . ? Of van ee n h e e l k l e i n j o n g e t j e , d a t z e l f s de a l l e r k l e i n s t e s t e r r e n b e e l d e n b l i j k t t e kennen, d a t op m i j n v r a a g " w a t h i j nou n o g komt doei i" a n t w o o r d : " J a , maar i k kom m i j a k e n n i s w e e r e e ns wat o p h a l e n ! ” V r i j w e l i e d e r e e n s c h i j n t ee n s t e r r e n k u n d i g e a l s " v r e e m d " t e z i e n . . . O p v a l l e n d i s no g, d at men d i t b e r o e p v r i j w e l unaniem met h e t m a n n e l i j k e geslacht a s s o c ie e rt! No g ma a ls : Hebben z i j
gelijk ?
STERRENKUNDIGEN OVER STERRENKUNDIGEN____ A l s i k p r a a t o v e r de " w a r e " s i t u a t i e , bedenk dan, d a t i k m i j n u i t e r a a r d s t e r k s u b j e c t i e v e v i s i e v o o r h e t gemak a l s " w a a r " d e f i n i ë e r . V r i j w e l niemand b l i j k t ook maar - - n i g s z i n s op de h o o g t e v a n de ."ware s i t u a t i e " ; E r z i j n o n d e r de s t e r r e n k u n d i g e n óók b r u t a l e n , i m m o r e l e n , muz ik a i e n , ’ d r i n k e b r o e r s , p r a a t z i e k e n , a s c e t e n , a t h e ï s t e n , communisten, k a p i t a l i s t e n , m a t e r i a l i s t e n , g o k k er s , s lo r d e v o s s e n , t o p s p o r t e r s , s t i l l e n , zwaarm o e d i g e n , p l a t p r a t e r s en a s o c i a l e r . - n e t z r g o e d a l s o v e r a l t e r w e r e l d . K i j k - d a a r heb j e nou een zogenaamde t h e o r e t i s c h e a s t r o n o o m . H i j z i t de h e l e dag i n z i j n r ui me werkkamer t e denken, t e t e k e n e n ( o o k p o p p e t j e s ) en t e r e k e n e n . H i j g e b r u i k t z i j n a a n g e b o r e n en v e r d e r o n t w i k k e l d e x a c t r e d e n e e r v e r m o g e n , z i j n f a n t a s i e , z i j n i n t u ï t i e en " a c h t e r g r o n d k e n n i s " , om e e n s t e r r e n k u n d i g v r a a g s t u k i n " w i s k u n d e t a a l " t e v e r t a l e n . D a a r t o e s t e l t h i j e e n a a n t a l f o r m u l e s o p , u i t g a a n d e van n a t u u r w e t t e n , aannamen en " s p e c u l a t i e s " , en t r a c h t e e n o p l o s s i n g t e v i n d e r . , v aak met b e h u l p van e e n s n e l l e c om p u t e r . D ie c ompute r o u t - p u t van ho nd er de n m e t e r s l a n g e d i c h t g e t y p t e v e l l e n i n t e r p r e t e e r t h i j dan ( " t e r u g v e r t a l e n " i n s te rr e n k u n d ig e termen) waardoor z i j n - i n z i c h t i n s te rr e n k u n d ig e v r a a g s tu k ke n b e h o o r t t e worden v e r g r o o t . H i j s l a a p t ' s n a c h t s , a l t i j d , en e r g l e k k e r - en i s een g e z e l l i g e h u i s v a d e r en t o e g e w i j d e e c h t g e n o o t . H i j l e e s t z i j n k i n d e r e n v o o r h e t s l a p e n gaan s p r o o k j e s v o o r ’ - a l t i j d d e z e l f d e - óók " a l s z e i e t s g ed aa n h e b b e n " , en h e e f t v e e l b e l a n g s t e l l i n g v o o r a k t i v i t e i t e n b u i t e n z i j n v a k g e b i e d . ( L a t e n wo hopen, d a t d i t é c h t -waar i s ! ) L i g t z i j n w e r k t e r r e i n op de natuurkunde van de h e m e l l i c h a m e n , dan n o e men v/e hem ee n ( t h e o r e t i s c h ) a s t r o f y s i c u s . B e s t u d e e r t h i j de s t r u c t u u r van h e t h e e l a l - a l s - g c h e e l , dan houdt h i j z i c h met k o s m o l o g i e b e z i g . E r z i j n
n a t u u r l i j k n o g v e l e a n d e r e t a k k e n van o n d e r z o e k , z o a l3 de p l a n e t a i r e astronomie, ( s t u d i e z o n n e s t e l s e l ) , de s t e l l a i r e a s t r o n o m i e ( s t u d i e van de M e l k w e g ) , do e x t r a g a l a c t i s c h e a s t r o n o m i e ( s t u d i e van a n de r e m e l k w e g e n ) , h e t r u i m t e - o n c o r s o o K ( s t e r r e n k u n d e m . b . v . r u i m t e v a a r t u i g e n ' ) en de ho i i o r.y s i e a ( n a t uur kund e van de z o n ) en se l e no l o . n o ( m a a n o n d e r z o e k ) . M ijn e i g e n onderzoek van z » g . "Bcuble jalack -IIolo s" beweegt z i c h j u i s t op de g r e n s t u s s e n k o s m o l o g i e , r e l a t i v i s t i s c h e g r a v i t a t i e t h e o r i e en t h e o r e t i s c h e a s t r o f y s i c a , en b i e d t daarom oen f r a a i u i t z i c h t op de nieuwe o n t w i k k e l i n g e n i n t h e o r e t i s c h e s t e r r e n k u n d e , t h e o r e t i s c h e na tuurkunde e n g e a v a n c e e r d e w i sk u nd e » Hot o n d e r z o e k z e l f i s b u i t e n g e w o o n i n t e r e s s a n t , maar d a a r o v e r m i s s c h i e n l a t e r i e t s . Maar vracht, d a a r z i e n we ee n o b s e r v a t i o n e e l a s t r o n o o m . A l l e e n op h e l d e r e w i n t e r a v o n d e n kan h i j s u c c e s v o l a c h t e r de k i j k e r waarnemen ( i n N e d e r l a n d t e n m i n s t e - a n d e r s kan h i j h e t " S o u t h e r n Eur ope an O b s e r v a t o r y " i n Z u i d - A f r i k a , o f een andere g r o t e b u ite n la n d s e s te r r e n w a c h t, b e zo e k e n ). Maar denk nu n i e t , d a t h i j " s p e u r t " o f z o ! Met kleumende v i n g e r s ho ud t h i j de k i j k e r v o o r t d u r e n d g e r i c h t op één o n n o z e l s t e r r e t j e , d at h i j p r e c i e s op de k r u i s d r a a d i n h e t o c u l a i r z i e t s t a a n . Omdat de s t e r r e n , n e t a l s zon en maan - van o o s t o v e r z u i d n a a r w e s t d r a a i e n , moet h i j de h e l e k i j k e r "met da s t e r r e n meedraaiv. 11" ( v o l g e n noemen we d a t ) . T i j d e n s h e t v o l g e n z i e t h i j v aak u r e n l a n g n i e t s a n d e r s dan d a t ene s t i p j e : de v o l g s t e r . "Wat h i j dan i n Gods Naam u i t v o e r t " , v r a a g j e ? ï/el - h i j " f o t o g r a f e e r t " , o f l i e v e r g e z e g d , h i j l a a t dc f o t o g r a f i s c h e t e l e s c o o p , d i e e v e n w i j d i g aan de " v o l g k i j k e r " i s v a s t g e k c p p e l d , f o t o g r a f e r e n . . . . Maar v a a k moet d a a r v o o r l a n g ( t o t 72 uur t o e ! ) b e l i c h t w o r d e n ; dus om e e n s c h e r p b e e l d t e k r i j g e n , moet j e de k i j k e r de h e l e n a c h t op de v o l g s t e r g e r i c h t he bb en. G e l u k k i g i s t e g e n w o o r d i g v r i j v e e l g e a u t o m a t i s e e r d , z o d a t de o b s e r v a t o r a l l e e n n o g r i c h t i n g s c o r r e c t i e s moet u itvoeren. T e g e n w o o r d i g w o r d t v e e l g e b r u i k gemaakt v a n k l e u r f i l t e r s en f o t o m u l t i p l i o r s , om t e o n d e r z o e k e n h o e v e e l l i c h t van e e n b e p a a l d e t i n t h e t h e m e l l i c h a a m u i t s t r a a l t ( m e e r k l e u r e n a s t r o f o t o m e t r i c ) . Ook kan men m . b . v . een p r i s m a h e t s t a r l i c h t i n a l l e k l e u r e n van de r e g e n b o o g o n t l e d e n , en d i t z.g. s t e r s n e o t n m f o t o g r a f e r e n o f n e t een f o t o c e l a f t a s t e n ( r e s p . a pc e t r o f o t o ^rraf 1 e en s pee t r o f o t o m e t r i e ) . Be g e f o t o g r a f e e r d e s t e r s p e c t r a v/orden dan o n d e r de m i c r o s c o o p b e s t u d e e r d ( s p e c t r a a l a n a l y o c ) ; m e e s t a l b l i j k t na g r o n d i g e a n a l y s e , d a t e r e e n a a n t a l k l e u r e n o f t i n t e n o n t b r e k e n , o f z i j n v e r s t e r k t o f v e r z w a k t . B i t g e e f t samen met de t h e o r i e ee n b e e l d van de n a t u u r k u n d i g e on c h e m i s c h e o m s t an di g h ed e n op o f om h e t g e f o t o g r a f e e r d e h e m e l l i c h a a m . Op d e z e mani er kan men de massa, t e m p e r a t u u r , a f m e t i n g , r o t a t i e , che mi sc he s a m e n s t e l l i n g , e n z . e n z . van de s t e r r e n t o w e t e n komen, en ^ e l f s i e t s o n t s l u i e r e n van h e t o n t s t a a ^ van s t e r r e n en hun l e v e n s l o o p ( s t e r - e v o l u t i e ) . En d a t op een ruwe 10 km a f s t a n d ! A l mot a l g e e f t i e d e r n a c h t j e waarnemen e e n macht aan t e k e n - en r e k e n w e r k - v a a k ee n moeizame a r b e i d ! K aa r waar o;.: d i t a l l e s ? L a t e n we e e r l i j k z i j n , en t o e g e v e n , d at v/e h e t i n de e e r s t e p l a a t s d o e n, omdat wc h e t l e u k v i n d e n , a l w o rd t d a t na v e r l o o p van t i j d w e l m i n d e r - . . . V e r d e r z i j n we v a n n a t u r e e r g n i e u w s g i e r i g , en bovendien i 3 e r een spran kje ego ïs m e : i e d e r e g e l e e r d e h o o p t é é ns BE o n t d e k k i n g te- d o e n ! E r i s e c h t e r w e l d e g e l i j k ook een " p r a k t i s c h " n u t . Benk maar aan t i j d m e t i n g , n a v i g a t i e , c a r t o g r a f i o ( m . b ev . p l a a t s van de s t e r r e n ! ) e n d i n g e n a l s h e l i u m en k e r n f u s i e ( e e r s t op s t e r r e n o n t d e k t , t o e n pas op a a r d e t o e g e p a s t ) . Omdat wc i n h e t h e e l a l z e e r e x t r e m e o m s t an di g h ed e n t e g e n komen, z o a l s i j z i g e kou en hyperwarm, z e e r i j l e en enorm c ompacte m a t e r i e , o n t z a g l i j k e e x p l o s i e s en i m p l o s i e s , noem maar o p , kunnen we n agaa n, ho e de m a t e r i e z i c h o n d e r d e r g e l i j k e o m s t a n d i g h e d e n g e d r a a g t , en de o n t d e k t e w e t t e n i n de s a m e n l e v i n g t o e passen.
DE ORGANISATIE OF EE F 3TERREIë.L.G ÜT B e g i n n i e t - o f z e t d oo r (O vidiu s) T o t nu t o o z a g e n we a l l e e n maar a s tr o no me n r o n d l o p e n cp de s t e r r e n w a c h t , d i a z i c h h e t z i j t h e o r e t i s c h , h e t z i j meer p r a k t i s c h met s t e r l i c h t b e z i g h o u d e n . T e g e n w o o r d i g komen we oo k n o g de z . g . r a d i o - a s i.ronomcn t e g e n , d i e de r a d i o s t r a l i n g u i t h e t h e e l a l b e s t u d e r e n - e e n z e e r g e s p e c i a l i s e e r d e techniek m .b.v- r a d io t e le s c o p e n , z o a ls d ie in W esterb o r k . D i t b r e n g t ons op meer t e c h n i s c h e a s tr o n o m e n , computermaniakken en de o v e r i g e t e c h n i c i . d i e o n t w i k k e l i n g en bouw van de n i e u w e •i n s t r u menten t o t t a a k hebben, en r e p a r a t i e s v e r r i c h t e n . V o r d e r i s e r n o g h e t a d m i n i s t r a t l c f p e r s o n e e l ; d i e mensen t y p e n de t i j d s c h r i f t a r t i k e l e n o p g e s t e l d d o o r de. a st r on omen en v e r z o r g e n de o v e r i g e c o r r e s p o n d e n t i e . D a n k z i j een g o e d e s f e e r van s amenwe rking t u s s e n a l d e z e g r o e p e n , kan e r é é n b e l e i d o n t s t a a n ( g e l e i d en g e c o ö r d i n e e r d d o o r de h o o ^ l c r a a r d i r e c t o u r ) . d at i n m aan d e lijk s e v e r g a d e r i n g e n t e r d i s c u s s i e wordt ge s t e l d en n a d e r u i t g e w e r k t . Ook i n t e r n a t i o n a a l komt men hoe l a n g e r hoe rneer t o t samen,ve r k in r; en t a a k v e r d e l i n g , z o w e l met b . v . Ame ri kan en en A u s t r a l i ë r s , a l s Rusöon en J a p a n n e r s . '.Te kunnen g e l u k k i g a l s k l e i n l a n d oo k i n t e r n a t i o n a a l n o g b e h o o r l i j k meekonten - mede d a n k z i j o n z e i j v e r en de k w a l i t e i t v a n t o p f i g u r e n a l s b . v - P r o f . Dr. J . H . G o r t ; oo k onze e l e k t r o n i s c h e i n d u s t r i e l e v e r t ee n w a a r d e ^ o l l e b i j d r a g e ( W c s t e r b o r k ! ) e I n de p r a k t i j k b e t e k e n t " s t e r r e n k u n d i g e z i . i n " d us : " met g r e n z e l o z e v o l h a r d i n g , b i n n e n ee n -:';.roer. een o m v a n g r i j k v,\;r k t e v e r r i c h t e n , met e e n k l e i n e kans :~n een " e c h t e " w e t e n s c h a p p e l i j k e b i j d r a g e t e l e v e r e n " . Wie h i e r t e g e n o p z i e t , r a a d i k a s t r o n o m i e a l s b e r o e p a f : want g r o t e g e n i e ë n z i j n s c h a a r s , t e l e u r s t e l l i n g e n des t e t a l r i j k e r . Voor de b e r o e p s a s t r o n o m i e g e l d t h e t g e v l e u g e l d e woord van O v i d i u s e e n s t e meer! STERRENKUNDE ALS HOBBY A l s j e j e e c h t met s t e r r e n k u n d e W i l t b e z i g h o u d e n , r a a d i k j e aan s t e r r e n k u n d e t o t hobby t e maken! Je w o r d t dan wat men noemt e e n am at eur a s t r o n o o m , een " s t e r r o n g e k " . A a r z e l n i e t t e b e g i n n e n , wan t dan w o r d t h e t t o c h n i k s . . . . B e g i n dus, en bedenk d a t de g r o t e E i n s t e i n oo k é é ns i s bego nn en . Je kunt a l s amateur doen wat j e l e u k l i j k t : l e z e n , d i s c u s s i ë r e n , waarnemen, f o t o g r a f e r e n , s t e r r e n k i j k e r s bouwen, b i j b e h o r e n d e a p p a r a t uu r o n t w i k k e l e n , e c h t r e k e n e n , z e l f t h e o r e t i s e r e n , v o o r d r a c h t e n met d i a ' s houden, meegaan met kampen en e x p e d i t i e s , o f d e z e o r g a n i s e r e n - j a z e l f s meewerken aan w e t e n s c h a p p e l i j k o n d e r z o e k . Voor z o ' n ƒ 1 0 0 . - heb j e e e n k i j k e r , en o n t d e k j e de m a a n k r a t e r s , de manen van J u p i t e r , ac R i n g e n v a n S a t u r n u s , de f a s e n van M e r c u r i u s en Venus, de p l a n e t e n Uranus en N ep tunus , p l a n e t o ï d e n , kome te n, n e v e l s , s t e r r e n h o p e n , s t e r r e n van de Me l kw eg , v e l e a n d e r e melkwegen en a l l e r l e i b ijz o n d e r e typen s t e r r e n . Wi e a k t i e f i s , b r e n g t oo k i e t s t o t s t a n d ; j e w o r d t dan g e g r e p e n d o o r de s p e u r k o o r t s en v e r b e t o r i n g s d r a n g : Je g a a t j e e i g e n k l e u r e n d i a ' s van de, h em el maken; j e g a a t t e g e l i j k h e t n a j a g e n van a a r d s e i d e a l e n r e l a t i e v e r z i e n en o v e r t u i g d van j e e i g e n n i e t i g h e i d ‘ kom j e m i n d er gauw t o t o e n v e r n i e t i g e n d o o r d e e l o v e r j e medemens met z i j n i d e a l e n : Va n af de s t e r r e n z i j n a l l e mensen é v e n k l e i n ! ! !
INTERNATIONAAL ASTRONOMISCH JONGERENKAMP " I K ' 7 3 ;i 1973
i s h e t I n t e r n a t i o n a l e Kamp van 1972 a f g e l o p e n , o f de v o o r b e r e i d i n g e n v o o r h e t komende kamp i n 1973 zijn a l i n v o l l e g an g . Dat waren ze o v e r i g e n s a l i n h e t b e g i n van d i t j a a r . Nu i s h e t dan e i n d e l i j k tijd gev/orden om de e e r s t e o f f i c i ë l e m e d e d e l i n g e n o v e r d i t kamp t e doen aan de JV.’G - l e d e n . In de p e r i o d e van 21 j u l i t o t en met 11 augustus 1973 z a l h e t I n t e r n a t i o n a a l A s t r o n o m i s c h Jongerenkamp ( i n h e t v e r v o l g a a n ge d ui d met dc k o r t e , maar k r a c h t i g e t i t e l :,I K 73 ) , d r i e weken dus, i n de V o l k s h o g e s c h o o l O v e r c l i n g e t e H a v e l t e ( D r e n t e ) worden gehouden v o o r de v i j f d e a c h t e r e e n v o l g e n d e maal. Omdat h e t i n N e d e r l a n d i s , h e e f t de J o n g e r e nw er kg r oe p h i e r i n oen g r o o t a a n d e e l v o o r de o r g a n i s a t i e . D i t a l l e s z a l g e s c h i e d e n i n nauwe samenwerking met de V o l k s h o g e s c h o o l O v e r c l i n g e en de D u i t s e amateurs W er ne r Liesmann en Hartmut U n g e r . I n de d i r e c t e o mg ev in g van dc V o l k s h o g e s c h o o l zijn g ee n g r o t e ( r e ) s t e d e n , z o d a t niemand l a s t z a l hc-bben van h e t s t o r e n d e s t a d s l i c h t . Bovendi en zijn e r g r o t e t e r r e i n e n van de V o l k s h o g e s c h o o l waarop de i n s t r u m e n t e n kunnen v/orden o p g e s t e l d . V o o r v o l d o e n d e i n s t r u m e n t e n z a l v/orden g e z o r g d d o o r de o r g a n i s a t o r e n - Naar a l l e w a a rs c hi j nl ij k he id z u l l e n e r twee 200 mm Kewtonkijkers z i j n , a l s o o k e n k e l e 75 ram r e f r a c t o r s . Bovendi en z u l l e n een t i e n t a l k l e i n e r e ki j ker s t e r b e s c h i k k i n g zijn. Ook v o o r o n t s p a n n i n g i s g e z o r g d . Een g r o t e s p o r t h a l , eigendom van do V o l k s h o g e s c h o o l , i s a a n w e z i g , en mag d o o r ons g e b r u i k t worden De o v e r n a c h t i n g t e n s l o t t e g e b e u r t i n 2 - en 3 - b o d d i g o kamers. Bovendi en z a l h e t e t e n d o o r de V o l k s h o g e s c h o o l v e r z o r g d worden. V oo r dc a c t i v i t e i t e n van de w e rkg roe pen zijn de d r i e gebouwen van de V o l k s h o g e s c h o o l t e r b e s c h i k k i n g , t e r w i j l e r ook een g r o t e DOKA i s , w a a ri n zo n o d i g i n g r o e p s v e r b a n d kan v/orden gewerkt. I n p r i n c i p e z a l ook v i d e o - a p p a r a t u u r op h e t kamp a a n w e z i g z i n . D o e l van h e t kamp i s t w e e l e d i g . I n de e e r s t e p l a a t s hopen we d a t de c o n t a c t e n d i e do j o n g e r e n o n d e r l i n g z u l l e n l e g g e n , n a t i o n a a l en i n t e r n a t i o n a a l , ook na h e t kamp z u l l e n v o o r t d u r e n en z e l f s worden v e r s t e v i g d . I n de t weede p l a a t s i s h e t de b e d o e l i n g d a t de d e sl n am er s i n s t a a t z u l l e n zijn om o n d e r d e s kund ig e l e i d i n g b e p a a l d e waarnemingen t e doen. H i e r t o e z u l l e n v e r s c h i l l e n d e w er kg roe pen i n h e t l e v e n v/orden g e r o e p e n , z o a l s m e t e o r e n , v e r a n d e r l i j k e sterren, maan en p l a n e t e n , zon, s a t e l l i e t e n , h e m e l f o t o g r a f i e en d o k a - t e c h n i e k . Ook de t h e o r e t i s c h g e ï n t e r e s s e e r d e n z u l l e n n i e t worden v e r g e t e n . SPELREGELS VOOR INSCHRI JVING: Om d e e l n em er t e kunnen worden van I K 73, zijn de v o l g e n d e b e p a l i n g e n cn v e reisten vast gestold: 1 ) De d e e l n e m e r s zijn 14 - 20 j a a r oud, en g e ï n t e r e s s e e r d i n do s t e r r e n k u n d e . B o ve nd i e n m o e te n- ai j de e l e m e n t a i r e b e g i n s e l e n - h i e r v a n , o n d e r d'e k n i e hebben. 2) G e z i e n h e t i n t e r n a t i o n a a l k a r a k t e r van h e t kamp i s h e t NOODZAKELIJK om z i c h i n de E N G E i - S E TA AL v e r s t a a n b a a r t e kunnen maken. Van niemand worden p r a c h t i g e v o l z i n n e n v e r w a c h t , maar -zonder a l t e v o e l handen-en v o e t e n werk moet men e l k a a r v e r s t a a n kunnen. '• v. 3) Omdat h e t t o t a l : : a a n t a l d e e l n e m e r s ca. 70 i s , z a l h e t d u i d e l i j k zijn, d a t men z i c h zo s p o e d i g mogclijk moot aanmelden v o o r d i t kamp,, om een r o d e l ’ ike z e k e r h e i d t e hebben de b o o t n i è t t e z u l l e n , m i s se n. Va n af de v e r s c h i j n i n g van d i t m e d e d e l i n g e n b l a d kan IEDEREEN d i e aan b o v en st aa nd e punten 1 en 2 v o l d o e t h e t a a n m e l d i n g s f o r m u l i e r aanv rag en bij Theo de K l e r k
H o t a d r e s i s : Theo de K l e r k , P a s t o o r J a n s o n s t r a a t 18, V/eesp 1230, D o o r i n v u l l i n g van h e t t o e g e z o n d e n f o r m u l i e r en r e t o u m e r i n g aan h e t z e l f d e a d r e s s t a j e a l s b e l a n g s t e l l e n d e d e e l n em er i n g e s c h r e v e n . Ann de hand van de ingekomen f o r m u l i e r e n z u l l e n dan de d e f i n i t i e v e d e el n em er s v/orden aan g ewez en . Aangeraden w o rd t w e l om de t o e g e z o n d e n f o r m u l i e r e n zo s n e l mogelijk t e r u g t e zenden, om v e r t r a g i n g en kans op w e i g e r i n g t e voorkomen: we z i t t e n nu eenmaal aan een numerus f i x u s v a s t . K os te n D i t i s v o o r l o p i g w e l de b e l a n g r i j k s t e m e d e d e l i n g o v e r I K ' 7 3 . De k o s t e n van h e t kamp zijn ƒ l S 5 . - . In d i t g e l d i s h o t v o l g e n d e NIET i n b e g r e p e n : - do r e i s heen on t e r u g n a a r h e t kamp r e s p . h u i s . E l k l i d d i e n t op e i g e n g e l e g e n h e i d n a a r H a v e l t e t e r e i z e n . Waarschijnlijk z a l men w e l i n do buurt van H a v e l t e op c e n t r a l e punten worden op g ewa ch t. K e d e d e l i n g e n h i e r o v e r echter la te r . - de v e r f r i s s i n g e n en a n de r e aan t e s c h a f f e n a r t i k e l e n , d i e men on de r "za kgeld” rekent. V o o r l o p i g i s d i t a l l e s o v e r I K ' 7 3 . Naderd d e t a i l s z u l l e n t . z . t . aan de d e f i n i t i e v e d e e l n e m e r s worden t o e g e z o n d e n . T o t nu i s o r nog maar <5én a d v i e s : i e d e r e e n d i e met d i t kamp race w i l doen, moet NU pen en p a p i e r pakken, en h e t a a n m e l d i n g s f o r m u l i e r a a n v r a g e n , op h e t e e r d e r genoemde a d r e s . Doeni Nul o r g a n i s a t o r e n van I K
NIEUW IN O N Z E
'73
VERKOOPSLIJST;
Tjomme de V r i e s ;
De w e r e l d
v a n de M a a n
nu geen SLECHTS G r and ioo s f o t o b o e k van dc maifl - v e l e
z w a rt -v / it f o t o ' s
A n de r e maanboeken: Buurland Maan - ƒ 7 . 50 Maanonderzoek - ƒ 6 . 00 Z IE
DE
- bekend a u t e u r .
i . o v . ƒ 14<90 i . p . v . ƒ 9 .5 0
V E R K O O P S L I J S T
(d r. J . v.D iggelen ) (d rs . C hr.Titu lacr)
ASTRONOMISCH NIEUWS Overgenomen u i t h e t m a a n d e l i j k s i n f o r m a t i e b l a d "HEELAL" van de V e r e n i g i n g v o o r S t e r r e n k u n d e , M e t e o r o l o g i e , G e o f y s i c a en A a n v e r w a n t e We te ns ch ap pe n i n B e l g i ë o n d e r r e d a c t i e van Jean Meeus. A l f a C e n t a u r i , de s t e r a van h o t s t e r r e n b e e l d C e n t a u r u s , i s een d u b b e l s t e r g e l e g e n op ee n a f s t a n d van 4 ) 5 l i c h t j a r e n . Z i j i s de d i c h t s t b i j gelegen s te r . Van a C e n t a u r i u i t g e z i e n i s de zon een s t e r v a n m ag n it ud e + 0 , j 6 , g e l e g en i n h e t s t e r r e n b e e l d C a s s i o p e i a . S i r i u s i s e r n o g 3 t e e d s de h e l d e r s t e s + e r aan de h e m e l , met e e n ma gn i tu d e van - 1 , 3 i *1 p l a a t s van - 1 ,5 v o o r on s . De s t e r b e v i n d t z i c h e c h t e r , v o o r de " C e n t a u r i a n e n " , n i e t meer i n de G r o t e Hond, maar i n h e t s t e r r e n b e e l d O r i o n , op s l e c h t s 1 , 4 g r a a d van B e t e l g e u a e . Van a C e n t a u r i u i t g e z i e n vormen S i r i u s en B e t e l g e u s e dus ee n p r a c h t i g p a a r . V e r d e r i s P r o c y o n e r van de K l e i n e Hond n a a r de Twee l i n g e n v e r s c h o v e n , A l t a i r b e v i n d t e r z i c h i n de Vos , en Fomal haut i n de Waterman. ( N a a r " S p a c e f l i g h t " van j u n i 1972, b l z . 214) Sommige s t e r r e n hebben een g r o t e e i g e n b e w e g i n g . A l f a C e n t a u r i komt n a a r ons t o e . Ir. h e t j a a r 30 000 z a l d e z e s t e r h e t d i c h t s t b i j ons s t a a n , « p e e n a f s t a n d van " s l e c h t s " 3 ,1 l i c h t j a r e n ; z i j z a l 0 , 7 ma gn i tu d e h e l d e r d e r z i j n dan nu, on z i c h b e v i n d e n cp de g r e n s t u s s e n de s t e r r e n b e e l d e n Hydra en A n t l i a . I n h e t j a a r 1J0 000 z a l cc C e n t a u r i z i c h i n de K r e e f t b e v i n d e n , en van de 2e g r o o t t e z i j n . A r c t u r u s , een a n de r e s n e l l e s t e r , z a l z i c h dan i n Hydra bevinden. Onze a a r d s e m a t e r i ë l e d i n g e n v e r g a a n , maar ook do s t e r r e n b e e l d e n z i j n n i e t van e e u w i g e d u u r . . . ( N a a r " S k y & T e l e s c o p e " , j u n i 1972, b l z . 378)
POSEI D ON ?
I n h e t D u i t s e t i j d s c h r i f t " B i l d " we rd i n mei 1972 met v e e l o p h e f dc o n t d e k k i n g v e r m e l d van e e n t i e n d e p l a n e e t v a n ons z o n n e s t e l s e l . Deze p l a n e e t , P o s e i d o n genoemd, zou e e n d i a m e t e r hebben van 110 000 km, 10 m i l j a r d k i l o m e t e r v a n de zon v e r w i j d e r d z i j n , en z i j n o m l o o p s t i j d z o u 512 j a r e n b e d r a g e n . De p l a n e e t , waarop e e n " e e u w i g e n a c h t " z o u h e e r s e n , zou o n t d e k t Z i j n g e w e e s t d o o r e e n 1 4 - j a r i g e s t u d e n t met b e h u l p v a n ee n 10 cm k i j k e r , d i e h i j op s t r a a t had o p g e s t e l d ......... De o n t d e k k i n g zou d o o r Ame ri kaan se g e l e e r d e n met b e h u l p van c om pu te r berekeningen b e v e s t ig d z i j n . T ot z o v e r L e t b e r i c h t u i t " B i l d " . Do - na a ml o ze - a u t e u r v a n h e t a r t i k e l houdt w e r k e l i j k de l e z e r s v o o r de g o k . Z e l f j de l e z e r z o n d e r a s t r o n o i a i j c h ö k e n n i s me rk t o n m i d d e l l i j k eer. t e g e n s t r i j d i g h e i d o p : oen d o n k e r t p l a n e e t kan h e l e m a a l n i è t g e z i e n wo r d e n ! En w i e ee nmaal i n - s t e r r e n k u n d i g b o e k h e e f t g e b l a d e r d , w e e t d a t o r a l e on g r o o t i n s t r u m e n t n o d i g i s om de ne ge nd e p l a n e e t , P l u t o , t e kunnen z i e n , on b o v e n d i e n d a t noch de d i a m e t e r no ch de o m l o o p t i j d van eon e v e n t u e l e t we e de t r a n s n e p t u n i s c h o p l a n e e t i n een p a a r weken t i j d u i t de waarnemingen a f g e l e i d kunnen wo rde n. H e t z i n l o z e v e r s p i l l e n van p a p i e r on i n k t i n " B i l d " g e b e u r t natuui’ l i j k op z i j n v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d . De daarmee g e p a a r d gaande a f s t o m p i n g van h e t v o l k i c n o c h t a n s e on b e k l a g e n s w a a r d i g t e k e n v a n o n z e t i j d : s e n s a t i e t o t elko p r i j s . ( V r i j e v e r t a l i n g van een b e r i c h t u i t h e t Z w i t s e r s t i j d s c h r i f t O r i o n van s e pt e m b e r 1 9 7 2 ) .
DE WAARNEMINGEN
E v e n a l s i n v o r i g e kampen war en de d e e l n e m e r s v e r d e e l d i n ee n a a n t a l w e r k g r o e p e n . I e d e r e d e e l n e m e r kon z i e n b i j één w e r k g r o e p a a n s l u i t e n . E r waren e r i n t o t a a l 0 , t e v e t e n : Zon, P l a n e t e n , V e r a n d e r l i j k e S t e r r e n , M e t e o r e n , A s t r o f o t o g r a f i e . R e l a t i v i t e i t s t h e o r i e , P o s i t i e - a s t r o n o m i e en a s t r o n o m i e v o o r b e g i n n e r s . De waa rnemi ng en w e r de n p e r g r o e p v e r r i c h t en oo k de r e s u l t a t e n en t h e o r e t i s c h e p r o b l e m e n w e r d e n p e r g r o e p i n s p e c i a l e w e r k g r o e p s b i j e e n k o r a s t e n b e s p r o k e n . 3c N e d e r l a n d e r s h i e l d e n z i eh h o o f d z a k e l i j k h e z i g met m e t e o r e n en a s t r o f o t o g r a f i e V o o r a l i n de m e t e o r e n g r o e p hebben de JWGe r s v e e l on b e l a n g r i j k we rk v e r r i c h t . I n do e n k e l e n a c h t e n w a a r i n i s waar genomen z i j n :;r n i e t mi nd er dan 1053 ( ! ) waargenomen en o p g e t e k e n d , waar o n d e r 285 T e rp o r d e n . De i n s t r u m e n t e n waarmee we rd waargenomen war en h o o f d z a k e l i j k d o o r de d e e l nemers m e e g ' b r a c h t . E r was e on t i e n t a l k i j k e r s a a n w e z i g met o p e n i n g e n v a r i ë r e n d van 6 t c t 2b cm, De p l a n e t e n w e r k g r o e p hau de b e s c h i k k i n g o v e r de 25 'Jm d i e v o o r d i t dcr.1 op h e t h o o g s t e punt van do A t z m a n n i g was g e p l a a t s t en d a ar h e t h e l e kamp g e b l e v e n i s . V e r d e r s t o n d e n h a l v e r w e g e de b e r g nog twee i n s t r u m e n t e n o p g o s t e l d va»; de f o t o g r a f i s c h e w e r k g r o e p , waa rv an een met e l e k t r i s c h e a a n d r i j v i n g . Ook b e s t o n d e r i e d e r e avond de g e l e g e n h e i d v o o r 5 a 6 man om met de a u t o n a a r S t e r n e n b e r g t e g a an , waar een JO cm Mak sut ov -C as se^g rai n o p g e p t e l d jtor.c?. B i j de a a n k o n d i g i n g v a n h e " kamp was v e r m e l d d a t e r sen v o l l e d i g i n g e r i c h t e d o n k e r e kamer nou z i j n , D i t b l e e k een g r o t e t e l e u r s t e l l i n g , wan t h e t e n i g e wat we v onde n was o e r k l e i n v e r g r o i e r t j e , wat f o t o p a p i e r en c h e m i c a l i ë n . Maar met wat i n p r o v i s a t i e w ; r d h e t k a n t o o r t j e v a n do l e i d i n g t o t Doka g e p r o m o v e e r d en m«*t m t - dek. vi s l i c h t d i c h t g emaak t. Zo z i j n e r t i j d e n s h e t kamp t o c h n o g t i e n t a l l e n f i l n s o n t w i k k e l d . H e t w e e r was on? d i t j a a r n i e t a l t i j d g u n s t i g g e z i n d . V o o r a l de e e r s t e week z a g heb e r h o p e l o o s u i t . De t w e e d e Week s l o e g h e t -.veer e c h t e r om en hadden we t o c h n o g l e g e l e g e n h e i d on 5 a 6 n a c h t e n i n t e n s i e f waar' t e nemen en t e f o t o g r a f e r e n . Ook o v e r b i j z o n d e r e v e r s c h i j n s e l e n hebben we n i e t t e k l a g e n g e h a d . S r was ee n enorme z o n . n e a k t i v i t c i t t e b e s p e u r e n en, w a a r s c h i j n l i j k h i e r m e e samerhangend h i d d e n we op 5 a ug us tu s de g e l e g e n h e i d h e t P o o l l i c h t ue t j w o n ê y r e n D i t vrss i e t s d a t v r i j w e l nog g e e n e n k e l e d e e l n e m e r o o i t g e K i e n had en ’ .j t was 3aam:*.? d - + h e * 30 o s v e r w a c h t e kwam, z o d a t e r maar w e i n i g f o t o ' s ss±j:i genomen. Ook z i j n a r w e e r -vele m o oi e v o l g op na m es gemaakt. E x c u r s i e s z i j n e r d i t j a a r n u t v e e l g em aak t. E r s t o n d e r é é n op h e t p r o gramma en w e l n a a r de f i r m a O o n t r a v e s . H i e r w e r d e n de d e e l n e m e r s aanv anke l i j k g e s c h o k t l o e r h e t g r o t e a a n t a l o o r l o g s m a t e r i a a l d a t i n de i n l e i d i n g s f i l n we rd g e t o o n d . Na do i n t e r e s s a n t e r o n d l e i d i n g we rd e c h t e r a l s n e l d u i d e l i j k d a t e r w e l d e g e l i j k . ' e e l a an d a c h t w e r d b e s t e e d aan de v e r v a a r d i g i n g van v r e e d z am e a p p a r a t u u r , z o w e l v o o r de m e di s c he w e t e n s c h a p a l s v o o r de r u i m t e v a a r t . Na een l u n c h g e n u t t i g d t e hebben d i e d o o r C a n t r a v e s werd aan g e b o de n g i n g do t o c h t v o o r t n a a r da s t e r r e n w a c h t v a n de ETH t e Z ü r i c h , v/aar ook een r o n d l e i d i n g w e r d g e , ; e v e n . H i e r n a w a r en de d e e l n e m e r s v r i j , wat hun de g e l e g e n h e i d g a f Z ü r i c h wat b e t e r t e l e r e n kennen. Op v r i j d a g 11 a ug u s t u s was h e t a l l e m a a l w e e r t e n e i n d e en v e r t r o k k e n de d e e l n e m e r s na e e n g e k l a a g d kamp met t e g e n z i n en een ho op k e n n i s r i j k e r we er na a r hun v a d e r l a n d . Ed van W i j n g a a r d e n
ENKELE KEMEIVERSCHlJNSELEi: ( d e c . 4 dec 8 dec
9 dec 13 d e c
!9?2 - f e b .
197.0
1972 sannnstand turraen de p l a n e t e n Venus e n Mars 1972 g r o o t s t e o o s t e l i j k e e l o n g a t i e v a n T i t a n , de h e l d e r s t e maan van Sa tur nus 1972 S a t ur n us m o p p o s i t i e 1972 24-i de p l a n e t o ï d e V o s t a ( m a g n i t u d e 6 , 7' ) b e v i n d t z i c h s l e c h t s 21 boogminutor. üen z u i d e n v a n de s t e r Gamma Tau (mag n i t u d e -j 9 )
24 dec
1972
1 jan
1973
1 jan 2 jan
1973 1973
g r o o t s t e w e s t e l i j k e e l o n g a t i e van M e r c u r i u s . De p l a n e e t s t a a t o n g e v e e r 21 g r a d e n van de zon en kan g ed ur e nd e een a a n t a l dagen ' s morgens i n h e t z u i d o o s t e n g e vo n de n wo rde n, g r o o t s t e w e s t e l i j k e e l o n g a t i e van T i t a n 1öh samenstand v a n Maan n e t Sa tur nus g r o o t s t e o o s t e l i j k e e l o n g a t i e van T i t a n 05h54 b e d e k k i n g van de s t e r Omicron Leo ( m a g n i t u d e 3 , 8 ) d o o r de Maan 06h46 w e d e r v e r s c h i j n i n g van de s t e r Omi cron Leo van a c h t e r de maan 0 ih de p l a n e t o ï d e P a l l a s ( m a g n i t u d e 8 , 5 ) b e v i n d t z i c h s l e c h t s 6 b oo gm inut en t e n z u i d e n van de s t e r U p s i l o n V i r ( m a g n i t u d e 5 >2 ) g r o o t s t e w e s t e l i j k e e l o n g a t i e van T i t a n de a a r d e b e r e i k t de k o r t s t e a f s t a n d t o t de zon ( 1 4 7 , 1 m i l j o e n
3 jan
1973
km) I 8h
14 d e c
1972
16 dec
1972 19 dec 1972 24 dec 1972 24 dec 1972
9 j a n 1973 9 jan 13 j a n
1973 1973
14 j a n 1973 16 j a n
1973
16 j a n
1973
17 j a n 1973 18 j a n 1973
21 j a n
1973
25 j a n 1973 1 f e b 1973 2 f e b 1973 6 f e b 1973 6 feb
1973
10 f e b 12 f e b
1973 1973
12 f e b
1973
13 f e b
1973
18 f e b 25 f e b
1973 1973
25 f e b
1973
26 f e b
1973 1973
28 f e b
. Q u a d r a n t i d e n o f B o ö t i d e n . D i t i s een van de r i j k s t e m c t e o r e n z 7jermen. Omst reeks I 8 h kunnen w e l 100 m e t e o r e n p e r uur v e r s c h i j n e n . Sa ne ns ta nd van Mars n e t N ep tunus . Neptunus s t a a t o n g e v e e r 1 , 4 g r a a d t e n no o rd en van Mars g r o o t s t e o o s t e l i j k e e l o n g a t i e van T i t a n 19h59 b e d e k k i n g van de s t e r Mu A r i d o o r de Maan ( m a g n i t u d e Mu A r i 5 , 7 ) » N B e d e k k i n g v a n de s t e r 104 B.Tau ( m a g n i t u d e 5 , 5 ) d oo r de Maan . OOb.38 b e d e k k i n g van de s t e r 98 Tau ( m a g n i t u d e 5 , 6 ) d o o r de Maan * . I7h35 B e d e k k i n g van de s t e r 132 Tau ( m a g n i t u d e 5 , 0 ) d o o r de Maan g r o o t s t e w e s t e l i j k e e l o n g a t i e van T i t a n m a a n s v e r d u i s t e r i n g ( b i j s c h a d u w v e r d u i s t e r i n g ) . O mst re ek s kwart o v e r t i e n ' s a v o n d s kun j e opmerken d a t de n o o r d k a n t van de Maan wat m i n de r h e l d e r i s dan h e t o v e r i g e d e e l v a n de Maan. 01h08 B e d e k k i n g van de s t e r P i Leo ( m a g n i t u d e 4 , 9 ) d oo r de Maan g r o o t s t e o o s t e l i j k e e l o n g a t i e van T i t a n 22h Maan n a b i j J u p i t e r g r o o t s t e w e s t e l i j k e e l o n g a t i e van T i t a n I8h33 B e d e k k i n g van de s t e r 19 Psc ( m a g n i t u d e 5 , 3 ) d o o r dc Maan Neptunus b e v i n d t z i c h n a b i j de s t e r P s i Oph, De a f s t a n d be d r a a g t s l e c h t s 3 b oo g mi n u t e n . Neptunus b e v i n d t z i c h t e n n o o r d e n van d e z e s t e r . g r o o t s t e o o s t e l i j k e e l o n g a t i e van T i t a n 05h De Maan b e v i n d t z i c h 4 g r a d e n t e n n o o r d e n van S a t u r 22h1 6
nus . B e d e k ki n g van de s t e r 118 Tau ( m a g n i t u d e 5 , 9 ) d o o r de Maan . 03h43 B e d e k k i n g van_.de s t e r 132 Tau ( m a g n i t u d e 5 , 0 ) d oo r de Maan g r o o t s t e w e s t e l i j k e e l o n g a t i e van T i t a n 06h26 B e d e k k i n g v a n de s t e r Si gma Sco ( m a g n i t u d e 3 , 1 ) door de Maan M e r c u r i u s b e r e i k t z i j n g r o o t s t e o o s t e l i j k e e l o n g a t i e . Om s t r e e k s d e z e datum kun j e p r o b e r e n M e r c u r i u s aan de av on d hemel, l a a g i n h e t w e s te n , te vinden. G r o o t s t e o o s t e l i j k e e l o n g a t i e van T i t a n 02h De Maan b e v i n d t z i c h b i j Mars aan de hemel 19h00
De P l a n e t e n Omst reeks 14 december 1972 i s M e r c u r i u s ' s mor gens i n h e t z u i d o o s t e n t e z i e n . De p l a n e e t h e e f t e e n h e l d e r h e i d van magn itud e - 0 . 2 . E i n d f e b r u a r i 1973 i s M e r c u r i u s ' s avonds i n h e t w e s t e n t e z i e n . De p l a n e e t i s dan z e l f s n o g wat h e l d e r d e r . Venus i s i n december 1972 nog a l s o c h t e n d s t e r z i c h t b a a r . De p l a n e e t n a d e r t e c h t e r de z o n . E i n d december komt Venus o n g e v e e r 2 uur v o o r de zon op. B e g i n december 1972 kun j e Mars n a b i j Venus aan de o c h t e n d h e m e l v i n d e n . Toc h v e r w i j d e r t Mars z i c h s n e l van Venus. Op 12 j a n u a r i 1973 p a s s e e r t Mars de s t e r A n t a r e s . De h e l d e r h e i d van Mars neemt langzaam t o e . Ju p iter bevindt zic h te
dicht b i j
de zon en i s
daarom n i e t waarneembaar.
Sa tur nus i s de g e h e l e n a c h t waarneembaar i n h e t s t e r r e n b e e l d de S t i e r . De p l a n e e t h e e f t ee n h e l d e r h e i d van o n g e v e e r ma gn i tu d e 0. S c h i j n g e s t a l t e n Maan
5 4 3 5 NM EK VM LK
= = = =
NM
EK
VM
LK
dec jan feb mrt
1 3 dec 12 j a n 10 f e b 11 mrt
20 dec
27 dec 26 j a n 25 f e b 27 mrt
18 j a n 17 f e b 19 mrt
Nieuwe Maan E erste Kw artier V o l l e Maan Laatste Kw artier
Berichten u i t
de a f d e l i n g
ALKMAAR: Siem H o e d j e s w i l z i j n f u n c t i e a l s k o n t a k t p e r s o o n n e e r l e g g e n . H i j i s t e l e u r g e s t e l d o v e r de p a s s i v i t e i t van de l e d e n i n z i j n a f d e l i n g , en v e r m o e d t d a t e r w e i n i g b e l a n g s t e l l i n g b e s t a a t v o o r een a f d e l i n g i n A lk ma ar . I n d i e n iemand u i t Al kmaar z i j n t a a k a l s k o n t a k t p e r s o o n w i l ov er ne me n zouden we d a t g r a a g h o r e n . S c h r i j f dan e v e n n a a r Theo de K l e r k , P a s t o o r J a n s e n s t r a a t 18, V e e s p . I n d i e n de l e d e n u i t Al kmaar en o mg e v i n g t o c h l i e v e r w i l l e n d a t de a f d e l i n g b l i j f t b e s t a a n , kunnen ook z i j n a a r Theo s c h r i j v e n . I n d at g e v a l w i l Siem H o e d j e s b o v e n d i e n w e l a k t i e f b l i j v e n , z i j h e t n i e t meer a l s k o n t a k t p e r s o o n . W i j hopen nu maar u i t Alkmaar en o m g e v i n g de n o d i g e r e a c t i e s t e k r i j g e n . ZWOLLE:
Wegens s t u d i o i n Tv/en t e h e e f t Harmen Schut z i j n f u n c t i e a l s k on t a k t p e r s o o n moeten n e e r l e g g e n . H i j w o r d t o p g e v o l g d d o o r Kees S c h i n k e l , S p a a r b a n k s t r a a t 18, Kampen.
UTRECHT: Het a a n t a l l e d e n d a t de p l a a t s e l i j k e b i j e e n k o m s t e n i n J utphaas b e z o e k t b l i j f t s t i j g e n . Op de b i j e e n k o m s t v a n 4 november we rde n a l l e r e c o r d s g e b r o k e n . L i e f s t 27 l e d e n t r o t s e e r d e n r e g e n en wind om a a n w e z i g t e z i j n . Z o a l s a l t i j d was de b i j e e n k o m s t z e e r g e slaagd. Hot i s
de b e d o e l i n g van d e z e r u b r i e k van a l o n ze l e d e n een i n d r u k k r i j g e n
wat e r z o a l i n de a f d e l i n g e n g e b e u r d . D r i n g e n d w i l l e n
w ij
onze k on tak t-
p e r s o n e n daarom v e r z o e k e n v o o r h e t v o l g e n d e m e d e d e l i n g e n b l a d een s t u k j e o v e r hun a k t i v i t e i t e n i n t e
sturen.
Henk Ni euwe nhuis Z o a l s bekend z i j n e r onbemande e n bemande r e u z e n naar de maan gemaakt en z a l e r i n h e t k a d e r van h e t A p o l l o p r o j e c t i n decembcr 1972 n o g ee n v l u c h t v o l g e n , de A p o l l o 17. I n A m e r i k a en R us land i s _ m e n e r ook i n g e s l a a g d met s uks es v l u c h t e n n a a r de p l a n e t e n Venus en Mars uit, t e v o e r e n on i n de d i r e c t e o m g e v i n g v a n , o f z e l f s op d e z e p l a n e t e n o n d e r z o e k t e v e r r i c h t e n , z o a l s h e t maken van f o t o ' s , h e t meten v a n s t r a l i n g , s a m e n s t e l l i n g van de a tm o s fe e r enz. D i t z a l dan ook o n g e t w i j f e l d i n de komende j a r e n d o o r g a n g v i n d e n . Zo l a n c e e r d e de NASA de r u i m t e s o n d e P i o n e e r 10 d i o nu op weg i s n a a r de p l a n e e t J u p i t e r on d a a r december 1973 h o o p t aan t e komen. En n a a r we mogen aannemen z i t men i n R us l a n d ook n i e t s t i l . Denk maar e v e n aan de l a a t s t e p r e s t a t t i e s d i e w e l i s w a a r n o g op de M a a n e n Mars b e t r e k k i n g had don maar d i e d oo r e n k e l e w i j z i g i n g e n aan t e b r e n g e n z e e r g e s c h i k t wouden z i j n v o o r v e r d e r v e r w i j d e r d e d o e l e n van de a a r d e . Deze v l u c h t e n z i j n z o n d e r meer t e c h n i s c h z e e r goed en e i s e n e e n z e e r g r o t e p r e c i e s i e en k e n n i s om ze t o t een g oe d e i n d e t e b r e n g e n . Maar v e r d e r dan Mars en Venus i s men i n de r u i m t e nog n i e t g e komen, omdat d i t t e c h n i s c h b i j n a n i e t u i t v o e r b a a r was , d a a r de a p p e r a t u u r dan j a r e n f e i l l o o s moot w e r k e n . De l a a t s t e j a r e n z i j n e r e c h t e r op h e t g e b i e d van de t e c h n i e k on k e n n i s van de o m s t an di g he d en i n de r u i m t e z e e r g r o t e v o r d e r i n g e n g emaakt. Momenteel z i e t men w e l kans a p p e r a t u u r t e o n t w e rp en en t e bouwen d i e v e l e j a r e n n a a r behorten b l i j f t w e r ke n z o n d e r d at e r e e n m e n s e l i j k e hand aan t e pas b e h o e f t t e komen. Het zou t o c h een g r o t e t e l e u r s t e l l i n g z i j n a l s e e n r u i m t e v a a r t u i g d a t a l j a r e n op wég i s , h e t dan b . v . d o o r een k l e i n e s t o r i n g op zou g e v e n met h e t d o e l r e e d s i n z i c h t . D i t l a a t s t e i s n a t u u r l i j k d oo r w e l k e o o r z a a k dan oo k n o o i t h e l e m a a l u i t g e s l o t e n . Wal e e n b e l a n g r i j k e r o l s p e e l d e b i j r e i z e n v o o r b i j de p l a n e e t Mar s, was de e n e r g i e - v o o r z i e n i n g . A c c u ' s en b a t t e r i j e n w a r e n zo a l o n t o e r e i k e n d . Maar z u l j e z e g g e n , waarom d a t g e e n z o n n o - e n e r g i e g e b r u i k t ? I n de r u i m t e v a a r t w o r d t v o o r de s t r o o m v o o r z i e n i n g z o n n e s t r a l i n g o m g e z e t d oo r z o n n e c e l l e n d i e z i j n a a n g e b r a c h t op de b u i t e nw a nd van r u i m t e v a a r t u i g e n . Deze l e v e r d e n z o de n o d i g e e n e r g i e om a l l e i n s t r u m e n t e n t e l a t e n w e r k e n . Nu i s h e t e c h t e r z o , d a t a l s men e e n r u i m t e v a a r t u i g v e r de r u i m t e i n w i l b r e n g e n , b . v . v o o r b i j M a r s , de z o n n e - e n e r g i e n i e j meer t o e r e i k e n d i s . Want hoe v e r d e r men van de zon v e r w i j d e r d i s d e 3 te m i n d e r s c r a l i n g men nog o n t v a n g t , o f w e l des t e zwa kk er de z o n n e s t r a l i n g i s . De k o n k l u s i e i s dus d a t hoe v e r d e r men do r u i m t e i n g a a t , dos t e m i n d er e n e r g i e e r o e s c h i k b a a r i s om de a p p e r a t u u r aan de p r a a t t e houden. Maar oc k h i e r v o o r h e e f t men e n k e l e j a r e n g e l e d e n e e n o p l o s s i n g g e v o n d e n , u i v/el k e r n e n e r g i e . Door ee n k l e i n e r e a c t o r i n een r u i m t e v a a r t u i g i n t e bouwen kan d e z e v e l e j a r e n de n o d i g e n e r g i e o p l e v e r e n . Na d e z e a a n l o o p i e t s o v e r de p l a n n e n d i e de NASA i n de komende j a r e n h o o p t t e v e r w e z e n l i j k e n op h e t g e b i e d van v e r r e r u i m t e r e i z e n . I n 1966 we rd e r ^ o n d e r l e i d i n g van I n g . Horner S t e w a r t i n h e t J e t . P r c p . Lab. t e C a l i f o r n i ë een e e r s t e v o o r s t u d i e gemaakt o v e r de m o g e l i j k h e i d een r u i m t e v a a r t u i g n i e t n a a r é é n p l a n e e t t e s t u r e n , maar l a n g s m e e r d e r e t e g e l i j k . Men kwam t o e n t o t de o n t d e k k i n g d a t e r i n de j a r e n 1977 t . m . 19/9 v e r s c h i l l e n d e g e c o m b i n e e r d e v l u c h t e n m o g e l i j k w a r e n , d oo r de o n d e r l i n g e g u n s t i g e stand van de p l a n e t e n . De m e es t a a n t r e k k e l i j k e was de v l u c h t v a n één r u i m t e v a a r t u i g d a t l a n g s v i e r p l a n e t e n v o e r t , t e w e t e n J u p i t e r , S a t u r n u s , Uranus en N ep tu n us . De naam van d i t z e e r a m b i t i e u z e p l a n i s h e t Grand ï o u r P r o j e c t . B e g i n 1970 h e e f t h e t A m e ri k aa n se C on g r e s g e l d b e s c h i k b a a r g e s t e l d om met h e t p r o j e c t e e n b e g i n t e maken. Dat was g oe d n i e u w s , na v e l e s l e c h t e b e r i c h t e n , z o a l s h e t s c hr a p p e n van A p o l l o v l u c h t e n en s l u i t e n van h e l e a f d e l i n g e n van de NASA, a l l e s we gens g e l d g e b r e k . Men kan d i t p r o j e c t z o n d e r meer z i e n a l s e e n van de m e es t w a a r d e v o l s t e en i n t e r e s s a n t s t e o nd er ne mi ng en i n de j a r e n ' 7 0 . Wat h e t p r o j e c t nu p r e c i e s i n h o u d t i s h e t v o l g e n d e : A l s i n s e p t e m b e r / o k t o b e r 1978 de s t a n d van de
Grand Tour P r o ï e c t . la n r e e r tijd
Okt.1978
P a s s e e rd Neptunus i n S ept.1987 — —
—-— —
.------- —
a
---------------
( v lu ch td u u r on p eveer nepen ó a a r )
Baan van de p la n e te n Baan van de Buinrteverkenner H i e r w erk t de a a n tr e k k in g s k r a c h t van de t e - p a s s e r e n p la n e e t h e t meest op de v e r k e n n e r . D i r e c t e v lu c h t naar Neptunus du u rt 30 ^ a a r.
A
Aarde
J
J u p iter
S
Saturnus
ü
Uranus
N
Neptunus
Am ateur Sterrenwacht „S O N J A "
p l a n e t e n o n d e r l i n g h e t m e es t g u n s t i g i s , z a l de N*SA v a n a l Cape Kennedy een r u i m t e v a a r t u i g van h e t t y p e P i o n i e r l a n c e r e n met v e r m o e d e l i j k een T i t a n C e n t a u r - r a k e t - k o m b i n a t i e . De P i o n e e r w o r d t i n e e n van t e v o r e n b e r e k e n d e baan g e b r a c h t d i e l a n g s de p l a n e e t J u p i t e r i s ^ o g r a m m e e r d . A l s nu de P i o n e e r i n de o mg ev in g van d e z e p l a n e e t komt z a l h i j d o o r e a a n tr e k k in g s k ra c h t naar d i e p la n e e t t o e g e tr o k k e n worden. “£ / d o o r d e z e a a n t r e k k i n g s k r a c h t van J u p i t e r enorm to ene me n, t o t b i j n a ,2 Km/ s e c . Het g e v o l g h i e r v a n i s d a t h e t v a a r t u i g b i j w i j z e van s p r e k e n l a n g s de p l a n e e t s c h e e r t maar d oo r de a a n t r e k k i n g s k r a c h t van J u p i t e r ook m e e n ' a n d e r e baan komt, h e t g e e n ook j u i s t de b e d o e l i n g * s * Deze ni euwe baan b r e n g t h e t v a a r t u i g dan n a m e l i j k m de o mg e v i n g van Sa tur nus waar de s n e l h e i d z a l o p l o p e n t o t 1 6 , 5 km/sec en v e r d e r s p e e l t z i c h h e t z e l f d e a f a l s b i j J u p i t e r . D i t h e r h a a l t z i c h ook b i j de p l a n e t e n Uranus en N ep tu n us . B i j d e z e t w e e p l a n e t e n w o r d t de s n e l h e i d o p g e v o e r d n a a r r u i m 21 k n/ s ec v o o r Uranus en b i j Neptunus t o t z e l i o 2 3 ,5 J ' [ l De h e l e r e i s z a l o n g e v e e r 9 j a r e n dur en; v a n a f h e t mor net v a n t o t aan de p l a n e e t Neptunus z a l een a f s t a n d w o r de n a f g e l e g d v e n b i j n a 5 T e r ^ v e r g e l i i k i n g : wanne er men e e n r a k e t r e c h t s t r e e k s n a a r J u p i t e r z e n d t d u u r t de r e i s b i j n a 2 j a a r , naar S a t ur nu s 6 j a a r , naar Uranus l 6 j a a r en n a a r Neptunus z e l f s b i j n a 31 j a a r . Je z i e t w e l d a t * « l i i k h e i l T o m h i e r a l e e n b e l a n g r i j k e - f a k t o r i s en dan n a t u u r l i j k de m o g e l i j k h e i d om b i j 4 p l a n e t e n waarnemi ngen t e v e r r i c h t e n mot <5en r u i m t e v a a r t u i g wa e c o n o mi s c h g e z i e n v o o r d e l i g i s e n een h e e l b e l a n g r i j k punt om e r g e l v o o r l o s t e k r i j g e n b i j h e t C o n g r e s . He t zou dan o o k b i j z o n d e r 0“ =* a l s d e z e kans n i e t met b e i d e handen was a a n g e g r e p e n , want d e z e o n d e r l i n g e m o oi e s t a n d van de b e t r e f f e n d e p l a n e t e n d o e t z i e n pas w e e r o v e r o n ge / e e Wat i s a nuVh e t ' d o e l wat men z i c h b i j d e z e Grand T our v o o r o g e n h o e f t ? Daar h e t nog n i e t h e l e m a a l p r e c i e s v a s t s t a a t wel.ee i n s t r u m e n t e n e r ^ h e t r u i m t e v a a r t u i g g e p l a a t s t z u l l e n w o rd e n, i s ook h o t d o e l n o g n i e t h maal o m l i j n d be ke nd . Z e k e r z a l z i j n e e n camera waarmee opnamen gemaakt z u l l e n worden van o . a . de p l a n e e t J u p i t e r . I n h e t b i j z o n d e r v a n de t e k e n d e v l a k d i e men v a n a f do a a r d e soms maanden d u i d e l i j k m a r n e e m t a l s e e n o v a l e v l e k i n de a t m o s f e e r - g o r d e l s v a n de p l a n e e t . O v e r d e z e zg n. Rode V ie K i s nog b i j n a n i e t s b e k en d . Van Sa tur nus z u l l e n m h e t b i j z o n d e r opnamen gemaakt worden van de r i n g e n om d e z e p l a n e e t , om op a e z o w i j z e m i s s c h i e n a c h t e r de s a m e n s t e l l i n g e r v a n t e komen. M i s s c h i e n worden ook f o t o s g maakt v a n de g r o o t s t e maan van S a t u r n u s , T i t a n genaamd. Deze maan b e z i t a l s e n i g e maan i n ons z o n n e s t e l s e l e e n dampkring en d a ar w i l men gru.ag ook meer van t e w e t e n komen. Van de p l a n e t e n Uranus en Neptunus z i j n nog n o o i t d u i a e l i j k e d e t a i l s v a n a f de a a r d e waargenomen en men h o o p t dan ook v o o r a l g o e d e opnamen t e k r i j g e n van d e z e t w e e nog b i j n a onbekende p l a n e t e n . + i Voor de b e l a n g s t e l l e n d e n e n de amateur s op h e t g e b i e d van de a ^ t r o n o z i j n de f o t o g r a f i s c h e waarnemingen van d e z e p l a n e t e n h e t m e es t i n t e r e s s a n t e o n d e r d e e l van de Grand T o u r , v c o l meer dan de v e r d e r e m e t i n g e n d i e worden g ed a a n . Op d i e m e t i n g e n w i l i k t o c h nog e v e n i n g a a n , want d e z e z: de we te ns cha ps me ns en z e k e r zo w a a r d e v o l . E r z u l l e n v e r s c m l l e n d c s t r a l m g s on t e m p e r a t u u r m e t i n g e n g ed a an wo rd en en n i è t a l l e e n i n e omg ev in de p l a n e t e n z e l f , maar ook i n de r u i m t e t u s s e n de p l a n e t e n . V e r d e r ^a men t r a c h t e n meer aan de w e e t t e komen o v e r h e t o p p e r v l a k van de p l a ne e n de a t m o s f e e r ^
soals
s a m e n s t e l l i n g e»
diehtheid.
Ook
za l w o r d e n
nagegaan
Of de p l a n e t e n .een m a g n e e t v e l d b e z i t t e n o f n e t a l s de a a r d e d oo r ^ t r a l m g o g o r d e l s z i j n omgeven. D i t a l l e s b i j e l k a a r maakt d e z e Grand T our van o n s c h a t b a r e waarde v o o r de w e t e n s c h a p . lheid Dr r e i s m z a l a l s a l l e s n a a r wens v e r l o o p t een o v e r s t e l p e n d e h o t - v e e l h e i ü g e g e v e n s o p l e v e r e n d i e v a n g r o o t nut z u l l e n z i j n b i j h e t v e r d e r o n d e r z o e k O p m . ^ I n n i d d e l 5 ° is^ v e r n o m e n d a t h e t p r o j e k t w a a r s c h i j n l i j k i n ; ^ e r i k a
(geld-
e e b r e k ) Aeen d o o r g a n g kan v i n d e n . D i t i s z e e r t e b e t x e u r e n . H o p e l i j k kom h e t A m e ri k aa n se C o n g r e s op d i t b e s l u i t t e r u g . Ook i s aan t e nemen d a t i n R us land d e z e u n i e k e kans b e n u t t e n z a l . -
16
-
KONTRIBUTIEBETALINGEN
A l l e l e d e n worden d r i n g e n d v e r z o c h t de k o n t r i b u t i e v o o r t e vol'doen. L e t o p ! !
1973 z °
snel m ogelijk
De J o n g e r e n , d i e a l l é é n l i d z i j n van de Jonger env/erkgroep ( z i j o n t v a n g e n dus g e e n Hemel & Dampkri ng) d i e n e n m i n i m a a l ƒ 7*50 o v e r t e maken op g i r o 2 53 98 57 t . n . v . p e n n i n g m e e s t e r J o n g e r e n w e r k g r o e p N W S , P i j n a c k e r . Dona t e u r s ( g e b o r e n i n o f v ó ó r 195 2 ) d i e n e n m i n i m a a l ƒ 1 0 . - o v e r t e maken op g i r o 2 53 98 57J u n i o r l e d e n van de N W S b e t a l e n e e n k o n t r i b u t i e van ƒ 2 2 . 5 0 . D i t b e d r a g d i e n t g e s t o r t t e worden op g i r o 5 00 21 t . n . v . p e n n i n g m e e s t e r N W S , Den Haag. Deze l e d e n o n t v a n g e n dus w e l Hemel & Dampkring.
WEDSTRIJD Door o n ze l e d e n wo rd en o v e r h e t a l g e m e e n maar w e i n i g waarnemingen v e r r i c h t . Om h i e r v e r a n d e r i n g i n t e b r e n g e n gaan we s t a r t e n met een wed s t r i j d w i e de b e s t e waarnemi ngen d o e t . I e d e r k w a r t a a l v a l t e r een boe ke nbon van ƒ 2 5 . - t e v e r d i e n e n , t e r w i j l z o m o g e l i j k e v e n e e n s aan m o e d i g i n g s p r i j z e n u i t g e r e i k t z u l l e n wo rde n. Do waarnemingen kunnen z e e r v e r s c h i l l e n d van a a r d z i j n . A l s v o o r b e e l d kunnen v/e noemen: f o t o ' s , maantekeningen, sterbedekkingen, v e r a n d e r lijk e s te r r e n , Ju p ite rm a a n tje s , P l a n e e t t e k e n i n g e n , me t eo o rw aa r ne mi ng e n e t c . Een waarneming d i e ook u i t gew erkt i s wordt u i t e r a a r d h oger gewaardeerd. B e l a n g r i j k i s bovendien d a t a l l e g e g e v e n s d u i d e l i j k worden v e r m e l d , t e r w i j l oo k ee n n e t t e a f w e r k i n g e e n r o l kan s p e l e n . A l l e JWG' e rs t o t 21 j a a r kunnen aan d e z e w e d s t r i j d meedoen. U i t e r a a r d w o r d t b i j de b e o o r d e l i n g r e k e n i n g met h é t i n s t r u m e n t a r i u m van de amateur gehouden. He t i s de b e d o e l i n g d a t a l l e waarnemingen t . z . t . t e n t o o n g e s t e l d z u l l e n wo r de n. B o v e n d i e n z u l l e n i n de komende m e d e d e l i n g e n b l a d e n v e r s c h i l l e n d e waarnemingen worden g e p u b l i c e e r d . De e e r s t e p r i j s w i n n a a r s wo rd en i n h e t m e d e d e l i n g e n b l a d 1973/02 ( j u n i - a u g u s t u s 1973) bekend g emaakt, en v e r d e r u i t e r a a r d i e d e r volgend mededelingenblad. De b e o o r d e l i n g g e s c h i e d t d o o r h e t JWG-bestuur. I n z e n d i n g e n kunnen g ez o nd e n v/orden aan : B e r t van S p r a n g , P r u n u s l a a n 1 3 , P i j n a c k e r 2224. JONGERENVERENIGING VOOR STERRENKUNDE I N BELGIS Ook met de B e l g i s c h e Jonge re nv /e rk gro ep g a a t h e t g o e d . P as g e s t a r t op 1 j a n u a r i 1972 t e l t d e z e g r o e p nu r e e d s b i j n a 300 l e d e n . B e h a l v e een l a n d e l i j k l e i d e r hebben de Vlaamse p r o v i n c i e s nu ook e e n p r o v i n c i a a l l e i d e r . B o v e n d i e n komen e r m a a n d e l i j k s n ie uw e a f d e l i n g e n b i j . Momenteel z i j n e r r e e d s a f d e l i n g e n i n : A a l s t , B r e e , B r u g g e , Gent, Genk, H o e i l a a r t , I z e g e m , O o s t e n d e , S t . N i k l a a s , R o e s e l a r e , T o r h o u t , Waregem e n We ve l ge m. DE MAANVLUCHT VAN APOLLO 17
Henk Ni eu we nhu is
Nu v/e v o o r de l a a t s t e bemande A p o l l o m a a n v l u c h t s t a a n ( h e t kan v a n a f heden w e l 25 j a a r d u r e n ) l i j k t h e t m i j n u t t i g oo k op d e z e e x p e d i t i e n o g e v e n de a an d a c h t t e v e s t i g e n . De l a n c e r i n g van A p o l l o 17 z a l a l s a l l e s n a a r wens v e r l o o p t op 7 december t e 03h52m Ned , t i j d ( dus i n de n a c h t van 6 op 7 d e c e m b e r ) p l a a t s v i n d e n . De l a n d i n g s p l a a t s l i g t op o n g e v e e r 20 N„B. en 30 O . L . v a n u i t h e t centrum v a n de maan g e z i e n , t e n z u i d e n van h e t T aur u 3 - g e b e r g t e en de k r a t e r L i t t r o v » Men h e e f t d i t g e b i e d b i j ' de NASA g e k o z e n n a a r a a n l e i d i n g van de r a p p o r t e n d i e a s t r o n a u t ’ A l Worden van A p o l l o 15 u i t b r a c h t en f o t o ' s d i e h i j n a a k t e van d i t g e b i e d . E r komen a s k e g e l s v o o r d i e v r o e g e r e v u l k a n i s c h e a k t i v i t e i t doen v e r m o e d e n . D i t z e e r d o n ke r e g e s t e e n t e i s v e r m o e d e l i j k a f k o m s t i g u i t h e t b i n n e n s t e van de maan. De g e l e e r d e n hopen u i t h e t mee t e b r e n g e n m a a n m a t e r i a a l en d a t
v a n v o r i g e v l u c h t e n ee n t o t a a l b e e l d o v e r h e t o n t s t a a n en de w o r d i n g s - • g e s c h i e d e n i s van de maan t e kunnen vormen. De bemanning van de A p o l l o 17 z a l b e s t a a n u i t A . Cernan ( c om ma n da nt ) , R o n a l d E. Evans ( p i l o o t v . d . commandocabine) en H a r r i s o n H. S c h m i t t ( p i l o o t v , d . Lunar M o d u l e ) . S c h m i t t i s a l s g e o l o o g de e e r s t e we t e n s c h a p p e l i j k e ^ a s t r o n a u t . Samen met Cernan z a l h i j h e t l a n d i n g s t e r r e i n en de o m g e v i n g v e r k e n n e n en o n d e r z o e k e n . Ook hebben z e d a a r b i j een Lunar R o v e r t e r b e s c h i k k i n g . Het z a l z e k e r de m o e i t e waard z i j n om d e z e LAATSTE A p o l l o - m a a n v l u c h t a a n d a c h t i g op r a d i o en TV t e v o l g e n .
GRATIS MATERIAAL A l h e t g r a t i s m a t e r i a a l , a a n g e k o n d i g d i n ons v o r i g e m e d e d e l i n g e n b l a d i s nog s t e e d s v o o r h a n d e n . Z o a l s bekend i s h e t vanwege de h o ge v e r z e n d i n g s k o s t e n n i e t m o g e l i j k d i t m a t e r i a a l z o n d e r meer g r a t i s t e b e s t e l l e n . Vandaar d a t we hebben moeten b e s l u i t e n d a t d i t m a t e r i a a l a l l e e n k o s t e l o o s b e s t e l d kan wo rd en b i j aankopen u i t o n z e v e r k o o p l i j s t van t e n m i n s t e ƒ 1 0 . - . B i j de b e s t e l l i n g v o l s t a a t h e t t e v e r m e l d e n : "plus g r a t i s m a te ria a l". VERKOPEN JONGERENWERKGROEP A l l e o n d e r s t a a n d e p r i j z e n z i j n i n c l u s i e f p o r t o - en v e r z e n d i n g s k o s t e n . W el d i e n e n a l l e b e s t e l l i n g e n t e n m i n s t e ƒ 1 0 . - t e b e d r a g e n . B i j b e s t e l l i n g e n b ene d en de ƒ 1 0 . - w o r d t ƒ 2 . - e x t r a b e r e k e n d . ( D i t g e l d t a l l e e n v o o r de b oe ke n; b i j f o t o s e r i e s e n / o f b r o c h u r e s g e l d t e e n minimumbedrag van ƒ 5 . - - , anders wordt ƒ 1 . - e x t r a b e re k e n d ). B e s t e l l i n g g e s c h i e d t d oo r o v e r m a k i n g van h e t v e r s c h u l d i g d e b e d r a g op g i r o r e k e n i n g 2 55 98 57 t . n . v . penn. J o n g e r enwerkg r o e p N W S., Prunus l a a n 13, P i j n a c k e r . „ A l l e e n o n d e r s t a a n d m a t e r i a a l i s v o o r r a d i g ! L e v e r t i j d 2 a 5 weken, a i h a n k e l i j k van de d r u k t e . A l l e v o r i g e l i j s t e n z i j n h i e r m e e v e r v a l l e n . BOEKEN 01 03 12 21 25 31 32 33 34
B i t t e r - Geheimen van h e t magnetisme G r i f f i n - Van echo t o t r a d a r Andrade - Natuurkunde i n de moderne w e r e l d M i l l e r - van s t e r r e w i c h e l a r i j t o t r u i m t e v a a r t M i e l a n t s - De mens en de s t e r r e n de C l e r q - H e t i n w e n d i g e v a n de a a r d e Hanot- - We te ns ch ap k e n t g e e n g r e n z e n G e v e r s - S p e u r t o c h t e n i n de m i c r o w e r e l d Macdonald - N a b i j h e t a b s o l u t e nu lpu nt 38 P i c c a r d - Boven de w o l k e n , o n d e r de g o l v e n 48 Gamow - De p l a n e e t d i e w i j a a r d e noemen 50 van D i g g e l e n - Buurl and Maan 52 C l a r k e - De g e h ei me n van de z e e 56 S c h o u t e n - Mensen en atomen 57 Bunte - De u i t d a g i n g van h e t atoom 62 R e i c h e n - G e s c h i e d e n i s d e r natuurkunde 63 Canby - Gesch. v . d . r a k e t en r u i m t e v a a r t 64 R e i c h e n - G e s c h i e d e n i s d e r s t e r r e n k u n d e 66 F r i s c h - He t n ie uw e a t o o m b e e l d 68 De a a r d e v a n u i t de r u i m t e ( k l e u r e n f o t o b o e k ) 69 Huguenot v . d . L i n d e n - S p r on g z o n d e r e i n d e 71 S c h u u r i n g - Het w e e r van v and aa g en morgen 72 B r o t h e r t o n - M as e rs & L a s e r s ( n e d ) 74 G a i l l e u x - An at om ie van de a a r d e 75 v a n H e e l / V e l z e l - Wat i s l i c h t ? 76 F l o h n - K l i m a a t en w e e r
nietleden donateurs led en 1.30 1.30 1.25 7*50 3- 25 3. 25 3-25 3. 25
w in kel p rijs
1.65 1.65
2.50 2.50
1.50
1.75 15.50 7. 25 7 . 25 7. 25 7. 25
10. —
4.50 4.50 4 .5 0 4.50
1.30
1.65
2.50
4 . 75 4-50 8 . 75 1. 25 5 .5 0 5 .5 0 7 .9 5 7-95 7-95 5 . 50 16.75 5. — 5. — 7.— 7 .5 0 7 . 50 7.50
5-75 6 .— 9 -50 1. 50 7 . 50 7 .5 0 10.75 10.75 10.75 7.50 22.50 7 . 50 6.— 9.— 10.— 1 0 ." 10. —
9 .5 0 7 .9 0 14.90 2c-9.90 11.90
15- — 15.— 15» — 10.50 ntk 9.90 10.~ 12.50 15.— 15- — 15.—
78 79 80 82 85 86
87 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 112 113 115 116
117 119 120 122 123 124 126
127 128 129 130 131 132
133 134 135 136
137
de G r a a f f - R u i m t e o n d e r z o e k 6.— van D i g g e l e n - Van r a k e t t o t r u i m t e v a a r t 11.50 F en yo - Z w e r f t o c h t i n h e t h e e l a l 1.25 C l a r k e - T a s t e n i n de t o ek o m s t 1. 25 M a r t i n - De gehe ime n van n a t u ur en h e e l a l 1.25 v . d . Hoeven - G a l i l e ë 4.75 P a r o o l / L i f e - De w e t e n s c h a p p e l i j k e o n d e r z o e k e n 1 . — Gérardin - B ionica 7 .5 0 Charon - Eeuwen v e r k e n n e n h e t h e e l a l 7. 50 B u r i n g a - V/at de s t e r r e n v e r t e l l e n 1.50 Teleweerboek 4«75 M e n d e l ss o hn - J a c h t n a a r h e t a b s . n u l pu n t 7-50 Beek - T e l e c o m m u n i c a t i e 7 . 50 F r e u d e n t h a l - Wiskunde i n w e t e n s c h a p en d a g e l i j k s leven 7-50 d e l R e y - Geheimen van de a a r d e 1.25 d e l Rey - De onbekende w e r e l d v a n de z e e 1*25 J a c o b y - Wiskunde v o o r j e p l e z i e r 1.30 S m o l d e r s - A me ri kan en op de maan 7. 50 De mens o n t d e k t h e t h e e l a l 10.— T i m e / L i f e - Y/eather 4 -50 T im e / L ife - Water ( e n g . ) 4-50 T im e / L if e - Energy 4-50 S awye r - A a n s c h o u w e l i j k e a l g e b r a 2. 25 S p a r - A a r d e , z e e en l u c h t 1.50 Hendrikx/Zandstra - F y s i c a I 2 . 25 I r v i n e - G r o n d s l a g e n v . d . mod. natuurkunde 1.75 van den Hoeven - P l a n i m e t r i 2c — A d l e r - Rekenkunde nieuwe s t i j l 1.75 S t ö r i g - Gesch. van de w e t e n s c h a p i n de 19de eeuw 1.25 S t ö r i g - Gesch. v a n de w e t e n s c h a p van de m i d d e l eeuwen t o t de 19 de eeuw 1.25 F i n c h - De o n t w i k k e l i n g van de t e c h n i e k 2. 50 D a v i s - De o n t d e k k i n g van de s c h e i k u n d i g e elementen 1.25 Lukashok C om m unicatiesatellieten 1. 50 A s i m o v - De moderne n a t u u r w e t e n s c h a p p e n ( 4 delen) totaal 5.— T i t u l a e r - Maanondsrzoek 6 .— E l s a s s e r e . a . - Z i j n w i j v/el a l l e e n i n de kosmos 5 .~ v a n d e r V le rk / Ku en en - L ogboek d e r a a r d e 4.75. Hans L e i p - De g r o t e g o l f s t r o o m 1. 30 Rademaker - V/ij w i l l e n w e t e n 4.— S u lliv a n - Signalen u i t het h e e la l 9 .— 10.— Pannekoek - De g r o e i van ons w e r e l d b e e l d . 60 — L i f e - De w e r e l d w a a r i n w i j l e v e n 10.— de V r i e s - Geland op de maan de V r i e s - De w e r e l d van de Maan 15. " E n c y c l o p e d i e van de r u i m t e v a a r t 25. — Gar dne r - R e l a t i v i t e i t s t h e o r i e v o o r i e d e r e e n 1.50 7.50 Andr ade - Quanta
16.50
10. — 26.50
1. 50 1.50 1. 60
1.75 1-75 2. —
6.50
10. 50 20.50
7-50
15.— 10.— 10. —
15.— 15.— 3-50 9.90 15.— 15.—
1.75
6.— 10.— 10.— 10.— 1.50 1.50 1.60 10. — 13. — 6.50 6.50 6.50
3 = 10 2c — 3 • 10
15- — • 1. 75 1.75 1.90 17-50 17.50 8, 75 8 .7 5 8 .7 5 4- 50 2.90
3.— 2 050
4 .5 0 3. 50 3. 90 3. 50
2.—
2.50
2„ 3 . 50
4*90
I . 5O 1-75
2.50
6 .~ 7 . 50
9.50
7.50 6 e 50 1-75 5 . 50
9-50 9.75 2. 75 ■?
12.50 15. "
18.— ?
8.— 15c — 2 2. 50 37.50 1. 75 10.--
10.— ?
2.50
2 .5 0
1.75
8.25
30.— 50.— 2. 50 15.—
FOTOSERIES aantal Apollo A A p ollo C G alactische objekten (ZZ)
6 6
formaat .
10 -
leden prijs
n ie t -leden
13 x 18 13 x 18
3 .6 0 3 e 60
5- 40 5. 40
briefkaart
3. 50
5-
19 -
BROCHURES 01 H e t v e r z i l v e r e n van t e l e s c o o p s p i e g e l d o o r F . Fennema,
5e druk,
3
02 We lke k i j k e r v o o r w e l k d o e l d oo r F . I s r a ë l , 3e d ru k, 3 Paë ' > 03 Wat moeten w i j w e t e n om de a b s o l u t e m ag n it ud e v a n een s t e r t e b e r e k e nen d o o r B e r t v a n S pr a n g , 2e d r u k, 13 p a g . > J 1* . . . . v „ 06 Namen van s t e r r e n b e e l d e n en hun p o s i t i e s , al smede s c h i j n b a r e en a b s o l u t e magn itud e van de h e l d e r s t e s t e r r e n , 9 p a g . , Pr i JS f T 07 He t waarnemen v a n s t e r b e d e k k i n g e n o n d e r r e d a k t i e van F . i s r a e l , 32 08 W e n k e n ^v oo r^ he t maken van k o p i j
v o o r Hemel & Dampkring,
2 pag.,
gratis 09 M e s s i e r l i j s t , 4 p a g . , p r i j s ƒ 0 . 5 0 , \ r-, 10 S t e r k a t a l o g ; s a m e n s t e l l i n g B e r t van Sp r an g ( b e v a t 3500 s t e r r e n ) , 6 , nog, n r i i 3 f 5 . — ( n i e t —l e d e n f Ö . 7 5 ) . . 11 I e t o n t s t a a n van ons z o n n e s t e l s e l d oo r Jan van H u u k s l o o t K u i l e n b u r g , 12 S t e r e v o l u t i e d oo r R . H . v a n Battuin (UITVERKOCHT!! ) 13 D u b b e l s t e r r e n v o o r b i n o c u l a i r s d o o r Jean Meeus en T .
p + h i e r q Tja, D e t h i e , 9 I g* >
14 So yuz t a b e l l e n d o o r Je an Meeus, 7 p a g . Deze b r o c h u r e i s t o t s t a n d g e komen i n samenwerki ng met de w e r k g r o e p kunstmanen van de v e r e n i g i n g v o o r S t e r r e n k u n d e i n B e l g i ë . P r i j s j 1. 15 He t waarnemen van kunstmanen. Deze b r o c h u r e i s met t o e s t e m m i n g o v e r genomen van de K u n s t m a a n d i e n s t - v a n h e t L a b o r a t o r i u m v o o r Ruimteonde z o e k t e U t r e c h t , 14 p a g . , p r i j s ƒ 1.3Q v pv,ar pn 16 Het i n b i n d e n van Hemel & D a m p k r i n g - j a a r g a n g e n en h e t o r d e l i j k b ewar en van l o s b l a d i g e b r o c h u r e s d o o r Theo de K l e r k , 10 p a g . , p r i j s ƒ * 17 F o t o g r a f i s c h e f i l m s en e m u l s i e s i n de h e m e l f o t o g r a f i e d o o r L. De v o y , ri6 -Dag., ƒ 5 . —
( n i e t - l e d e n ƒ 6 . 5O ) .
*
18 Sterrenkunde-practioa onder redactie van J . A . M u l d er ( g e b r u i k t b i j JWG- kampen), 11 pagina's, prijs ƒ 1.20 DIVERSEN 01 02 08 12
De s t u d i e i n de s t e r r e n k u n d e , 3 p a g . , ƒ 0 . 4 0 __ Kur sus e l e m e n t a i r e s t e r r e n k u n d e d o o r d r s . A . G . Ja ns en , 45 P &•> Kursus m e l k w e g s t e l s e l d oo r d r s . A . G . Jansen, 25 p a g . , f 3 0 Beobaohtung u n d- A us w er tu n g v on V e r a n d e r l i c h e S t e r n e . De-e t e l t 140 pa^ en i s b e d o e l d v o o r p r a k t i s c h e en t h e o r e t i s c h e a ma te u rs . I n d e z e b r o c hu r e z i j n t e v e n s v e l e k a a r t j e s b i j g e v o e g d van * o r t ' P ® * * ° d l e 6 v e r a n d e r l i j k e n met de n o d i g e v e r g e l i j k i n g s s t e r r e n . De m e e s t e steIT^} z i j n met e e n v e r r e k i j k e r waarneembaar . P r i j s : JV.G-leden ƒ 8 . — ,
AA F o t o - k l e u r ê n b ó e i c j e A p o l l o ( p r a c h t i g e k l e u r e n f o t o ' s op k u n s t d r u k p a p i e r ; ) , 34 p a g . , n a a r k e u z e e n g e l s e o f d u i t s e t e k s t ; p r i j s v o o r J V G - l e d e n ƒ 4 . 5O, n i e t - l e d e n ƒ 6 . 5O. BERICHTEN UI T DE AFDELING TWENTE: —
-
2
v a n 28 o k t o b e r 1972 w a s m i s s c h i e n v a t t e k o r t na h e t h e r f s t k a m p g e p l a n d , d a t d o o r de JWG Twente i n W e e r s e l o was g e o r g a n i s e e r d . Na v e e l w e r k b i j e e n k o m s t e n was d i t meer ee n g e z e l l i g k e u v e l u u r t j e . B e s l o t e n werd i n de p a a s v a k a n t i e 1973 een f i e t s t o c h t n a a r D u i t s l a n d t e maken om k o n t a k t e n t e l e g g e n met D u i t s e a m a t e u r s . R i c h a r d N o r b r u i s i s v a n p l a n om ee n f o n d s op t e r i c h t e n v o o r a r m l a s t i g e JWG' er s d i e b e p a a l d e a k t i v i t e i t e n n i e t kunnen b e t a l e n . H i j w i l h i e r v o o r d o n a t i e s v r a g e n aan . s e r v i c e - c l u b s a l s Lions R ota ry eed. Me er dan 60 abonnementen z i j n r e e d s aan ge me ld d oo r h e t b ^ d " O b i e k t i e f " , h e t m e d e d e l i n g e n - en a r t i k e l e n b l a d v a n de.JWG s e k t i e . T w e n t e . Nog m i n s t e n s 40 z i j n e r n o d i g v o o r e e n f i n a n c i e e l qui De'bijeenkomst
d r a a i e n d b l a d . I e d e r e e n d i e i n t e r e s s e h e e f t kan een abonnement nemen d o o r b e t a l i n g van ƒ 2 . 7 5 op r e k . 5900 72 900 t . n . v . Venno C l a d d e r , JÏÏG T w e n t e , b i j de A l g . Bank N e d e r l a n d , H e n g e l o . V e r m e l d t : " O b j e c t i e f - a b o n n e m e n t " . He t b l a d v e r s c h i j n t 6 k e e r p e r jaar. AMSTERDAM: Op 17 o k t o b e r v/as e r een b i j e e n k o m s t t e n h u i z e v a n M a r i e Anne H ol l ma n n, A m s t e l v e e n met een r e o o r d - a a n t a l van 19 l e d e n . M a r i e Anne v e r t e l d e i e t s o v e r h a a r r e s u l t a t e n van de P e r s e ï d e n , waarna B e r t van Sp ra ng d i t a a n v u l d e met de r e s u l t a t e n van de a f d e l i n g U t r e c h t . T e v e n s w e r d d o o r G i j s S t o l k wat o v e r h e t kamp i n A n d r e a s b e r g ( D u i t s l a n d ) v e r t e l d . R on a ld van T i l b u r g v e r t e l d e w a t o v e r h e t kamp i n L u y k g e s t e l . B e i d e kampen b l i j k e n e e n g r o o t succes t e z i j n g ew ee s t. Na een s p r a n k j e ho op d a t da w o l k e n z i c h zouden v e r w i j d e r e n , b l e e k a l l e m o e i t e v a n h e t o p s t e l l e n van de k i j k e r s v o o r n i e t s t e z i j n g e w e e s t . Daarom we rd e r nog v e r d e r g e p r a a t t o t 2 1. 00 uur. V o l g e n d e b i j e e n k o m s t op 9 december 1972 t e 1 6 . 0 0 uur t e n h u i z e v a n M a r i e Anne Hol lmann, Amsterdamseweg 277» A m s t e l v e e n . Brood meenemen. BREDA:
28 december 1972 b i j e e n k o m s t t e n h u i z e van Gas C a l j o u w , B a r o n i e l a a n 126a, B r e d a . Cas i s k o n t a k t p e r s o o n v o o r B re d a , ï ï a a r ne m i ng s av on d op de e e r s t e h e l d e r e avond van de v o l g e n d e d a t a : 2 6 , 27, 28 o f 29 december 1972. S t r e e f d a t a v o l g e n d e b i j e e n k o m s t e n : 27 j a n u a r i , 24 maart en 18 a p r i l 1973-
Bek nop t v e r s l a # van h e t Jv/G-kamp, gehouden van 15 t . m . Luyk s i n t e l .
25 j u l i
1972 i n
De o mg e v i n g van h e t kamp was s t e r r e n k u n d i g g e z i e n g o e d : v e r van de g r o t e s t e d e n z o d a t e r hoegenaamd g ee n s t o r e n d l i c h t v/as. Het e n i g e n a d e e l was d a t de bodem u i t zand b e s t o n d , h e t g e e n n i e t b e v o r d e l i j k v o o r o p t i e k en me ch ani s che g e d e e l t e n van de k i j k e r s was. He t we e r was u i t s t e k e n d ; s l e c h t s één a t w e e dag en h e e f t ' t g e r e g e n d . We hebben 4 ® 5 h e l d e r e n a o h t e n g ehad. Onze o p z e t was a n d e r s dan v o r i g j a a r , vanwege de t o e n b e s t a a n d e g r o t e l e e f t i j d s v e r s c h i l l e n . O o r s p r o n k e l i j k p l a n T/as e e n j on ge r enk am p t . m . 13 j a a r en ee n ouderenkamp van 14 t . m . ]6 j a a r . Het e e r s t e kamp g i n g wegens g e b r e k aan v o l d o e n d e d e e l n e m e r s n i e t dooi ', z o d a t a l l e e n h e t t we e de kamp o v e r b l e e f . Onze g r o e p b e s t o n d u i t 24 d e e l n e m e r s waa rv an e r 11 a l eens e e r d e r m e e g e w e e s t w a r e n , 6 l e i d e r s ( G e e r t V i n k e , Jan M u l d e r , D i k B o l , Hans D i j k s t r a , Wim Sohmidt on Jan H o l s b r i n k ) , w a a rv an e r m e e s t a l 5 aan w e z i g - v/aren en t w e e m e i s j e s v a n de k o o k s t a f d i o ook d i t j a a r w e e r u i t s t e kende p r e s t a t i e s v e r r i c h t hebben. D a g i n d e l i n g : G c w o o n l i j k s t o n d e n we n i e t v o o r 10 uur ' s mor gens op. De o c h t e n d en sen d e e l v a n de middag werd g e v u l d met p r a k t i c a . De r e s t - v a n de dag kon d o o r ee n i e d e r n a a r e i g e n i n z i c h t b e s t e e d w o r d e n . • Soms deden we ' s middags ee n s p e l , doch d i t was meer u i t z o n d e r i n g dan r e g e l . V/as h e t h e l d e r , dan we rd e r waargenomen. Zo n i e t , dan k o s t t e h e t h e e l wat m o e i t e om de z a a k r u s t i g i n bed t e k r i j g e n . P r a k t i k a : D i t j a a r worden e r t we e k u r s u s s e n g e g e v e n , n . 1 . e e n kursus s t e r r e n k u n d e en e e n k u r s u s programmeren dooi' D i k B o l en Jan M u l d e r . Voo r do kursus s t e r r e n k u n d e w e r de n de d e e l n e m e r s g e s p l i t s t i n twee g r o e p e n . Do ene b e s t o n d u i t mensen d i e d i t j a a r v o o r h e t e e r s t mee v/aren. Ze k r e g e n ' d e p r a k t i k a t e v e r w e r k e n , waarmee we v o r i g j a a r v o o r h e t e e r s t w e r k t e n ( g r a f i e k e n van de o p p o s i t i e l u s van J u p i t e r , p a r a l l a x on a b s o l u t e m a g n i t u d e , HR- di agr am en a f s t a n d s b e p a l i n g d . m . v . C e p h e ï d e n ) . Voor de a n d e r e g r o e p hadden we ni euwe o p g a v e n i n v o o r r a a d ( b o l v o r m i g e s t e r r e n ho op, a p e x , s p e c t r a ) d a a r d ez o mensen a l eens e e r d e r m e e g e w e e s t waren. Dat de p r a k t i k a n i e t z o ' n s u c c e s waren a l s v o r i g j a a r was w e l l i c h t t e w i j t e n aan do t e m p e r a t u u r . Deze was soms de rmate h o o g d a t do mussen b i j w i j z e van s p r e k e n dood van h o t dak v i e l e n . Ook hadden we nog a l e e n s l a s t
van l o s l o p e n d e k o e ie n . Daar de c ompute r e e n s t e e d s b e l a n g r i j k e r p l a a t s i n onze s a m e n l e v i n g g a a t innemen b e s l o o t men om 4 o c h t e n d e n e e n k u r s u s j e programmeren t e g e v e n i n de A l g o l t a a l . . . ÏÏaarnemen: E r war en o n g e v e e r 6 g r o t e k i j k e r s a a n w e z i g en nog wat k l e i n e r e . Ze -.varen d e e l s d o o r de l e i d i n g , d o o l s d oo r de d e e l n e m e r s m e e g e b r a c h t . In h e t kamp hadden we t we e w e r k g r o e p e n : m e t e o r e n en v e r a n d e r l i j k e s t e r r e n . Du e e r s t e w e r k g r o e p b e s t o n d u i t ca 10 l e d e n en l a g op een z a n d h e u v e l , vanwaar de waarnemingen p e r w a l k i e - t a l k i e we rde n d o o r g e g e v e n aan e e n a d m i n i s t r a t e u r i n h e t kamphuis. Do w e r k g r o e p v e r a n d e r l i j k e s t e r r e n was o n g e v e e r e v e n g r o o t . V e r d e r deden e n k e l e i n d i v i d u e l e d e e l n e m e r s aan s t e r f o t o g r a f i e en w i s t e n daarin bevredigende r e s u lt a t e n t s halen. E x c u r s i e ; Donder dag 20 j u l i was onze; e x c u r s i e - d a g . Na e r g v r o e g o p g e s t a a n t e z i j n b r a c h t e n we ' s o c h t e n d s e e n b e z o e k aan h e t r e k e n c e n t r u m v a n de T . . I . E i n d h o v e n . E r word ons een r o n d l e i d i n g d o o r de k o m p u t e r a f d e l i n g g e g e v e n en l a t e r kon men do t i j d e n s de k ur su s g e l e e r d e 3tof i n p r a k t i j k b r e n g e n d o o r z e l f wat met h e t a p p a r a a t t e s p e l e n . Men kon z e l f v e r v a a r d i g d e programma s intypen en l a t e n b e r e k e n e n . O o k kon men oen d o o l h o f l a t e n maken o f b o t e r , kaas en e i e r e n met de komputer s p e l e n . A l l e n v/aren z e e r e n t h o u s i a s t , 's Mi ddags b r a c h t e n we een b e z o e k a a n de v o l k s s t e r r e n w a c h t i n Hoe ve n, wa a r ons e n k e l e z e e r f r a a i e r u i m t e v a a r t - d i a 1s en de f i l m "Modern a s t r o n o m i s c h o n d e r z o e k we rde n v e r t o o n d De kampgroep
JiiTG KAMP 1975 TE AS TEM
N.B.
Ook v o l g e n d j a a r z a l , . n a a s t h e t i n t e r n a t i o n a l e kamp, d o o r de kampgroep een kamp wo rd en g e o r g a n i s e e r d . A l s vanouds i s d i t kaap e l e m e n t a i r van o p z e t en dus b e d o e l d v o o r d i e l e d e n d i o nog n i e t z o v e e l van s t e r r e n k u n d e a f w e t e n . A l l e r e e r s t i e t s o v e r h o t kamp. T o t nu t o e was h e t kamp s t e e d s a f g e s t e m d " o p e e n b e p e r k t e l e e f t i j d s g r o e p waarmee oen u n i f o r m g e k o n b i n e e r d t h e o r e t i s c h p r a k t i s c h programma we rd d o o r l o p e n . D i t h i e l d i n d a t g e d u r e n d e een a a n t a l o c h t e n d e n de e l e m e n t a i r e s t e r r e n k u n d i g e t h e o r i e v/erd d o o r l o p e n , g e k o p p e l d aan oen p r a k t i k u n waar een a a n t a l p r o b l e e m p j e s w e r de n b e h a n d e l d e n u i t g e r e k e n d . Het p r a k t i s c h e programma b e s t on d h o o f d z a k e l i j k u i t m e t e o r e n w a a r nemen en h e t s c h a t t e n van v e r a n d e r l i j k e s t e r r e n . Zo m o g e l i j k we rd e r wat aan s t e r f o t o g r a f i e g ed aa n. He t komend j a a r z a l e r aan de inh oud van h e t kamp wat gaan v e r a n d e r e n , i o o t n a m e l i j k komt d i t d o o r h o t i d e a l e kamphuis wa a r de kampgroep v o o r v o l g e n d j a a r b e s l a g op h e e f t w e t e n te l e g g e n . Het kamphuis l i g t i n e e n d o n k e r e om g e v i n g met w e i l a n d d i r o k t om h o t h u i s v o o r waa rn emi ng en, en bos i n de b u u r t . H e t kamphuis h e e f t v o r d e r ee n enorme r u i m t e waar v e l e r l e i a k t i v i t e i t e n m ogelijk z i j n . , , R u i m t e g e b r e k dwong ons t o t nu t o e de g r o e p t o t c i r c a 25 d e e l n e m e r s t e be p e r k e n . Komend j a a r z a l e c h t e r p l a a t s z i j n v o o r 40 d e e l n e m e r s . Ook z a l o r i n p r i n c i p e g e e n l e e f t i j d s g r e n s worden aangehouden. De b e d o e l i n g i s n . 1 . de g r o t e g r o e p qua l e e f t i j d on b e l a n g s t e l l i n g i n ee n a a n t a l k l e i n o r e w e r k g r o e p e n o p ' t e s p l i t s e n . Hot komend j a a r z a l een p o g i n g g ed aa n worden ( d e f i n i t i e f b e l o v e n kunnen wo h e t n o g n i e t ) g e d u r e n d e h e t kamp de g e l e g e n h e i d t e b i e d e n t o t h e t o n t w i k k e l e n van f i l m s en a f d r u k k e n van n e g a t i e v e n , waar d o o r e e n w e r k g r o e p s t e r f o t o g r a f i e kan d r a a i e n . _ . . . . . . Ook z a l g e d u r e n d e h e t kamp e e n W - b u s a a n w e z i g z i j n , z o d a t u i t s t a p j e s m k l e i n e r e g r o e p e n en e v e n t u e e l s ir a ul th a an waarnemen van m e t e o r e n t o t de m ogelijkh eden behoren. De g e b r u i k e l i j k e e x c u r s i e s n a a r Hoeven z u l l e n d i t j a tui' met een e x c u r s i e naar h o t p l a n e t a r i u m van Bochum a f g e w i s s e l d w o r d e n . De t i j d van h e t kamp i s zo g e k o z e n d a t o r w e i n i g s t o r e n d m a a n l i c h t s a l z i j n en men dus op een o p t i m a l e s t e r r e n h e m e l kan r e k e n e n ( s l e c h t w e e r d a a r g e l a t e n ) . Hog wat c o n c r e t e i n f o r m a t i e : H e t kamp w o r d t gehouden v a n wo ensdag 1 t . m . z a t e r d a g 11 a ug us tu s 15 t e A s t e n ( N . - B . ) . E r i s dus e e n o v e r l a p met h e t i n t e r n a t i o n a l e kamp. Deelname aan b e i d e kampen i s daarom n i e t m o g e l i j k . -
22
-
Ondanks de enorme f a c i l i t e i t e n u i t b r e i d i n g z a l de k a m p p r i j s g e l i j k b l i j v e n aan v o r i g j a a r , n , l . ƒ 135- — , v / a a r l i j k dus n i e t v e e l . Ten o v e r v l o e d e z i j h i e r b i j nog v e r m e l d , d at r e i s k o s t e n n a a r en van h e t kanp h i e r b i j n i e t i n b e grepen z i j n . DUS: JWG-kamp A s t e n 1973 XJeriode: 1 t . m . 11 a ug u s t u s 1973 K o s t e n : ƒ 135- — Opgave b i j : Jan H e l s b r i n k , W a s s e n b e r g h s t r a a t 7A, G r o n i n g e n . Jo k r i j g t dan van Jan b e r i c h t . De kampgroep
MEDEDELINGEN Zouden d e g en en d i e e e n UFO c f ande r vreemd l i c h t e n d v o o r w o r p d a t j u l l i e g e z i e n hebben on kunnen b e s c h r i j v e n , w i l l e n o p s t u r e n n a a r o n d e r s t a a n d a d r e s . V e r m e l d e r dan b i j de datuim, j a a r , t i j d , w e e r s o m s t a n d i g h e i d , w a re n e r a u t o ’ s i n de b u u r t o f a n d e r e l i c h t e n , vorm, k l e u r , h e l d e r h e i d ( i n m a g n i t u d e n ) , baan e n w i n d r i c h t i n g , p l a a t s , p r o v i n c i e en n a t u u r l i j k j e e i g e n naam, a d r e s en l e e f t i j d p l u s s i t u a t i e s c h e t s - Do g e g e v e n s w i l i k v e r z a m e l e n i n een a r c h i e f waarmee 1 j a n u a r i 1973 b egonnen w o r d t . Ron v a n E f f r i n k , Arnhemseweg 246, Amersfoort M e t e o r e n r e k e n - w e e k e n d w e r k g r o e p m e t e o r e n : I n h e t weekend v a n 16 op 17 december 1972 kun j e op de campus v a n de Til-Twente; d eel nemen aan een r e k e n w e e k e n d , w a a r b i j P r o f e O . A . V e rb r aa k j e p r e c i e s z a l v e r t e l l e n hoe j e met b e h u l p van g r a f i e k e n z e l f s i m u l t a n e m e t e o r e n f o t o ' s kunt u i t w e r k e n . Ben A p e l d o o r n , de f o t o g r a f i s c h e w a a r n e m i r i g s l e i d e r , z a l dan de n e g a t i e v e n van 25 s i m u l t a n e m e t e o r e n meenemen- Voor h e t g e v a l j e i n t e r e s s e h e b t v o o r d i t weekend kun j e k o n t a k t opnemen met P . A . K o n i n g , C o r n e l i s H e n d r i x s t r a a t 92, L o en en , V e l u w e , t e l . O5765 - 5ü9« M om en te e l w o r d t r e e d s g e w e r k t aan oe n b e g i n n e r s - r u b r i e k v o o r h e t m e d e d e l i n g e n b l a d . W i j doe n ons b e s t n e t i n g a n g van h e t v o l g e n d e m e d e d e l i n g e n b l a d met d e z e r u b r i e k t e s t a r t e n . H e t bureau v a n de J o n g o r e n w e r k g r o e p i s , i n t e g e n s t e l l i n g met h e t a d r e s v e r m e l d op de e n v e l o p p e van h o t m e d e d e l i n g e n b l a d , n i e t meer Z e i s s - P l a n o t a r i u m , Den Haag, maar P r u n u s l a a n 1 3 , P i j n a c k e r . B i j d r a g e n v o o r Hemel & Dampkring moe te n v a n a f h e de n n i è t meur g e z o n d e n worden naar M a r g r i e t J a n s z , maar r e c h t s t r e e k s aan D r , T . de G r o o t , S e r v a a s B o l w e r k 13, U t r e c h t . Momenteel w o r d t o v e r w o g e n met Je v e r k o o p van 80 mm K u t t e r - k i j k e r s t e gaan b e g i n n e n . B i n n e n k o r t hopen w i j tien d e m o n s t r a t i e m o d e l t e o n t v a n g e n . Naar a a n l e i d i n g h i e r v a n z u l l e n nadere mededelingen v o lg e n . Van h e t kamp i n A n d r e a s b e r g ( l 9 7 2 ) z u l l e n b i n n e n k o r t w e r k g r o e p s v e r s l a g e n v e r s c h i j n e n . De d e e l n e m e r s aan J i t kamp k r i j g e n d e z e v e r s l a g e n a u t o m a t i s c h t h u i s g e s t u u r d . B e l a n g s t e l l e n d e n kunnen e v e n e e n s de v e r s l a g e n t e g e n een v e r g o e d i n g a a n v r a g e n . M eer h i e r o v e r i n h e t v o l g e n d e m e d e d e l i n g e n b l a d . B e z o e k met j e k l a s h e t Z e i s s - P l a n e t a r i u m . H e t P l a n e t a r i u m t o o n t U de sc hoo n h e i d en da a f w i s s e l i n g v a n e e n v o l m a a k t e s t e r r e n h e m e l ; e e n d a g . . . . e e n j a a r . . . . i n e n k e l e mi nute n; dc b e w e g i n g e n van Zon en Maan; de s t a t i g e g a ng van de s t e r r e n . . . . h e t g r i l l i g e s p e l van de p l a n e t e n . S c h o l e n en g r o e p e n s p e c i a l e v o o r d r a c h t e n aan t e v r a g e n b i j de d i r e c t i e : t o l . 070 - 6 2 4 5 6 2 , t o e s t e l 2 4 8 .
-
helderder dan 1,50 Het prachtige wintersterrenbeeld Orion bevindt zich in het zuid oosten. Daar staat eveneens de Kleine Hond met Procyon, en lager de Grote Hond met Sirius — de helderste ster van de hemel. Hoog in het zuiden ziet men de Plejaden, niet ver van de roodachtige Aldebaran. Capella staat nabij het zenith. In het westen maakt het groot Vierkant van Pegasus aanstalten om onder te gaan. De Grote Beer kan men boven de noordoostelijke horizon vinden ; hij klim t hoger aan de hemel.
•
1,51 to t 2,50
4 - 2,51 to t 3,50 •
3,51 en zwakker
^
sterrenhoop of nevel
