Auf Flügeln des Gesanges Mendelssohn & Schumann: romantici pur sang

“Auf Flügeln des Gesanges…” Mendelssohn & Schumann: romantici pur sang

College V Dia 1  introductiedia Dia 2  Felix Mendelssohn-Bartholdy  1846-1847: de laatste jaren - toenemende werkdruk op allerlei fronten o leidde uiteindelijk tot een instabiele gezondheid - afname van composities → schreef relatief weinig meer door de werkdruk - ondernam onophoudelijk veel (concert)reizen o diverse malen naar Engeland (Londen en Birmingham, incl. optredens voor Queen Victoria), Luik, Keulen, Dresden, Frankfurt, Berlijn, Zwitserland etc. o maar nam veel uitnodigingen niet aan → o.a. uit Dublin, Liverpool en New York - thuisbasis bleef Leipzig met het Gewandhausorchester → deelde dit met Niels Gade (Deens componist en dirigent) - oktober 1846: trad niet meer op als solist (m.u.v. kamermuziek) - 18 maart 1847: laatste optreden met het Gewandhausorchester (= afsluiting van het seizoen) - 2 april 1847 (Goede Vrijdag): Paulus → laatste (liefdadigheids)concert in Leipzig Dia 3  Felix Mendelssohn-Bartholdy  Elias (opus 70) - [1 van de laatste grote composities] - sinds de première altijd zeer populair gebleven en 1 van zijn bekendste werken → vooral in Engeland en Amerika, in Duitsland pas later o ideeën ontstonden al sinds 1836 o 1845: concrete opdracht voor het Muziekfestival van Birmingham - oratorium in 2 delen: 1) profetieën en strijd van de profeet Elias tegen de heidenen en hun afgoderij: monotheïsme vs. het polytheïsme 2) periode van afzondering in de woestijn en de verschijning van God - [de hemelvaart van Elias is niet opgenomen in het werk]

© F.P. Jansen – Mendelssohn & Schumann: romantici pur sang (2014)

1

-

-

-

tekst uit de Bijbel → samengesteld en enigszins bewerkt door Julius Schubring première: 26 augustus 1846 in Birmingham o.l.v. Mendelssohn (in het Engels) met ca. 300 medewerkenden o [uitvoering van ca. 3½ uur, incl. Haydns Schöpfung en delen uit Beethovens Missa Solemnis] grootster / massaler dan Paulus → groter koor en orkest (dramatiek en pakkende koren!): op en top romantisch werk (zonder koralen) duidelijke rolverdeling: o Elias (bas) o de weduwe van Sarfat (sopraan) o de profeet Obadjah (tenor) o koning Ahab (tenor) o de koningin (alt) o volk Israël, Baälspriesters en het koor der Serafijnen (koor) o solisten (tot dubbelkwartet) en een jongenssopraan na de première: aanpassingen en toevoegingen o 1847: geplande uitvoeringen in Duitsland gingen niet door vanwege zijn overlijden o overgenomen door Niels Gade op 3 februari 1848 → herdenking voor Mendelssohn op zijn geboortedag

Dia 4  ♫ Felix Mendelssohn-Bartholdy – koor (dubbelkwartet) ‘Denn er hat seinen Engeln befohlen’ uit Elias (opus 70)  de engelen zullen Elias beschermen wanneer hij moet vluchten voor de koning Dia 5  Felix Mendelssohn-Bartholdy  overige belangrijkste laatste werken: - 1845/46: Lauda Sion (opus 73) → cantate voor soli, koor en orkest - 1847: Drei Motetten (opus 69, nr. 1-3) 1) Herr, nun lässest Du deinen Diener in Frieden fahren 2) Jauchzet dem Herrn 3) Mein Herz erhebet - 1847: Strijkkwartet nr. 6 in f kl.t. (opus 80) - onvoltooide werken: o opera Loreley (opus 98) → op een tekst van Emanuel Geibel (1815-1884) o oratorium Christus of Erde, Hölle und Himmel (opus 97) Dia 6  Felix Mendelssohn-Bartholdy  de laatste belangrijkste concerten in Leipzig - 14 februari 1846: Tannhäuser-ouverture van Wagner → 1ste uitvoering in Leipzig - 5 november 1846: wereldpremière van Symfonie Nr. II in C gr.t. (opus 61) van Schumann - 3e cyclus ‘Historische Konzerte’ → wederom veel Bach © F.P. Jansen – Mendelssohn & Schumann: romantici pur sang (2014)

2

o gastoptredens van sterzangeres Jenny Lind en violist Joseph Joachim (1831-1907) Dia 7  Felix Mendelssohn-Bartholdy  Fanny Hensel-Mendelssohn (1805-1847, oudste zuster van Felix) - getalenteerd pianiste en componiste → talent werd door Abraham ‘getolereerd’ maar niet actief gestimuleerd o [citaat: ‘Muziek kan voor Felix een beroep worden, maar voor jou kan en moet het alleen een ornament blijven’] - 1829: huwelijk met schilder Wilhelm Hensel (1794-1861) en woonachtig in Berlijn - componeerde ca. 460 composities → vnl. pianowerken en liederen (een deel is uitgebracht onder Felix’ naam) - hechte (muzikale) band met Felix o wederzijdse stimulering en beïnvloeding o sterke verbondenheid o uitgebreide briefwisseling o [Felix vond Fanny minstens zo getalenteerd als hijzelf] - stierf plotseling op 14 mei 1847 t.g.v. een beroerte → Felix was diep geschokt Dia 8  Felix Mendelssohn-Bartholdy  Strijkkwartet nr. 6 in f kl.t. (opus 80) - laatste strijkkwartet → gaf hier zelf de titel ‘Requiem für Fanny’ aan - in f (voor Fanny) kleine terts (teken van rouw) - geschreven in de zomer van 1847 in Zwitserland tijdens langere periode van rouw - kon dit verlies nauwelijks verwerken 1) Allegro vivace assai – Presto 2) Allegro assai 3) ♫ Adagio 4) Finale: Allegro molto Dia 9  Felix Mendelssohn-Bartholdy  huwelijk en gezin - Cécile Jeanrenaud (1817-1853) o dochter van Franse Hungenoten en woonachtig in de vrije stad Frankfurt → hier waren Hugenoten en Lutheranen gelijkgeschakeld o geen muzikale vrouw of een opvallende persoonlijkheid o leerde hem in 1836 in Frankfurt kennen toen hij daar als dirigent inviel o 9 september 1836: verloving o 28 maart 1837: huwelijk in de Frans Gereformeerde Kerk in Frankfurt → werd een hechte relatie o kregen 5 kinderen: 1) Carl Wolfgang Paul (1838-1897) → bekende Duitse historicus 2) Marie (1839-1897) © F.P. Jansen – Mendelssohn & Schumann: romantici pur sang (2014)

3

3) Paul (1841-1880) → chemicus en industrieel 4) Felix (1843-1851) 5) Lili (1845-1910) Dia 10  Felix Mendelssohn-Bartholdy  1845-1847: Goldschmidtstraße 12 in Leipzig → na de verhuizing terug uit Berlijn - gebouwd in 1844 in classicistische stijl in de toenmalige Königsstraße - laatste woning → tevens het huis waar hij de Elias componeerde en stierf - thans Mendelssohn-museum (Mendelssohn-Stiftung) o kamers zijn in originele staat teruggebracht met oorspronkelijke meubels, brieven, muziekautografen en aquarellen o museum over zijn leven en werk, incl. een concertzaal met regelmatig (kamermuziek) concerten Dia 11  Felix Mendelssohn-Bartholdy  midden september 1847: terug in Leipzig - was oververmoeid, zwak en nog steeds gebroken door Fanny’s dood - deed nog sporadisch officiële zaken → o.a. examens afnemen aan het Conservatorium - 4 november 1847: overleden na een kort ziekbed t.g.v. een beroerte - 7 november 1847: herdenkingsdienst in Paulinerkirche in Leipzig o [Schumann, David, Gade, Hauptmann en Moscheles droegen de kist] - 8 november 1847: per trein naar Berlijn en begraven op het kerkhof van de Dreifaltigkeitskirche (Kreuzberg) → naast het graf van Fanny Dia 12  Felix Mendelssohn-Bartholdy  periode ná 1847 - reputatie verbleekte, mede door opkomend antisemitisme - 1850: Wagner schreef het essay Das Judenthum in der Musik o publiceerde dit onder een pseudoniem in het Neue Zeitschrift für Musik o Joodse elementen in de muziek en Mendelssohn en Meyerbeer in bijzonder werden gehekeld → opmerkelijk gezien zijn eerdere uitlatingen over Mendelssohn - Friedrich Nietzsche (1844-1900) zei: ‘Mendelssohn is een mooi interludium tussen Beethoven en Wagner’ - stijl: beschouwd als te sentimenteel en te glad → te weinig eigen (romantisch) karakter - 1933-1945: muziek verboden tijdens het Derde Rijk o 1936: standbeeld voor het (2e) Gewandhaus in Leipzig verwijderd o [later een nieuw standbeeld bij het huidige (3e) Gewandhaus] - ná 1945: herwaardering en rehabilitatie - behoort tegenwoordig tot de canon van grote componisten


4

Dia 13  Robert Schumann  1844: Rusland - succesvolle concerttournee met Clara van 4 maanden met optredens in o.a. Königsberg, Riga, Moskou en St.Petersburg → optreden voor de tsaar o zag o.a. de opera Het leven van de tsaar van Michail Glinka (1804-1857) o [vraag van de tsaar aan Schumann: ‘Bent u ook muzikaal? Welk instrument bespeelt u?’] - had ontmoetingen met Glinka en Anton Rubinstein (1829-1894) - raakte niet gefascineerd door de Russische muziek - was onderweg vaak gedeprimeerd en voelde zich duidelijk de mindere van Clara → zo lukte het hem niet om in Rusland zijn 1ste symfonie uitgevoerd te krijgen  terug in Leipzig - tekenen van overwerktheid o het vele componeren o schrijven / redactiewerk van het Neue Zeitschrift für Musik o zijn verplichtingen als huisvader - deed het tijdschrift van de hand en werd eind 1844 overgenomen door Franz Brendel (1811-1868) o historicus en muziekcriticus o pleitte voor het vestigen van een echte Duitse opera → het libretto van Der Ring des Nibelungen zou daar het meest geschikt voor zijn o was tevens vóór muziek in combinatie met tekst (o.b.v. Beethovens Symfonie Nr. IX) en tegen de absolute, instrumentale muziek → verwijderde zich daarmee van Schumann o leidde het tijdschrift tot aan zijn dood in 1868 Dia 14  Robert Schumann  najaar 1844: verhuizing naar de Waisenhausstrasse in Dresden - carrièremogelijkheden in Leipzig waren zeer beperkt → werd geen 2e Kapellmeister bij het Gewandhausorkest na het vertrek van Mendelssohn naar Berlijn o [dit werd de Deense componist en dirigent Niels Gade] - het theaterleven in Dresden zou goed zijn voor zijn opera-ambities - alsmede de kuuroorden in de omgeving - ernstige gezondheidsklachten o depressies met fobieën voor de dood, geneesmiddelen, gif en extreme hoogtevrees o fysieke klachten: slapeloosheid, uitputtingsverschijnselen, gehoorstoornissen en trillingen o werd in Dresden jarenlang behandeld door Dr. Carl Helbig → gaf hem aanvankelijk het advies geheel te stoppen met de muziek


5

Dia 15  Robert Schumann  Dresden - weinig spectaculair muziekleven, vooral aan het hof en kwalitatief laag niveau - kwam in contact met: 1) Ferdinand Hiller (1811-1885) o dirigent, componist en muziekpedagoog o kende hem al uit Leipzig → eveneens bevriend met Mendelssohn en had hem vervangen bij het Gewandhausorkest o initieerden gezamenlijke abonnementsconcerten → werd geen groot succes 2) Richard Wagner (1813-1883) o componist, dramaturg, schrijver, regisseur en dirigent  [groot geworden door zijn opera's: vervolmaking van de Duitse opera] o 1843-1849: Kapellmeister van de hofopera in Dresden o wereldpremières van zijn opera's Rienzi, Der fliegende Holländer en Tannhäuser o [begin 1849: moest overhaast Dresden verlaten na deelname aan de Dresdener Meiopstand] - Schumann & Wagner o zeer uiteenlopende karakters en waren zeer kritisch ten aanzien van elkaars werk o Wagner vond Schumann te conservatief om zijn muziek te begrijpen o Schumann was uiterst kritisch over Tannhäuser (1845) maar matigde zijn toon na de opera te hebben gezien Dia 16  Robert Schumann  1845: jaar van het contrapunt - fascinatie voor Bach en het contrapunt (fuga's) o deelde deze voorliefde al langere tijd samen met Mendelssohn o [werd in 1850 medeoprichter van de Bach-Gesellschaft (samen met o.a. Liszt, Moscheles en Spohr) met als doel de uitgave van Bachs integrale oeuvre] - ging Clara onderwijzen in het contrapunt → zette Clara er toe aan preludes en fuga's te componeren op thema's van Bach en Schumann - schreef sinds 1839 weer werken voor klavier: 1) 4 fuga’s (opus 72) ‘Fugenpassion’ 2) 6 fuga’s op de naam ‘Bach’ (opus 60) o [B (= Bes)-A-C-H (= B] o oorspronkelijk geschreven voor orgel o zijn ook geschikt voor pedaalpiano → piano die voorzien is van pedalen (als bij een orgel) waarop de basnoten gespeeld kunnen worden (nooit heel populair geworden) - ♫ Fuga V [Lebhaft] (opus 60, nr .5)


6

Dia 17  Robert Schumann  1845: depressies - tot weinig in staat vanwege de ernstiger wordende depressies o zag af van de bijwoning van een Beethoven-festival in Bonn waar o.a. een monument van de componist zou worden onthuld (12 augustus) o bracht een deel van de zomer door bij familie in Zwickau - componeerde relatief weinig: o begin van Symfonie Nr. II in C gr.t. (opus 61) o voltooiing van het Pianoconcert in a kl.t. (opus 54)  deel I (= Fantastie in a kl.t. uit 1841) → kreeg dit werd niet gepubliceerd wat hem deed besluiten het werk uit te breiden tot een volwaardige 3-delig concert  deel II en III nieuw gecomponeerd  première op 4 december 1845 te Dresden met Clara als soliste en Hiller als dirigent - ♫ Allegro affettuoso uit het Pianoconcert in a kl.t. (opus 54) Dia 18  Robert Schumann  1846: wederom geen productief jaar - slechte gezondheid → depressies, duizelingen, oorsuizingen en fobieën o was vrijwel het gehele jaar bezig met Symfonie Nr. II in C gr.t. o [verwerking van corresponderende koraalachtige melodieën in het openingsdeel en de finale geven de symfonie een quasireligieus karakter] o koorliederen (opus 55 en 59) → op teksten van o.a. Burns, Mörike en Rückert - [geboorte van het 4e kind (Emil) → stierf ruim een jaar later en was een groot verlies] - nam veel rust: zomerverblijf van 5 weken op het Waddeneiland Nordeney - november 1846: Mendelssohn dirigeerde de Symfonie Nr. II in C gr.t. in Leipzig - eind 1846-begin 1847: concertreis naar Wenen, Brno, Praag en Berlijn o [Clara's carrière als pianiste ging gestaag door → had een uitgesproken voorkeur voor niet-virtuoze werken] o succes viel aanvankelijk tegen, maar keerde later ten goede o vooral in Wenen door de medewerking van de Zweedse stersopraan Jenny Lind o dirigeerde in Berlijn Das Paradies und die Peri → was een succes ondanks de vele problemen met de organisatie en de slechte prestaties van de solisten


7

Dia 19  Robert Schumann  1847: jaar van het afscheid - [14 mei: overlijden van Fanny Hensel-Mendelssohn (1805-1847) → zuster van Felix] - 22 juni: overlijden van zoontje Emil - 4 november: onverwacht overlijden van Mendelssohn o woonde de herdenkingsdienst in Leipzig bij en was 1 van de kistdragers o ♫ Erinnerung uit Album für die Jugend (opus 68, nr. 28) uit 1848 is een hommage aan Mendelssohn - november: Hillers vertrek naar Düsseldorf om Musikdirektor te worden o nam diens functie over als dirigent van het Dresdener mannenkoor Liedertafel o [schreef diverse opus nummers voor mannenkoor, o.a. Ritornelle in canonischen Weisen (opus 65): 7 koorliederen op teksten van Friedrich Rückert (1788-1866)] o richtte een gemengde zangvereniging Verein für Chorgesang op  voerde grote koorwerken uit van Bach, Händel, Palestrina, Mendelssohn en Hiller  schreef voor dit koor vele composities o [was geen gezaghebbend, overtuigend koordirigent] Dia 20  ♫ Robert Schumann – Freiheitslied uit Drei Gesänge für Männerchor (opus 62, nr. 2) ˗ gecomponeerd in 1847 voor Hillers Liedertafel ˗ tekst: Friedrich Rückert Dia 21  Robert Schumann  1847: muzikale ontwikkelingen - [portret van Robert en Clara uit januari 1847] - ondanks de emotioneel ingrijpende gebeurtenissen begin van een compositorisch zeer productieve periode o [juli: Schumann-festival in Zwickau met uitsluitend werken van Schumann → dirigeerde zijn eigen Symfonie Nr. II] o Pianotrio Nr. 1 in d kl.t. (opus 63) en Nr. 2 in F gr.t. (opus 80) → beiden voor piano, viool en cello o delen uit Szenen aus Goethes ‘Faust’ met hulp van Clara o begin van de opera Genoveva (opus 81)


8

Dia 22  Robert Schumann  Genoveva (opus 81) ˗ opera in 4 aktes ˗ libretto: Robert Reinick (1805-1852) en Schumann zelf ˗ première: 25 juni 1850 in het Stadttheater te Leipzig o.l.v. Schumann → kostte veel moeite om dit gerealiseerd te krijgen o [had lange tijd de vurige wens een opera te schrijven: had vele ideeën met Hamlet en The Tempest (Shakespeare) en Duitse verhalen / legenden als Till Eulenspiegel, Lohengrin en Tristan und Isolde e.v.a. ˗ keuze viel op de Middeleeuwse legende Genevieve van Brabant → populair verhaal in Schumanns tijd ˗ gebaseerd op 2 toneelstukken van het verhaal: 1) Ludwig Tieck – Leben und Tod der heiligen Genoveva (1799) 2) Friedrich Hebbel (1813-1863) – Genoveva (1843) ˗ synopsis: I. Akte I: Hidulfus, bisschop van Trier, roept de christelijke ridders van Brabant bijeen om samen met Charles Martel een kruistocht te ondernemen tegen de gevreesde Saracenen die Europa willen veroveren. Siegfried, graaf van Brabant, beantwoordt deze oproep. Voordat hij de oorlog ingaat vertrouwt hij zijn vrouw Genoveva toe aan de zorg van zijn jonge dienaar Golo. II. Akte II: Ondanks Golo's overweldigende verlangen naar haar, weet Genoveva zijn avances te weerstaan. Woedend over deze afwijzingen zoekt Golo wraak en bedenkt een val om Genoveva in discrediet te brengen. Op een nacht laat hij Drago, een oude bediende, in Genoveva's slaapkamer binnensluipen om overspel te simuleren, waarvan andere bedienden getuige zijn. In hun woede doden de bedienden Drago en nemen Genoveva gevangen voor overspel. III. Akte III: Het verhaal van de vermeende ontrouw bereikt Siegfried, die Golo opdracht geeft om Genoveva te doden. Drago's geest verschijnt aan Margaretha en vertelt haar dat als zij de waarheid niet onthuld, zij zal sterven. IV. Akte IV: Als twee gewapende mannen worden uitgezonden om Genoveva te doden, wordt haar leven gered door de tussenkomst van een doofstomme jongen. Siegfried ontdekt het bedrog van Golo en herstelt de eer van zijn vrouw. ˗ geen opera in de stijl van Wagner (nauwelijks Leitmotive), meer overeenkomsten met een Trauerspiel ˗ veel nadruk op declamatorische tekstvoordracht → zgn. Rezitativischer Gesang ˗ met meer proza dan poëzie ˗ werd zeer slecht ontvangen en beleefde slechts 3 uitvoeringen → leidde er toe dat hij afzag van het schrijven van nog meer opera's ˗ ♫ slot uit de 2e akte: ‘Sacht, sacht, aufgemacht!’


9

Dia 23  Robert Schumann  1848: toename van compositorische productie - periode van mentale en fysieke stabiliteit o voltooiing van Genoveva o toneelmuziek bij Manfred (opus 115) van Lord Byron (1788-1824) première pas op 13 juni 1852 in het Hoftheater in Weimar o Album für die Jugend (opus 68)  pianocyclus in 43 delen:  1-18: ‘Für Kleinere’  19-43: ‘Für Erwachsenere’  eenvoudige pianowerkjes oorspronkelijk bedoeld als verjaardagscadeau voor zijn dochtertje Marie  later uitgebreid met bewerkingen van bekende melodieën van Bach, Händel, Beethoven en Schubert en originele werken  [werd een zeer succesvol werk en is thans een standaardwerk voor beginnende pianoleerlingen]  ♫ Wilder Reiter (Nr. 8) en Fröhlicher Landmann (Nr. 10) o Waldszenen (opus 82)  [voltooid in januari 1849]  laatste belangrijke pianocyclus  9 pianominiaturen in dezelfde sfeer als de Kinderszenen (opus 15)  de programmatische titels roepen associaties en sfeerbeelden op rondom het bos  ♫ uit Waldszenen:  Einsame Blumen (nr. 3) → eenvoudige melodie die door 2 stemmen in de rechterhand door elkaar lopen  Vogel als Prophet (nr. 7) → impressionistisch en mysterieus met muzikale vogelfiguren - diverse patriottische liederen en marsen → beïnvloed door de vele revoluties in Europa Dia 24  ♫ Robert Schumann – Schwarz-Rot-Gold uit Drei Männerchöre aus dem Revolutionsjahr 1848  tekst: Ferdinand Freiligrath (1810-1876) Dia 25  Robert Schumann  mei 1849: revolutie in Dresden - [onderdeel van de revolutiegolf in Duitsland die begonnen was in maart 1848] - voor erkenning van de Duitse grondwet, meer democratie en eenheid tussen alle Duitse staten → duurde ongeveer een week en de opstandelingen werden neergeslagen m.b.v. de Pruisen o [actieve rol van Wagner: moest noodgedwongen de stad verlaten en vluchtte naar Zürich]


10

-

-

nam geen deel aan de revolutie ondanks zijn vroegere politieke ideeën → vluchtte met zijn gezin naar zijn bevriende majoor Serre in Maxen (kleine plaatsje in Saksen) bleef met Clara tot half juni op het platteland (Kreischa) → daarna terugkeer naar Dresden professionele ontwikkelingen: o componeren  journalistieke werkzaamheden waren nihil  wilde Wagner opvolgen als dirigent bij de opera → mislukte  solliciteerde naar de post van directeur van het conservatorium in Wenen → mislukte  kreeg het aanbod om Hiller op te volgen als Musikdirektor in Düsseldorf → nam dit uiteindelijk aan en verhuisde in 1850 naar Düsseldorf

Dia 26  Robert Schumann  1849: wederom een productief jaar - de revolutie had geen negatieve gevolgen voor zijn psyché en componeren o schreef vele koorwerken voor mannen-, vrouwen- en gemengd koor: Romanzen und Balladen (opus 67, 75, 145 en 146) o 4 marsen (opus 76) voor piano → ademen de sfeer van de revolutie uit o liedcycli voor 1 of meerdere stemmen:  Liederalbum für die Jugend (opus 79): cyclus van 28 liederen geschikt voor de jeugd, op teksten van ‘louter de beste dichters’ (liederen worden gedurende de cyclus volwassener en complexer)  Spanisches Liederspiel (opus 74) en Spanische Liebeslieder (opus 138): uit het Spaans, op vertaalde teksten van Emanuel Geibel (18151884)  4 Duetten (opus 78) voor sopraan en tenor  Lieder und Gesänge aus ‘Wilhelm Meister’ (opus 98a): op teksten van Goethe o diverse werken voor orkest, koorwerken en pianowerken Dia 27  ♫ Robert Schumann - Schneeglöckchen uit Liederalbum für die Jugend (opus 79, nr. 26)  tekst: Friedrich Rückert Dia 28  ♫ Robert Schumann - kwartet Dunkler Lichtglanz, blinder Blick uit Spanische Liebesliede (opus 138, nr. 10)  tekst: Emanuel Geibel - naar het Spaanse gedicht Vista ciega, luz oscura van Rodrigo Cota de Maguaque (15e eeuw)


11

Dia 29  Robert Schumann  29 augustus 1849: première van Szenen aus Goethes ‘Faust’ - [beschouwd als zijn ‘opus magnum’] - t.g.v. de 100ste geboortedag van Goethe → gelijktijdige uitvoeringen in Leipzig, Dresden en Weimar - had hier vanaf 1844 aan gewerkt en werd zijn beste dramatische werk → definitieve (voltooide) versie pas in 1853 - is een synthese van stijlen: lied, horror- en grand opera, oratorium en kerkmuziek → heeft zowel wereldlijke als geestelijke elementen met duistere en mystieke (semireligieuze) elementen - [grootschaligheid en grandeur doen denken aan Beethovens Symfonie Nr. IX] - de belangrijkste momenten in het Faust-verhaal passeren in 7 scènes de revue: o deel I (scène 1-3): Faust en Gretchen o deel II (scène 4-6): val en dood van Faust o deel III (scène 7): Fausts verlossing / transfiguratie in het hiernamaals Dia 30  ♫ Robert Schumann – koor ‘Gerettet ist das edle Glied’ uit Szenen aus Goethes 'Faust' (deel III, scène 7) Dia 31  Robert Schumann  1ste helft 1850 - concertreis door Duitsland naar o.a. Leipzig en Hamburg → wederom door de medewerking van Jenny Lind werd de tournee een (financieel) succes o Hamburg: de jonge Johannes Brahms (1833-1897) stuurde hem een pakket composities ter beoordeling → werd ongeopend teruggestuurd - 25 juni in het Stadttheater te Leipzig: première van de opera Genoveva Dia 32  Robert Schumann  september 1850: verhuizing naar Düsseldorf - hartelijke ontvangst door Hiller en andere musici uit de stad - werd Musikdirektor - gunstige vooruitzichten: o veel tijd om te componeren o kreeg de leiding over het koor (Gesangverein) en orkest van de Allgemeine Musikverein → met 8-10 abonnementsconcerten per seizoen en diverse festivals o [was van goed niveau (zowel Mendelssohn als Hiller hadden dit geleid)] o (professionele) ontwikkelingsmogelijkheden voor Clara - belangrijkste (voltooide) composities: o Symfonie Nr. III in Es gr.t. ‘Rheinische’ (opus 97)  deed inspiratie op na bezoeken aan de Dom van Keulen  in de definitieve versie werd (vóór de finale) een extra deel toegevoegd in de sfeer van processie bij een gewijde ceremonie o Celloconcert in a kl.t. (opus 129) © F.P. Jansen – Mendelssohn & Schumann: romantici pur sang (2014)

12

-

o Nachtlied (opus 108) en Neujahrslied (opus 144) o Requiem für Mignon (opus 98b) → op teksten van Goethe en vergelijkbaar met de Wilhelm Meister-liederen ♫ Feierlich uit Symfonie Nr. III in Es gr.t. ‘Rheinische’ (opus 97)

Dia 33  Robert Schumann  1851-1853 - al vroeg in 1851 veel kritiek op hem als dirigent en repetitor → was onduidelijk, onnavolgbaar, verward, communiceerde slecht en bezat geen overwicht op de musici - leidde in toenemende mate tot conflicten met koor en orkest - werd steeds vaker (vooral bij de repetities) vervangen door zijn assistent Julius Tausch (1827-1895, dirigent, pianist en componist) → deze volgde hem uiteindelijk in 1854 op - eind 1852: groot conflict met het bestuur wat er toe leidde dat hij alleen orkestrepetities en openbare concerten mocht doen → Tausch deed het koor - verwardheid, onsamenhangendheid en chaos bij het dirigeren namen alsmaar toe - 27 oktober 1853: o dirigeerde zijn laatste abonnementsconcert o mocht daarna alleen nog zijn eigen werk uitvoeren, Tausch zou de rest doen o [mocht uiteindelijk niet meer baten] Dia 34  Robert Schumann  1851-1853 - gestaag afnemende gezondheid → naast psychische zwakte ook duizelingen, gehoorstoornissen, krampaanvallen, slapeloosheid e.d. - onderging (zonder succes) diverse behandelmethoden: o dagelijkse koude baden in de Rijn o 1852: rustkuur in Scheveningen → ontmoetingen met Jenny Lind en Johannes Verhulst (1816-1891) - midden 1853: situatie als hopeloos bestempeld - optredens en reizen werden gestaag minder: o juni 1852: zegde een bezoek aan Weimar af waar Liszt de première van Manfred (opus 115) zou leiden o annuleerde veel van zijn abonnementsconcerten o Niederrheinische Musikfest in mei 1853: dirigeerde hier alleen de première van de Symphonie Nr. IV in d kl.t. o november 1853: maakt met Clara nog wel een concertreis naar Nederland met optredens in o.a. Den Haag voor de koninklijke familie → werd 1 van de meest succesvolle reizen


13

Dia 35  Robert Schumann  1851-1853: bleef desondanks veel componeren - 1851: Der Rose Pilgerfahrt (opus 112) o een muzikaal sprookje op een tekst van Moritz Horn (1814-1874) o voor solostemmen, koor en piano (later voor orkest bewerkt) o première op 6 juli in de nieuwe woning van de Schumanns in de Kastanienallee - 1851: Symfonie Nr. IV in d kl.t. (opus 120) o is een herziening van de symfonie uit 1841 (diverse motieven en de orkestratie) - 1853: ouverture van Szenen aus Goethes ‘Faust’ - diverse liederen, pianowerken en kamermuziek: o 1851: Vioolsonate Nr. 1 in a kl.t. (opus 105) en Nr. 2 in d kl.t. (opus 121) o 1852: Geschichte der Königin Maria Stuart (opus 135) o 1853: 3 Klaviersonaten für die Jugend (opus 118) o 1853: 7 Klavierstücke in Fughetten Form (opus 126) - gaf oude (niet eerder gepubliceerde) werken voor piano uit: o 1852: Bunte Blätter (opus 99) uit de periode 1838-1849 o 1854: Albumblätter (opus 124) uit de periode 1832-1845  ♫ Nr. I-III uit Bunte Blätter (opus 99)  Nr. I: Nicht schnell, mit Innigkeit → uit 1838 als kerstcadeau voor Clara  Nr. II: Sehr rasch en Nr. III: Frisch → uit 1839 Dia 36  Robert Schumann  1852: religieuze muziek - repetities en uitvoeringen van delen uit de h-Moll Messe (BWV 232) en de Johannes-Passion (BWV 245) van Bach o [maakte een bewerking van de Johannes-Passion] - kreeg veel belangstelling voor religieuze muziek en schreef 2 liturgische werken: o Missa sacra in c kl.t. (opus 147) → zowel voor uitvoeringen tijdens de liturgie als in de concertzaal o Requiem (opus 148) - het componeren van religieuze muziek was voor hem het hoogst bereikbare doel dat een componist kon bereiken - ♫ ‘Kyrie’ uit de Missa sacra in c kl.t. (opus 147) Dia 37  Robert Schumann  Joseph Joachim (1831-1907) - Duits-Hongaarse wonderkind, dat later violist en componist werd - was een beschermeling van Mendelssohn geweest - kennismaking in 1853 en speciaal voor hem ging componeren: 1) Fantasie voor viool en orkest in C gr.t. (opus 131) o uitgevoerd op Schumanns laatste concert op 27 oktober 1853 © F.P. Jansen – Mendelssohn & Schumann: romantici pur sang (2014)

14

2) Vioolconcert in d kl.t.. o aanleiding: omdat hij Beethovens Vioolconcert in D gr.t. (opus 61) zo mooi speelde  [Brahms, Bruch en Dvorák schreven hun vioolconcert ook speciaal voor Joachim] o werd Schumanns laatste grote compositie → is echter nooit door Joachim uitgevoerd (door onopgehelderde redenen) o het concert is pas ver in de 20e eeuw herontdekt en uitgevoerd / gepubliceerd in 1937 3) Vioolsonate Nr. 3 in a kl.t.. o als eerbetoon aan Joachim o F-A-E Sonate: oorspronkelijk schreven zijn leerling Albert Dietrich (1829-1908) en Brahms deel 1 en 3 o gebaseerd op de letters F-A-E (= frei aber einsam) → Joachims lijfspreuk o de delen 1 en 3 verving hij later door eigen werk o ♫ Intermezzo Dia 38  Robert Schumann  Johannes Brahms (1833-1897) - september 1853: maakte in Düsseldorf via Joachim kennis met de Schumanns - raakten al snel onder de indruk van zijn talent na het horen van enkele pianostukken - was voor Schumann aanleiding om na 9 jaar weer een artikel (‘Neue Bahnen’) in het Neue Zeitschrift für Musik te schrijven - hield een pleidooi voor Brahms als ware opvolger van Beethoven en keerde zich daarmee fel tegen de nieuwe (Duitse) ontwikkelingen van Wagner en de Wagnerianen - werd een hechte vriend van de familie → hield na Schumanns dood nauw contact met Clara Dia 39  Robert Schumann  1854-1856: de laatste jaren in Endenich - januari-februari 1854 o korte concertreis naar Hannover → laatste gezamenlijke reis, ontmoetingen met Joachim en Brahms o werkte aan de bundel Dichtergarten → verzameling klassieke citaten over muziek o toename van hallucinaties: zag demonen en hoorde geluiden in zijn hoofd (koor van tijgers en hyena's) o uitte de wens om in een psychiatrische kliniek te worden opgenomen - 27 februari: sprong van een brug in de Rijn → werd gered door brugwachters o [aanvankelijk werd Clara hier niet over geïnformeerd → kwam echter snel achter de waarheid] © F.P. Jansen – Mendelssohn & Schumann: romantici pur sang (2014)

15

-

-

-

4 maart: opname in de psychiatrische kliniek van Dr. Franz Richartz (1812-1887) in Endenich (bij Bonn) o progressieve psychiater: zag dit soort aandoeningen niet als een straf, paste geen dwangmiddelen toe en had tot doel patiënten te genezen o raadde contact met familie af → zou te schokerend voor de patiënt zijn aanvankelijk geen contact met Clara o werd haar door de kliniek sterk afgeraden → voelde zich schuldig en hulpeloos o moest daarnaast voor 7 kinderen zorgen o ging daarna lesgeven en concerten geven om geld te verdienen → concertreizen naar Nederland (met Brahms) en Engeland o [had ernstige financiële problemen → Paul Mendelssohn leende haar geld] o [bezocht hem slechts eenmaal in Endenich op 27 juli 1856] september 1854: briefwisseling tussen Schumann en Clara (laatste brief op 5 mei 1855)

Dia 40  Robert Schumann  1854-1856: de laatste jaren in Endenich - tot najaar 1855: toestand wisselend maar redelijk stabiel - componeerde af en toe nog iets en speelde soms wat piano o kreeg regelmatig bezoek van Joachim en Brahms o maakte korte wandelingen langs de Rijn en bezocht het standbeeld van Beethoven o [Brahms week geen moment van Clara’s zijde en woonde een tijd lang in huis bij haar → werd beweerd dat Felix Schumann een kind van Clara en Brahms zou zijn] - eind 1855: fysieke en psychische achteruitgang → kon nagenoeg niet meer praten en het geheugen was weg - 8 juni 1856: laatste verjaardag en laatste bezoek van Brahms → kreeg nauwelijks contact met hem - 27 juli 1856: Clara met spoed ontboden naar Endenich en laatste ontmoeting → slechts een omhelzing en enkele woorden van herkenning Dia 41  Robert Schumann  het einde - 29 juli 1856: overleden → stierf alleen, Clara was wel in de buurt (zag hem na een half uur) - 31 juli 1856 om 7.00 uur: in besloten kring begraven in Bonn o Joachim en Brahms liepen voor de stoet uit o leden van de zangvereniging uit Düsseldorf droegen de kist o Hiller hield een grafrede - ziektegeschiedenis is (hoogstwaarschijnlijk) te wijten aan de gevolgen van syfilis → mogelijk opgelopen in 1831/32 na een korte affaire met een vrouw genaamd Christel (nadere details ontbreken) - ♫ Langsam uit Vioolconcert in d kl.t.


16

Dia 42  Robert Schumann  Clara's verdere leven - [foto's uit resp. 1866 en 1878] - pakte na Schumanns dood de draad op als concertpianiste en maakte talloze tournees door Duitsland en Europa o speelde voornamelijk Bach, Beethoven, Chopin, Brahms en Schumann → wars van virtuositeit, dus geen Liszt - carrière van ca. 60 jaar: behoorde tot de meest invloedrijke, gewaardeerde en ervaren pianisten van de 19e eeuw → 'koningin van de piano' - bracht haar kinderen elders onder in Duitsland o [kreeg geen relatie met Brahms → ondanks verliefdheid van zijn zijde, wel een levenslange vriendschap] - 1878: hoofddocente piano aan het conservatorium van Frankfurt a/M - promootte niet alleen in de concertzaal het werk van haar man, maar gaf dit ook uit bij Breitkopf & Härtel → was de belangrijkste motor achter de bekendheid van Schumann o [ook Schumanns dagboeken en andere geschriften gaf zij uit] - 12 maart 1891: laatste concert op 71-jarige leeftijd - 20 mei 1896: overleden aan de gevolgen van een hersenbloeding → in Bonn begraven naast haar man Dia 43  Robert Schumann  Clara als componiste - [foto's uit resp. 1887 en 1894] - schreef een bescheiden oeuvre, veelal door Schumann aangezet - schreef in haar vroege jaren zowel virtuoze bravourestukken: o 1831: Romance varié (opus 3) o 1837-1838: Souvenirs de Vienne (opus 9) - maar ook lyrische (poëtische) karakterstukken → geïnspireerd door Mendelssohn, Chopin en Schumann o 1835-1836: Soirées musicales (opus 6) - legde zich na haar huwelijk meer toe op liederen → krachtig en expressief - haar kamermuziek is geschreven volgens strakke klassieke vormen - componeerde na Schumanns dood nagenoeg niet meer - ♫ Clara Schumann-Wieck – Andante uit Pianotrio in g kl.t. (opus 17) o geschreven in 1846 en beschouwd als 1 van haar beste werken o melancholisch van karakter met een kundige sonatevorm en polyfone technieken Dia 44  ♫ Robert Schumann – Widmung uit Myrthen (opus 25, nr. 1)  tekst: Friedrich Rückert  ultieme liefdesverklaring aan Clara - Myrthen was het huwelijksgeschenk voor Clara: opschrift ‘Voor mijn geliefde bruid’


17

Auf Flügeln des Gesanges Mendelssohn & Schumann: romantici pur sang

Recommend Documents