Auditrapportage publiek-private samenwerking in variatie

Auditrapportage 2014

Bijlage 2 Innovatie, clusters en beroepsonderwijs: publiek-private samenwerking in variatie Paper voor Platform Bèta Techniek - Dr. Jan Peter van den Toren & Tammy Lie MSc (Birch Consultants) 23 september 2014

Dynamiek onderweg 1

< innovatie, clusters en beroepsonderwijs dynamiek onderweg 2014

Samenvatting Door innovatie en veranderende concurrentieverhoudingen verandert de manier waarop bedrijven hun werk organiseren. Bedrijven zoeken elkaar op in clusters en ketens, om op die manier sneller de voor hen relevante nieuwe kennis en technologie te kunnen vertalen in nieuwe bedrijvigheid. Kennis wordt productief als het circuleert. Het beroepsonderwijs sluit zich steeds meer aan op deze clusters en is ook steeds vaker een schakel in deze samenwerking. Het beroepsonderwijs heeft een belangrijke rol in het faciliteren en verspreiden van kennis die ontstaat in clusters. Als gevolg ontstaan er allerlei vormen van publiekprivate samenwerking in nieuwe organisaties. Er is niet één standaard voor clustersamenwerking. Door de aard van de technologie en de concurrentie ontstaan er verschillende typen clusters. Dat is één van de redenen dat er verschillende typen van publiek-private samenwerking, zoals Centra voor Innovatief Vakmanschap (CIV) en Centres of Expertise (CoE), ontstaan. Snellere productvernieuwing, ontgrenzing tussen bedrijven en sectoren, en de behoefte van bedrijven om méér uit de interactie met het beroepsonderwijs te halen (aangewakkerd door overheden) maakt dat een groter deel van het beroepsonder wijs onderdeel zal worden van publiekprivate samenwerking. Wanneer deze ontwikkelingen zich voortzetten brengt dit veranderingen met zich mee voor de governance en financiering van publiek-private samenwerking.

2


1 Door innovatie verandert werk – qua inhoud en organisatie Kennis wordt een steeds belangrijkere component in de concurrentie tussen bedrijven en tussen landen.1 Bedrijven en instellingen willen steeds meer het verschil maken naar hun klanten door onderscheidende en betere producten en diensten. Kennis is een belangrijke component daarvan, en rol daarvan zal verder groeien. De potentie is nog groot in Nederland. Zo heeft de WRR ten behoeve van het rapport ‘Naar een lerende economie’ onderzoek laten uitvoeren door het economenduo Hausmann & Hidalgo. Die concluderen dat Nederland, dat qua inkomen per hoofd op nr 6 staat in de wereld, qua kennisintensiteit van zijn exportpakket op nr 23 staat. Als Nederland, als land met slimme mensen, zijn kennis wel maximaal productief weet te maken, dan zou volgens Hausmann & Hidalgo een jaarlijkse groei van 2,3 procent mogelijk zijn.2 Meer concurrentie op kennis is voor Nederland een belangrijke omslag omdat het land vanouds is ingericht op de concurrentie op arbeid. Sociale partners en overheid hadden lange tijd de focus op loonkostenconcurrentie en hebben ook de organisatie van dit land gevormd naar sectoren. De omslag naar kennis is voor Nederland een belangrijke stap en betekent óók dat bedrijven niet alleen met elkaar te maken hebben in sectoren, maar steeds meer in clusters. Kennis wordt productief door innovatie. De industrie en dienstensector worden enorm beïnvloed door de digitalisering. Erik Brynjolfsson en Andrew McAfee spreken dan ook van ‘The Second Machine Age’. Innovatie verloopt steeds sneller. Nieuwe technologieën worden sneller volwassen, maar raken ook sneller verouderd. De mobiele telefoon heeft er dertig jaar over gedaan om de markt te veroveren, social media deden dat in zeven jaar. De iPod van Apple is in 2001 doorgebroken en binnen twee jaar waren 1 miljoen exemplaren verkocht. Van de iPhone zijn twee jaar na zijn marktintroductie in 2007 al meer dan 20 miljoen exemplaren verkocht. De iPad (2010) overtreft dit, na twee jaar waren al bijna 70 miljoen exemplaren verkocht en op 19 november 2012 werd de miljoenste app toegelaten in de App Store. ICT verandert alle sectoren.3 Er wordt gesproken over industrie 4.0 maar zo komt er ook retail 4.0 en zorg 4.0. De halfwaardetijd van kennis neemt af. De combinatie van internationale herschikking en ICT leidt ertoe dat er nieuwe combinaties ontstaan van R&D, productie en verkoop in Nederland en productie elders. FME-CWM, TNO, het Ministerie van Economische Zaken, VNO-NCW en de Kamer van Koophandel pleiten naar analogie van de Duitsers voor Industrie 4.0. In zo’n industrie wordt veel uitbesteed naar bijvoorbeeld China, maar blijft ook veel industrie in eigen land omdat ICT efficiënte productie en voortdurende klantspecifieke aanpassingen mogelijk maakt. Landen en bedrijven worden door internationale en nationale concurrentie gedwongen zich te focussen op datgene waarin ze zich onderscheiden.* De doorontwikkeling van internationale waardeketens maakt dat mogelijk.4 In steeds meer sectoren filteren de sterke en zwakke punten zich uit tussen bedrijven en tussen landen. Duitsers zijn bijvoorbeeld ‘makers’ en goed in het bouwen van nieuwe energietechnologieën en duurzame energieopwekking. Nederlanders zijn ‘spaarders’ en goed in energiebesparing. Duitsers zijn goed in kwaliteitsproductie en Nederlandse bedrijven voegen daar out-of-the-box denken toe.5 In de zorg worden wonen, thuiszorg en medische zorg voor ouderen steeds vaker door verschillende aanbieders geleverd. Deze specialisatie betekent dat bedrijven, instellingen en *W aar in dit document gesproken wordt over ‘bedrijven’ gaat het ook over instellingen (werkgevers) in de zorg, de welzijnssector, het onderwijs etcetera.

3


hun werknemers op hun kerncompetentie bij de tijd moeten zijn en verder veel moeten samenwerken met anderen, in de regio, in de keten en over de grens.6 In de topsectoren werkt 26 procent van de bedrijven samen met partners, onder de innovatieve bedrijven in de topsectoren is dat maar liefst 71 procent.7 Van de samenwerkende bedrijven doen de meeste dat met andere bedrijven, een derde werkt samen met kennisinstellingen. Als we de cirkel ruimer trekken (alle sectoren en een ruimere definitie van innovatie) dan innoveert nog steeds 30 procent samen met een partner.8 Als bedrijven meer uitbesteden aan het buitenland, nemen de uitgaven aan R&D, logistiek en marketing toe. Bedrijven die uitbesteden produceren minder in Nederland, maar hebben nog steeds technische kennis nodig, naast een groeiend aantal communicatie en probleemoplossende vaardigheden.9 Sommige bedrijven beschikken zelf over de nieuwste technologie en vernieuwen die voortdurend om in de voorhoede te blijven. Deze bedrijven zitten op de nationale en vaak ook op de internationale ‘frontier’.10 Frontierbedrijven moeten zelf zorgen voor de nieuwste kennis. Bedrijven die niet zelf op deze frontier zitten, moeten de technologie en kennis van de frontierbedrijven zien over te nemen.11 Bedrijven zoeken andere bedrijven en kennisinstellingen op in economische clusters en innovatiesystemen. Clusters bieden urbanisatie- en lokalisatievoordelen, fysieke bereikbaarheid, internationale connectiviteit, de nabijheid van kennis (universiteiten) en de kwaliteit van de woonomgeving. Dit speelt – met variatie – in alle topsectoren.12 Maar ook daarbuiten kunnen bedrijven en instellingen voordelen hebben van de geografische nabijheid van bedrijven en instellingen uit de eigen sector of juist uit complementaire sectoren. Bedrijven zijn onderdeel van een innovatiesysteem, waarvan het karakter wordt bepaald door de technologie van de bedrijven die zich op de frontier van innovatie begeven.

2 Naast sectoren ook clusters en regio’s Vanouds gaf het bedrijfsleven via zijn sectorale organisaties zijn wensen door aan het beroepsonderwijs. Sociale partners hebben een rol in de bepaling van de kwalificatiestructuur en – dossiers. Via hun bestuurlijke rol in de kenniscentra zijn zij verantwoordelijk voor de leerplanontwikkeling en de examencriteria. Via de kenniscentra en de collectieve arbeidsovereenkomsten bepalen zij de kaders van de beroepspraktijkvorming. Dit systeem is ontstaan in de tijd dat sectoren er belang bij hadden dat werknemers een goede opleiding kregen voor het werk in de sector. Een gestandaardiseerde opleiding voor een gestandaardiseerde functie, waardoor ook mobiliteit van het ene naar het andere bedrijf mogelijk is. Bedrijven en instellingen zoeken elkaar nu ook steeds meer op op het terrein van innovatie en er ontstaan steeds meer regionale clusters. Die vormen ook een voedingsbodem voor ‘open innovatie’, waar aan de grenzen van organisaties nieuwe inzichten worden gedeeld en start-ups worden opgericht die leiden tot productontwikkeling en -diversificatie.13 De manier waarop bedrijven elkaar opzoeken verschilt en daardoor verschillen ook de counterparts waar het beroepsonderwijs mee te maken heeft. In de literatuur worden twee type clustereffecten onderscheiden: agglomeratieeffecten tussen bedrijven uit dezelfde sector (Marshall-externaliteiten) en agglomeratie-effecten tussen bedrijven uit verschillende (aangrenzende) sectoren (Jacobs-externaliteiten).14 Daarnaast zien 4 we ook varianten zonder regionale focus. Aan het beroepsonderwijs doen zich zo vier typen clustervorming voor.

4


• Er zijn ten eerste sectoren waar bedrijven in regionale clusters intensief samenwerken. De chemie is een voorbeeld, met zes sterke concentraties in de regio. Bij deze vorm spelen vooral Marshall-externaliteiten een rol. Als een regionale concentratie van bedrijvigheid uit dezelfde sector een bepaalde massa heeft bereikt ontstaan er gemeenschappelijke agglomeratievoordelen zoals dalende transportkosten, gemeenschappelijk gebruik van grondstoffen en gedeelde infrastructuur.15 Eén van de kenmerken hiervan is het weinig gevarieerde karakter van het type werkgelegenheid in de regio. Vanzelfsprekend heeft deze specialisatie van de regio gevolgen voor de opleidingen die worden aangeboden door onderwijsinstellingen. • Er zijn ook clusters die vooral bestaan uit regionale samenwerking tussen bedrijven uit verschillende sectoren, bijvoorbeeld Food & High Tech in Helmond cs en de combinatie van procesindustrie en logistiek in het Rijnmondgebied. Economische groei in regio’s ontstaat als gevolg van de diversiteit aan sectoren die in een regio bestaat, zogenaamde Jacobs of urbanisatie-externaliteiten. Diversiteit aan sectoren en dus aan ideeën biedt een gunstige voedingsbodem voor innovatie. Bedrijven zoeken elkaar op en hebben vooral baat bij elkaars aanwezigheid als hun taken enigszins verschillen.16 Economen noemen dat skill gerelateerdheid en dat is ook een voordeel als werknemers van de ene werkgever naar de andere willen of moeten overstappen.17 Deze diversiteit aan bedrijvigheid is in regio’s, veelal steden, noodzakelijkerwijs ook terug te zien in het diverse opleidingsaanbod van onderwijsinstellingen. Daarnaast is concurrentie tussen bedrijven in steden veelal groter, wat de noodzaak voor bedrijven om te innoveren verder versterkt.18 • Ten derde zijn er clusters die bestaan uit landelijke netwerken van bedrijven uit dezelfde sector die sterk samenwerken, maar weinig fysieke concentratie hebben. Een voorbeeld is de agrofood. Er is weinig regionale focus, de sector heeft een grote spreiding over Nederland. Het is van belang dat opleidingen niet overal hetzelfde gemiddelde aanbod leveren maar wel specialisaties organiseren om de laatste kennis te kunnen importeren in het beroepsonderwijs en beschikbaar te stellen. • Tenslotte is er clustervorming tussen bedrijven uit meerdere sectoren die intensief samenwerken in de keten, zonder regionale focus. Een voorbeeld is de procestechnologie, waar technologische toeleveranciers en procesbedrijven samenwerken. Bedrijven in de procestechnologie werken samen in het Institute for Sustainable Process Technology (ISPT), dat feitelijk actief is voor procesbedrijven in chemie, energie en voedingsindustrie. Het is niet toevallig dat ISPT gevestigd is in Amersfoort: het kantoor ligt bij het station en is bereikbaar voor professionals uit het hele land. Clustervorming versterkt geografische spreiding. Fysieke factoren als ligging aan de kust en de locatie van de steden bepalen van ouds de spreiding van de bedrijvigheid. Door clustervorming en de recente verstedelijking nemen de verschillen in het land verder toe. In deel I (Bedrijvigheid) hebben we de spreiding over Nederland in beeld gebracht. In sommige sectoren als de zorg en de handel is de bedrijvigheid en daarmee werkgelegen heid gelijkmatig gespreid. In andere sectoren, vooral topsectoren, zijn er grote uitschieters naar boven en beneden. Deze concentraties worden nog meer zichtbaar als we kijken naar clusters waarin innovatieve bedrijven bij elkaar trekken. Dit is in beeld gebracht in deel II (Innovatie en specialisatie). Elke topsector heeft wel zo’n vijf sterke en enkele kleinere clusters met innovatieve bedrijven. Ook in de andere sectoren zijn er vaak enkele concentraties zichtbaar, zij het vaak minder en minder sterk. Deze concentratie heeft consequenties voor het beroepsonderwijs, en vooral voor specifieke delen van het beroepsonderwijs. Van het mbo en zeker van het hbo wordt verwacht dat het drie doelen heeft: een algemeen verzorgende functie, een regiospecifieke functie en een rol voor de innovatieve hotspots van nationale betekenis (zie ook appendix 1).

5


Het beroepsonderwijs heeft de verzorgende functie voor alle studenten die een baan zoeken en voor alle bedrijven die werknemers nodig hebben. Overal in het land zijn leerkrachten en CV-installateurs nodig. Daarnaast wordt van het beroepsonderwijs verwacht dat het rekening houdt met de specifieke wensen van het bedrijfsleven in de regio. In de Randstad moeten mbo-ers trams kunnen onderhouden, in Arnhem elektrische trolleybussen en in Noord Nederland veerboten. En de NS heeft de opleidingen voor het treinonderhoud gelokaliseerd in Amsterdam en Zwolle, en wil dat het mbo daar op aansluit. En zo zijn er vele voorbeelden. Tenslotte heeft het beroepsonderwijs een rol om nieuwe kennis binnen te halen en te vertalen in nieuwe onderwijsconcepten. Ergens in het land moet de laatste kennis over elektrisch vervoer, over biobased chemie en over watertechnologie terecht komen in het mbo en het hbo. Dat gebeurt in ieder geval op díe plaatsen waar ook de innovatieve bedrijvigheid is geconcentreerd: daar is de nieuwste kennis aanwezig en daar zijn actueel opgeleide mensen nodig. Concentratie van verwante bedrijvigheid betekent ook dat het beroepsonderwijs goed op kan aansluiten op nieuwe innovaties. We zien nu ook in allerlei clusters Centra voor Innovatief Vakmanschap in het mbo en Centres of Expertise in het hbo ontstaan, die zich richten op jonge instromers en op werkenden. In het moderne beroepsonderwijs werken studenten en werkenden op echte locaties aan concrete oplossingen voor reële issues. Dat gebeurt in de Duurzaamheids fabriek in Dordrecht, bij Techwise in Twente en het Waterapplicatiecentrum van het Centre of Expertise Water in Leeuwarden. Anders dan bij bedrijfsscholen werken op deze plaatsen werknemers van meerdere bedrijven uit meerdere sectoren samen met jongeren in opleiding om praktische knelpunten in het werk op te lossen en tegelijkertijd jongeren en werknemers bij te scholen. Ook zo wordt bijgedragen aan innovatie, verdienvermogen en sectoroverstijgende samenwerking. Als de nieuwe kennis is gevaloriseerd in de voorhoede en vertaald in het onderwijs, kan dit nieuwe curriculum ter beschikking komen aan mboen hbo-instellingen elders in het land. Soms door de lesstof aan te bieden, soms door leerlingen van elders minoren op dit nieuwe vakgebied te laten volgen.

3 Uitdagingen voor het beroepsonderwijs Mbo en hbo spelen een rol in het faciliteren en verspreiden van innovatie. Enerzijds heeft het beroepsonderwijs als taak om de beroepsprofessionals die op zo’n frontier moeten opereren op te leiden en kan het zo een bijdrage leveren aan innovatie. Het is van belang dat de bij de frontierbedrijven ontwikkelde nieuwe concepten (1) snel bij hen tot waarde kunnen komen en (2) vervolgens ook door andere bedrijven toegepast kunnen worden. Anderzijds speelt het 6 beroepsonderwijs een rol bij de verspreiding van innovatie. Opleidingen moeten de sneller veranderende kennis en technologieën verwerken in hun onderwijs. De meest recente technologie moet van bedrijven en instellingen komen en het beroepsonderwijs heeft de expertise nodig dat te verwerken in (nieuwe) onderwijsvormen. Het vergt bereidheid en expertise van bedrijfsleven en van onderwijs om dat te organiseren. En het vergt meer investeringen die alleen gezamenlijk kunnen worden opgebracht. Het beroepsonderwijs heeft een rol om méér bedrijven te laten deelnemen aan deze innovatieve knooppunten. Van alle MKB bedrijven is volgens Panteia slechts 5 procent koploper, 17 procent is ontwikkelaar, 19 procent is toepasser en de overige bedrijven zijn volgers en niet-innovatieven.19 Dit geldt binnen topsectoren maar ook in andere sectoren: ergens komen nieuwe technologieën en concepten de sector binnen waarna ze verder

6


doorsijpelen. Sectoren hebben er belang bij om nieuwe kennis sneller te verspreiden over de sector en méér bedrijven te betrekken bij clusters. Bij een analyse die Birch maakte op verzoek van de installatiesector sector bleek dat niet meer dan 1 procent van alle installatiebedrijven aangesloten is bij de ruim twintig innovatieve clusterorganisaties die relevant zijn voor deze bedrijven.20 Het zou goed zijn als nieuwe kennis sneller opgepakt kan worden door méér bedrijven. Regionale netwerken van bedrijven en het beroepsonderwijs zijn hiervoor belangrijk. Omdat markten, klanten en technologieën blijven veranderen en het werk in steeds wisselende combinaties van bedrijven en instellingen gebeurt, hebben werknemers ook probleemoplossende samenwerkingscompetenties nodig. Werknemers werken binnen clusters en ketens samen met collega’s uit allerlei bedrijven en sectoren. Studenten moeten kunnen oefenen in reële situaties waarin nieuwe technologieën worden getest en toegepast. Dit vergt in de praktijk samenwerking tussen mbo-ers en hbo-ers en het is logisch dat ook op de onderwijswerkvloer al te organiseren. Steeds meer mboen hboinstellingen richten deze samenwerking ook al in. Dit gaat over de grenzen van sectoren en onderwijsrichtingen heen. Kennis circuleert en wordt productief als werkenden van het ene naar het andere bedrijf gaan. Deze dynamiek kan zelfs weer een belangrijke bron zijn van innovatie.21 Het gaat om werknemers die van baan veranderen, al dan niet na een tussenperiode van werkloosheid, en om zelfstandige professionals die hun klussen verrichten voor meerdere bedrijven. Dienstverbanden worden korter, variëren steeds meer en werkenden (en hun werkgevers) hebben te bewaken dat ze tot hun 67e aan de slag blijven. Tot nu toe bediende het publieke beroepsonderwijs slechts 20 procent van de markt voor leven-lang-leren maar in enkele regio’s komen brancheorganisaties en sociale partners bij elkaar om opleiding en arbeidsmarktmobiliteit met elkaar te verbinden.22 De regio wordt daarvoor steeds belangrijker omdat sinds 2006 meer mensen een nieuwe baan vinden buiten hun sector dan binnen hun sector, terwijl dat in de jaren daarvoor andersom was.23 Ook werknemers hebben belang intersectorale mobiliteit om in de regio te kunnen blijven wonen en werken. Het bedrijfsleven verwacht méér van het beroepsonderwijs, wil er méér in investeren (geholpen door middelen van regionale overheden), maar wil dat ook koppelen aan méér zeggenschap. Er ontstaan nieuwe vormen van governance en nieuwe vormen van regie. Er ontstaan steeds meer vormen van publiek-privaat bestuur op het niveau van het cluster of de regio en/of bij een specifiek centrum (CIV, CoE). Deze nieuwe vormen van bestuur gaan wringen met de klassieke vormen van bestuur en 7 verantwoording in het beroepsonderwijs, zoals uitgeoefend binnen scholen en, op het niveau van sectoren en sociale partners (denk ook aan de O&O fondsen). In de regio is er nog een nieuwe actor bij gekomen die het beroepsonderwijs sterker de regio in trekt. Steeds meer regio’s (gemeenten, provincies, regionale economic boards) voeren een eigen economisch beleid en bevorderen dat de triple helix tot een gezamenlijke strategie komt. Sommige provincies en gemeenten beschikken door de verkoop van energie-aandelen over een fors budget voor regionaal beleid, en alle gemeenten zoeken door de decentralisatie van arbeidsmarktbeleid en uitkeringskosten naar instrumenten om werkgelegenheid toe te laten nemen en werkloosheid terug te dringen. Ook regionale overheden willen zaken doen met het beroepsonderwijs.

7


4 Toekomstperspectief Er zijn in zeventien sectoren in een kleine honderd regionale concentraties van innovatieve bedrijvigheid aan te wijzen (zie deel II).24 Wij zijn in deel IV nagegaan of deze concentraties ook een eigen clusterorganisatie hebben. Soms is er nog geen clusterorganisatie. Soms hebben clusters een eigen en zelfstandig opererende clusterorganisatie. Soms zijn er regionale organisaties die weer samenwerken in of onderdeel zijn van een landelijke organisatie. Dit alles vloeit natuurlijk ook voort uit de aard van de technologie en de concurrentie. In de chemie zitten bedrijven uit de sector vaak fysiek bij elkaar omdat ze via buisleidingen aan elkaar leveren of gebruik maken van dezelfde haven. De agrarische sector is per definitie verspreid over het hele land. Er zijn nu circa 50 regionaal aanwijsbare en functionerende clusters met een landelijke betekenis en een eigen clusterorganisatie.25 Van de clusters met een clusterorganisatie hebben we in beeld gebracht hoe het beroepsonderwijs nu aangesloten is op deze clusters. In 30 gevallen is het beroepsonderwijs lid van het bestuur van de clusterorganisatie. Van deze clusters is twee derde inmiddels aangesloten op een CIV en/of CoE. Deze concentraties zitten vrijwel zonder uitzondering in de topsectoren. Overigens spelen de topsectoren niet altijd een coördinerende of monitorende rol ten aanzien van deze clusters en de CIV’s en CoE’s. Naast deze 50 clusters van landelijke betekenis, hebben regio’s en hbo instellingen met elkaar ook een groot aantal zwaartepunten van regionale betekenis.26 Ook daar is publiek-private samenwerking (PPS) relevant en wordt het nagestreefd. Daarnaast zijn er enkele landelijk opererende clusters die eveneens aansluiting zoeken bij het mbo en hbo. Voorwaarde voor succes is hier regie door sectoren (ook niet-topsectoren), dit vergt de aanwezigheid van georganiseerd bedrijfsleven. In enkele sectoren functioneert deze regie, in de meeste nog gebrekkig of is elke regie afwezig en functioneren topsector, kenniscentrum en O&O fondsen nog als gescheiden werelden. Te identificeren is voor welke sectoren en regio’s deze regierol belangrijk is en met hen kan worden besproken wat ze nodig hebben voor deze regierol. Veel sectoren hebben dit immers zelf ook al op de agenda staan. Er zijn door de topspelers (bijvoorbeeld de ondertekenaars van het Techniekpact) geen kwantitatieve ambities uitgesproken aangaande PPS. Het Techniekpact heeft wel als ambitie: ‘In 2020 is rond elk 8 innovatiecluster binnen de topsectoren een PPS in het mbo en hbo gerealiseerd. Op deze manier wordt de succesvolle opzet van PPS-en zoals de Centra voor Innovatief Vakmanschap en de Centres of Expertise nog sterker gekoppeld aan die kennisgebieden die voor de topsectoren relevant zijn en kunnen doorlopende leerlijnen ontstaan. Door de PPS-en te richten op die regionale economische zwaartepunten die aansluiten bij de kennisinfrastructuur van de topsectoren wordt een doelmatige organisatie van het onderwijs gerealiseerd.’ Van de circa 100 aanwijsbare concentraties heeft de helft nu een clusterorganisatie. Er zijn plannen om nog eens enkele tientallen concentraties van bedrijven uit te bouwen tot een georganiseerd cluster. Van de honderd aanwijsbare concentraties is een derde aangesloten op een CIV of CoE. Het aantal publiek-private zwaartepunten zal toenemen, onder meer via het Regionaal investeringsfonds mbo.27

8


Op dit moment loopt naar schatting 1 procent van de begroting van mbo en hbo instellingen via een publiek-privaat bestuurd centrum.28 De overige 99 procent van de financiële middelen van het beroepsonderwijs loopt dus nog voor 99 procent via de ROC’s (binnen de randvoorwaarden van de sectoraal georganiseerde kwalificatiestructuur en competentieprofielen) respectievelijk de hbo instellingen. Met het Regionaal Investeringsfonds MBO wordt er gedurende enkele jaren opnieuw een bedrag van circa 2 procent van de middelen voor mbo onder PPS gebracht. De rol van clusters zal in de toekomst groter worden en zij zullen ook steeds meer zaken willen doen met het beroepsonderwijs. Ook innovatieve bedrijven buiten de letterlijke regio van het cluster zullen gebruik maken van de innovatieve kennis van het cluster. Het aantal innovatieve bedrijven (koplopers en ontwikkelaars) is honderden malen groter dan het aantal bedrijven dat nu deelneemt aan een CIV of CoE. Bij uitbreiding van publiek-private samenwerking zou deze aanpak zo’n 20 procent van de begroting van een mbo- of hboinstelling kunnen beslaan (de resterende 80 procent kan dan nog worden bestuurd via hbo instellingen en ROC’s). Deze 20 procent vindt dan niet meer plaats in de marge, en dat vergt aanpassing van de huidige governance systemen. Er zou van de huidige vorm van toezicht door de Inspectie kunnen worden afgeweken (‘opting out’) indien de betreffende sectoren en clusters in beeld brengen: • dat er sprake is van een technisch en economisch compleet systeem; • dat ze een visie en strategie hebben op dynamiek en beroepsonderwijs en dat ze verantwoordelijkheid nemen voor specifieke prestaties; • dat ze een passende organisatievorm verantwoordingsmechanisme hebben. De eerste 1 procent kon worden vormgegeven met het koopkrachtige bedrijfsleven. Bij uitbreiding van deze samenwerking zullen ook andere financieringsmodellen gevonden moeten worden. Bedrijven en instellingen zullen op allerlei manieren hun commitment willen vormgeven. Met deze werkwijze is al ervaring opgedaan met de huidige CIV’s en CoE’s. Deze ervaring is te benutten voor uitbreiding van PPS.

9


Appendix 1 Functies van het beroepsonderwijs

Landelijke speerpunten Aansluiting bij de regio Brede algemene opleidingen

Ambities

Criteria

Instrumenten

Financiering

Een landelijk erkende bijdrage aan onderzoek en expertiseontwikkeling op enkele terreinen.

Aansluiting bij topsectoren en universiteiten, landelijke kenniscentra. Onderzoek en valorisatie.

Lectoraten, Professionele masters, Centres of Expertise, Centra voor Innovatief Vakmanschap, samenwerking universiteiten, EU-netwerken.

CoE- en CIVfinanciering, NWO (promotiebeurs voor leraren, topsectoren), EU, Horizon 2020, SIA-RAAK, Topsectoren.

Opleidingen en onderzoek sluiten aan bij de aard en behoeften van regionale bedrijven en instellingen.

Lid van regionale netwerken en clusters. Praktijkonderzoek en opleidingen voor bedrijven. Additionele inkomsten.

Onderzoeksopdrachten, netwerkanalyses.

SIA-RAAK, SIAZwaartepunten, MIT, IPC (EZ), WBSO & RDA, Contract research, MBO-investeringsfonds.

Elke student verwerft een diploma dat een goede toegang geeft tot de arbeidsmarkt.

Kwaliteit, uitval, doorstroom naar de arbeidsmarkt, tevredenheid werkgevers.

Relaties in de keten VO-MBO-HBO, stages.

Prestatie-afspraken met HBO- en MBOinstellingen.

10


Noten 1 R. Hausmann & C. A. Hidalgo et al. (2011). The Atlas of Economic Complexity. Cambridge MA: Puritan Press; B. van Ark, van B. & Jäger, K. Intangible Capital in the Netherlands and its Implications for Future Growth. The Conference Board, Washington 2010; Bart Los, Marcel Timmer& Gaaitzen de Vries, De concurrentiepositie van Nederland in mondiale waardeketens. ESB 10 juli 2014. 2 WRR, Naar een lerende economie. Investeren in het verdienvermogen van Nederland. AUP 2013; Hausmann, R., & Hidalgo, C.A. (2013) How will The Netherlands earn its income 20 years from now? A growth ventures analysis for the Netherlands Scientific Council for Government Policy (WRR). 3 Erik Brynjolfsson & Andrew McAfee, The Second Machine Age: Work, Progress, and Prosperity in a Time of Brilliant Technologies, W.W. Norton, New York 2014. 4 Baldwin, Richard (2012), Global supply chains: why they emerged, why they matter and where they are going, CEPR Discussion Paper, No. 9103. 5 Bedrijven gaan huwelijk aan met Duitsers. FD 11 september 2014. 6 Paul Osterman & Anfrew Weaver, Skills and Skill gaps in manufacturing. In Richard Locke & Rachel Wellhausen (ed), Production in the Innovation Economy. MIT Press, Cambridge, Mass 2014. 7 Y.M. Prince, Samenwerken bij vernieuwing in de topsectoren. Panteia 2014. 8 CBS/CIS 2010. 9 Ebel Berghuis, Labour market consequences of international fragmentation of production. PhD Thesis, Vrije Universiteit 2014. 10 R. Griffith, S. Redding, & J. van Reenen (2004), Mapping the Two Faces of R&D: Productivity Growth in a Panel of OECD Industries. Review of Economics and Statistics, 86, 883–895. 11 Bartelsman, Haskel en Martin komen op basis van gegevens voor Groot-Brittannië tot de stelling dat binnen een land achterblijvende bedrijven gemakkelijker convergeren naar de nationale top en minder gemakkelijk naar de internationale frontier. Het is volgens hen gemakkelijker om te leren van de beste bedrijven in eigen land dan van frontier-bedrijven in andere landen. Eric Bartelsman, Jonathan Haskel & Ralf Martin. Distance to which frontier. Evidence on productivity convergence from international firm-level data. Maart 2006. 12 Topsectoren en regio’s, De relatie tussen vestigingsplaatsfactoren en de concentratie van de topsectoren. Frank van Dongen, Olaf Jonkeren & Otto Raspe. PBL 2014 13 Chesbrough, Henry W., Open innovation. The new imperative for creating and profiting from technology. Harvard Business School Press, Boston 2003. 14 A. Marshall, Principles of economics. Macmillan, London 1890. J. Jacobs, The economy of cities. New York, Random House 1969. 15 R. Paci & S. Usai, (1999). The role of specialisation and diversity externalities in the agglomeration of innovative activities. University of Cagliari and CRENoS; C. Beaudry & A. Shiffauerova (2009) Who is right, Marshall or Jacobs? The localization versus urbanisation debate. Research policy Vol 38, 318-337; P. Krugman (1991). Geography and Trade. The MIT Press, Cambridge, MA. 16 Suzanne Kok & Bas ter Weel, Florerende steden door verbonden taken. ESB 10 juli 2014. 17 Frank Neffke & Ljubica Nedelkoska, Skill-gerelateerdheid in de arbeidsmarkt van de provincie Zuid-Holland. 2012. 18 Beaudry & Shiffauerova 2008. 19 Petra Gibcus e.a., Technologische en sociale innovatie in een concurrerende markt. Innovatie- en concurrentiemonitor topsectoren 2012. Panteia/RSM, november 2013. 20 Eveleens, C., O. Paling & J.P. van den Toren, Atlas van de technische installatiebranche. Innovatieve clusters in kaart. Birch consultants 2013. 21 Carmelo Peirpaolo Parello stelt in een recente modelmatige analyse dat arbeidsmobiliteit een grotere bijdrage levert aan innovatie dan scholing van werkenden, het instrument waar vaak als eerste aan wordt gedacht. C.P. Parello, Labor market rigidity and productivity growth in a model of innovation-driven growth Economic Modelling, Volume 28, Issue 3, May 2011, p. 1058-1067. 22 Brainport heeft de commissie arbeidsmarktaanpak Zuidoost-Nederland en experimenteert met Let’s Connect om mobiliteit te vergemakkelijken, Twente heeft de coöperatie Techwise en de Amsterdam Economic Board (AEB) heeft een stuurgroep HCA. 11 23 In ieder geval geldt dit vanaf 2008; vanaf dat jaar wordt het gemeten in de OSA Arbeidsaanbodpanels (nu SCP). 24 Elke telling is arbitrair, maar in deel II tellen wij in totaal 76 sterke innovatieve concentraties en 19 minder sterke. 25 Van de 76 innovatieve concentraties zoals geteld in deel II hebben er 49 een eigen clusterorganisatie. 26 SIA, Zwaartepunten ın beeld. Op weg naar robuuste samenwerkingsverbanden. 2013. 27 In de eerste aanmeldperiode werden 37 aanvragen ingediend en 18 gehonoreerd. 28 De totale uitgaven van de rijksoverheid aan mbo en hbo bedragen 6,8 miljard euro. Uit de beschikbare informatie van alle gestarte centra blijkt dat 341 bedrijven actief participeren in de Centra voor innovatief vakmanschap, en ruim €4 mln hebben geïnvesteerd. Bij de Centres of expertise zijn bijna 1000 bedrijven als partner aangesloten. Deze investerende bedrijfspartners hebben ruim €13 mln. geïnvesteerd. Als we kijken naar de cofinancieringseisen voor de centra mogen we aannemen dat de mboen hbo-instellingen er zelf tenminste circa 60 miljoen hebben ingebracht. Daarnaast hebben Platform Bèta Techniek, het ministerie van OCW (voor het hbo) en regionale overheden geïnvesteerd in de eerste vier jaren van het centrum.

11


Factbook Innovatie, clusters en beroepsonderwijs

Birch Consultants September 2014

1

Deel I: Bedrijvigheid Concentraties van werkgelegenheid

2

Agrofood

Bouw

3

Chemie

Creatieve Industrie

4

Energie

Financiële en zakelijke dienstverlening

5

Gezondheid

Handel

6

HTSM

ICT

7

Leisure

Life Sciences & Health

8

Logistiek

Overheid & Onderwijs

9

Overige Maakindustrie

Tuinbouw en Uitgangsmaterialen

10

Water

Toelichting concentraties van sectoren In dit factbook wordt inzicht gegeven in de economische structuur door per sector de spreiding van de werkgelegenheid in Nederland weer te geven (per landsdeel). De werkgelegenheid is per COROP-gebied weergegeven aan de hand van locatiequotiënten (LQ). Door middel van LQ kan worden nagegaan of een sector in een regio onder- of oververtegenwoordigd is ten opzichte van de gemiddelde vertegenwoordiging van de sector in Nederland. Deze vergelijking is gebaseerd op de werkgelegenheid in een sector die vervolgens geoperationaliseerd is doormiddel van het aantal banen (CBS, 2010; PBL, 2012). Een locatiequotiënt van 1 houdt in dat de concentratie van de betreffende sector in het COROP-gebied gelijk is aan de concentratie van de sector in Nederland als geheel. Om vergelijking van relatieve concentraties tussen sectoren en tussen landsdelen mogelijk te maken is gekozen voor een vaste schaal bij de weergave van de relatieve concentraties: • < 0,50: Ondervertegenwoordiging • 0,50 - 0,75: Lichte ondervertegenwoordiging • 0,75 - 1,25: Gemiddelde (Nederland)

• 1,25 - 1,50: Lichte oververtegenwoordiging • 1,50 - 3,00: Oververtegenwoordiging • > 3,00: Zware oververtegenwoordiging 11

Deel II: Innovatie en specialisatie Innovatieve en economische clusters, en innovatieve projecten

12

Agrofood S&O arbeidsjaren 2012

Noord-Nederland Belangrijk voor de productie en verwerking van zuivel en akkerbouw (Dairy Campus)

Noordwest-Nederland Belangrijk voor de verwerking en distributie van agrofood producten CIV/CoE en focusgebied 3. CoE Open Teelten

Oost-Nederland Belangrijk voor productie, verwerking, veredeling en distributie van agrofood producten. Sterke focus op kennisontwikkeling en fudamenteel onderzoek (Food Valley)

3

CIV/CoE en focusgebied 1. CoE Agrodier: Dierlijke productiesector 4. CIV Agri Food: Food, akkerbouw, pluimvee, melkveel, varkenshouderij

Zuidwest-Nederland Belangrijk voor de overslag van grondstoffen,productie van ZuidWest-Nederland plantaardige vetten en zuivelproducten Belangrijk voor de overslag van grondstoffen, (Biobased Delta)

productie van plantaardige vetten en

1

2

10 11

X

Zwaartepunten Christelijke Hogeschool Ede: Service innovation Food Valley

4

CIV/CoE en focusgebied zuivelproducten 10. CIV Passie voor Biobased 11. CoE Biobased Economy (BBE): Biobased Products en Biobased Energy

Oost-Brabant Belangrijk voor voedselproductie en – verwerking door agro & foodcomplex. Focus op technology, health en logistics (Agrifood Capital) Greenport Venlo Focus op logistiek

Innovatieve projecten (penvoerder locatie)*

CIV/CoE en focusgebied 2. CoE Food: Duurzame voedselproductie, gezonde productsamenstelling, beleving van voedsel door de consument

Innovatief/ economisch cluster

Zwaartepunten HAS: Bio-based

CIV/CoE

* Diverse projecten van o.a. Europees Kaderprogramma, SIA Raak, innovatieprestatiecontracten en Pieken in de Delta (N.B. alle partners van innovatieprestatiecontracten zijn zichtbaar op de kaart)

Figuur gemaakt door Birch Consultants

13

Bouw

Utrecht Specialisatie: Green buildings; energieneutraal werken en wonen; duurzame Herontwikkeling (verduurzaaming gebouwde omgeving in combinatie met installatie, industrie en energie)

Overijssel Specialisatie: Energiebesparing in de bouw, onderhoud en restauratie, duurzaamheid

Delft Specialisatie: architectuur en stedenbouw (ClickNL Built Environement)


Zwaartepunt Hogeschool Zuyd: Transities naar een duurzaam gebouwde omgeving

Innovatief/ economisch cluster X

CIV/CoE



14

Chemie

Chemie S&O arbeidsjaren 2012 Zaanstreek Veel specialistische bedrijven op het terrein van katalysatoren en ook een aantal op het terrein van polymeren

Noordoost-Groningen Specialisatie: basis chemie, industriële vezels en harsen. In Delfzijl produceert Teijin Aramid de grondstof aramide die in Emmen tot vezels wordt verwerkt

Amersfoort Veel specialistische bedrijven op het terrein van katalysatoren en ook een aantal op het terrein van polymeren

5

Chemiecluster Emmen In Zuidoost-Drenthe zijn binnen de BBE de (top)sectoren Agro & Food, Tuinbouw en uitgangsmaterialen en Chemie goed vertegenwoordigd (Kenniscampus Emmen) CIV/CoE en focusgebied 5. CoE Smart Polymeric Materials, Green PAC: Bio -polymeren, -vezels en – composieten

7

Noordelijk Flevoland Compoworld: hoogwaardige composieten (thermoharders, thermoplasten met droge vezels (composietcluster)

Zuid-Holland Meer dan 45 chemische bedrijven en 5 raffinaderijen vormen hier een van 's werelds grootste olie- en chemie clusters. Specialisatie petro- en bulk chemie, basis chemicaliën CIV/CoE en focusgebied 9. CoE Sustainable Mainport Innovation: Fysieke distibutie en warehousing, evenementenlogistiek, service & maintenance, retail logistiek, zorg logistiek, HCA, productie logistiek, Mainport logistiek, city logistiek, havenlogistiek, service logistiek, supply chain management, logistieke knooppunten en interregionale netwerken, warhousing/VAL/VAS, agro logistiek, trade facilitation 12. CIV Maintenance en procestechniek: Maintenance en procestechniek

Oost Nederland Specialisatie: composieten, harsen en industriële vezels (Polymer Science Park)

6

CIV/CoE en focusgebied 6.CIV IJ5lab: Chemische, biologische en medische technologie 7. CIV Polymeren, Coatings en Composieten: Polymeren, Coatings en Composieten

9 12 10 11

Zuidoost Brabant en Midden en Zuid Limburg Specialisaties: basis chemie, plastics, composieten en harsen (Chemelot) CIV/CoE en focusgebied 8. Chemelot Innovation and Learning Labs (CHILL): Slimme materialen, functionele verbindingen, biobased materialen, energieoplossingen, materialen voor de bouw

Innovatieve projecten (penvoerder locatie)* Innovatief/ economisch cluster X

CIV/CoE


Zuidwest-Nederland Specialisatie: basis chemicaliën, biobased (Biobased Delta) CIV/CoE en focusgebied 10. CIV Passie voor Biobased 11. CoE Biobased Economy (BBE): Biobased Products en Biobased Energy

8

Zwaartepunten Avans: CoE BBE HAS Den Bosch: Bio-based


15

Creatieve Industrie

Utrecht Specialisatie: creatieve zakelijke dienstverlening, applied gaming, design, media, cultuur (Economic Board Utrecht)

S&O arbeidsjaren 2012

CIV/CoE en focusgebied 13. CoE U Create Zwaartepunten Hogeschool voor de Kunsten Utrecht: Interactieve Media

Groot Amsterdam Specialisatie: media, ICT, entertainment, mode, cultureel erfgoed, cultuur (ClickNL Cultural Heritage, Gaming , CI Next en Media en ICT; Amsterdam Campus)

Groningen Specialisatie: muziekdiensten

CIV/CoE en focusgebied 14. CoE Creatieve Industrie ICT Zwaartepunten Rietveld Academie: Lectoraat Arts & Public Space

Groot Rijnmond Specialisatie: architectuur, vormgeving, nieuwe media (ClickNL Built Environement) Zwaartepunten Hogeschool Kunsten Den Haag: ‘Opschalen’ van het inventariserend onderzoek naar de aanwezigheid van nieuwe visualisatie- en productiemiddelen Zwaartepunten NHTV: Digital Entertainment


Enschede CeeCee: Media Design, architectuur.

14

13

Arhnem Nijmegen Specialisatie: mode, design, creatieve zakelijke dienstverlening, cultuur (ClickNL Next Fashion) Zwaartepunten Artez: Mode, vormgeving en creatieve economie

Eindhoven Specialisatie: mode, (industrial) design, cultuur (ClickNL Desing)

CIV/CoE



16

Energie S&O arbeidsjaren 2012

17

16 Energy Valley In Noordelijk Groningen ligt de focus op: energiebedrijven en Eemshaven CIV/CoE en focusgebied 16. CIV Energie-Eemsdelta: Fossiele energie en windenergie 17. CoE Energy: Duurzame energievoorzieningen Zwaartepunten Hanzehogeschool Groningen: CoE Energy

Noordwestvleugel Randstad Focus op: energietransitie, vergroening, ICT en elektrisch vervoer

Oost Nederland Focus op: duurzame energie innovations; duurzame mobiliteit, smart grids en zoneenergie (Energie en (Milieutechnologiecluster)

Zuid-Holland In Rotterdam Rijnmond ligt de focus op: energiebedrijven en havenactiviteiten CIV/CoE en focusgebied 9. CoE Sustainable Mainport Innovation: Fysieke distibutie en warehousing, evenementenlogistiek, service & maintenance, retail logistiek, zorg logistiek, HCA, productie logistiek, Mainport logistiek, city logistiek, havenlogistiek, service logistiek, supply chain management, logistieke knooppunten en interregionale netwerken, warhousing/VAL/VAS, agro logistiek, trade facilitation

9

CIV/CoE en focusgebied 15. Sustainable Electrival Energy CoE (SEECE): Decentrale opwekking, decentrale opslag en e-mobility, smart grids, energieneutraal bouwen 18.. CoE Sustainable Electrical Energy: Decentrale opwekking, decentrale opslag en e-mobility, smart grids, energieneutraal bouwen

18 15

Zwaartepunten Hogeschool Zeeland: De Ruyter


Zuidoost Noord Brabant Focus op: duurzame energie, innovaties solar

Zwaartepunten Hogeschool Zuyd: Transities naar een duurzaam gebouwde omgeving

CIV/CoE



17

Financiële en zakelijke dienstverlening

Flevoland Specialisatie: Financiële en zakelijke dienstverlening

Noordvleugel Financiële en zakelijke dienstverlening (Cluster financiële en zakelijke dienstverlening Amsterdam)

Zuidvleugel Specialisatie: banken en pensioenen

Gelderland banken verzekeringswezen, pensioenfondsen en zakelijke diensten als R&D, computer- en informatietechnologie en consultancy


CIV/CoE



18

Gezondheidszorg Friesland Specialisatie: Zorg als bron voor (technologische) vindingen, innovatieve behandelmethoden en -concepten en voor nieuw ondernemerschap

Groningen Specialisatie: Healthy Ageing, comerciële zorg (HANNN)

31

CIV/CoE en focusgebied 31. CIV Healthy Ageing: Maatschappelijke en economische uitdagingen in de zorgsector

Drenthe Specialisatie: Zorg – dienstensector, Maatshappelijke zorg, Healthy Ageing Noordvleugel-Randstad Specialisatie: Zorginnovatie, E-Health Zwaartepunten Windesheim: Expertisecentrum Dementie

Zwaartepunten •Hogeschool Utrecht:Zorg en Technologie •Inholland: Gezonde samenleving

Zwaartepunten Haagse Hogeschool: Kwaliteit van leven, gezondheid en techniek

Zeeland Specialisatie: ‘Kort verblijf’-zorg, nietcomplexe medische ingrepen in combinatie met recreatief verblijf

Zwaartepunten HAN: CoE Sneller Herstel

Zwaartepunten Codarts Rotterdam: Excellence and wellbeing

Keyport Specialisatie: innovatieve zorgconcepten in combinatie met wonen en welzijn (o.a. domotica en internetconsultatie)


CIV/CoE


Limburg Specialisatie: Systems & care Brabant Specialisatie: Zorgeconomie – gezonder ouder worden, in combinatie met technologie, ICT, farma, voedsel en design Zwaartepunten Fontys: Zorg en Technologie

CIV/CoE en focusgebied 32. CoE Innovatieve Zorg en Technologie 33. CIV Zorgtechniek Limburg

33 32


19

Handel

Metropoolrego Amsterdam Handel en Logistek

Greenport duin en Bollenstreek: Specialisatie: internationale bloembollenhandel en -export

Greenport Aalsmeer Specialisatie: Sierteelt, veredeling, veiling, productie en handel

Greenport Westland-Oostland Specialisatie: glastuinbouwsector in combinatie met handel, logistiek en dienstverlening

Arnhem – ClickNL Next Fashion Specialisatie: mode en textiel: ontwerp, productie en handel

Rotterdam Mainport – knoopunt voor bredere productie en distributieketens


CIV/CoE



20

High Tech Systems & Materials S&O arbeidsjaren 2012

Utrecht Specialisatie: HTSM diensten

Drenthe Specialisatie: sensortechnologie

Flevoland Specialisatie: luchtvaart, composieten

Twente Specialisatie: nanotechnologie, materials, ICT

Groot Amsterdam Specialisatie: ICT, Luchten ruimtevaartechniek

CIV/CoE en Focusgebied 18. Tech for Future, CoE HTSM Oost: Hightech mechatronica, nanotechnologie, smart materials, kunststoffen, ICT 19. Tech your Future, CoE HTSM Techniekonderwijs: Meer technici in het onderwijs 23. CIV Techwise

Velsen Specialisatie: Metaal en staalindustrie

18 23

Delft Specialisatie: lucht en ruimtevaart (Ruimtevaart/ Luchtvaartcluster)

25

20


CIV/CoE en focusgebied 22. CIVON: Ondersteunen van innovatievragen uit de markt met innovatieve oplossingen

22

24


Zwaartepunten Saxion: Tech for Future, Tech your Future, Living Technology

Arnhem-Nijmegen Specialisatie: components and circuits, health and technology, robotica

Rijnmond Zuidoost-Zuid-Holland Specialisatie: industrie gerelateerd aan scheepsbouw en luchtvaart CIV/CoE en focusgebied 25. CIVOM:Onderhoud Mobiliteit

19

Drunen – Metal Valley Specialisatie: Metaal en machineindustrie, engineering

26

21

Brainport regio ((Zuidoost-Brabant en Limburg) Specialisatie: semiconductors, lighting, printing, solar, medtech, materials, automotive, photonica, components (Automotive Campus, High Tech Campus) CIV/CoE en focusgebied 20. Automotive CoE: Cooperative mobility, electric vehicle, vehicle efficiency, vehicle guidance, platform electrification 21.CIV M.A.C.: Automotive Systems 24. CIV Teclab: Productietechnologie 26. CoE High Tech Materials Manufacturing: High Tech industry, innovatieve productietechnieken Zwaartepunt Fontys: HTSM

CIV/CoE



21

ICT Groningen Specialisatie: Groningen Internet Exchange – in combinatie met LOFAR-glasvezelnet

Noordvleugel-Randstad Specialisatie: ICT diensten en toepassingen. big data, smart cities, ICT & E-science, en media (ClickNL Gaming, CI Next en Media en ICT; Amsterdam Campus; Mediacluster Hilversum)

Zuidvleugel Specialisatie: Telecom en ICT

Twente Specialisatie: ICT


CIV/CoE



22

Leisure Noord Nederland Toerisme en recreatie, vrijetijdseconomie

Flevoland Vrijetijdseconomie – voorzieningen, cultuur, natuur en evenementen

Drenthe Vrijetijdseconomie in combinatie met zorg, cultuur, natuur en sport

Noord-Holland Noord Vrijetijdseconomie NoordvleugelRandstad Toerisme, accomodatie voor beurzen en congressen

Overijssel Toerisme en duurzame ontwikkeling, routenetwerken en cultuur en natuur

Zoetermeer Leisure, kunst en cultuur, evenementen, sport en recreatie

Twente Toerisme - cultuur en natuur en international profilering Zuidwest (Leisure Hotspot Breskens) (kust)toerisme, vrijetijdseconomie, visserij en zeezeilvaart, sport


27

Brabant Sport, cultuur, vitaal platteland, vrije tijdseconomie en natuur, water en landschap CIV/CoE en Focusgebied 27. CoE Tourisme, Leisure & Hospitality (CELTH): Gastvrijheidsindustrie Zwaartepunten NHTV: Toerisme, Leisure en Hosplitatality

Limburg Leisure – vrijetijdsbesteding, toerisme en cultuur

CIV/CoE



23

Life Sciences & Health S&O arbeidsjaren 2012

31

Healthy Ageing Network Healthy Aging Northern Netherlands Focus op: Network healthy ageing, biobank Lifelines,Northern Centre of Excellence Healthy Netherlands Ageing

Focus op:

Amsterdam Biomed Cluster (Metropool Regio Amsterdam) Focus op: oncologie, cognitieve neurowetenschappen en neuroimaging, cardiovasculair en infectieziekten (Amsterdam Science Park; AMC Medical Business Park)

Medical Delta Focus op: targeted molecular diagnostics, image and image guided medicines, interventions and care en vitaliteit (Leiden Bioscience Park; Delft Biotech Campus)

29

CIV/CoE en focusgebied aging, 31. CIV healthy Healthy Ageing: biobank Li Maatschappelijke en economische uitdagingen in de zorgsector

Utrecht Life Sciences Focus op: public health, oncologie, 'regenerative medicine', stamcellen, veterinaire geneeskunde, functional foods Utrecht Life Sciences (Science Park Utrecht)

Focus op: public

health, oncologie, Zwaartepunten Hogeschool Utrecht: Zorg & Technologie 'regenerative

30

CIV/CoE en focusgebied 29. CIV LiS academy en LiS Engineering: precisietechniek 30. CoE Generade: Genomics

Health Valley / Red Medtech Highway Focus op: cognitieve neurowetenschappen, moleculaire diagnostiek, nanotechnologie, technische geneeskunde, care and cure robotica en e-Health (Willemspoort Food&Health; Pivot Park, Novio Tech Campus)

Zwaartepunten Haagse Hogeschool: Kwaliteit van leven, gezondheid en techniek Hogeschool Leiden: CoE Generade: Genomics

Zwaartepunten HAN: CoE Sneller Herstel

Maastricht Universitair Medisch Centrum Focus op: hart en vaatziekten, metabole aspecten, chronische aandoeningen, public health & primary care, geestelijke gezondheidszorg en neurowetenschappen (Health Campus; Keyport)


CIV/CoE en focusgebied 32. CoE Innovatieve Zorg en Technologie 33. CIV Zorgtechniek Limburg

Brainport Brainport Focus Focus op: medische technologie, farmacie, veterinaire op: medische technologie, farmacie, gezondheid en voeding en gezondheid (Groene Campus veterinaire gezondheid en voeding en Helmond; Food Technology park)

gezondheid

Zwaartepunten Hogeschool Zuyd: LSH

Zwaartepunten Fontys: Zorg & Technologie

CIV/CoE


33

32


24

Logistiek

Logistiek

Groot Amsterdam Ruimtelijk cluster met vele (lucht-) havengelieerde logistieke bedrijven: open overslagbedrijven, transportbedrijven (Logistiek cluster – Amsterdam Economic Board)

S&O arbeidsjaren 2012

CIV/CoE en focusgebied 35. CoE KennisDC Logistiek: Fysieke distibutie en warehousing, evenementenlogistiek, service & maintenance, retail logistiek, zorg logistiek, HCA, productie logistiek, Mainport logistiek, city logistiek, havenlogistiek, service logistiek, supply chain management, logistieke knooppunten en interregionale netwerken, warhousing/VAL/VAS, agro logistiek, trade facilitation

Utrecht Opslag- en overslagbedrijven, multimodaal knooppunt; distributiecentra. Versterking door samenwerking Port of Utrecht

Twente Op- en overslag op de as Rotterdam - Berlijn en verder Oost Europa. Alle modaliteiten Groot Rijnmond Ruimtelijk cluster vele havengelieerde logistieke bedrijfen: open overslagbedrijven, transportbedrijven

35

CIV/CoE en focusgebied 9. CoE Sustainable Mainport Innovation: Maritiem, procesindustrie (chemie), logistiek, energie, bouw, nieuwe maakindustrie 34. CIV de Logstisticus van de toekomst!

Zuid-Gelderland Logistiek gericht op uitwisseling drie modaliteiten: spoor, weg en binnenvaart

9

34

West Brabant Op- en overslag richting België en verder; relatie met maintenancebedrijven (Delta Regio)

Venlo Logistieke open overslagbedrijven; veel gericht op doorvoer naar Duitsland en verder; accent op verslogistieke bedrijven


Hogeschool Zeeland: De Ruyter

CIV/CoE


Midden Brabant Op- en overslag binnenvaartterminals; open overslag; accent op distributiebedrijven

Oost Brabant Distributie; open overslag terminals; Agrofood; High Tech Zwaartepunten Fontys: Kennis Distributie Centrum Logistiek


25

Overheid en onderwijs

Zwaartepunten Hanzehogeschool Groningen: Excellentie Onderwijs en Onderzoek

Zwaartepunten Hogeschool Utrecht: Weken en leren in de wijk (inclusive, innovatieve en secure society)

CIV/CoE en focusgebied 28. CoE Persoonlijk Meesterschap Zuid-Holland Specialisatie: international recht, vrede en veiligheid

Zwaartepunten Katholieke PABO Zwolle, Driestar, Ger HS Zwolle, De Kempel, Marnix, Iselinge: CoE Persoonlijk Meesterschap

The Hague Security Delta Specialisatie: nationale veiligheid, stedelijke veiligheid, forensisch onderzoek, veiligheid van vitale infrastructuur en cyber security Zwaartepunten Haagse Hogeschool: Goed bestuur voor een veilige wereld

28 Innovatieve projecten (penvoerder locatie)* Innovatief/ economisch cluster X

CIV/CoE



26

Overige maakindustrie

Groningen - Dutch Biorefinery Cluster Specialisatie: papier en kartonindutrie in combinatie met biobased economy

Arnhem – ClickNL Next Fashion Specialisatie: mode en textiel: ontwerp, productie en handel

Zuidwest Specialisatie: procesindustrie


CIV/CoE



27

Tuinbouw en Uitgangsmaterialen S&O arbeidsjaren 2012

Greenport Noord-Holland Noordg Zaadveredeling, bollenproductie, groenten, fruit en snijbloemen (Seed Valley)

CIV/CoE en Focusgebied 3. CoE Open Teelten

3 Greenport Aalsmeer Specialisatie: sierteelt, veredeling, vermeerdering, productie, de veiling en de handel

Greenport Duin- & Bollenstreek Specialisatie: bollen en bolbloemen

Greenport Westland-Oostland en Greenport Boskoop Glastuinbouw & boomteelt: toelevering, productie, handel & verwerking, dienstverlening en kennis. Specialisatie: groenten, snijbloemen, potplanten en pot- en container boomteelt CIV/CoE en focusgebied 36. CiV Tuinbouw en uitgangsmaterialen: Techniek, telen op afstand, biobased, veredeling, voedselveiligheid, internationale handel en plantgezondheid, nieuwe telen, internationale logistiek, marketing&retailmanagement, stadslandbouw


36 37

Greenport Gelderland Specialisatie: Groente en fruit, champignon, bloemen en (laan)boomkwekerij CIV/CoE en focusgebied 37. CoE Greenports

Greenport Venlo Specialisatie: G&F, champignon, bloemen, boomkwekerij, sterk handel & distributie centrum


CIV/CoE



28

Water S&O arbeidsjaren 2012 Groot Amsterdam Watertechnologie en deltatechnologie: specialisatie op intelligente watervoorziening met sensoren voor optimale waterkwaliteit, waterveiligheid en multifunctionele ontwikkeling, green economy uit water via reductie en hergebruik

41

38

Winschoterdiep in Groningen Maritiem: specialisatie schone, slimme schepen

Westelijk Friesland Watertechnologie: specialisatie op drink- en afvalwatertechnologie, industriewater. Deltatechologie: specialisatie op water en energie, sensoring, kruisvlak agrofood. Maritiem: specialisatie op jachtbouw zeilschepen, pleziervaartuigen (Watercluster Noord-Nederland)

Groot Rijnmond Deltatechnologie: waterbouw, waterveiligheid, energieopwekking in dijken, leefbare delta.(Deltatechnologie en Maritieme cluster) Maritiem: schone schepen, slimme schepen, winnen op zee en slimme havens CIV/CoE en focusgebied 9. CoE Sustainable Mainport Innovation: Maritiem, procesindustrie (chemie), logistiek, energie, bouw, nieuwe maakindustrie 40. CIV Maritieme Techniek: Maritieme technologie

9

40

CIV/CoE en focusgebied 38. CoE Watertechnology:Waterbesparing en waterhergebruik, sensortechnologie, industriewater, watersysteem, nutriënten en landbouw, water en energie 41. CIV Water: Watertechnologie, waterbeheer en watertechniek Zwaartepunten NHL Leeuwarden: Maritieme CoE

39 Innovatieve projecten (penvoerder locatie)* Innovatief/ economisch cluster X

CIV/CoE


Zeeland Deltatechnologie: waterbouw, grensvlak water-energie en water-agro met acquacultuur CIV/CoE en focusgebied 39. CoE Deltatechnologie: Aquatische ecotechnologie, civiele Techniek en deltamanagement Zwaartepunten Hogeschool Zeeland: De Ruyter


29

Overige zwaartepunten in het HBO

Zwaartepunten Hanzehogeschool Groningen: ondernemerschap en innovatie in een tijdperk van globalisering

Zwaartepunten NLH Leeuwarden: Vitale regionale samenwerking

Zwaartepunten Windesheim: PPS in technisch onderzoek; Kenniscentrum Strategisch ondernemerschap

Zwaartepunten Hogeschool van Amsterdam: Urban vitality

Zwaartepunten Haagse Hogeschool: Ondernemerschap en innovatie

Zwaartepunten Hogeschool Utrecht: Duurzaamheid

Zwaartepunten Hogeschool Rotterdam:Maatschappeli jke innovatie Zuid


Zwaartepunten Hogeschool Zuyd: Business Excellence

CIV/CoE Figuur gemaakt door Birch Consultants

30

Toelichting innovatie en specialisatie Innovatie is doorgaans een goede graadmeter voor toekomstige werkgelegenheid. Immers, bedrijven zullen alleen investeren in onderzoek en ontwikkeling als zij verwachten dat daar (nieuwe) toegevoegde waarde uit voortkomt. Daarom zijn aan het slot innovatieve clusters in beeld gebracht. Naast concentraties in werkgelegenheid zijn er ook concentraties van innovatieve bedrijvigheid en van de ontwikkeling en toepassing van hoogwaardige kennis. Deze economisch sterke clusters met een gunstig ondernemers- en vestigingsklimaat zijn een indicator voor innovatie. De innovatieve clusters zijn geïnventariseerd op basis van de gebiedsgerichte agenda’s van de programmagebieden Pieken in de Delta (RVO, 2014a; RVO, 2014b), de economische agenda’s van provincies en economic boards en een inventarisatie van innovatieve en economische clusters. Daarbij is gekeken naar de volgende innovatieprojecten (RVO, 2014b; RVO, 2014c): • 355 projecten uit Pieken in de Delta (alleen voor de topsectoren) • 2593 projecten uit Volginnovatie (Nederlandse en Europese regelingen) • 314 SIA RAAK projecten

• CIV’s en CoE’s inclusief focusgebied (Platform Bèta Techniek) • Zwaartepunten in het HBO zoals geïnventariseerd door Stichting Innovatie Alliantie (SIA, 2013) De locaties van de innovatieprojecten zijn gebaseerd op de locaties van de hoofdaanvrager/penvoerder, met uitzondering van de innovatieprestatiecontracten. Van deze projecten wordt de locatie van alle deelnemers weergegeven. De locaties van de zwaartepunten zijn gebaseerd op de locaties van de hogescholen die als penvoerder optreden. Tevens is in sommige gevallen een schaduw rondom locaties zichtbaar. Dit houdt in dat er meerdere organisaties met eenzelfde locatie op de kaart staan. Deze kaarten zijn per sector voor heel Nederland gemaakt. Hierin wordt een totaaloverzicht gegeven van alle bovenstaande indicatoren.

31

CIV’s en CoE’s op de kaarten 1 2

CIV/CoE CoE Agrodier CoE Food

Sector Agrofood Agrofood

22 23

3 4 5

CoE Open Teelten CIV Agri Food CoE Smart Polymeric Materials

Agrofood; T&U Agrofood Chemie

24 25 26

6

CIV IJ5lab

Chemie

27

7

10 11

CIV Polymeren, Coatings en Chemie Composieten Chemelot Innovation and Learning Labs Chemie CHILL CoE Sustainable Mainport Innovation Chemie; Energie; Logistiek; Water CIV Passie voor Biobased Agrofood; Chemie CoE Biobased Economy (BBE) Agrofood; Chemie

12

CIV Maintenance en procestechniek

Chemie

33

13 14 15

CoE U Create CoE Creatieve Industrie ICT Sustainable Electrical Energy CoE (SEECE) CIV Energie-Eemsdelta CoE Energy

Creatieve Industrie Creatieve Industrie Energie; HSTM

34 35 36

Energie Energie

Tech for Future CoE HTSM Tech your Future, CoE HTSM Techniekonderwijs Automotive CoE CIV M.A.C.

8 9

16 17 18 19 20 21

CIV/CoE CIVON CIV Techwise

Sector HSTM HSTM HSTM HSTM HSTM

28

CIV Teclab CIVOM CoE High Tech Materials Manufacturing CoE voor Toerisme, Leisure en Hospitality CoE Persoonlijk Meesterschap

29

CIV LiS Academy & LiS Engineering LSH

30

CoE Generade

LSH

31 32

CoE Healthy Ageing CoE Innovatieve Zorg en Technologie CIV Zorgtechniek Limburg

Gezondheidszorg; LSH Gezondheidszorg; LSH

Logistiek Logistiek T&U

37 38

CIV de Logisticus van de toekomst CoE KennisDC Logistiek CIV Tuinbouw en uitgangsmaterialen CoE Greenports CoE Water technologie

HSTM HSTM

39 40

CoE Delta Technologie CIV Maritieme Techniek

Water Water

HSTM HSTM

41

CIV Water

Water

Leisure

Overheid en Onderwijs

Gezondheidszorg; LSH

T&U Water

32

Deel III: Centra en betrokken onderwijsinstellingen Netwerkvisualisatie van de CIV’s, CoE’s en betrokken onderwijsinstellingen

33

Netwerk van CIV’s, CoE’s en de betrokken onderwijsinstellingen

CIV CoE

, , ,

MBO HBO Universiteit

34

Opvallende onderdelen van het netwerk

HTSM en Chemie Zuid-NL MBO, HBO en Universitair

Agrofood en T&U landelijk MBO, HBO en Universitair

HTSM Oost-NL MBO, HBO en Universitair

Op zichzelfstaande PPS’en met meerdere onderwijspartners

Energie, Chemie, HTSM Logistiek, Water in de regio Rotterdam MBO en HBO CIV CoE

Op zichzelfstaande PPS’en met één onderwijspartner

, , ,

MBO HBO Universiteit

35

Toelichting netwerk Deze netwerkvisualisatie is een weergave van de CIV’s en CoE’s en de instellingen die betrokken zijn bij deze centra. De betrokken onderwijsinstellingen zijn universiteiten, hogescholen en mbo-instellingen. Deze visualisatie laat de centra en instellingen zien en daarmee de onderlinge verhoudingen en plaatsen in het netwerk ten opzichte van elkaar. Er is onderscheid gemaakt tussen CIV’s (roze) en CoE’s (paars) en naar het onderwijsniveau van de instellingen (groen, blauw en donkerblauw). De layout van het figuur is op basis van spring-embedding. Dat betekent dat knooppunten die met elkaar verbonden zijn, dichter bij elkaar staan dan knooppunten die dat niet zijn. Centra met focus op agrofood nemen een vrij centrale plaats in in het netwerk omdat veel instellingen samenwerkingspartners zijn van het landelijke CIV Agri & Food. Daarnaast zijn er veel verbindingen te zien tussen regionale partijen zoals bijvoorbeeld in Oost Nederland, Zuid Nederland en het havengebied rondom Rotterdam. Tevens zijn er twee centra met meerdere partners die geheel losstaan van het netwerk. Dit betekent dat de betrokken instellingen geen verbinding hebben met andere centra. Ten slotte zijn rechts onderin vier centra zichtbaar die slechts één instellingen als partner hebben. Deze instellingen

hebben ook geen verbinding met andere centra. Methodische overwegingen In deze visualisatie zijn de verbindingen gebaseerd op samenwerking met CIV’s en CoE’s. Ongetwijfeld zijn de onderwijsinstellingen op andere manieren met elkaar verbonden, bijvoorbeeld via gezamenlijke plannen voor het regionaal investeringsfonds of via de brancheorganisatie. Deze verbindingen zijn in deze netwerkvisualisatie niet opgenomen.

36

Deel IV: Matching tussen clusters en PPS Overeenkomst op basis van (cross) sectorale focus en geografische oriëntatie

37

Matching clusters en PPS

Cluster

Fysieke hotspot

Clusterorganisatie

Dairy Campus

Leeuwarden

Dairy Campus

Mbo en hbo in bestuur of partner

Nordwin College, VHL Sectoraal

Kenmerken cluster Sectoraal/Cross Regionaal/ sectoraal landelijk

Regionaal

PPS

CIV Agri Food

CIV Agri Food Food Valley Chemiecluster Midden en ZuidLimburg Chemiecluster Emmen → waaronder: Kenniscampus Emmen Agrifood NoordoostBrabant

Wageningen

Food Valley NL

-

Sectoraal

Regionaal

Chemelot Campus

Chemelot Campus B.V.

-

Sectoraal

Regionaal Regionaal

Regionaal

Emmen

-

-

Cross sectoraal (Chemie en BBE)

Emmen

Kenniscampus Emmen

Stenden Hogeschool

Geen specifieke sector

Den Bosch e.o.

Agrifood Capital

HAS, Avans

Seed Valley

Enkhuizen e.o.

Seed Valley

Clusius

Sectoraal Regionaal Cross sectoraal (AF en T&U) Regionaal

Biobased cluster

Green Chemistry Campus Biobased Delta

Avans

Cross sectoraal (AF en Chemie) Regionaal

Diverse

ClickNL

HKU , HvA

Cross sectoraal

Regionaal en landelijk

Arnhem

ClickNL

HKU , HvA

Sectoraal

Regionaal

Eindhoven

ClickNL

HKU , HvA

Sectoraal

Regionaal

Amsterdam

ClickNL

HKU , HvA

Sectoraal

Landelijk

Amsterdam

ClickNL

HKU , HvA

Sectoraal

Regionaal

ClickNL →Waaronder: ClickNL Next Fashion →Waaronder: ClickNL Design →Waaronder: ClickNL Cultural Heritage →Waaronder: ClickNL Gaming

CoE Agrodier Chemelot Innovation and Learning Lab (CHILL)

Kenmerken PPS Sectoraal/Cross Regionaal/ sectoraal landelijk Landelijk met regionale Sectoraal meetingpoints Landelijk met regionale Sectoraal meetingpoints Cross sectoraal (AF en Biobased Economy) Landelijk

Sectoraal

Regionaal

CoE Smart Polymeric Materials

Sectoraal – wel groene chemie

Regionaal

CoE Food

Sectoraal Regionaal Cross sectoraal (AF en T&U) Landelijk

CoE Open Teelten CIV Passie voor Biobased CoE BBE

Cross sectoraal Cross sectoraal

Regionaal Regionaal

38

Cluster

→Waaronder: Click CI Next →Waaronder: Click Media en ICT →Waaronder: Click Built Environment Creatieve industrie en ICT cluster Utrecht

Fysieke hotspot

Clusterorganisatie


Amsterdam

ClickNL

HKU , HvA

Sectoraal

HKU , HvA

Cross sectoraal (CI en ICT) Regionaal

Hilversum

ClickNL

Delft

ClickNL

Utrecht

Economic Board Utrecht

Brainport Stichting Zuidoost -Brabant Zuidoost-Brabant Brainport →Waaronder: Automotive Campus Helmond -

→Waaronder: High Tech Campus

Eindhoven

Brainport ZuidLimburg

Zuid- Limburg

High Tech Twente

Enschede

Pivot Park

Oss e.o.

High Tech Campus Limburg Economic Development Kennispark Twente en techwise Stichting Pivot Park

Chemie Oost Nederland

Zwolle

Polymer Science Park


-

Sectoraal

Cross sectoraal (HTSM, LSH, energie)

Cross sectoraal Zuyd Hogeschool (Chemie, LSH) Kennispark: Saxion Techwise: Sectoraal

Kenmerken PPS Sectoraal/Cross Regionaal/ sectoraal landelijk

Regionaal

Cross sectoraal (CI en HKU , HvA bouw) Landelijk ROC midden Nederland, HKU, Hogeschool Cross sectoraal (CI en Utrecht ICT) Regionaal Cross sectoraal (Food & Technology, HTSM, Summa College, LSH, Design en Fontys Automotive) Regionaal Regionaal -

PPS

Regionaal

Regionaal

Regionaal

Regionaal

-

Sectoraal

Regionaal

Deltion College, Windesheim

Sectoraal

Regionaal

CoE U Create en CI & ICT

Cross sectoraal (Creatieve Industrie en ICT)

Regionaal

CoE U Create

Cross sectoraal (Creatieve Industrie en ICT)

Regionaal

CIV MAC

Sectoraal

Regionaal

CoE Automotive CIV Teclab CoE High Tech Materials Manufacturing

Sectoraal Sectoraal

Regionaal Regionaal

Sectoraal Cross sectoraal CoE Innovatieve Zorg (HTSM, en Technologie LSH/gezondheidszorg) Cross sectoraal CIV Zorgtechniek (HTSM, Limburg LSH/gezondheidszorg) CIV Techwise Sectoraal Tech Your Future Sectoraal Tech For Future Sectoraal

Regionaal

CIV IJ5lab CIV Polymeren, Coatings en Composieten

Sectoraal

Regionaal

Sectoraal

Regionaal

Regionaal

Regionaal Regionaal Regionaal Regionaal

39

Cluster

Fysieke hotspot

Energie en milieutechnologie cluster Arnhem

Energy Valley

Groningen

Cluster Healthy Ageing NoordNederland Groningen Maastricht Health Campus Maastricht

Delta Regio

Zuidwest Nederland

Watercluster Noord-Nederland Leeuwarden

Clusterorganisatie

KiEMT Stichting Energy Valley


Graafschapcollege, Rijn Ijssel, A12, Saxion, HAN Stenden, NHL, hanzehogeschool Alfa College Stenden, NHL, VHL, hanzehogeschool

HANNN Maastricht Health Campus -

Delta Regio

Watercampus

Avans MBO Life Sciences, NHL, Van Hall Larenstein

NML: RDM Campus: Deltatechnologie Nederland Albeda en en maritieme Haven Rotterdam Maritiem land en Hogeschool cluster en Rijnmond RDM Campus Rotterdam Stichting Medical Medical Delta Delta ROC leiden, Leiden Instru→Waaronder: menten makers Leiden Bioscience Leiden Bioscience school, HogePark Leiden Park school Leiden →Waaronder Delft Biotech Campus TU Delft campus Technopolis -

Kenmerken cluster Sectoraal/Cross Regionaal/ sectoraal landelijk Cross sectoraal (Energie, Water en afval)

Regionaal

Sectoraal

Regionaal

Sectoraal

Regionaal

Sectoraal Cross sectoraal (Biobased Economy, Logistiek en Maintenance)

Regionaal

Sectoraal

Regionaal

Regionaal

PPS


Sustainable Electrical Energy CoE Sectoraal

Regionaal

CIVON Sectoraal CoE Energy Sectoraal CIV Energie-Eemsdelta Sectoraal

Regionaal Regionaal Regionaal

CoE Healthy Ageing CIV Zorgtechniek Limburg

Sectoraal

Regionaal

Cross sectoraal

Regionaal

CoE Delta Technologie Sectoraal CoE Water Technologie Sectoraal

Regionaal

Landelijk

Regionaal

Regionaal

Sectoraal

Regionaal

CIV Water Sectoraal CoE Sustainable Mainport Innovation Cross sectoraal CIV Main-tenance en Procestechniek Sectoraal CIVOM Sectoraal CIV Maritieme Techniek Sectoraal CIV LiS Academy en LiS Engineering Cross sectoraal

Sectoraal

Regionaal

CoE Generade

Cross-sectoraal (HTSM, LSH)

Regionaal

Cross sectoraal (Logistiek, (Petro)chemie Water, Bouw, Visserij) Landelijk

Sectoraal

Regionaal en landelijk

Regionaal Regionaal Landelijk Regionaal

40

Cluster

Greenports Holland →Waaronder: Greenport Aalsmeer →Waaronder: Greenport regio Boskoop →Waaronder: Greenport Duinen Bollenstreek →Waaronder: Greenport NoordHolland Noord →Waaronder: Greenport Venlo →Waaronder: Greenport WestlandOostland Greenport Gelderland/ Betuwse Bloem

Fysieke hotspot

Clusterorganisatie

Aalsmeer

Greenport Holland Stichting Greenport Aalsmeer

Boskoop e.o.

Den Haag e.o.

Noord-Holland Noord Venlo

WestlandOostland

Greenport regio Boskoop Stichting Bedrijfsleven Greenport Duinen Bollenstreek


PPS


-

Kenmerken cluster Sectoraal/Cross Regionaal/ sectoraal landelijk Cross sectoraal (T&U, handel, logistiek, toerisme) Landelijk

CoE Greenports

Cross sectoraal

Landelijk

Wellantcollege

Sectoraal

Regionaal

CoE Greenports

Cross sectoraal

Landelijk

Regionaal

CoE Greenports

Cross sectoraal

Landelijk

CoE Greenports

Cross sectoraal

Landelijk

CoE Greenports

Cross sectoraal

Landelijk

CoE Greenports CoE Greenports

Cross sectoraal Cross sectoraal

Landelijk Landelijk

-

Wellantcollege

Stichting Greenport NoordHolland NoordStichting Greenport Venlo -

Gelderland

Greenport Horti Campus Stichting Greenport Betuwse Bloem

-

-

-

Metropoolregio Amsterdam →Waaronder: Logistiek cluster →Waaronder: Amsterdam Campus

Metropoolregio Amsterdam Amsterdam e.o.

Amsterdam Economic Board Amsterdam Economic Board

Amsterdam

Amsterdam Economic Board

Cross sectoraal (T&U en toerisme) Regionaal Cross sectoraal (T&U, dierenhouderij, aquacultuur en visserij) Cross sectoraal (AF, logistiek, T&U) Regionaal

InHolland

Sectoraal

Regionaal

CIV T&U

Sectoraal

Regionaal

-

Sectoraal

Regionaal

Cross sectoraal

Landelijk

ROC van AmsterdamFlevoland, InHolland, HvA, AHK

Sectoraal Cross sectoraal (Logistiek, Financiële en zakelijke dienstverlening, CI, ICT, Chemie, LSH)

Landelijk

CoE Greenports CoE Persoonlijk Meesterschap

Sectoraal

Landelijk

“

Sectoraal Cross sectoraal (Creatieve Industrie en ICT)

Regionaal

CoE KennisDC Logistiek

Landelijk

Regionaal

CoE Creatieve Industrie & ICT

Sectoraal Cross sectoraal (Creatieve Industrie en ICT

‘

Regionaal

Regionaal

41

Cluster

Mbo en hbo in bestuur clusterorganisatie

Amsterdam Zuidas

Amsterdam Economic Board

ROC van AmsterdamFlevoland, InHolland, HvA, AHK

Amsterdam

Amsterdam Science Park

Fysieke hotspot

→Waaronder: Cluster financieel en zakelijk dienstverlening Amsterdam →Waaronder: Amsterdam Science Park →Waaronder: AMC Medical Business Park Diverse Leisure Hotspots

Keyport

Clusterorganisatie

Amsterdam

Gastvrij Nederland

-

Midden-Limburg Keyport 2020

Composietcluster Flevoland Ruimtevaart/ Luchtvaartcluster Noordwijk

The Hague Security Delta Science Park Utrecht

CeeCee campus NovioTech Campus

Matching:

Den Haag Uithof Utrecht

Compoworld Space Business Park The Hague Security Delta Foundation Science Park Utrecht

Enschede Nijmegen

Volledig

landelijk

-

Sectoraal Cross sectoraal (ICT, LSH, Chemie, diverse wetenschappen)

-

Sectoraal

Regionaal

ROC Gilde opleidingen; Fontys Venlo; Citaverde Windesheim Almere

Sectoraal

Landelijk

Sectoraal

Regionaal

-

Sectoraal

Regionaal

-

Sectoraal Cross sectoraal (LSH; duurzaamheid) Cross sectoraal (Creatieve Industrie; ICT; design) Cross sectoraal (HTSM; LSH)

Landelijk

-

Noviotech Campus

Enigszins

Beperkt


-

Geen PPS

PPS


Regionaal

CoE voor Toerisme, Leisure en Hospitality Sectoraal

Landelijk

Cross sectoraal (Industrie, Landbouw) Regionaal

Regionaal

Regionaal Regionaal

42

Toelichting matching Het voorgaande overzicht biedt inzicht in de mate waarin de focus van CIV’s en CoE’s overeenkomt met het aanwezige innovatieve cluster in dezelfde regio of binnen dezelfde sector. De clusters die in dit overzicht zijn opgenomen kunnen worden beschouwd als innovatieve clusters met een fysieke kern (hotspot) en in de meeste gevallen een formele clusterorganisatie.

• de sectorale focus gedeeltelijk overeen komt; • en het centrum zowel een regionale als landelijke oriëntatie heeft.

De kenmerken waarop clusters en centra zijn ingedeeld sluiten aan bij de vier varianten van cluster- en netwerkvorming zoals beschreven in ….(titel). Er wordt onderscheid gemaakt tussen volledige, enigszins en beperkte overeenkomst tussen kenmerken van een cluster en een nabijgelegen centrum met een focus op dezelfde sector. Waarbij volledige overeenkomst inhoudt dat: • het centrum gericht is op eenzelfde sector (of meerdere sectoren); • en dezelfde landelijke of regionale focus heeft. Wanneer er enigszins overeenkomst bestaat tussen het cluster en het centrum kan dit betekenen dat:

43

Bronvermelding

44

Bronvermelding Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)(2010), Monitor Topsectoren; Uitkomsten eerste meting. Den Haag: CBS.

Stichting Innovatie Alliantie (SIA) (2013), Zwaartepunten in beeld; Op weg naar robuuste samenwerkingsverbanden. Utrecht: SIA.

Planbureau voor de Leefomgeving (PBL)(2012), De ratio van ruimtelijk-economisch Topsectorenbeleid. Den Haag: PBL. Platform Bèta Techniek (2012), Foto Economische Zwaartepuntvorming HBO Techniek per 1 maart 2012. Den Haag: Platform Bèta Techniek. Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO)(2014a), http://www.rvo.nl/subsidiesregelingen/pieken-de-delta (Geraadpleegd: april 2014). Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO)(2014b), http://www.rvo.nl/onderwerpen/innovatiefondernemen/topsectoren (Geraadpleegd: april 2014). Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO)(2014c), http://www.rvo.nl/onderwerpen/innovatiefondernemen/research-development/volg-innovatie. (Geraadpleegd: april 2014).

45

Auditrapportage publiek-private samenwerking in variatie

Recommend Documents