ATLAS VAN DE ACHTERHOEK

ATLAS VAN DE ACHTERHOEK WERKPLAATS INNOVATIEVE & DUURZAME ECONOMIE ACHTERHOEK 2020 NOVEMBER 2013 Inn & D ovati Eco uurz eve no am mi e e

NATUUR & LANDSCHAP DEMOGRAFIE WONEN ONDERWIJS MOBILITEIT ZORG SPORT CULTUU NDA E G A DETAILHANDEL ARBEIDSMARKT RECREATIE & TOERISME NATUUR & LANDSCHAP DEMOGRA 020 2 WONEN ONDERWIJS MOBILITEIT ZORG SPORT CULTUUR DETAILHANDEL ARBEIDSMARKT RE CREATIE & TOERISME NATUUR & LANDSCHAP DEMOGRAFIE WONEN ONDERWIJS MOBILITEI ZORG SPORT CULTUUR DETAILHANDEL ARBEIDSMARKT RECREATIE & TOERISME NATUUR LANDSCHAP DEMOGRAFIE WONEN ONDERWIJS MOBILITEIT ZORG SPORT CULTUUR DETAILH NDEL ARBEIDSMARKT RECREATIE & TOERISME NATUUR & LANDSCHAP DEMOGRAFIE WON ONDERWIJS MOBILITEIT ZORG SPORT ECONOMIE CULTUUR DETAILHANDEL ARBEIDSMARK RECREATIE & TOERISME NATUUR & LANDSCHAP DEMOGRAFIE WONEN ONDERWIJS MOBILIT ZORG SPORT CULTUUR DETAILHANDEL ARBEIDSMARKT RECREATIE & TOERISME NATUUR & LANDSCHAP DEMOGRAFIE WONEN ONDERWIJS DUURZAME ENERGIE MOBILITEIT ZORG SP CULTUUR DEMOGRAFIE DETAILHANDEL ARBEIDSMARKT RECREATIE & TOERISME NATUUR LANDSCHAP WONEN ONDERWIJS MOBILITEIT ZORG SPORT CULTUUR DETAILHANDEL ARBEID MARKT RECREATIE & TOERISME NATUUR & LANDSCHAP DEMOGRAFIE WONEN ONDERWIJS

2

Atlas van de Achterhoek

3

Deze Atlas is tot stand gekomen met behulp van de samenwerkende partijen van de Achterhoek Agenda 2020, de provincie Gelderland en het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties..

4

AANLEIDING EN CONTEXT

De Achterhoek is in transitie. Demografische, economische en maatschappelijke ontwikkelingen vragen om bundeling van krachten, nieuwe verbindingen en slimme oplossingen. Met dit doel is de Achterhoek Agenda 2020 opgesteld. Overheid, ondernemers en maatschappelijke organisaties hebben de handen ineen geslagen om deze Agenda tot uitvoering te brengen en een gezamenlijke koers te bepalen. De provincie Gelderland en het ministerie van Binnenlandse Zaken ondersteunen de Achterhoek daarbij. De vier werkplaatsen zijn aan de slag gegaan met belangrijke opgaven rondom platteland, mobiliteit, economie en leefomgeving. Enerzijds door onderzoek, anderzijds door concrete acties en projecten. De opgaven staan immers niet los van elkaar, maar vertonen een sterke samenhang. De werkplaatsen trekken dan ook gezamenlijk op.

Om een overkoepelend beeld te krijgen van waar Achterhoek anno 2013 staat en hoe thema’s zich tot elkaar verhouden, is begin dit jaar door de Stuurgroep Achterhoek2020 opdracht gegeven voor het samenstellen van een Atlas van de Achterhoek. De werkplaats Vitale Leefomgeving heeft in maart 2013 een conceptversie van de Atlas van Voorzieningen opgeleverd waarin al een doorkijk werd gegeven naar de integrale Atlas. Het voorzieningendeel betreft een project uit het Regiocontract (2012-2015). De vier werkplaatsen en hun achterban hebben actuele en relevante informatie verzameld voor de Atlas. Dit heeft elke werkplaats naar eigen inzicht gedaan en dat heeft geleid tot dit document, de Atlas van de Achterhoek. De hierin opgenomen data zijn niet uitputtend en kunnen gaandeweg aangevuld of aangepast worden. Het betreft een tussenproduct, dat moet leiden tot aanvullend onderzoek en liefst tot concrete acties.

De verworven inzichten van deze Atlas leveren als het goed is een bijdrage aan de discussie over de belangrijkste opgaven voor de Achterhoek die om gezamenlijke, doordachte aanpak en actie vragen.


5

INHOUDSOPGAVE

1 Arbeidsmarkt en werkgelegenheid

6

2 Innovatie

10

3 Duurzame energie

12

6

1. ARBEIDSMARKT EN WERKGELEGENHEID

Bijdrage van Liesbeth Laman Trip, Platform Onderwijs Arbeidsmarkt Achterhoek

WERKGELEGENHEIDSVERDELING OVER DE SECTOREN IN DE ACHTERHOEK Wat opvalt is dat de sectoren techniek (industrie en bouw) en zorg verreweg de grootste sectoren zijn in de Achterhoek, ook in vergelijking met Gelderland (en zelfs Nederland) zijn deze sectoren relatief meer vertegenwoordigd in de Achterhoek. De sector techniek is aan het krimpen, de sector zorg groeit nog steeds.

Bron: UWV (aug.2013)


WERKELOOSHEIDSONTWIKKELING IN DE ACHTERHOEK Het percentage van de beroepsbevolking dat geen werk heeft is in de Achterhoek fors gestegen en de verwachting is dat dit nog verder gaat stijgen in 2014. Desondanks ligt het werkloosheidpercentage in de Achterhoek onder het landelijk gemiddelde (UWV, 2013). Met name ouderen en ongeschoolden zijn oververtegenwoordigd. Maar momenteel kunnen ook jongeren met een niveau 3 of 4 opleiding moeilijk een baan vinden. Beroepsgroepen met een hoog werkloosheidspercentage zijn verder verkoop/commercieel/administratie, de bouw, de verzorging, de transport en de techniek.

Bron: Barometer Arbeidsmarkt Achterhoek, UWV (aug. 2013))

7

Werkloosheidsontwikkeling okt 2011

dec 2011.

dec 2012.

jun 2013

dec 2013.

dec 2014.

Achterhoek

4,7

4,9

6,6

7,3

8,0

8,8

Nederland

5,8

6,0

7,3

8,1

8,8

9,3

Prognose juni 2013

Ontwikkeling werkloosheid regio Achterhoek naar maand vanaf 2010

8

TRENDS EN ONTWIKKELINGEN Ondanks het feit dat de werkgelegenheid in de techniek en bouw afneemt, is er sprake van een groeiende mismatch tussen het gevraagde niveau en het beschikbare niveau. In toenemende mate is er sprake van moeilijk vervulbare vacatures op niveau 3 en 4 en hoger. Daarnaast zie je dat door ontwikkelingen in diverse sectoren waardoor functies verdwijnen op de lagere niveaus (zoals bijvoorbeeld bij het bankwezen, ict, kinderopvang, onderwijs) de instroommogelijkheden op de lagere opleidingsniveaus afnemen.


ONTWIKKELING BEROEPSBEVOLKING Er is sprake van een forse krimp van de beroepsbevolking. Tot 2040 zal de bevolking 20-65 jaar dalen met 23% (= 40.000) waarvan 30.000 minder beschikbaar voor de arbeidsmarkt. Een goede verhouding tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt is noodzakelijk. Hiervoor is nodig: - Dat jongeren met een startkwalificatie op de arbeidsmarkt komen - Dat meer jongeren doorstromen van mbo-niveau 2/3 naar niveau 3/4 (met name bij de zorg en techniek) - Dat meer jongeren kiezen voor techniek (inclusief bouw) - Om- her- en bijscholing van werkzoekenden naar kansrijke beroepen - Meer mogelijkheden voor 55-plussers om aan de slag te komen/ blijven (bijvoorbeeld van werk naar werk trajecten, meester-gezel trajecten) - Nauwe samenwerking tussen Nederlandse en Duitse arbeidsmarktpartijen om te realiseren dat de barrières van de grens worden weggenomen - Behoud van hoogopgeleide jongeren in de Achterhoek Hoe bereiken we de gewenste situatie: - Van belang is in nauw overleg met de branches te zorgen voor voldoende opleidingsplekken in de sectoren waar op dit moment sprake is van terugloop van de werkgelegenheid maar waarvan de verwachting is dat er in de nabije toekomst sprake zal zijn van krapte op de arbeidsmarkt. Denk hierbij aan de bouw,

9

de industrie en de zorg. Verder zal met werkgevers moeten worden bekeken op welke wijze werkzoekenden kunnen worden toegeleid naar werk, door bijvoorbeeld zittend personeel te scholen naar een hoger opleidingsniveau waardoor ruimte ontstaat aan de onderkant van de arbeidsmarkt

- Initiatieven om hoogopgeleide jongeren te behouden voor de Achterhoek - Initiatieven om jongeren al tijdens het basisonderwijs te interesseren voor techniek. Meer informatie: www.poa-achterhoek.nl

10

2. INNOVATIE

Bijdrage van Martin Stor, Achterhoeks Centrum voor Technologie

STIMULEREN VAN DE INNOVATIEKRACHT VAN DE ACHTERHOEKSE ECONOMIE De Achterhoek staat van oudsher bekend om zijn innovatieve productontwikkeling en procestechnologie, vooral in de maakindustrie, de bouw en de zorg. Er liggen kansen op het gebied van voeding, biobased economy, gezondheid, ICT, energie, logistiek en medische technologie. Zo’n 150 bedrijven hebben zich daarom in 2011 in meerdere Innovatieclusters georganiseerd, passend in de regionale innovatie-infrastructuur rondom het Achterhoeks Centrum voor Technologie (www.act-nu.nl). Door de samenwerking met (keten)partners wordt innovatie extra gestimuleerd en kan een groter beroep worden gedaan op innovatiebudgetten. Fieldlab Achterhoek Het Fieldlab is gericht op ontwikkeling van nieuwe zorgproducten en het benutten van marktkansen hiervoor. Het verbindt uitdagingen in wonen & zorg aan de innovatiekracht van maakbedrijven uit de regio.

Innovatiehubs Hbo- en wo-studenten lossen concrete innovatievraagstukken van Achterhoekse ondernemers op. Dit gebeurt in innovatiehubs bij bedrijven waar een pas afgestudeerde hbo-er en zo’n vijf studenten aan de slag gaan. Bij meerdere Achterhoekse bedrijven draaien momenteel innovatiehubs.

VOORBEELDEN VAN INNOVATIE IN DE ACHTERHOEK: PROTEÏNE REGIO Je bent op reis in China en maakt een praatje op het platteland. Op de vraag waar je vandaan komt zeg je: De Achterhoek. Het gezicht van de Chinees begint te stralen en hij zegt dat hij de Achterhoek wel kent. Gelegen in het Oosten van het kleine Nederland, bekend van zijn vlees en melk. Vol trots toont hij zijn gewassen, zijn moderne stal en voederinstallaties. Allemaal ‘state of the art’ en geleverd door bedrijven uit de Achterhoek. Dat geldt ook voor de fabriek hier vlakbij, waar zijn producten naartoe gaan; de hele verwerking, inclusief verpakking en automatisering, koelinstallaties, waterzuivering en bijproductenverwerking komt uit de Achterhoek. Geweldig! Zonder dat zou hij nog steeds matige gewassen oogsten. Nu verwerft die Chinese boer een mooi inkomen, en nog belangrijker: hij produceert goed voedsel.

Is dit een realistische conversatie? De toenemende wereldbevolking en de toenemende welvaart leidt er toe dat er meer behoefte is aan eiwitten. Zowel in de vorm van vlees en zuivel maar ook in de vorm van diervoeders. Als gevolg hiervan worden de proteïnen op wereldschaal schaars. De Achterhoek kan bijdragen aan de oplossing van dit wereldvraagstuk, want: De Achterhoek beschikt over een goed georganiseerde en goed draaiende agrarische infrastructuur. Er wordt hier al geproduceerd voor de wereldmarkt en tegelijkertijd is er veel energie en aandacht voor de regionale duurzame voedselketens. Er is veel landbouw en hoogwaardige agribusiness (aardappelverwerking, zuivel, vlees, diervoederproducenten, enzovoort), tegelijkertijd is er veel aandacht voor het landschap, duurzame energie en kwaliteit van het milieu. In de Achterhoek worden rond de proteïneketen veel producten gemaakt en er zijn een aantal topbedrijven die speler zijn op de wereldmarkt. Maar vergeet ook niet de maakindustrie op het gebied van machinebouw en technologische toepassingen. Ook hier hebben we het over bedrijven die produceren voor de wereldmarkt.


In en dichtbij de Achterhoek zijn diverse agrarisch georiënteerde onderzoeksbedrijven, universiteiten en beroepsopleidingen zoals het Graafschap College en het AOC. Zowel in de reguliere landbouw, de verwerkende industrie en in de alternatieve eiwitproductie zijn er veel innovatieve ontwikkelingen. Denk aan lederproducent Koninklijke Hulshof die ook vleesvervangende eiwitten produceert, de teelt van eendenkroos, of de productie van alginaten uit afvalwater. Het landschap en de bodemgesteldheid, droge zandgronden of juist natte beekdalen, de Achterhoek heeft alles in zich om grootschalig te produceren maar juist ook om innovatieve teelten voor de toekomst een kans te geven. Met andere woorden de Achterhoek heeft een goed klimaat voor innovatie. Innovatie in het sluiten van kringlopen, in de duurzame voedselketen, in teelten geschikt voor veranderende klimatologische omstandigheden, in voedselverwerking en voedselproductie en de daarvoor benodigde machines en installaties. De Achterhoek kan in de wereld bekend staat als duurzame proteïneregio. Het is de vraag hoe wij dit in de toekomst gaan concretiseren, faciliteren en stimuleren.

VOORBEELDEN VAN INNOVATIE IN DE ACHTERHOEK: 3D-PRINTEN 3D-printen gaat de wereld veranderen. Het wordt steeds eenvoudiger om complexe producten in enkelstuks of kleine series te maken. Als de informatie beschikbaar is als 3D-model dan kan de printer het product printen. In eerste instantie was de technologie vooral interessant voor het maken van prototypes. Inmiddels is de techno-

11

logie zover dat er ook kleine series eindproducten, bijvoorbeeld van kunststof, gemaakt kunnen worden. Het printen in kunststof en andere niet-metalen loopt voor op de invoering van het printen in metaal. Naast het maken van producten is het soms ook mogelijk om de matrijzen of gietmallen te vormen met 3D-technologie en deze vervolgens op de “oude” manier te spuitgieten of te gieten. Op die manier kunnen er nu al metaalproducten snel gemaakt worden die (nog) niet door de 3D-printer verwerkt kunnen worden. Het is een zogenaamde doorbraaktechnologie. Het heeft consequenties voor de wijze waarop we: - producten aanbieden aan de klant (bij sommige producten verkoop je alleen de tekening, het product print de klant zelf) - de logistiek organiseren - producten ontwerpen (er kunnen producten ontworpen en gemaakt worden die met de huidige productiemethoden niet gemaakt kunnen worden) De Achterhoek kent van oudsher een sterke metaal-maakindustrie. Daarin gaat de komende tijd dus veel veranderen.Een cluster van Achterhoekse bedrijven is zich hiervan bewust en heeft de ambitie ontwikkeld om de Achterhoek leidend te laten zijn op het gebied van metaal printen. Cluster 3D-printen Het cluster is geïnitieerd door het ACT en bestaat uit de volgende bedrijven en kennisinstellingen: - VDM 3 D printen - Telmastaal - Prisma - Pmp

- Mecon - GOMA - CAD2M - GK - Protype - Bosch Schanieren - Productontwerp Achterhoek - Palio - ROC Graafschap College - HAN / CIVON In het cluster zitten bedrijven die nu al 3D-printen en/ of materiaal toeleveren, maar ook de bedrijven die engineeren ,vormgeven en marktpartijen die de geprinte producten afnemen. Er zijn relaties gelegd met Zuid Duitsland waar de machineleveranciers o.a. gevestigd zijn. Doel Achterhoek ontwikkelen tot 3D-Metaalprint Valley door het verkennen van de mogelijkheden, delen van kennis en informatie, maar vooral ook door het te gaan doen door de aanschaf van de nieuwste technologie 3D-printmachines en het aanbieden van de 3D-geprinte onderdelen. Aanpak Op dit moment wordt onder leiding van het deelnemers uit het cluster een verkennend onderzoek uitgevoerd naar de beschikbare technologieën en 3D-printmachines. De resultaten moeten leiden tot een roadmap waarop aangegeven staat hoe we de invoering van 3D-printen in de Achterhoek zien zoals de marktmogelijkheden en de benodigde investeringen. Uiterlijk

12

begin volgend jaar zal dit leiden tot een investering in de nieuwste 3D-metaalprintmachine. De leden van het cluster schaffen deze machine gezamenlijk aan. Zij zullen de machine ook gebruiken om kennis op te doen voor vervolginvesteringen en ervaring met de te gebruiken grondstoffen. Het zal dus naast een productiemachine ook een “leer”machine worden waarvan bedrijven en kennisinstellingen gebruik kunnen maken. De materiaaltoeleveranciers in het cluster kunnen oefenen met basismaterialen, de engineering bedrijven met het ontwerpen in 3D-metaalprinttechniek, de maakbedrijven met het produceren, de afnemers met het verkennen van de mogelijkheden van 3D-geprinte producten.

3. DUURZAME ENERGIE

AMBITIE

AGEM

De Achterhoek wil in 2030 energieneutraal zijn. Dit bereikt de regio door gebruik te maken van duurzame energie, opgewekt door zon, biomassa, wind, waterkracht en aardwarmte. De energiekansenkaart geeft aan waar mogelijkheden liggen voor duurzame energievormen in de Achterhoek en is daarmee een instrument op weg naar een energieneutrale Achterhoek.

De Tafel van Groenlo bestaande uit de drie O’s heeft in 2009 in het ‘Akkoord van Groenlo’ haar ambities neergelegd: 50 procent CO2-reductie in 2020 en uiteindelijk 100 procent duurzame energieopwekking. Eén van de projecten van de Tafel van Groenlo is de realisatie van de Achterhoekse Groene Energie Maatschappij (AGEM).

De AGEM moet de energietransitie van de Achterhoek naar 100 procent duurzaam in 2030 bewerkstelligen. De AGEM gebruikt de energiekansenkaart als onderlegger voor haar activiteiten. Zie ook www.agem.nu. Voor de interactieve energiekansenkaart zie: www.gelderland.nl/energiekansenkaart


13

14


15

COLOFON Dit is een uitgave van Regio Achterhoek/ Achterhoek Agenda 2020 Tekst en beeld: Werkplaats Innovatieve duurzame economie Eindredactie: communicatie Regio Achterhoek Vormgeving: Frans Hesselink Ontwerpbureau Druk: PrintX.nl, Doetinchem Oplage: 200 November 2013

16

Dit document is onderdeel van de Atlas van de Achterhoek. November 2013

www.achterhoek2020.nl Twitter: @achterhoek2020 Facebook: www.facebook.com/Achterhoek2020

DEMOGRAFIE WONEN ONDERWIJS MOBILITEIT ZORG SPORT ICULTUUR DETAILHANDEL ARBE nn MARKT RECREATIE & TOERISME NATUUR & LANDSCHAP DEMOGRAFIE WONEN ONDERWIJS & D ovati e Eco uurz ve MOBILITEIT ZORG SPORT CULTUUR DETAILHANDEL ARBEIDSMARKT RECREATIE & TOERISM no am mi e e NATUUR & LANDSCHAP DEMOGRAFIE WONEN ONDERWIJS MOBILITEIT ZORG SPORT CULTUU NDA E G A DETAILHANDEL ARBEIDSMARKT RECREATIE & TOERISME NATUUR & LANDSCHAP DEMOGRA 020 2 WONEN ONDERWIJS MOBILITEIT ZORG SPORT CULTUUR DETAILHANDEL ARBEIDSMARKT RE CREATIE & TOERISME NATUUR & LANDSCHAP DEMOGRAFIE WONEN ONDERWIJS MOBILITEI ZORG SPORT CULTUUR DETAILHANDEL ARBEIDSMARKT RECREATIE & TOERISME NATUUR LANDSCHAP DEMOGRAFIE WONEN ONDERWIJS MOBILITEIT ZORG SPORT CULTUUR DETAILH NDEL ARBEIDSMARKT RECREATIE & TOERISME NATUUR & LANDSCHAP DEMOGRAFIE WON ONDERWIJS MOBILITEIT ZORG SPORT ECONOMIE CULTUUR DETAILHANDEL ARBEIDSMARK RECREATIE & TOERISME NATUUR & LANDSCHAP DEMOGRAFIE WONEN ONDERWIJS MOBILIT ZORG SPORT CULTUUR DETAILHANDEL ARBEIDSMARKT RECREATIE & TOERISME NATUUR & LANDSCHAP DEMOGRAFIE WONEN ONDERWIJS DUURZAME ENERGIE MOBILITEIT ZORG SP CULTUUR DEMOGRAFIE DETAILHANDEL ARBEIDSMARKT RECREATIE & TOERISME NATUUR LANDSCHAP WONEN ONDERWIJS MOBILITEIT ZORG SPORT CULTUUR DETAILHANDEL ARBEID MARKT RECREATIE & TOERISME NATUUR & LANDSCHAP DEMOGRAFIE WONEN ONDERWIJS

ATLAS VAN DE ACHTERHOEK

Recommend Documents