Armoede en uitsluiting in uw straat?
Deze brochure wordt u aangeboden door
"Armoede is een netwerk van sociale uitsluitingen dat zich uitstrekt over meerdere gebieden van het individuele en collectieve bestaan. Het scheidt armen van de algemeen aanvaarde leefpatronen van de samenleving. Deze kloof kunnen ze niet op eigen kracht overbruggen" Ref: Prof. Jan Vranken - Armoede en sociale uitsluiting - Jaarboek 2004
Deze brochure werd ontwikkeld met de steun van Cera Foundation
In België leven 700.000 mensen permanent in armoede
De Vierdewereldgroep Aalst wil dat deze uitgesloten mensen hun stem en hun waardigheid terugvinden.
Wat bedoelen ze nu eigenlijk? Armoede is relatief: het betekent bijvoorbeeld bij ons iets anders dan in ontwikkelingslanden. Armoede heeft vaak met geldgebrek te maken, maar het is niet alleen een probleem van overleven en van een klein inkomen. Armoede kan en mag niet herleid worden tot een inkomensprobleem. Onderwijs bijvoorbeeld, is in theorie gratis. Wie kinderen heeft, weet dat dat onzin is: de school is duur en schoolgaande kinderen zijn duur. Bij het zoeken naar werk zijn de kaarten ook vervalst; er zijn jongeren met talent en diploma's genoeg op de arbeidsmarkt, een groot deel van de werkzoekenden maakt gewoon geen kans. Wonen: wie gaat zijn huis verhuren aan iemand die leeft van een uitkering? Armen moeten vaak genoegen nemen met ongezonde en bijna onbewoonbare gebouwen. Ook gezond eten, elektriciteit, hygiëne, stromend water en sanitair zijn niet vanzelfsprekend. Er is een gezondheidsverschil: armen sterven sneller.
1
Harde cijfers Na belastingen: De 10% armsten leven van 2,1% van het Belgisch Nationaal Inkomen* De 10% rijksten verdelen 25,4% van het Belgisch Nationaal Inkomen * De allerarmsten zijn niet eens meegerekend: zij hebben natuurlijk geen belastbaar inkomen
In 2001 leefde 13,46 % van de Belgen onder de armoedegrens
% verhoogd armoederisico 0
5
10
15
20
25
30
15 - 24-jarigen Laaggeschoolden Gezinnen +3 kinderen Eenoudergezinnen Zelfstandigen Bejaarden Invaliditeit & ziekte Alleenstaande moeders
PERMANENT (= levenslang) onder de armoedegrens
Huurders Werklozen
Precieze cijfers zijn moeilijk te vinden wanneer het over armoede gaat: naar gelang van de criteria komen onderzoekers tot verschillende conclusies. De meest recente cijfers uit de Panel Studie van Belgische Huishoudens variëren naar gelang van de berekening van 10,61% tot 11,62%. Andere cijfers vonden we in de Gezondheidsenquête: volgens deze data leefden 13,46% van de Belgen in 2001 onder de (relatieve) armoedegrens. Ref: Prof. Jan Vranken - Armoede en sociale uitsluiting - Jaarboek 2004
2
Mij zal het niet overkomen! Hoe komt iemand in de armoede terecht? Neem het voorbeeld van Odette: laaggeschoold, altijd huismoeder geweest, 3 kinderen. Na haar scheiding betaalt haar man de alimentatie meer niet dan wel ... Omdat ze altijd huisvrouw geweest is, heeft Odette geen recht op werkloosheidsuitkering. Dus vraagt ze een leefloon aan het OCMW. Dat leefloon bedraagt 778€ per maand. Daarvan betaalt Odette 375€ huishuur, 150€ EGW en 375€ voeding. Dus komt ze maandelijks 122€ tekort.
Onzin! Wie wíl werken, kan niet tekortkomen! Odette is laaggeschoold, maar ze vindt werk als poetsvrouw bij een onderhoudsfirma. Ze verdient nu 1000€ netto per maand, en ze werkt op verschillende plaatsen op de meest uiteenlopende uren. Ze heeft dezelfde kosten als voordien, maar ze moet ook nog 300€ per maand betalen aan kinderopvang. Dus komt ze maandelijks 200€ tekort. Dan houden we nog geen rekening met haar vervoerskosten, en met het feit dat ze allerlei sociale voordelen verliest omdat ze geen steuntrekker meer is.
3
Getuigenis "Mijn man en ik hadden beiden een goedbetaalde job. Maar kort na elkaar kreeg mijn man twee hartinfarcten. Bovendien bleek dat hij maagzweren had, en dat zijn rug totaal versleten was. Hij besefte dat zijn carrière erop zat. Gevolg: een depressie en twee zelfmoordpogingen. Maar met mijn inkomen en de uitkering van mijn man - die invalide verklaard werd - kwamen we toch nog rond. Tot ik migraine-aanvallen begon te krijgen. Vier maanden later kreeg ik een herseninfarct, mijn arm was verlamd. Momenteel moeten wij de kosten voor ziekenhuis en medicijnen beginnen afbetalen. We hebben een belastingaanslag van 1000 € gekregen, en dat zet ons het mes op de keel. Ik had een afbetaling voorgesteld aan de belastingen, maar die stuurden een deurwaarder, waardoor het bedrag steeg naar 1460€! Zo komen wij in een spiraal van armoede terecht. Ik vecht ertegen, ik schrijf brieven, doe telefoontjes ... maar er is geen genade voor ons, "armen". Ik denk vaak: "Haal het niet te hoog in je hoofd, want je kan door ziekte of andere omstandigheden ook geraken waar ik nu zit"
4
Getuigenis "Mijn kinderen worden gepest omdat ze niet in de nieuwste kledij rondlopen. Ik vind het niet erg om tweedehandskledij te dragen, maar voor mijn kinderen vind ik dat wel erg. "Ben je niet rijk genoeg om een tintenkiller te kopen?" vroeg een onwetende leerkracht aan mijn dochter. Mijn kinderen worden sinds we in armoede leven niet meer gevraagd op verjaardagsfeestjes. Dat was vroeger anders. Dat geldt ook voor mij: vroeger werd ik al eens gevraagd om mee te helpen op school, een uitstap te begeleiden. Ook op oudercontacten voelen we de uitsluiting zeer sterk. Ik ging naar het oudercontact en werd er uitgelachen en vernederd, gewoon omdat ze afgingen op mijn uiterlijk. Ik liep op "sloefkes". Niet alleen de leerkrachten, maar ook de andere ouders bekijken ons alsof we luizen hebben. Vaak besluiten we dan ook om niet naar het oudercontact te gaan."
5
Het gaat hierom: Natuurlijk heeft het met geld te maken, maar het is vooral een kwestie van sociale positie, van respect - ook zelfrespect - en van macht en onmacht. Als je arm bent, heb je het moeilijk met de meest gewone activiteiten van het dagelijkse leven zoals wonen, sociale contacten, werken, gezondheid, onderwijs, ontspanning, politiek, cultuur ... Dit is kenmerkend: de onmogelijkheid om op vele punten volwaardig deel te nemen, zorgt voor een kloof met de rest van de samenleving, voor algehele uitsluiting, die armen niet op eigen kracht te lijf kunnen gaan.
6
De Aalsterse Vierdewereldgroep Mensen voor Mensen v.z.w. In Aalst leven bij benadering 7000 mensen in armoede. In de vierdewereldgroep Mensen voor Mensen komen armen en nietarmen samen. Dit doorbreekt het isolement en versterkt het zelfvertrouwen, de waardigheid en de vaardigheden. Het samengaan van de deskundigheid van armen met die van niet-armen staat garant voor een sterke samenwerking.
"Ik ken de vierdewereldgroep Mensen voor Mensen nu al een tijdje en neem iedereen daarin meer en meer als mijn grote familie aan. We komen samen om de armoede te bestrijden omdat we het een onrecht vinden! Door de steun die ik in deze groep vond, heb ik leren spreken en voor mezelf en anderen opkomen"
7
Via onze pluralistische vereniging nemen armen het woord en treden ze in dialoog met diverse overheden. Wij doen op die manier aan beleidsbeïnvloeding.
"Want de culturele drempels, de onwetendheid, de angst, de schaamte en de algehele onzekerheid verhinderen dat mensen kunnen deelnemen aan het politieke en sociale leven en zij raken aan de meest elementaire waarden van het bestaan: het gezin, religie en levensbeschouwing, verenigingsleven, vorming,... " (Algemeen Verslag over de Armoede, door de Koning Boudewijnstichting, 1993)
8
4 professionele krachten en 52 vrijwilligers (van wie 32 zelf in armoede leven) werken methodisch aan structurele armoedebestrijding Onderwijs en opvoeding School: Wij organiseren vorming voor leerkrachten, directies en CLB, om hoge kosten en uitsluitingte vermijden. Door oudergroepen, schoolpoortcontacten en huisbezoeken, werken ouders van kansarme kinderen aan veranderingsprocessen op school. Speel-o-theek.”Het Speelpaleis” Goed speelgoed is duur. Momenteel kunnen 220 leden mooi en educatief speelgoed ontlenen voor 2,5€/jaar. De speel-o-theek is ook een trefpunt (met koffiehoek) waar ouders elkaar ontmoeten en school- en opvoedingskwesties bespreken.
Cultuur
850 kansenpashouders kunnen voor 1,25€ deelnemen aan film, sport, muziek, theater enz... De cultuurgroep verlaagt de drempel door introductie en dialoog met de 56 participerende cultuuraanbieders. De vierde wereld neemt actief deel aan het lokale cultuurbeleid.
Permanente werking
De deur staat open voor iedereen. Informele ontmoetingsmomenten helpen het isolement te doorbreken en stimuleren de armsten om hun leven in eigen handen te nemen. Daarnaast is er ook specifieke themawerking (o.a. OCMW, energie, wonen) die leidt tot dialoog met beleidsverantwoordelijken.
Zo realiseren we de doelstellingen van de organisatie, wat een officiële erkenning oplevert als “vereniging waar armen het woord nemen”, zoals vastgelegd in het Vlaams Armoededecreet 2003 9
De doelstellingen van de organisatie zijn:
Armen verenigen zich Armen nemen het woord Werken aan emancipatie Werken aan maatschappelijke structuren Dialoog en vorming De armsten opzoeken
10
Armen verenigen zich Als mensen ervaringen en problemen delen, hebben ze niet meer het gevoel overal alleen voor te staan en hun weerbaarheid wordt vergroot. “Mensen zoals wij hebben een groep nodig. Een groep waar je “als arme” jezelf mag zijn, waar ze je niet uitlachen, waar je bij elkaar kracht en steun vindt om zelf de nodige stappen te zetten. De armoede maakt ons misschien beschaamd, maar ze breekt niet ons bewustzijn. Wij weigeren te geloven dat het altijd zo zal blijven.”
"Samenkomen met de oudergroep is… mogen luisteren als iemand zijn hart uitstort, is mogen spreken over “hoe breng ik mijn kinderen groot” en “hoe doen ze het op school”, of over ruzie hebben op school of thuis. Het is mogen vertellen hoe het is als de kinderen niet thuis zijn of mogen vertellen dat ze “in een moeilijke periode zitten”, maar ook “hier zijn mijn kinderen goed in”.
11
Armen nemen het woord In de groep is hun inbreng van belang. De armen bepalen zelf het tempo, de snelheid en de inhoud. Mettertijd vinden ze het zelfvertrouwen om ook elders hun stem te laten horen. Getuigenissen uit “Met EIGEN WOORDEN” , een woordkunstproject (i.s.m. Steunpunt Welzijn vzw) waarin de armen zelf hun kijk op de wereld geven… “Door samen aan tafel iets te scheppen, was het gevoel van samenhorigheid alom aanwezig. Velen van ons denken in dezelfde richting. Het belangrijkste was zelf onze teksten en muziek te mogen kiezen.” “Het was een uitdaging om aan het project te mogen deelnemen en we hebben er enorm van genoten.” “Toen ik op het podium zat, kreeg ik er een kick van om zoveel mensen samen te zien die naar ons kwamen luisteren, waar we vroeger nooit gehoord werden.”
12
Werken aan emancipatie We ondersteunen de mensen, zodat ze hun sociale grondrechten (bv. studiebeurs, juridische bijstand, medische zorgen, werk, scholing,..) zelf volwaardig kunnen opnemen. Tegelijk moet de rest van de samenleving zich bewust worden van de gelijkwaardigheid van armen en niet-armen. Bemerkingen van de dialooggroep omtrent de OCMW-dienstverlening tijdens een gesprek met de OCMW-voorzitter: “Het gebrek aan privacy op het OCMW en het feit dat we soms zonder uitleg voor een voldongen feit worden geplaatst, maken ons kwaad en opstandig. Op dat moment zijn we de machteloze toeschouwers van onze eigen situatie. Mocht er op die momenten meer samen gesproken worden en naar elkaar geluisterd, dan zouden we ook samen een oplossing kunnen vinden.”
“We zien het als een belangrijke taak van het OCMW om zoveel mogelijk informatie door te geven in een begrijpelijke taal, en om mensen op de hoogte te brengen van hun rechten en plichten.”
13
Werken aan maatschappelijke structuren Sommige overheidsdiensten bestendigen en versterken de ongelijkheid (b.v. late uitbetaling van studiebeurzen, van het kastje naar de muur ... U weet het wel) Wij gaan na in hoeverre het beleid het leven van armen moeilijker maakt, en doen voorstellen om de gang van zaken te verbeteren. "Ik ben een vrouw van middelbare leeftijd en leef met drie kinderen van een werkloosheidsuitkering. We huren een woning van 420 euro (bijna 17.000 bef). We trachten het heel zuinig te doen, maar toch…. Het leven is duur!" "De deurwaarders ken ik als de beste, zij zijn de enigen die nog aanbellen. Als ik ergens uitleg vraag, heb ik vaak het gevoel dat mijn vraag niet goed begrepen wordt. Overal word ik overrompeld met papieren en voor mij zijn die Chinees, alleen weet ik dat ik die niet verliezen mag. Toch hoop ik dat ik op een dag in een sociale woning mag wonen, dat mijn kinderen wél kunnen studeren en dat zij zullen kunnen waar ik nog niet in slaag: de armoedecirkel doorbreken!"
Op 17 oktober 2004 Werelddag tegen armoede en uitsluiting - werd in heel België actie gevoerd tegen de hoge prijzen en slechte staat van vele huurwoningen en het tekort aan sociale woningen. De dialooggroep omtrent WONEN klopte aan bij de Aalsterse Woonraad en de Schepen van Huisvesting voor een beter (sociaal) woonbeleid …
14
Dialoog en vorming Het niet kennen van armoede is de oorzaak van veel onbegrip. Veel goedbedoelde maatregelen hebben negatieve effecten of helpen helemaal niet. Door samen aan tafel te gaan zitten ontstaat meer inzicht in de leefwereld van armen. Dit kan de start zijn van maatregelen die efficiënter en minder vernederend zijn.
“Mijn dochter kreeg van haar meter een Kabouter Plopboekentas cadeau. Maar ik durf er mijn dochter niet mee naar school sturen want ik weet dat ze zullen zeggen: “Daar heeft ze wel geld voor en haar schoolrekeningen betaalt ze niet.”" “Wij ouders hebben ook vaak het gevoel dat we enkel op school gevraagd worden als het niet goed gaat. Veel rood in de schoolagenda…soms lezen we het dan niet meer… ook wij horen graag af en toe iets goeds over onze kinderen.” “Ik ging nooit meer naar het oudercontact met alle gevolgen van dien voor de kinderen. Na zoveel jaren zie ik dat dat verkeerd was. De communicatie tussen de school en de gezinnen is er vaak niet of weinig.”
15
De armsten blijven opzoeken Als we enkel resultaatgericht werken, ligt het voor de hand dat we ons bij voorkeur richten tot de meest mondige armen. Deze valkuil moeten we vermijden, we moeten inspanningen blijven doen om de meest geïsoleerden te bereiken en te betrekken.
“Lang geleden droomden we in onze cultuurgroep eens luidop…. Dat het belangrijk zou zijn om mensen die in de diepste armoede leven en zeer geïsoleerd zijn, meer te kunnen bereiken. We kwamen uit bij de gedachte dat diegenen die het allemaal zelf meegemaakt hebben, hiervoor het best geplaatst zijn. We vonden toen het woord “contactpersoon” uit waarmee we willen zeggen: een persoon die zelf al een stukje weg heeft afgelegd en , vanuit zijn/haar eigen ervaring, anderen wil helpen.”
Onze Contactgroep is een onderdeel van de permanente werking. Een groep vrijwilligers volgde de cursus “contactpersonen” gedurende 2 werkingsjaren en gaat nu op huisbezoek bij gezinnen die nog geïsoleerd zijn.
16
17
De Aalsterse Vierdewereldgroep Mensen voor Mensen v.z.w. Erkend als "vereniging waar armen het woord nemen”, zoals vastgelegd in het Vlaams Armoededecreet 2003 Raad van Bestuur: Karel Darley (voorzitter), Patricia Stepman (ondervoorzitter), Peter Dauwe (secretaris), Leen Nuffel ( penningmeester), Joke Steenhoudt (coördinator), Emma Portael (externe verslaggever), Louis Vercauteren (extern deskundige), Louis Frans , Jean Limpens , Sonia Peelman. Enkele partners: Koning Boudewijnstichting, Stad Aalst, OCMW Aalst, Provinciebestuur OostVlaanderen, PWA Aalst vzw, Welzijnszorg vzw, Vlaams Netwerk van Verenigingen waar Armen het Woord Nemen, CC De Werf, Levensvreugde vzw, ATD Vierdewereldbeweging, Beweging van Mensen met een Laag Inkomen en Kinderen vzw, Buurthuis PAROL vzw, Steunpunt Welzijn vzw, SOS Schulden op School vzw, 56 socio-culturele organisaties en een 40-tal scholen Vierdewereldgroep Mensen voor Mensen vzw Eikstraat 99, 9300 Aalst tel: 053 78 36 60 - fax: 053 70 76 89
[email protected] - www.VierdewereldgroepAalst.be
18
Medestanders aan het woord:
De maatschappelijke projectwerking van Cera vertrekt van de samenwerking en solidariteit met mensen die in armoede leven. Daarom staat de leefwereld van de arme centraal in het beleid van Cera. Armoedebestrijding moet vertrekken vanuit respect voor het individu. Alleen door de stem van de arme ernstig te nemen kunnen we samen stappen zetten naar een rechtvaardigere verdeling van welvaart én welzijn. Guido Van Roey, voorzitter RVB Cera
19
Geert Van Istendael Je hoort het steeds vaker: ze hebben het aan zichzelf te wijten. Wie, ze? Al wie het al te krap heeft. Armoe? Eigen schuld, dikke bult. Alleen, de bult van de zelfgenoegzaamheid is nog dikker. Je bent rijk, je leidt een comfortabel leven, en dan geef je jezelf nog een medaille van verdienste en terloops praat je al wie wat minder geluk heeft gekregen van het toeval nog eens een slecht geweten aan. Want wat is eigen schuld anders? Dat past in geen enkele levensbeschouwing, behalve in die van barbaren : de sterkste heeft altijd gelijk. Ik vrees dat we millimeter na millimeter opschuiven in de richting van de barbaren. Het enige uitgangspunt dat ik kan aanvaarden, blijft : armoede is onrecht. Al de rest is hardvochtigheid. Geert van Istendael - 11/2/2005
Stijn Coninx - Mensen voor Mensen Je wil zien, je wil horen, je wil voelen, je wil leven, je wil lachen, je wil mee doen Met de liefde die je wil en kan geven, alleen kan je niet leven Je moet een kans krijgen Wie kansen krijgt, kan kansen geven Op mijn zestiende zag ik de krottenwijken in Buenos Aires Mijn zicht op de wereld was in één klap veranderd De grootste cultuurshock is de kloof tussen arm en rijk Ook bij ons in Vlaanderen, in de straat, Je hoeft niet te reizen om armoede te zien De beste plaats om je gelukkig te voelen is daar waar er mensen voor mensen zijn Stijn Coninx
