Architectuurgids Europese steden
moderne architectuur in zeven Europese steden
Barcelona Berlijn Kopenhagen Lissabon
Londen
Moskou St. Petersburg
1
1
Inleiding
2-8
Barcelona
9-15
Berlijn
16-22
Kopenhagen
23-29
Lissabon
30-36
Londen
37-40
Moskou
41-44
St. Petersburg
inleiding ‘We shape our buildings; thereafter they shape us.’ – Winston Churchill Deze architectuurgids wil een handvat bieden voor het enorme aanbod aan prachtige 20ste- en 21ste-eeuwse gebouwen in een zevental Europese steden. De meeste gebouwen in deze gids zijn voltooid na 1990. Dit heeft te maken met een opleving in de internationale architectuur aan het einde van de jaren tachtig. Bij een groot aantal steden is er een directe aanleiding voor de bouwactiviteit. Een tipje van de sluier.
om op locatie te bekijken. Sommige gebouwen geven hun geheimen echter niet gemakkelijk prijs. Pas bij het binnengaan - het voelen van de textuur van de muren, het zien van het spel van openheid en geslotenheid en het ervaren van de opeenvolgende ruimten - wordt duidelijk waar de kracht van het ontwerp in schuilt. Ik wens u veel plezier bij uw ontdekkingstocht langs de moderne architectuur in deze Europese steden. Jet Nijssen, Amsterdam 2013
Barcelona kent een lange traditie van het verwelkomen van evenementen, zoals de Expo ’29, de Zomerspelen uit 1992 en het sociaal-culturele congres Forum in 2004. Deze gebeurtenissen hebben in belangrijke mate gezorgd voor een sterke bouwimpuls. Ook laten hedendaagse architecten zich nog steeds inspireren door de fantasierijke ontwerpen van Antoni Gaudí. In Berlijn is er een enorme bouwproductiviteit geweest in de jaren negentig als gevolg van de eenwording van Duitsland. Uiteraard zijn ook voor de val van de muur architecten ingeschakeld om bij te dragen aan de grandeur van de stad, getuige de wereldberoemde Philharmonie van Hans Scharoun uit 1963. In Kopenhagen is de laatste vijftien jaar veel aandacht voor het waterfront met zijn bijzondere uitbreiding van de Koninklijke bibliotheek, beter bekend als de zwarte diamant. Ook in de nieuwe wijk Ørestad zijn interessante ontwerpen te zien van Bjarke Ingels en Jean Nouvel. In deze designstad weet men nieuwe gebouwen bijzonder goed in te passen in het bestaande straatbeeld. Naar aanleiding van de Expo ’98 werd in Lissabon een ernstig vervuild industrieterrein opgeknapt. Dit terrein werd omgedoopt tot het Parque das Nações en is inmiddels een volwaardige stadswijk. Het thema van de Expo ’98 was ‘de oceanen, een erfgoed voor de toekomst’. De trots op het nationale verleden van ontdekkingsreizigers is overal in de stad zichtbaar. Een relatief nieuwe stadswijk in Londen is het zakencentrum Canary Wharf, in de voormalige haven. De transformatie begon in 1990, met als architectonische hoogtepunt het imposante metrostation Canary Wharf in het voormalige West-Indië-Dok. Net als vele andere gebouwen in Londen, is dit metrostation door Norman Foster ontworpen. In Moskou en St Petersburg hebben staatsopdrachten lange tijd de overhand gehad. In de jaren negentig met het uiteenvallen van de Sovjet-Unie kwam daar verandering in. In eerste instantie door kleine opdrachten van particulieren, maar later volgden bedrijven en vanaf de millenniumwissel neemt ook de overheid opnieuw initiatief, zoals bij de uitbreiding van het Mariinsky theater. Opvallend is het grote aantal jonge architectenbureaus dat als een frisse wind verandering brengt in de jarenlange status quo van Sovjet-projecten. Bij het samenstellen van deze gids is gezocht naar bouwwerken die zeer de moeite waard zijn 1
moderne architectuur in kopenhagen 2. radisson
blu hotel
Architectenbureau: Arne Jacobsen Opleverjaar: 1960 Straatnaam: Hammerichsgade 1 Metro: Vesterport Overig: Het gebouw is voor publiek toegankelijk
Het 22 verdiepingen hoge hotel voor de Scandinavische vliegtuigmaatschappij SAS werd bij oplevering in 1960 hét symbool voor het vliegtuigtijdperk. De architect Arne Jacobsen ontwierp de wereldberoemde stoelen de ‘zwaan’ en het ‘ei’ voor de lobby. Hoewel het hotel recentelijk een opknapbeurt heeft gekregen, is kamer 606 nog steeds een ‘gesamtkunstwerk’ van Jacobsen. Het hotel is geïnspireerd op het Lever House in New York uit 1952. Volgens architect Philip Johnson was het hotel echter de slechtste kopie van het Lever House die hij ooit had gezien. Jacobsen antwoordde daarop: ‘At least, it came in first when they held a competition for the ugliest building in Copenhagen’.
1. grundtvig
kerk
Architectenbureau: Peder Vilhelm Jensen-Klint e.a. Opleverjaar: 1940 Straatnaam: På Bjerget 14b Metro: Bispebjerg torv Overig: Het gebouw is voor publiek toegankelijk
Met het ontwerp van de Grundtvig kerk is in 1913 begonnen, maar het duurde tot 1940 voordat de kerk voltooid was. Architect Peder Vilhelm Jensen-Klint wilde typisch Deense architectuur creëren in de nadagen van een romantische opleving van het nationalisme in Denemarken. Het ontwerp is geënt op dorpskerkjes van het platteland van Seeland. De kerk is geheel opgetrokken uit baksteen en is een nationaal monument voor de dominee, filosoof en hervormer N.F.S. Grundtvig (1783-1872). Met een lengte van 76 meter, een breedte van 35 meter en een hoogte van 49 meter is de Grundtvig kerk de grootste, functionerende, Evangelisch Lutherse kerk van Scandinavië.
16
3.
uitbreiding statens museum
Architectenbureau: C.F. Møller Architects Opleverjaar: 1998 Straatnaam: Sølvgade 48 Metro: Nørreport Overig: Het gebouw is voor publiek toegankelijk
Het Statens museum is het belangrijkste museum van Denemarken. De uitbreiding uit 1998 is ontworpen door architect Anna Maria Indiro van C.F. Møller Architects, een van de grootste architectenbureaus van Denemarken. De modernistische uitbreiding verschilt in vormentaal sterk van het oude bakstenen gebouw. Het voorziet in extra tentoonstellingsruimte en door het vele gebruik van glas wordt uitzicht geboden op de parkachtige omgeving. Het oude en nieuwe gedeelte zijn verbonden door een glazen dak, waardoor een binnenstraat is ontstaan. In de ‘beeldenstraat’ worden wisselende tentoonstellingen gehouden. Het lichte kleurenpalet en het vele licht in het nieuwe gedeelte zorgen voor een aangenaam interieur.
17
4.
koninklijke bibliotheek kopenhagen
Architectenbureau: Schmidt, Hammer en Lassen Architects Opleverjaar: 1999 Straatnaam: Søren Kierkegaards Plads 1 Metro: Kongens Nytorv Overig: Het gebouw is voor publiek toegankelijk
De uitbreiding van de Koninklijke bibliotheek uit 1999 heeft een bekleding van zwart graniet en een overstek naar het water toe. Vanwege de spiegelingen die dit oplevert wordt het gebouw de zwarte diamant genoemd. De zwarte diamant is een van de eerste voorbeelden van een moderne interpretatie van een bibliotheek in een multimediaal tijdperk. Een 24 meter hoge atrium functioneert als een grote publieksruimte. In het gebouw zijn behalve leeszalen en archieven, ook een restaurant, boekhandel, twee musea, een concertzaal en conferentieruimten te vinden. Hierdoor stijgt het gebouw boven zijn oorspronkelijk functie uit en functioneert het als een cultureel centrum.
5.
deens joods museum
Architectenbureau: Studio Daniel Libeskind Opleverjaar: 2004 Straatnaam: Proviantpassagen 6 Metro: Kongens Nytorv Overig: Het gebouw is voor publiek toegankelijk
De ingang van het Deens Joods museum is te vinden aan de achterzijde van de Koninklijke bibliotheek. De vormgeving is geïnspireerd door de uitzonderlijke positie van de Deense Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het overgrote deel van de Deense Joden is met behulp van hun landgenoten naar Zweden gevlucht. Deze goede daad ‘mitzvah’ is het uitgangspunt voor het ontwerp geworden. De plattegrond is een creatieve samensmelting van de Hebreeuwse letters van het woord. Het lichte berkenhout van de wanden verwijst naar de goede afloop. De schuine vloerdelen geven de bezoeker het gevoel op het dek van een schip te zijn beland en refereren aan de boottocht van de Joden naar Zweden.
18
6. operagebouw Architectenbureau: Henning Larsen Opleverjaar: 2004 Straatnaam: Ekvipagemestervej 10 Metro: Christianshavn Overig: Het gebouw is voor publiek toegankelijk
Het operagebouw aan de Øresund ligt op het eiland Holmen en is aan drie kanten omgeven door water. De strategische ligging heeft te maken met de zichtlijn naar Amalienborg, de residentie van koningin Margaretha II. Het ontwerp is van de Deense architect Henning Larsen en werd gefinancierd met privégeld van de gepensioneerde reder Arnold Mærsk Mc-Kinney Møller. Het operagebouw heeft een grote zaal voor 1500 tot 1700 toeschouwers en een kleine zaal voor tweehonderd toeschouwers. Aan het interieur is veel aandacht en geld besteed, zo zijn de plafonds van de zalen bekleed met bladgoud en de buitenzijde van de grote zaal met esdoornhout.
7. vm
housing
Architectenbureau: BIG (Bjarke Ingels Group) Opleverjaar: 2005 Straatnaam: Ørestads Boulevard 57-59 Metro: Bella Center Overig: Het gebouw is niet voor publiek toegankelijk
In het zuidoosten van de stad ligt de nieuwe wijk Ørestad. Bekende architectenbureaus hebben hier gebouwen neergezet, waaronder Atelier Jean Nouvel (DR Concertgebouw), 3XN (Ørestad gymnasium) en Bjarke Ingels Group (VM Housing en Bjerget). VM Housing bestaat uit appartementencomplexen in de vorm van de letters ‘V’ en ‘M’. De gebouwen hebben deze vorm gekregen zodat veel daglicht, privacy en een mooi uitzicht is verzekerd. De beeldbepalende driehoekige balkons aan de zuidgevel zijn een verlengstuk van de gemeenschappelijke ruimte. Het creëren van een gemeenschappelijke ruimte in een appartementencomplex is een herinterpretatie van Le Corbusiers Unite d’Habitation.
19
8. sjakket
jeugdcentrum
Architectenbureau: BIG en JDS Architects Opleverjaar: 2007 Straatnaam: Skaffervej 4-6 Metro: Bispevej Overig: Het gebouw is niet voor publiek toegankelijk
Sjakket is een sociaalpedagogisch centrum, opgericht voor schoolverlaters tussen de elf en zeventien jaar. Het centrum is gevestigd in een voormalige fabriek uit 1938. Het heeft twee karakteristieke, gewelfde daken die intact zijn gelaten omdat het pand industrieel erfgoed is. Tussen de twee daken zijn door de architecten houten panelen gelegd zodat een opgetilde straat is ontstaan waar de jongeren kunnen hangen. De enige architectonische toevoeging is de rode opbouw over de gewelven. Deze doet denken aan een scheepscontainer en sluit daarmee aan bij de industriële skyline van noordwest Kopenhagen.
9. ørestad
gymnasium
Architectenbureau: 3XN Opleverjaar: 2007 Straatnaam: Ørestads Boulevard 75 Metro: Ørestad Overig: Het gebouw is niet voor publiek toegankelijk
Het Deense architectenbureau 3XN is verantwoordelijk voor de eerste school in Denemarken die is ontworpen naar de ideeën van ‘het nieuwe leren’ zoals in 2005 ingesteld door de Deense regering. Flexibiliteit en openheid zijn kernwoorden in het ontwerp. Het gebouw heeft ruimten die flexibel van grootte zijn, plekken waar je geconcentreerd kunt werken en studiezones, ingedeeld per vak. Traditionele klaslokalen zijn er niet te vinden. Het ruime atrium met een grote, spiraalvormige trap stimuleert de interactie tussen de leerlingen en een interdisciplinaire aanpak. Het Ørestad gymnasium wordt landelijk gezien als hét voorbeeld voor middelbare scholen.
20
10. skuespilhuset Architectenbureau: Lundgaard & Tranberg Opleverjaar: 2008 Straatnaam: Sankt Annæ Plads 36 Metro: Kongens Nytorv Overig: Het gebouw is voor publiek toegankelijk
Vanwege ruimtegebrek in de Deense Koninklijke Schouwburg aan het Kgs Nytorv is in het havengebied een moderne dependance gekomen. Dit Skuespilhuset ligt aan het water schuin tegenover het Operagebouw. Het gebouw heeft aan de zijde van het water een promenade die dienst kan doen als dagelijkse ontmoetingsplaats, trekpleister voor pleincinema of openluchtconcerten. Het interieur wordt gekenmerkt door een royale foyer met panoramisch uitzicht over de haven en stad, waarvan de glazen wand zich bij mooi weer helemaal opent naar het plein. Het theaterpodium vormt het hart van het gebouw. Door middel van diverse lichteffecten vormt het relatief eenvoudige gebouw een uitnodigend lichtbaken.
11. dr
concertgebouw
Architectenbureau: Atelier Jean Nouvel Opleverjaar: 2009 Straatnaam: Emil Holms Kanal 20 Metro: DR Byen Overig: Het gebouw is voor publiek toegankelijk
DR Concertgebouw in Ørestad maakt deel uit van het nieuwe hoofdkantoor van de Deense staatsomroep DR Byen. Het gebouw bevat opnamestudio’s voor radio en tv en een grote concertzaal. Aan de buitenkant lijkt het niet meer dan een blauwe kubus die in de steigers staat. Afhankelijk van de lichtval is niet geheel duidelijk waar het gebouw begint en waar het ophoudt. Bij avond wordt de bezoeker verrast door kleurrijke projecties van musici op de gevel. Deze buitenste huid verhult de complexe indeling van het interieur. Nouvel: ‘I created a mystery that changes under the light of day and night, whose interior can only be guessed at. Mystery is never far from seduction’.
21
