7-11-2013
Archeologie en waterbodems
Marie-Catherine Houkes Maritiem Programma RCE 29 oktober 2013
Het lijkt zo leeg…
Meerdere gebruiksfuncties
NoordHolland
Almere
1
7-11-2013
Watergerelateerde archeologie zoals bruggen, kades, beschoeiingen, scheepshellingen en scheepswerven.
Scheepshelling Vlaardingen
Beschoeiingspalen Leiderdorp
Scheepswrakken
Maar ook: Verdronken landschappen – prehistorie Verspoelde heiligdommen (Colijnsplaat) Verdronken nederzettingsresten, kerken, begraafplaatsen en kastelen Vliegtuigwrakken Dit alles in waterbodems of in inmiddels drooggevallen waterbodems
2
7-11-2013
Waarom is het zo bijzonder? • Conditioneel vaak in fantastische staat • Vertelt ons van delen van de geschiedenis waar we geen andere bronnen van hebben. • Het materiaal uit schepen is uniek omdat dit tijdscapsules zijn die onder andere handelsgoederen bevatten zoals halfproducten en nieuwe materialen.
Erfgoed onder druk:
Voorbeelden ingrepen Baggerwerkzaamheden Ruimte voor de Rivier (incl. uiterwaarden) Dijkversterkingen Infrastructuur (wegen, bruggen, sluizen, tunnels) Woningbouw Oeververbeteringen (incl. duikers) Verdiepen, verbreden, profielwijzigingen van waterlopen • Zandwinning • • • • • • •
3
7-11-2013
Procedure zandwingebied: 12 km lang, 500 m breed
Archeologie in de waterbodem in beleid en ruimtelijke ordening •
Gemeentelijk grondgebied: Waddenzee, kuststrook, rivieren en binnenwateren, Niet alleen de grotere wateren , maar ook de kleine en gegraven waterlopen, zoals weteringen en grachten.
•
De waterbeheerder (Rijkswaterstaat of waterschap) is primair verantwoordelijk voor waterkwaliteit en waterveiligheid.
•
De gemeente is primair verantwoordelijk voor het beheer van de archeologie: en maakt de belangenafweging in het kader van de ruimtelijke ordening.
-> Volgens de Monumentenwet en het Besluit ruimtelijke ordening is het verplicht “bij vaststelling van een bestemmingsplan en bij de bestemming van de in het plan begrepen grond rekening te houden met de in de bodem aanwezige dan wel te verwachten cultuurhistorische waarden.”
Verwachtingen - Verwachting duidelijk krijgen
- Trefkans misschien laag - Maar kans dat je onvoorbereid een archeologische waarde tegenkomt zo klein mogelijk maken - Juiste methoden en technieken inzetten - Doe je dat niet: alleen nog noodoplossingen voorhanden Om te weten welke archeologische waarden binnen het grondgebied aanwezig zijn: net als voor land in kaart brengen wat zich in de bodem kan bevinden. Voorbeeld: het Markermeer
4
7-11-2013
Geologische ondergrond Geomorfologie Bodemopbouw
Bekende waarden: - Vliegtuigwrakken - Scheepswrakken - Archiefgegevens - Sonarcontacten - Haakpunten visserij Bekende verstoringen: - Zandwinning - Leidingen - Geruimde wrakken
Verwachting prehistorie – pleistoceen: - dekzandopduikingen en stroomgebieden Verwachting nederzettingen: hoog en droog aan het water Verwachting op specifiek aan water gerelateerde vondsten (visfuiken, boomstamboten, etc.)
5
7-11-2013
ZUID-HOLLAND
Utrecht
Het bestemmingsplan Water
6
7-11-2013
Het bestemmingsplan Land en waterloop
• De gemeente brengt op hoofdlijnen in beeld welke archeologische waarden verwacht kunnen worden binnen het gemeentelijk grondgebied (verwachtingswaarden- en beleidsadvieskaart) • Beschermt deze waarden vervolgens in het bestemmingsplan, via een dubbelbestemming, door: • regels te stellen, • een vergunning te koppelen aan ingrepen in de waterbodem en • voorwaarden te stellen aan die vergunning. • Deze voorwaarden kunnen zijn: • archeologisch vooronderzoek om waarden preciezer in beeld te brengen. • Beschermende maatregelen • Nader onderzoek Omgang archeologie waterbodems daarmee gelijk aan landbodems
7
7-11-2013
Blijft achter in bestemmingsplannen en beleid Zichtbaar via aantal onderzoeken Landbodem: ca 35 000 Waterbodem: <150!
Registraties sinds 1990
Kader Verbeterpunt Evaluatie Malta: Maritiem Programma •Pilots verwachtingskaarten • Digitale handreiking, brochures, infobijeenkomsten •Voorbeelden •Folder archeologie in waterbodems
8
7-11-2013
Verwachtings kaart Uiterwaarden
Archeologisch onderzoek waterbodems
Complexiteit: •Relatief grote gebieden (vaarwegen, zandwingebieden) •Moeilijk toegankelijk (boven en onderwater) •Visueel onzichtbaar (boven en onderwater) •Vraagstellingen vergelijkbaar met landarcheologie, maar: -> Eigen methoden en technieken
Het onderzoek in het kader van de vergunning
9
7-11-2013
de Kwaliteitsnorm voor de Nederlandse Archeologie (KNA)
Inventariserend Veldonderzoek (IVO) Gericht bureauonderzoek Op basis daarvan Verkennend onderzoek: opwater, waarbij met relatief weinig inspanning grote oppervlaktes onderzocht kunnen worden
10
7-11-2013
IVO -onderwater Verkennend duiken Waarderend duiken
Behoud in situ (planaanpassing) Behoud ex situ
->
Bedankt voor jullie aandacht! Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Smallepad 5 3811 MG AMERSFOORT postadres: postbus 1600 3800 BP Amersfoort tel: 033-4217421 fax: 033-4217799
[email protected] [email protected] www.cultureelerfgoed.nl
11
