Aqua
werken aan zuiver water
DRIEMAANDELIJKS INFORMATIEBLAD VAN AQUAFIN • 2014/1
INVESTERINGEN IN WATERZUIVERING LONEN
Werkingskosten anders berekend
2
Vlaamse Regering blijft investeren in waterzuivering
4
2
WERKINGSKOSTEN ANDERS BEREKEND Vanaf dit jaar kent het Vlaamse Gewest het werkingsbudget van Aquafin toe op basis van de kostprijs van de geleverde eindproducten. Met de invoering van dit nieuwe begrotingsmodel zetten beide partijen alweer een stap dichter in de richting van een volledige resultaatsverbintenis.
Binnen de scope van het model vallen de werkingskosten gerelateerd aan de activiteiten binnen de Beheersovereenkomst. Het gaat met andere woorden om de budgetten voor hoofdkantoorkosten en operationele kosten. Naast budgetten voor het uitvoeren van de opgedragen projecten op het Optimalisatieprogramma en van projecten voor verbetering, aanpassing en vervanging van de infrastructuur en de hiermee gepaard gaande rentelasten en de vergoeding eigen middelen, kent het Vlaamse Gewest Aquafin ook jaarlijks een werkingsbudget toe. Daarmee moet het bedrijf zich organiseren om de realisatie van de toegewezen projecten te managen en om de bestaande infrastructuur draaiende te houden. Om de omvang van dat werkingsbudget te bepalen, beoordeelde de Economische Toezichthouder binnen de Vlaamse Milieumaatschappij tot vorig jaar
Model prestatiebudget wekt buitenlandse interesse Tijdens de internationale benchmark
de redelijkheid van de gemaakte kosten het jaar voordien. In het Budgetoverleg, waarvan behalve het Vlaamse Gewest en de VMM ook het Rekenhof en de Inspectie van Financiën deel uitmaken, gaan al enkele jaren stemmen op voor
workshop van (afval)waterbedrijven
een alternatieve berekeningswijze. “Het Kabinet van de minister van Leefmilieu was vragende
waaraan Aquafin jaarlijks deelneemt,
partij voor een transparant model voor budgetopmaak, dat gerelateerd is aan enerzijds de
stelde
nieuwe
geproduceerde volumes eindproduct en anderzijds de eenheidsprijs van deze producten.
begrotingsmodel voor. De opbouw
Ook binnen Aquafin waren we te vinden voor het idee van tarifering. Daarom zijn we
het
bedrijf
het
en de aanpak van het prestatiebudget
beginnen sleutelen aan een concept dat uiteindelijk op 7 juni 2013 is goedgekeurd door
kon rekenen op veel belangstelling
de Vlaamse Regering,” legt Kristin Plasmans, adviseur Kostenmanagement bij Aquafin, uit.
van buitenlandse collega’s, die zich erdoor lieten inspireren en nuttige
Vanaf 2014 wordt het werkingsbudget voor alle activiteiten in het kader van de
suggesties gaven.
Beheersovereenkomst tussen het Vlaamse Gewest en Aquafin berekend op basis van een formule. Voor de operationele werkingskosten liggen zowel de patrimoniumeenheden als de hoeveelheid behandelde vuilvracht aan de basis van de berekening. Daarnaast bevat het begrotingsmodel een aantal marktconforme enveloppes voor de andere processen in het bedrijf, waarvan de activiteiten zich grotendeels op het hoofdkantoor afspelen.
●
INHOUD
3
4
Vlaamse Regering blijft investeren in waterzuivering Begin december 2013 keurde de Vlaamse Regering de verlenging goed van het Lokaal Pact.
5
VLAANDEREN TREKT INVESTERINGEN IN WATERZUIVERING OP
Werking zuiveringsinfrastructuur behaalt goede scores
Op het einde van vorig jaar keurde de
De ecologische performantie-indicatoren
Vlaamse Regering het Optimalisatie-
geven scores aan de werking van de boven-
programma 2015 goed, waarmee ze 173
gemeentelijke waterzuiveringsinfrastructuur.
nieuwe projecten voor een totaal bedrag van 230 miljoen euro opdraagt aan Aquafin.
6
Nieuwe richtlijnen voor betere lokalisering
Dat bedrag ligt ongeveer 30 miljoen euro
gestuurde boringen
hoger dan de voorgaande jaren. Een paar
In het Standaardbestek 250 werden de nieuwe
weken eerder besliste diezelfde Vlaamse
richtlijnen al opgenomen.
Regering om het Lokaal Pact te verlengen met vijf jaar. Via de Optimalisatieprogramma’s van 2017 tot en
7
Tien miljoen kWh uit groene stroom
met 2021 zal het Gewest jaarlijks voor 100 miljoen euro projecten
Aquafin rondde deze kaap in 2013 voor het eerst.
overnemen van de gemeenten en laten uitvoeren door Aquafin. U leest er elders in dit nummer meer over.
8
Boechout verlengt overeenkomst met rio-link voor rioolbeheer
Dat het voor het Vlaamse Gewest menens is met het halen van
Burgemeester Koen T’Sijen vertelt waarom zijn gemeente
de Kaderrichtlijn Water bewijst niet alleen de verlenging van
ervoor koos om de saneringsbijdrage maximaal in
het Lokaal Pact. Ook de jaarlijkse subsidiëring van gemeentelijke
te zetten voor rioleringsprojecten.
rioleringsprojecten werd opgetrokken tot 138 miljoen euro en staat daarmee op het hoogste peil sinds de start van het
10 Europees project huisvest zeven demo’s bij Aquafin
Subsidiebesluit in 1996. Tel hierbij de jaarlijkse 100 miljoen euro
De komende drieënhalf jaar is Aquafin partner
van het Lokaal Pact en het is meteen duidelijk dat de uitbouw
in een nieuw onderzoeksproject.
van de gemeentelijke zuiveringsinfrastructuur een nooit eerder geziene injectie krijgt. En dat is maar goed ook, want de meeste
11
Aquaplus bouwt mee aan Cypriotische waterzuivering
gemeenten kampen met financiële moeilijkheden. De extra
Dit project omvat de bouw, opstart en opvolging tijdens
inspanningen van het Vlaamse Gewest bieden de garantie dat
de garantieperiode.
de investeringen wel degelijk naar saneringsprojecten en dus onrechtstreeks naar het milieu gaan.
12
Waterkwaliteit blijft verbeteren Het meest recente onderzoek van de VMM toont aan dat
De belangrijkste motivatie om op dit elan verder te gaan, troffen
de kwaliteit van het oppervlaktewater in alle Vlaamse
we enkele weken geleden aan in de resultaten van het onderzoek
rivierbekkens er opnieuw op vooruit gegaan is.
van de Vlaamse Milieumaatschappij naar de oppervlaktewateren bodemkwaliteit. In nagenoeg alle elf rivierbekkens is de water-
13
Waterlopen in omgeving Liedekerke herademen
kwaliteit er, zowel fysico-chemisch als biologisch, het afgelopen
De grootschalige investering van de voorbije tien jaar
jaar opnieuw op vooruit gegaan. Waar onze waterlopen twintig
in deze regio, heeft geleid tot een sterke verbetering
jaar geleden op sterven na dood waren, zitten ze dankzij de
van de Bellebeek en haar zijlopen.
zuivering van het huishoudelijk afvalwater nu al enkele jaren in een positieve spiraal. We zijn er nog lang niet, maar met enkele
14
16
Schimmels en zwammen, een verborgen en mistig rijk
beken en rivieren die nu al de felbegeerde ‘goede toestand’ van
Natuurfotograaf Misjel Decleer verwondert zich over
de Kaderrichtlijn Water halen of bijna halen, zit Vlaanderen
de mysterieuze schoonheid van deze “kleine juweeltjes”.
duidelijk op het juiste spoor.
Buurtbewoners ontdekken hoe afvalwater weer proper wordt
●
4
VLAAMSE REGERING BLIJFT INVESTEREN IN WATERZUIVERING Begin december 2013 keurde de Vlaamse Regering de verlenging goed van het Lokaal Pact, waarmee ze bijkomend 500 miljoen euro investeringskosten in de saneringsinfrastructuur overneemt van de gemeenten.
Over een periode van zeven jaar werd jaarlijks 100 miljoen euro extra opdrachten toegevoegd aan de Optimalisatieprogramma’s van Aquafin. Dit Lokaal Pact-budget, dat met het programma 2016 zijn laatste jaar zou ingaan, heeft de Vlaamse Regering nu verlengd voor vijf jaar en met opnieuw een jaarlijkse meerinvestering van 100 miljoen euro, opgedragen via de Optimalisatieprogramma’s 2017-2021.
Vier criteria De bepaling van de projecten die de Vlaamse Regering overneemt van de lokale besturen, gebeurt volgens vier criteria. Door bij de verdere uitbouw van het
Volgens een rekenmodel van de Vlaamse
rioleringsnetwerk, het omslagpunt tussen gemeentelijke en bovengemeentelijke
Milieumaatschappij, moeten er tussen 2013 en
infrastructuur meer opwaarts te verschuiven, kan een deel van de riolerings-
2027 nog 10.000 km gemeentelijke rioleringen
inspanningen van de gemeenten overgenomen worden. Dit omslagpunt heeft
bijkomen om te voldoen aan de Kaderrichtlijn
te maken met het aantal aangesloten inwoners op een riolering. Ook optimalisatie-
Water. Het overwicht voor de verdere uitbouw
of vervangingsinvesteringen op bestaande gemeentelijke verbindingen tussen
van de zuiveringsinfrastructuur in Vlaanderen,
twee bovengemeentelijke collectoren kunnen via dit budget in aanmerking
ligt duidelijk op lokaal niveau. En dat terwijl
komen. Ten derde kan Aquafin tussenkomen in bovengemeentelijke dossiers
de budgettaire druk op de steden en gemeenten
waarbij de gemeente betrokken was voor zogenoemde technisch afscheidbare
al een hele tijd erg hoog is. Voor een beter
riolering zoals dienstrioleringen. Tot slot kan er ook geïnvesteerd worden in
evenwicht tussen enerzijds de maatschappelijke
strategische afkoppelings- en hemelwaterprojecten die een positieve invloed
en ecologische belangen en anderzijds de
hebben op de werking van de zuiveringsinfrastructuur.
financiële bekommernissen van de gemeenten, lanceerde de Vlaamse Regering in 2008 het
Met de verlenging van het Lokaal Pact geeft de Vlaamse Regering een krachtig
Lokaal Pact. De Vlaamse Regering engageerde
signaal dat ze haar inspanningen om de Kaderrichtlijn Water te halen, verder wil
zich toen om onder andere via Aquafin een groter
zetten en continuïteit wil brengen in de nog noodzakelijke investeringen.
aandeel van de kosten, verbonden aan de nog te
Door de overgenomen projecten op te dragen aan Aquafin heeft de Vlaamse
leveren rioleringsinspanningen, op zich te nemen.
Regering bovendien de garantie dat de investeringen daadwerkelijk worden ingezet voor saneringswerken die het leefmilieu ten goede komen.
●
5
WERKING ZUIVERINGSINFRASTRUCTUUR BEHAALT GOEDE SCORES De ecologische performantie-indicatoren, die de Vlaamse Milieumaatschappij samen met Aquafin uitwerkte, geven scores aan de werking van de boven-
Een positieve evolutie van deze indicator kan dan ook enkel op lange termijn verwacht worden.
gemeentelijke waterzuiveringsinfrastructuur. Aquafin kan de goede resultaten die we al in het eerste meetjaar 2007 behaalden vasthouden, zelfs nu het aantal zuiveringsgebieden dat beoordeeld wordt, meer dan verdubbeld is.
De Vlaamse Milieumaatschappij zal de resultaten van de bovengemeentelijke zuiveringsinfrastructuur nu ook terugkoppelen naar de betrokken gemeenten.
De werking van de zuiveringsinfrastructuur wordt in het ecologisch indicatorenkader
De bedoeling is om hen te sensibiliseren
beoordeeld op vijf domeinen: functioneren de belangrijke pompstations naar behoren;
om acties te ondernemen op lokaal niveau,
werken de overstorten op het rioolstelsel niet meer dan toegestaan; wordt de capaciteit
zoals bijvoorbeeld het afkoppelen van
van de pompen en vijzels van een rioolwaterzuiveringsinstallatie voldoende benut;
regenwater op het rioolstelsel. Elk klein
wordt het afvalwater voldoende gezuiverd en speelt Aquafin goed in op incidenten
project kan bijdragen tot een verbetering
die zich voordoen in de zuiveringsinfrastructuur.
van de werking van de zuiveringsinfrastructuur en dus onrechtstreeks tot
De operationele beoordeling voor het jaar 2012 is uitgesproken positief, en ligt in lijn met
de verbetering van de waterkwaliteit in
de voorbije jaren. Nochtans wordt het indicatorenkader nu toegepast op de 131 grootste
onze beken en rivieren.
zuiveringsgebieden van Vlaanderen, die samen 90 % van het afvalwater dat ooit collectief zal gezuiverd worden vertegenwoordigen. In 2007, het eerste meetjaar, was dat het geval voor slechts 56 zuiveringsgebieden. De beoordeling werd jaar na jaar uitgebreid met een aantal zuiveringsgebieden van meer dan 10.000 inwonersequivalent tot het maximum dat nu bereikt is. In een volgende uitbreiding zullen ook een aantal zogenaamde speerpuntgebieden opgenomen worden. Dat zijn gebieden waar de zuiveringsinfrastructuur vaak al goed uitgebouwd is maar waar er nog een aantal bijkomende investeringen nodig zijn om de waterkwaliteit op korte termijn sterk te verbeteren. Hiermee kan Vlaanderen de Kaderrichtlijn Water al voor een stuk realiseren.
Kwetsbaarheid waterlopen aangepast Hoewel de operationele beoordeling van de zuiveringsinfrastructuur voor 2012 erg goed is, geldt dat niet voor de ecologische beoordeling. Hiervoor is één indicator verantwoordelijk, met name deze die het aantal overstorten van ongezuiverd afvalwater meet. Omdat overstorten vaak het gevolg zijn van factoren waarover Aquafin geen controle heeft, zoals de verdunning in het rioolstelsel, wordt het bedrijf hier ook niet op beoordeeld. De score voor deze indicator is vorig jaar ook nog eens duidelijk gedaald ten opzichte van 2011, waardoor de overstortproblematiek lijkt te vergroten. De voornaamste reden is echter dat in de loop van 2012 de kwetsbaarheid van de waterlopen werd aangepast. Voor verschillende waterlopen geldt nu plots een lagere tolerantie wat betreft het aantal toegestane overstorten terwijl er op het terrein niets is veranderd. Aanpassingen om tegemoet te komen aan de nieuwe normen moeten zeer goed afgestemd worden tussen verschillende actoren, meestal vragen ze ook een kostenspreiding in de tijd.
Dat de globale score voor de ecologische performantieindicatoren over het jaar 2012 erg goed is, danken we voornamelijk aan de indicator die de kwaliteit van het gezuiverd afvalwater meet. Door de jarenlange focus van Aquafin op dit aspect van de bedrijfsvoering, ligt deze score zeer hoog.
●
6
NIEUWE RICHTLIJNEN VOOR BETERE LOKALISERING GESTUURDE BORINGEN Een gestuurde boring verloopt in twee fasen. De eerste fase is een pilootboring waarbij het ondergrondse tracé wordt gerealiseerd via een stuurbare boorkop. In de tweede fase wordt dit ondergrondse tracé dan geruimd tot de noodzakelijke diameter. Tegelijkertijd wordt de leiding mee doorgetrokken achter de ruimer. In praktijk blijkt de locatie van de aangelegde leidingen met deze techniek echter vaak erg af te wijken van de gegevens op het “as-built”-plan. In het verleden werden soms foutenmarges gehanteerd tot tien meter. Het ontwerpplan krijgt dan ook dikwijls de stempel “as-built”, omdat de exacte ligging van de ondergrondse leiding achteraf nog moeilijk te achterhalen is. Deze grote
Bij de aanleg van ondergrondse leidingen wordt vaak gebruik gemaakt van gestuurde boringen om obstakels zoals spoorwegen, waterlopen, wegen en natuurdomeinen te kruisen zonder het oppervlak te schaden. Met een set nieuwe richtlijnen moeten de gegevens op het as-builtplan in de toekomst beter stroken met de werkelijkheid.
toleranties leiden vaak tot beschadigingen van andere ondergrondse infrastructuur en tot een beperkt gebruik van de beschikbare ruimte. Nochtans zou een goede voorafgaande studie en een degelijke opvolging tijdens de gestuurde boring al veel kunnen oplossen.
Drie types Binnen Aquafin heeft een werkgroep nu de aanzet gegeven voor een set nieuwe richtlijnen. “Met de techniek van de gestuurde boringen is op zich niets mis,” weet Thierry Adriaensen, projectmanager bij Aquafin en medeoprichter van een werkgroep. “Dat er te weinig aandacht gaat naar studie en opvolging, is meestal het gevolg van gebrek aan kennis en budget. Extra onderzoeken en opvolging kosten al snel 20.000 euro en meer. Als de boring zelf slechts 8.000 euro kost, is het maar de vraag of die meerkost verantwoord is.” De werkgroep van Aquafin definieerde daarom drie types gestuurde boringen op basis van obstakels. Onder type 1 vallen boringen onder kanalen in ophoging, type 2 zijn boringen onder bevaarbare waterlopen, spoorwegen, autosnelwegen, bruggen, e.d. Type 3 behelst al de rest. Voor elk type bepaalde de werkgroep de gewenste graad van studie, opvolging en controle. “Onze ontwerptekst hebben we voorgelegd aan het genootschap ‘Horizontaal gestuurde boring’, een adviesgroep die is opgericht onder de koepel van Bouwunie Infrastructuurwerken vzw,” volgens Thierry Adriaensen.
7
“Daar werden onze aanbevelingen getoetst aan de resultaten van een werkgroep binnen de Vlaamse Raad voor Nutsbedrijven (VRN), die quasi simultaan met dezelfde problematiek bezig was. De inspanningen van beide
▲
Het geproduceerde biogas wordt opgeslagen in een gasballon.
werkgroepen hebben geleid tot een set nieuwe richtlijnen. Om zeker te zijn dat de nieuwe richtlijnen uitvoerbaar zijn en gedragen worden door de sector, zijn ook alle mogelijke partners van een gestuurde boring betrokken: de boorfirma’s zelf, leveranciers van machines, van boorvloeistoffen en van opvolgings-
TIEN MILJOEN KWH UIT GROENE STROOM
sytemen.” richtlijnen
In zijn energiebeleidsverklaring ambieert Aquafin een productie van 13 % groene stroom
ondertussen opgenomen in de Aquafin-
tegen 2020. Vandaag vergist het bedrijf ongeveer de helft van de totale slibproductie
aanvullingen op het Standaardbestek 250 en
van al zijn rioolwaterzuiveringsinstallaties tot biogas in vijftien slibgistingsinstallaties.
●
De voorbije jaren heeft Aquafin de warmtewisseling van zijn zes grootste gistings-
Aquafin
heeft
de
nieuwe
in de richtlijnen voor de studiebureaus.
installaties geoptimaliseerd. Daardoor werd in 2013 voor de eerste keer de kaap van 10 miljoen kWh groene stroom gehaald. Wanneer ook de slibgisting in Genk opnieuw opstart na de renovatie van de waterlijn van de RWZI, zal de capaciteit nog een stuk verhogen. Aquafin kon zijn productie van groene stroom verdubbelen op vijf jaar tijd, maar de doelstelling van 13 % ligt nog niet binnen handbereik. Om meer biogas te produceren met dezelfde installaties zijn nieuwe technieken nodig die het organisch materiaal in het slib nog verder kunnen afbreken. Testen met ultrasone geluidsgolven op de slibgistingsinstallatie in Turnhout leveren voorlopig geen spectaculaire verbetering op. Aquafin heeft ook meegewerkt aan een Europese studie met een proefopstelling van de Cambi-techniek. Dit proces, dat gebruik maakt van hydrolyse bij hoge druk en hoge temperatuur, biedt eveneens nog niet het gehoopte resultaat. Rond elektroporatie, de nieuwste techniek op de markt, voert Aquafin momenteel zelf onderzoek uit op pilootschaal. Hierbij wordt het slib door een elektrisch veld gestuurd waardoor de celwand afbreekt. Op de resultaten is het nog even wachten. Een andere mogelijkheid om de productie van groene stroom op te drijven, is uiteraard om meer slib te vergisten door gistingsinstallaties bij te bouwen. Voor deze piste onderzoekt Aquafin alternatieve bouwtechnieken om kleine gistingsinstallaties rendabel te kunnen bouwen.
●
8
BOECHOUT VERLENGT OVEREENKOMST MET RIO-LINK VOOR RIOOLBEHEER
Elf van de dertien gemeenten die in het verleden al beroep deden op rioolbeheerder rio-link, beslisten eind 2013 om deze opdracht te verlengen. Ze kiezen voor de garantie dat de saneringsbijdrage maximaal wordt ingezet voor rioleringsprojecten.
Onder de vlag van rio-link verzorgen drink-
Voor deelgemeente Vremde loopt nog
waterbedrijf water-link, voorheen AWW,
tot eind 2019 een overeenkomst met een
en Aquafin het rioolbeheer van Vlaamse
andere drinkwaterleverancier, maar vanaf
steden en gemeenten. Doordat de inter-
2020 zal water-link de leverancier zijn
communale AWW eind vorig jaar afliep,
voor het ganse grondgebied. Door een
moesten de gemeentelijke vennoten
vergroting van het leveringsvolume, zakt
beslissen of ze al dan niet verder gingen
de drinkwaterprijs op termijn voor alle
met water-link en rio-link voor hun
inwoners.
drinkwatervoorziening en/of rioolbeheer. Tegelijk namen deze gemeenten hun rioolbeheer opnieuw onder de loep.
Burgemeester Koen T’Sijen: “Wat het rioolbeheer betreft, hebben we in de eerste plaats een principiële keuze gemaakt. Ons riool-
Boechout is een van de elf gemeenten die
stelsel verkopen aan een rioolbeheerder,
met water-link en rio-link een verbintenis
zou ons een mooie som opleveren en een
ondertekenden voor de volgende twaalf jaar.
jaarlijks dividend.”
9
“Maar eigenlijk is dat op korte termijn denken, want je
“Voor de grootste projecten voorziet rio-link daarom
verliest als gemeente wel de greep op de infrastructuur.
een financiering op lange termijn, zodat we niet
Bovendien zouden onze burgers dan twee maal voor
hoeven bij te dragen uit onze algemene middelen
dezelfde riolen betalen: toen ze aangelegd werden en nog
en toch de noodzakelijke projecten kunnen uitvoeren,”
eens via de saneringsbijdrage op de drinkwaterfactuur.
legt Koen T’Sijen uit.
Op dat moment ben je een financieringsmechanisme aan het voeden met belastinggeld. Wij als bestuur willen echter dat de saneringsbijdrage die onze inwoners betalen, maximaal wordt aangewend voor zuiver water en het halen van de Kaderrichtlijn Water.”
Rio-link zal in de nieuwe overeenkomst ook de baangrachten van Boechout en Vremde onderhouden. En
Eens die principiële keuze was
het
voor
Boechout snel uitgemaakt dat
op
het
investerings-
programma voor de volgende
“De beste keuze
Autonomie
gemaakt,
Goede deal
vijf jaar staan voor meer dan
voor onze inwoners,
drie
het milieu en ons budget”
miljoen
euro
aan
projecten voor vervangingen, uitbouw en onderhoud van
het rioolbeheer bij rio-link zou blijven. Een solidarisering
het rioleringsstelsel. Door het landelijke karakter van
van de saneringsbijdragen uit verschillende gemeenten,
de gemeente zullen op sommige plaatsen ook nog
zag burgemeester T’Sijen immers helemaal niet
individuele behandelingsinstallaties voor afvalwater
zitten: “Ik vind het belangrijk dat onze gemeente
(IBA) moeten geplaatst worden. “Er moeten inderdaad
autonoom kan beslissen wat er met de sanerings-
nog veel investeringen gebeuren, maar ik vind het
bijdragen van onze burgers gebeurt. Ik had geen zin
belangrijk dat we met elke straat die we aanpakken
om elk jaar te moeten onderhandelen om projecten
een paar stappen in de goede richting zetten. Voor het
in Boechout en Vremde te kunnen realiseren.”
milieu en voor de waterhuishouding, want we zijn de wateroverlast uit het verleden nog niet vergeten. Ik zie het zo:
▲
de keuze voor rio-link is een goede
Burgemeester Koen T’Sijen en het Boechoutse gemeentebestuur kiezen voor rio-link, een samenwerking tussen water-link en Aquafin.
deal op drie vlakken. Voor onze inwoners, zij betalen minder op hun drinkwaterfactuur; voor het milieu omdat
de
inkomsten
uit
de
saneringsbijdragen alleen ingezet worden voor rioleringsdoeleinden en tot slot ook voor de financiën van de gemeente, die niet bezwaard worden,” besluit burgemeester T’Sijen. Dat rio-link een sluitend financieel plan kon voorleggen tot 2018, heeft de gemeente finaal over de streep getrokken. “Het is duidelijk dat de saneringsbijdragen niet volstaan om alle projecten te financieren die nog moeten uitgevoerd worden.”
●
10
EUROPEES PROJECT HUISVEST ZEVEN DEMO’S BIJ AQUAFIN
Aquafin was al meermaals een gegeerde partner in onderzoeksprojecten die door de Europese Unie worden gesteund. In een nieuw project zal het bedrijf zijn infrastructuur en knowhow inzetten voor demo-cases die moeten leiden tot nieuwe producten in de internationale waterzuiveringssector.
De Europese Unie selecteerde zeven uit meer dan honderdzestig ingediende projecten in het kader van haar “Zevende Kaderprogramma voor Onderzoek en Technologische Ontwikkeling”. Een daarvan is R3Water, wat staat voor reuse (hergebruik van afvalwater), recovery (recuperatie van grondstoffen) en resource efficiency (duurzaam omgaan met energie en grondstoffen) in het zuiveringsproces van huishoudelijk afvalwater. Aquafin is een van de werkpakketleiders in dit nieuwe project, dat de bedoeling heeft om binnen deze drie thema’s een aantal technologieën die bijna marktklaar zijn op volle schaal te demonstreren in Zweden, België en Spanje. Er zal op een gestandaardiseerde manier getest worden wat de impact is van de nieuwe technologieën als ze op de markt worden toegepast, zodat de resultaten nadien transfereerbaar zijn binnen Europa. Partners uit zeven deelnemende Europese landen zetten vanaf dit voorjaar demo’s op. Aquafin zal cases bouwen rond zeven technologieën waarover het in het verleden al zijn knowhow uitbreidde via onderzoek: een controlestrategie voor stikstofverwijdering uit afvalwater (Anammox), hergebruik van grondstoffen uit vliegassen van slibverbranding, een doorgedreven slibbehandeling voor toepassing als meststof, een nieuw type controller voor beluchting bij kleinschalige waterzuiveringsinstallaties, het opdrijven van de methaanproductie in slibvergisters en het energiezuiniger maken van de beluchting door middel van micro-bellenbeluchting.
Resultaten uitwisselen De zevende case is de modellering van een waterzuiveringsinstallatie om ze energiezuiniger te maken. Aquafin past dit al jaren toe op zijn eigen installaties maar bijzonder in dit project is dat Aquafin een installatie van de Spaanse onderzoekspartner zal modelleren terwijl deze laatste een installatie van Aquafin onder de loep zal nemen. Een uitwisseling van de resultaten kan immers tot nieuwe inzichten en een nog betere methodiek leiden. De fundamentele onderzoekscomponent in elke case van het project is eerder beperkt, aangezien de technologieën dat stadium al gepasseerd zijn. Het onderzoek dat Aquafin zal doen zal dan ook zeer toepassingsgericht zijn. Het R3Water-project loopt over drieënhalf jaar, zodat de demo’s kunnen afgerond worden tegen de zomer van 2017. Daarna zullen kmo’s de geteste technologieën eventueel verder op de markt brengen.
●
11
AQUAPLUS BOUWT MEE AAN CYPRIOTISCHE WATERZUIVERING Ter voorbereiding van een toekomstige toetreding, heeft de Europese Unie een steunprogramma lopen voor de Turks Cypriotische gemeenschap. Aquafin werkt mee aan de uitbouw van de zuiveringsinfrastructuur in het noordelijke deel van het eiland Cyprus, die daarin past. Het eiland Cyprus was vanaf 1960 één onafhankelijk land, maar werd in 1974 een verdeelde natie. Het zuiden is Grieks-Cypriotisch en valt onder het bestuur van de Republiek Cyprus. Deze republiek is sinds 2004 lid van de Europese Unie, terwijl het andere deel, de zogeheten “Turkse Republiek Noord-Cyprus”, alleen door Turkije wordt erkend. De Europese Unie heeft sinds 2006 een budget voorzien om het noordelijk deel van Cyprus te assisteren in zijn economische ontwikkeling en de Turks Cyprioten dichter bij de EU te brengen. Dat hulpprogramma wordt geïmplementeerd door de Task Force voor de Turks Cypriotische gemeenschap. Het programma is zeer divers: het omvat watervoorziening en afvalwaterzuivering, maar ook afvalbeheer, landbouw, plattelandsontwikkeling, steun voor het onderwijs of ondersteuning van KMO’s.
Aquafin leverde projectmanager Johan Van de Velde om de bouw, opstart en garantieperiode op te volgen van de drie zuiveringsinstallaties. “Na twee jaar ter plaatse hebben we er een uitstekende reputatie opgebouwd”, vertelt Johan. “We staan bij de EU bekend als een organisatie die in staat is om problemen op te lossen en een enorme knowhow ter beschikking heeft.” Ondertussen zijn de zuiveringen in Morphou, Famagusta en Nicosia succesvol opgestart. Ze zijn nog in de waarborgperiode maar leveren prima resultaten. Alle installaties beschikken over een tertiair zuiveringsproces, waardoor het gezuiverde water geschikt is voor hergebruik als irrigatiewater in de landbouw.
Samen zuiveren Nicosia, de hoofdstad van het eiland, is verdeeld in een Grieks en een Turks deel. Waterzuivering is één van de domeinen waarop
beide
gemeenschappen
wél
voorzichtig samenwerken. De stad kreeg een gemeenschappelijke waterzuivering met MBR-technologie die het afvalwater van 270.000
inwonersequivalent
behandelt.
Voor deze installatie zijn de Verenigde Naties bouwheer. Het noordelijke, Turkse deel kreeg er nog twee eigen zuiveringen bij: één in Morphou voor 10.000 inwonersequivalent één in Famagusta voor 30.000 inwonersequivalent. De EU is bouwheer voor deze laatste twee installaties en bouwde hier eveneens nieuwe drinkwater- en afvalwaternetwerken.
Ontbrekende knowhow De uitvoering van de waterzuiveringsprojecten verliep echter problematisch door de lokale omstandigheden. Er waren problemen met de kwaliteit van de uitgevoerde bouwkundige werken. Door de verzilting van het grond- en drinkwater traden er bovendien corrosieproblemen op. De VN en de EU gingen daarom op zoek naar Europese specialisten in waterzuivering, en kwamen zo bij Aquafin terecht.
▲
Het noordelijke deel van Nicosia kreeg er twee zuiveringsinstallaties bij.
●
12
WATERKWALITEIT BLIJFT VERBETEREN Goede toestand Hoewel de waterkwaliteit er in alle rivierbekkens stelselmatig op vooruit gaat, zijn er nog steeds grote verschillen tussen de bekkens onderling. Waar bepaalde meetplaatsen nu nog maar de score ‘aanvaardbaar’ halen, hebben andere beken al bijna de doelstelling van de Kaderrichtlijn Water bereikt. Zo voldoet het waterlichaam Kleine Nete I in het Netebekken al voor de tweede keer aan de felbegeerde “goede toestand” die wordt beoogd tegen 2015, met uitstel tegen 2027. Voor de Wamp, ook in het Netebekken, was dat in 2012 voor de eerste keer het geval.
Volgens de laatste metingen blijft de kwaliteit van het oppervlaktewater er op vooruit gaan in alle Vlaamse rivierbekkens. Sommige beken behalen zelfs al de status ‘goede toestand’ die de Kaderrichtlijn Water voorschrijft. De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) houdt in Vlaanderen toezicht op de kwaliteit van het oppervlaktewater en gebruikt hiervoor een model dat de netto verontreiniging vanuit verschillende bronnen zoals landbouw, huishoudelijk afvalwater en bedrijfslozingen in kaart brengt. Uit de meest recente metingen in 2012, waarvan de resultaten eind december werden gepubliceerd, blijkt dat de waterkwaliteit in het algemeen opnieuw is verbeterd ten opzichte van 2011. De verschillen zijn natuurlijk niet spectaculair op jaarbasis maar bekeken over de afgelopen decennia is er wel een enorme vooruitgang geboekt. De structurele afbouw van vervuilingsbronnen uit landbouw en bedrijfslozingen en de sterke uitbouw van de zuiveringsinfrastructuur voor huishoudelijk afvalwater werpen duidelijk vruchten af.
Bron: VMM
Volgens de VMM waren de resultaten voor opgeloste zuurstof in het oppervlaktewater in het laatste onderzoek de beste sinds het begin van de metingen in 1991. “Dit is toch wel een rechtstreekse vertaling van de inspanningen op het gebied van uitbouw van de rioolwaterzuiveringsinfrastructuur in Vlaanderen. Het zuurstofgehalte in de waterlopen is immers rechtstreeks verbonden met de hoeveelheid organische vervuiling die nog aanwezig is,” legt Alain Vandelannoote, milieucoördinator bij Aquafin uit. “Opgeloste zuurstof is in water dé motor voor de heropleving van onze waterlopen. Een verbeterd zuurstofgehalte in het oppervlaktewater heeft op termijn ook een positieve invloed op de kwaliteit van de waterbodem. Doordat ze meer zuurstof kan opnemen, wordt de historische organische vervuiling in de bodem stilaan voor een groot deel afgebroken. Anderzijds komen door het zuurstofrijker worden van de bodem sommige metalen terug in oplossing. Op korte termijn lijkt dit niet goed voor het oppervlaktewater, maar op langere termijn zorgt dat, zeker in stromend water, wel voor een verbetering. Zowel de kwaliteit van het water als van de waterbodem zijn bepalend voor de biodiversiteit in de waterloop en dat geldt zowel voor vissen en ongewervelde diertjes als voor hogere waterplanten, fytoplankton en fytobenthos.”
●
13
WATERLOPEN IN OMGEVING LIEDEKERKE HERADEMEN Alle inspanningen om meer afvalwater te zuiveren, hebben hun effect op de waterkwaliteit rond Liedekerke niet gemist. De afgelopen tien jaar voerde Aquafin in het zuiveringsgebied Liedekerke, gelegen tussen Brussel en Aalst, maar liefst veertig collectorprojecten uit. De aansluiting van negen extra woonkernen en vooral de aanleg van collectoren in Denderleeuw, Roosdaal en Haaltert, samen goed voor 29.490 huishoudelijke en 4.865 industriële inwonersequivalent, zorgden voor een forse stijging van de rioleringsgraad in het gebied. Om de sterk toegenomen vuilvracht te kunnen verwerken, breidde Aquafin vorig jaar de zuiveringsinstallatie in Liedekerke uit. Vandaag kan de RWZI 85.500 inwonersequivalent behandelen, maar liefst 22.500 inwonersequivalent meer dan bij het originele ontwerp in 1999.
▲
De waterzuivering van Liedekerke werd vorig jaar uitgebreid.
Het is wel zo dat naast de waterkwaliteit nog heel wat andere factoren de vispopulatie beïnvloeden, zoals het ontbreken van paaiplaatsen, migratiemogelijkheden,
Duidelijk verbetering
diversiteit van de oever- en beekstructuur
Het afvalwater dat RWZI Liedekerke zuivert, komt terecht in de Bellebeek, die enkele
en ook de kwaliteit van de waterbodem. ●
tientallen meters verderop in de Dender stroomt. Metingen door de Vlaamse Milieumaatschappij tonen een duidelijke verbetering aan van de waterkwaliteit in de deze beek en haar zijlopen. In de Bellebeek zelf is de biologische kwaliteit sinds 1996 gestegen van zeer slecht naar matig, terwijl de zuurstofhuishouding die de voorbije jaren werd opgemeten wijst op een aanvaardbare chemische waterkwaliteit. Ooit was het anders. In 1996 scoorden de meeste
2013 WAS EEN GOED JAAR VOOR DE WATERZUIVERING
meetpunten op de Bellebeek nog zeer
Aquafin sloot 2013 af met zeer mooie zuiveringsresultaten. Van de 265
slecht op dit vlak. Wat de zijlopen betreft,
geanalyseerde zuiveringsinstallaties voldeden 259 of 97,7 % aan alle opgelegde
doen vooral de Bosbeek in Sint-Katharina-
normen. Twee van de zes installaties die niet voldeden, kregen te kampen met
Lombeek, de Hunselbeek in Onze-Lieve-
een eenmalige slechte analyse. De vier overige haalden de eindmeet nipt niet.
Vrouw-Lombeek en de Hollebeek en
Nochtans zag het er in het voorjaar voor veel installaties niet goed uit. De lange en
Steenvoordebeek in Ternat het goed.
strenge winter zorgde in februari voor een piekbelasting van smeltwater, strooizout en veel regen. De bacteriën die zorgen voor de biologische zuivering van
Ondanks een betere waterkwaliteit is er
het afvalwater, hadden erg te lijden onder de verdunning, de koude en de effecten
tot nu geen significante verbetering
van het strooizout in het rioolwater. Op dat slechtst denkbare moment vonden net
vastgesteld in het visbestand van het bekken
veel staalnames plaats. Het najaar, waarin de zuiveringsresultaten gewoonlijk opnieuw
van de Bellebeek, met één uitzondering ter
verslechteren, was dan weer buitengewoon zacht. De zeer goede zuiverings-
hoogte van de Bellemolen in Affligem.
resultaten die toen behaald werden, maakten het hele jaar goed voor heel wat RWZI’s.
14
SCHIMMELS EN ZWAMMEN, EEN VERBORGEN EN MISTIG RIJK Schimmels Schimmels vormen ongeslachtelijke sporen die meestal maar één of enkele cellen bevatten zonder voedingsstoffen. Na rijping worden ze door de wind verspreid. Deze ongeslachtelijke schimmels kennen we als kleurrijke schimmelvlekken op voedsel. Ze bestaan uit schimmeldraden met miljoenen sporen. Omdat schimmels geen bladgroen bevatten kunnen ze niet in hun eigen energie voorzien en zijn ze afhankelijk van suikers, aangemaakt door planten of algen. Dat kan op twee manieren: ofwel door als parasieten of symbionten de suikers over te nemen uit levende planten, ofwel door dode takken, bladeren of stammen af te breken en zo de nodige suikers te ontbinden.
▲
Buikzwammen maken de vreemdste vruchtlichamen aan uit het schimmelrijk. Een van hen is deze vrij zeldzame baretaardster.
Thuis stoken we met een tegelkachel. Om de kachel aan de praat te krijgen is er ook hout nodig, dus werden er tijdens een werkweekend wilgen geknot in de hier aanpalende meersen. Ik was er zo enthousiast tegenaan gegaan dat er na enkele dagen zo’n tien kubiek hout verzameld en gestapeld werd in een bosje op het einde van de tuin. Een jaar later waren de dikke stronken als het ware vervlochten in witte schimmeldraden en overgroeid door donzige moskussens, roestbruine kogelzwammetjes, kleurrijke schimmels, kleine waaiervormige zwammen en groengele plakkaten van korstmossen. Toen ik een stronk optilde, floreerde daar een gewriemel van pissebedden onder, een vijftal kleine duizendpoten, enkele wormen, wat doorzichtige eitjes en enkele slijmerige naaktslakken. De stapel kreeg het statuut van reservaat
▲
Sommige parasitaire schimmels doden de gastheer om hem vervolgens af te breken, zo ook de honingzwam.
en werd verder ongemoeid gelaten. Hij werd zoals menig plekjes in de tuin een graadmeter voor wat zich in de natuur afspeelt,
In het eerste geval kennen we de parasitaire honingzwam en de
een vingerwijzing voor waar ik wanneer heen moet.
bijzondere samenleving tussen algen en schimmels die als korstmossen door het leven gaan. De schimmel vormt de steriele
Intussen had de nieuwsgierigheid naar schimmels me te pakken.
structuur waarbinnen de algen verpakt zitten, beschermd tegen
Ik zocht de nieuwe oerbossen op in de streek, waar de zon
UV- straling en droogte. Via fotosynthese leveren de algen suikers
nauwelijks tot de bodem doordringt, de grond mul is en bomen,
aan de schimmel. In het tweede geval vormt de schimmel
staand of liggend, alle fasen van ontbinding mogen doorleven.
schimmeldraden die in een of ander substraat groeien en daar
Enkele uitstappen met de nationale Mycologische Kring bleken
enzymen afscheiden. Deze enzymen zijn in staat het substraat
een blikopener. De wandelingen brachten minuscule juweeltjes
binnen te dringen en het organisch materiaal af te breken,
qua vorm en kleur voort en de kleinoden werden ook meteen ter
waarbij de kleinere moleculen kunnen worden opgenomen door
plaatse op naam gebracht, wat voor een leek niet evident is.
de schimmeldraden en als voedsel dienen voor de schimmel.
15
▼
Een krachtig mycelium met schimmeldraden en hyfenbundels.
▲
Sommige parasitaire schimmels doden de gastheer om hem vervolgens af te breken, zo ook de honingzwam.
Deze schimmel kan na verloop van zekere tijd een vruchtlichaam vormen van samengevlochten schimmeldraden of hyfen.
Zwammen De vorming van vruchtlichamen bij schimmels heeft enkel als doel om de soort geslachtelijk voort te planten. De meeste vruchtlichamen bezitten aan de oppervlakte een weefsel dat is opgebouwd als een aaneenschakeling van sporenvormende cellen. Bij de plaatjeszwammen hangen deze tegenaan de plaatjes onder de hoed. Het zijn die vruchtlichamen die we onder de wonderlijkste vormen en kleuren kennen als zwammen of paddenstoelen. Vroeger deelde men de zwammen vooral in op basis van uiterlijke kenmerken. Nu weten we dat die basisvormen van vrucht-
▲
De Rupsendoder behoort tot het geslacht Cordyceps, een van de meest
lichamen heel dikwijls los van elkaar zijn ontstaan en dus
fascinerende schimmelgroepen. Ze besmetten levende organismen
niet noodzakelijk duiden op een verwantschap. Volgens hun
die ze vervolgens doden.
verwantschap zijn zwammen onderverdeeld in twee grote groepen: de zakjeszwammen en de steeltjeszwammen.
In Equador zijn ongeveer 16.000 hogere planten
De zakjeszwammen vormen de grootste schimmelgroep en
bekend. Indien we daar dezelfde verhouding nemen,
vandaag zijn zo’n 65.000 soorten beschreven. Ze werden
is het aantal te verwachten schimmels ongeveer
vernoemd naar de aanwezige sporenzakjes waarin de sporen
100.000! Op dit moment kennen we daar nog geen
rijpen. Bij de steeltjeszwammen worden de sporen gevormd op
4 % van.
speciale cellen met vingervormige uitgroeisels, waardoor ze op een steeltje lijken te staan.
Schimmels worden gebruikt om bepaalde ziektes te genezen, voor de aanmaak van antibiotica, voor het
Van deze indeling werden zo’n 30.000 soorten beschreven.
afbreken van stoffen via enzymen, om organische
Beide groepen worden verder onderverdeeld in kunstmatige
stoffen om te zetten in biobrandstof ... Om deze nog
vormgroepen zoals plaatjeszwammen, bekerzwammen, truffels,
grotendeels ongekende biodiversiteit te beschermen,
knotszwammen..., een hulpmiddel voor de leek om soorten op
moeten we onze bossen vrijwaren van roofbouw,
naam te brengen. Toch blijft de wereld van de schimmels nog
snelle klimaatsveranderingen tegenwerken, onze
grotendeels een verborgen en mistig rijk. Om een wereldwijde
onbemeste graslanden beter beheren en het
schatting te plaatsen nemen we als voorbeeld Engeland dat
ongebreideld gebruik van kunstmest en fungiciden
mycologisch relatief goed onderzocht is en waar ongeveer
drastisch beperken. Als compensatie dient zich een
8.000 soorten schimmels bekend zijn en ongeveer 1.450 soorten
sprookjeswereld van vreemde vormen, geuren en
hogere planten; een verhouding van 6 op 1.
kleuren aan waar het heerlijk vertoeven is.
●
16
BUURTBEWONERS ONTDEKKEN HOE AFVALWATER WEER PROPER WORDT Wanneer een rioolwaterzuiverings-
In 2013 organiseerde Aquafin tussen mei en oktober dertien
installatie gerenoveerd wordt of
bezoekavonden voor buren. In totaal kwamen daar 2.050
wanneer er een nieuwe gebouwd is,
geïnteresseerden op af. Ook dit jaar zullen weer enkele RWZI’s
nodigt Aquafin de buurtbewoners
hun deuren open zetten voor de lokale bevolking. Buurtbewoners
uit voor een bezoek. Groot en klein
en nabijgelegen scholen worden uitgenodigd via post en
kunnen dan tijdens een rondleiding
gemeentelijke website en infoblad.
●
kennis maken met het boeiende proces
van
de
waterzuivering.
Voor scholen is dat vaak een unieke gelegenheid om met hun leerlingen een waterzuivering in de buurt te bezoeken en zo de theorie uit de klas in praktijk te zien.
Een rondleiding volgen in groep kan het hele jaar door op een van onze bezoekersinstallaties. Raadpleeg www.aquafin.be voor de locaties en reservatie.
V.u.: Luc Bossyns, Dijkstraat 8, B-2630 Aartselaar Het contactcenter van Aquafin NV is op weekdagen te bereiken van 7 uur tot 19 uur, op het nummer 03 450 45 45, of via
[email protected] Noodnummer buiten de werkuren: 0800 16 603 Ombudsman: 0472 450 450 of
[email protected] Gratis abonnement op Aqua via
[email protected] Met een klik op de werf U kan de uitvoering van de rioleringsprojecten van Aquafin opvolgen via www.aquafin.be, onder 'werken per gemeente'. Aqua wordt gedrukt op milieuvriendelijk papier. Fotografie: Aquafin, FotoVDB, Misjel Decleer, Shutterstock
