April 2012: Ubuntu Exchange Ik ben Cynthia Goedhart, trainer bij RADAR. In november 2011 kreeg ik het bijzondere nieuws te horen: in 2012 zou ik naar Zuid-Afrika gaan om projecten te bezoeken van umtapo. Hoe bijzonder en spannend! Ik had niet durven dromen dat ik dankzij het e-Motive programma van Oxfam/Novib zo'n kans zou krijgen. In april was het dan zover, samen met mijn collega Bram Schouw vertrok ik richting Johannesburg. Eenmaal daar gearriveerd ontmoetten we onze collega Rob Stoop (die daar al was) Deena Soliar (directeur van Umtapo) en twee van de Umtapo trainers: Lawrence Monyahi en Nomiki Yekani. Met hen zouden we verschillende projecten in de (prachtige) provincie Limpopo bezoeken.
In de periode dat wij in Zuid-Afrika waren hebben wij een aantal peace-clubs op middelbare scholen bezocht, een tweetal kippenboerderijen en een terugkomdag voor de jongeren die verbonden zijn aan Umtapo. De eerste 2 dagen brachten we door in Johannesburg. Hier konden we bijkomen van de lange vlucht en ons voorbereiden op de trip naar Limpopo. Umtapo adviseerde ons een tour door Johannesburg onder begeleiding van een gids. Dit hebben we dan ook gedaan. Dit was een indrukwekkende tour door de stad en door het buitengebied van Johannesburg. We begonnen in Johannesburg zelf, waarbij we door het centrum van Johannesburg reden. De gids vertelde ons dat het als blanke niet erg verstandig is om je hier te begeven, er is veel
criminaliteit en de kans is erg groot dat je berooft wordt, of erger.. Heel vreemd om te horen want buiten zag het er allemaal vriendelijk en zonnig uit. Het idee dat je als blanke hier niet veilig zou zijn gaf me een vervelend gevoel. De tour ging verder en zo belandden we in de rijke 'blanke wijken'. Kasten van huizen, tuinen zo immens groot. Voornamelijk blanke eigenaren. Je zag er ook wel gekleurde mensen, maar dat waren dan de tuinmannen, of de schoonmakers. Het gaf me een wat ongemakkelijk gevoel. We reden hier ook langs het huis van Nelson Mandela. Hoewel je het huis niet kon zien door de hoge muren eromheen, was het toch indrukwekkend om te zien waar deze bijzondere man zich huisvest.
*Johannesburg centrum
De trip vervolgde en zo reden we uiteindelijk naar Soweto, de grootste township in het land. Hier heb ik zoveel indrukken opgedaan dat het bijna onmogelijk is om in woorden uit te drukken. Terwijl we Soweto binnen reden, zagen we mooie gemetselde kleine huisjes met tuintjes vol bloemetjes, waarbij ik dacht; ,,Goh dit ziet er eigenlijk best wel heel mooi uit!". Zo reden we ook langs het (vroegere) huis van Nelson Mandela. Maar hoe verder we Soweto in reden, hoe minder mooi de huisjes werden en hoe minder fleurig het er allemaal uitzag. Pure armoede is wat overbleef. Huisjes (als je ze zo al kunt noemen) van enkele vierkante meters groot, waar mensen met complete gezinnen in wonen, je kunt het je niet voorstellen. De gids leidde ons naar een vrouw van wie we haar huisje mochten bekijken. Daar sta je dan, in een 'hokje' van misschien 6/7 m2. Het enige wat je op dat moment kunt voelen is medelijden. Toen klonken de rake woorden van de gids: ,,don't feel sorry for her, look at her: she is smiling, she has a house and beautiful children". Die woorden denderen nog steeds door mijn hoofd heen. Want wat wij als rijke westerlingen belangrijk vinden, is dat wel net zo belangrijk als voor de mensen hier in Soweto? Naar buiten kijkend zag ik haar kinderen lachend en vrolijk spelend, tussen de varkens en het vuilnis... Allerlei vragen kwamen bij me op, waarvan velen nog steeds zonder antwoord. Ik heb tijdens deze dag zoveel indrukken opgedaan, zoveel extreme contrasten gezien. Ik voelde me soms
ongemakkelijk als toerist, zitten in een busje met een gids, kijkend naar de mensen die nauwelijks iets hebben. Niet echt het fijnste gevoel. Maar ik zag wel de waarheid..
*Soweto
*Soweto
Eindelijk was het dan zover: onze trip richting Limpopo. Deena haalde ons op in Johannesburg, het was leuk om elkaar weer te ontmoeten en we hadden er allemaal zin in. Ook Deena keek er naar uit om weer eens richting Limpopo te reizen om met eigen ogen te zien hoe de peace-clubs en projecten in de regio verliepen. Alleen al de trip naar Limpopo was adembenemend. Eenmaal weg uit Johannesburg werd ik verliefd.. Verliefd op ZuidAfrika!
Binnen RADAR ben ik een van de trainers van de Powerschool: http://www.radar.nl/sites/radar/files/20120705110424_1_Powerschool-productkaart.pdf Dit is een krachtig project waarbij we jongeren een week lang empoweren. Deze training is
gebaseerd op de filosofie van Ubuntu: I am because we are. We zien jongeren aan het begin van de week vaak onzeker, soms erg teruggetrokken en vol vragen arriveren. Tijdens de week komen onderwerpen als vooroordelen, discriminatie, identiteit, diversiteit etc voorbij. Aan het eind van de week zien we de jongeren gesterkt, empowered en vol nieuwe energie terugkeren naar hun eigen omgeving. Toch lopen wij als (Powerschool)trainers tegen een aantal vragen op. Deze vragen hebben vooral betrekking op onderwerpen als discipline, collectief empowerment en hoe de jongeren te blijven stimuleren en motiveren. We hoopten dan ook antwoorden te vinden in Zuid-Afrika. De bezoeken aan de peace-clubs waren op zijn zachtst gezegd indrukwekkend. Bij het arriveren bij de verschillende scholen werden we ontvangen met zang en dans door tientallen (en soms honderden) leerlingen! Zo'n warm onthaal heb ik nog nooit meegemaakt, daar kunnen we in Nederland nog wat van leren! We hebben verschillende leerlingen en docenten gesproken. Wat mij direct opviel, is dat leerlingen vol passie én kennis haarfijn kunnen uitleggen wat Ubuntu voor hen betekent. Het gaat verder dan dat, het is voor hen een levenswijze en een deel van hun identiteit. Ik denk dat we in Nederland moeten werken aan het nog meer 'eigen maken' van Ubuntu. Het onderwerp Ubuntu zou ook meer ruimte mogen krijgen binnen de Powerschool. Verder was het erg inspirerend om te zien hoe jongeren een bepaalde trots met zich meedragen als lid van een peace-club. De peace-clubs geven de leerlingen de tijd en ruimte om hun eigen leefomgeving te verbeteren. Dit doen zij op verschillende manieren: ze zamelen geld in om schooluniformen te kopen voor de leerlingen die hier geen geld voor hebben, zodat zij er ook bij horen. Het geld zamelen zij bijvoorbeeld in door op school een groentetuin bij te houden en de groenten aan dorpsbewoners te verkopen. Zo was er ook een school die geld aan het inzamelen was om 2 medeleerlingen een medische behandeling en een operatie te bieden waar zij zelf absoluut de middelen niet voor hadden. Verder praten de leerlingen met elkaar over onderwerpen als drugs, criminaliteit en seksueel misbruik. Ze willen deze onderwerpen binnen hun scholen bespreekbaar maken en leerlingen waarschuwen voor de gevolgen hiervan.
*Trotse Peace-club member Sandra
Het was ontzettend inspirerend om te zien dat jongeren in Zuid-Afrika vooral bezig zijn met collectief empoweren. Ze kijken naar de mogelijkheden om hun leefomgeving te verbeteren. Ik zie dat in Nederland bij onze eigen jongeren -naar mijn zin- nog te weinig. Ik denk dat we daarom ook erg kritisch moeten kijken naar de manier waarop wij zelf onze jongeren trainen en empoweren. Als ik kijk naar het trainingsprogramma van de Powerschool valt op dat het veelal om individuele onderwerpen gaat: de eigen Present-Past-Future staat centraal tijdens het trainingsprogramma.. Maar kijken onze jongeren wel voldoende naar de mensen om hen heen? Ik denk dat daar nog veel winst te behalen valt. Op dit moment zijn 'onze' jongeren vooral bezig met hun eigen empowerment. Dat is zeker goed, laat ik dat voorop stellen.. Maar als we dan kijken naar Ubuntu; I am because WE are.. Mijn streven zou zijn om de jongeren meer toe te laten groeien naar collectief empowerment. De jongeren tools toereiken en stimuleren om hun leefomgeving te verbeteren en mensen de hand toe te reiken die dit nodig hebben in deze moeilijke tijd. Verder bieden de peace-clubs ruimte voor de leerlingen om hun talenten te laten zien en te ontwikkelen. Hierbij kun je denken aan drama,dans, poëzie, zang etc. Kortom: een plek waar de leerlingen kunnen en durven zijn wie ze willen zijn. Met trots noemen zij zichzelf een peace-club member. Waar ik soms wel tegenaan liep, was dat het lastig was om met de jongeren zélf in gesprek te gaan. Bij enkele scholen werden we letterlijk op een podium gezet waardoor er een zekere afstand werd gecreëerd tussen ons en de leerlingen. Als ik een vraag stelde aan de jongeren, antwoordden de docenten. Dat is een groot verschil met
Nederland. Ik bevind mij wat dat betreft liever TUSSEN de jongeren, ik wil graag hun persoonlijke ervaringen en beweegredenen horen. Gelukkig zijn er wel wat momenten geweest waarop dit kon.
*Bezoek aan Mushaathoni Highschool
Verder hebben we twee kippenboerderijen bezocht. Twee jonge mannen die na het volgen van een training bij Umtapo een kippenboerderij hebben opgezet om hun community te kunnen voorzien van voedsel. Bij beide projecten waren er nogal wat obstakels. Zo had een van de boerderijen te kampen met zieke kippen die niet meer verkocht konden worden,
waardoor er lange tijd geen inkomsten waren. De jonge ondernemer heeft enkele keren op het punt gestaan de moed op te geven. Juist op dit punt komt het belang van Umtapo om de hoek kijken. Op de moeilijke momenten konden zij terugvallen op Umtapo, in dit geval op de 2 -zeer betrokken- trainers Lawrence en Nomiki. Zij bleven nauw betrokken bij de projecten en bleven de jonge ondernemers ondersteunen en motiveren om niet op te geven. Zo brachten zij bijvoorbeeld de jonge ondernemers in contact met gemeentelijke contacten die hen konden ondersteunen indien nodig. Het is mooi om te zien dat zij 'slechts' de contacten aanleveren en advies geven zonder het zelf op te lossen voor de jongens. Zo vertelde een van de twee jonge ondernemers dat hij met een bedrag van 500 euro zijn project goed lopend zou krijgen, waarop mijn collega's en ik elkaar aankeken en dachten; dat zouden wij hem zo kunnen geven! Alleen al 1 van onze camera's is dit al waard. Hierover hadden wij het later met Deena Soliar die vervolgens uitlegde waarom het zo belangrijk is niet zomaar geld te geven maar hem zelf in staat te stellen zijn geld bij elkaar te vinden. Give a man a fish; you have fed him for today. Teach a man to fish; and you have fed him for a lifetime Kortom: empowerment. Dit is voor mij als trainer een hele wijze les geweest. Ik betrap mezelf erop het soms ook voor jongeren op te willen lossen. Maar je biedt jongeren veel meer als je ze de kans geeft hun eigen vraagstukken/problemen op te lossen, zodat zij in de toekomst zelf weten om te gaan met dilemma's. Dit is iets wat ik als trainer absoluut meeneem naar de volgende Powerschool. Niet alleen heeft het te maken met het willen oplossen voor een ander, maar in hoeverre mag je ook gewoon vertrouwen hebben in jongeren en het feit dat zij zelf misschien tot veel meer in staat zijn dan je zou verwachten? Ik kijk nu al uit naar de volgende Powerschool!
*Een van de kippenboerderijen.
*Trainster Nomiki met een van de twee jonge ondernemers
Als afsluiting van ons inspirerende bezoek aan Zuid-Afrika was er de terugkomdag. Zo'n 250 jongeren en betrokkenen van Umtapo en de Peace-clubs waren aanwezig. Het was een erg hete dag maar dat mocht de pret niet drukken. Het was een dag waarop iedereen weer even zijn 'Ubuntu-tank' kon bijvullen en nieuwe inspiratie kon opdoen om vervolgens weer vol kracht energie zijn/haar Ubuntu activiteiten voor te zetten binnen hun omgeving. Het was een lange zit voor de jongeren. Een groot verschil met Nederland is dat Zuid-Afrika erg 'toespraak-gericht' is. Het begrip 'discipline' zit hem in Zuid-Afrika vooral in het netjes blijven zitten en luisteren.. veel en lang luisteren... Het grappige is dan toch ook wel weer om te zien dat jongeren soms universeel lijken te zijn als het gaat om discipline en geduld. Zo zagen we veel jongeren gapen, wegzakken en ertussen uit knijpen. Dat is iets wat ik wel graag zou willen veranderen in Zuid-Afrika. Interactie met de jongeren. Af en toe gewoon 'doen'. Dat is wat jongeren nodig hebben en wat ze 'erbij' houdt. Op het moment dat wij als RADAR trainers iets met de jongeren mochten doen, zag je ze ook opleven. Ze mochten van de stoelen afkomen en door middel van interactieve oefeningen iets van zichzelf laten zien. Persoonlijk denk ik dat daar behoefte aan is.
*oefening 'de living chair' tijdens de terugkomdag
Ubuntu was het gemeenschappelijke thema van de dag, 250 trotse jongeren en volwassenen met elkaar verbonden door Ubuntu, zo mooi om te zien..
Veel mensen hebben mij gevraagd hoe het was om als blanke Westerling in Zuid-Afrika te zijn, voelde ik me welkom of juist niet? Voelde ik me veilig? In hoeverre is er nog iets te merken van de geschiedenis? Een lastige vraag met niet direct een eenduidig antwoord. Bij aankomst in Johannesburg werden we al snel gewaarschuwd voor de gevaren. Zo was het verstandiger om binnen te blijven zodra het donker werd. Op sommige plekken kun je je als blanke niet begeven, zoals 'downtown'. Deze waarschuwingen maakten wel indruk op mij. Dit kennen wij in Nederland niet. Er is in Zuid-Afrika nog veel criminaliteit, en er is een reële kans dat je gevaar loopt op sommige plaatsen. De dag nadat we in Soweto waren geweest lazen we in de krant dat er midden op de dag een agent was doodgeschoten. Vervolgens hoor je dat dit nieuws allesbehalve zeldzaam is. Gelukkig kan ik zeggen dat ik mij geen moment onveilig heb gevoeld in Zuid-Afrika, al was het alleen al dankzij het fijne gezelschap waar ik me in verkeerde. Als het gaat om je 'welkom voelen' heb ik andere ervaringen. Op sommige plekken werden we als blanke toch wel op een negatieve manier aangekeken, althans zo voelde dat. Dit gold voornamelijk voor de oudere generatie. Zo zijn mijn collega Bram en ik even in het stadje Louis Trichardt geweest om even wat souvenirtjes te kopen , hier liepen wij zonder onze Zuid-Afrikaanse vrienden over straat als enige blanken en ik merkte dat we op een aantal momenten met een norse blik werden nagekeken door de Zuid-Afrikanen. Je hoorde men nog net niet zeggen ,,wat hebben die hier te zoeken"? Ik kreeg hierdoor geen welkom gevoel. Echter wanneer we de scholen en de projecten bezochten was er sprake van het tegenovergestelde. We werden door de jongeren ontzettend welkom geheten, ze wilden alles van ons weten, ze wilden met ons op de foto en vonden het heel bijzonder dat wij helemaal vanuit Nederland kwamen kijken wat zij zoal deden. We hebben tijdens onze tour door Johannesburg ook een bezoekje gebracht aan het Hector Pieterson Museum: Het Hector Pieterson Museum is genoemd naar een van de eerste scholieren die bij de opstand van 1976 in Soweto werden doodgeschoten. De scholieren protesteerden tegen de plannen van de regering om op scholen verplicht het Afrikaans in te voeren. Al sinds april 1976 waren de scholieren van Soweto in staking. Op 16 juni was een protestmars gepland. Dertigduizend schoolkinderen verzamelden zich. Ze zongen vrijheidsliederen en droegen spandoeken met leuzen als ‘weg met het Afrikaans’. De veiligheidspolitie probeerde de massa uiteen te drijven met traangas. Toen dat niet lukte werd er geschoten. De foto van de doodgeschoten 12-jarige Hector Pieterson – in de armen van een medescholier – ging de wereld over en werd het symbool van de strijd tegen Apartheid.
In dit museum was er veel beeldmateriaal te vinden over deze verschrikkelijke gebeurtenis. Wat er in die tijd gebeurde was afschuwelijk en ik merkte dat ik het moeilijk kreeg tijdens dit museumbezoek. Zo waren er in de tuin de gedenkstenen te vinden van de kinderen die tijdens de Apartheid vermoord waren. Ik kreeg zo'n akelig gevoel, en ondanks dat ik niets heb misdaan kreeg ik als blanke een soort 'plaatsvervangend schuldgevoel'. Mijn collega
Bram herkende dit en liep tegen hetzelfde gevoel aan. Het is ook nauwelijks voor te stellen dat deze geschiedenis nog zo dichtbij ligt.
*schoolkinderen brengen een bezoek aan het Hector Pieterson Museum
Als ik dan terugkijk naar mijn ervaringen in bijvoorbeeld Louis Trichardt, waar ik me nagekeken voelde en onwelkom, kan ik dit haast niet anders dan simpelweg begrijpen. De oudere generatie heeft nog meegemaakt dat zij de bus niet in mocht stappen vanwege hun huidskleur. Zij hebben nog meegemaakt dat de blanken hen vertelden dat zij niet goed genoeg waren. Hoewel het natuurlijk niet goed is om te generaliseren, kan ik me heel goed voorstellen dat dat gevoel nooit helemaal zal verdwijnen, dat verdriet en gevoel van minderwaardigheid dat zij in die tijd hebben moeten ervaren. Ik kan ze dat niet kwalijk nemen. Ik denk dat het enkele generaties zal duren voordat dit gevoel 'uitgestorven' is. Ik merk dat de jongere generatie al heel anders reageert, de jongeren zijn heel nieuwsgierig naar ons en willen graag weten waar we vandaan komen etc. Ik heb tijdens deze reis zoveel indrukken opgedaan. Ik heb schrijnende dingen gezien en een hoop contrasten. Ik heb ook een hoop passie gezien, bij de trainers van Umtapo maar ook bij alle betrokkenen zoals de peace-club members en hun docenten. Ik heb genoten van de overweldigende natuur van Zuid-Afrika. Ik ben heel dankbaar voor het feit dat ik deze kans heb gekregen en ook heel dankbaar voor het fantastische gezelschap van Deena, Lawrence en Nomiki van Umtapo (en uiteraard van mijn collega's). Eén ding weet ik zeker, dit was zeker niet mijn laatste bezoek aan Zuid-Afrika! Het was een bijzondere, inspirerende, educatieve en prachtige reis....
*Kruger National Park
