Antwerpen, Sint-Norbertuskerk de Kunstwerken Het koor Het hoogaltaar (1904) is geheel opgetrokken in witte steen van Savonnière. De bas-reliëfs beelden het verhaal uit van de heilige Norbertus, links zijn prediking in Antwerpen en rechts het herstel van de eredienst van het H. Sacrament dat hij bewerkstelligde. Ook teksten verwijzen naar het sacrament van de eucharistie. De heiligen op de zijwand zijn de patroonheiligen van de schenkersfamilie le Grelle. Het hoogaltaar is fraai werk van de bekende Antwerpse beeldhouwer Jan Gerrits (1844-1922) naar een ontwerp van bouwmeester Ernest Dieltiens. Ook het grote Sint-Norbertusbeeld boven het altaar is van zijn hand. De decoratie van het koor De Bijbelse figuren, die het bovendeel van de muren in het koor sieren, zijn een werk van Kunstschilder Jos Ratinckx, de toenmalige directeur van de Berchemse Kunstacademie.
De zijaltaren De witstenen zijaltaren van het H.-Hart in de noorddwarsbeuk, iconografisch rechts van het hoofdaltaar, en van O.-L.-V.-van Altijddurende Bijstand, in de zuiderdwarsbeuk, beide geplaatst in 1904, worden ook door bouwmeester Ernest Dieltiens ontworpen maar zijn gebeeldhouwd door de Antwerpenaar V. Mutsaers en door de gebroeders Van Beylen uit Borgerhout. De fijn verzorgde eikenhouten retabels geschilderd in 1904 door Jean Baptiste Anthony (1854-1930) stellen telkens 2 taferelen voor uit het leven van Jezus. Deze kunstenaar schilderde eerder ook voor de Kathedraal enkele uitmuntende retabelluiken in dezelfde neogotische stijl. Midden op het O.-L.-Vrouwaltaar staat de icoon van O.-L.-Vrouw van Altijddurende Bijstand, een reproductie van de icoon uit de San Alfonsokerk in Rome. Deze icoon ligt mede aan de basis van de eerste SintNorbertuskapel op deze plaats (zie geschiedenis). De tekst is een typische aanroeping van Maria ‘Gij, moeder van genade, help uw zonen die u aanroepen’. De beide retabelluiken omkaderen deze aanroeping – niet enkel decoratief. De Boodschap van de engel aan Maria, links, geeft te kennen dat Maria ‘vol (van) genade’ is, dat ‘God de Heer’ met haar is; m.a.w. zij is door God uitverkoren (om moeder van de Messias te worden). Het wonder op ‘De bruiloft van Kana’ toont hoe Maria weet te bemiddelen bij haar Zoon Jezus. Op de predella flankeren 8 Mariasymbolen het Mariamonogram; van links naar rechts: Poort van de Hemel (Gen. 28:7), Ster der Zee; Ivoren Toren (Hoogl. 7:4) of Toren van David (Hoogl. 4:4); Mystieke Roos; (Mariamonogram), Lelie tussen de doornen (Hoogl. 2:2); Kostbare Vaas (van de H. Geest); Zetel van Wijsheid; Spiegel zonder vlek (Wijsh. 7:26) of Eerbiedwaardig Vat (monstrans die de hostie omvat, een attribuut van Norbertus, is hier symbool voor Maria die Jezus in haar schoot droeg).
Op het H.-Hartaltaar staat Jezus’ onstuitbare liefdeskracht centraal: gesymboliseerd door het zgn. Heilig Hart. Het H.-Hartbeeld wordt geflankeerd door 2 evangelietaferelen. Enerzijds wordt het aanbod van Jezus’ liefde uitgebeeld, anderzijds de respons van mensen die door Zijn hartelijke liefde
~1~
Antwerpen, Sint-Norbertuskerk de Kunstwerken getroffen worden. Links brengt De vermenigvuldiging van de broden (o.a. Lc. 9: 10-17) Jezus’ liefde voor zijn volk in beeld. I.p.v. in te gaan op de aansporing van de apostelen om de menigte naar de dorpen voor voedsel te zenden, geeft Hij de apostelen integendeel de opdracht om hen te voeden. Rechts wast de bekeerde prostituee Maria Magdalena uit genegen eerbied Jezus’ voeten met kostbare balsem waarop Jezus’ gastheer, Simon de farizeeër, zich verontwaardigt dat Jezus dit gebaar vanwege deze publieke zondares laat welgevallen (Lc. 7: 36-50). De Latijnse inscripties zijn toepasselijke evangeliecitaten die verwijzen naar het aanbod van Jezus’ liefde in de eucharistie: “Ik ben het levende brood” (Joh. 6: 51) en “Komt tot mij gij die belast zijt.” (Mt. 11: 28) en “Uw zonden zullen vergeven worden” (Lc. 7: 48) De eikenhouten preekstoel, een werk van Jan Gerrits uit 1904, toont op de kuip 5 mooie taferelen uit het Nieuwe Testament: van oost naar west: Jezus te gast bij Martha en Maria (Lc. 10: 38-42), Jezus predikt: de parabel van de zaaier (Mt. 13:1-23), Jezus predikt: de Bergrede (Mt. 5: 1-12), de wonderbare visvangst (Lc. 5: 1-11) en Samaritaanse vrouw bij de waterput (Joh. 4: 5-42), wanneer Jezus zich openbaart als het Levende Water. Tussenin staan o.m. beelden van de HH. Benedictus en Franciscus Xaverius. De 4 biechtstoelen, van de hand van de gebroeders Van Beylen, zijn ook een ontwerp van architect Dieltiens. Naast de centrale deurtjes staan telkens gebeeldhouwde Bijbelse figuren die iconografisch verwijzen naar de zonde, biecht en vergeving. In de noordbeuk staan op de ene biechtstoel Petrus (die Jezus verloochende) met de haan aan de voeten (‘Voor het kraaien van de haan zult ge Mij driemaal verloochenen’, Mt. 26:75) en Jezus, die hem meewarig-verzoenend aankijkt; op de andere staat Maria Egyptica, die als boetedoening in de woestijn ging leven, zij staat afgebeeld met de 3 broden die ze meenam en met een leeuw, en aan de andere kant Johannes de Doper in lamsvacht die wijst op het lam (‘zie het Lam Gods dat de zonde van de wereld wegneemt’, Joh. 1:29). Boven de houten lambrisering wisselen kantelen en torentjes elkaar af naar analogie met de torentjes van de ‘centers’ van de nabijgelegen spoorwegdam tussen Antwerpen-Centraal en Berchem die, niet toevallig, ook door Dieltiens ontworpen werden.
De glasramen Zoals in verscheidene andere neogotische kerken in Antwerpen staan de grootse glasramen op naam van de befaamdste kunstglazeniers van de 19de eeuw die op vele kerken hun stempel drukten. De hoge ramen van het koor zijn vervaardigd door de befaamde Brusselse firma “J.A. Capronnier (18381914) et F. A. Comere (1855-?)”. Centraal staat Christus Koning. Hij wordt geflankeerd door de twee belangrijkste apostelen Petrus en Paulus (1903). De overige 6 glas-in-loodramen van het hoogkoor zijn eerder ornamenteel (1904).
~2~
Antwerpen, Sint-Norbertuskerk de Kunstwerken De grote kunstglasramen in de dwarsbeuken werden in 1906 vervaardigd door de internationaal gerenommeerde Brugse glazenier Jules Dobbelaere. Hoewel beïnvloed door de grootmeester van de neogotische glazenierskunst Baron Jean Béthune (1821-1894) hanteerde hij een bijzondere persoonlijke stijl die hier tot uiting komt. Het roosvenster in de zuiddwarsbeuk stelt de Genadestoel voor, een voorstelling waarbij God de Vader, de Zoon en de Heilige Geest in één beeldvoorstelling worden verenigd, omringd door symbolen van de evangelisten. Het raam eronder toont o.m. taferelen uit het leven van de H.-Norbertus en onderaan de HH. Henricus, Helena, Remigius, Alfonsus, Maria, Marcus, Carolus en Willibrordus.
In de noorddwarsbeuk, naast de H.-Hartkapel, beeldt het raam scènes uit het leven van Jezus uit en de aanbidding van het H.-Hart door de H. Juliana (rechts onderaan). Ook in het roosvenster staat het H. Hart centraal omringd door engelen met eucharistische symbolen. In de zijbeuken bevinden zich kleine glasramen gemaakt door de befaamde Antwerpse glazenier Eugeen Yoors (1850-1910), met een voorstelling van de H. Franciscus van Assisi (noordkant) en van de H. Theresia van Avilla (zuidkant). Het grote roosvenster in de westgevel, bij het orgel, is een schenking van Baron A. van de Put, medestichter van de Société, in 1924 uitgevoerd door de Brusselse schilder- en glasraamkunstenaar Edward Steyaert die ook opvallend mooie ramen maakte voor de Sint-Amanduskerk. De musicerende engelen op het raam sluiten mooi aan bij het orgel waarvan de kast in een aangepaste vormgeving het roosvenster onderbouwt. Op ongeveer 8 uur vinden we het wapenschild van de schenker terug met de spreuk ‘Honor, Corona, Virtutis’.
De wandschilderingen Rond de ganse kerk zijn doorlopend schilderingen aangebracht. De 10 wandschilderingen tussen de spitsbogen van het schip en de bovenlichten (1904), bieden mooie geromantiseerde episodes uit het leven en het apostolaat van St.Norbertus, o.m. de stichting van de Orde van Prémontré met bovenaan de Latijnse tekst van het Onze Vader. Ze zijn naar een ontwerp van Jos Ratinckx aangebracht door Tony van Os en K. Van de Oever.
Vanuit de noorddwarsbeuk, over het hoogkoor tot de zuiddwarsbeuk beelden zijn 10 schilderingen gegroepeerd rond het centrale paneel met de H. Drievuldigheid. Ze worden alle bovenaan bekroond door gouden opschriften, hoofdzakelijk teksten uit het Oude Testament, beginnend met ‘Ecce deus salvator meus’ (Is. 12, 2) tot ‘sub tuum praesidium’ (oude hymne).
~3~
Antwerpen, Sint-Norbertuskerk de Kunstwerken Het beeldhouwwerk In de zijbeuken zijn beelden opgesteld van de HH. Joachim, Anna, Jozef, Gerardus en Antonius van de hand van Jules Weyns (Merksem 1849-Antwerpen 1930) en van de heilige Theresia en het Kind Jezus van de Borgerhoutse kunstenaar Rik Sauter (Stabroek 1885-Berchem 1952).
Aan noordelijke en zuidelijke muren van de dwarsbeuk is een witstenen kruisweg gebeeldhouwd, werk van Jan Gerrits (die ook het hoogaltaar beitelde).
De schilderijen In de H.-Hartkapel hangt een anonieme replica van Jezus op het stro, het epitaafschilderij dat Pieter Paul Rubens schilderde voor Jan Michiels en Maria Maes (1618) (KMSKA, kopie in de hal van de Kathedraal). Het schilderij van de H.-Rita achteraan in de kerk moet gesitueerd worden in de 20ste-eeuwse herleving van de devotie voor deze heilige uit het einde van de 14de-eeuw.
De mozaïeken Speciale vermelding verdienen de fraaie mozaïekvloeren met florale tekeningen, ontworpen door de architect zelf en uitgevoerd vanaf 1904 door de firma Pelarin uit Molenbeek (Brussel). In de vloer van de viering ligt zeer toepasselijk de kruisvorm met in het centrum een van de kruissymbolen, de 3 kruisnagels die naar alle kanten uitwaaieren in gouden stralen.
Ook de mozaïektaferelen (1904) boven de 3 westelijke portalen zijn kunstig uitgewerkt, hier door het Parijse huis J.D. Facchina. Ze stellen 3 evangelische taferelen voor op een gouden achtergrond met een Bijbeltekst: Christus de Goede herder (‘Ik ben de goede herder die zijn leven geeft voor zijn schapen’ Joh. 10:11), de Verrezen Heer (‘Ik ben de verrijzenis en het leven’ Joh. 11:25) en de doop van Jezus door Johannes (‘gij moet opnieuw geboren worden’ Joh. 3:7) en 2 symbolen, α en Ω, die naar Christus verwijzen (‘Ik ben de Alfa en de Omega, Hij die is en die was en die komt’ Apoc. 1: 8).
De koperen lusters en kandelaars Deze bijzonder mooie bronzen kunstwerken zijn grotendeels werk van de befaamde Antwerpse firma W.H. Haan. Ze vertonen een opmerkelijk gemeenschappelijk kenmerk: bijna bij alle is een draak verwerkt. Dit lijkt een imitatie van de middeleeuwse Spielerei om uitstekende elementen om te zetten in dierenkoppen en -poten. Alleszins is deze speelsheid hier niet uniek genoeg om er een verband in te zien met de aanpalende Draakstraat en Draakplaats.
~4~
Antwerpen, Sint-Norbertuskerk de Kunstwerken Het Loret-Stevens-orgel Wanneer in 1890 de 17de-eeuwse St.-Willibrorduskerk in de Kerkstraat afgebroken wordt, wordt het mechanische orgel van François-Bernard Loret dat er zeker sinds 1849 aanwezig was, eerst in de nieuwe St.Willibrorduskerk geïnstalleerd maar rond 1908 verkocht aan de pasgebouwde Sint-Norbertuskerk. François-Bernard Loret stamt uit een befaamd Dendermonds orgelbouwersgeslacht. Hij heeft niet minder dan 300 orgels op zijn naam staan in België, Nederland en Peru. In 1924 restaureert Jos Stevens uit Duffel het mechanisme. Hij breidt niet alleen het pijpwerk uit maar plaatst ook een tweede klavier en een pneumatische tractuur. De oude orgelkast wordt geïntegreerd in het nieuwe houtwerk en heeft een stijlvolle look. Het Loret/Stevens-orgel is gebouwd volgens de Frans-symfonische orgelbouwstijl. Het is met zijn 1113 pijpen weliswaar een bescheiden instrument in zijn stijl, doch daarom niet minder interessant. Deze stijl is overgewaaid via de Franse orgelbouwer Aristide Cavaillé Coll (1811-1892). In tegenstelling tot de barokke orgels waarbij de helderheid en het duidelijk overbrengen van de polyfonie de hoofdzaak vormen, wordt in de Franse romantiek de nadruk gelegd op het orgel als symfonisch instrument. Men gaat namelijk de orgels o.a. voorzien van de nodige strijkregisters, tongwerken en een zwelkast, waardoor de organist het instrument dynamischer (crescendo, decrescendo) kan bedienen. In 1994 wordt het orgel voorzien van nieuwe klavieren met een mechanische veerspanning en een electro-pneumatische traktuur. In 1998-‘99 wordt het integrale pijpwerk gerestaureerd en opnieuw geïntoneerd. Al deze werken werden toevertrouwd aan orgelbouwer Leopold Lombaerts uit Meerbeke (Ninove). Het Muziekcentrum-Zurenburg organiseert geregeld concerten in het kader van de ‘Internationale Orgelcyclus’.
[email protected]
~5~
