ANALYSE ONLINE DEBAT GASWINNING GRONINGEN Datum: 12 februari 2013 Opdrachtgever: eigen project Auteur: Arnout Ponsioen
Ruim 10 dagen nadat de NAM bekend maakte een groot gasveld in Friesland te hebben ontdekt, zorgden een aardbeving op 19 januari met name op Twitter en Facebook voor veel aandacht. Op dat moment vertaalde zich dat in veel mindere mate in aandacht door de grotere media. Dat veranderde toen minister Kamp diverse uitlatingen deed tijdens zijn bezoek aan Loppersum op 28 januari. De aardbevingen kunnen nog erger worden, en dodelijke slachtoffers zijn niet uit te sluiten. Bewust of onbewust promoveerde hij daarmee het al langer lokaal levende onderwerp tot een nationaal maatschappelijke en politieke issue. Na zijn uitlatingen pleitte Max van den Berg (PvdA, Commissaris van de Koningin in Groningen) voor 1 miljard aan investeringen in de leefbaarheid in Groningen. De burgemeester van Eemsmond (PvdA) vroeg Kamp om veiligheid van haar burgers te garanderen. D66 en GroenLinks vroegen om acute stopzetting van 40% van de productie. En de PVV pleitte voor een ruimhartige compensatie van gedupeerden. Nieuwe bevingen begin februari breidden het debat vervolgens verder uit over alle nationale, regionale en lokale media, zowel offline als online. De nieuwe regels van het spel De afgelopen jaren is de dynamiek tussen offline en online media sterk veranderd. De RMO beschrijft in haar rapport ‘De nieuwe regels van het spel. Internet en publieke debat’ (2011) de groeiende verrafeling tussen de grote nieuwssites en de vele kleinschaliger blogs en fora. Daar tussenin vormt zich een laag van nieuwe gatekeepers die beschikken over uitgebreide netwerken met de offline media, maar ook met de talloze kleinschaliger blogs en fora. Zij weten als geen ander te mediëren tussen
deze twee werelden en bepalen dankzij een uitgekiende netwerkstrategie grotendeels de toonzetting van het debat. Ook in deze specifieke casus is sprake van een complexe wisselwerking tussen offline en online podia. Argumenten versus sentimenten De ontwikkeling van de media-aandacht voor de aardbevingen is een goed voorbeeld van een veenbrand die, geholpen door triggering events, snel kon oplaaien. Het publieke debat over de gaswinning is complex en gevoelig en kent een historische dimensie. Er zijn duidelijke voor- en tegenstanders. In de publieke opinie wordt Kamp vaak neergezet als een emotieloze bestuurder die alleen oog heeft voor de economische belangen van de gaswinning voor heel Nederland. “Het altijd oppassen met een asociaal fiodambtenaartje als Kamp. Hij is nog in staat om zijn bezoek bij de bewoners in rekening te brengen. Als goed alternatief krijgen de bewoners het kernafval aangeboden.”
Van der Berg (PvdA) zou de particuliere schade misbruiken om meer geld te krijgen voor overheidsinvesteringen in de leefbaarheid en voorzieningen in Groningen. GroenLinks ziet in de aardbevingen argumenten om de gaswinning stop te zetten en te zoeken naar veiliger en duurzamer alternatieven. De PVV tot slot springt in de bres voor de angstige en nodeloos getroffen burgers en vraagt om maximale compensaties. Regionale vooroordelen Dwars door al deze argumenten speelt wederzijdse negatieve regionale vooroordelen. Volgens vele niet-Groningers moeten Groningers zich niet zo aanstellen. De bevingen stellen niets voor, de schade is beperkt. Het ‘lege’ Groningen kan beter onder water worden gezet. Daar staat tegenover dat veel Groningers van mening zijn dat de niet-Groningers de regio al decennia leegzuigen zonder noemenswaardige compensatie. Er wordt geroepen om afscheiding van Nederland, of het dichtdraaien van de gaskraan. “Ze kunnen die paar plaggenhutjes beter naar Drenthe verplaatsen, dan kan de aardgaswinning gewoon doorgaan.”
Feiten ontbreken Het publieke debat over de gaswinning bestaat uit rationale argumenten en maatschappelijke sentimenten zonder dat er een degelijke wetenschappelijke basis beschikbaar is. Kamp kondigde wel meerdere onderzoeken aan, maar de resultaten zijn pas in december beschikbaar.
Bewust of onbewust neemt zonder die basis de onrust onder de bevolking alleen maar toe en is de gaswinning momenteel onder een sterk (vertekend) vergrootglas komen te liggen. Het wachten is nu op de volgende triggering event. “De Noord-Zuid lijn heeft meer schade aan mijn pand veroorzaakt.”
Nieuwssites en blogs Uit de online scan rondom de aardbevingen valt op dat het debat wordt gedomineerd door nieuwssites en journalisten. Zij zijn verantwoordelijk voor een groot deel van de actualiteiten, vaak ongenuanceerd en sensatiezoekend, uiteraard ook sterk geholpen door de over elkaar buitelende politici. “Kamerleden, tja meer onderzoek nodig, meer rapporten nodig, statistieken nodig en een kudde dure consultants om de rapporten te maken en onderzoeken te doen. Als in die tussentijd Loppersum in een gat pleurt kunnen we altijd nog een parlementaire enquete doen om een zondebok aan te wijzen. Loppersum slaap zacht”
Daarnaast is er een vrij grote groep ‘boze burgers’ die verwijzen naar deze nieuwssites via sociale media, maar ook veelvuldig reageren op artikelen op de grote nieuwssites als nujij.nl, elsevier.nl en wuz.nl. Zij uiten vooral hun wantrouwen in de NAM en (randstedelijke) politici, en hun onvrede over de uitbuiting van regio in het algemeen. “Als het voor de woningen gebruikt wordt, zeker wel, maar om er scholen en openbare voorzieningen van te maken niet, heeft niets met aardgas schade te maken, maar met hebzucht.”
Figuur 1 - Aantal berichten per dag
Twitter Wat in de online discussie op Twitter vooral opvalt is het ontbreken van de inbreng van experts (dit wordt ook bevestigd door de relatieve stilte op het vooral door professionals bevolkte Linkedin). Er komen nagenoeg geen technische experts aan het woord die wetenschappelijke gegevens inbrengen.
Figuur 2 - Aantal tweets per dag
Verder zijn lokale politici vrijwel onzichtbaar. Zij dragen nauwelijks actief bij aan het debat en/of wordt door anderen in het debat betrokken. Uitzonderingen hierop zijn de burgemeester en wethouder van de gemeente Pekela, de burgemeester van Slochteren, een gedeputeerde en een statenlid van de provincie Groningen. Het merendeel van de tweets is afkomstig van journalisten, nieuwssites, leken (‘boze burgers’) en accounts van actieorganisaties als Groninger Bodem Beweging en Schaliegasvrij.nl.
Figuur 3 - Visualisatie van het twitternetwerk rondom gaswinning (hoe groter, hoe sterker vernetwerkt)
Niche-sites De online scan leverde ook een groot aantal nichesites op waar de aardbevingen worden bediscussieerd. Zo zijn er levendige discussies op het forum van 50plussers.nl, fok.nl, ecologieforum.nl, hulpverleningsforum.nl en forum.viva.nl. Opvallend is ook het online initiatief stopaardbevingengroningen.nl van dichtbij.nl en het online marketingbureau Bonobos. Zij verzamelen digitale handtekeningen via Twitter en Facebook. De Facebook-pagina van de Groninger Internet Courant genereert overigens de meeste online dynamiek van alle regionale nieuwssites. Op veel van de berichten volgen vele reacties en likes. Via dat podium wordt dus een groot aantal mensen bereikt. “Ik meen ooit eens gelezen te hebben dat Nederlands gas vooral geëxporteerd wordt (levert veel op} en gas voor eigen gebruik geïmporteerd (goedkoper). Als dit echt zo is dan gaat het argument van Kamp over het platliggen van het gasnet van Nederland niet op. Ik vind het vooral vervelend dat Kamp gewoon niet zegt : dat dichtdraaien is geen optie want dat kost ons teveel geld.(punt) Ipv allerlei nevenargumenten over lapjes vlees niet kunnen bakken etc. Wees gewoon eerlijk en kijk dan wat er wél gedaan kan worden voor de Groningers.”
Complex De online scan levert dus een complex plaatje op van uiteenlopende spelers met elk hun eigen belangen. Een lokaal issue dat in korte tijd is gepromoveerd tot een nationaal issue en waar de online reuring wordt gedomineerd door journalisten en boze burgers. Lokale politici en experts zijn opvallende afwezigen in dit online debat.
Figuur 4 - visual verspreid via de Facebook pagina van Groninger Internet Courant
Vervolgstappen Hoe in deze situatie als overheid te handelen? Op welke manier ga je om met de politieke en maatschappelijke gevoeligheid. En wat betekent dat voor de inzet van communicatie en de rol van bestuurders. We doen hieronder drie suggesties.
Verbreed en verdiep de kennis van de online dyamiek
Onze online analyse biedt slechts een doorkijkje naar de wereld daarachter. Het is van belang om rondom gaswinning te investeren in een veel grondiger analyse van de online dynamiek. De politieke en maatschappelijke gevoeligheid en het toekomstige perspectief vragen om een overheid die goed voorbereid is. Die weet wat waar speelt en waarom. Daarvoor is meer diepgang en verbreding nodig. Meer zicht op de onderlinge relaties van podia, netwerken en individuen. Meer zicht ook op de dynamiek door de tijd heen. Welke interactiepatronen zijn er en waar ging het inhoudelijk over?
Monitoren en meedoen
Op basis van die verbreding en verdieping ben je als overheid vervolgens veel beter in staat om je communicatie strategischer in te kunnen zetten. Een vervolgstap is dat je als overheid op basis van die analyse bepaalt welke podia, netwerken en individuen je periodiek gaat monitoren. Daarna kun je je als overheid intensiever gaan mengen in het debat. Eerst door voorzichtig wat zichtbaarder te worden. Laten merken dat je het debat volgt. Vragen stellen, aanvullende informatie bieden. Maar daarna óók durven deelnemen in discussie. Genuanceerd, tijdig, en waarachtig. Echte personen en heldere taal. Een overheid en bestuur dat zich open en ontvankelijk opstelt.
Van sentiment naar feitelijkheid!
De overheid kan in de discussie rondom de gaswinning niet de uitkomsten van de door Kamp aangekondigde onderzoeken afwachten. Nieuwe relatief zware aardbevingen worden statistische gezien al verwacht in de komende zomerperiode. Vóór die tijd moet het debat over de aardbevingen worden verrijkt met feitelijkheden. Dat betekent dat je nu al investeert in het inbrengen van feiten en cijfers. Bij voorkeur gebracht door lokale politici en inhoudelijk experts met staat van dienst die helder kunnen uitleggen wat de situatie feitelijk is, zowel beleidsmatig alsook wetenschappelijk.
