11 0 2 i e M – 0 el 1 s 0 s 2 u r r B e is Oktob r & Tax ing Tou
EXPO
A
IS N A E D K E I I H R C E S E M G en E Z N O S IT I
D
tuss s e i t a l r re en 300 jaa erenigde Stat eV d n e a rop
Eu
nstell Tentoo is c h e t Belg e h r e ond p van erscha tt i z r voo Unie opese de Eur
Wat: Een baanbrekende tentoonstelling over de fascinerende pendelbeweging, heen en weer over de Atlantische Oceaan, waarbij Europeanen en Amerikanen elkaar op alle mogelijke manieren hebben beïnvloed, van elkaar hebben geleend, en kortom elkaar hebben gemaakt tot wat ze nu zijn. Een veelzijdige opzet met kunstwerken, films en interactieve displays, originele objecten, kindertentoonstellingen en alles wat de moderne museologie te bieden heeft om onze geest en emoties te boeien.
Wanneer : Van oktober 2010 tot mei 2011 Ter gelegenheid van het Belgische Voorzitterschap van de Europese Unie
Waar: In Brussel - Hoofdstad van Europa en hart van de activiteiten van de Europese Unie Op de site van Tour & Taxis – een unieke plaats met buitengewone architectuur in het hart van Brussel In een expositieruimte van ongeveer 3.000 m2 http://www.tourtaxis.be
INHOUDSOPGAVE
01
voorwoord • door Dhr. Yves Leterme, Premier Minister van het Koninkrijk België • door Dhr, Howard Gutman, ambassadeur van de Verenigde Staten • door Dhr, Herman van Rompuy, Permanente Voorzitter van de Europese Raad
02
Doel van de tentoonstelling
03
Het Museum van Europa
04
De tentoonstelling • Inleiding • Proloog • De Europese verlichting zegeviert in Amerika [ eerste beweging ] • Vrijheid trekt de wereld aan [ tweede beweging] • «La Fayette, hier zijn we!», of een Amerikaans Europa [ derde beweging ] • Onzekere tijden [ vierde beweging] • En morgen?
01
VOORWOORD Door de heer Yves Leterme, Premier Minister van het Koninkrijk België.
Voor ons Europeanen is een hechte, smetteloze vriendschap met de Verenigde Staten van vitaal belang. De ‘bijzondere relatie’ met Washington waar de Britten prat op gaan, geldt immers voor ons allemaal. Tot tweemaal toe in de voorbije eeuw hebben tal van Amerikanen hun jonge levens opgeofferd voor onze vrijheid, die daarna kon bloeien onder de beschermende paraplu van hun land. Talloze banden op het gebied van handel, kunst en wetenschap brengen beide kanten van de Atlantische Oceaan samen in een enkele beschaving. Om de woorden te gebruiken van een vooraanstaande Franse commentator in de nasleep van 11 september: “we zijn allemaal Amerikanen” in zekere zin. Ik denk dat deze ‘bijzondere relatie’ even belangrijk is voor de Amerikanen als voor de Europeanen. Een sterk bondgenootschap tussen de twee belangrijkste centra van democratie en economische bekwaamheid is tenslotte een van de belangrijkste peilers van een betere wereld. Sommigen onder ons, aan weerszijden van de oceaan, hebben de neiging om deze lang gevestigde waarheid te vergeten. De door het Museum van Europa ontworpen tentoonstelling is bedoeld om hen hieraan te herinneren. Het is een belangrijk en nuttig initiatief, want niets in een democratie houdt stand zonder de steun en de diepe overtuiging van de burgers. En de meest efficiënte manier om deze steun en diepe overtuiging te verkrijgen, is het geheugen op te frissen en de kennis van de geschiedenis op te bouwen. De feiten zijn er, verstopt tussen lagen van geschiedenis en geheugen. Deze tentoonstelling zal ze voor iedereen aan het licht brengen. Daarom heeft mijn regering beslist om deze tentoonstelling te steunen als een van de belangrijkste culturele evenementen van het aanstaande Belgische Voorzitterschap van de Europese Unie. Gebaseerd op vroegere realisaties van het Museum van Europa twijfel ik er niet aan dat het een indrukwekkend succes wordt en dat het ons allemaal, zowel Europeanen als Amerikanen, ten goede zal komen. Yves Leterme Premier Koninkrijk Belgïe
VOORWOORD
01
VOORWOORD Door de heer Howard W. Gutman, Ambassadeur van de Verenigde Staten
Letter of February 3, 2010 to the chairman of the Steering Committee, Baron Luc Bertrand. Dear Baron Bertrand, The plans for the Museum of Europe’s exhibit «Europe-US» for the fall of 2010 are exciting. The partnership between the U.S. and Belgium, and between the U.S. and Europe, is strong and enduring. Your exhibit promises to demonstrate the foundation of that strong relationship through a seldom-told history. While many are aware of the building blocks of our relationship, putting the history in one exhibition space will be educational for us all, especially as discussion of the Transatlantic relationship has often been limited to recent media coverage of international events. I understand that the Belgian Government has made this exhibit one of its key cultural programs it will support while Belgium chairs the European Presidency in the second half of 2010. After the Museum of Europe’s successful exhibits on European history post-WWII and sustainable development, I’m pleased to see that you will be highlighting the history of the U.S.-European relationship. The Museum of Europe has an impressive track record of making exhibits accessible to all ages and it is crucial that young people understand the importance of the relationship between Europe and the U.S. Only as partners can Americans and Europeans address the challenges of the future. Our shared values and common heritage lead us towards a common goal, to create a better world for future generations. Based on the Museum of Europe’s past performance, we look forward to an exciting and engaging presentation. Yours is an ambitious undertaking, and I have every confidence that you will succeed. Very truly yours,
Howard W. Gutman U.S. Ambassador to the Kingdom of Belgium
VOORWOORD
01
VOORWOORD Door de heer Herman van Rompuy, Permanente Voorzitter van de Europese Raad
Letter of February 9, 2010 to the Scientific Advisor of the Scientific Committee, Amb. Elie Barnavi Dear Professor Banravi, As Prime Minister of Belgium, I was informed of the exhibition that the Museum of Europe is preparing, under the auspices of the Belgian presidency of the EU, on the three-century-old transatlantic relationship. And, of course, I have given my wholehearted support. This is all the more true now that I have been nominated as permanent President of the European Council. As old friend of the United Staes of America and a staunch believer...
Only as partners can Americans and Europeans address the challenges of the future. Our shared values and common heritage lead us towards a common goal, to create a better world for future generations. Based on the Museum of Europe’s past performance, we look forward to an exciting and engaging presentation. Yours is an ambitious undertaking, and I have every confidence that you will succeed. Very truly yours,
Yours sincerely, Herman van Rompuy President of the European Council
VOORWOORD
02
Doel van de tentoonstelling
Tussen Europa en de Verenigde Staten is er altijd sprake geweest van veel meer dan een globale belangengemeenschap. Hun band is sterk genoeg om het hoofd te bieden aan om het even welk meningsverschil dat nu en dan tussen de beste vrienden kan opduiken. Er is immers een hechte familieband, gebaseerd op gemeenschappelijke waarden en een overeenkomstig wereldbeeld. Wij zijn van oordeel dat deze waarden en deze visie ten volle tot uiting komen in het motto van de Verlichting van Immanuel Kant: ‘Sapere aude! Durf te weten.’ Zo hebben Europa en de Verenigde Staten gedurende vijf eeuwen van gedeelde geschiedenis samengewerkt in een doorlopende slingerbeweging, van de ene kant van de Atlantische Oceaan naar de andere. Er waren momenten van schaduw die moesten worden opgelost en momenten van licht om trots op te zijn. In zulk een snel veranderende wereld is het dringend nodig om dit verhaal hier en nu te lezen en te begrijpen en op de toekomst voorbereid te zijn. Want net zoals André Gide zei: “Het heden zou vol toekomsten zijn, ware het niet dat het verleden er al een verhaal in had vermengd.” Met deze nieuwe tentoonstelling wil het Museum van Europa een overzicht van ons gemeenschappelijk verleden geven dat begrijpelijk is voor zowel Amerikanen als Europeanen, zodat iedereen kan deelnemen aan het debat over de toekomst die we samen moeten opbouwen.
Doel van de tentoonstelling
03
Het Museum van Europa
Het Museum van Europa is een project dat twaalf jaar geleden werd opgezet door een groep Europese historici en cultuurpromotoren. Het heeft als doel om Europeanen te helpen om de wortels van hun gemeenschappelijke beschaving te ontdekken. Het Museum van Europa is een Belgische vereniging zonder winstoogmerk (vzw) met: • een pan-Europese raad van bestuur, samengesteld uit intellectuelen en wetenschappers; • een internationale raad van museumcurators; • een Wetenschappelijk Comité; • een Financieel Comité. De vereniging heeft als initiatiefnemer van het Europees netwerk van geschiedkundige musea bovendien nauwe banden ontwikkeld met andere instellingen. Het Museum van Europa krijgt steun van de Belgische overheid en een twintigtal ‘stichtende leden’ uit de privésector. De Europese instellingen bieden steun voor specifieke projecten.
Het Museum van Europa heeft tot nu toe: • zijn cultureel en wetenschappelijk project in algemene lijnen bepaald (een permanente tentoonstelling en tijdelijke en rondreizende tentoonstellingen)
• drie internationale conferenties georganiseerd: ‘World Europe’, ‘The Borders of Europe’, en ‘Europe: Religion(s) and Modernity’. • twee tentoonstellingen gecreëerd: ‘Europa in Euforie’ (oktober 2001-maart 2002)
en ‘God(en), een handleiding’.
• de grootschalige inleidende expositie van de permanente tentoonstelling van het museum op touw gezet: ‘Dit is onze geschiedenis!’ (oktober 2007- mei 2008). • zijn tentoonstellingen naar het buitenland gebracht, zoals ‘God(en), een handleiding’ (in Madrid, Parijs, Warschau, Québec en Ottawa) en
‘Dit is onze geschiedenis!’ (in Brussel,
Wroclaw, Boedapest en Madrid).
Het Museum van Europa
03
Het Wetenschappelijk Comité van de tentoonstelling, voorgezeten door: • Prof. Krzysztof Pomian, wetenschappelijk directeur van het Museum van Europa, Senior Fellow
Wie we zijn
Emeritus aan het CNRS, Parijs, hoogleraar aan de Nicolas Copernicus Universiteit in
De vereniging zonder winstoogmerk ‘Museum van Europa’
Torun, Polen
wordt voorgezeten door Mw. Antoinette Spaak, Belgisch Minister van Staat en dochter van Paul-Henri Spaak, een van de grondleggers van Europa.
• Elie Barnavi, emeritus hoogleraar Westerse Vroegmoderne Geschiedenis aan de Universiteit van Tel Aviv,
De Raad van Bestuur omvat vertegenwoordigers van politieke
voormalig wetenschappelijk directeur
en filosofische stromingen in de Europese samenleving.
van het Museum van Europa, voormalig ambassadeur van Israël in Frankrijk
De organisatie heeft voor de realisatie van haar activiteiten een raamakkoord afgesloten met Tempora nv, een gespecialiseerd bedrijf op het gebied van culturele evenementen en musea. Voor het project V.S.-Europa heeft het Museum van Europa
Verder bijgestaan door:
een speciale Steering Committee samengesteld : • Margaret Vining, curator van Militaire • Dhr. Luc Bertrand (Chairman) CEO of Ackermans & van Haaren
Geschiedenis en Diplomatie - National Museum of American History - Smithsonian Institution
• Mandy Nauwelaerts, curator van het Red Star Line Museum - Antwerpen
• Burggraaf Etienne Davignon, bestuurder van GDF-Suez, voormalig vicevoorzitter van de Europese Commissie
• Prof. Pierre Melandri, hoogleraar Amerikaanse geschiedenis aan het Institut d’Etudes Politiques, Parijs
• Baron Daniel Janssen, former CEO and chairman of Solvay. member of the Executive Committee of the Trilateral Commission
• Evita Neefs, specialist Europees-Amerikaanse betrekkingen, redacteur buitenlandse zaken bij De Standaard
• Dhr. Tom C. Korologos, voormalig ambassadeur van de V.S. in België
• Samuel Wells, Senior Scholar - Woodrow Wilson Center, voormalig Associate Director van het Woodrow Wilson Center en oud-directeur van het West European Studies Program
Het Museum van Europa
03 Onze taak De organisatie heeft voor de realisatie van haar activiteiten een raamakkoord afgesloten met Tempora nv, een gespecialiseerd bedrijf op het gebied van culturele evenementen en musea. Ons werk combineert de verschillende voordelen van de moderne museologie, antieke en hedendaagse kunstwerken, originele objecten, ruimtes voor kinderen. Het is aangepast aan alle publiekgroepen en begripsniveaus. Collecties
De mens als uitgangpunt
Decors
Het Museum van Europa
03 Hedendaagse kunst
Kunst
Films
Interactiviteit
Kinderen
Het Museum van Europa
04
De tentoonstelling
Inleiding De tentoonstelling werd ontworpen rond vier fundamentele pendelbewegingen tussen Europa en de Verenigde Staten :
1. De eerste beweging start aan de kusten van Europa.
We weten niet hoe dit verhaal afloopt. Niemand weet
Dit was een klassieke koloniale expansie die in een
het; de toekomst is niet neergeschreven. Ze ontvouwt
spectaculaire ommekeer culmineerde: de kolonie verkreeg
zich dag na dag door middel van de handelingen
haar onafhankelijkheid en maakte zich de ideeën eigen
en interacties tussen naties en mensen, die samen
van de Verlichting die de kolonisten uit Europa hadden
hun gemeenschappelijk lot tegemoet gaan. Deze
overgebracht.
tentoonstelling nodigt de bezoeker uit om met wijd
2. Tindens de tweede beweging begon de jonge
open ogen deel te nemen.
republiek zichzelf op te bouwen met behulp van mensen uit Europa aan wie vrijheid en de hoop op voorspoed werd geboden. Een heroïsch avontuur zou gaan beginnen: de ontdekking van nieuwe gebieden, een natie gebaseerd op een nieuwe, open maatschappij.
3. De derde beweging brengt de Verenigde Staten terug naar een door twee verschrikkelijke oorlogen verwoest oud continent om hulp en bescherming te bieden. In een tweepolige, nucleaire wereld vertegenwoordigde een verdeeld Europa niets meer dan een strategisch schaakbord.
4. De vierde beweging is nog steeds aan de gang. Ze begon toen de Verenigde Staten de Koude Oorlog hadden gewonnen en het hoogtepunt van hun macht hadden bereikt. De Atlantische Oceaan is echter niet langer het enige middelpunt van de wereld. De wereld is nu meerpolig en ‘geglobaliseerd’ en plaatst de Atlantische gemeenschap voor totaal nieuwe uitdagingen.
De tentoonstelling
04 Proloog Zodra de bezoeker binnenkomt, komt hij terecht in een ruimte die ingericht is als een luchthaventerminal met zowel een aankomst- als een vertrekhal, met Amerika aan de ene kant en Europa aan de andere kant. Beide ruimten zijn gescheiden door een doorzichtige wand en zijn gewijd aan de ‘clichés’ die de passagiers van beide kanten over zichzelf en over de ‘anderen’ kunnen hebben. Deze wederzijdse perspectieven benadrukken met een humoristische noot de gelijkenissen en verschillen tussen de trans-Atlantische ‘neven’.
Van daaruit worden de bezoekers naar een lange gang geleid, waar zij met één oogopslag de ‘tijdlijn’ van de tentoonstelling kunnen zien. Deze gang biedt toegang tot elk van de vier hoofdafdelingen van de tentoonstelling. De bezoekers komen hier telkens weer langs om van de ene afdeling naar de andere te gaan. In deze langgerekte chronologische gang, die de ruggengraat van de tentoonstelling vormt, ontdekken de bezoekers de verschillende historische periodes aan de hand van fragmenten uit belangrijke fictiefilms. De bezoekers kunnen de films op om het even welk ogenblik onderbreken om de beelden van nabij te bekijken, naar geluiden te luisteren en teksten te lezen die concrete realiteiten toelichten die zijn verborgen in deze kunstwerken, die uit de fantasie van hun auteurs zijn voortgekomen. Alvorens een nieuwe ruimte te betreden, worden de bezoekers geconfronteerd met een emblematisch document uit die periode. Hierna volgt een korte samenvatting van de vier bewegingen van de trans-Atlantische pendel die in de inleiding werden beschreven.
De tentoonstelling
04 [Eerste beweging]
De Europese Verlichting zegeviert in Amerika Aan de ingang van dit eerste deel van de tentoonstelling hebben we beslist om de nadruk te leggen op de Mayflower Compact, waarvan een facsimile wordt gepresenteerd. Het is immers het handvest dat de Pilgrim Fathers ondertekenden voordat zij in Cape Cod aan land gingen. Deze buitengewone tekst bevatte bijna een eeuw voor de Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring al de kiemen van de verklaring die later zou volgen. Dit handvest draagt de onuitwisbare sporen van de religieuze hartstocht van zijn auteurs. Het schetste het beeld van een maatschappij die haar eigen regels wilde stellen om haar overgang van heteronomie naar autonomie te bevestigen, een fundamenteel kenmerk van democratische moderniteit. De inspiratie bleef echter Europees, voornamelijk Engels, zoals tot uiting komt in het werk van John Locke en de Glorious Revolution. De dertien Britse kolonies in NoordAmerika stonden dan ook in schril contrast met de andere grote koloniale machten: Frankrijk, Spanje en Nederland. Deze vier ‘giganten’ zetten voet op het nieuwe continent en exporteerden hun confrontaties, terwijl ze hun blik nog steeds naar hun eigen metropool gericht hielden.
De tentoonstelling
04 Onder meer om godsdienstige redenen waren de Britten de enigen die daadwerkelijk probeerden om een nieuw thuis te creëren en de belangen van de kolonisten te behartigen. Deze belangen gingen al snel verschillen van die van hun voogdijmacht, tot ze er uiteindelijk openlijk vijandig tegenover kwamen te staan. De bezoekers worden eerst door een suggestieve ruimte geleid waar het conflict wordt toegelicht tussen de vier ‘giganten’, die hun eeuwenlange strijd om hegemonie naar deze nieuwe contreien hadden overgebracht. Daarna krijgen ze uitleg over de onafhankelijkheidsstrijd en het ontstaan van de Verenigde Staten van Amerika. Daarbij speelt de Boston Tea Party, het emblematische beginpunt van de onafhankelijkheidsoorlog, een belangrijke rol. En hier staat een Frans ‘personage’ – hij leeft nog steeds onder een absolutistisch regime - de bezoekers uit te leggen hoe en waarom hij de kant van de opstandelingen heeft gekozen. Zodoende heeft hij ervoor gezorgd dat deze nieuwe ideeën in een nieuwe zwaai van de pendel de overhand kregen in het oude continent en geleid hebben tot de Franse Revolutie van 1789! Een ander teken van deze wederzijdse invloeden is Over de democratie in Amerika, het meesterwerk van Alexis de Toqueville, dat vooral in de Verenigde Staten nu nog steeds een belangrijk referentiewerk is over de geschiedenis van de jonge republiek en de invoering van het politiek liberalisme.
De tentoonstelling
04
[Tweede beweging]
Vrijheid trekt de wereld aan De beroemde toespraak die James Monroe op 2 december 1823 hield voor het Congres van de Verenigde Staten opent ons tweede hoofdstuk. De nu onafhankelijke Verenigde Staten van Amerika verklaarden plechtig dat zij elke Europese interventie op het Amerikaanse continent (zuid en noord) als ‘onvriendelijk’ zouden beschouwen en dat de V.S. van hun kant zich niet zouden mengen in Europese aangelegenheden. De nieuwe staat was intussen geïndustrialiseerd en had dan ook behoefte aan meer arbeidskrachten. Er waren nieuwe immigranten nodig. De meesten kwamen uit het oude Europa, dat niet in staat was om zijn demografische groei te ondersteunen en zijn kinderen te voeden. Het continent was geplaagd door armoede en soms zelfs hongersnood, zoals in Ierland. Voor deze slachtoffers van de armoede, deze massa’s in lompen gehulde Europeanen, was Amerika een ‘gouden deur’ die leidde naar nieuwe ruimten, voorspoed en vrijheid. Het was een gevarieerde, heterocliete en kleurrijke menigte die hoopvol de bakermat van een nieuwe natie met een grote diversiteit van mensen tegemoet liep.
De tentoonstelling
04
Dit leidde tot de Amerikaanse smeltkroes, die de bezoekers kunnen observeren vanaf het dek van een schip van de rederij Red Star Line. Het parcours leidt verder naar het Wilde Westen, de Burgeroorlog, de indianenoorlogen en de slavernij. Amerika was een broeinest van interne conflicten, maar tegelijk ook een bron van inspiratie. Het opende nieuwe horizonten voor de Europeanen, die er met geestdriftige hoop naar uitkeken. Anderzijds bleven de Amerikaanse elites vurig verlangen naar de cultuur van hun voorouders en voor hen was een reis doorheen Europa een verplichte bedevaartstocht. Elegante dames volgden de mode uit Parijs en Londen. In het Westen werd in de saloons de square dance op de mechanische piano afgewisseld met de French Can-can, tot groot genoegen van cowboys en goudzoekers. Toen Sigmund Freud in Amerika aan wal ging, bracht hij de baanbrekende theorie van de psychoanalyse met zich mee. Op het gebied van ideeën en wetenschap bleef het oude Europa de toon aangeven.
De tentoonstelling
04 [Derde beweging]
“La Fayette, hier zijn we!’ of een Amerikaans Europa Het derde hoofdstuk begint met de Veertien Punten van President Wilson. De Amerikaanse betrokkenheid in de Eerste Wereldoorlog is een cruciaal moment in de geschiedenis van de betrekkingen tussen Europa en de Verenigde Staten. Het markeert het begin van een verplaatsing van het middelpunt van de wereld van Europa naar Amerika. Voor het eerst sinds hun onafhankelijkheid en de afkondiging van de Monroedoctrine komen de Verenigde Staten militair, economisch en politiek tussenbeide op het oude continent.
Dit was echter nog maar een valse start: de Amerikaanse senaat weigerde het Verdrag van Versailles te ratificeren, ook al was hun president van nabij betrokken bij de onderhandelingen. Het zwaar beschadigde Europa zit in de schulden en zal zijn centrale positie op het globale schaakbord niet kunnen handhaven. Na deze eerste grote slachtpartij volgt een tweede, waarna in de wake van de atoombom een tweepolige wereld tot stand komt. Deze fase van ontwikkelingen die een beslissende ommekeer van de verhoudingen tussen de Verenigde Staten en Europa markeert, kan in twee delen worden opgesplitst. Tijdens de eerste periode (1917-1945) worden de elementen van de tweede periode (1945-1989) geleidelijk aan klaargezet.
De tentoonstelling
04 Eerste fase:
de opkomst van een wereldmacht
Door zich in 1917 bij de geallieerden aan te sluiten doorbraken de Amerikanen het plechtigste taboe van hun buitenlands beleid: zij mengden zich voor het eerst in de Europese aangelegenheden. Zij waren ook vrijgevige financiers van de oorlogsinspanningen van de Alliantie, waarvan de leden nu in de schulden zaten. De centrale rijken vielen uiteen in een mozaïek van staten. Rusland werd communistisch. De Verenigde Staten werden een grote economische en financiële mogendheid, wat aanleiding gaf tot een vorm van irrationele overdaad, waardoor zij en de rest van de wereld uiteindelijk in de Grote Depressie terechtkwamen. In Europa verpersoonlijkte Hitler een gevaarlijk en extreem alternatief voor een ontredderd Duitsland, dat gekweld werd door hyperinflatie en de val van de Weimarrepubliek. Oorlog brak weer uit... Amerika had een steeds toenemende invloed op de wereld van kunst en cultuur. Eerst de literatuur, met auteurs als Faulkner, Dos Passos, Hemingway, Steinbeck en Fitzgerald, wier verbluffende carrières dikwijls gekenmerkt waren door sterke banden met Europa, dat zij steevast bezochten. Dan was er de muziek en de variétéshows, met jazzmuziek, die Charles Trenet in Frankrijk in staat stelde om de liedjeswereld op zijn kop te zetten en de weg te effenen voor een nieuwe generatie artiesten. Wederzijdse invloeden, keer op keer...
De tentoonstelling
04
Tweede fase: De reeks capitulaties voor de Nazi-agressies in Europa liep ten einde tijdens de nasleep van de invasie van Polen, toen de voorspelling van Winston Churchill aan Chamberlain uiteindelijk uitkwam: “U kon kiezen tussen eerverlies en oorlog. U koos voor eerverlies en u zult oorlog krijgen!” Amerika besliste deze keer opnieuw om de verdeeldheid in Europa van op een afstand gade te slaan. De V.S. steunden de oorlogsinspanningen van de geallieerden (de leen- en pachtwet), maar raakten pas betrokken na de Japanse aanval op Pearl Harbor. Deze keer zouden de G.I.’s blijven. Een compleet verschillende wereld herrees uit de as van de Europese As: een tweepolige wereld die draaide rond de confrontatie tussen de twee nucleaire supermachten, de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. De Europese koloniale rijken vielen een na een uiteen en Europa, dat door het Ijzeren Gordijn doormidden was gesplitst, was nog slechts een van de verscheidene strategische gebieden voor de beide supermachten, voor wie het speelterrein nu tot de hele wereld was uitgebreid. Het Noord-Atlantische Verdrag en de NAVO lieten een tweeledig Europa uitkristalliseren: een deel in het oosten, dat in de greep van de Sovjet-Unie gekneld De tentoonstelling
04 zat, en een deel in het westen, dat een schitterende wederopbouw beleefde, gevolgd door een lange periode van ongekende voorspoed. Deze keer werd de American Way of Life voorgoed overgenomen onder de beschermende nucleaire ‘paraplu’ van Uncle Sam. De levensstandaard steeg aanzienlijk. De bezoeker kan dat zelf ontdekken door een blik te werpen in de containers die de Atlantische oceaan werden overgestuurd met ‘frigidaires’, ‘hoovers’ en televisietoestellen, allemaal materiële tekenen van de Amerikaanse economische macht. En dan mogen we de culturele ‘producten’ van de filmindustrie, de muziek, de letteren en de kunst niet vergeten. In diezelfde periode kende Edith Piaf een groot succes in de Verenigde Staten en ging Johnny Halliday, geïnspireerd door Elvis Presley, naar Memphis, Tennessee. Aan de andere kant kan de bezoeker door openingen in de muur van Berlijn zien dat in de oosterse hoofdsteden alleen stiekem van dit soort leven kon worden gedroomd.
De tentoonstelling
04 [Vierde beweging]
Onzekere tijden
En morgen? We hebben geen pasklaar antwoord op deze vraag. Er is
1989: het Sovjetimperium implodeert. Er blijft nog maar
geen antwoord en er is geen antwoord nodig. Onze aanpak
een enkele supermacht over. Duitsland wordt herenigd en
beoogt de bezoekers ertoe aan te zetten om hun eigen
Europa blijft werken aan zijn eigen opbouw, nu ook in het
vragen hier en nu te formuleren en een debat op gang te
oostelijk deel. Is dit het einde van de geschiedenis (Francis
brengen in de grote traditie van de Verlichting.
Fukuyama)? Neen. Dit is enkel een tijd van misverstanden tussen de Verenigde Staten en een Europa dat bevrijd is
Alvorens de tentoonstelling te verlaten, gaan de bezoekers
van de Sovjetbedreiging en de nucleaire vernietiging.
door een zaal die is ingericht als een parlementair halfrond. Aan beide kanten van de Atlantische Oceaan zullen we
De Muur beangstigde Europa, maar vertegenwoordigde
burgers zien hun ideeën uitdrukken over de toekomst
ook een structuur van twee tegengestelde ‘kampen’, wat
van de relaties tussen Europa en de Verenigde Staten. We
het gemakkelijker maakte om partij te kiezen. Onder het
zullen allerhande opinies horen zoals het democratische
gezag van de Verenigde Staten is de situatie grondig
samenlevingen betaamt.
gewijzigd. Bovendien beginnen opkomende landen zoals voornamelijk China, India en Brazilië in beweging te
Een ding staat boven elke twijfel: wat er ook moge
komen en het economisch zwaartepunt van de Atlantische
gebeuren, Europa en de Verenigde Staten zullen altijd
oceaan naar de Grote Oceaan te verplaatsen. In Amerika
dezelfde oceaan omringen en verenigd blijven in
vinden de ontwikkelingen op het gebied van IT, biologie en
geschiedenis, waarden en gedeelde belangen.
nanotechnologie plaats aan de westkust. Het oude Atlantische paar kreeg meer en meer meningsverschillen, vooral naarmate Europa veelzijdiger werd dan ooit tevoren. In de Verenigde Staten werd de neoconservatieve trend steeds sterker, wat helemaal niet te rijmen valt met een sociaaldemocratisch en meer op consensus gericht Europa. Het misverstand culmineerde tijdens het presidentschap van G.W. Bush en kristalliseerde tijdens de tweede oorlog in Irak.
De tentoonstelling
Met de steun van Brussel Export
Museum of Europe
non profit association
29 rue de Suisse B-1060 Brussels Antoine Goldschmidt Tel: +32(0)2 549 60 70 Fax: +32(02 549 60 41
[email protected]
