DE Wijk te Tilburg Projectgegevens Opdrachtgever website Architect
: : :
Gemeente Tilburg http://www.tilburg.nl Kuiper Compagnons
Masterplan Witbrant Oost
: :
Witbrant West
:
Koolhoven Oost
:
Koolhoven West
:
Wytze Patijn - Kuiper Compagnons realisatie 2004 - 2006; Bedaux de Brouwer architecten realisatie 2002 - 2005; De Architekten Cie, DKV realisatie 2006 - 2008; VHP, Lafour en Wijk realisatie 2006 - 2008; VHP, De Architekten Cie
Aantal woningen Dichtheid Prijsklasse
: : :
circa 2.750 32 woningen per hectare 30% goedkoop, 35% middelduur en 35% duur
Ambitie gemeente Milieutype NPDS
: :
GPR scores: gemiddeld 7,5; EPL 7,4 hoofdzakelijk ontspannen laagbouw en compacte Laagbouw
Het gebied DE Wijk vormt de afronding van de wijk Reeshof en ligt direct ten zuiden van de oost-west lopende spoorlijn Breda - Tilburg. Het overige deel van Reeshof ligt ten noorden van deze spoorlijn. In 2005 is het nieuwe NS-station Tilburg Reeswijk in gebruik genomen. DE Wijk ligt op ongeveer 5 km ten westen van het centrum van Tilburg. DE Wijk wordt aan de noordzijde begrensd door het spoor en aan de zuidzijde door onder andere de Bredaseweg en een bosrijk gebied. Aan de westzijde wordt de grens gevormd door een nieuwe rondweg. Ten zuiden en oosten van het plangebied bevindt zich het bos en parkgebied Oude Waranda.
Pagina 1 van 8
DE Wijk wordt doorsneden door het riviertje de Donge dat samen met de omliggende groene randen een belangrijke ecologische verbindingszone vormt. In het plangebied liggen ook enkele bosrijke zones en het heideveld de Gaas. Ook het spoor vormt een belangrijke ecologische verbindingszone. Zo is in de sloten langs het spoor de zeldzame kamsalamander aangetroffen. DE Wijk is in vier buurten verdeeld die alle langs de spoorlijn liggen. Het plangebied wordt van noord naar zuid doorsneden door de Reeshofweg. Ten oosten van deze weg liggen Witbrant Oost en Witbrant West en ten westen liggen Koolhoven Oost en Koolhoven West. Anno 2006 zijn Witbrant Oost en West vrijwel gereed. De komende jaren zal eerst Koolhoven Oost en vervolgens Koolhoven West gebouwd worden.
Het ruimtelijk concept Wytze Patijn heeft in het Masterplan gekozen voor een concept waarbij de vier buurten als kralen aan een snoer met elkaar verbonden worden tot een geheel. Het snoer wordt gevormd door De Lange Laan in Witbrant en de Koolhovenlaan in Koolhoven. Beide lanen lopen in elkaars verlengde, van oost naar west en dus parallel aan het spoor. Deze beide nieuwe lanen dienen als ontsluitingsweg maar vormen voor autoverkeer geen doorlopende verbinding. Tussen Witbrant Oost en West is namelijk ter hoogte van het heidegebied de Gaas een bussluis aangelegd zodat daar alleen het openbaar vervoer en hulpdiensten kunnen passeren. Tussen Koolhoven Oost en West zal bij het riviertje de Donge ook een dergelijke onderbreking voor autoverkeer gemaakt worden. Station ReeshofOp het 'kruispunt' van de spoorlijn en de Reeshofweg wordt De Knoop met allerlei voorzieningen gerealiseerd. Het NS-station ligt er al. De komende jaren zal de Knoop uitgebreid worden met onder andere kleinschalige detailhandel, horeca, gezondheidszorg en een woonzorgcentrum voor ouderen. Zowel in Witbrant als in Koolhoven zal een basisschool komen. Voor de overige voorzieningen zijn de bewoners aangewezen op het centrum van Reeshof. Dit centrum is niet alleen via de Reeshofweg bereikbaar, maar ook via twee fiets- en voetgangerstunnels onder het spoor door.
Pagina 2 van 8
De oost-west ligging van de beide lanen zorgt er voor dat een zongerichte verkaveling voor het gehele gebied heel goed mogelijk is (zie ook het infoblad 'Stedenbouw als drager voor een duurzaam gebouwde omgeving '). De zone langs het spoor en de ecologische zone langs de Donge kunnen goed dienen als afvoerzones en bergingszones voor het hemelwater. De vier buurten hebben binnen dit concept ieder een geheel eigen uitwerking gekregen. Dit wordt bereikt door duidelijke verschillen in de stedenbouwkundige uitwerking, de invulling en afwerking van de openbare ruimten, de groenzones en de architectuur. De groene elementen, zoals de bosrijke zones en het heideveld, zijn goed ingepast en blijven daardoor grotendeels behouden. In totaal zullen in DE Wijk circa 2.700 woningen worden gebouwd. Witbrant Oost Bedaux de Brouwer architecten hebben in dit gebied hoofdzakelijk eenlaagse bebouwing met patio's ontworpen met daartussen veel bomen en oost-west lopende groenzones met wadi's. Het omliggende bos blijft grotendeels zichtbaar óver de woningen heen. Er is ruimte voor circa 10% vrije kavels. Parkeren vindt grotendeels plaats op eigen erf.
Witbrant West DKV architecten heeft in dit gebied groenzones van 35 meter breed ontworpen die in noord-zuid richting lopen. Ze dienen naast speelgebied ook als infiltratie- en afvoerzone voor hemelwater. Om en om zijn er groenzones en parkeerstraten toegepast waardoor de korte woonpaden zelf autovrij zijn. Aan de ene zijde komen de paden uit op een groenzone, aan de andere zijde op een parkerstraat. Er is veel aandacht voor de vormgeving van de erfscheiding tussen de tuinen en het openbare gebied. In Witbrant West zijn o.a. schanskorven gemaakt als erfscheiding tussen de tuinen en het openbare (groen)gebied. Dit om een veelheid aan 'rommelige' schuttingen te voorkomen.
Pagina 3 van 8
Koolhoven Oost Het gebied rondom de Donge is door VHP uitgewerkt als een gebied waar gewoond wordt in een groene setting. De natuur krijgt zoveel mogelijk de ruimte en het ruimtebeslag van de woningen en verhardingen wordt zoveel mogelijk beperkt. Vooral de gradiënt van de laag gelegen Donge en de hoger gelegen boszone zijn belangrijke pijlers voor een ecologische inrichting. Grazers worden ingezet voor het beheer. Om deze dieren binnen het gebied te houden, worden onder andere wildroosters in de wegen aangebracht. Vooral het groene karakter van de lange laan door dit gebied wordt bijzonder. Koolhoven West VHP heeft in dit deel een brede groenzone en specifieke parkeerstraten ingevoegd die samen met de groenzones van de randen van het gebied ook dienen als afvoer- en infiltratiezones voor het hemelwater. Parkeren vindt deels op eigen erf plaats, deels op de openbare ruimte. De architectuur heeft als thema de jaren '30. In heel Koolhoven wordt 15% van de woningen als vrije kavels gerealiseerd. Het proces Bij de ontwikkeling van DE Wijk is er voor gekozen om eerst goed in beeld te brengen welke mogelijkheden op milieugebied voor dit gebied aanwezig waren. Hierbij is gebruik gemaakt van de Milieu Maximalisatie Methode van BOOM waarbij voor de onderdelen ecologie, water, verkeer en energie maximalisatiekaarten zijn gemaakt. Zo is letterlijk in kaart gebracht welke consequenties er per onderdeel zouden zijn indien het onderdeel qua milieukwaliteit maximaal ingebracht zou worden. De ontwerpers hebben deze informatie weer als inspiratiebron voor het uiteindelijke ontwerp gebruikt. Hierbij is in DE Wijk veel overeind gebleven van de maximale milieukwaliteit. Dit geldt vooral voor de thema's energie en water en vooral in Koolhoven Oost ook voor ecologie. Ook voor verkeer zijn goede aspecten uit de milieumaximalisatie terug te vinden zoals geconcentreerd parkeren en verkeersveilige separate langzaam verkeersroutes naar de voorzieningen.
Pagina 4 van 8
Voor DE Wijk is als één van de eerste stedenbouwkundige plannen in Nederland ook een energieplan opgesteld. Belangrijk daarbij was dat voor alle partijen (gemeente, energieleverancier, projectontwikkelaar, architect en bewoner) duidelijk werd welke consequenties de verschillende mogelijkheden hadden zowel qua milieurendement als qua investeringen en opbrengsten (vooral ook door of voor wie) en qua uitvoering. Er is zelfs in beeld gebracht hoe uiteindelijk een energieneutrale wijk gemaakt zou kunnen worden. Zo'n energieplan maakt zichtbaar wat men nu in de plannen moet realiseren om latere ontwikkelingen niet onmogelijk te maken. Denk bijvoorbeeld aan de mogelijkheden voor het toekomstig plaatsen van zonnepanelen. Het energieplan is opgesteld in 1996. De ambities waren toendertijd hoog maar zijn intussen door de voortschrijdende verscherping van de landelijke normen ingehaald. Hieruit valt te leren dat het belangrijk is om voor projecten met een lange realisatietermijn ambities zodanig te formuleren dat deze actueel blijven. Noem bijvoorbeeld een ambitie in procenten ten opzichte van een landelijke norm, dus bijv. een EPC die 15% onder de landelijke norm ligt. Voor heel Tilburg is in het klimaatbeleid vastgelegd dat 10% beter dan de landelijke norm gepresteerd moet worden en dat de EPL minimaal 7 moet zijn. Dit geldt ook voor DE Wijk waarbij nog wel iets beter gepresteerd wordt door de hoge GPR-score voor energie die gehaald moet worden. De EPL van 7,4 is duidelijk beter dan wat het klimaatbeleid vereist. Duurzaamheid Communicatie Zowel de gemeente Tilburg als de ontwikkelende partijen hebben er voor gekozen om duurzaamheid een duidelijke plaats te geven in de informatievoorziening. Zo heeft de Gemeente de folder 'DE Wijk - Duurzaam Wonen in een groene omgeving' uitgegeven met beknopte informatie over de milieu-aspecten in het plangebied. Ook in de verkoopbrochures komt duurzaam bouwen aan de orde. Energie Het meest opvallende aan DE Wijk is de stedenbouwkundige structuur die het mogelijk maakt om een zeer hoog percentage woningen op de zon te richten. Bij de verdere uitwerking is dit uitgangspunt overeind gebleven. Veel woningen hebben relatief veel glas in de zuidgevels en relatief weinig in de noordgevels.
Pagina 5 van 8
Een andere belangrijke maatregel is het warmtenet. DE Wijk is aangesloten op de retourleiding van de stadsverwarming in Reeshof zodat de woningen met relatief lage temperaturen (70°C aanvoer, retour 50°C) verwarmd worden. Het warmtenet levert ook de warmte voor het tapwater. De EPL is berekend op 7,4. Water Vertraagd afvoeren van regenwater en het zoveel mogelijk schoon houden en bergen in het plangebied zijn belangrijke uitgangspunten. In het stedenbouwkundige plan vertaalt zich dit in wadi's en ruime groenzones voor infiltratie en afvoer. Deze groenzones voeren een eventueel overschot aan water af naar de spoorzone waarin bergingscapaciteit is gerealiseerd. Op deze wijze wordt zoveel mogelijk water geïnfiltreerd en het grondwater op een zo hoog mogelijk peil gehouden. Is er uiteindelijk toch nog een overschot, dan wordt dat direct of via het grondwater naar de Donge afgevoerd. Zie ook het infoblad 'Water in de stad: duurzaam stedelijk waterbeheer '. Er zijn geen bouwmaterialen toegepast die door regenwater kunnen uitspoelen zodat verontreiniging van de bodem en het grondwater achterwege blijft (zie ook het infoblad 'Materialen in de gebouwde omgeving: bronnen van waterverontreiniging (diffuse bronnen) '. Bij geconcentreerd parkeren zoals in de parkeerstraten in Witbrant West wordt het zogenaamde verbeterde gescheiden rioolstelsel toegepast. Hierbij wordt het meest vervuilde regenwater naar het vuilwaterriool afgevoerd. Bij de uitwerking van de plannen bleek dat er hier en daar te weinig afschot kon worden gerealiseerd om het regenwater geheel, zichtbaar, via het maaiveld af te voeren. Daarom zijn er op enkele plekken toch rioleringsbuizen aangelegd die weer in wadi's uitkomen. Ook zijn er in enkele plandelen meer infiltratievoorzieningen gemaakt dan eerst gedacht. Dit om de hoeveelheid te infiltreren regenwater te vergroten. Eén van de wadi's aan de rand van Witbrant West. Met behulp van drempels wordt het regenwater minder snel afgevoerd zodat de kans op infiltratie groter is. Ecologie DE Wijk is uniek gelegen, omringd en doorsneden door ecologisch waardevolle gebieden zoals bos, heideveld, de Donge en de spoorzone. In de Milieu Maximalisatie kaart voor ecologie was er daarom voor gekozen om de 4 buurten niet voor autoverkeer met elkaar te verbinden. Hierdoor zouden er geen doorsnijdingen van de Donge-zone en het heidegebied de Gaas nodig zijn. Uiteindelijk is er voor gekozen om de buurten wel voor openbaar vervoer en langzaam verkeer met elkaar te verbinden zodat deze doorsnijdingen toch noodzakelijk zijn maar ecologisch vrijwel geen barrière vormen. De oevers van de Donge zullen onder de brug door lopen zodat er een ecologische verbinding blijft bestaan. Koolhoven Oost is een bijzonder gebied omdat hier de voor Brabant zo typische landschappelijke eenheid van lager gelegen beekdal en hoger gelegen bosgebied in postzegelformaat aanwezig is. Getracht is de aantasting van deze landschappelijke eenheid te beperken door de bebouwing te concentreren. Op deze manier is er in dit gebied met de gradiënten hoog/laag, droog/nat en bebost/open relatief veel ruimte overgebleven voor natuurontwikkeling waarbij zelfs ecologisch beheer met bijvoorbeeld loslopende grazers mogelijk is. Mobiliteit Het parkeren van auto's wordt in Witbrant West zoveel mogelijk geconcentreerd in parkeerstraten zodat een groot deel van de woonstraten autovrij of autoluw
Pagina 6 van 8
kunnen zijn. Parkeren vindt daar dus op enige afstand plaats terwijl de fiets dichtbij is wat stimulerend kan zijn om vaker de fiets te gebruiken in plaats van de auto. In de overige drie buurten wordt zowel op eigen erf als op straat geparkeerd. Per buurt zitten wel verschillen in de verhouding hiertussen. Fiets, trein en bus kunnen een goed alternatief bieden voor de auto. Zo zijn er goede fietsroutes naar onder andere het centrum van Reeswijk en van Tilburg, is er een busroute door DE Wijk en ligt het NS-station centraal tussen Witbrant en Koolhoven in. Eén van de rustige straatjes met parkeren en achteringangen in Witbrant Oost. Met behulp van enkele boompjes (en paaltjes aan de andere zijde) is een deel autovrij gemaakt.
GPR gebouw Integraal ontwerpen waarbij alle aspecten in samenhang aandacht krijgen is heel belangrijk. Ontwerpers worden daarom niet vastgepind op een aantal vaste maatregelen maar moeten voldoen aan prestatie-eisen (zie het infoblad 'Prestatiegericht afspraken maken') waarbij voor elke ontwerpopgave de meest passende maatregelen gekozen kunnen worden. De Gemeentelijke Praktijk Richtlijn duurzaam bouwen (GPR gebouw) als instrument voorziet hierin. De GPR omvat de thema's energie, materiaal, afval, water, binnenmilieu/gezondheid en woonkwaliteit. Per thema wordt de prestatie berekend aan de hand van de ingevulde keuzes en vertaald in een rapportcijfer. Rapportcijfer 5 staat ongeveer voor het niveau van het Bouwbesluit terwijl rapportcijfer 10 staat voor het maximaal haalbare. Per deelgebied zijn er passende ambitieniveaus opgesteld. Deze kunnen per deelgebied verschillen omdat de ontwerpopgave telkens anders is en de kansen voor bijvoorbeeld water en energie per deelgebied verschillen. In DE Wijk zijn bij de indiening van de diverse woningontwerpen de scores voor de verschillende thema's gecontroleerd op de eerder gestelde ambities. Zonodig zijn de ontwerpen aangepast. De gemiddelde score bedraagt 7,5. De ambities zijn als volgt: * energie: 8
Pagina 7 van 8
* * * * *
materiaalgebruik: 7 water: 7 (Koolhoven) en 8 (Witbrant) afval: 7 binnenmilieu/gezondheid: 8 woonkwaliteit: 7 (Witbrant) en 8 (Koolhoven)
Huishoudelijk afval Het huishoudelijk afval wordt in twee 'kliko's verzameld, één voor GFT-afval en één voor restafval. Het is jammer dat bij veel woningen in DE Wijk deze kliko's altijd duidelijk zichtbaar zijn vanaf de openbare ruimte. In de woningontwerpen is blijkbaar hier te weinig aandacht aan geschonken. Deze kliko's in Witbrant Oost doen duidelijk afbreuk aan de verder zeer zorgvuldig vormgegeven architectuur.
© BOOM
!
Pagina 8 van 8
