AMBACHTELIJK TASSENMAKERS EN SCHOENMAKERS Inleiding De tassenmakers- en schoenmakersbranche wordt gekenmerkt door kleinschaligheid en exclusiviteit1. Er is een markt voor exclusieve en originele tassen en schoenen, al is die niet groot. Originaliteit, vakmanschap en ondernemerschap zijn belangrijk om in deze branche succesvol te zijn. Ambachtelijk schoenmaker en tassenmaker worden in cursusvormen aangeboden als opleiding. Een mogelijke mbo-opleiding is in ontwikkeling. Op hbo-niveau is er ook aandacht voor deze beroepen.
Branche Aantal bedrijven en activiteiten De tassenmakers- en schoenmakersbranche in Nederland is zeer divers en bestaat uit circa 130 ondernemingen. De branche bestaat veelal uit zzp-ers die eigen (tassen) ontwerpen (en) vervaardigen, maar ook uit kleine productiebedrijven en enkele groothandels. De cijfers die in dit brancheonderzoek genoemd worden, zijn verzameld onder zeer kleinschalige bedrijven (50) met niet meer dan 3 werkzame personen. Bij de bedrijven in deze branche worden lederen tassen en klein lederwaren ontworpen en vervaardigd (±70%) en/of schoenen ontworpen en ambachtelijk vervaardigd (±30%) en/of tassen en schoenen gerepareerd (±30%). De grote meerderheid wordt gevormd door sterk ambachtelijke bedrijven die meer dan 50% van de omzet verkrijgen uit de verkoop van zelfvervaardigde artikelen en reparatie (77%). De overige bedrijven verkrijgen minder dan 50% van de omzet uit de verkoop van zelfvervaardigde artikelen en reparatie (23%). Omzet branche Van de bedrijven die aan het onderzoek hebben deelgenomen is een derde deel in 2007 opgericht. De bedrijven die vóór 2007 zijn gestart realiseerden in dat jaar een gezamenlijke omzet van een kleine 3 miljoen euro exclusief BTW. Vooral de ambachtelijke bedrijven zijn overwegend zeer kleinschalig: 70% van deze bedrijven realiseerde in 2007 een omzet van nog geen 25.000 euro. Bijna de helft van de ondernemers is voor het levensonderhoud in belangrijke mate of geheel afhankelijk van de inkomsten van het bedrijf. De andere helft heeft daarnaast een andere (gerelateerde) baan waaruit een groot deel van de inkomsten wordt verworven. Bij meer dan 40% van de bedrijven is het bedrijfsresultaat in 2007 toegenomen. 80% van de ondernemers is tamelijk tot zeer tevreden over het in 2007 gerealiseerde bedrijfsresultaat en bijna 60% voorziet voor 2008 een toename van het bedrijfsresultaat. De omzetsamenstelling voor beide bedrijfsgroepen verschilt aanzienlijk. Bij de ambachtelijke bedrijven komt 67% van de omzet voort uit de verkoop van zelfvervaardigde producten, 32% uit de reparatie van schoenen of tassen en geen omzet uit het verkoop van niet-zelfvervaardigde producten (zie figuur 1). Bij de overige bedrijven zie je 42% van de omzet uit de verkoop van niet-zelfvervaardigde producten, 27% uit overige activiteiten en slechts 19% uit de verkoop van zelfvervaardigde producten (zie figuur 2).
1
De branchegegevens uit dit hoofdstuk zijn afkomstig uit onderzoek van EIM van 2009.
1
Figuur 1
Gemiddelde omzetsamenstelling ambachtelijke bedrijven
Verkoop van zelfvervaardigde schoenen en tassen
1%
32%
Reparatie van schoenen en tassen
67%
Geven van cursussen en/of workshops
Bron: EIM, 2009 Figuur 2
Gemiddelde omzetsamenstelling overige bedrijven Verkoop van zelfvervaardigde schoenen en tassen Reparatie van schoenen en tassen
19%
27%
6%
6% 42%
Verkopen
Geven van cursussen en/of workshops Overige activiteiten
Bron: EIM, 2009 Samenwerking brancheorganisaties De vereniging Feetbag is de branchevertegenwoordiger voor het lederwarenambacht. In dit kader wordt actief samengewerkt met de brancheverenigingen Nederlandse Hoedenvereniging (NHV) en de Branchevereniging van Kleermakers en Modevakscholen (BvK). In 2007 hebben deze verenigingen gezamenlijk de vakbeurs ‘Mode van Top tot Teen’ georganiseerd. Besloten is om de activiteiten van de verenigingen voor elkaars leden open te stellen en door te gaan met jaarlijks gezamenlijk een Mode-Vakdag te organiseren (27 september 2009). Daarnaast wordt er gewerkt aan een gezamenlijke website.
2
Economische crisis De consumenten binnen deze branche zijn behoorlijk crisisneutraal of crisisongevoelig. De crisisneutrale consument heeft nu nog weinig last van de crisis, maar realiseert zich wel dat die speelt. Hij probeert zijn status quo te handhaven, maar voorzichtig. Hij pot zijn geld deels op. De crisisongevoelige consument blijft gewoon zijn geld spenderen aan mode, merken, gemak en verantwoorde producten. Binnen de tassen- en schoenmakersbranche zijn er de volgende verwachtingen: - de vraag naar kwaliteit blijft gelijk - de vraag naar kleine accessoires van echte merken neemt toe, want ‘dan doe je toch nog mee’ - de vraag naar accessoires neemt toe als eye-catcher bij de ‘oude’ kleren - de vraag naar zelfgemaakte producten neemt toe,want dit geeft een chique uitstraling en een uitstraling van authenticiteit - de vraag naar reparatie en herstelwerkzaamheden zal toenemen, want mensen willen toch ook graag langer met hun accessoires doen De industrie in deze branche laat weinig grote veranderingen zien in ontwerp. Door de economische crisis is de industrie zeer terughoudend met grote investeringen. Producerende bedrijven In Nederland zijn er nog weinig bedrijven die tassen of schoenen produceren. De tassen- en schoenmakersproductiebedrijven zijn sterk vergrijsd en verdwijnen. Daarnaast is de opkomst van ontwerpers echter groot (zie onderwijsinformatie). Deze ontwerpers willen graag hun ontwerpen laten produceren. De vraag naar bedrijven die een kleine productie willen uitvoeren of een machinepark ter beschikking stellen neemt sterk toe. Handelsmaatschappijen De Nederlandse handelsmaatschappijen hebben hun productie verplaatst naar het buitenland (Spanje, Portugal, Italië, China) en hiermee is het ontwerpen grotendeels verdwenen. De aandacht voor het ontwerp komt weer sterk terug in Nederland, met name ook door de aandacht voor Dutch Design. De handelsmaatschappijen zoeken ontwerpers die ontwerpen en samples kunnen maken voor de productie in het buitenland. Leder naar textiel Binnen de tassenmakersbranche zie je een verbreding van het gebruik van materialen. Niet alleen het materiaal leder wordt gebruikt, maar ook er wordt ook volop gebruik gemaakt van textiel. Deze stap is makkelijk te zetten vanuit de lederwaren en minder makkelijk vanuit de textielhoek. Er is namelijk veel overlap in het maken van patronen, maar het bewerken van leder vraagt specifieke technieken.
3
Arbeidsmarktsituatie Werkgelegenheid De bedrijven zijn zeer kleinschalig, geen van de onderzochte bedrijven telt meer dan 3 werkzame personen. In de bedrijven zijn in totaal ongeveer 155 personen werkzaam. Hiervan zijn er circa 130 direct betrokken bij het ontwerpen en/of vervaardigen van schoenen en tassen. Parttime arbeid komt veel voor, waardoor het volume van de werkgelegenheid, gemeten in voltijdkrachten, uitkomt op circa 120 fte. Twee derde van de in de branche werkzame personen is vrouw. Ongeveer de helft is tussen de 25 en 55 jaar oud (zie figuur 3). Bijna 90% van de ondernemers heeft een of meerdere vakopleidingen gevolgd. Hierbij hebben ze de kunstacademie (26%), de mbo-mode of maatkledingopleiding (5%) en of de cursus tassenmaker (44%) en schoenmaker (30%) bij de SVGB gevolgd. Figuur 3 Leeftijdsopbouw Ambachtelijk tassenmakers en schoenmakers 35 30 25 20 15 10 5 0 t/m 24 jaar
25 t/m 34 35 t/m 44 45 t/m 54 55 t/m 64 jaar
jaar
jaar
jaar
Bron: EIM, 2009
4
Onderwijsinformatie Er is momenteel (nog) geen reguliere opleiding voor lederwarenmaker en ambachtelijk schoenmaker. Er worden wel cursussen verzorgd door het SVGB opleidingencentrum gericht op technieken en door ArtEZ-Arnhem, meer gericht op ontwerpen. De leerlingaantallen voor de cursussen Tassen maken en Ambachtelijk schoenmaken verzorgd door de SVGB zijn in 2008 verdubbeld en in september 2009 starten twee hbo+-opleidingen op het gebied van schoenen. Hiervoor zijn meerdere verklaringen. - Tassen zijn functionele accessoires die sterk modegevoelig en goed verhandelbaar zijn. - De productie van schoenen is naar het buitenland verdwenen en hiermee is ook het ontwerp verdwenen. De aandacht voor het Nederlandse ontwerp is aan het terugkomen, maar de kloof tussen ontwerpers en industrie is nog niet gedicht. De industrie vraagt naar deskundige schoenontwerpers die begrijpen hoe een schoen in elkaar zit, zodat de ontwerpen functioneel en draagbaar zijn. Huidige cursussen - Tassen maken SVGB - Ambachtelijk schoenmaken SVGB - Diverse kunstacademies met afstudeerrichting “Schoenen ontwerpen” - Industrial Footwear Design SVGB - Masteropleiding Shoe Design ArtEZ-Arnhem De cursus Tassen maken duurt 50 lesdagen verdeeld over 2 jaar en er zijn geen specifieke toelatingseisen. De leerling leert diverse ontwerppatronen maken die in lederen tassen verwerkt kunnen worden. Ook leert hij/zij speciale verwerkingstechnieken toe te passen die noodzakelijk zijn voor de juiste verwerking van leder. Het hele proces komt aan bod: via een eenvoudige schets naar het maken van patronen en via leerbewerking naar een kant en klaar product. De cursus Ambachtelijk schoenmaken duurt 90 lesdagen in 3 jaar en er zijn geen specifieke toelatingseisen. Tijdens deze cursus leert de leerling op creatieve en ambachtelijke manier diverse soorten schoenen maken. Van elegante damespumps tot stoere werkschoenen. In deze cursus starten de leerlingen met de basistechnieken, maar al snel werken ze hun eigen ideeën uit. De leerling bepaalt zelf of de nadruk ligt op functionaliteit of op creativiteit. De SVGB start in september 2009 met de cursus Industrial Footwear Design. De cursus duurt 1 jaar en de toelatingseisen zijn een hbo-denkniveau en een aangetoonde, gedegen, algemene creatieve achtergrond. De leerling leert praktijkgericht schoenen ontwerpen en collectioneren, het ontwerpproces in de industrie kennen en de productie begeleiden. De opdrachten worden in het bedrijfsleven uitgevoerd en hiermee sluit de cursus aan op de behoefte van het bedrijfsleven. ArtEZ Fashion Masters in Arnhem start in september 2009 met de opleiding Shoe Design. Deze tweejarige Engelstalige opleiding is een specialisatie van de Master Fashion Design. De opleiding is voor afgestudeerde BA-studenten in Fashion Design of 3D/Product design. De deelnemers leren ontwerpen voor de (inter)nationale modelabels en ontwikkelen hierin een eigen handtekening. Daarnaast leren ze ambachtelijk schoenmaken bij het SVGB opleidingencentrum om zo tot betere ontwerpen te komen. Start reguliere opleiding Voor de leerlingen van vmbo en havo is er geen doorstromende leerlijn op het gebied van creatieve technieken. Voor deze leerling start SintLucas in Boxtel vanaf september 2009 met een oriëntatiejaar voorbereidend op de reguliere opleiding Creatief Vakman. Binnen de opleiding Creatief Vakman worden de leerlingen opgeleid in de uitstroomrichtingen hoedenmaker, lederwarenmaker, ambachtelijk schoenmaker, keramist, glazenier of
5
ontwerpend meubelmaker. Excellent vakmanschap, creativiteit en ondernemerschap zijn de kernwaarden die hen verbinden. Voorrang voor Creatief Vakmanschap De ontwikkeling van deze opleiding vindt plaats binnen het project ‘Voorrang voor creatief vakmanschap’. Dit initiatief is ontstaan vanuit een uniek samenwerkingsverband van innovatieve bedrijven, musea, belangen- en brancheorganisaties, die zich hebben verenigd in een platform dat zich tot doel heeft gesteld het creatief vakmanschap in Nederland te behouden en nieuwe impulsen te geven. SintLucas, Vakschool Schoonhoven, Hout- en meubileringscollege en SVGB kennis- en opleidingencentrum zijn de uitvoerende partners, die gezamenlijk het doel hebben om uiterlijk 30 juni 2012 te komen tot een duurzame opleidingsvoorziening voor de creatief-technische sector. Hiervoor wordt er met twee verschillende opleidingsconcepten geëxperimenteerd. Het vormen van een kennisnetwerk en de voorbereiding van een startersportaal zijn belangrijke middelen om docenten, praktijkopleiders en studenten te professionaliseren zodat dit doel gerealiseerd wordt. SintLucas werkt van breed naar smal, waarbij leerlingen zich eerst verdiepen in een breed spectrum en zich daarna specialiseren. Vakschool Schoonhoven werkt van smal naar breed: leerlingen specialiseren zich in één richting en vergroten in een later stadium hun kennis van materialen en technieken. Beide opleidingsconcepten hebben een curriculum waarin de kerntaken vervaardigen, vormgeven en ondernemen integraal aangeboden worden. Onderzocht wordt of beide opleidingsconcepten tot duurzame resultaten leiden in termen van kwaliteit van de studenten en financiële haalbaarheid en wat de kritische succesfactoren zijn. Het vormen van een kennisnetwerk is een noodzakelijke voorwaarde voor het ontwikkelen van een duurzaam opleidingsconcept én voor de toekomst van het creatief vakmanschap. Onderdeel van het project is het inventariseren van de bestaande kennis, het peilen van de kennisbehoefte bij (in eerste instantie) docenten en praktijkopleiders en het organiseren van de beschikbaarheid van de verzamelde kennis. Creatieve vakmensen, designers, musea, bedrijven en brancheorganisaties worden in contact gebracht met docenten, praktijkopleiders en studenten. Onderzocht wordt of dit kennisnetwerk daadwerkelijk leidt tot verhoging van de professionaliteit van docenten en praktijkopleiders. Een onderdeel van het project dat gericht is op de verdere toekomst is de voorbereiding van een startersportaal. Via dit portaal zullen de opgeleide creatief ondernemers gedurende de beginjaren van hun onderneming ondersteund kunnen worden.
Bronverwijzingen Onderzoeksrapporten EIM (2009). Structuuronderzoek ontwerpers en ambachtelijk vervaardigers van schoenen en tassen 2009. EIM, Zoetermeer. Vakbladen Federatie Goud en Zilver (2009). Edelmetaal, juni 2009. FGZ, Voorburg Interviews Docenten cursus Tassenmaker SVGB Docent cursus Ambachtelijk schoenmaker SVGB
6
