Omringd door amateur ontwerpers
Colofon Den Haag, april 2010 Afstudeerscriptie Grafisch Ontwerpen, Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten Begeleidende docent: Marjan Brandsma Inhoud en ontwerp: Marit Turk
Hoe gedragen grafisch ontwerpers zich in een wereld waar veel amateurisme design voorkomt? door Marit Turk
Inhoudsopgave
7
Voorwoord
8
Inleiding
11 21
De nieuwe media die zorgen voor de opkomst van de amateur ontwerper verbreding van het vak grafisch ontwerpen
30
Nevenactiviteiten
46
Conclusie
50
Bronnenlijst
Voorwoord
7
Er gaat uiteraard een hele periode van onderzoek vooraf aan het schrijven van een scriptie. Het belangrijkste in dit onderzoek is toch wel het vinden van geschikte bronnen, waarmee je je in kunt lezen in het onderwerp. Deze scriptie betreft een heel actueel onderwerp, waarbij het van belang is over zo nieuw mogelijke bronnen te beschikken. Dit was nog een moeilijke taak, in eerste instantie ben je geneigd naar boeken te zoeken, maar boeken zijn minder actueel van inhoud.Vervolgens ben je al snel op het internet en vaktijdschriften toegewezen, maar zijn deze wel betrouwbaar? Als aansluiting op mijn onderwerp heb ik met name gebruik gemaakt van de websites van Design Observer, Eye Magazine en Stichting Premsela. Drie gerenommeerde online tijdschriften en een stichting, waarbij veel artikelen geschreven zijn door ontwerpers zelf, inside information dus. Aangezien het internet toegankelijk is voor bijna iedereen, zijn in dit geval mijn bronnen dat ook, je moet slechts even weten waar je moet zoeken... Deze toegankelijkheid toon ik extra in mijn bronnenlijst, die namelijk visueel is ondersteund door de schermafbeeldingen van de website. Zo kun je als lezer extra voelen hoe dichtbij de informatie te vinden is en hoe ik geprobeerd heb zo actueel mogelijk te blijven. Verder wil vooraf graag nog een aantal dingen duidelijk stellen. In deze scriptie onderzoek ik het gedrag van grafisch ontwerpers in deze tijd, waarbij ik vooraf stel dat iedereen kan ontwerpen. In het verleden heb ik nog al eens discussies gevoerd met mensen over wel- en niet-ontwerpers, beter gezegd over professionele en amateur ontwerpers.Wat ik nu graag wil vertellen, is dat de amateur ontwerpers die dit lezen, zich niet beledigd hoeven te voelen met betrekking tot de titel ‘amateur ontwerper’. Dit is slechts een benaming om onderscheid te kunnen maken.Tevens ben ik van mening dat amateur ontwerpers net zo goed succesvol kunnen zijn in hun ‘vak’, maar ik bespreek hier juist de moeilijkheden en reacties van mensen die een opleiding hebben genoten voor dit vak en tot de professionele ontwerpers behoren.
Inleiding
8
9
Om sommige beroepen uit te oefenen heb je een bepaald nationaal diploma nodig. Als de toegang tot het beroep wettelijk geregeld is, is het een gereglementeerd ofwel beschermd beroep. Nederland kent zo’n 140 van deze beroepen. Een bijkomstigheid in de lijst van deze beroepen, is dat vaak algemeen bekend is wat deze inhouden. Ben je van beroep ‘dierenarts’, dan weet iedereen wat je beoefent.Van ‘apotheker’ tot en met ‘tolk’ kan nog steeds iedereen een beeld schetsen wat dit beroep inhoudt. Creatieve beroepen komen op een uitzondering na niet in deze lijst voor. De bijkomstigheid in dit geval is dat deze beroepen ook een stuk lastiger te omschrijven zijn. Als er ‘grafisch ontwerper’ op je visitekaartje staat, weet lang niet iedereen wat dit nu inhoudt. Een van de dingen die ik in de afgelopen vier jaar studeren heb geleerd, is dat dit ook niet zo gemakkelijk de definiëren is. Na vier jaar de studie Grafisch Ontwerpen te volgen, ben ik tot op de dag van vandaag op zoek naar de grenzen in het vak. Ik gebruik veel disciplines die bij andere ‘beroepen’ horen, zoals fotografie, film en organisatorische vaardigheden. Deze toegankelijkheid tot andere disciplines geldt niet alleen voor mij, andere mensen kunnen zich op hun beurt bezig houden met grafisch ontwerpen. De mensen die zich hiermee bezighouden gebruiken dit niet alleen ter verbreding van hun eigen beroep, maar steeds vaker als basisdiscipline. Als het ontwerpen ze bevalt, gaan ze zich ook ‘grafisch ontwerper’ noemen, niemand die
ze tegenspreekt. Deze ‘amateur-ontwerpers’ leveren heel wat competitie voor het beroepsveld en keer op keer kunnen ontwerpers zich afvragen wat hun vak nog inhoud, wat de grenzen zijn en hoe kunnen ze zich onderscheiden van deze amateurontwerpers? In opvolging van dit gedachtegoed kom ik op de hoofdvraag van deze scriptie; Hoe gedragen grafisch ontwerpers zich in een wereld waar veel amateurisme design voorkomt? Om het antwoord op deze vraag op de juiste manier te benaderen, zal ik eerst een inleiding geven in de nieuwe media. De nieuwe media hebben de deur naar het beoefenen van veel beroepen wagenwijd opengezet voor amateurs, welke ik aan de hand van een aantal voorbeelden zal toelichten. Zo zal ik aantonen hoe het fenomeen ‘amateurisme ontwerpen’ hierbij is ontstaan en dat het beroepsveld dit onderwerp erkent. De open deur naar veel beroepen staat niet alleen voor amateurs open. Ontwerpers hebben met komst van de nieuwe media ook toegang tot meerdere disciplines, wat tot een verbreding van het vakgebied leidt. Ik zal bespreken op welke manier dit de essentie van het vak grafisch ontwerpen heeft veranderd en enkele activiteiten bespreken die deze verbreding beargumenteren. Vervolgens zal ik tot de essentie van deze scriptie komen en mij richten op het gedrag van grafisch ontwerpers. De beste manier om te laten zien hoe iemand zich gedraagt is om hun gedrag en in dit geval de projecten van de ontwerpers te bestuderen. In de conclusie zal ik op alle elementen terugblikken en een zo volledig mogelijk antwoord proberen te geven op de gestelde vraag.
De nieuwe media die zorgen voor 11
12
13
‘Nederlanders hebben ontvrienden gekozen tot het woord van het jaar. Dat gebeurde bij een internetverkiezing die was georganiseerd door Van Dale en dagblad De Pers. 6500 mensen brachten hun stem uit.
2
http://nos.nl/artikel/123099-ontvrienden-woord-van-het-jaar.html http://www.google.nl * allen staan in de bronnenlijst vermeld
Ontvrienden betekent virtuele vrienden schrappen uit vriendenlijstjes op websites. Het woord unfriend werd eerder al bij een Amerikaanse verkiezing tot woord van het jaar verkozen. Vorige maand kozen bezoekers van het Onze Taalcongres ‘twitteren’ tot woord van het jaar.’1
1
de opkomst van de amateur ontwerper
‘Ontvrienden’ woord van het jaar, www.nos.nl
Ontvrienden, twitteren, web 2.0, de nieuwe media, allemaal woorden waar je niet meer omheen kunt in de hedendaagse maatschappij. Het begrip ‘hedendaagse maatschappij’, komt ook in veelvoud voor. Momenteel zijn er zoveel ontwikkelingen gaande op technologisch gebied, dat men veel termen gebruikt in een poging vat te krijgen op het moment. De nieuwe media is een populair onderwerp om te bespreken. Ter illustratie: bij het zoeken op ‘nieuwe media’ in Google, krijg je 4,6 miljoen resultaten in 0.09 seconden te zien tegenover de 3,64 miljoen resultaten in dezelfde tijd gezocht op het woord ‘jezus’.2 Ook kom je het onderwerp nieuwe media meerdere malen tegen in scripties van de afgelopen 4 jaar van studenten Grafisch Ontwerpen. Ik ben dan ook van mening dat iedere lezer wel enigszins een idee heeft van wat dit begrip inhoudt en zie niet het belang ervan in om dit volledig uit te diepen. Ik zal een bondige omschrijving geven, die illustreert wat er over geschreven wordt. Diverse scripties en artikelen heb ik als inspiratie en referentiekader gebruikt, met name om te meten wat er al geschreven is over dit onderwerp.*
14
15
Een belangrijk onderdeel van deze nieuwe media is dat ieders stem gepubliceerd en Het gebruik van de term ‘nieuwe media’ is gehoord kan worden.Voorheen was dit slechts een manier om media in te delen en zo een bestemd voor een selectie van uitgevers en scheiding te creëren met de ‘oude media’. In ontwerpers, nu lijkt dit te zijn gedemocratieerste instantie vallen alle digitale media onder seerd.7 Een voorganger van deze democrade nieuwe media, zoals het internet, computisering is het 16e eeuwse gelijkheidsideaal. ters, virtual reality, digitale fotografie, digitale In tegenstelling tot een heel hiërarchische telefonie en andere.3 Aangezien digitaal op zijn samenleving, is de ander plotseling iemand die beurt tegenover analoog staat, zijn de nieuwe jij ook zou kunnen zijn en wat hij heeft zou jij media met name ontwikkelingen op oudere ook kunnen hebben.8 De grenzen van ieders uitvindingen. Het is dan ook zo dat steeds kunnen worden verlegd en de mogelijkheden als er een nieuw medium opstaat, een oud worden zichtbaar. Iedereen heeft nu de mogemedium zich moet herbezinnen en afvragen lijkheid om een site of blog aan te maken, wat zijn nut nog is. Is hij overbodig geworden waarop een voorheen anoniem persoon zich door deze nieuwe ontwikkeling? kan uiten. Mensen kunnen schrijven over hun passies en hun zelf geschoten foto’s uploaden. Een belangrijk kantelpunt in de geschiedenis Wellicht worden ze zelfs ontdekt met het amavan deze media is het feit dat de laatste jaren teur-beroep wat ze uitoefenen. “Wat een ander de aanschafprijs erg gedaald is en de gebruiheeft zou jij ook kunnen hebben” gaat samen kersvriendelijkheid gestegen. Op deze manier met “wat een ander doet zou jij ook kunnen is onder andere de computer als middelpunt doen”. van de nieuwe media een toegankelijk product voor alle huishoudens geworden, maar Een voorbeeld hiervan is de 13-jarige Tavi dit is geen nieuws. Het produceren en publiGevinson uit Chicago. In maart 2008 begon zij ceren van beelden is heel toegankelijk gewor- haar blog Style Rookie waarin ze schrijft over den door een combinatie van factoren zoals mode. Ze analyseert modetijdschriften, nieuwe internet, digitale fotografie, de handzaamheid collecties en fotografeert vaak haar dagelijkse van laptops, mobiele telefoons en de camera outfits. Web 2.0 heeft ervoor gezorgd dat en internetfuncties op deze mobiele telefoons. iedereen die enthousiast over haar blog is, dit De snelheid van communiceren ligt heel door kon vertellen aan anderen en zo heeft hoog, waardoor dit produceren en publiceren de modewereld haar ook ontdekt. Belangeen continue stroming van actie en reactie is. rijke ontwerpers hebben haar om kritiek op Alles draait om interactiviteit en ‘delen’ is een hun nieuwe collectie gevraagd en afgelopen belangrijk begrip hierbij. Waar dit voorheen september zat ze vooraan bij belangrijke shows slechts een wens van de consument was, wordt in de New York Fashion Week. Alsof dit nog er bij de ontwikkeling van nieuwe media niet genoeg is, stond ze in oktober op de cover wordt momenteel zelfs uitgegaan van deze van het modeblad Pop Magazine en wordt interactiviteit (kijk naar de internetdienst Twit- ze momenteel betaald om te schrijven op de ter).4 Alle nieuwe media lijken in hun kern de blog van het magazine, wat haar entree in de behoefte te hebben om te delen. Op internet betaalde journalistiek is. 9 valt dit alles onder web 2.0, de tweede fase van internet waar professionele en niet-profes- Dit voorbeeld toont aan hoe snel de stap sionele gebruikers een inhoudelijke bijdrage gemaakt is van ‘berichten plaatsen op je blog’ kunnen leveren.5, 6 tot erkend worden als schrijfster en criticus. Dit proces kan voor veel meer beroepen Gehoord worden
4
3
De cover van Pop Magazine, augustus 2009
http://nl.wikipedia.org/wiki/Nieuwe_media http://www.twitter.com 5 http://nl.wikipedia.org/wiki/Web_2.0 6 http://nl.wikipedia.org/wiki/User-generated_content 7 Hanneke Minten, Iedereen = designer?, januari 2008 8 Henk Oosterling, Dasein als design, Premselalezing 2009, p. 5 9 http://www.guardian.co.uk/lifeandstyle/2009/sep/20/tavi-gevinson-new-york-fashion
De weblog van Tavi Gevinson, www.thestylerookie.com
gelden dan de journalistiek, waarbij de stap naar ontwerpen 17 nu gemaakt kan worden. Naast schrijven op blogs en websites, kun je ook afbeeldingen uploaden. Deze afbeeldingen kunnen ontwerpen zijn, maar de website die je gebruikt kun je ook als geheel zelf ontworpen hebben.
16
Ontwerpen voor iedereen
11
10
De website, flyer en foto’s van Dansen bij de Tulp (2009) www.dbdt.nl
Henk Oosterling, Dasein als design, Premselalezing 2009, p. 3 http://www.splotsz.nl 12 http://www.facebook.com/#!/pages/Stereobrow/50492967746?ref=ts
Ons alledaagse leven is volledig ontworpen. Deze constatering is voor ontwerpers even vleiend als problematisch.Vleiend omdat het een doorslaande succes van ontwerpen aangeeft. Problematisch omdat de innovatieve rol van ontwerpers lijkt te zijn uitgespeeld.10 De autonome status van ontwerpers is verdwenen. Op veel computers (en zelfs telefoons) zijn standaard programma’s aanwezig om mee vorm te geven en foto’s te bewerken. Daarnaast zijn ook de professionele programma’s te downloaden en als je vragen hebt over hoe het werkt, hoef je enkel op een website zoals YouTube te zoeken en al je vragen worden beantwoord. Hierop zijn veel filmpjes in de omloop die laten zien hoe de programma’s werken. Kortom, iedereen heeft toegang tot ontwerpen, een gebrek aan technische vaardigheden is gemakkelijk op te lossen. De afbeeldingen hiernaast zijn promotiematerialen en andere grafische uitingen voor diverse culturele activiteiten en een dj-duo. Dansen bij de Tulp is een jaarlijks terugkerend outdoor evenement in Roelofarendsveen waar duizenden mensen op af komen. Electronique is een maandelijks terugkerende avond met zo’n 300 bezoekers bij een uitgaansgelegenheid/ jeugdsociëteit en Stereobrow is een dj-duo die in Amsterdam en omstreken regelmatig in clubs draaien. Naast hun eigen ontworpen logo maken ze voor de avonden die ze zelf organiseren ook zelf de flyer.11 12 De organisatie van Dansen bij de Tulp gebruikt een website en flyer om haar publiek over het evenement te informeren, tevens zijn ze actief via twitter, deze berichten verschijnen ook op hun website. Daarnaast besteden ze veel aandacht aan de vormgeving van het podium die ze op de avond zelf gebruiken, wat op de foto’s te zien is. De organisatoren doen van beroep allen iets met licht en geluid en hoewel geen van hen grafisch ontwerper is, komen alle ontwerpen van eigen hand. Ze ontwerpen ook de bewegwijzering voor het terrein, die passend bij de huisstijl van het evenement wordt gemaakt. Op de foto
Erkenning Naast dat er voldoende mogelijkheden zijn om te ontwerpen, stimuleren diverse organisaties dit door zelf mogelijkheden te creëren. In het gedachtegoed van de user-generatedcontent is er met name op internet sprake van ‘crowdsourcing’. Dit is een werkwijze waarbij niet de eigen medewerkers, maar internetters een nieuw product of marketingcampagne bedenken. “Bedenk een windmolen om van te houden!” is de oproep die energiebedrijf Eneco plaatste op Battle of Concepts, een website waar bedrijven competities uitschrijven voor ‘de massa’. Eneco koos de beste
19
Crowdsourcing geldt in mijn ogen als een belangrijke stap in het amateurisme-ontwerpen, de beroepswereld erkent op deze manier namelijk de amateur-ontwerper en zijn kwaliteiten. Nog zo’n erkenning van de amateurontwerper op beroepsvlak kun je vinden bij Premsela, stichting voor Nederlandse vormgeving. In het beleidsplan voor de periode 20092012 besteden zij aandacht aan amateurisme. Dit is een interessante ontwikkeling, aangezien het de beroepspraktijk daadwerkelijk beïnvloed, is erkennen beter dan ontkennen.
De flyer voor Electronique www.splotsz.nl
“Eén op de zes Nederlanders besteedt maandelijks tijd aan het interieur, één op de tien maakt kleren, één op de twaalf doet aan grafische vormgeving en één op de twintig maakt meubels”. De term ‘amateurisme’ is te geringschattend voor deze vorm van cultuurparticipatie; we zien hier kundige mensen die zelfbewust uiting geven aan hun creativiteit én identiteit. In 1973 zei Wim Crouwel nog: ‘Er mag een grotere invloed van elk individu op de vormgevingsbeslissingen worden opgeëist.’ Crouwel doelde op een nieuwe rol van de professionele vormgever als ‘vormvoorbereider’, maar hij voorzag niet dat design en mode, net als fotografie, open culturele velden zouden worden. Inmiddels veranderen mensen steeds meer van passieve consumenten in ‘professionele amateurs’. In de virtuele gemeenschap
Logo en een flyer van Stereobrow www.myspace.com/stereobrowdjs
SOM onderwijsadviseurs, Mediawijsheid, 2009 http://www.depers.nl/economie/243132/De-massa-weet-het-beter.html
Geen van de ontwerpers van deze uitingen zijn grafisch ontwerper of hebben een studie gedaan waardoor zij visueel getraind zijn. We hebben hier te maken met visueel geletterde burgers, die zodanig visueel opgevoed zijn dat ze zelf het beroep van ontwerpen kunnen beoefenen.Visuele geletterdheid is begrijpen hoe beelden betekenissen krijgen en hoe die betekenissen invloed hebben op jezelf en op een groep waarin ze voorkomen. Een persoon die visueel geletterd is, kan op een kritische en actieve manier naar beelden kijken, beelden gebruiken en beelden produceren.13 Door de hoeveelheid beelden waar burgers mee worden overspoeld op tv, in kranten, tijdschriften en internet, heeft deze opvoeding in de loop der jaren een grote versnelling ondergaan en weten veel meer mensen raad met deze beelden. Momenteel gaat dit zover dat je niet eens over een groot talent hoeft te beschikken om tekst en beeld succesvol te kunnen combineren.
ideeën uit voor een nieuw ontwerp van grotere windmolens en verdeelde 5.000 euro onder de inzenders.14 Je kunt met je ontwerp dus snel wat geld verdienen en daarnaast is het een opdracht die is uitbesteed aan de amateur-ontwerpers in plaats van aan een professioneel ontwerper. Dit is een voordeel voor de amateur-ontwerper. Je kunt naamsbekendheid hierbij echter vergeten, aangezien je in de competitievoorwaarden vrijwel altijd afstand doet van alle auteursrechten. Dit is een voordeel voor de professionele ontwerpers, die niet anoniem werken.
14
van de avond zelf is te zien dat het evenement een grote opkomst heeft, het promotiemateriaal heeft om deze reden ook een groot bereik, samengevoegd kan dit een succesvolle combinatie worden genoemd.
13
18
Second Life wordt naar schatting 99% van de content door de gebruikers zelf gemaakt. De aantrekkingskracht van die zelf-vormgegeven virtuele wereld is zo groot dat een derde van de gebruikers er meer tijd in doorbrengt dan in de echte wereld.”15
De nieuwe media die zorgen voor
Premsela, Designwereld, beleidsplan 2009-2012, p. 18
www.battleofconcepts.nl
21
15
20
Alice Twemlow, Grafisch Ontwerpen, waar is het goed voor? (2007) p. 6 Henk Oosterling, Dasein als design, Premselalezing 2009, p. 2 18 Henk Oosterling, Dasein als design, Premselalezing 2009, p. 3 19 Andrew Blauvelt, Towards Relational Design, Design Observer december 2008 20 Henk Oosterling, Dasein als design, Premselalezing 2009, p. 3 21 Alice Twemlow, Grafisch Ontwerpen, waar is het goed voor? (2007) p. 24 17
16
verbreding van het vak grafisch ontwerpen
name het effect op gebruikers, de retorische 23 impact en de mogelijkheden om sociale interDe amateur-ontwerper die zijn opkomst actie tot stand te brengen waren vernieuwindankt aan de nieuwe media, is maar een kant gen. Deze ontwikkeling was nauw verbonden van het verhaal.Voor ontwerpers zijn er ook met de ontwikkelingen op technologisch geveel deuren geopend, wat heeft geleid tot bied, de eerder besproken nieuwe media. Deze een enorme verbreding van het vak. Laat ik zorgden ervoor dat de vraag naar meer demoin eerste instantie ervan uitgaan dat grafisch cratie en transparantie kwam. Ontwerpers koontwerpen in zijn oorsprong een visuele taal is men tegemoet aan de behoefte van gebruikers die dient om te communiceren. Je gebruikt het om zelf creatief te worden. De nieuwe media om mensen iets te vertellen over wat ze willen, brachten metaforen met zich mee als interof wat jij denkt dat ze willen. Het kan dienen activiteit en sociale netwerken en in grafisch om producten en ideeën te verkopen, geld te ontwerpen hoeft dit niet beperkt te blijven tot verdienen, of bijvoorbeeld politieke ideeën te deze digitale wereld.Van de eerste tot de derde verspreiden. De gedachte dat vormgeving of fase heeft er nu een verschuiving plaatsgevonontwerpen een doel heeft of ergens toe dient, den van vorm via content naar context.Van: past erg in het begin van de 20e eeuw. Onthoe ziet het eruit, via: wat betekent het voor werpers in Europa en Noord-Amerika dachmij, naar: hoe werkt het tussen ons?18 19 ten volgens het modernisme, ze voelden het als hun plicht om vormgeving in te zetten voor sociale en politieke vooruitgang en vonden nieuwe communicatiesystemen uit.16 Ik kan deze periode tot de eerste fase van Vakverbreding het moderne ontwerpen benoemen. Er was een zoektocht naar een eigen plastische en Het samenvloeien van deze ontwikkelingen flexibele vormentaal.17 Het visueel weergeven heeft niet alleen het denken over ontwerpen van informatiesystemen die door ieder mens veranderd, maar ook de ontwerppraktijk.20 gelezen kan worden. Grafisch ontwerpen heeft zich ontwikkeld tot een complex veld waar interdisciplinaire De tweede fase in ontwerpen komt op in de samenwerking meer dan normaal is. Ingejaren 60 van de vorige eeuw, paralel aan de wikkelde problemen vragen om doordachte komst van de massamedia. Ontwerpers verbin- oplossingen waarbij kennis van meerdere den zich aan de taal van de massamedia en zo vakgebieden nodig is.21 Zo worden vanuit één wordt ontwerpen een verhaal. Men focust op basisconcept verschillende media gebruikt om de mogelijkheden van de betekenis van een via meerdere kanalen dezelfde boodschap uit ontwerp, de symbolische waarden. In de jaren te zenden. Hieronder worden deelgebieden 80 en begin jaren 90 werd dan ook het auteur- binnen het grafisch ontwerpen besproken, schap van de grafisch ontwerper benoemd, wat hoewel de term ‘deelgebieden’ eigenlijk een gebaseerd is op de beheersing van de ontonjuiste benaming is. De dagelijkse praktijk werper van de content en de daarbij horende van het grafisch ontwerpen is heel multidiscivorm. Belangrijk in deze fase van ontwerpen, plinair, waarbinnen deze bezigheden ook nog is dat het geven van de betekenis aan het ont- eens heel veranderlijk en breed zijn. Een indewerp nog in handen van de ontwerpers ligt. ling benoemen is bijna onmogelijk. De term wordt in dit verband gebruikt om een beeld te De derde fase dient zich aan in het midden kunnen schetsen van enkele bezigheden binvan de jaren 90, waarbij men de op- en uitvoe- nen deze multidisciplinaire omgeving. rende dimensie van ontwerpen ontdekte. Met Drie fases
22
Experimentele typografie
24
In het begin van de twintigste eeuw maakte de Italiaanse futurist Fillippo Tommaso Marinetti een goed begin om woorden als beelden te verzelfstandigen. Hij probeerde onder andere om geluiden uit te drukken door de vorm en grootte van woorden te beïnvloeden. Tegenwoordig is bijvoorbeeld Allen Hori de ontwerper van veel affiches die niet alleen visueel aantrekkelijk zijn, maar ook sterk typografische experimenten in zich hebben. De informatieve tekst weet hij telkens in het concept van de affiches te integreren, waarbij hij de typografie als middel gebruikt om zijn eigen betekenislaag hieraan toe te voegen. Op deze manier levert hij commentaar op het idee waar de poster promotie voor maakt. Twee affiches van Allen Hori www.bateshori.com
22
‘Anatomy of a Murder’ en ‘The Man with the Golden Arm’ van Saul Bass www.saul-bass.com
Alice Twemlow, Grafisch Ontwerpen, waar is het goed voor? (2007) p. 84 t/m 126
Marinetti - Zang tumb tuuum
Een derde dimensie die toe kan worden gevoegd aan deze typografie, is door het toe te passen in de publieke ruimte, zoals op gevels, wegen, in gebouwen et cetera. Naast het toepassen van de letters op uiteenlopende materialen, moet er ook rekening worden gehouden met het gedrag van het publiek, mensen die langslopen in dit geval. Kun je het al lopende lezen? Wat is de reactie van het materiaal bij verschillende weersomstandigheden? Dit zijn vragen die daarbij komen kijken. Een vierde dimensie om toe te voegen is de tijd, hiermee kunnen ontwerpers de flexibele mogelijkheden van letters volledig onderzoeken. Typografische animaties worden gemaakt als onderdeel van muziekclips, reclamesport en filmtitels.22
Filmtitels Met de komst van de massamedia wilden producers en regisseurs zich gaan onderscheiden van de concurrentie in filmland en de tv-wereld. Door opvallende grafische vormgeving zouden zij hun eigen stempel kunnen drukken op hun producties. Saul Bass (1920 - 1996) was een ware pionier op dit gebied. De begintitels die hij ontwierp waren vaak een symbolische interpretatie van de essentie van de film.Voor onder andere de film The Man with the Golden Arm (1955) en Anatomy of a Murder (1959) maakte hij animaties uit papierknipsels die vandaag voor veel mensen nog als bron van inspiratie gelden. Karin Fong en Gareth Smith zijn twee ontwerpers die momenteel veel filmtitels maken. Beide leggen in hun werk de nadruk op het handmatige en gebruiken zo een rechtstreekse,
25
aantrekkelijke, grafische aanpak. Karin Fong maakte in 2005 de 27 begintitels van The Prize Winner of Defiance, Ohio. Deze film is gebaseerd op de vindingrijkheid van een vrouw in de jaren vijftig die alles op alles moest zetten om haar tien kinderen te kunnen onderhouden. Belangrijk hierin was om een getrouw beeld van dat tijdperk op te roepen om zo het filmpubliek binnen te leiden in die tijd en wereld.23 Gareth Smith maakte in 2007 met zijn studio Shadowplay Studio de begintitels voor de film Juno. Geïnspireerd op punk-rock posters besloot de ontwerper een opvolging van beelden te maken die met een rauwe kant toch de warmte en liefde van het scherm zouden tonen. 900 Foto’s zijn er gemaakt van de hoofdrolspeelster die wandelde.Vervolgens is de kwaliteit zover teruggebracht tot het een handmatige schets leek, deze foto’s zijn uitgeknipt, ingescand en op de achtergrond geplaatst en hier is een stopmotion animatie van gemaakt.24
26
Ontwerpen bij muziek
24
23
Visuals bij optredens van Massive Attack
Alice Twemlow, Grafisch Ontwerpen, waar is het goed voor? (2007) p. 84 t/m 126 http://en.wikipedia.org/wiki/Juno_(film)
Beelden uit de titelfilms van ‘The Prize Winner of Defiance, Ohio’ en ‘Juno’. www.watchthetitles.com
Met de opkomst van de elektronische muziek en DJ’s in de jaren 80, waren er andere stimuli nodig om het publiek te amuseren dan bij live optredens van bands. Met de komst van de VJ wilde men dit oplossen door middel van visuele stimuli. Een VJ gebruikt laptops, DVD-spelers, videomixers, monitors en videocamera’s. Momenteel worden er hoofdzakelijk laptops gebruikt, waarbij er diverse software te verkrijgen is om mee te werken. Je kunt live diverse animaties mixen met bijvoorbeeld tekeningen die ter plekke worden gemaakt, ook kun je de ruimte op dat moment filmen en de beelden gebruiken en manipuleren. Naast beelden die worden gebruikt bij DJ’s, maken ook steeds meer bands gebruik van live-beelden. Er worden visuals gemaakt voor grootschalige concerten voor artiesten als U2 en Massive Attack. Er wordt hier echter minder gebruik gemaakt van improvisatie en reacties van het publiek, de beelden worden vaak van tevoren geheel uitgedacht en geprogrammeerd.
Interactief design
29
Onder interactief design kunnen de ontwerpen voor automaten en scherminterfaces vallen, bijvoorbeeld voor het inchecken op een vliegveld. Het gedrag van de passagiers tijdens het inchecken is bij deze ontwerpen van groot belang, ze worden dan ook zorgvuldig geanalyseerd en de ontwerpen worden hierop afgestemd. De automaat moet gebruiksvriendelijk, laagdrempelig en efficiënt zijn om de passagiers er snel doorheen te loodsen.
Probleemoplosser Tot nu toe zijn twee gevolgen naar aanleiding van de opkomst van de nieuwe media besproken. Aan de ene kant de opkomst van de amateur-ontwerper en aan de andere kant de verbreding die de nieuwe media in het vak ontwerpen hebben gebracht en ontwikkeld tot een multidisciplinaire bezigheid. Uit de voorbeelden die getoond zijn van amateur-ontwerpers kan ik de conclusie trekken dat amateur-ontwerpers zich voornamelijk gedragen als ‘probleemoplosser’, het uitdragen van de boodschap van de klant aan de voorafgestelde doelgroep. Hij wil functioneren als communicator, zoals bij de flyers en posters van Electronique en Dansen bij de Tulp, die reclame maken en promoten. Er tegenover staat de veelzijdigheid van de bezigheden van de professionele ontwerpers, die van kritische typografie tot en met interactief design uiteenloopt. De amateur-ontwerper is nog in een andere fase dan waar grafisch ontwerpers zich momenteel bevinden, functioneert vaak slechts op één deelgebied en is minder all-round dan een professioneel ontwerper.
FlowerPower, www.antennadesign.com
Alice Twemlow, Grafisch Ontwerpen, waar is het goed voor? (2007) p. 84 t/m 126
Hiernaast kan het nog de bedoeling zijn om mensen juist een rustmoment te geven of een interactie tot stand te brengen tussen publiek en omgeving. De installatie PowerFlower is ontworpen door het New Yorkse bureau Antenna voor een warenhuis. In de etalages was een rij van 32 anderhalve meter hoge bloemen van neonlicht opgesteld, die via bewegingssensoren reageerden op de bewegingen van de passanten. Zodra voorbijgangers in de gaten kregen dat de bloemen reageerden op hun beweging, veranderde hun gedrag. Mensen keerden bijvoorbeeld om en liepen nog een keer langs, dit zagen anderen gebeuren en gingen dit gedrag kopiëren.25
25
28
Nevenactiviteiten
30
Ondanks de verbredingen die het vak grafisch ontwerpen ondergaat, zijn veel grafisch ontwerpers uitgekeken op hun rol als uitvoerder van projecten van anderen. In plaats van enkel de boodschap van de klant uit te dragen nemen ze zelf de touwtjes in handen en initiëren eigen projecten die ze ook zelf op de markt brengen. Ontwerpers starten projecten zoals een galerie, winkel, een blog, ze gaan schrijven, regisseren en ga zo maar door. Deze activiteiten zien ze niet als hobby, maar dankzij hun passie en originaliteit is het ideaal om zich hiermee te kunnen onderscheiden van de vele andere ontwerpbureaus.
31
DotDotDot Stuart Bailey (1973) en Peter Bil’ak (1973), beide werkend in Nederland, hebben in het jaar 2000 een tijdschrift gelanceerd. Een tijdschrift over visuele cultuur, genaamd Dot Dot Dot, met het idee een nieuwe benadering te vinden voor het schrijven over ontwerpen, waarmee ze naar hun mening een gat in de kunstpublicaties wilden opvullen. De inhoud is minder historisch en theoretisch gericht dan andere publicaties en ze laten liever ontwerpers schrijven dan historici of theoretici. De lancering financieerden ze met geld wat ze hadden verdiend met een workshop en wat steun van een drukker. Iedere uitgave opnieuw schrapen ze het geld hiervoor bijeen, waardoor de productie en distributie zeker in het begin grote uitdagingen waren. Nadeel van je eigen klant zijn is dat het stress buiten de werktijden oplevert en je bent altijd zelf de dupe van fouten van anderen. De vormgeving geeft eigenlijk een knipoog naar de wereld van de fanzines, tijdschriften die worden uitgegeven door liefhebbers en vaak door amateurs worden gemaakt. Het blad moet het gevoel geven dat het nauwelijks ontworpen is, maar aangezien het wordt geleid door twee ontwerpers is dit vrijwel onmogelijk.
Vier uitgaves van DotDotDot www.dot-dot-dot.us
27
26
Website en het t-shirt ontwerp van Valerio www.maffiaclothing.nl
Alice Twemlow, Grafisch Ontwerpen, waar is het goed voor? (2007) p. 34 t/m 41 http://www.peterbilak.com/content_items/magazine.html 28 http://twearn.com/tag/maffia-clothing/ 29 http://www.danieleatock.com/projects/utilitarian-poster/
32
Ze proberen een spanning aan te brengen tust- bestuderen van een kunstwerk, ging het hier 33 sen orde, chaos, beheersing en toeval, wat het om een gebeurtenis die men in de openbare blad zijn eigen karakter en energie meegeeft. ruimte beleefde. In grafisch ontwerpen is dit niet ongehoord gebleven.Vanwege de funcProjecten als deze geven ontwerpers de motionele doelstellingen, heeft ontwerpen altijd gelijkheid een meer persoonlijke kant van al een enigszins relationele dimensie gehad. hun werk en zichzelf te laten zien. Aangezien Immers alle vormen van ontwerpen hebben ze zelf de controle hebben over hun omstaneen effect als doel, in grafisch ontwerpen doelt digheden, bedenken ze niet alleen nieuwe men bijvoorbeeld op het overtuigen van de producten en ideeën, er kunnen ook nieuwe consument, het aanschaffen van een product of kwaliteitsnormen ontstaan die een positieve het stemmen op een politieke partij. In deze invloed kunnen hebben op de projecten die ze fase van ontwerpen wordt echter een belangwel in opdracht van anderen doen.26 27 rijke rol gegeven aan het balans tussen vorm en inhoud en zijn er grote rollen weggelegd voor Zo is ook de website Maffiaclothing.com is terreinen die hier normaal buiten vallen. Zo een goed voorbeeld van een zelf geïnitieerd wordt het voorheen geïdealiseerde en bedachte project. De website is het online verkooppunt publiek hier als echte gebruiker gezien. Of nog van het gelijknamige kledingmerk Maffia, op- een stap verder, de eindgebruiker wordt op zijn gericht in 2003 door de ontwerpers Jasper van beurt soms zelf de ontwerper. den Berg en Quinten van Leeuwen. Jasper van den Berg runt hiernaast ook het De deelname van de gebruiker kan worden ontwerpbureau Rooie Jas.Voor Maffia ontwer- teruggezien in bijvoorbeeld twee samenhanpen ze truien en t-shirts in een Italiaans thema. gende projecten van Daniel Eatock. De afgelopen twee jaar heeft het merk redelijk ‘Utilitarian Poster’ bestaat uit een algemene wat bekendheid gekregen. Bekende Nederlan- vorm, eigenlijk een template, die door midders als Valerio Zeno en SEF ontwierpen hun del van zeefdruk aan is gebracht op kranteneigen shirt voor het label en momenteel zijn papier. De witte vlakken bevatten woorden ze in onderhandeling met een aantal winkels die de gebruiker een richting kunnen geven om hun shirt in de retail te verkopen.28 van welke informatie er zou kunnen horen.29 Het is dan ook de bedoeling dat de gebruiker hem afmaakt, het ontwerp zelf bekommert zich niet om inhoud en context en is volledig afhankelijk van de gebruiker. De ‘Utilitarian Relationeel ontwerpen Greeting Cards’ zijn vanuit hetzelfde concept opgebouwd. Op gerecycled karton zijn diverse Eerder heb ik al een nieuwe ontwerpbewestramienen geprint die ieder een categorie ging genoemd die in het midden van de jaren wenskaart voorstelt. De gebruiker kan vervol90 ontstond, waarbij de uitvoerende dimensie gens de kaart geheel naar eigen wens invullen van ontwerpen ontdekt werd. Een term die en zou hij uiteindelijk aan ieders eisen ik vaak in deze context tegen ben gekomen voldoen. Het publiek is veranderd van een is ‘relationeel design’. De term is afgeleid van groep waarbij uit werd gegaan van hun gedrag ‘relationele esthetiek’, geïntroduceerd door cu- en concept van gebruik, tot een echte gebruirator en kunstcriticus Nicolas Bourriaud. Hij ker, een mens met realistisch gedrag. Dit maakt wilde hier een kunstvorm mee benoemen die de relatie tot de gebruiker wel complexer, uitdaging en aanmoediging van vormen van aangezien ieder mens verschillend gedrag menselijke interactie als essentie had. Tegenvertoont en het ontwerp toch een breed over de traditionele vorm van het individueel bereik wilt houden.
34
35
‘Utilitarian Poster’ door Daniel Eatock www.danieleatock.com
‘Utilitarian Greeting Cards’ door Daniel Eatock www.danieleatock.com
geen verband met de uitgedrukte betekenis ervan, maar wel met de programmatische logica erachter.30 31
37
De oorsprong van ontwerpen en de traditionele rol van ontwerper en consument zijn dus sterk veranderd. Met de opkomst van de computer in de jaren 80 voelde de ontwerper zich bedreigd, aangezien de computer van iedereen een ontwerper zou kunnen maken. De realiteit zorgde er echter voor dat de rol van de ontwerper uitgebreid werd als auteur en uitgever. De echte dreiging is gekomen met de opkomst van web 2.0, met de sociale netwerken en websites waar ieders meewerking is gevraagd en er veel ontwerpen door amateurs worden gemaakt en gedistribueerd. Dit heeft de oorsprong van ontwerpen nog meer verbreed van het vormgeven aan objecten tot het creëren van systemen waarbinnen ontworpen kan worden, zoals ik net al met een voorbeeld aantoonde. Een ontwerp voor het maken van een ontwerp.32
Open systemen
Het logo en variaties erop van mn artists www.mnartists.org
http://blogs.walkerart.org/offcenter/2005/08/29/the-mnartistsorg-logo-demystified/ Andrew Blauvelt, Relationeel design, Items no. 4/5, 2009 32 Andrew Blauvelt, Towards Relational Design, Design Observer december 2008 33 http://www.letterror.com/portfolio/twin/index.html
Het creeëren van systemen waarbij de vorm variabel is, kan ook worden gebruikt bij het Een mooi voorbeeld hiervan is het logo dat maken van een font. In juli 2002 won LettErAlex Quinto en Eric Ishii Eckhardt in 2003 ror een pitch waarbij diverse ontwerpteams ontwierpen voor mnartists.org.Voor webgevraagd werden een voorstel te maken voor sites is het heel belangrijk om te tonen dat er een font voor de tweelingstad Minneapolis/ regelmatig informatie wordt toegevoegd. St. Paul. In de opdracht werd vermeld dat Om zoveel mogelijk bezoekers te houden en het font de karaktereigenschappen van beide deze terug te laten keren naar je website mag steden zou moeten weerspiegelen. Aangezien de inhoud absoluut niet verouderen. de ontwerpers nog nooit in de steden waren Op deze website voor kunstenaars is de geweest, werd dit een lastige taak. In plaats van inhoud die leden van de site toevoegen het een uitgesproken stijl te ontwerpen, kozen ze belangrijkste visuele element geworden. Het voor een systeem dat een reeks fonts bevat, ontworpen logo is constant aan verandering die op bepaalde criteria voor de juiste setting onderhevig en dient als een actieve represengekozen zou worden. Het font, genaamd Twin, tatie van hoe de gebruikers de website inhoud is eigenlijk meer tot een programma dan een geven. De voortdurend van gedaante wisselettertype gegroeid. Op de website kan de lende vorm wordt bepaald door het aantal gebruiker zelf spelen met de voorwaardes en uploads naar de website. Het ontwerp zelf is uitkomst van het font. Op een afbeelding kan dus niet meer dan een puntensysteem, parame- gebruik worden gemaakt van factoren in de ters, waarbij de vorm zelf volkomen variabel omgeving van de steden, zoals het weer of de blijft. De toepasselijkheid van het logo heeft windsnelheid, die op hun beurt weer worden verwerkt in de vorm van het font.33
Het font Twin in diverse vormen
31
Relationeel design richt zich op bruikbaarheid en gebruik. Het beweegt zich in het domein van eigenlijk gedrag, wangebruik en onvoorziene gevolgen, form follows faillure. Dit wijst op een meer open en minder op eindresultaten gerichte benadering met betrekking tot onderzoek en designoplossingen. Een ander belangrijk gevolg van relationeel design is de gedecentraliseerde rol van de designer in verhouding tot de rol die hij traditioneel speelde. De designer-als-auteur had oorspronkelijk steeds meer macht, maar nu opereert hij meer als redacteur of curator, iemand die het proces begeleidt zonder dat hij noodzakelijkerwijs het eindresultaat controleert. Het ontwerpen van kaders gaat hier voor op het ontwerpen van afzonderlijke objecten, waarbij procedures zonder vastgestelde einddoelen (open-ended) en ‘generative systems’ (simpel gezegd: systemen) een centrale rol spelen.
30
36
De eerste fase van ontwerpen bracht de ontwerpers oneindige vormen. De tweede fase variabele interpretaties hierop, het toevoegen van inhoud aan de vorm. De derde fase presenteert nu een veelheid aan aangrenzende en conditionele oplossingen. Open-ended boven gesloten systemen, realistische voorwaardes boven geïdealiseerde omstandigheden, relationele connecties in plaats van in jezelf keren. 34
38
Relatie met de ruimte
35
34
Interior Location Thing door Liam Gillick www.airdeparis.com/liam
Andrew Blauvelt, Relationeel design, Items no. 4/5, 2009 http://en.wikipedia.org/wiki/Liam_Gillick 36 Parrinder en Davies, Part of the Process, Eye Magazine no. 59, 2001
Memory Wall door Jason Bruges Studio www.jasonbruges.com
Een ander project die op zijn manier een kant van relationeel ontwerpen laat zien is een project van Liam Gillick (1964). Gillick is een kunstenaar, wonend en werkend in Londen en New York. Zijn werk bevat openbare projecten, kritische en theoretische essays, maar ook design objecten en grafisch werk, vandaar dat hij in deze context is opgenomen. Hij onderzoekt in hoeverre de materialistische wereld van nu nog sporen van sociale, politieke en economische systemen nalaat. De zogezegde relationele kunst haalt hij hiermee uit de wereld van de galeries en trekt het de maatschappij in. In ‘Interior Location Thing’ in de lobby van het Olnick Corporation gebouw in New Jersey heeft hij een installatie/ ontwerp geplaatst met de woorden: “literally your place literally this place litterally that place literally no place literally your place”. Deze reeks woorden is in een cirkel geplaatst en lijkt oneindig door te gaan. Je gaat bijna twijfelen of het werk als kunst of bewegwijzering is bedoeld. De intentie van dit werk is om de mensen die gebruik maken van het gebouw een moment stil te laten staan bij de rol die de bewegwijzering van het gebouw speelt in het gedrag van de mensen van het kantoor. 35 36 Jason Bruges heeft met zijn studio heeft ook een project gemaakt waarmee hij een moment van bezinning in het drukke alledaagse leven wilde creëren. Hij maakt vooral interactieve installaties in lege of onpersoonlijke omgevingen zoals de lobby van een hotel, wachtruimtes op een vliegveld en ook steegjes in de stad.Vaak met het idee om wat interactie tussen de mensen plaats te laten vinden. Al deze plekken zijn eigenlijk een stukje niemandsland, het zijn locaties waarin we ons slechts verplaatsen, wachten of langskomen. Memory Wall (2005) in de lobby van het Puerta America Hotel in Madrid draait niet geheel om de interactie tussen mensen, maar wederom om de relatie tussen de mens en de ruimte. De muren in de ruimte werken eigenlijk als papier wat kleur en vorm opzuigt van de
39
mensen die er zijn. Naarmate de duur van je aanwezigheid, laat je als persoon een silhouet achter op de muur, waarin ook de kleuren te zien zijn van jouw kleding en bagage. Hoe langer je je in de ruimte bevindt, hoe langer je silhouet achter zal blijven op de muur. De relatie wordt niet alleen door de plaats, maar ook door de tijd bepaald. Op deze manier zal je ervaring met de ruimte nooit dezelfde zijn naarmate je er vaker komt. De ‘loze’ ruimtes worden met een staaltje moderne techniek letterlijk wat menselijker gemaakt.
40
38
37
Gebouw 7, door Metahaven www.formsofinquiry.com
Parrinder en Davies, Part of the Process, Eye Magazine no. 59, 2001 http://www.interactivearchitecture.org/jason-bruges-studio.html
De tentoonstelling Forms of Inquiry in Casco, Utrecht
Projecten als deze worden vaak verdedigd met het argument om het alledaagse leven wat plezieriger te maken, stilstaan bij zo’n werk zou in feite een klein droom moment moeten veroorzaken, een mini-Utopia moment. Aan de ene kant hebben deze projecten niet heel direct een actieve bijdrage van de toeschouwer nodig zoals in de projecten van Daniel Eatock, toch kan het worden gezien als een stimulering van een sociale interactie. Beide ontwerpers maken een eindproduct, niet zozeer een systeem, maar deze verbindt wel nieuwe plaatsen en verhalen. (In de termen van Nicolas Bourriaud zijn ze dan ook semionauten, dit is een term voor mensen die connecties tot stand brengen binnen de wereld, vaak tussen kunst en mens of in dit geval tussen mens en ruimte.) De essentie van deze projecten, die verder gaat dan het relationele gedachtegoed, kan een bredere manier van denken over communicatie en de effecten van zijn boodschappen naar de wereld tot stand brengen. 37 38
Onderzoek en uitdaging In januari 2008 vond in Utrecht een tentoonstelling plaats met de titel ‘Forms of Inquiry: The Architecture of Critical Graphic Design’, waarin een groep internationale grafisch ontwerpers werk presenteerden dat gebaseerd was
op kritisch onderzoek. Een kritisch ontwerp is 41 in hun ogen een ontwerp dat vragen stelt en uitdaagt. Het belichaamt alternatieve sociale, culturele, technische of economische waarden. Het kan als ondersteuning werken om debat en discussie te stimuleren onder het publiek, ontwerpers en de industrie. Wat de ontwerpers eigenlijk doen, is ongevraagd oplossingen maken voor onbesproken problemen. Deze oplossingen uiten ze in herkenbare grafische uitingen zoals tijdschriften, kranten en posters, maar geen van deze media functioneren als verwacht. Waar je verwacht dat een poster iets promoot, zal deze poster dat niet doen, maar zorgt hij voor een moment van zelfbezinning en duisterheid. In de titel van de tentoonstelling is het woord ‘inquiry’ gekozen, ik heb dit vertaald naar het woord ‘onderzoek’, omdat ik geen geschikter woord kon vinden in het Nederlands. Andersom zou je nu misschien denken dat het woord ‘research’ in het Engels dan ook zou schikken, maar nee. De keuze voor dit woord hangt samen met het feit dat het onderzoek niet gebaseerd is op wetenschappelijke feiten, wat je zou associëren met het woord ‘research’, maar meer gericht is op intuïtie. Hoewel intuïtie vaak de aansporing is tot een wetenschappelijk onderzoek, worden hier vragen gesteld en paden bewandeld, zonder noodzakelijk te weten waar dat heen leidt. Het gaat in dit geval om dingen maken of ergens achter komen door te experimenteren. De ontwerpers vragen zich af of het ontwerpen zelf een onderzoeks-gereedschap kan zijn boven een manier om de uitkomst te tonen. Een van de deelnemende studio’s is Metahaven, bestaande uit Daniel van der Velden, Vinca Kruk en Gon Zifrioni en is gevestigd in België en Amsterdam. De studio houdt zich voornamelijk bezig met onderzoek in grafisch ontwerpen. Metahaven is geïnspireerd door de mogelijkheid van architectuur om modellen en voorstellen te maken als werk zelf, dus
40
39
Diverse uitingen van de Obama campagne, passend gemaakt bij de doelgroep
Alice Twemlow, Some questions about an inquiry, Design Observer februari 2008 http://www.youtube.com/watch?v=ukIMW833EPE&feature=related 41 Michael Bierut, Designing Obama, Design Observer oktober 2009
42
onafhankelijk van het daadwerkelijke bouwen. taak voor d ontwerpers ligt nog open om hier 43 Nieuwsgierig zijn de ontwerpers of ze de ook iets mee te doen.39 kwaliteiten van deze ‘ongebouwdheid’ kunnen toepassen in grafisch ontwerpen. Ze maken voorstellen, welke de iconografie van macht reflecteren in een mondiale maatschappij. Designing Obama Voor de tentoonstelling hebben ze zich gefocust op Gebouw 7 van het WTC, deze is ook Eind 2006 werd grafisch ontwerper Sol Sender ingestort op 11 september 2001, maar zonbenaderd om het logo voor de Barack Obama der geraakt te zijn door een vliegtuig. Deze campagne te ontwerpen. Het was Sol Sender gebeurtenis heeft geleid tot allerlei complotduidelijk geworden dat het een uniek project theorieën over deze instorting als resultaat van ging worden, nadat hij een aantal boeken van een georganiseerde verwoesting. Het gebouw Barack Obama had gelezen en wist waar hij zou ingestort zijn door de grote hoeveelvoor stond.Verandering en hoop als basis van heid brandend puin wat van het WTC op Obama’s boodschap moest ook de basis voor Gebouw7 zou zijn gevallen. Er gaan echter het logo en de campagne worden. Het logo bizarre verhalen rond dat de BBC de ineendat gemaakt is, is op veel manieren toepasbaar storting al meldde voor het daadwerkelijk voor werkelijk alle groepen die de campagne gebeurd was. Zodoende spreekt men in deze wilde bereiken. Het verlanden dat veel menverhalen ook over geplande acties van binnen sen tegenwoordig hebben om ook dingen de VS uit om nog meer schade te brengen aan ‘te maken’ en te laten lijken alsof het ‘echt’ is, de reputatie van machthebbers zoals de econo- werd hiermee vervuld. De eerste open-source mische grootheden. Het gebouw, dat moeilijk politieke campagne in de wereld was hiermee te omschrijven is, heeft enkel iconische status geboren. In deze wereld, waar iedereen toeverkregen door zijn verwoesting. De ontgang tot internet en sociale netwerken heeft, werpers van Metahaven hebben hiervoor een werden de logo’s en fonts beschikbaar gesteld, dubbelzijdig postervoorstel gemaakt, welke de zodat iedereen met deze elementen kon werverhoudingen van het formaat van het gebouw ken. Er kwamen onderdelen van de campagne aanhoudt. Elke zijde presenteert een composi- op Facebook, Twitter, een applicatie voor op tie van logo’s en informatie over het gebouw, de iPhone en nog veel meer.Voor bijvoorbeeld vertegenwoordigd als de logosfeer en ionosfeer. feestjes ter ere van en steun aan Obama, kon je Aan de andere kant van de poster is de afbeel- de poster maken alsof deze daadwerkelijk voor ding van het gebouw zelf verdwenen, het is jouw feest gemaakt was en Barack Obama er versplinterd, sommige stukken in de vorm van aanwezig zou zijn. Sol Sender heeft in mijn een land, welke bijna de onderliggende collage ogen met deze open-source campagne het navan data vernietigt. deel van het bestaan van amateur-ontwerpers in zijn voordeel gezet. Iedereen wil meedoen? Als kritisch ontwerp heeft deze poster een Iedereen mag meedoen! Op deze manier is er geslaagde inhoud. Het stuk stelt aan de ene goed grip op de situatie gecreëerd en sta je als kant scherpe vragen over de functie van een ontwerper boven de bedreiging.40 41 poster en aan de andere kant laat het mensen de vreemde omstandigheden van de vernietiging van Gebouw 7 overwegen. Op papier lijkt grafisch ontwerpen in dit geval zeker geschikt om kritiek te geven. De reacties van het publiek blijven echter nog ongehoord, de
Hoe gedragen grafisch ontwerpers zich
44 45
Conclusie
46
De amateur-ontwerper heeft zijn opkomst grotendeels te danken aan de toegankelijkheid van apparatuur en programmatuur die er in deze maatschappij is. In dezelfde maatschappij is een overvloed aan beelden te zien. Op straat, in winkels, op tv, in kranten en tijdschriften en nog veel meer plekken, worden mensen gevoed met beelden. Zij raken zodanig gewend en comfortabel met deze beelden, dat er sprake is van visueel geletterde burgers. Dit zorgt ervoor dat de amateur-ontwerper goed om kan gaan met beeld en tekst en deze beeldkennis kan gebruiken bij het maken van een ontwerp. Met name door de grote interactiviteit die plaatsvindt op het web, is de amateur-ontwerper ook in de gelegenheid zijn werk te delen. De werken kunnen succesvol ontvangen worden en zo is de drempel laag om toe te treden tot het professionele werkveld van ontwerpen, wat naast ontwerpen ook voor andere disciplines geldt. Grafisch ontwerpers reageren hier op verschillende manieren op. Om te beginnen gaat een aantal zich onderscheiden door nevenactiviteiten te beoefenen. Hieronder valt het produceren en uitgeven van een eigen tijdschrift of het beheren van een online shop met eigen ontworpen kleding. Beide activiteiten zijn op eigen initiatief gestart en dit vind ik geen slechte reactie. De extra competitie van deze amateur-ontwerpers houdt de grafisch ontwerpers scherp en men neemt het vak niet voor lief. In ieder geval moeten ontwerpers harder werken om erkenning te krijgen voor hun werk. Zo focust men meer op het hebben van een eigen identiteit, beeldtaal en een standpunt waar de ontwerpers inhoudelijk voor staan. Een andere reactie die naar voren komt in een vorm van ontwerpen is relationeel ontwerpen. Dit is meer een oproep dan een beschrijving van een vak. Het stelt geen strenge regels op voor een ontwerp, maar het richt zich op een bewustzijn ervan dat samenhangt van een ander bewustzijn. Ontwerpen kan in dit geval
heel tweeslachtig zijn. Het kan een relatie stichten, zoals de Memory Wall doet, maar het kan je ook van de groep afsnijden, zoals op internet het hebben van teveel Hyves-vrienden ook een teken van digitale eenzaamheid kan zijn, in plaats van populariteit. Als een ontwerp ons denken en doen, onze creativiteit en keuzevrijheid van binnenuit stuurt, dan wordt het een vorm van relationeel ontwerpen. De ontwerper functioneert hier als het ware als regisseur van het proces, niet zozeer als baas over het eindproduct. Naast relationeel ontwerpen worden er vanuit deze visie dan ook regelmatig systemen ontworpen. Dit valt onder ‘open-ended’ ontwerpen, wat terug te zien is in het logo voor mnartists.org en het font Twin. Ontwerpers nemen ook vaker een standpunt in ten opzichte van de onderwerpen waar ze mee werken. Ze doen meer onderzoek en uiten hier kritiek op. Dit is ook een manier om je te onderscheiden van andere mensen, je specifieke mening geeft je immers erkenning van je identiteit.Vervolgens maakt een aantal ontwerpers ook gebruik van de nieuwe media en het actieve gebruik van amateurs hierbij. Deze ontwerpers hebben duidelijk grip op de situatie en raken niet in paniek van extra competitie. Al met al gedraagt de ontwerper zich af en toe als een puber. Ze hebben zich de afgelopen 30 jaar ontwikkeld tot volwassenen en zetten zich nu af tegen de gevestigde waarden. In plaats van als probleemoplosser voor je opdrachtgever te functioneren hebben ze net als pubers een drang naar zelfstandigheid, die zich bij verschillende ontwerpers op verschillende manieren uit. Ik vind dit geen negatieve constatering. Het is heel gezond om de grenzen van je kunnen op te zoeken en je te willen onderscheiden van andere mensen. Dat ontwerpers zich op heel diverse manier opstellen en bezighouden met het vak, vind ik een verrijking van de discipline. Ikzelf ben ervan overtuigd dat de meerdere disciplines in de ontwerp- en kunstwereld veel dichter bij elkaar liggen dan vaak wordt gedacht. Uiteindelijk leven we in een kleine wereld waarin we op den duur niet eens meer de term multidisciplinair hoeven te gebruiken om aan te geven dat we ons bezig houden met meer dan de traditionele bezigheden van het vak grafisch ontwerpen.
47
in een wereld waar veel amateurisme-design voorkomt
48 49
Bronnenlijst
50
51
Alice Twemlow, Grafisch Ontwerpen, waar is het goed voor?, Amsterdam 2007 Morf, tijdschrift voor vormgeving, nr. 6 mei 2007 Items, tijdschrift voor design, no. 4/5 mei 2009 blogs.walkerart.org studioboink.blogsplot.com restruct.org www.danieleatock.com www.depers.nl www.designobserver.com www.eyemagazine.com www.facebook.com www.google.nl www.guardian.co.uk www.hannekeminten.nl www.interactivearchitecture.org www.letterror.com www.nos.nl www.peterbilak.com www.premsela.nl www.splotsz.nl www.twearn.com www.twitter.com www.wikipedia.com www.wikipedia.nl www.youtube.com
Boeken en tijdschriften
Websites
Alice Twemlow, Grafisch Ontwerpen, waar is het goed voor?, Amsterdam 2007 Sybrand Zijlstra, Vormgeving in de het tijdperk van de chaos,. Morf 6, mei 2007 Andrew Blauvelt, Relationeel design, Items no. 4/5, 2009
blogs.walkerart.org/offcenter/2005/08/29/the-mnartistsorg-logo-demystified/ en.wikipedia.org/wiki/Juno_(film) en.wikipedia.org/wiki/Liam_Gillick nl.wikipedia.org/wiki/Nieuwe_media nl.wikipedia.org/wiki/User-generated_content nl.wikipedia.org/wiki/Web_2.0 nos.nl/artikel/123099-ontvrienden-woord-van-het-jaar.html twearn.com/tag/maffia-clothing/ www.danieleatock.com/projects/utilitarian-poster/ www.depers.nl/economie/243132/De-massa-weet-het-beter.html www.facebook.com/#!/pages/Stereobrow/50492967746?ref=ts www.google.nl www.guardian.co.uk/lifeandstyle/2009/sep/20/tavi-gevinson-new-york-fashion www.interactivearchitecture.org/jason-bruges-studio.html www.letterror.com/portfolio/twin/index.html www.peterbilak.com/content_items/magazine.html www.splotsz.nl www.twitter.com www.youtube.com/watch?v=ukIMW833EPE&feature=related
(online) Artikelen Alice Twemlow, Some questions about an inquiry, Design Observer februari 2008 Andrew Blauvelt, Towards Relational Design, Design Observer december 2008 Henk Oosterling, Dasein als design, Premselalezing 2009 Michael Bierut, Designing Obama, Design Observer oktober 2009 Parrinder en Davies, Part of the Process, Eye Magazine no. 59, 2001 Premsela, Designwereld, beleidsplan 2009-2012, p. 18 SOM onderwijsadviseurs, Mediawijsheid, 2009
Scripties Hanneke Minten, Iedereen = designer?, afstudeerscriptie AKV Sint Joost, januari 2008 Janneke Steendam - Boink, Ontwerpen in een tijd van chaos, afstudeerscriptie AKV Sint Joost, januari 2009 Michael van Schaik, De positie van ontwerp in een tijd waarin iedereen ontwerpt, afstudeerscriptie Willem de Kooning Academie, mei 2006 Mike Twilhaar, Zinvol Ontwerpen, afstudeerscriptie AKV Sint Joost, januari 2007
