Dossier bluswatervoorziening / alternatieve oplossingen Productontwikkeling brandweer De dimensionering van het drinkwaterleidingnet is iets waar de brandweer (gemeente) beperkt invloed op kan uitoefenen. Uiteindelijk leidt dit tot een 'beschikbaarheidoverzicht' in uw gemeente. Net als bij een risico-inventarisatie bekijkt u waar u welke risico's kunt afdekken. Geconstateerd restrisico moet daarna aanleiding zijn om op zoek te gaan naar gelijkwaardige en/of alternatieve oplossingen. Enerzijds bekijkt u de mogelijkheden die secundaire en tertiaire bluswatervoorziening u biedt, anderzijds biedt productontwikkeling in de veiligheidsketen oplossingen. Het gaat dan om maatregelen in de sfeer van proactie, preventie, preparatie en repressie die nadelige gevolgen van verminderde aanwezigheid van leidingwater kunnen compenseren in de toekomst. In onderstaand overzicht staan een aantal factoren die een rol spelen bij de zoektocht naar alternatieve oplossingen. Ze zijn gebaseerd op een aantal uitgangspunten/stellingen. Factoren die een rol spelen • brandverloop, • vuurbelasting, • compartimentering en • repressieve technieken.
Brandverloop Hoe sneller brand wordt ontdekt, des te sneller kun je interveniëren. Los van het feit of de brandweer water nodig heeft tijdens de repressie, is het altijd zinvol om oplossingen toe te passen die maken dat we sneller bij een incident kunnen zijn. De snelheid van het brandweeroptreden is een vitaal element in de kwaliteit van de repressieve brandweerzorg. Het effect van de brandbestrijding en de redding neemt af met elke minuut dat de ‘aanval’ later wordt ingezet. In onderstaande brandcurve wordt dit belang duidelijk gemaakt.
(Uit: Leidraad Repressieve Basisbrandweerzorg / versie 2.0 / 05 september 2005) Figuur: Voorbeeld van een willekeurige brandkromme van een object (bron: TNO)
Uit bovenstaande figuur blijkt dat wanneer een brand niet tijdig wordt beheerst er een vlamoverslag (‘flash-over’) ontstaat. Na een dergelijke vlamoverslag zijn de overlevingskansen voor de aanwezigen in de desbetreffende ruimte vrijwel nihil. Evenals de brandkromme neemt ook de (brand)schade in de tijd exponentieel toe en is veel meer water nodig om de brand te blussen. Vanwege het bovenstaande, gelden er strakke regels voor de snelheid van het brandweeroptreden. De tijden die worden onderscheiden zijn uitruk- en opkomsttijden. Naast de brandkromme die aangeeft op welk moment in welk type gebouw een zogenaamde flash-over kan plaatsvinden is het brandbeveiligingsconcept van belang. In de vergunningverlening wordt er van uitgegaan dat, behoudens bijzondere voorwaarden, de brandweer binnen 30 minuten na aanvang van een brand ter plaatse is om de bestrijding ter hand te nemen. Op basis van ervaringscijfers en statistische gegevens is bekend dat de eerste 15 minuten “verloren” gaan aan de ontdekking van een vuur (zie detectie). Dat maakt dat de brandweerorganisatie nog circa 15 minuten (afhankelijk van type gebouw) beschikbaar heeft om een effectieve inzet te plegen. In deze 15 minuten moet de brandweer gealarmeerd worden, naar de kazerne rijden(vrijwilligers), omkleden, het voertuig bemensen en naar het incident rijden. Daar ter plaatse dient een eerste snelle verkenning uitgevoerd te worden en dient de bestrijding ter hand genomen te worden. Wil dat allemaal nog effectief kunnen, dan dient de brandweer in het merendeel van de gevallen binnen circa 8 minuten ter plaatse te zijn (soms sneller, bij grote ruimten soms minder snel) en heeft dan nog circa 7 minuten om ter plaatse een adequate inzet te plegen.
Detectie Naast de brand/rookdetectie die nu in uw gemeente wordt toegepast, zijn er wellicht (woon)gebieden waar u in samenspraak met gemeente, woningbouwverenigingen of bewonersverenigingen detectie kunt organiseren.
Vuurbelasting De hoeveelheid brandbaar materiaal bepaalt in hoge mate de intensiteit van een brand. Hoe meer 'brandstof' bij brand betrokken raakt, des te meer blusmiddel zal uiteindelijk nodig zijn om de brand onder controle te krijgen en te blussen. De brandweer is slechts zeer beperkt in staat om te bepalen en vervolgens te controleren of grenswaarden worden overschreden. De brandklasse-indeling in het Bouwbesluit geeft bij wel richting bij nieuwbouw. Vervolgens bepaalt de gebruiker hoeveel brandbaar materiaal hij ín een gebouw onderbrengt.
Compartimentering De weerstand tegen branddoorslag en brandoverslag draagt in hoge mate bij aan het beheersbaar houden van brand. Het voorbeeld hieronder, geeft weer hoe tekortkomingen in de bouwconstructie aanleiding zijn voor een razendsnelle branduitbreiding. Hierdoor is vanaf het eerste moment de primaire bluswatervoorziening ontoereikend. De opbouwtijd van het grootschalig watertransport geeft vervolgens de brand alle tijd om uit te breiden. Toezicht van de gemeente op brandveilig (ver)bouwen kan er dus toe bijdragen dat branden beperkt van omvang blijven en er dus minder bluswater nodig is.
Behoud winkelcentrum Bilgaard ‘mission impossible’ Bron: gemeente Leeuwarden Het behouden van winkelcentrum Bilgaard tijdens de brand op 24 augustus was een ‘mission impossible’. Door een reeks oorzaken ontstond er binnen korte tijd een zeer grote brand die nagenoeg het gehele winkelcentrum in de as legde. Ondanks de grote repressieve inspanning ontstond binnen korte tijd forse schade. De brandweer heeft zijn werk goed gedaan; de voorbereiding op grote branden laat geen tekortkomingen zien. ‘De repressie (brandbestrijding) was gedoemd te mislukken vanwege tekortkomingen in de bouwconstructie. Met name het ontbreken van compartimentering (goede brandwerende scheidingen) in de luifelconstructie en onvoldoende bouwkundige brandwerendheid tussen de winkels onderling waren debet aan de ongecontroleerde, snelle en onvoorziene branduitbreiding’. Dat zijn de belangrijkste conclusies van het onafhankelijk onderzoek naar de achtergronden van het verloop van de brand in winkelcentrum Bilgaard. Het onderzoek is in opdracht van de brandweer uitgevoerd door ir. Y.E. Suurenbroek, verbonden aan de Universiteit Twente en expert op het gebied van integrale brandveiligheid.
Repressieve technieken COBRA-brandbestrijdingstechniek Bij deze techniek wordt met behulp van een hogedruklans van buitenaf een aanvang gemaakt met de incidentbestrijding. Door de hoge druk van de lans kan deze door muren (tot een bepaalde dikte), deuren, daken en dergelijke heen ingezet worden. Water, met zijn koelende werking, wordt dan van buitenaf in de ruimte waar het brandt ingebracht waardoor de temperatuur (door de nevelwerking van hoge druk) zeer snel daalt. Daarna is een betere inzet in de ruimte mogelijk met minder nevenschade en met een hogere veiligheidsgraad voor het ingezette brandweerpersoneel. Met name in Zweden is deze techniek verder ontwikkeld. IFEX-brandbestrijdingstechniek Bij deze techniek wordt water onder druk op een brandhaard “geschoten”. Door de verneveling van de waterdruppels onder hoge druk neemt de koelende werking enorm toe en kan met veel minder nevenschade een incident bestreden worden. Het voordeel van minder waterverbruik is onder andere dat er met dezelfde hoeveelheid water op een TS langduriger gewerkt kan worden. Gebruik van schuim / toevoegen van additieven aan water Net als het grijswaterleidingnet is het toevoegen van additieven aan het bluswater feitelijk een alternatieve oplossing voor de primaire bluswatervoorziening. Door het toevoegen van additieven, bijvoorbeeld schuimvormende middelen aan het bluswater wordt de doordringbaarheid van het water verhoogd, het oppervlak van het water vergroot, en vindt afsluiting van zuurstof plaats, waardoor effectiever geblust kan worden en er per saldo minder bluswater nodig is. Het bluswaterverbruik wordt afhankelijk van het toegepaste middel tot een factor 7 lager. De werkwijze met betrekking tot de waterwinning is bij het gebruik van bluswater met additieven hetzelfde als bij het gebruik van traditioneel bluswater. Voor het opbrengen van het bluswater met additieven dient echter wel een iets andere werkwijze gevolgd te worden; het schuim moet niet alleen opgebracht maar ook onderhouden worden. In algemene zin kan gesteld worden dat blussen met schuim moeilijker is, dan het blussen met water. Gebruik van additieven bij vloeistofbranden is in eerste instantie geen oplossing om water te besparen. In veel gevallen is het doel van schuim om het vuur te verstikken en in mindere mate om te koelen. Het gaat hier dan om brandbare vloeistoffen die niet mengen met water waardoor de brandbare vloeistof gaat drijven op het water en er eerder sprake is van branduitbreiding dan van beperking.
Organisatorische oplossingen Autoriteit van pro-actie Vanzelfsprekend is de gemeente op de hoogte van de plannen van het drinkwaterleidingbedrijf bij een nieuwbouwproject. Op basis van het bestemmingsplan is een inschatting te maken van het brandrisico; in een woonwijk is die nu eenmaal anders dan op een industrieterrein. Ondanks dat het drinkwaterleidingbedrijf niet bij wet verplicht is om voor voldoende bluswater te zorgen, kan de lobby vanuit de gemeente en brandweer negatieve effecten wellicht beperken. In die zin is de brandweer er altijd bij gebaat om de relatie met het drinkwaterleidingbedrijf te onderhouden. Waterwagens brandweer Er zijn altijd locaties in uw verzorgingsgebied waar de waterwinning een probleem is. Op autosnelwegen of in het buitengebied kan een situatie ontstaan waar bij opschaling veel tijd gemoeid is met het opbouwen van grootschalig watertransport. Wanneer het niet mogelijk is om met derden een waakvlamovereenkomst te sluiten (zie mantelovereenkomst met derden), bieden waterwagens in eigen beheer wellicht een oplossing. Crashtenders Korpsen dicht bij een vliegbasis hebben over het algemeen wel afspraken gemaakt over bijstand aan de gemeentelijke brandweer buiten het luchthaventerrein. Bij de inzet van crashtenders is het goed te beseffen wat de meerwaarde is, maar vooral welke beperkingen er zijn. (zie voor praktijkvoorbeelden: nieuwsberichten) Het wegroepen van crashtenders op een locatie waar ze op uitruk staan leidt tot verlies aan branddekking. Op momenten dat het vliegveld operationeel is, hoort de luchthavenbrandweer ook paraat te zijn. Daarnaast zijn crashtenders ontworpen om heel snel, veel schuim (of water) op een object (vliegtuig/landingsbaan) te werpen ter tijdelijke beperking van een vloeibare koolwaterstofbrand. De voertuigen zijn erg groot, maar zijn voor het manoeuvreren in stadssituaties echter niet geschikt. Ze hebben een groot pompvermogen en relatief veel water aan boord (een e-one zo'n 12 cub.), maar dit is niet groot genoeg om een langdurige blussing te onderhouden. Ter vergelijking: grootschalig watertransport levert permanent 4 cub. per minuut. Het probleem met grote uitslaande branden is echter niet alleen de benodigde hoeveelheid water, maar juist het onvermogen om water in de vuurhaard op de juiste plek te krijgen. De crashtender biedt door zijn grotere worplengte wel meer mogelijkheden, maar daarmee is niet altijd gezegd dat het ook effectief is. Manuele brandbestrijding met straalpijpen biedt daartoe in de meeste gevallen betere mogelijkheden (zij het meestal eveneens onvoldoende). In sommige gevallen kan een inzet met een crashtender tot gevaarlijke situaties leiden. Blussing met crashtenders in combinatie met de binnenaanval is ten zeerste af te raden. Binnen optredende brandweerlieden kunnen geraakt worden, tijdelijke en niet gedoseerde grote hoeveelheden stoom kunnen ingezette eenheden in gevaar brengen, en de kracht van de waterkanonnen kan daken en constructies doen bezwijken.
GPS-techniek Drinkwaterleidingbedrijven hebben van alle (brand)kranen in hun verzorgingsgebied X- en Y-coördinaten. In combinatie met een geschikte onderliggende kaart is deze informatie ontsluitbaar voor de brandweer. Op zowel eerstelijns voertuigen als op voertuigen voor grootschalig watertransport kan deze informatie beschikbaar komen via mobiele dataterminals (MDT). Een stap verder gaat de combinatie van deze informatie met het Automatisch Voertuig Locatie Systeem (AVLS). Omdat zowel bekend is waar het voertuig zich bevindt als de locatie van een brand, gidst het systeem de eenheid naar de brand. De kaart geeft dan precies aan waar de dichtstbijzijnde brandkraan is. Input van X- en Y-coördinaten voor opstelplaatsen bij open water, maakt het mogelijk om uitrukvoertuigen direct te gidsen naar deze opstelplaatsen. Hierdoor kan bij de opbouw van grootschalig watertransport tijd worden bespaard. Mantelovereenkomst met derden Derden die beschikken over voertuigen met watertanks kunnen gevraagd worden beschikbaar te zijn voor assistentie bij brandbestrijding. Een voorbeeld hiervan is de overeenkomst met boeren in de zomer bij een verhoogd risico op natuurbranden.
Multidisciplinaire oplossingen Gecontroleerd uitbranden Afweging van de milieueffecten van vervuiling door bluswater en gecontroleerd uitbranden. Operationeel leidinggevenden hebben steeds meer de taak om de inzet van de brandweer te relateren aan de belangen van anderen. Het milieu kan er bij voorbeeld belang bij hebben dat wij op een andere wijze omgaan met brandbestrijding. Wanneer grote hoeveelheden sterk vervuild bluswater het oppervlaktewater instroomt, hebben we moreel gezien minimaal de plicht om hier rekening mee te houden. Ook wanneer vervuiling minder aan de orde is, zal er een afweging gemaakt moeten worden tussen gecontroleerd uit laten branden of ten koste van veel drinkwater toch blussen. Criteria om te blussen kunnen zijn wanneer schadebeperking aan de orde is. Een deel van een voorraad hooi die behouden kan blijven, lijkt voor ons niet zo waardevol, de boer denkt daar waarschijnlijk anders over. Zowel in het eerste als in het tweede voorbeeld is kennis en informatie noodzakelijk. Kennis die alleen verkregen wordt wanneer de brandweer meer ' empatisch vermogen' ontwikkelt en zich openstelt voor de belangen van anderen. Een brand is niet van de brandweer, maar de brandweer is er ten dienste van de maatschappij. Blusvijver Een veelvoorkomende oplossing is om een waterpartij op te nemen in een bestemmingsplan van een industrielocatie. Naast dat de vijver bruikbaar is voor de brandweer, voegt het een stuk natuur toe in een veelal industriële omgeving. De grote van een vijver kan dan aangepast zijn aan de bluswaterbehoefte van een voorspelbare situatie. Nadeel van een vijver die niet in verbinding staat met open water, is dat van onbeperkte levering geen sprake is. Bomkraters in Grafelijkheidsduinen leveren straks bluswater In februari gaat Landschap Noord-Holland vier bomkraters in de Grafelijkheidsduinen uitdiepen en vergroten. Hiermee worden twee vliegen in één klap geslagen. De sliblaag wordt verwijderd waardoor de natuur profiteert en tegelijkertijd krijgt de brandweer voldoende bluswater om bij brand in het duin zowel het gebied zelf als de omliggende woonwijken te beschermen. De aanleiding voor het project vormde het grote tekort aan bluswater bij de duinbrand in 2004. Door de werkzaamheden zal er enige overlast zijn voor fietsers en wandelaars in het gebied.
Waterreservoir Samen met bedrijven kan er worden overwogen om regen- of drinkwater op te vangen in bassins of silo's. Ook kunnen ondergrondse opslagreservoirs aangelegd worden die ook voor sprinkler systemen gebruikt kunnen worden. Bluswater in reservoirs dient wel geconditioneerd te worden zodat microbiologische vervuiling en verslijming wordt voorkomen. Tevens dient, afhankelijk van de gekozen materiaalsoorten en de waterkwaliteit (drinkwater verschilt door het land), gelet te worden op corrosie. Gespecialiseerde bedrijven bieden diverse filtratie, conditionerings- en corrosiebehandelingssytemen aan waarmee het bluswater dat vaak maandenlang stil in opslag ligt, op goede kwaliteit gehouden wordt.
Brandweerkazerne in Soest efficiënt met water De gemeente Soest schreef een prijsvraag uit voor een ontwerp voor de nieuwe brandweerkazerne. Architect Jón Kristinsson kwam als winnaar uit de bus. Zijn visie sloot precies aan bij het ambitieniveau van de gemeente Soest. Kristinsson integreert duurzaamheid al vanaf de start van het ontwerp. Naast de brandweerkazerne van Soest is ondergronds een regenwateropslag geplaatst van 10.000 liter. Het regenwater was bedoeld voor het vullen van brandweerwagens en voor de toiletten op de begane grond. Het regenwater wordt echter niet meer gebruikt voor het vullen van de brandweerwagens, omdat bleek dat regenwater de koppelingen van de slangen aantast. Het beschikbare regenwater wordt nu gebruikt voor het wassen van de auto's en de veegwagens van de gemeentelijke reinigingsdienst.
