@HOME
Luc Deleuze - Art & Build
“Als een architect zijn eigen belangen niet kan behartigen, hoe kan hij dat dan doen voor anderen?”
DIMENSION
© Art&Build
Hij is partner in het internationaal opererende G30-bureau Art & Build. Hij geeft les aan de faculteit architectuur van de ULB. Hij trok met Alain Hubert naar Antarctica. Hij was tot voor kort voorzitter van de FAB. Nochtans is zijn naam niet Leonardo, maar Luc. Luc Deleuze, om precies te zijn. DIMENSION liet zich meeslepen in de overweldigende woordenvloed van de Franstalige Brusselaar die perfect Nederlands spreekt. Die een deel van zijn hart aan Antwerpen heeft verpand. Die de mond vol heeft over samenwerking. Die geld verdienen niet verwerpelijk vindt, maar wel argwanend kijkt naar de manier waarop en naar de bestemming van dat geld achteraf.
06
@HOME
Over Brusselaars en Antwerpenaars Luc Deleuze werd in 1953 geboren in Etterbeek. Op vierjarige leeftijd verkaste hij voor vijf jaar naar Antwerpen in het spoor van zijn vader, een ingenieur bij Petrofina. “Hoewel je toen in Antwerpen nog in het Frans school kon lopen, hebben mijn ouders mij en mijn broer naar een Nederlandstalig instituut gestuurd. Een revolutionaire stap voor de Franstalige bourgeoisie, waar ik hen dankbaar voor ben. Antwerpen zal ook altijd een aparte plaats in mijn leven bekleden.” Op uitdrukkelijke wens van zijn vader trok hij jaren later naar de toen nog tweetalige Alma Mater in Leuven om een ingenieursdiploma te behalen. Het eerste jaar verkende hij alles behalve de aula’s. Het enige examen waar hij na een weddenschap aan deelnam, leverde hem 2 op 60 op. Het kon de jongeman met de lange haren niet deren, want hij had al lang uitgemaakt dat hij architect zou worden. “Ik wou tekenen. Achteraf bekeken past het vak mij als gegoten omdat alles draait rond het drieluik concept, samenwerking en realisatie. Ik ben een teamspeler par excellence.” Voor die architectenopleiding schreef hij zich in aan de Académie in Brussel. “Een sublieme keuze, want ik belandde in het deel van Brussel waar alles gebeurde, omringd door het getik van de beeldhouwers en de terpentijngeur van de schilders.”
bak. Na zes maanden examens schoten er van de 250 kandidaten nog 19 over, onder wie ik. Maar als allerlaatste moest ik mij tevreden stellen met een job op de onderhoudsdienst, terwijl ik droomde van een missie naar het buitenland. Ik heb dat aanbod afgewezen met de pertinente leugen dat ik de voorbije maanden een klantenbestand had opgebouwd.” Op zoek naar inkomsten vervoegde Luc Deleuze een coöperatieve die – hört de Orde mit? – haar klanten begeleidde van concept tot en met uitvoering. “Alle beslissingen moesten eenparig worden genomen. Welke boormachine kopen we? Na uren discussiëren en vier bakken pils waren we er nog niet uit. Zo heb ik geleerd dat je, hoe lang je haren en hoe Zweeds je klompen ook zijn, een hiërarchie nodig hebt met mensen die bepaalde verantwoordelijkheden op zich nemen.”
“Ik ben een stadsmens pur sang die actie, licht en musea rond zich nodig heeft. Vooral havensteden trekken mij aan. De traagzaamheid van een bootreis maakt mij lyrisch, net zoals de voorbij zoevende landschappen in een trein.”
Over crisistijden en aannemer spelen
Over Luc Schuiten en Françis Metzger
Toen de jonge Deleuze in 1979 de Académie verliet, belandde hij met twee voeten middenin een turbulente economische crisis. “Het is misschien de visie d’un vieux con, maar wie vandaag gewaagt van een crisis, weet niet waarover hij het heeft. Er was werkelijk niets te doen. Ik heb mij dan maar ingeschreven voor een overheidsexamen, mede omdat vrienden mij wat provoceerden met mijn diploma uit een sjieken-
Tijd om werk te maken van de stage. Luc Deleuze wist Luc Schuiten te overtuigen om zijn stagemeester te worden en bleef vier jaar op diens bureau in Overijse. “Hij heeft mij aangestoken met zijn passie, maar toch moest ik terug naar de stad, want daar situeerden zich de echte problemen en uitdagingen.” Vervolgens associeerde hij zich met Françis Metzger. Na een periode van zwarte sneeuw groeide hun bureau uit tot
»
In Gennevilliers ontwikkelde Art & Build mee het masterplan voor het bedrijventerrein. Door de inplanting van de gebouwen ontstaat er een modulair
DIMENSION
patroon, met een sterke visuele harmonie dankzij het netwerk van lege en bebouwde ruimtes.
07
© QuickIt
@HOME
Binnenkort gaan wellicht de werken van start voor ‘Just Under The Sky’, een shoppingcentrum op de site van de vroegere Godinfabriek, ten noorden van Brussel. Het project moet de aanzet geven tot de ontwikkeling van een nieuwe wijk aan het water en tot een herople-
© BRISON
ving van de verpauperde buurt.
Op de universiteitscampus Sart-Tilman in Luik realiseerde Art & Build in samenwerking met het Bureau d’Architecture Malherbe een nieuw universiteitsrestaurant. Duurzaamheid en energiezuinigheid stonden centraal in het ontwerp.
een twaalftal medewerkers, met als specialisatie erfgoed. “Te klein voor een professionele organisatie. Ik wou mij niet langer bezighouden met de betaling van de huur en de lonen en de aankoop van wc-papier en fotokopiepapier. Het gedeelte erfgoed was ook te groot. Françis en ik vonden allebei dat onder patrimoine en péril ook het erfgoed van morgen ressorteert dat vandaag niet wordt gebouwd, maar het aandeel aan hedendaagse opdrachten bleef te klein. Toen we de restauratie van de kerk van Laken toevertrouwd kregen, ben ik eruit gestapt.” De scheiding was paradoxaal genoeg aartsmoeilijk én poepsimpel. “Dankzij Françis’ gevoel voor humor hebben wij in ruim 15 jaar geen enkel conflict gekend. De lopende dossiers waren snel verdeeld, maar wat met de aandelen van de nv? Na veel vijven en zessen stelde Françis, een eminente kok, voor dat hij zou koken, ik voor de wijn zou zorgen en we die avond tot de finish zouden gaan. Toen we om 4 uur ’s ochtends nog geen vergelijk hadden, heb ik de knoop doorgehakt: Françis, geef me een symbolische euro en alles is geregeld. Hij dacht dat het een joke was, aarzelde even, diepte een euro op uit zijn zak en legde die op tafel, in de veronderstelling dat ik in lachen zou uitbarsten. Ik heb de euro genomen, heb hem het beste gewenst en ben buiten gegaan als een vrij man.”
© QuickIt
Over de meerwaarde van de architect
In Montpellier zette Art & Build de stedenbouwkundige krijtlijnen uit voor de ecowijk ‘Pierres Vives’ en voor de ontsluiting en ontwikkeling van het aangrenzende gebied. Naast ecologische aandachtspunten zoals biodiversiteit, energieefficiëntie, biologische behandeling van afvalwater en de nabijheid van openbaar vervoer krijgen ook functionaliteiten zoals wonen, werken, sport, cultuur en geschiedenis er een prominente plaats. Kantoren, winkels, ontspanningscentra, pleinen, promenades en een gevarieerd aanbod van ruim 700 woningen moeten de mix aan functies vorm geven. Een blikvanger in de buurt is alvast de ‘Pierres
DIMENSION
Vives’ mediatheek, een architecturaal icoon van Zaha Hadid.
08
We schrijven 2001. Art & Build, waarmee Deleuze en Metzger net een project achter de rug hadden, stelde Deleuze voor om hun bureau te vervoegen. Dat zinde hem wel, zeker toen hij hoorde dat het niet als projectleider maar als partner was. “De elf vennoten nemen alle beslissingen gezamenlijk. Er is één belangrijke spelregel: je mag nooit neen zeggen. Als iemand iets voorstelt, moet je argumenteren waarom je het anders ziet. Daardoor worden ideeën sterker en beland je nooit in een meerderheid/minderheid scenario.” Opmerkelijk is dat het internationale Art & Build niet actief is in Vlaanderen. “Nochtans zou ik dolgraag eens een project in Antwerpen doen. Het mag iets kleins zijn, een frietkot zeg maar. Maar Franstaligen komen niet aan de bak in Vlaande- »
© Art&Build
@HOME
Uitgangspunt van het project + H ³ is het onderzoek naar innovatieve, betaalbare en ecologisch verantwoorde woonoplossingen die aansluiten bij het Cradle-to-Cradle paradigma. Een mogelijk alternatief zijn geprefabriceerde houten constructies die gestapeld worden tot een flexibel gebouw met recycleerbare elementen.
ren en Vlamingen niet in Wallonië. Die kerktorenmentaliteit speelt de architect parten, net zoals het gebrek aan respect voor zijn meerwaarde. In Belgische businessplannen wordt het ereloon van de architect dikwijls als een minwaarde voor de marge opgenomen. In Frankrijk ligt dat helemaal anders. Voor een wedstrijd naar aanleiding van de bouw van een nieuw ziekenhuis van 180 miljoen euro in Toulouse, kregen de vier geselecteerde ploegen elk 500 000 euro. In ruil moesten ze zich engageren voor een becijferde totaaloplossing met inbreng van alle experts: architecten, ingenieurs, programmateurs, economisten et cetera. Voor een ziekenhuis van eenzelfde budget was er in België in totaal 125 000 euro beschikbaar voor acht deelnemende teams. Hoe kun je dan hetzelfde antwoord krijgen? Nochtans wordt de kloof tussen programma en budget alleen maar groter als je in de beginfase beknibbelt op de centen. 180 miljoen euro dijen dan al snel uit tot 250 miljoen. Bij discussies over ons ereloon zeg ik altijd: mijn onderneming moet op het einde van de maand alle medewerkers en kosten betalen. Ik overtuig gemakkelijk mijn gesprekspartner met de boodschap: Als ik er niet eens in slaag mijn eigen belangen en kunnen te verdedigen, waarom zou u dan uw belangen aan mij toevertrouwen? Architecten moeten dat argument wat vaker gebruiken.”
Over zijn reis naar Antarctica
DIMENSION
Intussen geeft hij ook les aan de faculteit Architectuur van de ULB, de samenvoeging van Horta en La Cambre. “Ik geef mijn studenten mee dat ze zich altijd zelf een oordeel moeten vormen. Neem nu duurzaamheid. Binnen Art & Build is dat een belangrijk expertiseterrein, maar het mag geen godsdienst worden. Je moet er altijd op toezien dat het goed gefundeerd blijft. Vandaar dat ik mijn studenten opdrachten geef als titel ‘Eco-quartier = bullshit?’. Met een vraagteken, want daar gaat mijn pedagogie altijd mee gepaard. Ik hou niet van luidruchtige uitroeptekens en van mensen die de waarheid in
10
Ecoquartier ‘Waterwalk’, een vrijblijvende denkoefening voor de stad Brussel, is uitgewerkt als een masterplan met ecologische woningen, scholen, een crèche, een cultuurcentrum, kantoren, stadsindustrie en een verkeersvrije kanaalzone voor wandelaars.
pacht hebben. De studenten van vandaag zijn de architecten van 2050 die dan met nieuwe oplossingen moeten komen. Daarom moet het onderwijs hen vandaag de ruimte geven om aan onderzoek te doen, nu dat nog mogelijk is zonder consequenties voor het publieke domein of voor de portemonnee van de opdrachtgever. Alleen via wat ik het protocol des erreurs noem, kun je het kennisveld bijspijkeren of, liever nog, verruimen.” Een boeiende verkenning inzake duurzaamheid is +H³, een
© BRISON
@HOME
Art & Build mocht op de vastgoedbeurs Mipim in Cannes al ettelijke awards mee naar huis nemen. Het prestigieuze administratieve gebouw van de Raad van Europa in Straatsburg werd bekroond met een Mipim Award 2008
“Geld verdienen is niet goed of niet slecht. Hoe je het verdient en wat je ermee doet, dat is belangrijk.”
© Art&Build
modulair en betaalbaar woningbouwconcept dat Art & Build ontwikkelde in samenwerking met het Franse Dumez Vinci. Het gaat om modules in C2C-gecertificeerd hout die op een termijn van 30 jaar meer energie produceren dan ze tijdens de productie, bouw en gebruiksfase hebben opgeslorpt. Het concept is geschikt voor nieuwe gebouwen en voor uitbreidingen op bestaande constructies, bijvoorbeeld leegstaande kantoorgebouwen. “Aanvankelijk dachten we aan een concept in karton, maar dat hield geen stand. Het heeft me wel een reis naar Antarctica opgeleverd. Voor Alain Hubert, een goede vriend, had ik een uitbreiding van zijn woning getekend in ruil voor een voordracht voor onze belangrijkste klanten. Hij was heel tevreden over die ingreep en belde mij op 24 december 2004 om het resultaat te komen bekijken. Terwijl we een koffie dronken, zei hij: ik zou je iets willen voorstellen, maar het is heel speciaal en waarschijnlijk ga je neen zeggen. Bleek dat hij mij wou vragen om het concept en de inplanting van zijn Antarcticabasis te begeleiden. Ik ben met hem naar Antarctica geweest, waar ik bij -18°C in een eenpersoonstentje heb geslapen met de dichtstbijzijnde buur op 600 kilometer. Uniek! Bedoeling was de basis in karton te bouwen, wat perfect kon gezien de lage luchtvochtigheid daar. Jammer genoeg is van dat laatste niets in huis gekomen, maar ik ben toch maar op Antarctica geweest. Dat zijn de mooie geschenken van het leven.”
Voor het terrein van de Université Libre de Bruxelles ontwikkelde Art & Build een re-urbanisatieproject met een mix van woningen en kantoren. Die zullen
© Art&Build
tevens voor een continue activiteit op de universitaire campus zorgen.
Over geld verdienen en geschenken geven In Andenne staat Art & Build in voor de vernieuwing van het stadscentrum en de
»
realisatie van de ecowijk ‘Promenade des Tilleuls’. DIMENSION
En belangeloze geschenken zijn belangrijk, weet Luc Deleuze. Neem nu de Waterwalk. Een van de connecties in het adres-
11
@HOME
© QuickIt
In het universitair ziekenhuis in Toulouse werd in de centrale kern van het complex een aantal medische diensten ondergebracht, waaronder een spoed- en reanimatieafdeling. De nieuwe toegangs- en inkomzone van het gebouw versterkt de identiteit van het gebouwencomplex, fungeert als verbindingselement en vergemakkelijkt de circulatie van bezoekers die het openbaar vervoer gebruiken.
© BRISON
senboekje van Luc Deleuze is de groep Mestdagh, gekend van de supermarkten en van het shoppingcomplex Just Under The Sky (JUST). “Carl Mestdagh vroeg ons om hem te helpen bij de voorbereiding van dat project. Die vraag is uitgegroeid tot een dossier dat momenteel klaar staat voor uitvoering. Ik heb Carl overtuigd om binnen het budget van JUST een bedrag vrij te maken voor een onderzoek van de grotere omgeving. Je zit daar in een geheel van 30 hectare met de vroegmarkt die vroeg of laat elders zal worden ondergebracht. Wat doe je dan met zo’n terrein? Vrijblijvend hebben wij de Waterwalk aangeboden aan de stad Brussel, een masterplan met ecologische woningen, scholen, een crèche, een cultuurcentrum, kantoren en stadsindustrie. De auto’s hebben we achter de spoorweg geschoven, zodat de dijk naast het kanaal vrij kwam voor wandelaars. De industrie fungeert als buffer tegen de spoorweg en wordt ontsloten met de trein, de auto en het water via havenkranen die over rails de verbinding naar het kanaal leggen. De verwarmingsleidingen voor JUST,
De nieuwe hoofdzetel van de groep Chèque Déjeuner in het Franse Gennevilliers werd bekroond met de Mipim Award 2011. Het energiezuinige complex, goed voor 30 000 m², is opgebouwd uit een reeks volumes op palen, gegroepeerd rond een atrium van 6 bouwlagen. De constructie op palen en de waterpartijen rond het gebouw vormen een beschermende barrière in het overstromingsgevoelige DIMENSION
gebied.
12
die de warmte van de huisvuilverbrandingsoven in NederOver-Heembeek naar het shoppingcentrum brengen, zijn al afgestemd op een dergelijke uitbreiding. Een mooi voorstel, toch? Zonder iets te claimen, want als de stad morgen een projectvraag uitschrijft, staan we net als iedereen blanco aan de startlijn.” Intussen beweegt hij zich volop in de wereld van het grote geld. Hoe kijkt hij daar tegenaan? “Geld verdienen is niet goed of niet slecht. Wat telt, is hoe je dat geld verdient en wat je ermee doet. Alles draait om publieke verantwoordelijkheid en financiële legitimiteit. Als je die samenbrengt, ga je vooruit. In het ideale scenario kom je dan tot publieke legitimiteit en financiële verantwoordelijkheid.” www.artbuild.eu Redactie: Colette Demil & Staf Bellens
Art & Build werd in 1989 opgericht door Pierre Lallemand, Philippe Van Halteren, Isidore Zielonka en Marc Thill, van wie de laatste drie nog altijd aan boord zijn. Vandaag telt het bureau 11 vennoten en circa 100 medewerkers, verspreid over vestigingen in Parijs, Toulouse, Straatsburg en Brussel. “Elke vestiging staat onder supervisie van een vennoot. Het gros van het werk, zeker het ontwerpen, gebeurt in Brussel.” Art & Build realiseert een aanzienlijk deel van zijn omzet in het buitenland, vooral dan in Frankrijk. “Waar we geen vestiging hebben, gaan we een alliantie aan met plaatselijke bureaus die het culturele sap kennen en de juiste connecties hebben en instaan voor de verwezenlijking. Omgekeerd werken wij in Brussel geregeld samen met internationale architecten, waarbij wij dan de verwezenlijking op ons nemen.” De belangrijkste expertiseterreinen zijn gezondheid en laboratoria (36% van de omzet in 2012), kantoren (26%), residentieel (16%) en retail (14%).
