Als een paard geen paard kan zijn

Als een paard geen paard kan zijn. De gevolgen van niet-soortspecifieke leefomstandigheden bij paarden; huisvesting, sociaal, voeding. Door Francis Dalebout

“Als een paard geen paard kan zijn ” Afstudeerscriptie VHCN 2015 -1016 Geschreven door: Francis Dalebout De tekst van deze scriptie mag in zijn geheel of gedeeltelijk overgenomen en /of gepubliceerd worden door derden, mits er sprake is van bronvermelding. Foto omslag: ©Jack Sullivan / Alamy

What do you see? I’m not your therapist. I’m not sports equipment. I’m not a chair. I’m not a doll. I’m not a vehicle. I’m not your child. I’m not a toy.

Look again...

Who do you see?

~Dorothy Heffernan~

Inhoud 1 Inleiding ...................................................................................................................................................7 2 Het Wilde Paard ....................................................................................................................................9 2.1 Evolutie .......................................................................................................................................... 10 2.2 Ethologie van het moderne wilde paard ........................................................................... 16 2.2.1 Leefomgeving ...................................................................................................................... 16 2.2.2 Sociale structuur ................................................................................................................. 18 2.2.3 Rangorde ............................................................................................................................... 21 2.2.4 Communicatie ...................................................................................................................... 22 2.3 Voeding ......................................................................................................................................... 26 2.3.1 Anatomie van het spijsverteringsstelsel ..................................................................... 26 2.3.2 Voedingsstoffen .................................................................................................................. 30 2.3.3 Voeding van het wilde paard ......................................................................................... 36 3 Het Moderne Gedomesticeerde Paard ...................................................................................... 38 3.1 Huisvesting ................................................................................................................................... 39 3.1.1 Stand ....................................................................................................................................... 39 3.1.2 Stal/box .................................................................................................................................. 40 3.1.3 Box met uitloop ................................................................................................................... 41 3.1.4 Loopstal .................................................................................................................................. 41 3.1.5 Paddock.................................................................................................................................. 42 3.1.6 Weide ...................................................................................................................................... 43 3.1.7 HIT-Actief stal ...................................................................................................................... 43 3.1.8 Track/Paddock Paradise ................................................................................................... 44 3.2 Sociaal ............................................................................................................................................ 46 3.2.1 Spenen en opgroeien ........................................................................................................ 46 3.2.2 Opfok ...................................................................................................................................... 47 3.2.3 Sociaal contact..................................................................................................................... 47 3.2.4 ‘Passend’ gezelschap ......................................................................................................... 48 3.2.5 De mens ................................................................................................................................. 49 3.3 Voeding ......................................................................................................................................... 50 3.3.1 Krachtvoer ............................................................................................................................. 50 Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 4

3.3.2 Ruwvoer ................................................................................................................................. 51 3.3.3 Voerfrequentie ..................................................................................................................... 56 3.3.4 Slowfeeders........................................................................................................................... 57 4 De gevolgen van niet-soortspecifiek houden ......................................................................... 58 4.1 Gevolgen vanuit bewegingsaspect ...................................................................................... 59 4.2 Gevolgen vanuit sociaal/emotioneel aspect .................................................................... 63 4.3 Gevolgen vanuit voedingsaspect ......................................................................................... 66 4.3.1 Gras is gras… of toch niet? .............................................................................................. 66 4.3.2 Krachtvoer ............................................................................................................................. 69 4.3.3 Maaltijden .............................................................................................................................. 71 4.3.4 Zetmeel .................................................................................................................................. 72 4.3.5 Suikers..................................................................................................................................... 74 4.4 Fysieke klachten door niet-soortspecifiek houden ........................................................ 75 4.4.1 Overgewicht.......................................................................................................................... 75 4.4.2 Leaky Gut Syndrome ......................................................................................................... 78 4.4.3. Maagzweer ........................................................................................................................... 81 4.4.4 Insuline resistentie.............................................................................................................. 84 4.4.5 Equine metabool syndrome ........................................................................................... 86 4.4.6 Hoefbevangenheid............................................................................................................. 90 5 Homeopathie....................................................................................................................................... 98 5.1 Geschiedenis ................................................................................................................................ 99 5.1.1 “Aude sapere” ...................................................................................................................... 99 5.1.2 Organon en Chronische ziekten ..................................................................................101 5.2 Filosofie ........................................................................................................................................102 5.2.1 Ziekte.....................................................................................................................................102 5.2.2 Genezing ..............................................................................................................................103 5.2.3 Ziekteclassificatie ..............................................................................................................109 5.2.4 Behandeling en middelen Totaalsymptoom ..........................................................116 5.2.5 Klachtonderhoudende omstandigheden .................................................................122 5.3 Homeopathische behandeling van klachten .................................................................125 5.3.1 Mentale klachten door leefomstandigheden .........................................................125 5.3.2 Maagzweer ..........................................................................................................................130 Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 5

5.3.3 Hoefbevangenheid...........................................................................................................135 5.3.4 EMS ........................................................................................................................................140 6 Casuïstiek ............................................................................................................................................145 6.1 Casus A .........................................................................................................................................146 6.2 Casus B .........................................................................................................................................156 6.3 Casus C .........................................................................................................................................165 6.4 Paard D.........................................................................................................................................172 Conclusie en dankwoord ..................................................................................................................178 Bijlage: Materia Medica......................................................................................................................181 Referenties, literatuur, fotoverantwoording & aanbevolen literatuur en websites .....224 Referenties .........................................................................................................................................224 Gebruikte literatuur ........................................................................................................................225 Gebruikte websites .........................................................................................................................225 Foto’s en afbeeldingen ..................................................................................................................226 Aanbevolen literatuur & Websites ............................................................................................227 Aanbevolen websites .....................................................................................................................227

Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 6

1 Inleiding Vanaf mijn tiende ben ik besmet met het paardenvirus. Al snel verzorgde, trainde en showde ik paarden van anderen en sinds mijn dertigste ben ik in het gelukkige bezit van eigen paarden. Stuk voor stuk hebben ze mij dingen geleerd die mij de paardeneigenaar maken die ik vandaag de dag ben. Van redelijk ‘traditioneel’ naar wat men in paardenland een ‘natural’ zou noemen – een aanhanger van het zo natuurlijk mogelijk houden van paarden, hoewel ik daar zelf iets genuanceerder over denk. Achteraf gezien heb ik bij elk paard wat ik heb gehad, een specifiek deel van de omgang met paarden kunnen ontwikkelen. Fly leerde mij rijden ‘met zijden handschoenen’ en meer gevoel voor het paard, niet dwingen maar vragen en tegelijkertijd ondersteunen in haar onzekerheid. Ik leerde subtiel maar duidelijk zijn. Van Fly’s dochter Dot leerde ik beter kijken naar voeding. Door haar show carrière was haar lichamelijke conditie van extra belang en bij een paard wat moeilijk op gewicht te houden is maar wel energie voor tien heeft was het lastig om een uitgebalanceerd dieet samen te stellen waarbij ze in conditie bleef zonder hyperactief te worden. Om haar na een periode van ernstige ziekte weer in conditie te krijgen heeft heel wat hoofdbrekers gekost en heeft me veel over voeding en spijsvertering van paarden geleerd. Toen kwam Ben. Een zwaar getraumatiseerde onbenaderbare Merens waarbij elke beweging nauwkeurig afgewogen moest worden om geen heftige reacties te triggeren en weer weken terug gezet te worden in de vooruitgang die we geboekt hadden. Zijn lessen waren soms heftig en hard maar wat heeft hij me veel geleerd over subtiele communicatie met paarden. Iets anders waar hij me – redelijk hardhandig – op gewezen heeft is dat ik altijd, altijd naar mijn gevoel moet luisteren. In mijn omgang met paarden, maar ook daar buiten. En nu is er Raya, mijn hartepaard. In haar komen deze drie voorgaande paarden samen. Onzeker met rijden maar oh zo fijngevoelig, moeilijk qua voeding door haar soberheid en insuline resistentie en o zo subtiel en gevoelig qua communicatie. Al mijn opgedane kennis kan ik toepassen en mag ik verder ontwikkelen. Door haar achtergrond die nog zo dicht bij het wilde paard ligt is ‘zo natuurlijk mogelijk’ nog belangrijker geworden, zowel wat leefomstandigheden als communicatie betreft. Zij leert me wat het betekent als een paard écht paard kan zijn.


Pagina 7

In al die jaren ben ik als paardeneigenaar gegroeid en hoe langer ik met paarden om ga, hoe meer ik zie hoe tolerant en vergevingsgezind deze dieren zijn. De rode draad door de gangbare paardenhouderij heen is voor mij toch wel dat paarden – meer nog dan bijvoorbeeld honden of katten – zo ontzettend a-soort specifiek gehouden worden. De gemiddelde hondeneigenaar haalt het niet in zijn hoofd om een hond 24/7 in een bench op te sluiten en hem er alleen voor 1 of 2 korte wandelingen per dag uit te halen. Waarom vinden we dit voor een paard zo normaal? Waarom voeren we onze paarden zoals we doen, waarom houden we ze vaak grotendeels in stallen met zo weinig sociaal contact? Het antwoord op die vragen komt vaak neer op ‘omdat we het altijd al zo doen’. Maar inmiddels is er veel meer kennis beschikbaar over het wezen ‘paard’ en over hoe het anders kan en ik verbaas me er steeds weer over hoe bijzonder de band met een paard kan worden als deze de kans krijgt echt zichzelf te zijn. Ik ben bij het schrijven van deze scriptie uit gegaan van mijn eigen kennis, waarbij ik een aantal boeken en websites gebruikt heb om deze kennis te verifiëren en aan te vullen. Deze boeken en sites worden achterin deze scriptie genoemd in een referentielijst. Verder heb ik een literatuurlijst geplaatst met een paar sites en boeken voor diegene die meer over bepaalde onderwerpen wil weten. Daar waar relevant heb ik in een voetnoot naar specifieke onderzoeken of artikelen verwezen.

Voor meer informatie, vragen of advies:

www.francisdierenhomeopathie.nl


Pagina 8

2 Het Wilde Paard In dit hoofdstuk wil ik een beschrijving geven van paarden zoals deze van nature zijn. Hoe ze in het wild leven, hoe het natuurlijke kuddegedrag is en hoe spijsvertering voeding en voedingspatroon van in het wild levende paarden zijn opgebouwd.


Pagina 9

2.1 Evolutie Om het moderne paard, zijn gedrag, voedingspatroon en sociale gewoonten te kunnen begrijpen is het goed om te kijken waar het paard ‘vandaan komt’, hoe het is ontstaan en wat heeft geleidt tot de ontwikkeling van het huidige moderne paard. Om uit te leggen wat evolutie is werd en wordt nog altijd teruggegrepen op de goed gedocumenteerde fossiele geschiedenis van het paard als schoolvoorbeeld bij uitstek van evolutie. Van geen diersoort is de evolutie zo goed te volgen als van het paard. Er zijn enorm veel fossielen gevonden die de veranderingen gedurende tientallen miljoenen jaren laten zien. De evolutiereeks van fossiele paarden, van de kleine viertenige Hyracotherium (ook wel bekend als Eohippus), ter grootte van een hond, tot het moderne elegante eentenige paard Equus, is dan ook bij meeste mensen wel bekend.

Deze eenvoudige lineaire voorstelling van de evolutie van het paard heeft echter tot een paar misverstanden geleidt. Een er van is dat evolutie altijd in een rechte lijn verloopt, waarbij elke soort in de afstammingslijn van een dier leidt tot het ontstaan van een volgende, ‘verbeterde versie’ ervan. Tegenwoordig weten we dat de evolutie in werkelijkheid allerlei zijtakken en doodlopende richtingen kent. De recente geschiedenis van de moderne paardachtigen is daarop geen uitzondering en onderzoek aan de hand van DNA heeft een veel realistischer beeld gegeven van het evolutieproces van het paard. Ook bracht recent onderzoek aan het licht dat onderlinge soorten veel vaker met elkaar kruisten dan tot nu toe gedacht. De incidentele kruisingen tussen zebra en ezel bijvoorbeeld, die we nog wel eens in dierentuinen tegen komen, blijkt helemaal niet zo incidenteel te zijn. Dit is veel vaker voorgekomen en leverde zelfs vruchtbaar nageslacht op, zo blijkt uit recent DNA onderzoek. Iets wat men tot voor kort uitgesloten achtte omdat ezels en zebra’s een verschillend aantal chromosomen hebben. [1]


Pagina 10

Een ander misverstand is dat evolutie een ‘doel’, een bestemming heeft. Algemeen wordt de hele evolutiegeschiedenis van het paard gezien als een proces waarin het paard steeds verder ‘geperfectioneerd’ werd, als een superieure versie van zijn voorouders. Niets is minder waar. De evolutionaire explosie van het paard die ongeveer 20 miljoen jaar geleden in Noord Amerika plaats vond leidde tot het ontstaan van verschillende vertakkingen waarbij zeker 13 geslachten naast elkaar bestonden. Sommige soorten groter dan hun voorganger, anderen weer kleiner, sommigen gingen al over op het ‘moderne’ paardendieet van grassen, anderen specialiseerden zich in het menu van bladeren en takken, zoals oudere voorouders. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 11

Sommigen vertoonden ontwikkeling richting een 1-tenige hoef, anderen juist helemaal niet. Het feit dat sommige soorten – die wij vaak als imperfecte tussenstations af doen – miljoenen jaren wisten te overleven totdat onvoorspelbare klimaatsveranderingen hen deed uitsterven, geeft wel aan dat deze soorten juist enorm succesvol waren. Het evolutionaire succes van het moderne paard is meer een kwestie van puur geluk dan van ‘vooruitgang’. Dit blijkt ook wel uit het feit dat het moderne paard aan het eind van de IJstijd zo’n 15.000 jaar geleden in Noord Amerika volledig uitstierf en in Europa en Azië maar net aan de ondergang ontsnapte. Alleen dankzij domesticatie is het moderne paard niet volledig uitgestorven, zoals zijn voorgangers wel gebeurden. Hoe voordelig een eigenschap op lange termijn ook blijkt te zijn, hij kan zich alleen in een populatie verankeren als het direct voordeel oplevert. Een erfelijke eigenschap die de kans op overleven vergroot wordt doorgegeven aan de volgende generatie en zal zo het nageslacht weer grotere kans op overleven geven. Eigenschappen die minder bijdragen aan de kans op overleven zullen sneller weg geselecteerd worden. Er zijn wel tendensen in de evolutie aan te wijzen, families van verwante soorten die zijtakken in de evolutiestamboom vormen. Wanneer een eigenschap eenmaal verankerd is en andere eigenschappen uitgeselecteerd, is het vrijwel onmogelijk om terug te keren omdat de genen voor deze eigenschappen weg geselecteerd worden. Daarom blijken – over langere tijdsperioden gemeten – bepaalde zijtakken succesvoller dan anderen. Alle diersoorten die nu op aarde leven stammen af van soorten die de doodlopende takken van het uitsterven wisten te ontwijken. Maar deze tendensen zijn in feite de som van een aantal gelukkige toevalstreffers. Het zijn de langetermijngevolgen van kortetermijn’beslissingen’. De meeste uitgestorven soorten waren dan ook slachtoffer van hun eigen succes. Ze hadden zich perfect aangepast aan een bepaalde omgevingsfactor die niet onveranderlijk bleek. Juist degenen die minder specialistisch waren, wisten te overleven. De eerste paardachtigen waren allemaal zogenaamde ‘browsers’, dieren die bladeren, jonge scheuten en vruchten eten van houtige planten zoals struiken, maar ook van bomen voor zover ze erbij konden. Dit voedsel heeft een hogere voedingswaarde dan grassen en waren toen ook nog in ruimere mate aanwezig. Het was een bosbewoner die goed aangepast was aan de weelderige, vochtige omstandigheden van die periode. Een aantal aspecten in de evolutie van het moderne paard, zoals zijn snelheid, grootte en intelligentie, is te verklaren vanuit het voedselpakket en veranderingen daarin. Toen het klimaat op aarde droger werd maakten bossen plaats voor savannes en graslanden. Na miljoenen jaren geleidelijke evolutie ontstond er in relatief hoog tempo een veel grotere verscheidenheid die tegelijk met deze ingrijpende klimaatsveranderingen begon. De bladeters verdwenen niet direct maar ze namen wel in aantal af en nieuwe grasetende families ontwikkelden zich. Er ontstond een Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 12

grotere diversiteit want nieuw ontstane leefomstandigheden zorgden voor meer mogelijkheden. Een groot aantal kenmerkende eigenschappen van het moderne paard verschenen voor het eerst in dit tijdperk binnen bepaalde zijtakken, die uiteindelijk tot in de moderne tijd zouden overleven. De grasetende paardachtigen werden geconfronteerd met een aantal nieuwe problemen die nieuwe aanpassingen vergden. Grassen zijn niet alleen taai, de cellulose in de celwanden van de plant, is voor zoogdieren zonder speciale hulpmiddelen onverteerbaar. Om te beginnen moet het heel goed gekauwd worden. Grazers hebben dus een veel sterker gebit nodig dan bladeters. De grazende paarden passen zich in hoog tempo aan dit probleem aan. De persbeweging van kaken en gebit van bladeters wordt vervangen door een dwarse maalbeweging, de hoogte en grootte van de kaak neemt toe zodat er meer ruimte komt voor sterkere kauwspieren. Het probleem van slijtage van het gebit door het vele malen van hardere vezels wordt opgelost doordat de zogenaamde valse kiezen veranderen in volwaardige maalkiezen zodat het maaloppervlak toe neemt. Daarnaast krijgen tanden en kiezen een hogere kroon (deel boven het tandvlees) met meerdere harde emailribbels en blijven ze voortdurend doorgroeien om te compenseren voor de slijtage. Dit is ook de periode waarin de eentenige ‘springveervoet’1 van de paardachtigen zich ontwikkelt en waarin voor het eerst de tendens naar een veel groter formaat zichtbaar wordt, in ieder geval in de afstammingslijn die naar het moderne paard zal leiden. De gebruikelijke verklaring hiervoor is dat deze dieren die nu op open vlaktes leven meer zichtbaar waren voor roofdieren en dus beter en sneller moesten kunnen vluchten. Grote dieren zijn doorgaans sneller dan kleinere en het springveermechanisme in het paardenbeen maakt een nog snellere gang mogelijk. Er zijn maar weinig dieren die op lange afstand in snelheid kunnen wedijveren met het paard. Een jachtluipaard, het snelste landdier dat er bestaat, haalt 100 kilometer per uur maar houdt dit slechts enkele seconden, over een afstand van zo’n 100 meter, vol. De topsnelheid van het gemiddelde paard ligt tussen de 50 en 75 km per uur. Dit houden ze ongeveer 5 tot 10 km vol. Bij een rustige galop van gemiddeld 20 tot 25 km per uur kunnen ze dit soms tot wel een uur lang vol houden. Maar dat grotere dieren sneller zijn hoeft niet per definitie zo te zijn. Er bestaat zeker een bepaald verband tussen lichaamsgrootte en snelheid, maar deze is naar verhouding maar beperkt. Een dier wat 500 kg weegt heeft een topsnelheid die gemiddeld 30% hoger ligt dan dat van een dier van slechts 50 kg.

1

Paarden hebben in hun benen een complex systeem van pezen en banden en een spier die tijdens de stap opgewonden wordt als een springveer, om het been op het juiste moment snel naar voren uit te laten strekken. (Nature, 2 jan. 2003) Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 13

Een ander aspect waarbij lichaamsgrootte een veel grotere rol speelt is echter het voedselpakket en spijsverteringsstelsel van paarden. Zoals al eerder genoemd gingen paarden steeds vezelrijker voedsel eten. Omdat zoogdieren zelf niet in staat zijn cellulose te verteren heeft een dier daar ‘hulpmiddelen’ voor nodig. Herkauwers, die meerdere magen/maagdelen bezitten, laten het gekauwde voedsel eerst met behulp van bacteriën fermenteren in de eerste twee maagdelen, halen het terug op in de bek om nogmaals te kauwen waarna het verkleind en verteerd genoeg is om door een soort ‘zeef’ naar de achterste twee maagdelen te gaan, de eigenlijke maag. Paarden hebben (samen met tapirs en neushoorns) een ander fermentatieapparaat, te weten hun blindedarm en dikke darm (zie hoofdstuk 2.3.1). Herkauwen is effectief maar kost tijd, een dier moet hiervoor gaan liggen en kan maar beperkte hoeveelheid voedsel tegelijk in de maag laten fermenteren. Naarmate de kwaliteit van het voedsel af neemt moet het langer in de voormagen fermenteren om verwerkt te worden waardoor er nog minder voedsel opgenomen kan worden. Het systeem zoals paarden dit hebben is iets minder effectief – paarden halen ongeveer 70 % van de bruikbare energie uit hun voedsel vergeleken met herkauwers. Maar het verteringsproces gaat wel veel sneller en een paard hoeft er niet voor te gaan liggen. Ze kunnen dus per 24 uur veel meer voedsel hun spijsverteringskanaal laten passeren dan bijvoorbeeld koeien. Omdat er een grotere hoeveelheid voedsel per tijdsdeel opgenomen kan worden, kan een paard met voedsel van de allerlaagste kwaliteit volstaan. Deze verteringsstrategie stelt paarden in staat om te leven op een dieet waarop herkauwers met een zelfde formaat zouden verhongeren. Maar wat heeft dit met lichaamsgrootte te maken? Paarden hebben door te specialiseren naar een voedselpakket van de laagste kwaliteit de concurrentie met andere grazers vermeden. Maar door voeding met lage energiewaarde te gebruiken, wordt energieverbruik ook belangrijk. Kleine dieren verbruiken in verhouding met hun lichaamsgewicht meer energie dan grote dieren. De oppervlakte van een dier neemt in verhouding minder toe bij toenemende lichaamsgrootte. Dus een dier wat bijvoorbeeld 8 maal zo zwaar weegt als een ander dier heeft een oppervlakte die maar vier keer zo groot is. Of anders gezegd… bij een klein dier is de afstand tot het midden overal klein, bij een groot dier is de afstand tot het midden overal groot. Hierdoor verliest een klein dier in verhouding dus meer lichaamstemperatuur en heeft meer energie nodig om deze temperatuur op peil te houden. Omdat paardachtigen de strategie hebben ontwikkeld voedsel te eten met een zeer lage voedingswaarde die daardoor ook erg weinig energie oplevert, is het voordeel wat dit qua concurrentie oplevert nog groter wanneer ook hun lichaamsgrootte toeneemt. Zo zijn lichaamsgrootte en snelheid van het paard zeer waarschijnlijk toevallige gevolgen van de specialisatie in de laagste kwaliteit voedsel in het aanbod voor planteneters. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 14

Tegen het eind van het Pleistoceen begonnen de grote zoogdieren die geëvolueerd waren om de open toendra en graslanden te bewonen, in hoog tempo af te nemen. Ze waren te goed aangepast aan een niche die in hoog tempo verdween toen het klimaat aan het einde van de IJstijd veranderde en werden slachtoffer van hun eigen succes. Omstreeks 10.000 jaar geleden waren de paardachtigen van Noord Amerika volledig uitgestorven. Pas toen Columbus op zijn tweede reis naar de Nieuwe Wereld 24 hengsten en 10 merries mee bracht, kwamen er weer paarden op het continent. De wilde paarden van Amerika stammen grotendeels van deze uit Europa afkomstige paarden af. Het duurde niet lang voordat de wilde paarden van de Oude Wereld in Europa en Azië dat zelfde lot ondergingen. Door het opwarmende klimaat namen bossen de plaats in van de open graslanden. Kudden trokken steeds verder naar het oosten en zo verdwenen wilde paarden van de Britse Eilanden, Frankrijk en Spanje, totdat er alleen nog in de open graslandsteppen van de Oekraïne en Centraal-Azië kudden wilde paarden overgebleven waren. Zonder domesticatie van het Euraziatische wilde paard zouden deze uiteindelijk ook uitgestorven zijn. De laatste vertegenwoordigers van het Aziatische wilde paard, het Przewalskipaard, leeft alleen nog omdat in 1977 drie Nederlanders de Foundation for de Preservation and Protection of the Przewalski Horse hebben opgericht. Wereldwijd leefden er nog een kleine 300 Przewalski paarden in gevangenschap maar dankzij het werk van de Stichting is daar inmiddels verandering in gebracht. In 1992 is de FPPPH gestart met de herintroductie van de Przewalskipaarden in het wild en inmiddels leven er weer zo’n 200 wilde Przewalski’s in het Hustai Nationaal Park in Mongolië. De gedomesticeerde paarden die tegenwoordig op aarde leven zijn bijna zeker allemaal afstammelingen van de paarden die 6000 jaar geleden in de Oekraïne werden gedomesticeerd.


Pagina 15

2.2 Ethologie van het moderne wilde paard In de volgende paragrafen wil ik wat uitgebreider ingaan op de invloed van de leefomgeving op wilde paarden en de samenlevingsvorm die daaruit voortvloeit. Waarom leven ze in kuddes, hoe zijn deze samengesteld en hoe wordt deze samenstelling gehandhaafd. Is er zoiets als een rangorde bij paarden, hoe wordt deze bepaald en hoe communiceren ze dit 2.2.1 Leefomgeving Ook de sociale organisatie van een soort is vrij nauwkeurig te bepalen aan de hand van leefomgeving en voedselaanbod. Dieren die in voedselrijke bossen leven, hebben doorgaans individuele territoria verspreid over een groot gebied. Mannetjes van deze soorten moeten hun best doen een vrouwtje bereid te vinden tot paren wat betekent dat het paringssysteem meestal monogaam is (1 man, 1 vrouw) en dat er uiterlijk grote verschillen zijn tussen mannelijke en vrouwelijke dieren. Grote grazers zijn afhankelijk van meer verspreide en schaarsere voedselbronnen. Ze hebben een groter gebied nodig om te foerageren waardoor het handhaven van een territorium niet haalbaar is. Dit soort dieren vormt doorgaans grote kuddes waardoor mannetjes de kans hebben er een harem op na te houden. Dat dit ook voor paardachtigen op gaat bleek uit vondsten in Colorado, waar een groot aantal Hyracotherium-fossielen gevonden werd. Dit was een klein primitief, in het bos levend paardachtig dier. De verhouding tussen mannetjes en vrouwtjes lag tussen de 1:1,5 en 1:2 en er was sprake van duidelijk uiterlijk verschil tussen mannetjes en vrouwtjes. De schedel en hoektanden van de mannetjes waren beduidend groter dan die van de vrouwtjes. Bij de latere paardachtigen neemt dit verschil in uiterlijk af en 15 miljoen jaar geleden is dit bij de grote steppe-levende, grazende paardachtigen volledig verdwenen. Moderne wilde en verwilderde paarden hebben geen territorium wat als zodanig verdedigd wordt, maar leven in een min of meer vaststaand gebied waar zij bekend zijn en waar zij gedurende het hele jaar in rond trekken. Het is het vaste gebied waar ze leven, voedsel zoeken, schuilen, drinkplaatsen hebben en hun jongen groot brengen en waar ze goed bekend zijn met alle elementen in het landschap. Dit ‘thuisgebied’ is echter niet exclusief voor 1 groep paarden, meestal overlappen leefgebieden van verschillende kuddes elkaar, delen ze bijvoorbeeld waterplaatsen of andere belangrijke elementen in het gebied zoals beschutte plekken. Wel hebben de meeste kuddes een soort vaste ‘kern’ binnen hun thuisgebied waar ze gemiddeld meer tijd doorbrengen dan elders in het gebied. Paarden zijn wel een uitzondering binnen de groep hoefdieren. Veel soorten binnen deze groep vormen grote kuddes waarmee ze de veiligheid van grote aantallen opzoeken. Wilde paarden echter leven het jaar rond in kleine familiegroepen of harems van drie tot ongeveer 10 individuen, maar soms ook groter. Meerdere Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 16

haremgroepen komen soms bij elkaar en vormen grotere kuddes2. Meestal is dit incidenteel en voor een beperkte tijd. Maar in sommige gebieden gebeurt dit specifiek in het seizoen dat er meer insecten zijn, gebleken is dat paarden bij grotere aantallen minder last hebben van insectenbeten. Daar waar paarden nog natuurlijke vijanden hebben gebeurt het ook vaak in de winter wanneer er meer aanvallen van predatoren te verwachten zijn. Maar ook grote permanente kuddes van meerdere haremgroepen zijn waargenomen, bij onder zowel Camargue als Przewalski paarden. De groepsgrootte wordt mede bepaald door de ecologische omstandigheden. Grote groepen dieren zullen een plek met geschikt voedsel sneller uitputten en moeten daardoor vaker en verder trekken om te foerageren. Wanneer dit vele trekken meer kost dan dat het oplevert, worden automatisch kleinere groepen gevormd. Dit is waarschijnlijk ook de rede dat paarden een uitzondering vormen op de grote grazers qua groepsgrootte. Doordat zij voedsel van de laagste kwaliteit gebruiken zal dit voedsel goed benut moeten worden. Wanneer ze voor deze zeer lage kwaliteit ook nog heel veel energie verbranden om het bij elkaar te moeten zoeken, dan is het niet meer rendabel. Hoewel paarden geëvolueerd zijn om als groep in grote open steppes en savannes te leven, hebben paarden ook een enorm aanpassingsvermogen. Hedendaagse in het wild levende kuddes hebben zich goed aangepast aan de leefomgeving waar ze terecht zijn gekomen, zoals de woestijn van Namibië, de kust van Chiconteague of de moerassen van de Camargue. Het gedrag wat bij deze paarden geobserveerd wordt heeft zeker grote overeenkomsten met elkaar en vertoont veel gelijkenis, maar zal nooit overal volledig het zelfde zijn. De omgeving bepaalt mede het gedrag van de paarden. Alleen al vanwege de afwezigheid van grote jagers waardoor er weinig natuurlijke vijanden zijn in de meeste gebieden waar paarden leven, zal hun gedrag anders zijn dan dat van het oerpaard wat nog veel meer op zijn hoede moest zijn. Ook de hoeveelheid beschikbaar voedsel bepaalt gedrag en onderlinge interactie. Een goed doorvoed paard zal zich zeker anders gedragen dan een paard wat honger heeft. Dat het verschil in habitat ook verschil in gedrag en soms zelfs sociale structuur tot gevolg heeft, betekent dat onderzoek naar gedrag bij paarden niet slechts bij één kudde of in één gebied kan plaats vinden (zoals tot nu toe vooral gedaan werd). Om een meer volledig beeld te krijgen van het gedrag van paarden zouden de diverse observaties en onderzoeken meer vergeleken moeten worden om zo een breder

2

De Engelse taal maakt hierbij onderscheid, de grote samengestelde kuddes worden ‘herds’ genoemd en de kleine haremgroep een ‘band’. Waar ik in de rest van dit hoofdstuk over kudde spreek, wordt de kleine haremgroep of ‘band’ bedoeld, tenzij anders aangegeven. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 17

beeld te krijgen; een totaalbeeld van het gedrag van paarden, inclusief hun aanpassingen aan specifieke levensomgeving en omstandigheden. Want wat voor de wilde kuddes mustangs in Amerika geldt, hoeft niet te gelden voor de brumbies in Australië of de half wilde pony’s op de vlaktes van Mongolië. 2.2.2 Sociale structuur Wetenschappers hebben veel bestudeerd op paardengebied. De beste manier om showpaarden te voeden, de beste manieren om racepaarden te trainen, de beste manieren om geblesseerde sportpaarden weer op te lappen. En hoewel we bijna alles weten van het gedrag van chimpansees, walvissen of olifanten, is er bijzonder weinig onderzoek gedaan naar het gedrag van in het wild levende paarden en het onderzoek wat gedaan is was zelden lange termijn onderzoek. Gelukkig begint daar de laatste jaren Het Vogelherd paard, 35.000 jaar oud, het oudste sculptuur van een paard. De kunstenaar heeft voor dit expressieve beeld verandering in te komen, met waarschijnlijk heel wat uren kudden paarden geobserveerd; hun sociale gedrag en lichaamstaal bestudeerd. verrassende resultaten. Een aantal gevestigde ideeën over sociale interactie tussen paarden moesten hierdoor drastisch herzien worden. Leden van een kudde zijn niet slechts een groep dieren met een gezamenlijke groepsmentaliteit. Onderzoekers hebben ontdekt dat, net als bijvoorbeeld bij mensen en mensapen, individuele verbonden binnen een kudde veel belangrijker zijn dat de algehele groepsidentiteit. Deze verbonden zijn soms gebaseerd op familiebanden, maar vaak vooral op individuele voorkeur. Deze voorkeuren kunnen veranderen en doen dit vaak ook; vriendschappen komen en gaan, veulens groeien op en vertrekken uit de kudde, relaties tussen hengsten en merries werken soms wel en soms niet. Als gevolg daarvan is het sociale leven van paarden alles behalve saai en rustig. Er is een constante beweging gaande van strijdjes om positie en macht en persoonlijke ruimte, van loyaliteit en verraad. De nieuwste ethologische onderzoeken tonen aan dat deze dynamiek binnen een kudde ingewikkelder is dan tot nu toe gedacht werd. Het gangbare standpunt is meestal nog dat een kudde bestaat uit een dominante hengst, een paar onderdanige merries en eventueel jonge hengsten en nakomelingen. Onderzoeken wijzen echter uit dat merries verre van onderdanig zijn en dat het juist in meeste gevallen de dominantere merries zijn die de bewegingen Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 18

van de kudde bepalen. Enkele merries die een sterke band met elkaar hebben (familieband of gekozen verbond), vormen samen met hun nakomelingen meestal de kern van de groep. Kudden bestaan zelfs voort ondanks de afwezigheid van een hengst, zoals is waargenomen bij kuddes in het wild levende pony’s in de UK. In veel gevallen zijn hengsten verre van dominant en zelden het meest agressief in een kudde. Hengsten zonder merries vormen vaak vrijgezellengroepen waar ook jonge hengsten die bij hun moeder uit de kudde gezet zijn zich aansluiten. Hoewel bij de veel kuddes slechts 1 hengst leeft, is dit zeker geen regel. Niet zelden leven in een kudde meerdere hengsten. Zelfs tot 5 hengsten binnen 1 groep is waargenomen. In veel gevallen zijn de hengsten die binnen één kudde samen leven verwant aan elkaar, broers of vader en zoon. Op deze manier zijn de genen die doorgegeven worden aan het nageslacht wel min of meer ‘eigen’ van elke hengst en helpt elk van deze hengsten dus altijd aan het voortbestaan van zijn eigen genen, ook al zijn de veulens niet altijd zijn eigen veulens (dit is een strategie die bijvoorbeeld ook bij gorilla’s wordt waargenomen). Kuddes met meerdere hengsten zijn meestal wat groter in aantal. Dit kan een handige strategie zijn in gebieden waar relatief veel wilde paarden leven en waar concurrentie met andere kuddes groter is, of waar de kans op het verliezen van merries aan vrijgezelle hengsten groter is. Meerdere hengsten die de harem ‘bewaken’ maken de kans op het ‘stelen’ van een merrie kleiner. In deze multihengsten groepen is het meestal zo dat de alfahengst de meeste merries dekt, de bètahengst(en) hebben minder nakomelingen.

Gemengde kudde van Hetty Wonnink in Portugal. Twee jaarling hengstjes, een twee jarige en een drie jarige en een oude hengst. De oude hengst onderwijst ze en leert ze respectvol en beleefd te zijn naar paarden en mensen. Foto: Paula Da Silva Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 19

Veulens zijn direct na geboorte mobiel en trekken direct mee in de kudde. Hoewel ze vooral in het begin heel dicht bij hun moeder blijven, vormen ze rond de leeftijd van 1 week al groepjes met leeftijdsgenootjes waarmee ze optrekken en spelen. Als gevolg daarvan vindt hun primaire sociale bonding plaats binnen deze groepsverwanten tijdens het spenen. Dit spenen gebeurt in het wild gewoonlijk rond de leeftijd van 8 a 9 maanden maar kan zelfs later, veulens van 11 maanden drinken incidenteel nog wel bij hun moeder. Jonge paarden blijven in hun geboortegroep tot de leeftijd van 1 tot 2 jaar. Jonge hengsten worden doorgaans door de leidende hengst uit de groep verstoten op een leeftijd tussen de 1 en 2 jaar en vormen vrijgezelle hengstengroepjes of sluiten zich bij ander vrijgezelle hengstengroepen aan. Jonge merries blijven meestal tot de leeftijd rond 2 a 2,5 jaar in hun geboortekudde, waarna ze zich aansluiten bij andere haremgroepen of samen met een vrijgezelle hengst een nieuwe groep vormen. Toch komt het ook voor dat merries hun leven lang in hun geboortegroep blijven. De haremgroep, de leeftijdsgroepjes en band tussen veulens van dezelfde leeftijd vormen op deze manier een continuïteit in het leven van jonge paarden voor een aanzienlijke tijd na het spenen en in hun eigen leefomgeving. Niet zelden kiezen paarden – meestal merries maar soms ook merrie-hengst koppels - die samen een band hebben er voor gezamenlijk naar een andere kudde over te stappen of samen een eigen kudde te vormen. Niet alleen hengsten vormen allianties. Door observatie is inmiddels vastgesteld dat ook merries verbonden kweken en samenwerken. Zo is waargenomen dat merries samenwerken in het afvechten van een hengst die ze niet accepteren, zelfs als deze herhaaldelijk en met geweld met een van de merries probeert te paren, helpt de andere merrie hem weg te jagen. Ook bepalen merries vaak zelf door welke hengst ze zich laten dekken. Bij observaties van een kudde Garrano’s in Spanje werd waargenomen dat twee merries samen hun eigen kudde verlieten wanneer een van de twee hengstig was, om zich door een andere hengst te laten dekken, waarop ze weer terugkeerden naar hun eigen kudde. Wanneer de andere merrie hengstig was herhaalde dit zich en dit voor meerdere jaren achter elkaar. Ze prefereerden hun eigen kudde om in te leven maar kozen een andere hengst dan hun kuddehengst om mee te paren. Dit soort gedrag geeft wel aan dat een kudde paarden een veel complexere samenleving is dan een verzameling individuen die willekeurig bij elkaar gevoegd zijn. Als er één conclusie getrokken kan worden uit onderzoeken naar het gedrag van in het wild levende paarden, dan is het wel dat paarden sociale dieren zijn en er zelden tot nooit voor kiezen om alleen te leven.


Pagina 20

2.2.3 Rangorde In het wild is het tot een kudde behoren voor een paard zo belangrijk om te overleven, dat het sociale gedrag van paarden er op gericht is om conflicten tot een minimum te beperken en rust, stabiliteit en harmonie in de groep te bevorderen. Vanuit het kudde-instinct van paarden worden binnen een kudde kernwaarden en regels ontwikkeld die de behoeften van de hele kudde ondersteunen, van het sterkste tot het zwakste lid van de groep. Als je ziet hoe paarden elkaar kunnen trappen, duwen, bijten lijkt het soms niet zo, maar paarden zijn van nature vredelievende dieren. Ze vermijden geweld zo veel mogelijk en hebben een hekel aan het demonstreren van macht en autoriteit. Gevechten vinden gewoonlijk alleen plaats tussen elkaar opzoekende ruziemakers, terwijl onderdanige paarden vaak juist beschermd worden door toeschouwers. Elk dier weet zijn plek en is tevreden met deze plek in de rangorde. Een leider in een kudde is dit bij de gratie van zijn kuddegenoten en niet door machtsvertoon en geweld. Rangordebevestiging kan uiterst subtiel gaan en soms is het draaien van een oor of een enkele blik al genoeg voor een paard om een ranghogere uit de weg te gaan. Bij ‘agressieve confrontaties’ is dreiggedrag doorgaans voldoende waarbij het voornamelijk om dreiggebaren met het hoofd gaat, zoals het in de nek leggen van oren en strekken van de hals. Trappen of zelfs daarmee dreigen is bij rangordebevestiging tussen wilde paarden vrij zeldzaam. Leeftijd, grootte, sekse, motivatie en ervaring spelen stuk voor stuk een rol bij het bepalen van de uiteindelijke positie die een individu in de rangorde in neemt. Deze rangorde in een kudde is echter niet ‘lineair’. Dat wil zeggen dat paard A dominant kan zijn over paard B en paard B over paard C, maar paard C kan wel weer dominant zijn over paard A. De rangorde in een kudde is veel complexer dan vaak gedacht maar maakt daardoor van een kudde een zeer samenhangende groep. Rangorde hangt niet alleen van het individu zelf af maar kan mede bepaald worden door de rangorde van de moeder of rangorde van het paard met wie het een sterke band aan gaat. Veulens van ranghogere merries zijn doorgaans ook hoger in rang dan leeftijdsgenoten van lager geplaatste merries. Het is bij Camargue paarden geobserveerd dat hengstveulens hun gehele productieve leven een rang houden die gelijk is aan de rang van hun moeder. Hoe het principe van erfelijke rang werkt is nog niet helder, maar zou mede bepaald kunnen worden door wat het veulen aan de voet van zijn moeder mee krijgt qua communicatie met andere paarden. Ook het aangaan van een vriendschapsband met een ranghogere kan een paard in bepaalde situaties in rang doen stijgen, met name met betrekking tot voedsel. Door dit soort banden met hoger geplaatste paarden heeft een lager geplaatst paard vaker toegang tot beter voedsel dan het paard waar hij of zij onderdanig voor weg loopt.


Pagina 21

Het opschuiven in rangorde van individuele paarden gebeurt zelden met veel geweld maar meestal subtiel. Bevestiging van rangorde vindt meestal plaats rond voedsel en water, de drinkplek is meestal de plek waar de rangorde van de kudde het duidelijkst zichtbaar wordt. Daarnaast hangt het sterk af van hoeveel waarde een dier aan zijn rang hecht in een bepaalde situatie, of deze wel of niet verdedigd wordt. Een ranghoger dier kan bijvoorbeeld besluiten een rang lagere het een lekker hapje te laten eten, omdat hij net zelf voldoende heeft gegeten en liever even rust. Zo kan de rangorde in een kudde bij een drinkplek totaal anders zijn dan de rangorde bij toegang tot bepaald voedsel. Het is geen statisch iets maar dynamisch en afhankelijk van omstandigheden en zelfs innerlijke motivatie van het betreffende dier. 2.2.4 Communicatie Paarden verliezen in het open landschap waarin ze natuurlijk leven zelden visueel contact met hun kuddeleden. Dit is waarschijnlijk de rede dat het akoestische communicatie repertoire uiterst mager is voor een dier met een dergelijk ingewikkeld sociaal systeem. Paarden vocaliseren voornamelijk wanneer ze visueel contact met groepsleden verliezen. Slechts vier soorten vocale signalen zijn geïdentificeerd, de ‘nicker’ (een zacht hinnikje), hinniken, gillen en brullen. Daarnaast nog twee nonvocale akoestische signalen, het ‘snurken’ en niesen. Al deze geluiden komen regelmatig voor maar vormen zeker niet de belangrijkste communicatie tussen paarden. Een rede hiervoor is mogelijk dat akoestische signalen roofdieren zouden kunnen aantrekken en dat ze daarom een ondergeschikte plek in nemen in de communicatie tussen paarden. Tactiele (voelbare) en visuele (zichtbare) signalen zijn veruit de belangrijkste manieren van communiceren bij paarden. Het optrekken van een neusvleugel, het draaien van een oor, elke subtiele beweging heeft betekenis voor hun sociale partner en van het puntje van hun neus tot het puntje van hun staart communiceren paarden continu. In het volgende schema wordt de meest gebruikte en in meerdere kudden waargenomen communicatie weergegeven. Het gaat hier om duidelijk waargenomen gedrag waarbij de sociale context en functie helder waren.


Pagina 22

Interacties in natuurlijke paardengemeenschappen en hun functie. Waargenomen bij meerdere observaties van Mustangs (1976 en 1986) Camargue paarden (1979, 1987, 1993) en Przewalski’s (1995 e.a. data) Categorie & actie Kleine afstand Dichtstbijzijnde buurpaard Benadering Volgen

Beschrijving

Onderzoek Neus-neus contact Neus-lichaam contact

Vaak geen direct huidcontact

Comfort Wrijven, schuren Wederzijds groomen

Vlakke zijde van het hoofd tegen elk ander lichaamsdeel. Ritmisch krabben met snijtanden. Voorkeursplek rond de aanzet van de nek en schoft.

Spel Bijten Steigeren Opjagen, narennen Cirkelen Trappen

Oorpositie niet plat tegen de nek. Meest frequente beten bij de keel, aanzet van de nek en benen. Schoppen met voorbenen tijdens steigeren (boxen). Om elkaar heen cirkelen in een poging om in benen te bijten. Trappen tijdens opjagen/narennen

Sociale context en functie Alle paarden met hun favoriete partners, ongeachte leeftijd. Relaties zijn niet altijd symmetrisch. Merries houden altijd kleine afstand tot hun veulens; jaarlingen houden kleine afstand met hun moeders. Favoriete partners rusten samen. Functie is individuele binding en groepssamenhang Neus-neus snuiven tijdens een begroeting. Neus-elleboog en neus-flank contact zijn typisch voor hengst ontmoetingen en hofmakerij. Neus-genitaliën contact tijdens hofmakerij en hengst ontmoetingen. Functie is informatieoverdracht via geuren c.q. reuk Schuren en allo-grooming (het verzorgen van elkaars vacht met een sociale functie) wordt vertoond vanaf de eerste week na de geboorte. Door beide seksen en gedurende het hele leven. Schuren in verband met insecten. Grooming tussen favoriete partners. Moederveulen-jaarling, vader-veulen en leeftijdsgroep-genoten van alle leeftijden, inclusief volwassen merries en hengsten (bij hengsten alleen bondgenoten). Laag geplaatste paarden groomen meer en nemen vaker initiatief tot groomen. Functie is binding, groepssamenhang en verzoening. Allo-grooming bij de halsaanzet verlaagt de hartslag. Beginnend op een leeftijd van twee weken. Hengstveulens spelen meer (bijten, steigeren, najagen) dan merrieveulens, die meer trappen. Frequentie van spel piekt bij jonge hengsten van 2 tot 4 jaar en wordt geleidelijk meer intens (oppervlakkige wonden). Jonge merries stoppen met spelen wanneer ze eenmaal


Pagina 23

Dominantie Bijtdreiging en bijten Trapdreiging en trappen Aanvallen en najagen

Oorpositie plat in de nek. Hoofd of lichaamsbeweging richting de ontvanger. Aanval volgt vaak na een onsuccesvolle dreiging (wanneer niet of onvoldoende gereageerd wordt op een dreiging/waarschuwing). In sommige gevallen kan een hengst een jonge of ondergeschikte hengst of jonge merrie minutenlang najagen om ze uit de familiegroep te zetten

Onderdanig gedrag Ontwijken ‘Kauwen’

Als reactie op bijten of trappen of opzettelijk (zonder zichtbare aanleiding) Lippen teruggetrokken, ritmisch tanden klapperen. Staart meestal ingetrokken, rug gebogen

Groepssamenhang Drijven (opdrijven, bijeendrijven)

Oren achterover, hoofd laag en in het verlengde van de nek, stappend of dravend

Hengst ritueel Mesten Slaan Paraderen (prance)

Een hengst die mest op een mestbult wordt vergezeld door een andere hengst. Ze ruiken samen aan de mest, gooien met hun hoofd (vaak gillend), slaan afwisselend met de voorbenen. De ene hengst vertrekt terwijl de ander mest of beide hengsten vertrekken, paraderend, of beide hengsten mesten op afstand. Mestbulten worden vaak door de haremleider in het vaste

hun eerste veulen hebben. Volwassen hengsten spelen met hun zoons en andere jongen hengsten buiten het dekseizoen. Functie is het trainen voor dominantie gevechten (bij hengsten) Begint al vanaf 1 week tussen leeftijdsgenoten (vaak meer als oefenen omdat rangorde tussen veulens nog niet duidelijk is en meer afhankelijk is van de rangorde van de moeders). Rangorde in een kudde is een complex en dynamisch geheel, hoewel nog vaak aangenomen en geschreven wordt dat lineair is en hengsten dominant zijn over merries. Dit is achterhaald. Functie is het bevestigen van rangorde, met name rond voedsel, water of sociale partners. ‘Kauwen’ wordt direct na de geboorte al vertoond. Het wordt alleen gezien bij veulens en jonge paarden richting volwassenen, tot de leeftijd dat merries hun eerste veulen krijgen of hengsten hun eigen familie starten. Kan door beide seksen als reactie op agressief gedrag of opzettelijk vertoond worden. Functie is vermoedelijk verzoening naar volwassenen. Gewoonlijk volwassen hengsten naar weglopende merries maar ook geïsoleerde veulens. Meestal weggeleid van rivalen Soms jonge hengsten richting jongere familiegenoten Functie is groepsbinding en het onderhouden van afstand tot rivalen Begint rond de leeftijd van 2 jaar. Demonstratie van rangorde in relatie tot merrie-‘eigendom’. De dominante hengst mest als laatste. Kan escaleren in een gevecht wanneer de rangorde niet erkend wordt. Parallel mesten geeft wederzijdse acceptatie of respectievelijke merrie-‘eigendom’ aan. Gewoonlijk gevolgd door het wegdrijven van zijn familie door


Pagina 24

leefgebied van het harem op strategische plaatsen gevormd.

Gevecht Zie ‘Spel’ voor acties

Oren plat achterover, de intensiteit van de acties is veel sterker dan in spel

de hengst. In hengsten-allianties is het de onderdaniger hengst die de rangordebevestiging doet terwijl de dominantere hengst de merries weg drijft. Start op de leeftijd van vier a vijf jaar. Sommige hengsten ontwikkelen individuele vecht technieken, systematisch gericht op de keel, oren of staart van rivalen of specialiseren in ‘boxen’. Functie is het bezit van merries.

Bovenstaande tabel is verre van compleet. De communicatie tussen paarden kan uiterst subtiel plaatsvinden. Elke lichaamsbeweging, van het zwiepen van een staart tot het werpen van een blik of trillen van de huid, zijn vormen van communicatie. Veel lichaamstaal met betrekking tot rangorde is gekoppeld aan echt agressief gedrag. Omdat paarden agressie en gevecht juist liefst mijden, is dit rangordegedrag in de loop van de evolutie geritualiseerd. Andere fysieke signalen zijn nog verder geritualiseerd, waardoor oorsprong en betekenis voor de mens vaak moeilijk te doorgronden is. Signalen die vooraf gaan aan confrontatie of gevecht zijn signalen om op te letten en te reageren als je geen problemen wilt krijgen. Omdat paarden op deze signalen gingen letten naarmate ze meer kuddedier werden, werd het voordeel om het gebaar te overdrijven als dreiging groter, ook wanneer er geen intentie was om werkelijk het gevecht aan te gaan. Deze communicatie werd hoe langer hoe subtieler want hoe beter je als kuddedier de gemoedstoestand van je mede kuddegenoot kunt doorzien, hoe beter je hierop kunt inspelen. Door een geïrriteerd kuddelid te vermijden of juist je kans schoon te zien en een merrie schaken of in rangorde opschuiven. Toch valt er nog veel te onderzoeken en observeren wat betreft communicatie tussen paarden. Gedragingen blijken door recenter onderzoek toch vaak een andere functie te hebben of de functie verschilt per situatie of in welke context het plaats vindt. Paarden zijn zo op het samenleven in een hechte kudde ingespeeld dat elke subtiliteit opgepikt wordt. Het is aangetoond dat paarden de hartslag van een dier naast zich kunnen oppikken zonder fysiek contact en hoever deze gevoeligheid reikt laat zich nog altijd raden.


Pagina 25

2.3 Voeding In de volgende paragrafen omschrijf ik het spijsverteringsstelsel van paarden. Aan bod komen de anatomie en basisprincipes van spijsvertering en stofwisseling zoals deze plaats vindt bij paarden het natuurlijke dieet van wilde paarden. Daarbij wordt alleen de normale anatomie en fysiologie behandeld, spijsverteringsproblemen en hun oorzaken komen in hoofdstuk 4 aan bod. 2.3.1 Anatomie van het spijsverteringsstelsel Anatomisch gezien wordt het paard geclassificeerd als niet-herkauwende herbivoor (= planteneter). Het spijsverteringsstelsel van planteneters is speciaal aangepast voor de vertering van ruwe vezels (cellulose), deze aanpassingen zijn   

speciale geplooide kiezen een extra lang spijsverteringskanaal door meerdere magen en/of een extra ontwikkelde dikke darm en blinde darm de aanwezigheid van micro-organismen die helpen bij de vertering van cellulose

Herkauwers hebben meerdere magen en verteren vezels met behulp van fermentatie door micro-organismen die in de voormagen leven. Niet-herkauwers verteren vezels met behulp van enzymen, voornamelijk in de dunne darm. Paarden zijn in dit opzicht bijzonder, zij combineren de twee methoden en hebben enzymatische vertering van cellulose in hun dunne darm, maar hebben daarnaast een zeer sterkt ontwikkelde dikke darm en blinde darm waar microbiële fermentatie plaats vindt door micro-organismen. Het complete spijsverteringsstelsel van een volwassen paard is ongeveer 30 meter lang en heeft een inhoud van ruwweg 200 tot 250 liter. Het begint bij de lippen en eindigt bij de anus en bestaat uit de volgende onderdelen: 1. 2. 3. 4. 5.

mondholte slokdarm maag dunne darm dikke darm a. blinde darm b. colon c. endeldarm 6. anus


Pagina 26

Mondholte De spijsvertering begint al in de mond van het paard. Gras, takken, bast en ander ‘levend’ groen wordt door middel van de voorste snijtanden afgesneden. Een paard heeft 12 snijtanden, 6 boven, 6 onder. Los voer wordt met de lippen opgenomen waarbij de snijtanden niet gebruikt worden. Een volwassen paard heeft 24 kiezen, 12 premolaren (de kiezen die het paard als veulen al heeft en later wisselt) en 12 molaren (de kiezen die vanaf het eerste levensjaar achter de premolaren verschijnen). De kiezen van een paard groeien gedurende het hele leven van een paard door, wat van belang is omdat door het vermalen van het voedsel de kiezen ook slijten. De kiezen vermalen het opgenomen voedsel in kleinere stukjes waarbij het paard een cirkelvormige maalbeweging maakt. Door het malen worden de voedseldeeltjes verkleind en het totale oppervlak van de voedseldeeltjes daardoor vergroot. Hierdoor kunnen spijsverteringsenzymen beter hun werk kunnen doen en wordt het voedsel beter verteerbaar. Een paard kauwt gemiddeld 70 tot 90 keer per minuut. Door het kauwen worden de speekselklieren gestimuleerd speeksel aan te maken. Een paard produceert geen speeksel zonder kauwen dus goed kauwen is van belang voor de spijsvertering van het paard. Het speeksel heeft namelijk meerdere functies.   



Het zorgt er voor dat het voedsel makkelijker door de slokdarm glijdt Het bevat een kleine hoeveelheid enzymen die een rol spelen bij de fermentatie en vertering van koolhydraten Het speeksel maakt de voedselbrij basisch (= tegenovergestelde van zuur) en heeft zo een zuur verlagende werking in de maag. Dit stimuleert de fermentatie door bacteriën en beschermt het bovenste gedeelte van de maag tegen maagzuur Het helpt het gebit gezond houden

Slokdarm Vanuit de mond wordt het voedsel met behulp van de tong door de keel in de slokdarm geduwd. De slokdarm is een buis die opgebouwd is uit kringvormige spieren die zich afzonderlijk boven de voedselbrok samentrekken (= peristaltische beweging) en zo de voedselbrok richting maag stuwen. Tussen de slokdarm en de maag zit een zeer sterke sluitspier waardoor paarden niet kunnen overgeven. Maag De maag van het paard is relatief klein. Met een inhoud van ongeveer 8 tot 15 liter vormt het slechts een heel klein percentage van het totale spijsverteringskanaal. De maag van een paard kan ook niet uit zetten waardoor men moet waken voor overvoeren met te grote porties, de geldende regel is niet meer dan 2 kg krachtvoer per portie. De maag is verdeeld in twee delen. Het bovenste deel, waar het voedsel binnen komt, Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 27

heet het slokdarmdeel of fundus. De wand van dit deel bevat geen klierweefsel en geen slijmvlieslaag. De pH waarde (zuurgraad) van het bovenste deel ligt tussen 6 en 7 waardoor er bacteriën kunnen leven. De pH waarde is een oplopende schaal die oploopt van 1 tot 14 waarbij 7 ‘neutraal’ is, alles lager 7 is ‘zuur’ en hoger dan 7 is ‘basisch’, het tegenovergestelde van ‘zuur’. In dit deel van de maag wordt een begin gemaakt met de afbraak van zetmeel door enzymen uit het speeksel en bacteriën uit het voedsel. Hierbij worden melkzuur en vluchtige vetzuren geproduceerd waardoor de voedselbrij al wat zuurder wordt. Het onderste deel van de maag, het bodemdeel, bevat wel klierweefsel. Dit klierweefsel produceert het maagsap, slijm en enzymen. De wand van het onderste deel is bedekt met een geplooide slijmvlieslaag die dit deel van de maag beschermt tegen het zeer bijtende, zoutzuur bevattende maagsap. De pH waarde van dit deel is 1,5 tot 2. Het maagsap doodt hierdoor de nog levende bacteriën in het voedsel. In dit deel van de maag wordt tevens een begin gemaakt met de afbraak van eiwitten. Beide gedeelten van de maag verschillen dusdanig van kleur dat ze tijdens een camera onderzoek van de maag (gastroscopie) haarscherp van elkaar te onderscheiden zijn. De lijn, een licht opstaande rand, die de scheiding of overgang van de twee maagdelen afbakent wordt de ‘margo plicatus’ genoemd. De wand van het bovenste deel komt onder normale omstandigheden niet in aanraking met het maagzuur door deze opstaande rand. Tevens wordt de wand van het bovenste deel tegen inwerkend zuur beschermd door het neutraliserende effect van het speeksel en het voedsel zelf. In de maag wordt alleen begonnen met het verteringsproces door de afbraak van voedingsstoffen, de maag neemt zelf geen voedingsstoffen op. Er is dan ook een snelle passage door de maag, na ongeveer 20 minuten in de maag wordt de voedselbrij voortgestuwd naar de dunne darm. Dunne darm De dunne darm bevat ongeveer 30% van de totale inhoud van het spijsverteringskanaal en vormt met 21 tot 25 meter ongeveer 75% van de totale lengte. De binnenkant van de darm is bekleed met 0,5-1 mm lange ‘vingerachtige’ uitsteeksels, darmvlokken of villi genaamd, welke op hun beurt weer bedekt zijn met micro-villi. Door deze uitstulpingen van de darmwand wordt het totale oppervlak van de wand vele malen vergroot zodat voedingsstoffen uit het voedsel optimaal geabsorbeerd kunnen worden door de darmwand. De buitenwand bestaat uit lengtespieren en cirkelvormige spierringen die door ritmisch samentrekken een peristaltische beweging van de darm creëren waardoor het voedsel door de darm verplaatst wordt. Dit gebeurt met een snelheid van ongeveer 30 cm per minuut en afhankelijk van het soort voedsel, grootte van de maaltijd en hoeveelheid vezels in het voedsel, duurt het tussen 45 minuten en 2 uur voor het voedsel de dunne darm gepasseerd heeft. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 28

De dunne darm en bestaat uit drie delen, het duodenum, het jejunum en het ileum. Het voedsel komt met een lage pH van 2,5 – 3,5 via een sluitspier tussen maag en dunne darm in het duodenum. Daar wordt het direct geneutraliseerd naar een pH van 7 a 7,5 door de gal, die rechtstreeks door de lever in het duodenum uitgescheiden wordt - een paard heeft geen galblaas zoals mensen. Verdere neutralisatie vindt plaats door bicarbonaat wat uitgescheiden wordt door de Brunnerklieren die op dit deel van de dunne darm uit komen. In de dunne darm vindt enzymatische vertering van voedsel plaats, vanuit de pancreas worden hiertoe spijsverteringsenzymen zoals trypsine, lipase en amylase in het duodenum uitgescheiden. Het gal zorgt voor de emulsie (kleiner maken) van vetten/vetbolletjes, zodat het makkelijker verder afgebroken kan worden door het enzym lipase terwijl trypsine eiwitten afbreekt en amylase het zetmeel in kleinere deeltjes breekt zodat andere enzymen het kunnen omzetten opneembare suikers. Het jejenum is het middengedeelte van de dunne darm en hier vindt het grootste deel van de absorptie van voedingsstoffen plaats. In het achterste deel, het ileum, vindt ook absorptie plaats maar hier bevinden zich ook een speciaal soort lymfeknopen, de Peierse Platen. Deze hebben een belangrijke functie in het afweersysteem. Ze bevatten afweercellen die er o.a. voor zorgen dat de bacteriën uit de dikke darm zich niet kunnen ontwikkelen in de dunne darm en daar zo een infectie kunnen veroorzaken. Dikke darm De dikke darm is ongeveer 7 meter lang maar bevat met een capaciteit van ruwweg 150 liter gemiddeld 60% van de inhoud van het totale spijsverteringsstelsel. De gehele dikke darm is bekleed met een slijmvlieslaag die door klieren in de darmwand geproduceerd wordt. De pH waarde in de dikke darm ligt tussen 6 en 7, een zuurgraad die geschikt is voor de bacteriën die in de dikke darm leven. Ook de dikke darm bestaat uit 3 delen, te weten de blinde darm, de colon en de endeldarm. De blinde darm is een 1,2 meter groot kommavormig aanhangsel aan het begin van de dikke darm waarbij de in- en uitgang beiden aan de bovenkant zitten. Het heeft een inhoud van ongeveer 30 liter. Paarden hebben geen enzymen voor het verteren van vezels, de blinde darm dient daarom als ‘fermentatievat’ waar met behulp van bacteriën en protozoa een langzaam fermentatieproces plaats vindt. Door deze microbiële fermentatie worden anders onverteerbare vezels omgezet in vluchtige vetzuren die makkelijk opneembaar zijn door de darmwand en als energiebron voor het paard dienen. Bij dit fermentatieproces ontstaan gassen (kooldioxide en methaan) en komt er veel warmte vrij waardoor de vertering van vezels ook een Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 29

belangrijke bijdrage levert aan het op peil houden van de lichaamstemperatuur van het paard. Tevens produceren de darmbacteriën o.a. vitamine B en K. Colon De colon, ook wel karteldarm genoemd is 3 tot 3,5 meter lang, heeft een inhoud van ongeveer 90 liter en bestaat uit 4 delen die door bochten aan elkaar zitten. In het eerste deel van de colon gaat het fermentatieproces van de blinde darm nog verder en worden voedingsstoffen door de darmwand opgenomen, verder naar achteren vindt met name resorptie van voedingsstoffen, zouten en vocht plaats. Endeldarm Het laatste deel van de dikke darm is de endeldarm die uit mondt in de anus. Dit deel is net zo lang als de colon, 3 tot 3,5 meter maar kleiner in diameter. De belangrijkste functie van dit deel is de absorptie van vocht uit de ontlasting. In dit deel van de darm worden de mestballen gevormd. 2.3.2 Voedingsstoffen Wat is voeding? Voeding zijn alle organische stoffen die een organisme nodig heeft voor alle processen die plaats vinden in de cellen van dit organisme. We kunnen voeding onderverdelen in water en droge stof. Droge stof bevat o.a. eiwitten, vetten, koolhydraten, mineralen en vitaminen. Deze voedingsstoffen leveren de energie en bouwstoffen die nodig zijn om te functioneren. Water Water is een essentieel onderdeel van voeding. Het is mede verantwoordelijk voor het transport van voedingsstoffen door het lichaam en afvalstoffen uit het lichaam. Het is nodig voor de thermoregulatie (regeling van de lichaamswarmte) en metabolisme en het is belangrijk voor het functioneren van de darmen. ca 65 tot 75% van het lichaamsgewicht van een paard bestaat uit water, bij een veulen is dat zelfs 80%. Waterbehoefte van paarden wordt bepaald door meerdere factoren, zoals leeftijd, activiteit, klimaatfactoren als warmte en luchtvochtigheid en het vochtgehalte van het voedsel wat een paard eet. Hoe vochtiger het voer, hoe minder een paard zal drinken. Bij berekeningen en vergelijken van voedingsstoffen wordt altijd uitgegaan van het percentage droge stof van de voeding. Koolhydraten Koolhydraten is een verzamelnaam voor o.a. zetmeel, suikers en voedingsvezels. Hierbij wordt een onderverdeling gemaakt in ‘structurele koolhydraten’ (voedingsvezels) en niet-structurele koolhydraten (suiker, zetmeel, fructaan). Structurele koolhydraten zijn vooral afkomstig van de celwandbestanddelen waaraan de plant zijn stevigheid ontleent, zoals cellulose, hemi-cellulose, pectine en lignine. Ze vormen de voedingsvezels in een dieet voor paarden en zijn hiermee de Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 30

belangrijkste bron van energie. Voedingsvezels worden in de dikke darm door micro-organismen omgezet in vluchtige vetzuren en gassen. Voedingsvezels worden niet in de maag en dunne darm verteerd. Voer voor paarden met een hoog percentage voedingsvezels zijn o.a. gras, hooi, stro en bietenpulp. Lignine, een van de bestanddelen van de celwand, bepaalt in het bijzonder de verteerbaarheid van de voedingsvezels. Lignine (ook wel ‘houtstof’ genoemd) geeft de plant stevigheid maar is ook zeer bestand tegen chemische en microbiële afbraak. Dit maakt dat lignine heel moeilijk verteerbaar is. Ook zijn sommige non-structurele koolhydraten en eiwitten in de plant gebonden aan lignine, wat de verteerbaarheid van deze stoffen ook vermindert. Hoe ouder de plant is, hoe hoger het gehalte lignine. Omdat de leeftijd van de plant de hoeveelheid structurele koolhydraten beïnvloed, is dit een van de belangrijkste factoren voor de voedingswaarde van de plant. Hoe volgroeider de plant, hoe hoger het gehalte structurele koolhydraten dus hoe lager de verteerbaarheid en daarmee de voedingswaarde. Non-structurele koolhydraten zijn onderdeel van de celinhoud en vormen de koolhydraatvoorraad die de plant tot zijn beschikking heeft. Non-structurele koolhydraten zijn o.a. enkelvoudige suikers, zetmeel en fructanen. Fructanen zijn de belangrijkste opslagvorm van koolhydraten in gras, ze bestaan voornamelijk uit lange ketens fructose. Fructanen zijn wateroplosbaar en worden voornamelijk opgeslagen in de stengel van het gras. Paarden hebben geen enzymen om de fructanen af te breken in de maag of dunne darm. De fructanen worden pas in de dikke darm door een fermentatieproces afgebroken tot fructose en door micro-organismen omgezet tot vluchtige vetzuren, die opgenomen worden door de darm en zo ook een bron van energie vormen. Naast fructanen slaat gras ook enkelvoudige suikers als glucose, fructose en sucrose op. Ook deze suikers zijn wateroplosbaar. Deze enkelvoudige suikers worden in maag en dunne darm opgenomen. Het gehalte wateroplosbare koolhydraten in het gras kan sterk variëren. In de vroege lente, wanneer het gras de suikers fotosynthese schematisch weergegeven gebruikt voor groei, is het gehalte laag. In het late voorjaar en de zomer, wanneer het gras minder hard gaat groeien maar er onder invloed van de zon door fotosynthese (1) wel volop suikers aangemaakt Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 31

worden, neemt de hoeveelheid wateroplosbare suikers in het gras toe. Ook het moment van de dag bepaalt het gehalte wateroplosbare suikers, door de balans tussen fotosynthese en verbruik voor groei kan dit over de dag verdeeld fluctueren. Ook temperatuur is hierbij van invloed. Normaal gesproken zal het gehalte wateroplosbare suikers gedurende de dag toenemen, met een piek aan het eind van de middag / eind van de avond en gedurende de uren zonder zonlicht neemt het weer af. Wanneer er wel zonlicht is, dus fotosynthese, maar de temperatuur is te laag voor het gras om te groeien (dit omslagpunt ligt voor de meeste weidegrassen rond 6°C), dan slaat het gras de aangemaakte suikers op. Hierdoor kan gras bij mooie zonnige winterdagen juist extra veel suikers bevatten. Ook andere factoren die de groei van het gras beïnvloeden hebben invloed op het gehalte wateroplosbare suikers, zoals de aanwezigheid van voldoende water en meststoffen of het maaien waardoor gras gestimuleerd wordt om te groeien. Algemeen kan gesteld worden dat wanneer een van de factoren die nodig is voor het gras om te groeien ontbreekt of onvoldoende is, dit de groei van het gras remt en daarmee de opslag van wateroplosbare suikers stijgt. Het suikergehalte in het gras wordt hoger. Wanneer alle factoren voldoende aanwezig zijn kan het gras groeien en daalt het gehalte wateroplosbare suikers, omdat deze benut worden voor groei. Zetmeel Zetmeel zijn een belangrijke bron van non-structurele koolhydraten in veel planten. De meeste groene planten gebruiken zetmeel als hun belangrijkste energieopslag. De glucose die planten door middel van fotosynthese aanmaken, wordt in de vorm van zetmeelkorrels in speciale celonderdelen, zgn. amyloplasten, opgeslagen. Tegen het eind van het groeiseizoen hoopt het zetmeel zich op in de twijgen van bomen, dicht bij de knoppen. Fruit, zaden, wortelstokken en knollen zijn zetmeelopslag om voor te bereiden voor het volgende groeiseizoen. Glucose is oplosbaar in water, trekt water aan en bind zich met water en neemt daardoor veel ruimte in. Glucose in de vorm van zetmeel is echter niet oplosbaar, trekt geen water aan en kan daardoor veel compacter opgeslagen worden in de plant. Het zetmeelgehalte varieert sterk per gewassoort. Zo bevatten bladeren en stengels van gras maar heel weinig zetmeel. Andere voergewassen (waar bijv. luzerne onder valt) bevatten gemiddeld rond de 5% van de droge stof aan zetmeel. Granen bevatten wel 40 tot 70% van de droge stof aan zetmeel. Net als bij ‘suikers’ bestaan er meerdere soorten ‘zetmelen’. Waar over zetmeel gesproken wordt, worden dus alle verschillende soorten zetmeel bedoeld. Zetmeel worden afgebroken in de dunne darm. Door amylase worden zetmeel afgebroken tot simpele suikers die daarna opgenomen worden door de darmwand in het bloed. In de dunne darm kan maar een beperkte hoeveelheid zetmeel verteerd worden, het overschot aan zetmeel komt in de dikke darm terecht. Wat hiervan de gevolgen zijn wordt in hoofdstuk 4 behandeld. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 32

Vetten en olie Van nature bevat een gemiddeld dieet van paarden weinig vetten en olie. Paarden hebben geen behoefte aan een hoog vet/olie gehalte in de voeding, ze kunnen wel vetten en olie verteren maar hun spijsverteringskanaal is er niet specifiek op gebouwd, een paard heeft geen galblaas voor de opslag van gal, welke nodig is bij het verteren van vetten. Vetten en olie worden in de dunne darm verteerd met behulp van het enzym lypase. Omdat paarden het wel kunnen verteren en vetten/olie twee keer zo veel energie bevat dan een zelfde hoeveelheid koolhydraten, is het wel een veilige manier om het energiegehalte van het rantsoen van een paard op te hogen. Omdat de gehele spijsvertering zich hier op moet aanpassen moet dit wel geleidelijk gebeuren en kan men niet onbeperkt vetten/olie toevoegen. Eiwitten Eiwitten zijn de belangrijkste bouwstoffen voor weefsels in het lichaam. Het lichaam breekt ruwe eiwitten af tot aminozuren en bouwt met deze aminozuren nieuwe lichaamseiwitten. Ieder eiwit is opgebouwd uit een unieke verzameling van aminozuren in een specifieke combinatie. Elke combinatie van aminozuren geeft een andere eiwitstructuur met zijn eigen specifieke functie.     

Structuur: vorming van spieren, steun- en beschermingsweefsels Enzymen: katalysatoren bij heel veel lichaamsprocessen Hormonen: chemische ‘boodschappers’ die lichaamsprocessen reguleren Afweersysteem: o.a. stollingsfactoren in het bloed Transport: o.a. hemoglobine in het bloed voor het transport van zuurstof

Een aantal aminozuren kunnen door het lichaam zelf worden aangemaakt, dit noemen we niet-essentiële aminozuren. Anderen, de essentiële aminozuren, moeten in het rantsoen aanwezig zijn. Er zijn 20 verschillende aminozuren:

Essentiële aminozuren L-Lysine, Methionine, Isoleucine, Leucine, Phenylalanine, Threonine, Tryptofaan, LValine, Histidine en L-Arginine.

Niet-essentiële aminozuren Alanine, Asparagine, Asparaginezuur, Cysteïne, L-Glutamine, Glutaminezuur, Glycine, Proline, Serine en Tyrosine. Als één van de aminozuren in onvoldoende mate aanwezig is, worden ook de andere aminozuren niet optimaal aangemaakt of benut. Dit kan leiden tot een tekort aan bepaalde eiwitten en een verstoring van diverse lichaamsprocessen. L-Lysine is van de essentiële aminozuren het eerst beperkend, dat wil zeggen dat het in de minste hoeveelheid aanwezig is in de natuurlijke voeding van een paard, verhouding tot de behoefte. Het gehalte L-Lysine bepaalt dus de mate waarin de overige essentiële aminozuren benut kunnen worden. Het is dus belangrijk dat er voldoende en de juiste eiwitten in de voeding aanwezig zijn Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 33

In jong vers gras zit gemiddeld rond 15% eiwit, in ouder gras (en dus ook het hooi hier van) zit rond 5 a 6% eiwit. Luzerne bevat rond 16% ruw eiwit, soms zelfs meer. Daarnaast is het percentage verteerbare eiwitten in luzerne hoger (75%) dan in gras (50%). De afbraak van ruwe eiwitten begint in de maag. Het maagzuur zorgt er voor dat de ruwe eiwitten voorbereid worden voor verdere afbraak met behulp van het enzym pepsine wat in de maag gevormd wordt. De eiwitten worden afgebroken tot kleinere aminozuurketens die we peptiden noemen. In de maag vindt geen absorptie van eiwitten plaats. Dit vindt plaats in de dunne darm waar de peptiden door het enzym protease verder afgebroken worden tot aminozuren die door de wand van de dunne darm opgenomen worden. Eiwitten die in de celwand van de plant zitten kunnen niet door de dunne darm verteerd worden. Deze worden in de dikke darm gefermenteerd. In de dikke darm vindt echter geen absorptie van aminozuren plaats door de darmwand, deze eiwitten kunnen dus niet benut worden door het paard. De eiwitten die in de dikke darm terecht komen worden afgebroken door de micro-organismen die in de dikke darm leven en worden benut voor microbiële groei. Drachtige en zogende merries, veulens en paarden in de groei hebben een relatief hoge eiwitbehoefte. Pony's en zogenaamde "sobere" rassen hebben daarentegen een veel lagere eiwitbehoefte. Maar ook leeftijd en ‘gebruik’ zijn van invloed, een paard wat bijvoorbeeld zwaar in training staat heeft meer behoefte aan eiwitten voor opbouw en herstel van spierweefsel dan een paard wat weinig werkt hoeft te verrichten. Vitamines Vitamines zijn micronutriënten (voedingsstoffen waar een organisme minder dan 1 gram per dag van nodig heeft) die worden gebruikt voor heel veel verschillende lichaamsprocessen. Omdat vitamines niet door het lichaam worden verbruikt maar als katalysator voor het op gang brengen en versnellen van processen dienen, heeft het lichaam er maar heel weinig van nodig. Maar hoewel de benodigde hoeveelheden klein zijn, zijn ze wel van heel groot belang. Sommige vitamines moeten verstrekt worden door middel van het voedsel, anderen worden in het lichaam zelf geproduceerd. Vitamines zijn in te delen in vitamines die in water oplosbaar zijn en vitamines die in vet oplosbaar zijn. De vet oplosbare vitamines komen vooral voor in voedingsvetten. Het lichaam kan deze vitamines in beperkte mate opslaan in de vetreserves, alleen van vitamine A kan het lichaam een grote voorraad aanleggen in de lever. Deze vitamines worden uitgescheiden via de urine of de gal, maar omdat ze opgeslagen worden, kan er ook een schadelijk teveel aan deze vitamines ontstaan. Vitamines die in vet oplosbaar zijn: A, D, E en K. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 34

Vitamine A en de voorloper er van, bètacaroteen, worden opgenomen door de voeding en kan makkelijk opgeslagen worden in het lichaam. Paarden krijgen het voornamelijk binnen door het eten van vers gras en goede kwaliteit hooi en dat wat niet onmiddellijk wordt gebruikt, wordt opgeslagen in de lever van het paard. Deze reserve wordt aangesproken tijdens de wintermaanden, wanneer er geen gras groeit. Vitamine A is belangrijk voor o.a. de oogfunctie, gezondheid en herstel van botten, huid en spieren. Vitamine D wordt in de huid aangemaakt als deze wordt blootgesteld aan zonlicht. Het komt ook voor in hooi, maar de hoeveelheden nemen af naarmate het hooi wordt opgeslagen. Vitamine D is belangrijk voor de ontwikkeling van het skelet bij jonge paarden en helpt calcium en fosfor niveaus te reguleren in volwassen paarden. Ook vitamine E komt voor in gras en vers hooi, maar de hoeveelheden nemen snel af als het hooi ouder wordt. Vitamine E is belangrijk voor een gezonde spierfunctie en ondersteunt een gezonde functie van het zenuwstelsel, immuunsysteem en de voortplantingsorganen van het paard. Paarden kunnen hoge niveaus aan vitamine E verwerken. Vitamine K wordt aangemaakt in de blinde en dikke darm van het paard door de daar aanwezige darmflora maar zit ook in gras en hooi. Het speelt een belangrijke rol bij de stolling van het bloed. In water oplosbare vitamines kan het lichaam niet of nauwelijks opslaan, met uitzondering van vitamine B12. Een teveel aan deze vitamines verlaat het lichaam via de urine, waardoor een teveel aan deze vitamines zelden voor komt. Wateroplosbare vitamines zijn alle B-vitamines en vitamine C. Vitamine B is eigenlijk een combinatie van meerdere stoffen en wordt ook wel het vitamine B-complex genoemd. Vitamine B-complex bestaat o.a. uit thiamine (B1), riboflavine (B2), niacine (B3), panthotheenzuur (B5), pyriodoxine (B6), foliumzuur (B11) en cobalamine (B12). Vitamine B moet omdat het niet wordt opgeslagen in het lichaam regelmatig verstrekt worden. Vitamine B wordt echter ook in het lichaam aangemaakt door de darmflora in de dikke darm van het paard. Vitamine C, ook wel L-ascorbinezuur, kunnen paarden – in tegenstelling tot mensen zelf in de lever aanmaken vanuit glucose. Vitamine C is noodzakelijk voor een goede vorming van botten, tanden en collageen en is een krachtige antioxidant die celmembranen beschermt tegen de schadelijke werking van vrije radicalen. Mineralen Mineralen zijn net als vitamines stoffen die in kleine hoeveelheden voorkomen in voeding. In de vrije natuur komen ze als element of chemische verbinding voor in kristalvorm en worden door planten vanuit de grond opgenomen, waardoor deze Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 35

mineralen bevatten. Mineralen zijn stoffen die het lichaam niet zelf kan aanmaken. Ze hebben diverse functies in het lichaam en zijn belangrijk bij o.a. groei, reguleren van enzymen en hormonen, spijsvertering en stofwisseling, transport van voedingsstoffen, vochthuishouding en celstofwisseling. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen mineralen en spoorelementen. Dit onderscheid wordt bepaald door de hoeveelheid die het lichaam dagelijks nodig heeft: bij mineralen gaat het om grammen, bij spoorelementen om micro- of milligrammen. Het feit dat er veel minder van nodig is maakt spoorelementen overigens niet minder belangrijk, ze hebben evengoed belangrijke functies binnen de stofwisseling in het lichaam. Mineralen zijn o.a. calcium, chloride, fosfor, kalium, natrium, sulfur en magnesium. Enkele spoorelementen zijn o.a. koper, seleen, zink, kobalt, chroom, fluoride, ijzer, jodium, mangaan en molybdeen. Niet alleen de hoeveelheid mineralen of spoorelementen in voeding zijn belangrijk, ook de verhoudingen tussen de verschillende mineralen is van belang. Zo is bij paarden o.a. de calcium-fosfor (Ca:P) verhouding van belang, maar bijvoorbeeld ook de verhouding tussen calcium en magnesium. Het grootste deel van de mineralen en spoorelementen worden opgenomen in de dunne darm maar fosfor wordt grotendeels opgenomen in de dikke darm. 2.3.3 Voeding van het wilde paard Zoals inmiddels beschreven is de spijsvertering van het paard gemaakt voor het verteren van plantaardig voedsel met veel ruwe vezels. Door hun unieke spijsverteringsstelsel zijn in staat om grote hoeveelheden voedsel van matige kwaliteit te verteren en daar voldoende voedingsstoffen uit te halen. Hun kleine maag maakt het noodzakelijk dat deze grote hoeveelheden ruwvoer doorlopend in kleine hoeveelheden tegelijk opgenomen wordt. Paarden zijn generalistische grazers, wat wil zeggen dat ze een grote variatie aan plantensoorten eten. Uit diverse onderzoeken (2) naar in het wild levende paarden over de hele wereld is gebleken dat paarden een sterke voorkeur hebben voor de hoogste concentraties voeding van zo hoog mogelijke kwaliteit (zo veel mogelijk groen plantaardig materiaal). Wanneer dit door het seizoen of droogte schaars wordt, is hun tactiek om op zoek te gaan naar gebieden met de hoogst mogelijke concentraties van meerjarige kruidachtige planten, zowel groen als dood. Het dieet van in het wild levende paarden bestaat hoofdzakelijk uit diverse soorten kruidachtig planten zoals grassen, riet en wilde bloemen. Dit vormt gemiddeld 80% van hun dagelijkse dieet. Verder zullen ze ook - soms gedwongen omdat er weinig grassen zijn in een bepaald gebied, maar ook uit vrije keus - schors, knoppen, bladeren en twijgjes van struiken en bomen eten en fruit wanneer ze dit tegen komen. Het voedingsaanbod verschilt per gebied, grondsoort en klimaat en paarden weten zich goed aan te passen aan lokale vegetatie. Wanneer er voldoende gras en andere voeding aanwezig is kan een paard gemiddeld Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 36

2% van het lichaamsgewicht aan droge stof per 24 uur opnemen. Dit is mede afhankelijk van individuele behoefte, het groeistadium van het paard (jong dier, drachtig dier) en de kwaliteit van het ruwvoer. Dat betekent dat een paard van 500 kg gemiddeld 10 kg droge stof kan opnemen per 24 uur. Afhankelijk van de kwaliteit en soort gras ligt de hoeveelheid droge stof van gras tussen de 13 en 16%, dus omgerekend komt dat neer op gemiddeld 60 tot 80 kg. gras in 24 uur voor een paard van 500 kg. In het wild levende paarden zijn om deze hoeveelheid ruwe vezels binnen te krijgen gemiddeld 14 tot 16 uur bezig met foerageren. Ze leggen daarbij grote afstanden af, ook omdat waterplaatsen vaak ver uit elkaar liggen, afstanden van bijna 30 km op een dag zijn geen uitzondering. In het wild levende paarden foerageren voornamelijk in open terrein. Door hun vooruit staande lange tanden zijn ze in staat om grassen en kruiden dicht bij de grond af te grazen, waardoor ze ook zeer korte grassen en kruiden nog kunnen opnemen. Om een tekort aan zouten in de voeding aan te vullen likken wilde paarden op mineraalrijke plekken en vermoedelijk is dat ook de rede dat ze zo nu en dan ook aarde eten.


Pagina 37

3 Het Moderne Gedomesticeerde Paard In dit hoofdstuk beschrijf ik hoe paarden vandaag de dag gehouden worden. De verschillende mogelijkheden van huisvesting, de gebruikelijke voedingsmiddelen die paarden tegenwoordig te eten krijgen en hoe hedendaagse paarden opgroeien en zich sociaal ontwikkelen.


Pagina 38

3.1 Huisvesting Sinds het paard als werkdier in de agrarische sector vervangen is door de tractor, heeft de paardenhouderij zich verschoven naar sport en recreatie en is het aantal paarden in Nederland sterk gegroeid. De schatting ligt momenteel rond de 400.000 paarden maar exacte aantallen zijn niet bekend. (1) Steeds meer mensen zijn voor de hobby paarden gaan houden en in een klein land als Nederland, waar de grond schaars is, vindt het houden van paarden steeds vaker geconcentreerd plaats. Met name rond stedelijk gebied wordt een groot percentage paarden gehouden op maneges en pensionstallen. Dit kan van zeer kleinschalig, onder de 10 stallen, tot zeer grootschalige pensionstallen in het westen van het land met 200 tot 300 stallingsplaatsen. Hoewel steeds meer mensen op zoek gaan naar manieren om paarden meer sociaal contact en meer bewegingsvrijheid te geven, is het nog heel normaal dat paarden in boxen gehouden worden en alleen buiten de stal komen wanneer een eigenaar iets met het paard gaat doen. Veel manege/lespaarden worden op deze manier gehouden, waarbij de paarden alleen beweging krijgen gedurende de lessen en verder op stal staan. Ook veel pensionstallen bieden maar beperkt buitengang. Paarden kunnen, vaak vanwege de beperkte hoeveelheid beschikbaar land, maar een beperkt aantal uren per dag naar buiten, of komen alleen buiten als de eigenaar het binnen en buiten zetten zelf verzorgt. Het weer of gesteldheid van het weiland is hierbij vaak een beperkende factor, bij slecht weer of nat land blijven paarden vaak op stal. De grotere/luxere pensionstallen hebben vaak de beschikking over een stap- of trainingsmolen waar paarden als alternatief voor vrije beweging in gezet kunnen worden. In komende paragrafen ga ik dieper in op de verschillende manieren van huisvesting van paarden. Hierbij beperk ik me tot 8 veel gebruikte vormen van huisvesting. Globaal kun je de huisvesting indelen in individuele huisvesting voor een enkel paard of eventueel merrie met veulen en zgn. groepshuisvesting voor meerdere paarden. De Stand, stal/box en box met uitloop zijn voorbeelden van individuele huisvesting, de loopstal, weide, paddock, HIT-Actief-stal en track zijn voorbeelden van groepshuisvesting. 3.1.1 Stand Een stand is een smalle ‘sta-plaats’, van 1 tot 1,5 meter breed, aan drie kanten gesloten, meestal door middel van balken of halve (houten) wanden, en aan de achterkant open. Paarden staan hier met de hoofden allemaal dezelfde kant op (doorgaans richting de muur) vastgebonden in en kunnen niet vrij bewegen, omdraaien of languit liggen. De paarden staan met een halster of halsband Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 39

vastgebonden aan een touw door een ring met aan het uiteinde een contragewicht, zodat ze niet met een been over het touw heen kunnen slaan. Er ligt doorgaans stro of zaagsel op de vloer. Vroeger waren stands vrij gebruikelijk, soms als permanente stalling, soms als tijdelijke stalling voor tussen het werk door, waarbij ze na het werk of op het land of in een normale box gingen. Tegenwoordig wordt er met het oog op dierwelzijn nog maar zelden gebruik gemaakt van stands, al zijn er nog wel enkele maneges die er gebruik van maken. Een stand is eventueel wel geschikt als aanbindplek voor paarden voor een pauze tijdens een buitenrit. Hiervoor hebben sommige restaurants enkele stands beschikbaar en zijn er ook stands te vinden bij een aantal rustplaatsen langs ruiterroutes in heb bos. Per 1 januari 2017 wordt het permanent stallen van paarden in stands wettelijk verboden. (2)

3.1.2 Stal/box Een stal of box is een stallingsruimte waarbij normaal gesproken 1 paard per stal gehuisvest wordt Het is een ruimte gevormd door 4 halfgesloten of gesloten wanden, vaak 1 of meer wanden voorzien van spijlen. Op 13 maart 2012 is de Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte (SVIR) (2) in werking getreden, een Rijksnota waarin onder meer de huisvesting van paarden vast gelegd wordt. Hierbij zijn de richtlijnen van de Sectorraad Paarden (3) overgenomen als wettelijke norm. De norm voor stalafmetingen is minimaal (2 x stokmaat)2 voor pony’s kleiner dan 1,56 meter. De boxoppervlakte is minimaal 10 m2 voor paarden groter dan 1,56 meter. In de praktijk is dit echter vaak nog geen realiteit. Standaard stalelementen hebben een afmeting van 3 meter lengte waardoor de meeste stallen een oppervlakte hebben van 3 x 3 meter, ongeacht de afmeting van het paard wat er in staat. Voor veel paarden is dit te klein en het gevolg is dat vooral grote paarden in een standaard box niet languit kunnen liggen. Uitzondering op de standaard afmeting zijn merrieboxen, welke geschikt moeten zijn voor het werpen van een veulen en het huisvesten van merrie en veulen samen. Een Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 40

merrie/kraambox moet minimaal 30% groter zijn dan een standaard box. Vaak zijn dit ‘dubbele’ boxen waar de tussenwand tijdelijk uit gehaald wordt. Stallen kunnen in een groter stalgebouw geplaatst worden waarbij de wanden dan vaak aan 3 kanten spijlen bevatten en paarden zo nog enig contact hebben met de paarden naast ze. De deur van een dergelijke binnenbox komt meestal in een gangpad uit. De deur kan al dan niet van boven gesloten zijn, bij een open deur kunnen de paarden met het hoofd in het gangpad komen zodat hun persoonlijke ruimte gevoelsmatig nog iets vergroot wordt. Soms is via deze open bovendeur sociaal contact met een buurpaard mogelijk. Doordat deze stallen aan de bovenkant open zijn en een dergelijk stalgebouw vaak veel hoger, is er naar boven toe veel ventilatie mogelijk en doorgaans is er ook ruim voldoende licht. Naast grote schuren/hallen met open boxen er in, kunnen stallen ook als zelfstandig gebouwtje geplaatst worden. Bij een dergelijke ‘buitenstal’ gaat de deur van de stal rechtstreeks naar buiten. Bij een open bovendeur kunnen de paarden in een buitenstal dus met hun hoofd naar buiten voor meer zicht en frisse lucht. De tussenwanden tussen meerdere buitenboxen kunnen zowel open als gesloten zijn. Omdat het een op zichzelf staand gebouwtje is, is het plafond van dergelijke buitenstallen vaak veel lager. Soms is er een wat hogere kap op geplaatst maar vaak wordt die ruimte door middel van een plafond op de stallen weer als hooizolder benut. Dit maakt dat bij veel buitenstallen de ventilatiemogelijkheden beperkter zijn. Ook zijn dit soort stallen vaak donkerder wanneer er alleen via de bovendeur en soms 1 raampje licht binnen komt. 3.1.3 Box met uitloop Een mogelijkheid om een paard iets meer bewegingsruimte en frisse lucht te geven is een uitloop aan de stal. Wanneer een stal een deur rechtstreeks naar buiten heeft kan er buiten een ruimte afgezet worden zodat het paard zelf kan beslissen of het binnen of buiten staat. Deze buitenruimte heeft meestal de breedte van de stal zodat buiten ook alle stallen een uitloop naast elkaar hebben. De diepte kan variëren, soms is de ruimte net zo groot als de stal zelf, soms hebben de paarden een diepe uitlooppaddock waar het dier zelfs in kan draven of galopperen. De bodem is vaak van zand, al dan niet met een deel bestrating. 3.1.4 Loopstal Steeds vaker wordt ook in de paardenhouderij gebruik gemaakt van loopstallen. Dit zijn grote stallen waar paarden in kleine groepjes samen gehouden worden. De grootte van de groep is afhankelijk van de grootte van de stal maar dit kan oplopen tot 10 of zelfs meer paarden. Vaak worden loopstallen gebruikt voor jonge paarden in opfokstallingen of fokkerijen. De jonge paarden die in de zomermaanden op de wei staan worden ’s winters in een of meerdere loopstallen gehouden. Loopstallen zijn vaak aan een zijde voorzien van een speciale voederwand, waarbij Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 41

het ruwvoer3 voor de stal op de grond gelegd wordt en elk paard door een bredere opening tussen de spijlen van de wand met het hoofd buiten de stal van de grond kan eten. Deze opening is breed genoeg voor hoofd en hals maar te smal om ook de schouders doorheen te laten. 3.1.5 Paddock Een paddock is een wat kleinere afgezette buitenruimte voor paarden. De grootte er van kan variëren maar meestal is een paddock wel beduidend kleiner dan een weide. De bodem bestaat vaak uit wit zand of zwarte grond, een grotere paddock kan eventueel ook gras bevatten. Veel pensionstallen hebben kleine paddocks waar paarden die ’s nachts op stal staan, overdag in buiten gezet worden. Elk paard heeft hierbij zijn eigen paddock, waarbij over het draad meestal wel contact met een buurpaard mogelijk is. Een andere manier die men ook wel toe past zijn grotere paddocks waarin paarden in koppels of kleine groepjes naar buiten gaan. Op deze manier hebben paarden overdag toch meer bewegingsvrijheid, verblijf buiten en meer mogelijkheid tot sociaal contact dan wanneer ze dag en nacht op stal staan, ondanks dat men onvoldoende land heeft om paarden weidegang te geven. Zo kunnen paarden op een relatief klein oppervlak toch naar buiten. Een andere manier om paarden op een paddock te houden is de methode waarbij de paddock de permanente huisvesting is, waarbij er doorgaans schuilgelegenheid is in de vorm van een afdak of inloopstal, waar paarden vrij in en uit kunnen lopen. Paarden worden bij deze vorm van huisvesting meestal met 2 of meer paarden op een paddock gehouden.

Relaxte kudde van Desiree Tailor. Bijzonder is dat alle vier de paarden tegelijk liggen. Dit geeft een ultiem vertrouwen in de kudde en de omgeving weer.

3

Zie §3.3.2


Pagina 42

3.1.6 Weide Wanneer men paarden het hele jaar van de beschikbare weides wil kunnen laten eten, dus ook de ruwvoervoorziening ’s winters, dan moet men uitgaan van 0,5 tot 1 ha per paard. Paarden kunnen dan permanent dag en nacht op de wei gehouden worden waarbij wel rekening gehouden moet worden met rouleren van stukken weiland i.v.m. met hooien. Wanneer paarden permanent op de wei gehouden worden is een schuilstal of afdak wenselijk, in principe moet er altijd een droge ligplek beschikbaar zijn. Paarden moeten beschutting hebben tegen met name de combinatie wind en regen dus een eenvoudig afdak met de opening van de wind af is vaak al voldoende. Wanneer paarden slechts een aantal uren per dag of niet dagelijks op de wei komen kan met minder oppervlak per paard volstaan worden, een richtlijn hierbij is 4 a 5 paarden per ha. Een schuilstal is dan vaak minder noodzakelijk omdat met weiden vaak al rekening gehouden wordt met het weer en paarden eenmaal op stal voldoende tijd hebben om op te drogen. 3.1.7 HIT-Actief stal Een bijzondere vorm van groepshuisvesting is de HIT Actiefstal. Dit concept komt oorspronkelijk uit Duitsland maar wordt inmiddels bij meerdere pensionstallen en maneges in Nederland toegepast. Met name daar waar de groep paarden constant is en weinig wisselingen plaats vinden is dit een geschikt concept. Omdat de paarden permanent in groepsverband leven moet de samenstelling hiervan stabiel zijn om te veel onrust vanwege rangordestrijd te voorkomen.4 De ruimte waar de paarden gehouden worden bestaat uit een binnenruimte en buitenruimte waar paarden vrij kunnen bewegen. De ruimtes zijn zo ingedeeld dat meerdere paarden bij elkaar kunnen staan zonder dat het te krap wordt of paarden in het nauw gedreven kunnen worden. Er zijn meerdere vluchtroutes en doorgangen maar ook plekken waar paarden wat meer afzondering kunnen zoeken. In de binnenruimte wordt vaak gebruik gemaakt van rubber of speciale matrassen zodat de paarden binnen comfortabel kunnen liggen zonder dat er strooisel nodig is. Buiten wordt vaak gebruik gemaakt van verschillende bodemsoorten zoals bestrating, zand en grof grind. Dit stimuleert de hoeven en zorgt voor een natuurlijk slijtageproces. In de buitenruimte bevinden zich meerdere voerstations voor ruwvoer en krachtvoer. De paarden zijn voorzien van een chip of halsband zodat ze herkend worden in het voerstation en elk paard, verdeeld over meerdere voedingen per dag, de vooraf ingestelde hoeveelheid voer kan eten. Deze voerstations zijn zogenaamde doorloopstations waarin ze in een afgesloten stand komen te staan zodat ze rustig kunnen eten en niet door andere paarden verjaagd kunnen worden. Wanneer ze hun portie voer op hebben gaat het station aan de voorkant weer open en lopen ze er

4

Zie §3.2.4


Pagina 43

vooruit weer uit. In een ideale situatie is er in een Hit Actief stal minimaal 100 vierkante meter grondoppervlak per paard. 3.1.8 Track/Paddock Paradise Een andere vorm van groepshuisvesting is het Paddock Paradise systeem. De term Paddock Paradise is bedacht door de Amerikaan Jaime Jackson, een groot en bekend voorstander en promotor van natuurlijke hoefverzorging. Vanuit zijn gedachtegoed over de natuurlijke hoefverzorging en wat nodig is om paard en hoeven gezond te houden, ontwikkelde hij het principe van het Paddock Paradise. Omdat Paddock Paradise een geregistreerde naam is zal ik het hierna over een track hebben als ik deze manier van huisvesten bedoel. Het idee achter het concept is dat paarden op een zo natuurlijk mogelijke manier gehouden worden om meer beweging te stimuleren en hoeven zo natuurlijk mogelijk te laten slijten. Verder worden paarden op een zo natuurlijk mogelijke manier gevoerd door het aanbod van ruwvoer zo veel mogelijk te verdelen over de ruimte maar ook over de dag. Het basisprincipe van deze manier van huisvesten is een pad – in het Engels ‘track’ genoemd – van bij voorkeur 3 tot 4,5 meter breed, dat rondom een (weide)perceel wordt aangelegd en paarden uitnodigt om ‘rond te trekken’. Langs de hele route worden elementen aangebracht zoals meerdere ruwvoerplekken, drinkplekken, beschutting en natuurlijke landschapselementen zoals heuvels en drink/waadpoelen. Dit motiveert de paarden tot veel bewegen, zoals dat in de natuur ook gebeurt. Ruwvoer wordt doorgaans aangeboden in zogenaamde ‘slowfeeders’5 zodat paarden hun ruwvoer langzamer opnemen en daardoor langer met de aangeboden hoeveelheid hooi doen. Ook wordt het voer verdeeld over meerdere voerplekken langs de track zodat ze ook daadwerkelijk ‘op zoek’ moeten naar hun eten. Hierdoor wordt het natuurlijke foerageren van ‘hapje-stapje’ wat een paard van nature doet meer benaderd. Ideaal is het wanneer op deze manier onbeperkt ruwvoer aanwezig is zodat paarden naar behoefte kunnen eten. Een track is niet afhankelijk van de hoeveel ruimte die er beschikbaar is, het gaat meer om hoe de beschikbare ruimte ingedeeld wordt en hoe paarden zo veel mogelijk gestimuleerd worden te bewegen tussen de diverse elementen in de track. Het principe is daarom toe te passen op zowel kleine als grote percelen en zowel voor 2 paarden als voor een grotere kudde. Naast bovenstaande vormen van huisvesting zijn uiteraard diverse variaties en combinaties mogelijk. De vorm van huisvesting die gekozen wordt bepaalt voor het

5

Zie §3.3.2


Pagina 44

overgrote deel de mate van vrije keus, bewegingsvrijheid en sociaal contact voor een paard. Dit kan variëren van zeer contactarm in een stal met alleen beweging wanneer de mens het paard daartoe uit zijn stal haalt, tot volledig in vrijheid in de buitenlucht met optimaal sociaal contact in een kudde. Hoe het paard gehouden wordt heeft daardoor ook invloed op zijn lichamelijke en geestelijke gezondheid. Hoe en in welke mate wordt nader besproken in hoofdstuk 4.


Pagina 45

3.2 Sociaal In de volgende paragrafen behandel ik een aantal factoren die van invloed zijn op de sociale omgeving waarin het paard opgroeit en leeft en hoe hij zich kan ontwikkelen als sociaal kuddedier. 3.2.1 Spenen en opgroeien Paarden zijn kuddedieren met een grote behoefte aan sociaal contact met soortgenoten. De vorm van huisvesting die wij kiezen bepaalt in grote mate het sociale contact wat een paard heeft. Dit begint al bij de geboorte van het veulen. Wanneer een eigenaar van een enkele merrie besluit een veulen te fokken bij deze merrie, zal dit veulen doorgaans anders opgroeien dan een veulen wat gefokt wordt door een fokkerij met meerdere fokmerries. In het eerste geval zal het veulen vaak het enige veulen op stal zijn of er wordt nog een drachtige merrie gezocht om zo 2 veulens bij elkaar op te laten groeien. Wanneer de merrie niet het enige paard op stal is groeit het veulen op deze manier meestal wel op in een gemengde groep (ook al is die soms nog zo klein), met paarden van verschillende leeftijd en geslacht. Zelfs wanneer het veulen het enige veulen is, benadert dit redelijk de natuurlijke situatie waardoor zo’n veulen tot een gezond en evenwichtig veulen op kan groeien. Bij fokkerijen is het meestal is het zo dat meerdere drachtige merries gezamenlijk gehouden worden zodat de veulens die geboren worden in eerste instantie in een groep van meerdere merries met veulens opgroeien. Wanneer veulens gespeend worden kan ook dit weer op verschillende manieren. De meest gebruikelijke methode is om het veulen van de een op andere dag bij de moeder weg te halen en in een opfokgroep te plaatsen, op de eigen stal of bij een gespecialiseerd opfokbedrijf. Deze methode is voor zowel merrie als veulen doorgaans zeer stressvol. Men plaatst bij voorkeur alle veulens tegelijk in een opfokgroep zodat ze samen en tegelijk de stress van het spenen ervaren en ze niet na elkaar in de groep komen waardoor de totale groep langduriger stress ondergaat. De mate van stress hangt vaak ook af van de leeftijd van het veulen en hoezeer het al ‘toe was’ aan spenen. Bij voorkeur wordt het veulen zo laat mogelijk gespeend, op een leeftijd van 6 maanden of later, maar in de praktijk komt zelfs 4 maanden nog veelvuldig voor. Het veulen moet dan niet alleen van de een op andere dag zijn moeder en kudde missen maar ook abrupt overgaan van nog gedeeltelijke melkvoeding naar volledig vast voer. Een geleidelijke methode, waarbij het veulen langzaam steeds wat langer van de merrie gescheiden wordt, door bijv. merrie en veulen op twee aangrenzend stukken Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 46

wei te zetten of ’s nachts gescheiden op stal te zetten, levert voor zowel merrie als veulen veel minder stress op. Deze methode kan ook toegepast worden wanneer het veulen na spenen niet naar een opfokgroep gaat maar thuis in de geboortekudde blijft, door het met een ander paard samen te zetten. Zodra het veulen volledig gespeend is en de melk van de merrie volledig opgedroogd is, kan het veulen weer terug in de groep. 3.2.2 Opfok Fokkerijen hebben meestal voldoende veulens en ruimte om hun eigen opfokgroepjes samen te stellen. Particulieren kunnen hun veulens naar speciale opfokstallen brengen waar men meestal groepen samen stelt die qua geslacht en leeftijd overeen komen. Soms worden hier 1 of 2 oude merries of ruinen aan toegevoegd als ‘opvoeder’ maar dit gebeurt niet altijd. Het voordeel van dergelijke homogene opfokgroepen is dat de paarden allemaal dezelfde leeftijd hebben, meestal in een kort tijdsbestek min of meer tegelijk op de opfokweide komen en dus maar 1 keer een rangorde hoeven vast te stellen. Dit bevordert de rust in de groep. Een groot nadeel van deze methode is dat de kudde geen natuurlijke samenstelling heeft met meerdere oudere paarden om de veulens op te voeden en sturing te geven. Uit onderzoek (4) is gebleken dat met name de sociale structuur na het spenen bij paarden van groot belang is, meer nog dan de leeftijd van spenen. Wanneer veulens geen sturing en correctie krijgen van volwassen paarden vormen ze groepjes met hun eigen normen. Hoe minder volwassen paarden er verhoudingsgewijs in een opfokgroep lopen, hoe groter de kans is dat deze dieren op latere leeftijd afwijkend of zelfs agressief groepsgedrag gaan vertonen. 3.2.3 Sociaal contact Wanneer paarden de leeftijd van 4 jaar bereikt hebben worden ze doorgaans uit de opfokstal gehaald en op een normale pensionstal of aan huis geplaatst. Het is sterk afhankelijk van de manier van huisvesting hoeveel sociaal contact een volwassen paard daarna heeft. Wanneer een paard op stal gehouden wordt zal dit sociale contact vrij beperkt zijn. Door spijlen of via het gangpad kunnen paarden elkaar zien maar daadwerkelijk aanraken is meestal niet mogelijk, tenzij de boxen een halve wand hebben zonder spijlen aan de bovenkant. Ook wanneer paarden overdag op individuele paddocks of uitloopjes gehouden worden staan ze meestal solitair en blijft contact beperkt tot dat wat kan over de omheining heen. Op deze manier lijden veel paarden in Nederland een sterk geïsoleerd leven. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 47

Er zijn nog situaties waarbij particulieren een enkel paard aan huis houden, deze paarden missen zelfs het zicht op stalgenootjes, deze situatie is echter niet meer zo heel gebruikelijk, temeer omdat het inmiddels in de Gezondheids- en Welzijnswet voor Dieren is opgenomen dat het onwenselijk is om paarden alleen te houden en ze dagelijks de mogelijkheid moeten hebben tot minimaal het zien, ruiken en besnuffelen van andere paarden (fysiek contact met minimaal hoofd en hals). In een aantal Europese landen is het inmiddels verboden om paarden solitair te houden. Wanneer paarden samen met andere paarden (een dagdeel) op de wei gehouden worden is gedurende deze periode in ieder geval sociaal contact mogelijk. Het sociale contact wordt dan beperkt tot de periode dat ze op de wei staan. Wanneer paarden in een HIT actief stal of op een track gehouden worden leven ze permanent in een groep en is er dus permanent sociaal contact mogelijk. 3.2.4 ‘Passend’ gezelschap Ook al staat een paard een deel van de dag buiten met een of meer andere paarden, dan wil dat niet zeggen dat het voor dat betreffende paard ook een wenselijke situatie is. Zoals in hoofdstuk 2 al beschreven is, bepalen paarden in het wild grotendeels zelf de samenstelling van de kudde en bij welke paarden ze gezelschap zoeken. Voor het gedomesticeerde paard gaat deze situatie echter niet op. Deze zal het moeten doen met de paarden waarmee wij het samen zetten, op een beperkte ruimte die wij bepalen. In het gunstigste geval houden stalhouders en/of eigenaren rekening met karakters en voorkeuren en zoeken de combinatie van paarden die werkt, maar een vrije keus is er zelden. Op veel stallen worden groepen samengesteld aan de hand van geslacht en is er een ‘merriegroep’ en een ‘ruinengroep’. Dat dit een onnatuurlijke groepssamenstelling is mag duidelijk zijn. In gunstiger gevallen worden groepen gemengd. Maar altijd zijn de paarden afhankelijk van de mens qua groepssamenstelling en mogelijkheden om binnen die groep een bepaalde plek in te nemen en te handhaven. Zo moet er bijvoorbeeld ruimte, maar ook de mogelijkheden tot foerageren, voldoende zijn om een ranghoger paard uit de weg te gaan. Kan dit niet dan zal een ranglager paard vaker dan nodig terecht gewezen worden door een rang hoger paard of bij gebrek aan voederplekken, tekort komen omdat hij bij eten weggestuurd wordt. Wanneer een dominant paard een onderdanig paard blijft weg jagen of in een hoek drijven, is dit geen natuurlijk gedrag. Een dergelijke ‘bully’ zou in een wilde kudde geen leider zijn en zelfs op zijn plek gezet worden door de leider. Het onderdanige paard heeft op een weide of paddock slechts beperkt de mogelijkheid om een dominant hogere uit de weg te gaan, waardoor hij het dominante gedrag ook niet kan ontwijken of voorkomen. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 48

Doordat er bij eigenaren nog regelmatig gebrek aan kennis is over natuurlijk gedrag bij paarden wordt dergelijk gedrag niet altijd herkend of verkeerd geïnterpreteerd. Men meent vaak dat het natuurlijk sociaal gedrag is en dat paarden dit zelf wel regelen. Daarbij wordt vergeten dat, doordat wij paarden beperken in hun bewegingsvrijheid, wij hen de mogelijkheid ontnemen om dit inderdaad zelf te regelen. Op deze manier kan de groepssamenstelling op een paddock of wei voor veel onrust en stress zorgen bij het individuele paard en tot onnodige problemen en blessures leiden. 3.2.5 De mens Onvermijdelijk is het feit dat het gedomesticeerde paard te maken heeft met mensen. Toch hoeft de omgang met de mens niet per definitie ‘niet-soortspecifiek’ te zijn. Het paard is een sociaal dier wat van nature bereid is tot samenwerken, een van de redenen waardoor het succesvol gedomesticeerd is. De relatie tussen mens en paard staat of valt met de manier van omgang van de mens met het paard. Onkunde en gebrek aan kennis leiden nogal eens tot misverstanden en grote problemen tussen mens en paard, met alle gevolgen van dien. Omdat het te ver voert om op de vele trainingsmethodes en methodes van omgang met paarden in te gaan laat ik dit stuk in mijn scriptie buiten beschouwing. Het mag duidelijk zijn dat hoe meer de mens uit gaat van het natuurlijke gedrag en van paarden en zijn natuurlijke manier om te communiceren, rangorde te bepalen en te reageren op zijn omgeving, hoe bereidwilliger het paard zal zijn een relatie en samenwerking aan te gaan met de mens en hoe succesvoller deze samenwerking tussen mens en paard uiteindelijk zal zijn. Gelukkig verdiepen tegenwoordig steeds meer eigenaren zich in het natuurlijke gedrag van paarden en komt steeds meer kennis over kuddegedrag bij wilde paarden beschikbaar. Mede hierdoor heeft de manier van omgang en trainen van paarden zich de afgelopen paar jaar sterk ontwikkeld. Steeds meer mensen zien in dat een methode die uit gaat van straf, angst en onderdrukking op lange termijn minder succesvol is en minder duurzame resultaten geeft dan manieren van training en omgang die uit gaan van het paard zelf en zijn natuurlijke gedrag en behoeftes. Als ik hier een advies mag meegeven aan lezers die meer willen weten over paardvriendelijke omgang en training, dan zou ik graag willen wijzen op de boeken en het blog van Carolyn Resnick en de boeken en website van Mark Rashid. (zie literatuurlijst)


Pagina 49

3.3 Voeding Het hedendaagse gedomesticeerde paard heeft doorgaans een ander dieet en eetpatroon dan wilde paarden. In de volgende paragrafen behandel ik een aantal veelgebruikte voedingsbronnen die tegenwoordig gevoerd worden en beschrijf de voermethoden zoals deze gemiddeld toegepast worden. 3.3.1 Krachtvoer Toen het paard nog vooral een werkdier was en voor de ploeg stond of een kar of koets moest trekken, ontstond het probleem dat het paard voldoende voedsel moest krijgen om dit werk te verrichten. Wanneer het paard de hele dag ingespannen stond voor het werk kon het deze tijd niet benutten aan grazen, waardoor het uiteindelijk te weinig voeding binnen kreeg om gezond te blijven en te werken. Om dit probleem op te lossen ging men werkpaarden haver bijvoeren. Zijzelf aten ook graanproducten en men ging er van uit dat dit voor het paard dus ook wel gezonde voeding zou zijn. Op deze manier kon een paard in korte tijd veel eten en zo de gemiste graastijd compenseren. Haver werd het eerste krachtvoer en het werkte tot op zekere hoogte. De reden voor krachtvoer was dus niet om extra voedingsstoffen toe te voegen, maar om het paard in korte tijd voldoende voeding binnen te laten krijgen. Om verteerbaarheid te verbeteren en voer langer houdbaar te maken en vitaminen en andere bestanddelen te kunnen toevoegen is men uiteindelijk brokken gaan maken. Tegenwoordig liggen er volop ‘uitgebalanceerde’ krachtvoeders in diverse verschijningsvormen in de winkels, zoals brokken, muesli’s en granenmixen. Deze krachtvoeders hebben een ding gemeen en dat is dat ze gebaseerd zijn op granen en dus zetmeel bevatten. Brokken Brokken bestaan o.a. uit meel van granen, sojaschroot en dergelijke. Het is lichter verteerbaar dan hele granen en bevat minder ruwe celstof/cellulose dan granen omdat in de meeste brokken geen schillen van granen (zemelen) bevatten. Er zijn brokmerken die wel uit hele granen zijn gemaakt, die vormen echter de uitzondering. De samenstelling van brokken kan nogal wisselen en wordt mede bepaald door de prijs van de grondstoffen op dat moment. Veel brokken bevatten melasse, een restproduct van suikerproductie, wat gebruikt wordt om de brok te kunnen persen en bij elkaar te houden. Een brok kan dus met minder kauwen naar binnen worden gewerkt door het paard, wat schrokken tot gevolg kan hebben. Ook ontwikkelt een paard tijdens het eten van brokken minder speeksel, terwijl dit speeksel wel een belangrijke functie heeft bij het verteren van voedsel.


Pagina 50

Muesli Muesli is een vorm van krachtvoer die steeds populairder wordt. Het bestaat meestal uit gepofte of op andere wijze ‘ontsloten’ granen, gedroogde groenten, kruiden enz. Het ziet er smakelijk uit en het geeft het gevoel dat we beter weten wat we voeren; we zien de afzonderlijke ingrediënten. Steeds vaker bevatten muesli’s ook gehakselde grassen en/of luzerne waardoor het paard beter moet kauwen. Dit is op zich een positieve ontwikkeling. Helaas bevatten de meeste muesli’s ook melasse om de smaak te verbeteren, vaak nog meer dan in brokken verwerkt zit. Granenmix Een granenmix is krachtvoer dat bestaat uit hele, niet ontsloten granen. Afhankelijk van het merk bevat een dergelijke mix drie tot zes verschillende soorten granen, soms aangevuld met een vitaminen/mineralenkorrel. Meestal is het hoofdbestanddeel haver, aangevuld door gerst, tarwe en maïs. Haver is voor een paard het best verteerbaar met een zetmeel percentage van circa 40%. Gerst bevat ongeveer 60% en maïs zelfs 70 à 80%! Om de verteerbaarheid van gerst te verbeteren, kan het geplet worden. Maïs moet ontsloten worden om het zetmeel beter toegankelijk te maken, omdat de ‘schil’ van de maïs erg hard is. Een voordeel van granenmixen is dat het paard er beter op moet kauwen waardoor hij meer speeksel aan maakt en daarmee beter gaat verteren. Een ander bijkomend voordeel is dat granen natuurlijke olie bevatten die het paard op deze manier binnen krijgt, met name haver bevat relatief veel natuurlijke vetten. Nadeel is dat niet alle granen die niet ontsloten zijn stuk gekauwd worden, waardoor ze onverteerd blijven en het paard dus zijn voeding niet optimaal benut. Wanneer de granenmix geen vitaminen/mineralenkorrel bevat, is de Ca/P verhouding van het voer niet goed in balans. De hoeveelheid fosfor in graan ligt hoger dan de hoeveelheid calcium, terwijl dit andersom zou moeten zijn, liefst in een ratio van 2:1 voor volwassen paarden en 1,5:1 voor jonge opgroeiende paarden. Bij het voeren van pure granen is dit dus een belangrijk aandachtspunt. Om de Ca/P verhouding goed te krijgen kan men naast graan bijvoorbeeld luzerne of bietenpulp6 voeren omdat deze twee voedingsbronnen juist een hoog calcium gehalte hebben en relatief laag fosforgehalte. 3.3.2 Ruwvoer Onder ruwvoer verstaan we o.a. gras, hooi, voordrooghooi/kuilgras en in mindere mate ook voerstro. Verder zijn er nog wat andere soorten ruwvoer die vaak als aanvullend voer gebruikt worden zoals bijv. luzerne, wiesencobs en grasbrokken. Het rantsoen van elk paard zou grotendeels uit ruwvoer moeten bestaan. Zoals

6

Zie §3.3.2


Pagina 51

besproken in hoofdstuk 2, is de fysiologie van een paard ingesteld om de hele dag hapjes ruwvoer te eten en voldoende ruwvoer is daarom essentieel voor een goede spijsvertering. Gras Gras is voor paarden een van de meest natuurlijke vormen van voeding. Ook het hedendaagse paard heeft doorgaans nog veel gras tot zijn beschikking, de meeste paarden komen minimaal een aantal uren per dag buiten en staan daarbij op gras. In Nederland is de situatie door de beperkte hoeveelheid grond echter iets anders dan in veel andere landen. Daar waar elders meer weide beschikbaar is voor paarden en paarden dus ook langdurig buiten staan en meer dan voldoende weidegrond hebben om een seizoen lang van te leven, moeten paarden het hier vaak met veel minder land voor meer paarden doen, waardoor ze meestal maar korte tijd op het gras staan en/of weides snel te weinig gras bevatten voor het aantal paarden wat er op staan. Een ander probleem is dat weides meestal ingezaaid zijn met grasmengsels die geschikt zijn voor runderen, dit omdat de meeste weidegrond in Nederland oorspronkelijk bedoeld is voor koeien. Grassen die tegenwoordig gebruikt worden zijn ‘verbeterde’ soorten die sneller groeien, meer eiwitten en suikers bevatten ten behoeve van de melkproductie en onder minder gunstige omstandigheden nog steeds een hoge ‘opbrengst’ leveren. Dat maakt dat veel weides in Nederland minder geschikt zijn voor paarden, zeker voor sober te houden rassen. Beperkte hoeveelheid land en minder geschikt gras zijn twee belangrijke redenen waarom met name in Nederland veel paarden maar beperkt gras krijgen en op andere manieren ruwvoer bijgevoerd krijgen. Wanneer weidegang geen optie is of onvoldoende beschikbaar, zijn er diverse manieren om gras te conserveren zodat het opgeslagen, bewaard en naar behoefte gevoerd kan worden. Hooi De meest bekende methode van conserveren is het drogen van gras tot hooi. Om hooi te krijgen wordt het gras gemaaid wanneer het lang genoeg is en liefst op het moment dat het in het zaad schiet, zodat het gras een groot deel van de opgeslagen suikers verbruikt heeft en daardoor suikerarmer is. Het weer is een belangrijke factor bij hooien en bepaalt dus voor een groot deel het moment van hooien. Het moment van hooien bepaalt uiteindelijk voor een belangrijk deel de voedingswaarde en kwaliteit van het hooi. Liefst wordt dit gedaan met droog, zonnig en winderig weer. De gedachte hier achter is dat hoe sneller het gras droogt, hoe beter dit is omdat er bij een snel droogproces minder voedingsstoffen verloren gaan. Wanneer het na het maaien regent en het hooi gedurende het droogproces vaker nat wordt kunnen er schimmels ontstaan of het hooi is net niet droog genoeg wanneer het gebaald wordt zodat het kan gaan broeien of in de baal beschimmeld raakt. Daarnaast kunnen wateroplosbare voedingsstoffen deels uit het gras gespoeld worden door de regen, Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 52

waardoor de voedingswaarde van het uiteindelijke hooi lager is. Het hooi moet drogen tot het vochtgehalte tot onder de 20% gedaald is, dit duurt in Nederland gemiddeld 5 a 6 dagen. Hiertoe wordt het in de dagen dat het ligt te drogen meerdere keren geschud. Nadat het in balen geperst wordt kan het opgeslagen worden waarbij een droge goed geventileerde ruimte nodig is om de kwaliteit van het hooi te handhaven, goed opgeslagen kan hooi tot 2 jaar zijn voedingswaarde houden, maar in de loop der tijd gaat de voedingswaarde wel achteruit en de kans op stoffig worden wordt groter. Voordelen van hooi zijn dat het relatief energiearm is en dus redelijk veilig gevoerd kan worden. Omdat het hooi niet ingepakt is, is de kwaliteit goed te beoordelen en omdat het minder dan 20% vocht bevat is het niet snel aan bederf onderhevig (mits goed opgeslagen) dus men kan grote hoeveelheden inkopen en langzaam opvoeren. Een nadeel van hooi is dat opslag een probleem kan zijn omdat men voldoende droge opslagruimte nodig heeft waarbij de kwaliteit van opslag mede de kwaliteit van het hooi bepaalt, zeker op langere termijn. Hooi kan bij minder goede opslag stoffig worden of schimmels gaan bevatten, wat nadelig is voor de gezondheid van het paard. Grasbrok Wanneer drogen op het veld niet of moeilijk gaat, bijv. vanwege weersomstandigheden, kan gras ook mechanisch gedroogd worden in een grasdrogerij. Onder zeer hoge temperaturen, tussen 300 en 400 °C, wordt gras of luzerne gedroogd. Doordat de temperaturen heel hoog zijn en het droogproces daardoor heel snel gaat, blijft de voedingswaarde van de grondstof beter bewaard. Daarnaast kan ook materiaal met een hoger vochtgehalte zoals jong gras en luzerne goed gedroogd worden. Jong gras is energierijker en makkelijker verteerbaar dan oud stengelig gras. Het gras wordt om te drogen gehakseld en het droge eindproduct kan of als los haksel toegevoegd worden aan diverse soorten krachtvoer, of geperst worden tot brokken om zo als vervanger van hooi gevoerd te worden. Dit laatste wordt vooral veel gedaan met luzerne en speciale grasmengsels zoals deze in Duitse natuurgebieden zoals de Allgäu, Beieren en de Duitse Alpen groeien. Deze weides bevatten nog heel veel verschillende soorten grassen en kruiden waardoor deze speciale ‘wiesencobs’ veel rijker van samenstelling zijn dan gewone grasbrokken uit Nederland. Deze wiesencobs worden meestal als aanvullend voer gegeven en kunnen door de grote variatie aan grassen en planten de eenzijdigheid van lokaal hooi wat ophalen. Voordrooghooi/Kuilgras Een andere manier van ‘conserveren’ van gras is het door fermentatie te laten ‘verzuren’. Dit is de methode waarop voordrooghooi en kuilgras gemaakt wordt. Het gras wordt gedroogd tot minimaal 50% droge stof voor kuil, voor voordroog nog wat langer. Wanneer het voldoende gedroogd is wordt het strak geperst in balen Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 53

variërend van 300 tot 500 kg. en deze balen worden daarna direct ingepakt in plastic folie. Kuilgras voor koeien wordt vaak nog opgekuild in grote sleufsilo’s, aangereden en bedekt met landbouwplastic en een laag aarde. Het effect is echter het zelfde; in het half gedroogde gras dat nu luchtdicht is afgesloten kan de anaerobe (= leeft zonder zuurstof) melkzuurbacterie het suiker uit het gras fermenteren en omzetten in melkzuur. Door de verlaagde zuurgraad van het hooi blijft het langer houdbaar. Hoe vroeger in het maaiseizoen het gras gemaaid is, hoe hoger het suikergehalte in het snel groeiende jonge gras is. Hoe meer suiker het gras bevat en hoe meer vocht het half gedroogde gras bevat, des te langer het fermentatieproces door kan gaan en hoe zuurder het eindproduct kan worden. Dat is een van de redenen dat vroeg gemaaid gras vaak verpakt of gekuild wordt en pas later in het maaiseizoen het gras tot hooi gedroogd wordt. De zure ‘koeienkuil’ is vanwege de zuurgraad niet geschikt voor paarden7 maar bijna droge voordroog is erg populair als vervanger van droog hooi. Voordroog heeft namelijk een paar grote voordelen. Doordat het is ingepakt is het makkelijk buiten op te slaan. Men moet de folie beschermen tegen beschadiging want elk gaatje in het plastic kan zuurstof in de baal brengen waardoor aerobe bacteriën en schimmels kunnen gaan groeien die de hele baal doen bederven, maar buiten dat is de kwaliteit binnen de baal stabiel zolang de baal gesloten blijft. Een ander groot voordeel van voordroog, met name in ons land, is dat het gemaaide gras veel korter op het land hoeft te liggen. Er kan dus al vroeger in het jaar begonnen worden met maaien, waardoor er ook vaker in een jaar gemaaid kan worden wat de productie van een stuk land verhoogt. Ook is voordroog en kuil stofvrij, wat bij stofgevoelige dieren als paarden een pluspunt is. Doordat het gras vroeger gemaaid kan worden en korter op het land ligt waardoor het minder voedingsstoffen verliest door het droogproces, zijn voordroog en kuil meestal energierijker dan droog hooi en door het fermentatieproces is het ook makkelijker te verteren. Deze eigenschappen worden vaak als voordelen genoemd maar leveren bij paarden in veel gevallen juist een nadeel op, hierover meer in hoofdstuk 4.2. Toch zijn er ook nadelen. Zoals gezegd, bij beschadiging van de folie is de kans heel groot dat de hele baal bederft en eenmaal geopend moet een baal ook binnen een week opgevoerd worden. De hoeveelheid paarden bepaalt dus mede hoe groot de balen voordroog kunnen zijn en bij maar 1 of 2 paarden is het meestal niet rendabel. Er zijn wel producenten die kleine baaltjes van 25 tot 100 kg. maken maar dit betreft dan vaak vroeg gemaaid of kort gedroogd gras waardoor dit meestal resulteert in te zure voordroog/kuil die minder geschikt is voor paarden. Daarnaast zijn deze kleine baaltjes meestal weer een stuk duurder dan de grote.

7

Zie §4.2


Pagina 54

Verder kan men door de plastic folie de kwaliteit van de voordroog niet vooraf bepalen zonder de baal te openen en blijft het dus een ‘verrassing’ hoe droog (en geschikt) de voordroog is. De kwaliteit kan per baal ook erg verschillen omdat het proces niet in elke baal het zelfde verloopt (afhankelijk van de groei van de bacteriën, hoeveelheid zuurstof die toch nog achter is gebleven in een baal etc.) Luzerne Luzerne, ook wel alfalfa genoemd is een gewas dat – net als bijv. klaver – tot de vlinderbloemige planten behoort. Het heeft van nature een hoog gehalte aan vezels, caroteen en calcium en heeft vergeleken met gras een relatief hoog eiwitgehalte. Het heeft hierdoor een hogere voedingswaarde dan gras. Het is een plant die niet tot slecht winterhard is en goed tegen droogte kan, waardoor het ook vaak in warmere streken geteeld wordt, maar ook in Nederland wordt luzerne gekweekt. Luzerne bevat een hoger vochtgehalte dan gras en het duurt dus langer voordat dit voldoende gedroogd is. Omdat het klimaat in Nederland te nat is om luzerne op het land te laten drogen wordt het in Nederland doorgaans kunstmatig gedroogd. Omdat de productie van luzernehooi hierdoor relatief kostbaar is wordt luzerne voornamelijk als aanvullend voer gebruikt. Het kan de voedingswaarde van ‘arm’ hooi ophalen of wordt in gehakselde vorm als toevoeging aan brokken of graan gebruikt, om extra vezels toe te voegen en het kauwen te stimuleren. Ook wordt het in brokvorm als aanvulling op het krachtvoer gevoerd. In warmere delen van Amerika, waar volledige luzerneweides ingezaaid worden en het wel op het veld kan laten drogen, wordt het ook wel als volledige vervanger van grashooi gevoerd. Voerstro Hoewel het voornamelijk voor rundvee gebruikt wordt zijn er ook paardeneigenaren die voerstro voeren. Stro is een bijproduct van de graanteelt, waarbij de resten van de graanplanten na het dorsen van het graan gebaald worden. Met name haverstro en gerstestro wordt daarbij gebruikt om het rantsoen aan te vullen wanneer men te rijk hooi heeft of een paard naast het normale rantsoen wat extra’s om op te kauwen wil geven en als extra vulling voor maag en darmen bij een energiebeperkt dieet. Hoewel er weinig voedingsstoffen in zitten kan stro nog wel een redelijk suikergehalte bevatten waardoor het niet in alle gevallen een geschikte aanvulling op het ruwvoer is. Bietenpulp Een wat bijzondere vorm van ruwvoer is bietenpulp. Hoewel dit als ‘ruwvoer’ te boek staat is het door zijn hoge energiewaarde een uitstekende vervanger voor graan of krachtvoer, waarbij bietenpulp veel minder belastend is voor de darmen en darmflora dan zetmeel houdende voeding. Ondanks wat de naam doet vermoeden is bietenpulp van zichzelf heel suikerarm. Het is het restproduct wat overblijft nadat de suiker uit de bieten is onttrokken. Wel wordt door sommige voerfabrikanten melasse Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 55

toegevoegd voor de smaak. De pulp wordt daarna gedroogd en eventueel in brokken geperst. Omdat de pulp enorm uit zet als het in contact komt met vocht, moet deze voor het voeren eerst zorgvuldig in water geweekt worden om slokdarmverstopping en maagproblemen te voorkomen. ‘Ruwe’ pulp moet 24 uur geweekt worden maar er zijn tegenwoordig producten op de markt waarbij de pulp zo bewerkt is dat het weken veel korter kan. Bietenpulp heeft een hoog vezelgehalte maar dit zijn zeer goed verteerbare vezels die weinig lignine bevatten. Lignine is een vorm van cellulose die de verteerbaarheid van planten verslechtert en zorgt voor een laag caloriegehalte. Pulp heeft een gemiddeld eiwitgehalte maar is wel hoog in calcium met heel weinig fosfor en moet daarom wel met mate gevoerd worden wil men de Ca/P-verhouding in het rantsoen niet scheef trekken maar kan om die rede wel goed toegevoegd worden aan een rantsoen van granen. Ongemelasseerde bietenpulp bevat maar 7,8% suiker en zetmeel en dit is relatief weinig voor een product met zo’n hoge energiewaarde. Daarom is het heel geschikt als aanvulling op het rantsoen van paarden die slecht op gewicht te houden zijn maar is ook heel geschikt in een koolhydraatarm rantsoen voor paarden met problemen als hoefbevangenheid en insuline resistentie. 3.3.3 Voerfrequentie Zoals in hoofdstuk 2 al uitvoerig behandeld is, is het spijsverteringsapparaat van het paard ingesteld op de hele dag door opname van kleine beetjes vezelrijk voer. Hierdoor zijn paarden in het wild gemiddeld tussen de 16 tot 20 uur per etmaal bezig zijn met eten, waarbij ze ook regelmatig in beweging zijn. Voor hedendaagse paarden is dat doorgaans anders. Door gebruik van krachtvoer en het in porties voeren van hooi wordt deze tijd enorm ingekort. In veel gevallen krijgen paarden 1 of 2 x daags een hoeveelheid zetmeelrijk krachtvoer aangeboden wat binnen enkele minuten gegeten wordt. Meestal gebeurt dit op stal, dus veel bewegen voor zijn voer hoeft het paard niet. Het voer gaat meestal in een voerbak die op hoogte hangt, wat voor het paard een vrij onnatuurlijke eethouding is, aangezien de slokdarm gemaakt is voor voeropname vanaf de grond. Het zelfde geldt vaak voor het hooi. Paarden die op stal of in een paddock gehouden worden krijgen hun hooi meestal in 2 of 3 voerbeurten waarbij het hooi los op de grond of in een voerruif gedaan wordt. De ruif hangt vaak op hoofdhoogte waardoor het hooi in een onnatuurlijke houding opgenomen wordt. Daarnaast vormt een ruif op deze hoogte een risico op gezondheidsklachten doordat hooien stofdeeltjes vanuit de ruif in de neus en ogen van het paard terecht kunnen komen. Los gevoerd of vanuit een ruif kan het hooi in een veel kortere tijd naar binnen gewerkt worden dan de tijd die het kost om een zelfde hoeveelheid aan voedsel te grazen. Verder is het paard bij deze manier van hooi voeren niet in beweging zoals bij het grazen. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 56

Door het in porties aanbieden van zowel krachtvoer als ruwvoer zijn veel hedendaagse paarden nog slechts 6 tot 8 uur per dag bezig met eten en staan ze tussen de maaltijden door langere periodes per dag met lege maag en darmen. 3.3.4 Slowfeeders Het verlengen van de opnametijd van het hooi is om meerdere redenen wenselijk (waarom komt uitgebreid in hoofdstuk 4 aan bod). Ze eten geleidelijker, wat beter is voor hun spijsvertering, ze doen langer met hun maaltijd waardoor ze minder lang met een lege maag en darmen staan en ze zijn langer bezig met eten waardoor ze zich minder vervelen. Om een langere opnametijd te bereiken zijn er tegenwoordig verschillende soorten slowfeeders in gebruik. Veel van deze hooivoersystemen worden door mensen zelf in elkaar gezet, meestal met als basis fijnmazig (hooi)net of fijnmazig gaas. In een stal voldoet vaak al het ophangen van een fijnmazig hooinet (mazen van 3 of 4 cm, voor ervaren paarden of kleine pony’s zelfs 2 cm) en voor op de paddock zijn er diverse systemen, van hooinetten gespannen tussen een raamwerk of twee bomen tot ingenieus ontworpen hooibakken. Maar allen met het zelfde doel; doordat het paard het hooi door fijne mazen moet eten en daarmee meer moeite moet doen voor het hooi, wordt de opnametijd verlengd. Een kleine test (6) heeft uitgewezen dat een slowfeeder al snel drie kwartier tot 1,5 uur extra tijd toevoegt aan de tijd die een paard doet over een maaltijd hooi. Naast het feit dat het voor de spijsvertering beter is om langer over het hooirantsoen te doen en dit over een groter deel van de dag te verspreiden, hebben slowfeeders nog meer bijkomende voordelen. Er wordt weinig tot geen hooi verspild doordat paarden er niet doorheen lopen, door de stal trekken, er overheen mesten enz. Verder krijgen paarden op een zandpaddock minder zand binnen wanneer ze het hooi niet van de grond hoeven te eten en mocht het hooi onverhoopt toch wat stoffig zijn dan hebben ze hier met een slowfeeder ook veel minder last van omdat ze niet vol met hun neus in het hooi kunnen en het hooi met een paar sprietjes tegelijk kunnen eten, zodat er weinig stof mee komt. Een slowfeeder geeft verder een meer natuurlijke eethouding, zeker wanneer in een bak gebruikt wordt, maar een fijnmazig hooinet kan ook laag opgehangen worden en zelfs los op de grond als ‘hooikussen’ gegeven worden, omdat door de fijne mazen weinig risico is dat een paard vast komt te zitten met een hoef (paarden met ijzers vormen hierop wel een uitzondering, voor hen is een net wat tegen een stalwand gespannen wordt of een slowfeeder in een bak een veiliger optie).


Pagina 57

4 De gevolgen van niet-soortspecifiek houden In dit hoofdstuk wordt een vergelijk gemaakt tussen wilde paarden en het hedendaagse gedomesticeerde paard wat betreft leefomgeving, voeding en sociale situatie. Ik wil hierbij de belangrijkste verschillen duidelijk maken en wat deze verschillen voor gevolgen hebben, zowel fysiek als mentaal. Omdat verschillende aspecten van het houden van paarden tot dezelfde fysieke klachten kunnen leiden. behandel ik enkele veelvoorkomende klachten afzonderlijk in de laatste deel van dit hoofdstuk.


Pagina 58

4.1 Gevolgen vanuit bewegingsaspect Paarden zijn gemaakt voor het afleggen van grote afstanden. Uit onderzoek (8) is gebleken dat wilde paarden gemiddeld 15,9 km per dag afleggen, met uitlopers tot bijna 30 km op een dag. Het is vastgelegd dat paarden soms tot wel 12 uur achtereen lopen van de plek waar ze foerageren naar een drinkplek. Hun vaste leefgebied varieert in grootte van 1 tot rond de 50 vierkante kilometer maar niet zelden trekken ze verder wanneer ze door voedselschaarste of droogte gedwongen worden buiten hun gebruikelijke thuisgebied naar voedsel of water te zoeken. Al met al beweegt het wilde paard dus veel. Gemiddeld 14 tot 16 uur is het bezig met foerageren, nog ongeveer 2,5 uur is het bezig met andere activiteiten, zoals spelen, sociale interactie etc. en slechts 30% van de dag, zo’n 7 uur rusten wilde paarden, staand of liggend. Voor paarden die op stal staan ziet deze daginvulling er heel anders uit.

Uit een Zwitsers onderzoek (9) is gebleken dat 83,5% van alle paarden individueel gehuisvest worden en slechts een deel van de dag beschikking hebben over weide. Slechts 16,5% van de paarden worden in groepshuisvesting gehouden en 1,6% van de individueel gehuisveste paarden heeft beschikking over een individuele paddock of wei. Met andere woorden: Het grootste deel van alle paarden leeft voor een groot deel van de tijd op stal. Dit zelfde onderzoek toont aan dat men het paard gemiddeld 4,5 uur per week beweging geeft door middel van rijden of andere activiteiten, mede afhankelijk van ras, gebruik en type huisvesting. Dit onderzoek betrof zowel hobbypaarden als sport- en werkpaarden. We kunnen hieruit concluderen dat het gemiddelde hedendaagse paard zeer beperkt vrije ruimte heeft en zeer beperkt beweging in vergelijk met wilde paarden. Terwijl onderzoek ook aangetoond heeft dat het hedendaagse gedomesticeerde paard fysiek en mentaal niet anders is dan de verwilderde en wilde paarden. De behoeftes, zowel mentaal-sociaal als fysiek, zijn nog altijd het zelfde als die van de wilde paarden die een paar duizend jaar geleden als eersten gedomesticeerd werden.


Pagina 59

Fysiek heeft minder of niet bewegen als je gemaakt bent voor beweging zeker gevolgen. Beweging bevordert de bloedsomloop. Dit geldt zeker voor paarden. Hun voeten zijn zeer sterk doorbloed en de hoef is zo gemaakt dat deze bij het neerzetten wat uitzet en bij optillen wat samen trekt. Dit noemen we het hoefmechanisme. Het hoefmechanisme is belangrijker dan de hartslag voor de bloedsomloop van de hoef. Het is bij beweging voor 60% verantwoordelijk voor de doorbloeding van de pezen en spieren en per stap wordt er gemiddeld 200 ml bloed door de hoef heen gepompt. Vandaar het gezegde dat een paard 5 harten heeft; één in zijn borstkas en 1 in elke voet. Wanneer een paard langdurig stil staat of zeer weinig beweegt, gaat dit dus ten koste van de circulatie van het been en de voet. Dit heeft allerlei hoef- en beenproblemen tot gevolg, zoals verzwakte hoeven, problemen met afvoeren van afvalstoffen en vocht, wat weer hoefontstekingen, dikke benen en zelfs hoefbevangenheid tot gevolg kan hebben. Ook de spijsvertering van het paard is zo gemaakt dat het paard kan verteren tijdens het lopen. De spijsvertering is ingesteld op een constante stroom van kleine beetjes voedsel wat tijdens het foerageren verteerd wordt. Een paard hoeft niet, zoals een herkauwer, te gaan liggen om te verteren. Wat de beperkte maaltijden die veel gestalde paarden krijgen tot gevolg hebben wordt uitgebreid in § 4.3.3 besproken, maar ook het gebrek aan beweging heeft invloed op de spijsvertering en stofwisseling. Niet alleen geeft te weinig beweging meer kans op overgewicht, omdat er minder voeding verbrand wordt en meer wordt opgeslagen, ook de darmwerking en darmbeweging wordt minder, waardoor spijsverteringsproblemen als verstopping en koliek kunnen optreden. Iets wat ook regelmatig voorkomt maar waar nog weinig onderzoek naar gedaan is, is slaapgebrek. Dit klinkt vreemd voor een dier wat staand kan rusten, maar ook voor paarden geldt dat zij languit plat moeten kunnen liggen om in hun REM-slaap te kunnen komen. REM-slaap (REM staat voor Rapid Eye Movement) is een diepe slaapfase waarbij de hersenen volop actief zijn maar waarbij spierreflex en spierfunctie volledig verdwijnen. Beweging is niet mogelijk, alleen de ogen maken snelle horizontale en verticale bewegingen. Dit is de fase waarin ook het meest gedroomd wordt. Deze slaapfase is nodig om te regenereren en ook paarden hebben deze slaapfase nodig. Een paard heeft 30 tot 60 minuten REM-slaap per etmaal maar kan ook enkele dagen zonder. Echter, wanneer hij meerdere dagen geen REM-slaap heeft gehad, wordt de behoefte er aan groter en zal dit toch een keer ‘ingehaald’ moeten worden. Langdurig zonder REM-slaap heeft tot gevolg dat paarden traag en minder alert worden en zelfs plotseling door de benen kunnen zakken en vallen. Slaaptekort kan meerdere oorzaken hebben, pijn is bijvoorbeeld een rede waarom paarden niet in hun diepe slaap kunnen komen (door de pijn zelf, of ze kunnen bijvoorbeeld door artroseklachten niet goed gaan liggen). Maar huisvesting is zeker Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 60

een belangrijke, vaak onderschatte, oorzaak. Om plat te liggen en volledig ontspannen te zijn moet een paard de ruimte hebben om languit te liggen en hij moet zich veilig genoeg voelen om zich aan deze totale ontspanning over te kunnen geven. Een te kleine stal, een onrustige, luidruchtige omgeving of een omgeving waar het paard zich niet veilig kan voelen kunnen daarom belangrijke oorzaken zijn. Om zich veilig te voelen moet een paard overzicht over zijn omgeving kunnen hebben. Bij groepshuisvesting zijn een stabiele kudde zonder onrust en een vertrouwd kuddemaatje die op wacht staat voorwaarden voor een veilig gevoel. Maar bij een huisvesting op weide of paddock kan ook het ontberen van een droge ligplek bij langdurig nat weer een rede zijn van slaapgebrek. Niet alleen fysiek geeft weinig bewegen en weinig bewegingsruimte problemen. Ook mentaal heeft het grote gevolgen. Langdurig niet kunnen bewegen leidt tot verveling, frustratie en zelfs agressie en/of apathie. Veel paarden die op stal staan krijgen daarnaast krachtvoer en slechts weinig maaltijden ruwvoer waardoor de tijd die met het foerageren en eten doorgebracht wordt ook sterk terug gebracht wordt. Dit werkt de verveling nog meer in de hand. Als gevolg van deze verveling ontwikkelen veel paarden stalondeugden als ‘weven’, kribbebijten, luchtzuigen of ander stereotiep gedrag. Weven wil zeggen dat een paard het hoofd van links naar rechts beweegt, meestal boven of voor de staldeur, waarbij het gewicht van het ene op het andere voorbeen geplaatst wordt. Soms verplaatsen ze zich zelfs 1 of meerdere stappen voor de staldeur langs, dan wordt het meer ‘ijsberen’. Dit kan tot slijtage en zelfs artroseklachten in de benen, schouders en soms ook de nekwervels leiden. Kribbebijten en luchtzuigen zijn twee gedragingen die vaak samen gaan. Kribbebijten wil zeggen dat het paard de tanden ergens op vast zet of zelfs gaat ‘knagen’ aan houten delen van de stal. Wanneer het paard de tanden ergens op vast zet en daarbij lucht aanzuigt (en meestal ook in slikt) dan noemen we dit luchtzuigen. Kribbebijten is meestal een rechtstreeks gevolg van verveling en/of stress, terwijl luchtzuigen ook het gevolg kan zijn van maagklachten. Paarden die veel last van maagzuur hebben door bijvoorbeeld te weinig maaltijden of te veel krachtvoer (zie § 4.3.3) kunnen ter verlichting gaan luchtzuigen. Samen met lucht wordt vaak ook extra speeksel ingeslikt wat het maagzuur neutraliseert. Maar ook maagzweren zijn een oorzaak van luchtzuigen en deze maagzweren ontstaan vaak weer wel als gevolg van stress. Onder ander stereotiep gedrag verstaan we eigenlijk alle bewegingen die schijnbaar zonder doel meerdere keren achtereen herhaald worden. Voorbeelden hiervan zijn o.a. het schudden of knikken met het hoofd, klapperen met de lippen, spelen met de tong, knarsetanden, maar ook zelfmutilatie door overmatig poetsen of krabben komt voor. Voor alle stereotiep gedrag geldt eigenlijk het zelfde. Het herhalen van een beweging vergroot de aanmaak van endorfines. Endorfines zijn een door het lichaam geproduceerde stof die dezelfde werking hebben als opiaten. Endorfines worden Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 61

geproduceerd door de hypofyse (een hormoonproducerend aanhangsel van de hersenen) tijdens o.a. lichamelijk inspanning, opwinding, pijn, liefde en orgasme. Het stereotiep gedrag is dus de inspanning die nodig is voor de productie. Endorfines hebben net als opiaten een pijnstillende werking en brengen een gevoel van welbevinden en geluk teweeg. Dit werkt net als met synthetische opiaten verslavend, waardoor stereotiep gedrag zelfbelonend is. Eenmaal aangeleerd is het dus heel lastig om het weer af te leren, ook al wordt de oorspronkelijke oorzaak van het ontstaan van het stereotiep gedrag weggenomen.


Pagina 62

4.2 Gevolgen vanuit sociaal/emotioneel aspect Paarden zijn sociale dieren. Vanuit hun evolutie is het behoren tot een kudde van levensbelang voor ze en hun hele leefpatroon en manier van communiceren is gericht op het leven in een hechte groep. Onderzoek en observaties hebben keer op keer bevestigd dat paarden in het wild zelden tot nooit kiezen voor een solitair leven en wanneer ze onverhoopt toch alleen komen te staan zullen ze er alles aan doen om zich weer bij een kudde aan te kunnen sluiten of op zijn minst 1 levensgezel te vinden. De keuze van een kudde en/of levensgezel wordt daarbij grotendeels bepaald door persoonlijke voorkeur. Bovenstaande staat in schril contrast met de manier waarop het grootste deel van de paarden gehouden wordt. Zoals al geschreven wordt het merendeel van de paarden individueel gehuisvest wat inhoudt dat ze geen of weinig sociaal contact hebben gedurende het grootste deel van zijn/haar leven. Sociaal contact bestaat vaak hoogstens uit neuscontact tussen de spijlen van een stalwand door, maar bij gesloten tussenwanden en een spijlenvoorwand – de meest gebruikte vorm van stalling – is zelfs dat niet mogelijk. De paarden die wel in groepen gehuisvest worden, worden door de mens in groepen gezet. Vrije keus is niet mogelijk en vaak is de ruimte waarin de groep gehouden wordt ook nog beperkt, waardoor paarden die elkaar niet mogen elkaar moeilijk uit de weg kunnen gaan, zoals ze in het wild zouden doen. Het niet kunnen leven in de sociale structuur waar je voor geboren en gemaakt bent, levert spanning en stress op. Solitair leven is dusdanig onnatuurlijk voor een paard dat paarden elke vorm van gezelschap zullen accepteren als ze in isolatie gehouden worden. Niet voor niets is het een oude trainingsmethode om een onwillig paard 24 uur volledig afgesloten van elk sociaal contact op te sluiten, zodat het daarna williger is om contact te maken met de trainer. Maar ook het leven in een groep paarden kan zeer stressvol zijn wanneer deze groep niet de hechte samenhang heeft die een natuurlijke kudde heeft. De kudde is normaliter een samenlevingsvorm die veiligheid waarborgt, maar wanneer deze kudde zelf niet veilig is wordt het basale gevoel van veiligheid van een paard aangetast. Hij zal continu op zijn hoede moeten zijn binnen de groep. Zo kan een ongeschikte groep voor een bepaald individu zelfs stressvoller zijn dan solitair leven, omdat hij voor zijn eigen kuddegenoten op zijn hoede moet zijn. Eenzaamheid kan net als verveling leiden tot stereotiep gedrag zoals in hoofdstuk 4.1 al beschreven is. Daarnaast raken veel paarden in een depressie door eenzaamheid of gebrek aan sociaal contact. Ze zonderen zich af, staan in zichzelf gekeerd in een hoekje van de stal en elke levensvreugde verdwijnt uit het paard. Paarden die samen gehouden worden met een of meerdere paarden waar geen sociale band mee is of die elkaar zelfs niet mogen, kunnen dit gedrag ook vertonen. Ook bij deze paarden kan slaaptekort optreden omdat ze zich binnen de groep niet Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 63

veilig genoeg voelen om te gaan liggen. De belangrijkste factor die speelt bij geen of te weinig sociaal contact of groepsgenoten die elkaar niet passen, is stress. Onderzoek heeft aangetoond dat hoe geïsoleerder paarden gehouden werden, hoe moeilijker ze te hanteren werden en hoe meer stress ze hadden. En stress heeft veel negatieve gevolgen voor de gezondheid van paarden. Bij stress wordt in het lichaam van het paard de ‘vlucht of vecht’-reactie in werking gezet waarbij het sympathische deel van het autonome zenuwstelsel in werking treed. Dit is het deel van de hersenen wat lichaamsprocessen in gang zet die met actie te maken hebben, zoals verhoogde ademhaling, snellere hartslag, vertraagde spijsvertering en vrijmaken van meer glucose in het bloed voor snelle energie om snel te kunnen acteren. Vanuit de hersenen gaat een signaal rechtstreeks naar de bijnier om extra adrenaline aan te maken en er gaat een signaal naar de hypofyse voor de aanmaak van ACTH, een hormoon wat de bijnier aan zet tot de aanmaak van extra cortisol. De adrenaline en cortisol zorgen er voor dat de bloeddruk en hartslag omhoog gaan. De doorbloeding en voeding van de spieren wordt verhoogd en bloedtoevoer naar de darmen en spijsvertering gaat omlaag. De zintuigen worden scherper en pijngevoeligheid gaat omlaag: het lichaam is klaar voor actie. In een normale situatie reguleert dit hele systeem zichzelf door hormonale feedbacksystemen en de nerveuze regulatie. Bij een feedbacksysteem wordt de aanmaak van een hormoon geremd door de stof die het vrij maakt, bijv. bij de glucosehuishouding, waarbij glucose vrij maakt wordt gemaakt door cortisol. Het hogere glucoselevel remt daarop de aanmaak van cortisol en er wordt insuline aangemaakt. De insuline verlaagt het glucosegehalte, wat de aanmaak van insuline weer remt. In een gezonde toestand is dit feedbacksysteem perfect in balans. Bij het nerveuze regulatiesysteem vindt de feedback niet op stofwisselingsniveau plaats, maar via zenuwen rechtstreeks naar de hersenen. De cortisol remt de hypofyse in de aanmaak van ACTH en de hersenen registreren het verdwijnen van de stressoorzaak waardoor ook het aansturen vanuit de hersenen stopt. Hierdoor kan het parasympathische deel van het autonome zenuwstelsel weer in werking treden waardoor onder invloed van o.a. dopamine en endorfines de balans weer wordt hersteld en het lichaam weer over naar een ‘normale’ toestand van spijsverteren en lichaamsopbouw. Bij chronische stress blijft het sympathische zenuwstelsel permanent in meer of mindere mate actief en vindt het hele feedbacksysteem en het herstellen van de balans, niet of onvoldoende plaats. Adrenaline- en cortisollevels blijven te hoog, wat uiteenlopende gevolgen heeft voor de gezondheid van het dier. Door het constante verhoogde cortisolgehalte raakt het feedbacksysteem en daarmee de suikerhuishouding ontregelt. Het lichaam kan niet meer adequaat reageren op de insuline waardoor insulineresistentie ontstaan. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 64

Een verhoogd cortisolgehalte verlaagt de weerstand, waardoor het paard vatbaarder wordt voor virussen, maar ook gevoeliger voor ontstekingsreacties. Niet alleen bacteriële ontstekingen, maar ook steriele ontstekingen vanuit het systeem zelf, zoals hoefbevangenheid, bepaalde vormen van hoefzweren maar ook gewrichts- en peesontstekingen. Door het verhoogde adrenaline blijven bloeddruk en hartslag hoger, wat kan leiden tot hartritmestoornissen en hartziekten Doordat door het sympathische stelsel ook de spijsvertering op een laag pitje gezet wordt, kunnen ook maag- en darmklachten ontstaan zoals constipatie, of juist diarree, maar ook huidklachten door slecht werkende darmen of tekorten door slechte voedingsstoffenopname door de darmen. Slecht werkende darmen kunnen een grotere invloed hebben op het afweersysteem, wat door chronische stress al aangetast kan zijn.


Pagina 65

4.3 Gevolgen vanuit voedingsaspect Er zijn een aantal aspecten bij de hedendaagse voeding van paarden die voor problemen kunnen zorgen. Zoals de verhouding tussen krachtvoer en ruwvoer. Wat doet krachtvoer met het spijsverteringskanaal? Waarom is ruwvoer zo belangrijk en zijn alle soorten ruwvoer even geschikt? Ook de frequentie van voeren is een punt van aandacht, is het erg dat het paard meerdere uren per etmaal geen eten krijgt? Verder is de voedingswaarde van het voer belangrijk, waarom zijn suiker en fructaan zo’n heet hangijzer tegenwoordig en zijn supplementen nu echt nodig? 4.3.1 Gras is gras… of toch niet? Zoals in hoofdstuk 2 besproken is het verteringsstelsel van een paard ingesteld op ‘hapje, stapje’ en leggen paarden in het wild vele kilometers af voor voedsel en water. Ook is gras in leefgebieden van wilde paarden zelden vergelijkbaar met het gras van goed doorgezaaide weides, die in Nederland vaak gemaakt zijn voor melkproductie van koeien en niet specifiek voor paarden. Ook al benut een paard in het wild de tijd die zij per etmaal foerageren optimaal, dan nog zal het paard door de matige kwaliteit voeding en de hoeveelheid beweging die daar tegenover staat, zelden veel meer binnen krijgen dan zijn werkelijke behoefte. De volle weides met zeer energierijk gras zoals we die in Nederland hebben, zijn voor paarden eigenlijk te veel van het goede. Paarden zijn geprogrammeerd om zo veel mogelijk te eten wanneer zij dit kunnen om zich voor te bereiden voor de schaarste die ’s winters gaat komen. Ze hebben wel een zogenaamde eetrem wanneer hun maag en darmen vol zitten, maar wanneer gras zoveel rijker qua voedingswaarde is dan waar ze voor ‘geprogrammeerd’ zijn, krijgen zij met het zelfde gewicht aan ruw voedsel toch veel meer energie binnen dan ze nodig hebben. Daarnaast leggen paarden in het wild enorme afstanden af voor hun voeding, waarmee ze ook weer een groot deel van de opgenomen energie verbranden door het foerageren zelf. In de rijke weides in Nederland hoeft een paard nauwelijks te bewegen om dezelfde hoeveelheid voedsel op te nemen, waardoor zijn energieverbruik juist veel lager ligt. Deze twee aspecten werken overgewicht in de hand, zeker wanneer de werklast van het paard niet in verhouding staat tot de hoeveelheid energie die het totale rantsoen levert. Wat voor gecultiveerd gras geldt, geldt uiteraard ook voor hooi en kuilvoer wat van dit gras gemaakt is. Het is gemiddeld rijker dan de voeding van wilde paarden en dus moet ook hooi of kuilvoer beperkt aangeboden worden. Omdat hooi minder dan 20% vocht bevat is het te voeren volume vergeleken met gras veel minder. Om aan 2% droge stof per etmaal te komen kan een paard van 500 kg. hooguit 12,5 kg hooi eten. Ook al is dit qua hoeveelheid droge stof gelijk aan die 60 tot 80 kg gras, een dier met een verteringsstelsel wat gemaakt is om zo’n groot volume aan gras te verwerken, zal doorgaans meer eten dan 12,5 kg wanneer het onbeperkt hooi Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 66

aangeboden krijgt. Hoewel de meeste paarden een natuurlijke ‘eetrem’ hebben en zich niet snel zullen overeten, kan een paard ook van hooi overgewicht ontwikkelen, zeker de sobere rassen die sowieso al een lagere energetische behoefte hebben. Bij het voeren van kuilgras komen nog twee extra factoren om de hoek kijken waardoor er nog sneller te veel van gevoerd wordt dan van hooi. Omdat gras voor voordroog/kuilgras vaak vroeger gemaaid kan worden en dus jonger, rijker gras bevat, en omdat het minder voedingsstoffen verliest door een korter droogproces, heeft voordroog/kuilgras gemiddeld genomen een hogere voedingswaarde dan hooi, maar wel een lager percentage aan ruwe celstof. Dit maakt voordroog dus rijker en makkelijker opneembaar. Daarnaast is het gras door het fermentatieproces in de baal al min of meer ‘voorverteerd’, waardoor het paard het nog sneller kan opnemen. Dit fermenteren gebeurt in elke afgesloten baal, ongeacht hoe ‘droog’ of nat het hooi is, bij een hoger vochtpercentage zal het gemiddeld wat sneller en langer door gaan maar ook droge voordroog zal een bepaalde mate van fermentatie ondergaan. Het fermentatieproces in voordroog heeft nog een ander – veel groter - nadeel. Melkzuurbacteriën vormen bij het verwerken van suikers uit het gras melkzuur. Hierdoor gaat de pH waarde omlaag (het product wordt zuurder) en dat is wat het gras conserveert. Maar deze verzuring van de voeding veroorzaakt een verzuring in de dikke darm van het paard, waardoor het milieu in de dikke darm ongeschikt wordt voor goede bacteriën die daar leven en het paard helpen bij het verteringsproces. Door het afsterven van darmflora wordt de spijsvertering ernstig benadeeld. Niet alleen kan het paard zijn voeding minder goed opnemen, wat tot diarree of koliek kan leiden, het kan ook diverse andere problemen veroorzaken zoals Leaky Gut Syndrome, hoefbevangenheid, (zomer)eczeem, allergieën en een slecht immuunsysteem. Ook aanmaak van vitamine B en K wordt verstoord omdat deze twee vitamines met name door de darmflora in de dikke darm geproduceerd worden. Ondanks dat gras en hooi in Nederland gemiddeld zeer energierijk is en een relatief hoog gehalte aan eiwitten en suikers bevat, kunnen er toch ook bepaalde tekorten ontstaan door dit zelfde gras. Het gemiddelde weilandgras - en dus ook het hooi hier van – is namelijk ook eenzijdig. Zoals al eerder genoemd zijn weides in Nederland grotendeels gemaakt voor koeien, die voor het produceren van melk energierijk gras nodig hebben. Weides worden daarom meestal ingezaaid met zogenaamde ‘verbeterde’ grassoorten die een hogere productie hebben en hogere gehaltes eiwitten en suikers zodat de koe het optimaal kan benutten voor de melkproductie. Kruiden en andere plantjes vinden we nog zelden in weides en worden liefst ook zo veel mogelijk dood gespoten. Dit gebrek aan variatie in vegetatie maakt echter dat ruwvoer dus erg eenzijdig qua samenstelling. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 67

Een ander aspect dat de voedingswaarde van gras en hooi bepaalt is de grond waar het op groeit. Dit bepaalt de hoeveelheid mineralen en spoorelementen in gras. Door intensieve akkerbouw is de bodem in grote delen van Nederland steeds verder verarmd en bevat het niet overal voldoende van alle mineralen. Deze factoren kunnen er voor zorgen dat bepaalde mineralen en spoorelementen minder en soms zelf onvoldoende aanwezig zijn in het gras. Zo is bekend dat Nederlands hooi en gras vaak te weinig koper, zink en selenium bevat omdat deze mineralen in te lage gehaltes aanwezig zijn in de bodem. IJzer zit echter juist weer heel veel in de grond. Te veel aan ijzer kan voor grote problemen zorgen en beperkt daarnaast ook de opname van koper en zink, die toch al weinig in de grond zitten. In het wild kunnen paarden zelf uitzoeken wat ze eten, groeien gras en kruiden op hun eigen natuurlijke tempo op een bodem die niet overgecultiveerd wordt, waardoor wilde paarden minder snel iets te kort komen. Onze gebruikspaarden hebben deze luxe meestal niet en moeten het doen met wat hen aangeboden wordt. Daarnaast speelt de verhouding van verschillende mineralen en andere voedingsstoffen een belangrijke rol. Veel mineralen moeten in bepaalde verhoudingen aanwezig zijn voor een juiste opname in het lichaam, of de opname van mineralen wordt beïnvloed door de aanwezigheid van bepaalde vitamines of andere voedingsstoffen. Zo mag de verhouding tussen ijzer en koper maximaal 10:1 zijn (liever lager, rond 5:1) en de verhouding van ijzer tot zink moet ongeveer 10:4 zijn, maar zink moet daarnaast ook in een verhouding van 1:4 met koper aanwezig zijn. Ook de opname van eiwitten bepaalt mede de behoefte aan zink, omdat zink een belangrijk mineraal is bij het omzetten van eiwitten, terwijl zink ook een rol speelt in het stofwisselingsproces met betrekking tot vitamine A. Een hoog ijzergehalte resulteert al vrij vlot tot een tekort aan koper en zink, wat weer tot andere tekorten kan leiden. Maar ook al zitten er voldoende voedingsstoffen in het gras, dan wil het nog niet zeggen dat paarden dit ook daadwerkelijk binnen krijgen. Wanneer ze niet of weinig op het gras staan zijn ze afhankelijk van hooi en/of kuilvoer. Een aantal voedingsstoffen – met name vitamines - lopen terug in gehalte naar mate hooi langer is opgeslagen. Dit geldt voor bijvoorbeeld vitamine A en E. In gras komt bètacaroteen voor, door enzymen in de dunne darm wordt dit bètacaroteen omgezet in vitamine A. Een kilo gras bevat tussen de 30-75 mg bètacaroteen. Hoe meer ruwe celstof gras bevat (dus hoe steviger en grover gras is) hoe lager de waardes aan bètacaroteen zijn. Hooi bevat nog ongeveer 5-20 mg bètacaroteen. De hoeveelheid in hooi wordt andere beïnvloed door het tijdstip waarop het gras wordt gemaaid. Jong voorjaarsgras, en dus ook hooi daarvan, bevat meer bètacaroteen dan gras in het najaar of laat geoogst hooi. Eenmaal opgeslagen lopen de waardes van vitamine A en E in hooi snel terug Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 68

waardoor hooi van een paar maanden oud nog maar heel weinig vitamine A en E bevat. Zolang een paard ook op de wei loopt, zal het niet snel een tekort aan vitamine A en E krijgen. In gras zit meer dan voldoende en vitamine A kan het paard ook opslaan in de lever, voor een arme periode (winter. Ook vitamine E zit ruim voldoende in gras en ook dit kan een paard in beperkte mate opslaan. Maar bij zeer beperkte of helemaal geen grasinname in najaar en winter kunnen tekorten ontstaan omdat het gehalte in hooi onvoldoende is om dit tekort op te vangen, zeker wanneer paarden ook in de zomer weinig op gras komen en geen reserves hebben kunnen opslaan. Hoewel ‘gras’ dus de meest natuurlijke voeding is voor paarden wil dat niet automatisch zeggen dat het hedendaagse paard met voldoende tijd op de wei of ruim voldoende beschikking tot hooi, ook alles binnen krijgt wat het nodig heeft. Alleen door een ruwvoeranalyse kan bepaald worden of gras of hooi voldoende voedingsstoffen, vitaminen, mineralen en spoorelementen bevalt en of aanbieden van een supplement nodig is en wat dat supplement dan exact moet bevatten. 4.3.2 Krachtvoer De tijd dat paarden de hele dag aan het werk waren is al lang voorbij. De meeste paarden in Nederland staan een groot deel van de dag op de wei, in een paddock of op stal. Enkele paarden die in de topsport presteren werken meerdere uren per dag dusdanig intensief dat hun energiebehoefte die van een werkpaard van vroeger benaderd, maar de meeste hedendaagse paarden komen zelfs niet in de buurt van de energiebehoefte van wilde paarden. Toch krijgen de meeste van deze paarden wel enige vorm van krachtvoer. Vaak vooral uit gewoonte en gemak, dan dat men bewust bezig is met de energiebehoefte van het paard en de hoeveelheid energie die door voeding aangeboden wordt. Op zich begrijpelijk. Krachtvoer is relatief goedkoop in gebruik, makkelijk te verkrijgen, makkelijk op te slaan en de samenstelling is gecontroleerd en constant. Een schep voer in een bak gooien is snel en simpel en je weet wat je voert. Met ruwvoer is dit een stuk lastiger. Het neemt veel ruimte in beslag, de kwaliteit en voedingswaarden zijn lastig te controleren en zijn van veel externe factoren afhankelijk waar de paardeneigenaar geen of weinig invloed op heeft, zoals bodemgesteldheid, seizoen, bemesting, manier en weersomstandigheden tijdens oogsten en manier van opslag. Allemaal zaken die het ruwvoer beïnvloeden en die er voor zorgen dat elke partij ook weer anders is van samenstelling en voedingswaarde. Alleen een ruwvoeranalyse geeft uitsluitsel over de voedingswaarden van het hooi maar dit is redelijk kostbaar en alleen zinvol bij aanschaf van grote voorraden. En dus krijgen veel paarden een schep krachtvoer, ‘want daar zit toch alles in wat ze nodig hebben’. Toch gaat dit niet helemaal op. Voeding is meer dan een verzameling voedingsstoffen.


Pagina 69

Wanneer de energiebehoefte van het paard (deels) vervuld wordt door middel van geconcentreerd krachtvoer, betekent dit dat de totale hoeveelheid voer verminderd zal moeten worden. Krachtvoer, ongeacht welke vorm, is qua voedingswaarde vele malen geconcentreerder dan ruwvoer. Een paard heeft er dus veel minder van nodig, we kunnen niet onbeperkt krachtvoer voeren, dan zou het paard heel snel overvoerd raken. Omdat de meeste paarden geen extreem hoge energiebehoefte hebben, zullen we dus voor elke kilo krachtvoer die we voeren, meerdere kilo’s ruwvoer achterwege moeten laten, willen we voorkomen dat het paard te dik wordt. Krachtvoer bevat geen tot weinig ruwe vezels en met het minderen van ruwvoer als compensatie voor het voeren van krachtvoer, zal dus het totale rantsoen minder ruwe vezels bevatten. Dit terwijl het spijsverteringskanaal van het paard juist gemaakt is voor de vertering van ruwe vezels en deze ook nodig heeft voor een gezonde spijsvertering. Krachtvoer bestaat grotendeels uit zetmeel, wat het paard maar in beperkte mate kan verteren. Een groot deel van het zetmeel uit krachtvoer komt onverteerd in de dikke darm terecht. Dit heeft grote gevolgen voor de darmflora en de gehele spijsvertering en gezondheid van het paard. Om hier wat uitgebreider op in te kunnen gaan behandel ik zetmeel in een aparte paragraaf. Het zelfde geldt voor de hoeveelheid suikers die vaak aan krachtvoer toegevoegd zijn, in de vorm van melasse maar ook door toevoeging van bijvoorbeeld fruit en wortelen. Niet alleen kunnen toegevoegde suikers op zichzelf al problemen veroorzaken, als overgewicht en insulineresistentie, ook suikers beïnvloeden de darmflora en kunnen op die manier andere problemen als Leaky Gut Syndrome en hoefbevangenheid veroorzaken. Ook suikers worden apart behandeld in een volgende paragraaf. Niet alleen de samenstelling en grondstoffen van krachtvoer kunnen problemen opleveren, ook het voeren van krachtvoer op zich kan al klachten veroorzaken. Uit een kort onderzoek (8) is gebleken dat een paard 1 kg. krachtvoer, ongeacht of dit brokken, graan of muesli is, gemiddeld in 7,2 minuten op eet. Een paard maakt zoals we eerder gelezen hebben alleen speeksel aan tijdens het kauwen en in zo’n korte tijd, met voedsel wat ook maar weinig gekauwd hoeft te worden, maakt het paard dus maar een zeer beperkte hoeveelheid speeksel aan. Dit speeksel heeft echter wel een belangrijke functie in de spijsvertering. Doordat speeksel basisch is, verlaagt het de zuurgraad in de bovenste helft van de maag en het beschermt het de maag fysiek tegen inwerking van verteringssappen in het onderste deel van de maag. Wanneer er te weinig speeksel in de maag komt zal de zuurgraad in de maag te hoog worden en de maagwand minder goed beschermd zijn, waardoor de kans dat verteringssappen de maagwand aantasten zeer groot wordt. Dit veroorzaakt maagzweren.


Pagina 70

4.3.3 Maaltijden Het spijsverteringskanaal van het paard is zo ontwikkeld dat het te allen tijde voedsel/verteerd materiaal bevat door het gehele spijsverteringskanaal. Paarden zijn vluchtdieren die grote afstanden afleggen om hun voedsel bij elkaar te zoeken. Hun manier van eten is kort samen te vatten als ‘hapje stapje’… al grazend lopen, al lopend grazen. Op die manier komt voeding in een gestage stroom kleine hoeveelheden binnen en kan het via de relatief kleine maag toch makkelijk passeren en verwerkt worden. Bij hedendaagse paardenhouderij zien we vaak dat paarden in maaltijden gevoerd worden. Meestal krijgen paarden in zo’n geval 1 a 2 maaltijden krachtvoer en 2 tot 4 maaltijden ruwvoer aangeboden, al dan niet gecombineerd. Zoals al beschreven duurt de passage van voeding door de maag gemiddeld 20 á 30 minuten. Wanneer het paard in maaltijden gevoerd wordt, zal de maag na passage van de volledige maaltijd gedurende het grootste deel van de tijd tussen de maaltijden leeg zijn. In tegenstelling tot bijv. mensen produceert een paardenmaag continu maagzuur. In de perioden dat de maag leeg is wordt er dus wel maagzuur geproduceerd terwijl al die tijd geen beschermend speeksel en voedsel in de maag komt. Dit zorgt voor een verzuring van de maag waarbij het niveau van spijsverteringssappen stijgt en boven de beschermende barrière van het onderste deel van de maag uit kan komen. Het maagzuur kan dan de maagwand van het bovenste deel aantasten, wat maagzweren veroorzaakt. Daarnaast is het voeren van maaltijden van alleen krachtvoer een extra risico omdat tijdens het eten van krachtvoer veel minder speeksel aangemaakt wordt dan bij het eten van ruwvoer. Daardoor zorgt het voeren van krachtvoer op zich al voor verzuring van de maag en verhoogt het daarmee de kans op maagzweren. Maagzweren worden dan ook veelvuldig aangetroffen bij paarden die een ruwvoeder arm dieet krijgen en een behoorlijke hoeveelheid krachtvoer moeten verwerken in een beperkt aantal porties per dag. Dit geldt met name voor sportpaarden die het vaak met minder weidegang moeten stellen en een behoorlijk krachtvoeder rijk dieet te verwerken krijgen. De relatief kleine inhoud van de maag is een ander punt om rekening mee te houden bij het voeren in maaltijden. Wanneer een paard in korte tijd een grotere hoeveelheid voer te verwerken krijgt dan de maag kan bevatten, levert dit problemen op. Paarden die in maaltijden gevoerd worden eten doorgaans sneller en gulziger omdat ze al langere tijd een lege maag hebben en daardoor een hongergevoel hebben. Niet alleen een maaltijd krachtvoer maar ook ruwvoer zal vaak in een relatief hoog tempo opgenomen worden, sneller dan het kan passeren in de maag. Daarnaast kunnen met name brokken nog licht zwellen door het vocht in de maag, waardoor de hoeveelheid voedsel in de maag in volume toe neemt. Een te volle maag is het gevolg, wat een grotere kans op koliek geeft. Daarnaast is de passagesnelheid van de maag te hoog voor een grote hoeveelheid half verteerd materiaal. Bij kleine porties krijgt het zoutzuur voldoende tijd om schadelijke bacteriën te doden, maar wanneer Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 71

de maag te vol zit zal het zoutzuur in de korte tijd dat het voedsel in de maag is, niet alle materie kunnen bereiken. Dat maakt dat schadelijke bacteriën die normaal gesproken niet verder het spijsverteringskanaal in komen nu wel in de darmen terecht kunnen komen. Dit kan problemen veroorzaken zoals gaskoliek, een aangetaste darmflora in de dikke darm en zelfs ernstige darmontstekingen in zowel dunne als dikke darm. Wat voor de maag geldt, geldt ook voor de dunne darm. Wanneer de inhoud van de maag zuurder is dan zou moeten, komt deze inhoud in de dunne darm terecht waar het normaal gesproken geneutraliseerd wordt door de gal. Wanneer de galproductie niet in verhouding staat tot de zuurgraad van het verteringsmateriaal verzuurt ook de dunne darm, met alle gevolgen van dien. Zoals al eerder aangegeven is de dunne darm de plek waar zetmeel verteerd wordt. Een paard kan echter maar een kleine hoeveelheid zetmeel tegelijk verteren. Bij het voeren van maaltijden krachtvoer wordt deze hoeveelheid al snel overschreden. De dunne darm kan de hoeveelheid zetmeel niet aan en een deel van het zetmeel belandt onverteerd in de dikke darm waar het voor een grote onbalans in de darmflora zorgt. Hierover meer in de aparte paragraaf over zetmeel. Tot slot betekent eten voor een paard meer dan alleen maar het opnemen van voldoende brandstoffen en bouwstoffen. Een paard is gemaakt om een groot deel van de dag bezig te zijn met foerageren. Niet alleen zijn spijsvertering is hierop ingesteld, maar zijn hele wezen, zowel fysiek als mentaal, is bedoeld om een groot deel van de dag te bewegen en bezig te zijn met zoeken naar en opnemen van kleine beetjes voedsel. Een paard wat in enkele maaltijden per dag gevoerd wordt is een veel kleiner deel van de dag bezig met eten en hoeft er doorgaans ook weinig moeite voor te doen. Dit betekent dat hij de overige tijd niks staat te doen. Waar paarden in het wild slechts rond de 40% van de tijd niet bezig zijn met foerageren, waarbij ze slechts 30% van de tijd staan of liggen, geldt voor gestalde paarden dat die ruim twee maal zoveel tijd niet met eten bezig zijn, waarbij ze 80% van de tijd staan of liggen. Met andere woorden, wanneer paarden zoveel minder tijd bezig kunnen zijn met eten en eten zoeken is de kans extreem groot dat ze zich gaan vervelen en daarmee ongewenst gedrag gaan ontwikkelen. 4.3.4 Zetmeel Zoals in hoofdstuk 3.3 al besproken is, zijn nagenoeg alle krachtvoeders gebaseerd op graan en dus zetmeel. Ook al is het spijsverteringsapparaat van het paard vooral gemaakt voor het verteren van cellulose, het paard kan ook kleine hoeveelheden zetmeel verteren. Grassen bevatten een kleine hoeveelheid zetmeel en ook in het wild eten paarden kleine hoeveelheden granen en zaden. Deze vertering van zetmeel vindt plaats in de dunne darm, waar zetmeel omgezet wordt in enkelvoudige suikers. Deze enkelvoudige suikers worden via de darmwand opgenomen in het bloed. Omdat het paard maar een beperkte hoeveelheid enzymen heeft voor vertering van Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 72

zetmeel, kan er maar een kleine hoeveelheid zetmeel tegelijk verteerd worden. De hoeveelheid die met krachtvoer echter gevoerd worden is veel groter dan dat het paard op een goede manier kan verteren. Zetmeel wat niet in de dunne darm verteerd kan worden komt in de dikke darm terecht. Naast het feit dat zetmeel in de voeding de hoeveelheid enkelvoudige suikers verhoogt die het paard opneemt uit de voeding, zorgt een teveel aan zetmeel daardoor ook voor een verstoring van de darmflora. Het paard kan het zetmeel wat in de dikke darm terecht komt daar niet zelf verteren omdat er geen amylase in de dikke darm geproduceerd wordt. Het zetmeel in de dikke darm wordt echter wel omgezet door micro-organismen. Elke bacteriesoort in de darm leeft van een bepaald soort energiebron in de voeding. Normaliter bevinden zich veel bacteriën in de darm die leven van cellulose en is er slechts een beperkte hoeveelheid bacteriën aanwezig die leven van zetmeel. Deze bacteriehuishouding is erg gevoelig voor veranderingen in de samenstelling van het rantsoen. Valt er een bepaalde voedingsbron weg of is er een plotselinge grote aanvoer van een andere voedingsbron, dan gaat de desbetreffende bacteriesoort respectievelijk dood of groeit sterk. Sterk groeiende bacteriën concurreren weer met andere soorten waardoor ook andere soorten afsterven. Stervende bacteriën produceren gifstoffen (toxinen) die gezondheidsproblemen kunnen opleveren voor het paard, zoals diarree, koliek en hoefbevangenheid. Wanneer er veel zetmeel voorhanden is, groeit de normaal beperkte populatie van zetmeel verterende bacteriën sterk. Bij het omzetten van zetmeel wordt veel melkzuur geproduceerd, maar dit wordt niet opgenomen door de darmwand maar hoopt zich op in de darmholte. Dit heeft tot gevolg dat er nog maar nauwelijks water aan de mest onttrokken wordt waardoor zogenaamde osmotische8 diarree ontstaat. Verder zorgt de ophoping van melkzuur voor een hogere zuurgraad in de dikke darm, waardoor cellulose verterende bacteriën nog meer afsterven. Dit veroorzaak koliek, maar de toxinen die hierbij vrij komen en door de darmwand in het bloed terecht komen, kunnen elders in het lichaam voor problemen zorgen, zoals hoefbevangenheid en overbelasting van de lever. Omdat de bacteriën die cellulose afbreken afsterven door grotere hoeveelheden zetmeel in de darm, kan het paard het ruwvoer wat opgenomen wordt niet meer voldoende verteren en niet alle nodige voedingsstoffen meer uit de voeding halen. Verder worden vitamine K en B rechtstreeks geproduceerd door de darmflora in de dikke darm. Een verstoring van de darmflora kan daardoor op den duur ook tot

8

Osmose is een proces waarbij een vloeistof, waarin stoffen zijn opgelost, door een zogenaamd halfdoorlatend membraan (in dit geval de darmwand) stroomt, dat wel de vloeistof doorlaat maar niet de opgeloste stoffen. De stromingsrichting van water bij osmose is van een hoge naar een lage concentratie water. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 73

vitamine- en mineralentekorten leiden, ook wanneer deze wel voldoende aanwezig zijn in het ruwvoer. 4.3.5 Suikers Enkelvoudige suikers als glucose, fructose en sucrose worden in maag en dunne darm via de darmwand rechtstreeks in het bloed opgenomen. Hierdoor stijgt de bloedsuikerspiegel in het lichaam. Deze stijging stimuleert het vrijkomen van het hormoon insuline. Insuline helpt bij het transport van glucose uit het bloed naar het lichaamsweefsel (zoals spieren), waardoor de glucosewaarde in het bloed daalt en daarmee de afgifte van insuline ook weer daalt (negatief feedbacksysteem). Zodra glucose in het lichaamsweefsel terecht is gekomen kan het omgezet worden in energie, of in glycogeen of vet voor energieopslag. De energie kan direct gebruikt worden of de opgeslagen energie kan op een later tijdstip worden aangesproken. Doordat suiker en zetmeel snel worden opgenomen in de dunne darm, kan de energie ook snel worden benut door het lichaam. Daarom leveren suiker en zetmeel een korte uitbarsting van energie in plaats van duurzame energie. Fructanen uit het gras worden, zoals in hoofdstuk 2 al uitgelegd, niet door het paard zelf verteerd, maar worden door het fermentatieproces van micro-organismen in de darm omgezet tot vluchtige vetzuren die opgenomen worden via de wand van de dikke darm en zo een bron van energie vormen. Deze omzetting en opname van fructanen – met uitzondering van korte fructaanketens (9) - zorgen daardoor ook niet voor een verhoging van het bloedsuikerspiegel en hebben daardoor geen invloed op de afgifte van insuline. De bacteriën die fructanen omzetten zijn echter andere bacteriën die cellulose omzetten. Het zijn dezelfde melkzuur producerende bacteriën die ook zetmeel omzetten. Fermentatie van fructanen kan daardoor het zelfde sneeuwbaleffect van gevolgen hebben als het omzetten van te veel zetmeel, waarbij de normale darmflora ernstig aangetast wordt en het milieu in de blinde en dikke darm verzuurt en ongeschikt wordt voor de cellulose omzettende bacteriën.


Pagina 74

4.4 Fysieke klachten door niet-soortspecifiek houden In de volgende paragrafen behandel ik een paar veelvoorkomende fysieke problemen die kunnen ontstaan wanneer bij het houden van paarden onvoldoende rekening gehouden wordt met hun fysiologie en natuurlijke behoeftes. Dit zijn zeker niet de enige klachten maar wel veelvoorkomende klachten die weer aanleiding kunnen zijn voor het ontstaan van nieuwe klachten. 4.4.1 Overgewicht Het monitoren van gewicht van een paard kan een eigenaar of stalmanager alert houden op mogelijke gezondheids- of voedingsproblemen. Het gewicht kan door verschillende factoren beïnvloed worden, zoals voedselinname, weer, beweging, stofwisselingsziekten als EMS, ziekte, gebitsproblemen, parasitaire infecties etc. Door de lichaamsconditie goed te monitoren kunnen problemen die de oorzaak zijn van over- of ondergewicht tijdig ondervangen worden en kwalijke gevolgen van over- of ondergewicht voorkomen worden. Om te bepalen of een paard op het juiste gewicht is, zijn er verschillende methodes. Uiteraard is wegen een optie, maar meeste mensen hebben zelden een weegschaal voor paarden tot hun beschikking. Met trailer en al op een weegbrug is een andere optie maar ook dit is vrij omslachtig en niet voor iedereen haalbaar. Een ander methode is het bepalen van het lichaamsgewicht, met behulp van een speciaal gewichtsmeetlint voor paarden waarbij de omvang van de romp gemeten wordt en direct op het meetlint het bijbehorende gewicht afgelezen kan worden. Ook kan met behulp van een meetlint en verschillende formules het gewicht van een paard berekend worden. De volgende twee formules kunnen hiervoor gebruikt worden: (borstomvang in cm)2 x (lichaamslengte in cm) : 11900 = gewicht in kg. Voorbeeld: borstomvang 170cm, lengte 210cm ((170x170)x210) : 11900 = 510 kg (soms wordt het getal 11877 gebruikt i.p.v. 11900) Een andere formule is: ((borstomvang in cm x 4,3) + (schofthoogte in cm x 3))- 785 kg = gewicht in kg. Voorbeeld: borstomvang 185 cm, schofthoogte 168 cm. ((185 x 4,3) + (168 x 3)) - 785 kg795,5 + 504 = 1299,5 - 785 kg = 514,5 kg Een nadeel van deze methodes is dat het een grove benadering is van het gewicht van een paard. De formule gaat van gemiddelden uit en houdt geen rekening met Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 75

het ras of lichaamstype van het paard. Je bepaalt dus alleen grofweg het gewicht maar niet of dat ook het goede gewicht is voor het betreffende paard. Een goede en objectieve manier om iets meer over de lichaamsconditie van een paard te zeggen is de Body Condition Score (BCS) Daarbij kijk je naar de afzetting van vet op bepaalde lichaamsdelen van het paard en geef je daar punten voor. Er zijn verschillende varianten van deze methode, een veelgebruikte is die van Henneke (e.a.), ontwikkeld aan de universiteit van Texas (8). De BCS van Henneke is toepasbaar voor verschillende rassen en onafhankelijk van bespiering of conditie. Het paard moet wel volgroeid zijn. Bij het Henneke systeem wordt het lichaam van het paard op 6 lichaamsdelen beoordeeld met een score van 1 tot 9. Daarna wordt hier een gemiddelde van genomen en dat bepaalt de bodyscore van het paard. Tussen 5 en 7 is ideaal. De lichaamsdelen die beoordeeld worden zijn de volgende: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

lendenen ribben staartaanzet schoft nek schouders

Het juist beoordelen van de lichaamsconditie van een paard is een belangrijke vaardigheid en hulpmiddel bij het verantwoord voeren en in juiste conditie houden van paarden. Omdat overgewicht een belangrijke oorzaak kan zijn van o.a. gewrichtsproblemen, harten vaatziekten en insulineresistentie vind je op de volgende pagina de volledige Henneke BCS lijst.


Pagina 76

Omschrijvingen van de Body Condition Scores op de schaal van Henneke e.a. Score 1. Slecht

2. Erg dun

3. Dun

Omschrijving Extreem uitgemergeld; geen vetweefsel; ruggenwervels, ribben, staartaanzet en botten van de schoft, schouder en nek zijn zichtbaar Uitgemergeld; licht weefsel over de botten; ruggenwervels, ribben, staartaanzet en botten van schoft, schouders en nek zijn zichtbaar Lichte bedekking van vet over het lichaam. Individuele ruggenwervels en ribben niet meer visueel te onderscheiden; schoft, schouders en nek ogen niet overdreven dun Bovenkant van de wervelkolom en de contouren van de ribben zijn zichtbaar; staartaanzet is

4. Matig dun al dan niet zichtbaar, afhankelijk van het ras; schoft, schouders en nek ogen niet overdreven dun

5. Gemiddeld

6. Matig stevig

7. Stevig

Wervelkolom en ribben zijn niet zichtbaar, ribben echter wel te voelen; staartaanzet is sponsachtig; schoft, schouders en nek zijn afgerond en vloeiend Lichte geul over de wervelkolom; ribben en staartaanzet voelen sponzig aan; vetopslag langs de schoft en nek en achter de schouders Geul over de wervelkolom, ribben opgevuld met vet, staartaanzet sponzig; vetopslag langs schouders en nek en achter de schouders Duidelijke geul over de wervelkolom, ribben moeilijk te voelen, zacht vet omringt de

8. Dik

staartaanzet, vetopslag langs de schoft, achter de schouders en op de binnenkant van de dijen, nek is groot en dik

9. Extreem dik

Zeer duidelijke geul ove de wervelkolom, onregelmatige vetopslag op de ribben, opgezwollen vet op en rond staartaanzet, schoft, achter de schouders en op de nek, vet vult de flank en binnenkant van de dijen op

Het gemiddelde paard is het gezondst bij een BCS tussen 4 en 6. Paarden die moeilijk op gewicht te houden zijn of juist zeer sobere rassen moeten goed in de gaten gehouden worden omdat zij gevoelig zijn voor respectievelijk onder- of overgewicht. Merries met veulen kunnen tijdelijk lager scoren omdat lactatie veel energie kost en ze daarbij in conditie achteruit kunnen gaan. Een merrie met een lagere score dan 5 zal moeilijker drachtig worden, daarom wordt aangeraden om fokmerries op een score tussen 6 en 7 te houden. Hengsten leveren rond het dekseizoen vaak ook in op conditie. Ze zijn het gezondst Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 77

en meest reproductief rond met een BCS van 5 of 6. Om hem het hele dekseizoen op een gezond gewicht te kunnen houden is het dus aan te raden om een dekhengst aan het begin van het dekseizoen op een score van 6 of 7 te hebben. Wanneer een hengst een BCS van minder dan 3 of hoger dan 8 heeft, heeft dit nadelige gevolgen voor zijn reproductiviteit. Sportpaarden zullen gemiddeld een wat lagere BCS hebben omdat overgewicht nadelig werkt op uithoudingsvermogen en beweging. Echter, een te lage bodyscore is ook nadelig, vetreserves zijn nodig voor langdurige inspanning en paarden met een te lage bodyscore kunnen een te lage spiermassa hebben voor goede prestaties. Paarden die ook in de winter buiten staan moeten de winter in gaan met een BCS van 6 of 7. Op extreem koude dagen kunnen ze niet genoeg eten om te voldoen aan de energiebehoefte die nodig is om de lichaamstemperatuur te onderhouden, dus in de loop van de winter zullen ze in conditie achteruit gaan. Ook in het wild komt dit natuurlijk verschijnsel voor. Gedurende het voorjaar en zomer komen paarden aan van het voedingsrijkere jonge gras en de relatieve overdaad aan voedsel. Dit wordt deels opgeslagen in de vorm van lichaamsvet om in de koude winter als reserve te dienen, wanneer voedsel schaars is. Deze reserves worden niet alleen aangelegd doordat het paard meer eet dan hij nodig heeft. Het lichaam heeft hier ook een specifiek mechanisme voor waardoor meer vetreserves aangemaakt worden. De hypofyse maakt in het najaar extra ACTH aan, een hormoon wat de bijnieren aanstuurt voor de aanmaak van meer cortisol. Dit hormoon beïnvloed o.a. de suiker en vetstofwisseling en draagt daarmee o.a. bij aan vetopslag en vacht aanmaak ter voorbereiding op de winter. Dit gebeurd bij ieder paard van ongeveer van half augustus tot half november, bij paarden die gevoelig zijn voor overgewicht en/of insuline resistentie kan dit een rede zijn om het gewicht en voedselinname van het paard in deze periode extra goed in de gaten te houden. 4.4.2 Leaky Gut Syndrome Gezonde paardendarmen bevatten verschillende bacteriën die nodig zijn voor het kunnen verteren van het plantaardig materiaal waaruit het dieet van paarden bestaat. Dit samenleven van twee organismen waarbij beide partijen profijt hebben van dit samenleven, noemen we symbiose. Deze goede bacteriën zijn niet alleen belangrijk voor het verteren van het plantaardige voedsel, ze hebben een meervoudige functie in de darm. Ze vormen namelijk ook een beschermlaag voor het kwetsbare darmslijmvlies in de darm. Zowel de beschermende slijmvlieslaag als de darmflora die deze weer bedekt, vormen samen een bescherming van de darmwand tegen de inwerking van toxinen. Wanneer de goede darmflora aangetast wordt kunnen stoffen de slijmvlieslaag aantasten en krijgen foute bacteriën de ruimte om te groeien. Hierdoor valt de beschermende werking van beide lagen weg en raakt de darmwand zelf aangetast. Door de aantasting van toxinen ontstaan ontstekingen aan de darmwand waardoor de Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 78

darmwand meer doorlaatbaar wordt dan gewoonlijk, met grotere ruimten tussen de cellen van de darmwand dan normaal. Via een gezonde darmwand kunnen alleen zeer kleine deeltjes van elementaire voedingsstoffen in de bloedbaan worden opgenomen. Wanneer de darmwand door ontstekingen doorlaatbaarder wordt, kunnen door deze openingen bacteriën, schimmels, parasieten, grotere onverteerde voedseldeeltjes en afvalstoffen, die gewoonlijk niet in het bloed worden opgenomen, nu wel de bloedbaan bereiken. Hierdoor ontstaat er een zware belasting van het immuunsysteem en de lever. Wanneer stoffen die normaal niet in de bloedbaan terecht komen daar toch belanden zal het immuunsysteem gaan reageren door antistoffen aan te maken tegen deze ‘invasie’. Niet alleen antistoffen tegen bacteriën en andere ziekteverwekkers, maar het immuunsysteem zal ook antistoffen maken tegen de onverteerde voedseldeeltjes die normaal niet in die vorm in het bloed terecht komen. Hierdoor kan een paard voedselallergieën ontwikkelen. Normaal gesproken filtert de lever afvalstoffen uit het bloed en verwerkt die. Wanneer er door het Leaky Gut Syndrome veel meer afvalstoffen in de bloedbaan komen raakt de lever overbelast en in ernstiger gevallen kan dit zelfs leverschade opleveren. Een overbelastte lever kan het bloed niet meer voldoende zuiveren, waardoor afvalstoffen door het hele lichaam getransporteerd worden. Het lichaam zal eerst proberen deze op andere manieren – meestal via de huid – kwijt te raken. Deze uitscheiding via de huid leidt meestal tot huidklachten (jeuk, (zomer)eczeem, mok, puistjes, ontstekingen e.d.). Lukt ook uitscheiding via de huid niet of is dit niet voldoende om alle afvalstoffen kwijt te raken, dan wordt het opgeslagen elders in het lichaam. Dit veroorzaakt vaak ontstekingen zoals artritis (gewrichtsontstekingen) maar bijvoorbeeld ook hoefbevangenheid. Wanneer de darmflora die moet helpen bij het verteren van het voedsel aangetast raakt, gaat dit ook ten koste van de spijsvertering zelf. Cellulose in het voedsel kan onvoldoende afgebroken worden waardoor de spijsvertering nog verder achteruit gaat. Hierdoor raakt de darmflora nog verder aangetast en krijgen slechte bacteriën nog meer plek om te groeien. Doordat de slechte bacteriën de plek van de goede innemen kan de goede darmflora zich nog moeilijker herstellen en wordt het een vicieus proces wat moeilijk omkeerbaar is. Naast Leaky Gut Syndrome kunnen hierdoor op den duur voedingstekorten ontstaan, ondanks dat een paard wel de juiste voeding binnen krijgt maar niet alle voedingsstoffen uit de opgenomen voeding kan halen. Op deze manier ondermijnt een aangetaste darmflora de gezondheid van het paard op vele manieren die elkaar vaak ook in stand houden. Naast de al genoemde problemen kan Leaky Gut Syndrome mede oorzaak zijn van klachten zoals PPID, Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 79

Insuline Resistentie, endotoxemia (gifstoffen in het bloed), colitis (dikke darm ontsteking), prikkelbaar darm syndroom en veel andere ontstekingsziektes en autoimmuunziekten. Een gezonde darmflora is dus van groot belang voor het paard. De aantasting van de darmflora – en daarmee ook Leaky Gut Syndrome – kan door veel verschillende oorzaken ontstaan. Twee belangrijke oorzaken zijn medicijngebruik en slechte voeding. Antibiotica doden bacteriën, maar niet alleen de bacteriën die een probleem veroorzaken, ook de goede darmbacteriën. NSAID's (non-steroidal anti-inflammatory drugs) zijn ontstekingsremmende geneesmiddelen die niet behoren tot de groep van de corticosteroïden. Een ander woord hiervoor is prostaglandinesynthetaseremmers. Prostaglandines zijn een bepaald soort hormoon die o.a. de waarneming van pijn stimuleren, de lichaamstemperatuur verhogen en zorgen dat bloedvaten open gaan staan (roodheid bij een ontsteking). Prostaglandines zijn echter ook betrokken bij de opbouw van het slijmvlies in maag en darmen. Doordat NSAID's de vorming van prostaglandines remmen, wordt het slijmvlies steeds dunner en kan het gemakkelijk geïrriteerd raken, in de maag door maagzuur, in de darmen door toxinen en foute bacteriën. Helaas worden deze NSAID’s juist vaak ingezet bij darmontstekingen en werken ze daardoor vaak juist klachtonderhoudend Een andere belangrijke oorzaak is verkeerde voeding. Zoals in §4.3.4 en 4.3.5 al uitgelegd werd zijn te veel suiker en zetmeel belangrijke oorzaken van het ontstaan van Leaky Gut Syndroom omdat zij de darmflora in de dikke darm ernstig verstoren. In de reguliere veterinaire geneeskunde wordt Leaky Gut Syndrome nog niet uniform erkend als een bestaand probleem en oorzaak van heel veel klachten. Wel is bekend dat de darmflora erg belangrijk is voor de spijsvertering van het paard en dat beschadiging van die darmflora ernstige gevolgen heeft voor de spijsvertering van het paard. Belangrijkste aspect bij het genezen van LGS is een goed uitgebalanceerd dieet wat geschikt is voor paarden. Veel ruwvoer wat ze gedurende vele uren van de dag tot hun beschikking hebben, indien mogelijk ad libitum (vrij beschikbaar) maar anders de tijd tussen voedingen niet langer dan 4 uur. Wanneer krachtvoer gegeven moet worden moet dit in meerdere kleine voedingen verdeeld over de dag gegeven worden, waarbij suiker vermeden moet worden en bij voeren van graan liefst soorten met een zo laag mogelijk zetmeelgehalte. Verder is veel vrije beweging goed voor een goede darmwerking. De overbelastte lever kan ondersteund worden met leverondersteunende middelen of men kan een ontgiftingskuur overwegen. Om de darmflora te helpen herstellen kan overwogen worden probiotica te geven. Dit moet echter wel met beleid gebeuren en zeker niet in zeer ernstige gevallen van LGS. Wanneer de darmflora te ernstig is aangetast en de darm nog zeer doorlaatbaar is, zouden de bacteriën Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 80

rechtstreeks de bloedbaan in kunnen. Hoewel ze in de darm een gunstige werking hebben, kunnen ze, eenmaal in het bloed, ernstige problemen veroorzaken, tot bloedvergiftiging aan toe. 4.4.3. Maagzweer Onderzoeken hebben aangetoond dat maagzweren een veelvoorkomend probleem zijn. Grootschalige studies die werden uitgevoerd in Engeland en Amerika resulteerden in schrikbarende cijfers. Gebleken is dat 60 tot 93% van alle racepaarden maagzweren ontwikkelen, ongeacht hun leeftijd. In andere sporttakken worden percentages genoemd van 37 tot 60%. Maar ook paarden die alleen ingezet worden voor recreatieve doeleinden blijken maagzweren te ontwikkelen. Bij jonge veulen tot 6 maanden oud blijkt het percentage zelfs al rond 50% te liggen. Zoals in §2.3.1 in de anatomie van de maag al besproken is, bestaat de maag van het paard uit twee delen. Het onderste deel, wat een klierrijke wand heeft die naast maagsappen ook slijmvlies produceert, en het bovenste klierloze deel zonder beschermende slijmvlieslaag. De wand van het bovenste deel is eigenlijk een verlengde van de slokdarm en bedekt met een wat hardere witte verhoornde laag. De maag van het paard produceert – in tegenstelling tot bijvoorbeeld de mens permanent maagzuur. De maag is feitelijk alleen een soort doorgeefluik naar de dunne darm en heeft geen opslagcapaciteit. Het paard is er op gemaakt dat er de hele dag door aanvoer is van kleine hoeveelheden voedsel waardoor op zich op de bodem van de maag altijd een voedsellaag bevindt van ruwvoer. De maag is bijna nooit meer dan tweederde gevuld. Op deze manier blijft de zure inhoud altijd in het bodemgedeelte, waar het geen problemen veroorzaakt. Daarnaast absorbeert het aanwezige ruwvoer het maagzuur waardoor de zuurgraad in de maag daalt. Ook speeksel neutraliseert de zuurgraad, door kauwen wordt het speeksel geproduceerd. Meer kauwen betekent dus meer speeksel en een grotere neutraliserende werking. Maar wanneer de maagzuurhuishouding uit evenwicht wordt gebracht en de maagzuurproductie groter wordt dan de beschermende factoren, kan maagzuur in het bovenste, onbeschermde deel van de maag terecht komen. Dit kan het maagslijmvlies beschadigen en deze beschadigde plekken kunnen gaan ontsteken. Chronische ontstekingen beschadigen de maagwand steeds dieper wat kan resulteren in een maagzweer waarbij de ernst afhankelijk is van de grootte en diepte van de beschadiging en van de hoeveelheid beschadigingen. Een maagzweer kan zelfs een gat in de maagwand veroorzaken (vooral bij veulens) wat niet zelden dodelijk is. Maagzweren kunnen zich bevinden van de gehele maag tot in het eerste gedeelte van de darm aan toe, maar ze komen het meeste voor in het bovenste gedeelte van de maag. Enkele van de belangrijkste oorzaken van het ontstaan van maagzweren zijn voeding en voedingspatroon, stress en medicijngebruik. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 81

In voorgaande paragrafen is al besproken hoe het voeren van te weinig maaltijden of maaltijden die veel suiker en/of zetmeel bevatten bij kunnen dragen aan het ontstaan van maagzweren. Dat zo’n hoog percentage sportpaarden aan maagzweren blijken te lijden en juist deze paarden vaak maar enkele keren per dag geconcentreerd voedsel krijgen en doorgaans weinig ruwvoer bevestigt dit eigenlijk al. Bij te weinig voedingen per dag is er sprake van perioden dat het paard een lege mag heeft, terwijl de aanmaak van het maagzuur door blijft gaan. Dat kan tot een maagzweer leiden in het onderste gedeelte van de maag. Tevens mist de maag de beschermende laag voedsel op de bodem die het maagzuur tevens absorbeert en neutraliseert. Het erg zure maagzuur kan nu, vooral in geval van beweging (maar ook liggen), vrij eenvoudig in het bovenste gedeelte van de maag komen die niet beschermd is tegen maagzuur. Daarnaast is de voedselbrij die vanuit de maag de dikke darm in komt veel zuurder dan zou moeten en dat kan zweren in het eerste deel van de dunne darm veroorzaken. Bij geconcentreerd voer zonder dat het paard eerst ruwvoer heeft gehad ontbreekt ook de beschermende voedselbrij van ruwvoer op de bodem van de maag en kan de zure inhoud zich eenvoudig door de hele maag bewegen. Ook nu komt er dus een zure maaginhoud tegen de kwetsbare wand van het bovenste gedeelte van de maag. Omdat geconcentreerd voer (brokken of muesli) veel minder gekauwd hoeft te worden dan ruwvoer, wordt er veel minder speeksel aan gemaakt, wat de bufferende werking die het voedsel normaal heeft nog verder verminderd. Ook hierbij is de voedselbrij die in de dunne darm komt dus zuurder dan normaal, dus ook hierbij bestaat het risico op dunne darm zweren. De maag van het paard is relatief klein, 8 tot 15 liter en kan maximaal 2 kg krachtvoer bevatten. Wanneer grote maaltijden krachtvoer gevoerd worden of een paard maaltijden hooi krijgt die het in korte tijd verorbert, raakt de maag voor meer dan tweederde gevuld en komt de zure voedselbrij voorbij de margo plicatus. Ook nu komt er dus een zure maaginhoud tegen de kwetsbare wand van het bovenste gedeelte van de maag. Ook het werk en de training van (sport)paarden speelt een rol in het ontstaan van maagzweren. Maagzweren worden in belangrijke mate aangetroffen bij jonge paarden die intensief getraind worden. Stress is daarbij een belangrijke triggerende factor, maar ook het contact dat het maagzuur heeft met de verhoornde toplaag tijdens arbeid speelt daarin zeker een rol. Daar waar onder normale omstandigheden het niveau van de maaginhoud steeds onder de margo plicatus belijning blijft, is dat bij een paard in volle arbeid niet meer het geval. Door de beweging en verhoogde druk op de maag door spierspanning tijdens training, komt de zure maaginhoud in aanraking met het onbeschermde bovendeel. Als dat teveel gebeurt kan dat het ontstaan van maagzweren tot gevolg hebben.


Pagina 82

Zoals al genoemd is ook stress een belangrijke factor. De cortisol die aangemaakt wordt bij stress remt de bloedtoevoer naar de maag waardoor het maagslijmvlies minder gevoed wordt. Hierdoor wordt het maagslijmvlies bij langdurige stress dunner en daarmee gevoeliger voor de inwerking van het maagzuur. Tot slot kan, net zoals bij de mens, langdurig gebruik van NSAID’s maagzweren veroorzaken. Zoals in de vorige paragraaf al beschreven, remmen NSAID’s de aanmaak van prostaglandines, hormonen die betrokken zijn bij de opbouw van het slijmvlies in maag en darmen. Door remming van prostaglandines wordt minder slijmvlies aangemaakt, wat maakt dat deze op den duur dunner wordt en beschadigd raakt door het maagzuur. Veulens zijn extra gevoelig in de eerst paar maanden van hun leven. Al vanaf de leeftijd van 2 dagen produceren ze een aanzienlijke hoeveelheid maagzuur en hun maagzuur is relatief zuur. Wanneer veulens langere tijd liggen en daardoor minder vaak zogen ontstaat een nog lagere PH waarde. Dit zou er op duiden dat de moedermelk een zuurverlagende functie heeft en veulens die langere tijd niet zogen dus gevoeliger zijn voor maagzweren. Daarbij speelt het (te) vroege spenen en al op zeer jonge leeftijd uit vertrouwde omgeving halen van veulens ook een grote rol. Ten eerste veroorzaakt dit erg veel stress, wat op zichzelf al weer een verhoogd risico oplevert. Daarnaast worden deze veulens ter vervanging van de moedermelk al op zeer jonge leeftijd op krachtvoer gezet, wat, zoals al eerder beschreven, het ontstaan van maagzweren tot gevolg kan hebben. De symptomen van een maagzweer zijn vaak algemeen en vaag en niet specifiek voor een maagzweer, ze kunnen op veel problemen duiden. Daarnaast kunnen maagzweren secundair ontstaan als gevolg van een ander ziektebeeld, wat diagnose op basis van klinische symptomen nog lastiger maakt. Zo kan een dier wat bijvoorbeeld door pijnklachten als gevolg van een bacteriële infectie stoppen met eten, wat weer maagzweren tot gevolg kan hebben. Zowel chronische als acute maagbeschadigingen geven doorgaans pijnklachten. De intensiteit van de pijn lijkt echter zelden gerelateerd aan de ernst van de maagbeschadiging: kleine zweren zijn soms extreem pijnlijk, terwijl grote maagzweren soms zelfs asymptomatisch aanwezig zijn. Toch is er een aantal waarschuwingssignalen dat kan wijzen op de aanwezigheid van een maagzweer, waaronder: • verminderde eetlust of langzaam eten • overmatig speekselen • minder drinken • sloomheid • gewichtsverlies • doffe vacht • regelmatig terugkerende milde koliek Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 83

• tandenknarsen • diarree • extreem veel liggen • op de rug liggen (bij veulens) Een definitieve diagnose is echter alleen te stellen door middel van een gastroscopie, een kijkonderzoek met behulp van een endoscoop, een slang met een klein cameraatje aan het eind waarmee binnenkant van de slokdarm, maag en het eerste deel van de dunne darm bekeken kan worden. De gastroscopie is echter slechts een momentopname en maagzweren kunnen zich erg snel ontwikkelen. Dat op een bepaald moment geen maagzweren zichtbaar zijn wil dat niet zeggen dat ze er de volgende dag, of zelfs een paar uur later niet alsnog zijn Reguliere behandeling kan door middel van medicatie maar veel medicijnen die maagzuuraanmaak remmen of blokkeren werken bij paarden ontoereikend vanwege hun permanente aanmaak van maagzuur. Ook moeten veel van die medicijnen meerdere malen per dag toegediend worden om werkzaam te zijn, wat bij paarden meestal lastig toepasbaar is. Reguliere medicatie kan tijdelijk verlichting geven en bij al ontstane maagzweren de schade beperken, maar het blijft symptoombestrijding, ze nemen de oorzaak van het ontstaan van maagzweren niet weg. Genezing en voorkomen van maagzweren is daarom vooral gericht op wegnemen van de factoren die tot de maagzweren geleid hebben. Voeding kan een zeer belangrijk aspect daarbij zijn, voldoende ruwvoer wat goed over de dag verdeeld wordt is de beste manier om problemen te voorkomen en te genezen. Krachtvoer moet in meerdere kleine maaltijden per dag gegeven worden, liefst voorafgegaan door een ruwvoermaaltijd zodat er al voldoende speeksel aangemaakt is en er al een bufferende werking aanwezig is. Verder moet stress zo veel mogelijk vermeden worden. Bij veulens is het geleidelijk spenen over langere periode met zo min mogelijk stress belangrijk in het voorkomen van maagzweren. Bij sportpaarden kan het zinvol zijn om enige tijd voor de training een kleine hoeveelheid hooi of luzerne te voeren zodat het paard voedsel in de maag heeft die het maagzuur bindt en de maag beschermt. 4.4.4 Insuline resistentie Insuline is een hormoon dat in de alvleesklier gevormd wordt en een zeer belangrijke functie heeft bij de regulatie van de bloedsuikerspiegel. Het lichaam zet enkelvoudige suikers en zetmeel om in glucose en dit wordt via de darmwand van de dunne darm opgenomen in het bloed. De bloedsuikerspiegel stijgt en de alvleesklier reageert hierop door insuline af te geven aan het bloed. Dit komt terecht bij de cellen van de lichaamsweefsels zoals de spieren. Op de celwand van deze cellen zitten receptoren (ontvangers) die gevoelig zijn voor insuline. Zodra Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 84

insuline koppelt aan zo’n receptor neemt de cel de glucose uit het bloed op, om het daarna als brandstof te gebruiken om energie te leveren voor bijvoorbeeld beweging en om de algemene celfuncties mogelijk te maken. Als het glucose aanbod hoger is dan de energie die het lichaam op dat moment nodig heeft wordt het “ te veel” opgeslagen als glycogeen of als vet. Insuline zorgt er dus voor dat wanneer het suikergehalte in het bloed stijgt, dit weer genormaliseerd wordt door de opname van glucose door verschillende weefsels. Daarnaast heeft insuline als effect dat de vetopslag gestimuleerd wordt en de vetverbranding tegengegaan wordt. De afgifte van insuline wordt door een feedbacksysteem via de hypofyse (hormoonproducerend aanhangsel van de hersenen) gereguleerd. Via dit terugkoppelsysteem wordt de bloedsuikerspiegel in het bloed constant gemeten. Wanneer de bloedsuikerspiegel normaliseert zal de afgifte van insuline geremd worden. Wanneer door te veel aan insuline of een plotselinge vraag naar glucose in de spieren de bloedsuikerspiegel te laag wordt, moet opgeslagen glucose vrij gemaakt worden. De hypofyse geeft dan hormonen af aanzetten tot gluconeogenese, waarbij opgeslagen glycogeen en vet weer omgezet word in glucose. Bij insulineresistentie treedt er een verandering op van de insulinereceptoren van de celwand. De structuur van de celwand verandert, waardoor de insulinereceptoren veel minder goed reageren op de insuline. Hierdoor is er steeds meer insuline nodig om het glucose door de celwand heen te kunnen transporteren. In eerste instantie is insulineresistentie dus nog geen echte suikerziekte zoals vaak wordt gedacht. De alvleesklier functioneert nog steeds, maar maakt overuren om aan de grote behoefte aan insuline te kunnen voldoen. Duurt deze situatie te lang dan leidt dit tot EMS, maar tot die tijd is het proces nog tot op zekere hoogte terug te draaien. Gevoeligheid voor IR blijkt deels erfelijk. Rassen die gevoelig zijn voor IR (en EMS) zijn o.a. Welshpony’s, Shetlanders, IJslanders, New Forest, Dartmoor, Morgan, Paso, Fino, Arabier, Spaanse Mustang, Fjorden en in mindere mate Warmbloeden. In de meeste gevallen zijn het de zogenaamde ‘easy keepers‘ die extra gevoelig zijn omdat zij over het algemeen een extra efficiënte stofwisseling hebben Er is geen reguliere medicatie om insuline resistentie te genezen of compenseren. Omdat het een situatie in het lichaam is wat nog terug te draaien is, ligt de nadruk vooral op voorkomen en opheffen van situaties waarin het zich voordoet. Dat wil zeggen dat de hoeveelheid suiker in het bloed op een normaal niveau gehouden moet worden. Als we kijken naar de voedingsbehoefte van het paard betekent dit dat we de voeding suiker en zetmeel arm moeten houden. Dit doen we door zo min mogelijk krachtvoer en granen te voeren, daar waar dit nodig is in ieder geval ongemelasseerd voer te voeren. Zetmeelrijk voer kan het best in zo veel mogelijk kleine porties gevoerd worden om de glucosepiek zo laag mogelijk te houden. Verder is het belangrijk om voldoende ruwvoer te voeren wat geschikt is voor Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 85

paarden, dus stengelig ruw hooi met een laag suikergehalte. Ook dit moet zo veel mogelijk over het etmaal verdeeld worden om een zo gelijkmatig mogelijke suikerspiegel te houden en de maag en darmen continu gevuld te houden. Gras moet liefst vermeden worden, zeker zolang er sprake is van overgewicht en gevoeligheid voor hoefbevangenheid. Bij paarden met milde insuline resistentie is het vaak voldoende om dit tijdelijk te handhaven totdat overgewicht verdwenen is. Deze paarden kunnen daarna meestal wel weer beperkt op gras. Beweging is een andere belangrijke factor. Paarden die onvoldoende beweging krijgen verbruiken minder energie dan dat er binnen komt en dat is meestal het begin van het probleem. Een paard hoeft dan nog geen overgewicht te hebben, dat ontstaat vaak pas in een later stadium, maar door meer beweging verbruikt het paard meer energie en zal de opgenomen glucose verbruikt worden. Paarden die eenmaal overgewicht ontwikkeld hebben door te veel opslag van glucose zullen dit doorgaans alleen kwijt raken wanneer het lichaam actief aangezet wordt tot vrij maken van deze opgeslagen glucose door extra beweging. 4.4.5 Equine metabool syndrome Het Equine Metabool Syndrome (EMS) is eigenlijk een combinatie van insuline resistentie, overgewicht en/of lokale vetophopingen en (gevoeligheid voor) hoefbevangenheid. IR kan gezien worden als de acute fase van de ziekte, die nog vrij eenvoudig omkeerbaar is. Wanneer IR langer duurt wordt het probleem chronischer en komt het lichaam in een staat waarin de situatie moeilijker omkeerbaar is omdat het zichzelf in stand houdt. Klachten worden ernstiger en er ontstaan vervolgklachten als gevolg van de overbelasting van het systeem en op dat moment spreken we van EMS. Wanneer de opname van glucose door de insulineresistentie is veranderd, functioneert ook het terugkoppelingssysteem niet meer goed. Door het continu hoge insulinegehalte wat hierdoor ontstaat, blijft de opslag van glucose als vet in de cel ook doorgaan. Het systeem blijft als het ware steken in de ‘opslagstand’. Hierdoor ontstaat overgewicht maar bij EMS zijn vooral de vetophopingen langs de manenkam, rond de schouder en schoft, rond de staartaanzet, boven de ogen en bij de koker of uiers zeer kenmerkend. Wanneer er door bijvoorbeeld arbeid een verhoogde vraag naar glucose is in de spieren, komt de gluconeogenese, het omzettingsproces van glycogeen en vet naar glucose, ook veel te traag op gang. Bovendien kan het nieuw gevormde glucose heel moeilijk de spiercellen binnendringen door de trage werking van de insulinereceptoren. Het gevolg hiervan is traagheid en stijfheid in beweging. Vetweefsel is niet alleen maar opslag van energie voor later en isolatie tegen de kou, maar het is een orgaan dat een belangrijke functie heeft met betrekking tot het hormonale systeem en de stofwisseling. Vetweefsel maakt o.a. adipokinen aan. Dit zijn eiwitten die een signaalfunctie hebben voor andere cellen, vergelijkbaar met de Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 86

werking van hormonen.9 Ze beïnvloeden onder anderen de omzetting van glucose en insulineafgifte en het immuunsysteem en ontstekingsreacties. Bij overgewicht wordt de afgifte van deze eiwitten echter verstoord wat uiteindelijk tot insuline resistentie, verhoogde spierspanning en systemische ontstekingen kan leiden. Deze ontstekingsreacties ontstaan doordat het vetweefsel zowel ontstekingsbevorderende als ontstekingsremmende adipokinen uitscheidt. Uit onderzoek is gebleken dat bij overgewicht meer ontstekingsbevorderende en minder ontstekingsremmende adipokinen uitgescheiden worden, wat leidt tot ontsteking van het vetweefsel. Hierdoor raakt de afgifte van adipokinen nog verder verstoort en zo ontstaat vicieuze cirkel waarbij het gehele lichaam in een constante verhoogde staat van ontstekingsgevoeligheid blijft. Dit kan weer heel veel andere problemen tot gevolg hebben, zoals hoefbevangenheid en hoefzweren, huidklachten, darmontsteking, gewrichtsontstekingen, longklachten, allergieën, auto-immuunziekten, kanker en orgaanziektes. Naast voeding zijn er nog andere factoren die mee kunnen spelen bij het ontstaan of de in stand houding van EMS. Ten eerste is chronische stress een belangrijke factor. Bij stress wordt meer cortisol geproduceerd. Een van de effecten van cortisol is het stimuleren van de gluconeogenese. Bij een paard met EMS is de bloedsuikerspiegel al normaal tot hoog en moet insuline verder verhoogd worden om de bloedsuikerspiegel binnen de juiste waarden te houden. Het effect van cortisol is vrij langdurig waardoor het relatief lang duurt voordat de gluconeogenese weer genormaliseerd wordt, ondanks dat cortisol wellicht wel al weer tot normaalwaarden gezakt is. Daarnaast is cortisol een lichaamseigen corticosteroïde en corticosteroïden kunnen op zichzelf al oorzaak zijn van hoefbevangenheid (zie §4.4.6) Chronische stress kan ook een belangrijke oorzaak van magnesiumtekort zijn. Hoe meer stress, hoe meer magnesium wordt verbruikt, maar magnesiumtekort verhoogt ook de stressgevoeligheid omdat door het magnesiumtekort meer adrenaline vrij komt, waardoor het lichaam in een alerte staat blijft. Hoe meer adrenaline, hoe groter het verlies van magnesium en zo ontstaat een vicieuze cirkel. Magnesium speelt een belangrijke rol in het stabiliseren van de insulinereceptoren, het reguleren van ontstekingsprocessen in het onderhuidse vet en het stabiliseren van de celwand. Door uitputting van de bodem door intensieve landbouw zit er tegenwoordig weinig magnesium in het ruwvoer van paarden en bij een paard met stress wordt de voorraad nog sneller opgebruikt. Zo kan stress bij dragen aan het ontstaan en in stand houden van EMS.

9

Deze eiwitten heten cytokinen. Elk weefsel maakt z’n eigen soort cytokinen, adipose weefsel is een soort vetweefsel en maakt dus adipokinen. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 87

Een ander aspect wat een rol speelt bij EMS is de cyclus van de merrie. Geen hormoon werkt afzonderlijk, maar alle hormonen werken zeer nauw samen in een hormoonnetwerk. Disbalans van het ene hormoon heeft dus zeker gevolgen voor het ander. Voor vrouwelijke dieren is vooral de balans tussen oestrogeen, progesteron, cortisol en insuline belangrijk. Een langdurige verstoring van met name de oestrogeenspiegel heeft invloed op de cortisolafgifte en op die manier weer invloed hebben op het ontstaan en in stand houden van EMS. Dit werkt overigens ook vaak andersom: als een merrie erg insuline resistent is zal ze weinig tot geen hengstigheid laten zien. Een merrie die langdurig oestrogeenpreparaten toegediend krijgt zal door deze medicijnen insulineresistentie kunnen ontwikkelen. Een belangrijk orgaan met betrekking tot EMS is de lever. Insuline circuleert in het bloed en wordt door de lever uit het bloed gehaald en afgebroken. Zo wordt ervoor gezorgd dat insuline die eenmaal aan het bloed is afgegeven niet voor altijd effectief blijft. Ook andere hormonen, maar ook medicijnen, afvalstoffen uit voeding en endotoxinen worden zo uit het bloed gefilterd en afgebroken, maar hoe meer afvalstoffen en (endo)toxinen er in het bloed terecht komen, hoe zwaarder de lever belast raakt. Wanneer de lever overbelast raakt of beschadigd is kan het zijn dat deze insuline minder goed uit het bloed kan halen waardoor er meer insuline in het bloed blijft circuleren en dit verhoogd uiteindelijk de insulineresistentie. Paarden met EMS die overgewicht hebben kunnen ook een vetstapeling in de lever ontwikkelen wat schade aan de lever veroorzaakt. In sommige gevallen kan leververvetting op lange termijn een ontsteking van de lever veroorzaken. Dit beperkt de werkzaamheid van de lever in grote mate waardoor zo een vicieuze cirkel ontstaat. Omdat voeding en beweging de belangrijkste factoren zijn bij het ontstaan van EMS zijn dit ook de factoren die van belang zijn bij het voorkomen en/of managen van EMS. Ruim voldoende structuurrijk ruwvoer wat goed verdeeld over het etmaal gevoerd wordt is van groot belang voor een gezonde spijsvertering en stofwisseling. Wel moet de hoeveelheid met oog op overgewicht beperkt worden tot wat zij nodig hebben om op een normaal gewicht te komen en blijven, ad libitum is bij de meeste EMS-paarden niet mogelijk. Ook moet het ruwvoer laag in voedingswaarde zijn, met name het suikergehalte in het hooi moet zo laag mogelijk zijn. Dit betekent overigens niet dat het oud, stoffig overjarig hooi moet zijn. De kwaliteit van het hooi moet wel goed zijn om een gezonde darmflora in stand te kunnen houden. Laat gewonnen volgroeid en uitgebloeid hooi voldoet meestal aan deze criteria. Grazen moet zeker in het begin vermeden worden omdat op die manier oncontroleerbare hoeveelheden energie opgenomen kunnen worden. Daarnaast kan door diverse omstandigheden het suikergehalte in gras zo fluctueren dat het onverwacht snel voor problemen kan zorgen. Wanneer een paard met EMS eenmaal op een geschikt dieet staat, voldoende beweging krijgt, geen overgewicht meer heeft Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 88

en langere tijd stabiel is kan eventueel gekeken worden of (zeer) beperkt grazen weer mogelijk is. Dit is in veel gevallen, mits goed gemonitord en met beleid, wel weer mogelijk. Zetmeel- en suikerrijk voer moet zo veel mogelijk vermeden worden. Liefst helemaal niet (de meeste paarden hebben dit helemaal niet nodig) en als het toch nodig is, dan in meerdere kleine voedingen over het etmaal verdeeld zodat suikerpieken zo laag mogelijk blijven. Voorafgaand aan een zetmeel/suiker rijke maaltijd kan het best eerst ruwvoer gevoerd worden. Eventueel tekorten aan vitaminen en mineralen in het hooi kunnen door middel van een uitgebalanceerd supplement aangevuld worden, met name extra magnesium kan voor veel EMS paarden nodig zijn. Beweging is een vaak onderschatte factor bij het managen en voorkomen van EMS. Uiteraard kan een paard wat door EMS hoefbevangen is niet ‘aan het werk’ gezet worden maar zo veel mogelijk vrije beweging op een zachte ondergrond kan al helpen bij het overgewicht. Wanneer het fysiek mogelijk is blijft extra beweging de beste manier om overgewicht terug te dringen en te voorkomen en overtollige energie te verbranden. Dit moet wel langzaam opgebouwd worden om te snel afvallen te voorkomen. Wanneer een paard te snel afvalt kan hyperlipidemie of dieetziekte ontstaan. Hierbij wordt in te hoog tempo de eigen vetreserves aangesproken waardoor de vetstofwisseling verstoord wordt. Hierdoor komen er te veel vetten in het bloed. Als gevolg hiervan ontstaat een soort acute ‘vetvergiftiging’ waardoor het paard stopt met eten en drinken. Dit is een ernstige situatie die zelfs tot de dood kan leiden en dus voorkomen moet worden. Dit kan door het paard zeer geleidelijk te laten afvallen. Tot slot is ook het terugdringen van chronische stress een belangrijke factor, contact met soortgenoten en leven in groepsverband kunnen hier een belangrijke bijdrage toe leveren. Er bestaat wel reguliere medicatie voor paarden met EMS en deze wordt af en toe voorgeschreven wanneer ondanks dieetmaatregelen episodes van hoefbevangenheid blijven ontstaan. In meeste gevallen wordt dan levothyroxine-natrium gebruikt, een synthetisch schildklierhormoon waardoor de stofwisseling wordt versneld. Hierdoor wordt de gevoeligheid van de insulinereceptoren verhoogd zodat er meer suiker opgenomen kan worden in de cellen en zo verbrand kan worden. Een verhoogde stofwisseling draagt zo ook bij aan gewichtsverlies en wordt daarom toegediend aan paarden met EMS met veel overgewicht totdat het gewicht genormaliseerd is. Een ander middel, Metformin, wordt door paarden minder goed opgenomen en wordt nog onderzocht op lange termijn effect en veiligheid maar kan in sommige gevallen ook voorgeschreven worden. Toch is ook bij het gebruik van reguliere medicatie het managementprotocol de belangrijkste factor in het onder controle krijgen van EMS, medicatie kan alleen de acute fase wat sneller tot rust brengen. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 89

4.4.6 Hoefbevangenheid Al doet de naam anders vermoeden en zijn de ernstigste -of in elk geval duidelijksteuitingen in de hoeven te vinden, hoefbevangenheid is geen hoefziekte. Het is een manifestatie van problemen op één of meer plekken ergens anders in het paardenlichaam. Hoefbevangenheid kan veel verschillende oorzaken hebben maar onder anderen de darmen, bloedvaten en hormonale klieren zijn vaak betrokken bij het ontstaan van hoefbevangenheid. Ziektes die het hele lichaam betreffen worden systemische ziektes genoemd. Er is geen sprake van een simpel oorzaak-en-gevolg, maar van een wisselwerking tussen allerlei factoren. Vaak is er sprake van een onderliggende kwaal, afwijking, tekort of overschot waardoor hoefbevangenheid vaker of heftiger optreedt. Om te begrijpen wat hoefbevangenheid inhoudt is kennis van de opbouw van de hoef nodig, daarom volgt hieronder beknopt de anatomie van de paardenhoef.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.

strekpees kroonrand hoefwand lamellen (plaatjeslaag) witte lijn zool straal straalkussen hoefbeen (P3) hoefkatrol kroonbeen (P2) diepe buigpees kootbeen (P1)

A. B. C. D. E. F.

hoefwand (pijpjeshoorn) pigmentloze hoefwand dermale lamellen hoefbeen basaalmembraan epidermale lamellen


Pagina 90

De hoef bevat twee hele botten en een deel van het derde: het hoefbeen (P3), straalbeen en het onderste deel van het kroonbeen (P2). In rust wijst het hoefbeen in een lichte hoek naar beneden. Wanneer het gewicht van het paard op de voet rust komt de onderste rand van het hoefbeen parallel met de grond doordat het straalkussen aan de achterkant van de voet ingedrukt wordt. Het straalbeen (ook wel hoefkatrol genoemd) wat tussen de achterkant van het hoefbeen en het kroonbeen ligt vormt samen met de diepe buigpees, slijmbeurs, straalbeen-ligamenten en hoefgewrichtskapsel het hoefkatrolmechanisme. Dit mechanisme voorkomt dat de hoef naar voren toe omklapt en maakt buigen van de voet naar achteren mogelijk. De buigpees zit vast aan de onderkant van het hoefbeen en loopt als een kabel over de ‘katrol’, de achterkant van het straalbeen. Tussen de straal en het hoefbeen bevindt zich het straalkussen, ook wel digitale kussen genoemd. Het straalkussen past netjes in de uitsparing aan de onder- en achterkant van het hoefbeen. Het digitale kussen speelt een belangrijke rol in het hoefmechanisme en de schokabsorptie. Aan de achterkant in de hoef zit kraakbeen, dit loopt onder de kroonrand (de rand die de overgang van hoef naar been vormt) door en strekt binnenin de hoef verder uit naar voren en naar achteren tot onder de hoefbal. Zo is de voorste helft van de interne structuur van de hoef hard is(bot) en het achterste deel zacht (kraakbeen met daaronder straalkussen). Het bloed komt de hoef binnen via twee slagaders aan weerszijden van het onderbeen. De slagaders vertakken zich tussen het hoefgewricht en de diepe buig pees en gaan van daar onder het hoefbeen door. De aftakkingen van deze bloedtoevoer komen door kleine gaatjes in het hoefbeen weer naar buiten en vertakken zich daar in een fijnmazig netwerk in het sterk doorbloede hoeflederhuid (corium). Alle gevoelige delen van de interne hoefstructuur zijn verpakt in verschillende soorten hoeflederhuid (corium). Corium is een bijzonder soort bindweefsel dat een grote hoeveelheid bloedvaten en zenuwen bevat. Het is ongeveer 6 mm dik en produceert gespecialiseerde epidermis of opperhuid. Vanuit het zoolcorium groeit zoolweefsel dat rijk is aan keratine, het straalcorium produceert nieuw straalmateriaal. De kroonrand bevat corium dat gepigmenteerde hoefwand aanmaakt. Het corium van de hoefwand maakt hoefwandmateriaal aan zonder pigment (waterlijn). Deze verschillende soorten epidermis vormen gezamenlijk de hoefcapsule. Het corium van de kroonrand, zool en straal zijn bekleed met puntige sprietjes: de papillen. De papillen maken hoorncellen aan die, als ze afsterven, het tussenhoorn vormen. Het nieuwere hoorn duwt het oudere hoorn verder naar beneden. In het hoorn laat elke papil een afdruk na dat daardoor een pijpje vormt. Je kunt de pijpjes met het blote oog waarnemen als de verticale lijntjes aan de buitenkant van de hoefwand, vandaar de naam ‘pijpjeshoorn’. Ook de uiteinden van de zoolhoornpijpjes Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 91

kun je herkennen als de stippeltjes structuur onderop de zool. Het dermis dat in de hoefcapule het hoefbeen en hoefkraakbeen bedekt, is bekleed met dermale lamellen; een ribbelachtige lederhuid die er voor zorgt dat de hoefwand heel goed vast blijft zitten aan de voet maar toch naar beneden kan groeien. De hoefwand bevat aan de binnenkant epidermale lamellen. De epidermale lamellen en de dermale lamellen passen perfect in elkaar en zorgen voor een sterke verbinding die te vergelijken is met klittenband. Deze verbinding wordt plaatjeslaag genoemd. Elke hoef heeft ongeveer 500 tot 600 primaire lamellen die elk voorzien zijn van ‘zijtakjes’, 150 tot 200 secundaire lamellen. Dit zorgt voor een sterke vergroting van het oppervlak waardoor een zeer sterke verbinding tussen de voet en de hoefcapsule ontstaat. Als de hoefwand naar beneden groeit zijn er ter hoogte van de zool geen dermale lamellen meer voor de epidermale lamellen om zich aan vast te hechten. Aan het uiteinde van de dermale lamellen bevinden zich de terminale papillen die een zacht type goudgeel hoorn aanmaken dat tussen de epidermale lamellen wordt geperst. Op deze manier is de hoefwand aan de zool verbonden. De witte lijn die we zien aan de onderkant van de hoef, rondom de omtrek van de zool, is dan ook eigenlijk niet wit maar schoon gevijld is het goudgeel met de uiteinden van de epidermale lamellen van de hoefwand zichtbaar als kleine streepjes. Bij hoefbevangenheid ontstaan ontstekingen in de verbinding tussen de epidermale en dermale lamellen. De ontsteking in de hoef gaat gepaard met een zwelling die veel druk en pijn veroorzaakt. Wanneer de verbinding tussen de lamellen door de ontstekingen en zwelling verzwakt, kan het hoefbeen – mede door de trekkracht van de diepe buigpees - gaan kantelen in de hoefcapule en tegen de zool drukken. In het ergste geval kan het er zelfs doorheen steken.

Paarden kunnen aan alle hoeven bevangenheid hebben, maar meestal gaat het om de voorvoeten waar 3/5 van het gewicht van een paard op rust. In zeer ernstige gevallen van hoefbevangenheid kan niet alleen de hoefwand deels los raken maar zelfs de gehele capsule inclusief zool. Men spreekt dan van complete ontschoening.


Pagina 92

De symptomen van hoefbevangenheid zijn vooral symptomen van pijn en kunnen als volgt in ernst variëren: 1. geen merkbare pijn/kreupelheid maar aanwijzingen voor laminaire schade zoals afwijkende hoefvorm, hoefringen en/of uitgerekte witte lijn zijn zichtbaar. Dit zijn met name kenmerken van chronische hoefbevangenheid. 2. milde klinische hoefbevangenheid waarbij het paard een verkorte gang laat zien of ‘op eieren loopt’ op harde of stenen ondergrond en moeite heeft met kort draaien maar die normaal lijkt op zachte ondergrond en in rechte lijnen 3. onwillig om te lopen of voeten op te tillen, gewicht van voet naar voet wisselend, sterke digitale pols, licht verhoogde hartslag en ademhaling, waarschijnlijk nog wel etend 4. totale weigering om te bewegen of voeten op te tillen, veel liggen, hartslag kan boven de 80 spm zijn en ademhaling boven 60 spm, zweten, spieren zeer hard gespannen, verhoogde waardes bij leverfunctietest kunnen voorkomen (deze verhoogde waardes kunnen duiden op spierschade). Temperatuur is gewoonlijk normaal, tenzij het SIRS-hoefbevangenheid betreft. Bij een dier wat door ernstige pijn niet eet en drinkt moet gewaakt worden voor uitdroging en verstoppingskoliek. De verandering van stand van om de aangedane voeten te ontlasten wordt, met name in de ernstiger gevallen, vaak waargenomen maar de manier van staan hangt mede af van de schade en welke voeten aangedaan zijn (een, meerdere of allemaal). De meest ‘typische’ stand is die waarbij de voorbenen naar voren gestoken staan, de achterbenen naar voren onder het lichaam het gewicht zo veel mogelijk op de achterbenen en achterkant van de voorbenen. Op deze manier worden de voorvoeten ontlast. Maar ook alle benen schuin onder het lichaam, alleen voor of achter benen schuin onder het lichaam en zelfs gewoon normaal rechte stand komt voor (het laatste is gebruikelijk wanneer alle vier de voeten aangedaan zijn). De oorzaken van hoefbevangenheid vallen in 3 categorieën. •SIRS-Systemic Inflammatory Response Syndrome (& fructaan/zetmeel overload) Er is lang gezegd dat hoefbevangenheid geassocieerd kan worden met sepsis, een ernstige ontstekingsreactie van het hele lichaam als reactie op een infectie. Sepsis en SIRS werd door dierenartsen vaak door elkaar gebruikt maar eigenlijk is sepsis niet de juiste term is als het om hoefbevangenheid gaat. Bij sepsis is er sprake van een bacteriële infectie. Bij SIRS Bij SIRS is er sprake van een ontstekingsreactie door het hele lichaam, waarbij het woord ‘systemisch’ al aan geeft dat de ontstekingsreactie verschillende lichaamssystemen (bijv. organen, weefsels) aan tast. Er hoeft echter geen sprake te zijn van een bacteriële infectie. SIRS + bacteriële infectie = sepsis, maar alleen SIRS kan al verantwoordelijk zijn voor ontstekingen die tot laminaire schade in de voet leiden. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 93

Dit betekent dat, hoewel de focus vaak op de voet ligt, er veel meer gaande is in een paard wat aan SIRS lijdt. Onderzoek heeft aangetoond dat subklinische (nog niet waarneembare) ontstekingsreacties al aan te tonen zijn in lever, longen en nieren, voor het begin van waarneembare hoefbevangenheid. Wanneer SIRS-hoefbevangenheid volgt op een secundaire bacteriële infectie bij longontsteking, ontsteking van de dunne of dikke darm of baarmoederontsteking (hoefbevangenheid is een veel voorkomende complicatie bij merries van wie na de bevalling de placenta niet of niet volledig uitgedreven wordt), dan is de link met een bacteriële infectie (en dus sepsis) duidelijk. SIRS-geassocieerde hoefbevangenheid kan echter ook ontstaan door ontstekingsreacties door endotoxinen die ontstaan door te veel zetmeel of fructaan of verzuring van de dikke darm, waardoor de darmflora afsterft en melkzuurproducerende bacteriën de darm infesteren en aantasten. De endotoxinen die vrij komen bij het afsterven van de darmflora veroorzaken ontstekingsreacties in het gehele lichaam zonder dat er sprake is van een bacteriële infectie. Bij het behandelen van een SIRS-gerelateerde hoefbevangenheid is het dan ook van cruciaal belang om eerst de oorspronkelijke ontstekingsoorzaak te behandelen. Het is gebleken dat sterk koelen van de aangedane voet(en) goed helpt bij het stoppen van de ontstekingsreactie in de voet van paarden met SIRS. •SLL – Supporting Limb Laminitis Wanneer een paard lijdt aan een langdurige ernstige kreupelheid waarbij geen gewicht op het kreupele been gedragen wordt, kan dit leiden tot hoefbevangenheid in het andere been. Dit zien we vooral wanneer een paard bijvoorbeeld door operatie of breuk een van de benen moet ontlasten. Meestal raakt dan het andere been van het paar aangedaan (dus bij een probleem aan het ene voorbeen raakt het andere voorbeen aangetast door hoefbevangenheid). Zeker bij de voorbenen, die het meeste gewicht dragen, is dit een reëel risico. Mechanische overbelasting speelt hierbij een belangrijke rol, maar hoe kan het dat een hoef die ontworpen is voor enorme krachten toch bezwijkt bij simpel stilstaan. De hoefwand en de verbinding tussen dermale en epidermale lamellen is sterk genoeg om bij galop zonder enige schade krachten van minstens 3 keer het lichaamsgewicht van het paard te weerstaan. Een factor die hierbij een rol speelt is het hoefmechanisme. Onderzoek heeft aangetoond dat op het moment dat de hoef volledig belast wordt, de bloedvaatjes in de laminaire dermis grotendeels of zelfs volledig leeg gedrukt worden. Dit veroorzaakt de stuwende werking die voor doorbloeding van de voet zorgt. Bij grote belasting worden ook op andere niveaus bloedvaten in de voet afgesloten, waardoor onder de kroonrand de doorbloeding nagenoeg weg valt. De verticale belasting die hiervoor nodig was, was slechts een fractie van het lichaamsgewicht. (14) Dit zijn normale mechanismen die bedoeld zijn om te compenseren voor het gebrek Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 94

aan kleppen in de aderen en de enorme hydraulische druk die in de hoef kan ontstaan tijdens piekbelasting. Maar het is wel de bedoeling dat dit mechanisme met grote regelmaat onderbroken wordt, zodat de bloedstroom wordt hersteld. Normaal duurt dit afsluitende effect minder dan een minuut, observaties tonen aan dat zelfs in rust paarden 1 tot 5 keer per minuut hun gewicht van de ene op de andere voet verplaatsen. Er ontstaan echter problemen wanneer een systeem wat gemaakt is voor veel beweging ineens ‘op rust’ komt met een meer dan normale belasting van de ledematen. Doorbloeding valt weg waardoor het basale membraan kan beschadigen of zelf kan gaan afsterven. Dit membraan is ononderbroken laag bindweefsel die de verbinding tussen de epidermische en dermische lamellen in stand houdt en wanneer dat beschadigd raakt of (deels) afsterft, verzwakt dat de verbinding tussen de lamellen wat een vorm van mechanische hoefbevangenheid tot gevolg heeft. Daarnaast is voor de integriteit van de verbinding van de lamellen met het membraan een constante toevoer van glucose en zuurstof nodig wat bij een onderbroken bloedtoevoer ook stagneert. Dat slechts tussen 10 en 20% van de dieren, die risico lopen op SLL, het daadwerkelijk ontwikkeld geeft wel aan dat er meer factoren een rol spelen. Hoefkwaliteit en vorm van de hoef lijken factoren die meespelen maar de belangrijkste factor blijkt beweging. Wanneer een dier toch in staat is om, al is het maar kort of slechts deels, gewicht te verplaatsen van de gezonde voet naar de gekwetste voet, dan wordt het risico op SLL sterk teruggedrongen. Zelfs het licht veranderen van de stand van de gezonde, belastte voet kan de bloedtoevoer al herstellen, volledig ontlasten is niet noodzakelijk. •Endocrien10 probleem met als gevolg insuline resistentie Geschat wordt dat 90% van alle gevallen van hoefbevangenheid veroorzaakt worden door een endocrien probleem, te weten EMS of PPID. Gras-gerelateerde hoefbevangenheid is hierbij het gevolg van een endocriene verstoring waarbij paarden een abnormale insulinereactie hebben op de suikers in het gras. PPID is een storing in de hormoonafgifte in het hersenaanhangsel (hypofyse) van een paard. Omdat dit een degeneratieve ziekte is behandel ik deze verder niet in deze scriptie, maar de processen die bij PPID voor hoefbevangenheid kunnen zorgen zijn vergelijkbaar met die van EMS. Ook bij PPID is er sprake van hyperinsulinemie en/of insuline resistentie. Het gebruik van corticosteroïden is ook betrokken bij het veroorzaken of verslechteren van hoefbevangenheid, met name bij paarden die al gevoelig zijn voor het ontwikkelen van hoefbevangenheid (en dus vermoedelijk al een onderliggende endocrinopathie11 hebben).

10 11

Het endocrien systeem of hormoonstelsel bestaat uit een aantal klieren die hormonen afscheiden Ziekte veroorzaakt door verkeerde werking van een of meer hormoonproducerende klieren.


Pagina 95

Bij EMS zijn een aantal factoren die afzonderlijk van elkaar de kans op hoefbevangenheid kunnen vergroten. Gecombineerd maakt dat een paard met EMS een sterk vergrote kans heeft op hoefbevangenheid. Omdat EMS een langzaam opgebouwd, chronisch proces is, is de hoefbevangenheid bij EMS meestal geen heel acuut proces maar een chronische vorm van hoefbevangenheid. Er zijn drie belangrijke factoren die bijdragen aan het ontstaan van hoefbevangenheid bij EMS, te weten een verstoord metabolisme van glucose en vetten, vaatfunctie en ontstekingsfactoren. Door verstoorde insuline afgifte en glucose opname raakt de glucoseafgifte in de voet – die noodzakelijk is voor de integriteit van het basaalmembraan – verstoord. Hierdoor kan de verbinding tussen de lamellen verstoord raken. Daarnaast is het vetmetabolisme verstoord waardoor vervetting van aderen optreedt. In de sterk doorbloede voet met een zeer dicht netwerk van heel fijne adertjes heeft deze vervetting vaak grote gevolgen, doordat de kleine haarvaatjes dichtslibben. Verminderde doorbloeding is het gevolg, wat ook weer de integriteit van de verbinding tussen de lamellen aantast. Insuline speelt ook een rol bij de verwijding en vernauwing van bloedvaten. Bij verminderde gevoeligheid voor insuline zijn de vaatverwijdende effecten van insuline verstoord of afwezig, maar de vaatvernauwende effecten ervan niet. Dit beïnvloed op zijn beurt ook weer de glucoseafgifte. Wanneer door vervetting de aderen al vernauwd zijn zal deze vaatvernauwing de effecten hiervan nog versterken en zullen aderen volledig afgesloten raken. Tenslotte was in de vorige paragraaf al besproken hoe het gehele lichaam van een paard met EMS in een constante verhoogde staat van ontstekingsgevoeligheid is wat ook de kans op ontstekingen in de voet verhoogt. Bij de behandeling van hoefbevangenheid is het belangrijk naar de oorzaak te kijken. Hoefbevangenheid na baarmoederontsteking of beenoperatie is iets anders dan hoefbevangenheid als gevolg van EMS. Een merrie die aan de placenta is blijven staan en daardoor hoefbevangenheid heeft ontwikkeld hoeft niet op een strikt dieet. Door te begrijpen welk proces er aan de hoefbevangenheid vooraf is gegaan kan een doelmatige behandeling ingezet worden en maatregelen getroffen worden om herhaling te voorkomen. Bij acute hoefbevangenheid moet behandeling in eerste instantie gericht zijn op pijnbestrijding. Het paard moet als eerste op diepe, ondersteunende ondergrond gezet worden zoals zand, dik zaagsel of zelfs een diepe laag fijn rond grind kan hiervoor dienen. Wanneer de bedding niet voldoende ondersteuning en tegendruk geeft kan dit met speciaal therapeutisch vulmateriaal, piepschuim, hoefschoenen of zoolpads gecreëerd worden. Koelen van de voet kan de ontsteking remmen en de pijn tijdelijk wegnemen. Het paard in diepe natte modder zetten is dan ook een veel toegepaste methode. Bij reguliere behandeling worden vaak pijnstillers en stollingsremmers toegediend en therapeutisch hoefbeslag aangebracht. De meningen zijn hierover sterk verdeeld. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 96

Door experts wordt aangeraden pijnbestrijding zo kort als mogelijk is toe te passen en andere medicatie te vermijden. Doordat geneesmiddelen de lever extra belasten met toxinen kunnen ze invloed hebben op het ontstaan en in stand houden van hoefbevangenheid. Ook het aanbrengen van therapeutisch beslag wordt betwist. In veel gevallen van lichte rotatie van het hoefbeen is het voldoende om het paard op zachte ondergrond te houden en door middel van regelmatig en juist bekappen de rotatie van het hoefbeen ongedaan te maken. Wanneer het hoefbeen ook gezakt is of dusdanig geroteerd dat het door de zool dreigt te breken, kan tijdelijk therapeutisch beslag nodig of wenselijk zijn ter verlichting van de pijn. In veel gevallen van chronische hoefbevangenheid is er ook sprake van een dunne zool welke kwetsbaar is voor puncties en kneuzingen. Ook dan kan tijdelijk therapeutisch beslag een oplossing zijn. Het toepassen van beslag hangt af van individuele situaties, maar omdat door hoefbeslag het hoefmechanisme volledig geblokkeerd wordt, zou toepassen hiervan tot een minimum beperkt moeten worden. Zo kort mogelijk en alleen wanneer er echt geen andere oplossing is. In veel gevallen is het aanbrengen van een tijdelijk verband, hoefschoen of opvulling van de zool met speciaal therapeutisch materiaal een goed alternatief waardoor het hoefmechanisme in stand gehouden kan worden. Dit hoefmechanisme in van cruciaal belang voor de doorbloeding en daarmee het herstel van de voet. Met het wegnemen van de oorzaak, juist management van de omstandigheden en de juiste hoefverzorging waarbij de rotatie zo snel als de situatie dit toe laat terug gedraaid wordt, is volledig herstel van hoefbevangenheid mogelijk.


Pagina 97

5 Homeopathie In dit hoofdstuk geef ik uitleg over homeopathie in het algemeen, de homeopathische kijk op gezondheid en ziekte en de ziekteklassificatie. Daarnaast behandel ik de belangrijkste middelen die gebruikt worden bij het behandelen van klachten die kunnen ontstaan door het niet-soortspecifiek houden van paarden.


Pagina 98

5.1 Geschiedenis In onderstaande paragrafen bespreek ik kort het leven van Samuel Hahnemann, de grondlegger van de homeopathie en het tot stand komen van zijn boeken die nu nog altijd de basis vormen van de klassieke homeopathie. 5.1.1 “Aude sapere” De Griekse geleerde Hippocrates, die leefde van 470 tot 377 voor Christus, wordt gezien als de grondlegger van de moderne geneeskunde. Hij hanteerde twee belangrijke stellingen: - De klachten van de zieke worden genezen door middelen met een tegengestelde werking. Deze gedachte vinden we terug in de moderne reguliere geneeswijze. - De ziektetoestand wordt genezen door middelen die op de ziekte gelijkende verschijnselen oproepen. Dit is het gelijkheidsbeginsel dat het uitgangspunt is van de homeopathie. Eeuwen later had de arts en alchemist Paracelsus (1493-1541) dezelfde gedachte. Paracelsus zag ziekte als een tekortschieten van de levenskracht. Hij noemde deze levenskracht de “archaeus”, dat wat bij ziekte de vorm herstelt. Toen hij de giftige werking van arsenicum onderzocht, bleek dat hij ziekteverschijnselen die lijken op de symptomen van een arsenicumvergiftiging kon genezen met een kleine dosis arsenicum. Dit komt overeen met het gelijkheidsbeginsel van de homeopathie Christian Friedrich Samuel Hahnemann wordt op 10 april 1755 in het Saksische plaatsje Meissen als zoon van een porseleinschilder geboren. Het gezin is arm maar gelukkig onderkent zijn meester op school Samuels talenten en hij zorgt ervoor dat Samuel een vrijplaats krijgt op het gymnasium van klooster St. Afra in Meissen. Door school en zijn vader wordt hij gestimuleerd altijd zelf te blijven nadenken en niets zomaar klakkeloos aan te nemen. In 1775 sluit Samuel de middelbare school af en gaat hij geneeskunde studeren in Leipzig. Hij beheerste inmiddels 5 vreemde talen en voorzag in zijn eigen levensonderhoud door het vertalen van boeken en het geven van Franse en Duitse lessen. Hij kan zich echter niet verenigen met louter theoretisch onderwijs en gaat in 1777 naar Wenen. Uiteindelijk verkiest hij alsnog de Universiteit van Erlangen en daar studeerde Hahnemann in 1779 met lof af en begint een praktijk in Hettstädt in Saksen. Om zijn kennis van chemie en farmacologie te verruimen trekt hij in 1781 naar Dessau, naar het laboratorium van apotheker Häseler. Hij trouwt met diens stiefdochter Henriëtte Küchler en vestigt zich met haar als gemeentearts in Gommern. Maar in 1784 geeft hij zijn praktijk weer op wegens onvrede met de resultaten van de toegepaste behandelingen, waardoor vaak ernstiger klachten dan de oorspronkelijke ontstaan. Hahnemann voorziet in het levensonderhoud van zijn gezin door net als vroeger chemische en medische werken te vertalen. Alles wat hij vertaalt voorziet hij van Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 99

kritische kanttekeningen en commentaar. In 1790 vertaalt hij de Materia Medica van de Schotse geleerde professor William Cullen: “A Treatise on the Materia Medica“. In dit werk claimde Cullen dat de Kininebomen in Peru een effectief middel bleek te zijn tegen malaria, vanwege de samentrekkende werking van de boomschors, de kininebast. Hahnemann vond deze verklaring zeer onbevredigend en op zoek naar een betere verklaring besloot hij het middel kinabast op zichzelf uit te testen. Hij ontwikkelde symptomen van malaria maar zodra hij stopte met het middel in te nemen verdwenen de symptomen. Dit was een heel opmerkelijke ontdekking: nadat een gezond persoon een geneesmiddel tegen malaria inneemt, krijgt hij gedurende enkele uren malariasymptomen! De vraag die Hahnemann hierna stelde was, of dit een eenmalige toevallige gebeurtenis was, of dat dit ook voor andere geneesmiddelen12 zou gelden. Om op deze vraag een antwoord te vinden begon Hahnemann in eerste instantie allerlei stoffen op zichzelf uit te proberen. Later werd bij deze experimenten een groot aantal proefpersonen, waaronder zijn eigen gezin, ingeschakeld. Zo verzamelde hij van een groot aantal middelen alle symptomen die ze bij een gezond persoon konden veroorzaken. Hij begon mensen met bepaalde klachten te behandelen door ze de middelen te geven die deze klachten veroorzaakten. En het werkte! De symptomen van zijn patiënten werden genezen door middelen die soortgelijke symptomen veroorzaakten bij gezonde proefpersonen. Zo ontdekte hij het basisprincipe in de homeopathie: ‘het gelijkende geneest het gelijke’ . Of in het Latijn: similia similibus curentur, kortweg ‘de similiaregel’. Bij het behandelen van zijn patiënten merkte Hahnemann dat de behandeling het meest succesvol was als hij alle verschijnselen, dus ook de emotionele en mentale karakteristieken van de patiënt, met zijn kennis van de geneesmiddelen vergeleek. Niet een enkel symptoom moest behandeld worden, maar de hele mens. De werking van de geneesmiddelen was echter vaak nog veel te grof en leidde soms tot heftige verslechtering van klachten. Hahnemann loste dit probleem op door het op een systematische manier verdunnen en schudden van de stof. Dit bleek de sleutel te zijn voor het succes. In hoge mate verdunde stoffen bleken minder verslechteringen te veroorzaken terwijl ze juist in geneeskracht toe namen. Hahnemann boekte al snel veel succes met zijn methode; hij deed in de loop van de jaren 1790-1820 onnoemelijk veel ontdekkingen en verwierf daarmee zowel vele tegenstanders als volgers. Hij verzamelt met zijn proeven een schat aan informatie over de werking van talloze plantaardige, minerale en dierlijke stoffen op de gezonde en de zieke mens. Dit resulteert in zes banden met zijn geneesmiddelenprovings, de "Reine Arzneimittellehre", die nu nog wordt uitgegeven als de Materia Medica Pura.

12

De term ‘geneesmiddelen’ slaat hier op de in die tijd gebruikte - voornamelijk plantaardige geneesmiddelen. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 100

5.1.2 Organon en Chronische ziekten In 1805 verschijnt "Die Heilkunde der Erfahrung", de voorloper van het Organon, de eerste druk van het Organon verschijnt in 1810. Hierin heeft Hahnemann de werking van de homeopathische geneeswijze uitgebreid onderbouwd en beschreven. Uiteindelijk zal hij 6 edities schrijven van de Organon. De 6e editie, waarin hij zijn steeds verdergaande inzichten bekend maakt rondt hij kort voor zijn dood af. Helaas kan deze zesde druk pas in 1921 worden uitgegeven omdat erfgenamen van Hahnemann het manuscript niet eerder vrij willen geven. Deze zesde editie van de Organon wordt als de meest betrouwbare en compleetst beschouwd. In de beginjaren van de Homeopathie konden weliswaar de acute klachten uitstekend worden genezen maar werd duurzame genezing van chronische ziekten in veel gevallen niet bereikt. Dit probleem hield Hahnemann lange tijd bezig. In 1828 verschijnt “De Chronische Ziekten", waarin hij de miasmaleer (de leer over de grondoorzaak van ziekten) nader uitwerkt. Langdurig onderzoek leerde hem dat de klachten waarmee veel patiënten kwamen slechts een uiting van een diepere verstoring zijn. Door alleen een middel te geven voor de acute ziektesymptomen, werd de ziekte niet volledig genezen, omdat de diepere verstoring hiermee niet werd opgeheven. De nieuwe klachten die vervolgens optraden waren meestal andere uitingen van dezelfde verstoring. Toen de grondbeginselen van chronische ziekten hem duidelijk waren geworden, heeft de bij deze chronische verstoringen horende geneesmiddelen ontwikkeld. Hij werkt in “De Chronische Ziekten” de drie basale verstoringen uit: het psorisch, sycotisch en syfilitisch miasma. Het woord miasma is afkomstig uit de Griekse tijd waar het infectie of verontreiniging betekende. In de Middeleeuwen voegde men hier ‘ziekmakende invloeden’ aan toe als betekenis. In Hahnemanns tijd werd het woord miasma aangewend voor ‘ziektes met een onbekende oorzaak’. In ‘De Chronische Ziekten’ werkt Hahnemann zijn kijk op miasma verder uit. Hij geeft de miasma’s een erfelijke dimensie. Hierover meer in hoofdstuk 5.3.


Pagina 101

5.2 Filosofie In de volgende paragrafen behandel ik de homeopathische kijk op ziek zijn en beter worden. Hierbij komen de basisprincipes van de klassieke homeopathische geneeswijze aan bod. In dit hoofdstuk wordt hoofdzakelijk gesproken over behandeling van de mens, maar homeopathie is universeel toepasbaar en gaat daarom ook op voor dieren. Met betrekking tot het onderwerp van deze scriptie probeer ik in dit hoofdstuk te verduidelijken waarom het wegnemen van de oorzaak van de klacht of van de klachtonderhoudende omstandigheden, niet betekent dat de klacht zich daarmee ‘vanzelf’ oplost. De verstoring is vaak al dieper geworden waardoor ondersteuning van de Dynamis noodzakelijk is voor herstel. 5.2.1 Ziekte Door de eeuwen heen is er al veel over ziekte geschreven, maar pogingen om het begrip ziekte te definiëren hebben nog geen eenduidig antwoord opgeleverd. Ziekte als "afwezigheid van gezondheid" of “een ongewenste verstoring van de normale situatie” stuiten op problemen. Wat is ongewenst en wat is normaal, is zeer individueel en mede afhankelijk van cultuur en moreel oordeel. De definitie van gezondheid van de Wereldgezondheidsorganisatie luidt:

“Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet slechts de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijke gebreken.” Dit sluit eigenlijk het bestaan van volledig gezonde mensen uit, want dan zou elk gevoel van onbehagen op ‘ziekte’ duiden. Wat bij deze definitie echter opmerkelijk is, is dat niet alleen fysiek welzijn genoemd wordt maar ook mentaal en sociaal welzijn. Vertalen we dit naar dieren, dan slaat dit op leefomstandigheden en het contact met de mens maar ook met soortgenoten. Voor ‘gezondheid’ zijn deze factoren van even groot belang als de afwezigheid van ‘fysieke verstoringen’. Hahnemann schrijft in de Organon het volgende over gezondheid en ziekte.

§9. “Als de mens gezond is, heerst de spirituele levenskracht (autocratie), die als de Dynamis het stoffelijke lichaam (het organisme) leven doet, onbeperkt. Ze houdt al zijn delen in een bewonderenswaardig harmonische, levende werking, die zich uit in voelen en handelen, zó, dat de met verstand toegeruste psyche zich vrij van dit levende, gezonde instrument kan bedienen voor de hogere bedoelingen van ons bestaan.” §10. “Als men de levenskracht wegdenkt, is ons stoffelijk organisme niet in staat te voelen, te handelen, zich in stand te houden1. Alleen dat onstoffelijke (die levenskracht, dat levensbeginsel), dat in gezondheid en ziekte het organisme aan de gang houdt, maakt dat de mens beleeft en functioneert.” 1. “Het is dan dood en, omdat het nu alleen onderworpen is aan de macht van de biologische

buitenwereld, verteert het en valt het weer in zijn scheikundige componenten uiteen.” Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 102

Hahnemann beschrijft hier de Dynamis, de levenskracht die het lichaam in stand houdt en er voor zorgt alle lichamelijke processen werk zoals ze moeten, zodat de mens kan bestaan, kan leven en kan doen waar hij of zij voor op de aarde is gezet. Zonder de Dynamis is het lichaam dood en houdt het op te bestaan. Voor dieren betekent dit dat het dier kan worden en zijn zoals het bedoeld is te zijn. Dat het kan leven en functioneren naar zijn aard, lichaamsbouw en specifieke eigenschappen en dat hij zich kan gedragen zoals zijn natuur hem in geeft. Over ziekte schrijft Hahnemann o.a.

§11. “Als de mens ziek wordt, is in het begin alleen deze zelf werkzame levenskracht (het levensbeginsel), die overal in zijn organisme aanwezig is, ‘ontstemd’ door de tegen het leven gerichte dynamische (onstoffelijke) invloed van een ziekmakend agens. Alleen een levensbeginsel, dat tot zo’n wanklank verworden is, kan het organisme die nare gewaarwordingen bezorgen en het zo abnormaal laten functioneren, dat we het ziek noemen. Want deze kracht, die op zichzelf onzichtbaar is en alleen te merken door haar inwerkingen op het organisme, geeft slechts kennis van haar ziekelijk ontstemd zijn, doordat het organisme in voelen en handelen ziek blijkt (dat is de enige kant, die voor de zintuiglijke waarneming van de geneeskundige open ligt). Dat wil zeggen: het ziekzijn maakt zich kenbaar door ziektesymptomen en door niets anders.”

Wat hij hier zegt is dat ziekte begint met verstoring van de Dynamis. Eerst raakt de Dynamis ziek of ‘ontstemd’ en de Dynamis uit dit ziek zijn door het veroorzaken van ziektesymptomen. De symptomen zijn dus niet de ziekte zelf, maar de uiting van de verstoorde, zieke Dynamis. Dit betekent ook dat wanneer álle ziektesymptomen verdwenen zijn en er geen uiting meer is van ziekte, de Dynamis hersteld is en dus de mens of het dier weer gezond. Daarom is ziekte niet iets wat materieel te verwijderen is. Als er echter een stoffelijke obstructie is, bijvoorbeeld een botbreuk of een verstopping van de darm, dan staat dit de genezing in de weg en zal eerst de stoffelijke obstructie verholpen moeten worden. Dit terrein behoort toe aan de chirurgie. Bij breuken of grote wonden moet er chirurgisch worden ingegrepen op stoffelijk niveau. Het genezingsproces wordt echter aangestuurd door de Dynamis. 5.2.2 Genezing Volgens de ‘officiële’ definitie van Reguliere geneeskunde, is dit “de geneeskunde die officieel erkend wordt. Het is doorgaans de gangbare vorm van geneeskunde die zich kenmerkt doordat ze gedoceerd wordt aan universiteiten en wordt toegepast in ziekenhuizen. De bevoegdheid tot beoefening van de reguliere geneeskunde is meestal wettelijk geregeld”. In de reguliere geneeskunde wordt gebruik gemaakt van zogenaamde ‘tegenwerkende geneesmiddelen’ die in voldoende mate aangewend worden. Dit zijn middelen die de ziekte tegenwerken, de symptomen bestrijden en/of Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 103

de oorzaak uitschakelen. Hahnemann noemt dit ‘allopathie’, ‘allos’ betekent anders of tegengesteld in het Grieks, ‘pathos’ betekent ziekte/lijden, aandoening. Op basis van hun werkingsmechanisme kunnen we de reguliere geneesmiddelen opsplitsen in 4 groepen:  





Geneesmiddelen die de oorzaak/veroorzaker aanpakken, zoals antibiotica en antivirale middelen Geneesmiddelen die de ziekte onder controle houden, welke in drie groepen te delen zijn: o Substitutie geneesmiddelen waarmee tekorten aangevuld worden, zoals pergolide bij PPID o Remmende geneesmiddelen waarmee een overproductie van bepaalde stoffen geblokkeerd wordt, zoals omeprazole om maagzuur te remmen bij de behandeling van maagzweren o Geneesmiddelen die celdodende of celdelingremmende werking hebben zoals behandeling van tumoren met cytostatica Geneesmiddelen die de symptomen bestrijden, niet de oorzaak maar het gevolg wordt aangepakt. Bijvoorbeeld anti-diarreemiddelen, kalmeer- en slaapmiddelen, pijnstillers Geneesmiddelen die preventief werken Twee klassieke voorbeelden van preventieve geneesmiddelen zijn de contraceptiepil en vaccins. We worden resistent tegen een ziekte door immunisatie met een vaccin, bijvoorbeeld griepvaccin

Daarnaast beschikt de allopathische geneeskunde over de chirurgie. Dit kan bijvoorbeeld ingezet worden om fysiek functionele verstoringen op te heffen, zoals het operatief behandelen van een botbreuk, het verwijderen van een ziek orgaan(deel) bij een pathologische verstoring of preventieve operatie zoals castratie. Het grootste verschil tussen allopathie en homeopathie is, dat bij allopathie vooral naar de ziekte wordt gekeken. Het lichaamsdeel dat ziek is staat centraal. Naar andere delen of eigenschappen van de patiënt kijkt de arts doorgaans niet. Voor de diagnose zoekt de arts naar een afwijking in het lichaam die hij kan vaststellen en die hij dan verder behandelt. De medicijnen zijn alleen bedoeld voor het bestrijden van de ziekte, niet voor het gezond maken van het gehele dier. Het mentale aspect van de ziekte, leefomstandigheden en de ontstaansgeschiedenis worden niet in de behandeling meegenomen. Doordat alleen de ziekte centraal staat, waarbij elke verstoring apart wordt behandeld, wordt er voorbij gegaan aan de mens of het dier achter de aandoening en wordt de patiënt in delen opgesplitst. De homeopathie gaat ervan uit dat alle symptomen van de patiënt samenhang Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 104

hebben. Lichaam en geest horen bij elkaar en worden samen behandeld. Dus behalve naar een lokale ontstekingsklacht, kijkt de homeopaat ook naar andere klachten of eigenschappen de patiënt en hiermee houdt hij rekening tijdens de behandeling. Het gehele dier staat centraal in plaats van alleen het zieke deel.

§17. “In de genezing, die volgt op het wegnemen van de totaliteit van de waarneembare verschijnselen en bijzonderheden van de ziekte, wordt tegelijk de daaraan ten grondslag liggende inwendige verandering van de levenskracht opgeheven, dus de ziekte in haar geheel. Daaruit volgt, dat de arts alleen maar het gehele symptomencomplex hoeft weg te nemen om tegelijk daarmee die inwendige verandering, d.w.z. die disharmonie van het levensbeginsel, dus de ziekte in haar geheel, de ziekte zelf op te heffen en te vernietigen. En vernietigde ziekte betekent herstelde gezondheid, het hoogste en enige doel van de arts, die zich bewust is van de betekenis van zijn beroep: niet quasi geleerd redeneren, maar helpen.” Hahnemann geeft in deze paragraaf aan dat genezing alleen mogelijk is als er op de totaliteit van de ziektesymptomen wordt voorgeschreven. Alle waarneembare verschijnselen en bijzonderheden, zowel fysiek als mentaal, moeten weggenomen worden om de ziekte op te heffen. Genezing komt bij homeopathie tot stand door een geneesmiddel uit te zoeken dat in staat is de kunstmatige ziektetoestand te produceren (bij gezonde mensen) die het meest op het ziektebeeld lijkt. Hierbij moet dus, zoals eerder geschreven, de totaliteit van de symptomen genomen worden, maar ook de bijkomende factoren en omstandigheden.

§ 26. “Dit berust op de homeopathische natuurwet, die weliswaar hier en daar vermoed, maar tot dusver niet erkend was en die de basis is van alle echte genezingen van oudsher: “In het levende organisme wordt een zwakkere dynamische aandoening blijvend uitgedoofd door een sterkere, wanneer deze, hoewel verschillend van aard, in haar manifestatie er zeer op lijkt.” Niet alleen herhaalt Hahnemann hier nogmaals de wet van het simile, waarbij de symptomen van de ‘kunstmatige ziekte’ – zoals Hahnemann de homeopathische geneesmiddelen ook noemt - moeten lijken op de symptomen van de natuurlijke ziekte. Hij geeft ook aan dat het herstellend vermogen van de geneesmiddelen berust op het feit dat de prikkel van de kunstmatige dynamische ziekte iets sterker moet zijn dan de natuurlijke ziekte. De levenskracht die door de ‘natuurlijke’ ziekte is aangetast is uit balans. Wanneer een homeopathische geneesmiddelprikkel wordt toegevoegd, wordt de levenskracht als het ware aangetast door een iets sterkere, er op lijkende, kunstmatige ziekte. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 105

Daarmee dooft de natuurlijke ziekte uit en verdwijnt deze. De Dynamis kan alleen nog maar op de sterkere kunstmatige ziekte reageren. Deze is echter snel uitgewerkt en daarmee is de Dynamis hersteld en de patiënt genezen. Voor een dergelijke genezing is het noodzakelijk dat er een zo groot mogelijke gelijkenis is tussen de kunstmatige en de natuurlijke ziekte. Allen dan zal er genezing optreden. Een bestaande ziekte zal niet genezen door een bijkomende maar niet gelijkende ziekte, al is deze nog zo sterk. Evenmin zal een patiënt genezen door behandeling met geneesmiddelen die niet in staat zijn bij een gezond mens een gelijkend ziektebeeld op te wekken. (§34) Bovenstaande kan als volgt schematisch weergegeven worden:

Allopathische geneesmiddelen voegen, zoals Hahnemann dat uit legt, een niet gelijkende kunstmatige ziekte toe. Vergeleken met bovenstaand schema ziet dit er als volgt uit.


Pagina 106

De allopathische middelen zijn er op gericht de symptomen weg te nemen maar dit gebeurt meestal door onderdrukking. De meest merkbare symptomen worden wel weg genomen maar niet de totaliteit van symptomen, de oorspronkelijke verstoring. De onderdrukking van de uiterlijke klacht zonder de hele ziekte weg te nemen belast de Dynamis uiteindelijk alleen nog maar meer. Hierdoor verergeren de klachten of de klacht verschuift naar een dieper niveau in het systeem. Een goed voorbeeld hiervan is de onderdrukking van huidklachten met corticosteroïden. Dit levert in bijna alle gevallen een verslechtering op van de verstoring welke zich in veel gevallen (bij mensen maar bijvoorbeeld ook bij paarden) uit in longklachten. Deze specifieke koppeling tussen huid en longen bestaat doordat huid en longen uit het zelfde embryonale weefsel ontstaan zijn en op deze manier een basale relatie met elkaar hebben. Wanneer we een dergelijke klacht homeopathisch gaan behandelen zien we dit proces vaak omgekeerd terug in het herstelproces. Wanneer de diepere klacht oplost komt de oppervlakkige klacht soms nog weer even terug. Wanneer ook dit deel van de verstoring homeopathisch behandeld wordt zal de totaliteit van de ziekte pas genezen zijn. Pas dan hebben alle factoren die aan het ziek worden ten grondslag hebben gelegen een plek gehad in de behandeling, wat noodzakelijk is voor volledige genezing. Reckewegsysteem Dit proces van steeds dieper ziek worden en via dezelfde ‘route’ weer herstellen, is iets wat natuurgenezer en professor Dr. H. Reckeweg onderzocht heeft. Hij greep terug op een veel ouder concept van de ‘vader van de geneeskunde’ Hippocrates. Deze bedacht de humoraal pathologie of te wel de ziekteleer van de lichaamsvochten. Hippocrates stelde:

“Ziekten overvallen ons niet als een donderslag bij heldere hemel, maar ontwikkelen zich uit de dagelijkse kleine zonden tegen de natuur. En als deze zich hebben opgehoopt, breken ze schijnbaar plotseling uit in een ziekte!” Reckeweg borduurde hier op voort en ontwikkelde op basis van homotoxicologie een model van ziekteontwikkeling. Hij wilde daarmee een brug slaan tussen de allopathie en homeopathie. Homotoxicologie betekent letterlijk de leer van de zelfvergiftiging van het lichaam. Deze zelfvergiftiging vindt plaats via de lichaamsvochten en wordt veroorzaakt door voeding, leefwijze en leefomgeving. De afvalverwerkende organen zoals de lever en lymfe en de uitscheidingsorganen zoals darmen, longen, huid en nieren raken overbelast . Hierdoor kunnen gifstoffen onvoldoende verwijderd worden, waardoor deze zich vastzetten in het lichaam. Dit veroorzaakt klachten. Deze klachten kunnen dan ook gezien worden als een poging van het lichaam om zich te ontdoen aan gifstoffen. In de homotoxineleer is ziekte: Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 107

 

Een uitdrukking van een biologisch doelmatig afweerproces van het lichaam tegen exogene en endogene toxines Een poging van het organisme om de opgelopen homotoxinevergiftiging door compensatie te herstellen.

Reckeweg maakte in zijn homotoxicoseleer een onderscheid in zes zelfvergiftigingsfasen, oplopend van licht verontreinigd tot zwaar vervuild. Stadium 1: uitscheidingsfase Het teveel aan gifstoffen wordt op een natuurlijke manier uitgescheiden door de nieren (urine), de huid (transpireren, begin van huiduitslag), de darmen (ontlasting), de longen (koolzuur) en de baarmoeder (menstruatie). Zijn deze organen overbelast dan gebruikt het lichaam zijn zogenaamde noodventielen: traanvocht, oorsmeer, speeksel, roos en witte vloed. Stadium 2: reactiefase Lukt het niet om de gifstoffen via de normale uitscheiding kwijt te raken, dan wordt de uitscheiding ‘pathologisch’. Dit gebeurt in de vorm van ontstekingen en in de tweede plaats de koorts. Koorts is een doelmatige methode van het organisme om ontstekingen te ondersteunen. Een ontsteking is dus een doelmatige reactie van ons organisme om afvalstoffen onschadelijk te maken. In de reactiefase horen naast koorts en ontstekingsreacties zoals neusverkoudheid, longontsteking, blaasontsteking en dergelijke, ook eczeem en huiduitslag thuis. Stadium 3: depositiefase In deze fase lukt het niet om afvalstoffen via uitscheiding en ontsteking onschadelijk te maken, waarop het lichaam voor een andere oplossing kiest, namelijk het afzetten van schadelijke stoffen in de minst belangrijke weefsels. Dit gebeurt om de vitale organen zoals hersenen, hormoonklieren, nieren te beschermen. Deze weefsels zijn bij voorkeur het bindweefsel, de spieren, pezen en gewrichten. Deze fase wordt ook wel de stille fase genoemd. Toch zijn er wel aanwijzingen zoals vochtophoping, stijve spieren en gewrichten. Verder horen ook aandoeningen zoals nierstenen, kalkafzetting, obstipatie en goedaardige tumoren in deze fase thuis. Tot nu toe speelt alles zich af buiten de lichaamscellen en in het vloeistofsysteem van het lichaam. Fase één tot en met drie behoren daarmee tot de humorale fase. Ziekten in deze fasen noemen we acute ziekten. Acute ziekten hebben het vermogen en het doel het lichaam te genezen, afvalstoffen op te ruimen en de doorstroming te bevorderen. Homeopathisch proberen we deze processen juist te ondersteunen door de uitscheiding te stimuleren. Het geven van reguliere medicatie betekent meestal het onderdrukken van het natuurlijke uitscheidingsproces. Na fase drie belandt het lichaam in de cellulaire fase, dat wil zeggen dat de afvalstoffen de cel binnen dringen. Vaak ontstaat er dan vernietiging van weefsel. De Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 108

ziekten die daarbij horen, noemen we chronische ziekten. Het lichaam komt in een soort vicieuze cirkel. Er zijn meer afvalstoffen en er is minder doorstroming, waardoor er meer afvalstoffen blijven liggen, wat weer leidt tot nog minder doorstroming. Fase 4: impregnatiefase De gifstoffen dringen de cel binnen. Evenals bij de depositiefase, blijft de schade hier beperkt tot een groepje cellen of een orgaan. De cel kan nog herstellen. Tot deze fase behoren aandoeningen zoals migraine, maagzweer, leverbeschadigingen, astma, vleesbomen, lymfeklierzwellingen. Deze fase is homeopathisch nog altijd omkeerbaar. Fase 5: degeneratiefase De cellen zijn zo beschadigd dat zij niet meer kunnen herstellen. Bijvoorbeeld tuberculose, multiple sclerose, verlamming, levercirrose, werveldegeneratie, schrompelnieren en steriliteit. Fase 6: neoplasmafase Het regulerende mechanisme (de celkern) is aangetast. Er ontstaat een wildgroei aan cellen. Tumoren en gezwellen horen in deze fase. De gezwelvorming is de eindfase van een meestal langdurig proces. Bovenstaand proces is tot en met fase 4 nog omkeerbaar. Fase 5 en 6 niet meer, de schade is dan verstoffelijkt. Wel kan door behandeling meer schade voorkomen worden of het proces in ieder geval afgeremd. Wanneer bij een homeopathische behandeling oude uitscheidingsklachten zoals huidklachten terug komen, is dit dus vaak een goed teken omdat het lichaam vanuit een hogere fase terugkeert naar een lagere. Afval wordt opgeruimd en het lichaam herstelt zich en is op weg naar genezing. 5.2.3 Ziekteclassificatie In §72 maakt Hahnemann met de ‘indeling der ziekten’ een onderscheid op basis van het verloop en dynamiek van de ziekten; de acute ziekten en de chronische ziekten. De acute ziekten kunnen zowel individueel als collectief zijn. Ze zijn doorgaans snel opkomend, er is veel dynamiek en daardoor zijn de symptomen meestal duidelijk. De Dynamis kan er bij betrokken zijn, maar dat hoeft niet zoals in geval van een acuut incident. Chronische ziekten beginnen vaak klein en ongemerkt, er is weinig dynamiek en symptomen zijn vaak vaag en onduidelijk. De Dynamis raakt ontregeld en kan onvoldoende weerstand bieden waardoor het langzaam steeds verder verwijdert raakt van de gezonde toestand. Omdat de Dynamis altijd betrokken is, zijn chronische ziekten altijd individueel. Bij zowel de acute ziekten als de chronische ziekten kan de aanleiding van de ziekte exogeen (aanleiding van buitenaf) of endogeen (aanleiding van binnenuit) zijn. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 109

Exogene aanleiding bij chronische ziekten zijn bijvoorbeeld onderdrukking door reguliere behandeling, verkeerde voeding, slechte leefomstandigheden. Aanleidingen die te vermijden zijn. De chronische ziekten met een endogene aanleiding zijn door chronische miasma’s ontstaan en dit noemt Hahnemann de echte, natuurlijke chronische ziekten. Aan zichzelf overgelaten, zonder gebruik van specifieke geneesmiddelen ertegen, worden ze steeds erger. Om alle symptomen, omstandigheden en eigenschappen van de patiënt beter te kunnen ordenen en zo tot een volledig beeld te komen, ontwikkelde Ewald Stöteler een classificatiemodel in de vorm van een bloem. Elk bloemblad staat voor een bepaalde categorie waaronder de symptomen geclassificeerd kunnen worden. Deze manier van ordenen van symptomen en eigenschappen noemen we de ziekteclassificatie en is een hulpmiddel om inzicht te krijgen in de ontstaansgeschiedenis en ontwikkeling van de klachten. De ziekteclassificatie helpt zo om de totaliteit van alle symptomen een plek in de behandeling te geven.


Pagina 110

Constitutie Dit is wie wij zijn, hoe we op de wereld zijn gezet en het bevat onze sterke en zwakke plekken, mogelijkheden en onmogelijkheden. Het bevat de fysieke en mentale eigenschappen die de basis vormt van waaruit mens of dier zich ontwikkelt tot een individu. De constitutie bevindt zich in het hart van de bloem want dit is de spil waarom alles draait, de constitutie bepaalt namelijk hoe een klacht zich zal uiten. Een sterke constitutie geeft een grote weerstand tegen de verstorende invloeden, een zwakkere constitutie geeft meer ontvankelijkheid voor allerlei storende levensinvloeden Psora Psora is de grondoorzaak van alle ziekten en elk mens en dier is psorisch belast; psora is de aangeboren neiging om onvolledig te reageren en daardoor verweven met de constitutie. Vandaar dat psora samen met de constitutie in het midden van de bloem staat. Hahnemann gaf deze naam aan de infectieziekte blaasjesschurft, die als primaire psora tot uiting komt in de vorm van heftig jeukende blaasjes op de huid. De uiterlijke symptomen van deze infectieziekte verdwenen weliswaar vanzelf maar de dynamis bleef chronisch dynamisch besmet. Het psorisch miasma wordt latent en is daarmee verantwoordelijk voor het merendeel van de symptomen die zich daarna ontwikkelen; de patiënt is chronisch ziek geworden. Traagheid, incomplete reacties en de neiging latent te worden zijn karakteristiek voor het psorisch miasma en de daaruit voortvloeiende chronische ziekten. Het psorisch miasma hecht zich aan de dynamis en wordt daarmee permanent secundair en wordt zo overgedragen aan het nageslacht. Psora komt bij dieren in het wild niet voor zoals het bij mensen en gedomesticeerde dieren voor komt. Mensen zijn belast vanuit de erfelijkheid, maar ook vanuit het gevoel tekort te schieten (te weinig, te kort, incompleet, de kenmerken van psora, maar dan op mentaal vlak). Het gevoel niet goed genoeg te zijn is onderdeel geworden van het mens zijn en dit heeft zijn weerslag op gedomesticeerde dieren. Bij gedomesticeerde dieren gaat dit thema ook op doordat we door fok en training permanent bezig zijn dieren te ‘verbeteren’. Ook zij zijn nooit ‘goed genoeg’ zoals ze zijn. Iatrogeen Iatrogeen is de wetenschappelijke term voor veroorzaakt door medische handelingen. (Van het oud Grieks: iatros = arts en -geen - gemaakt door). In dit bloemblad worden alle gebruikte medicatie en vaccinaties geschaard. Dit kunnen bijvoorbeeld antibiotica, pijnstillers, vaccinaties, narcotica etc. Kortom, alle medicatie valt hier homeopathisch gezien onder. Iatrogene belasting hecht zich direct aan de Dynamis. Het is een exogene aanleiding van endogene reacties. Deze kunnen zowel zeer acuut (zoals een allergische reactie Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 111

na een vaccinatie) als chronisch zijn. Met name langdurig gebruik van allopathische middelen levert een zware belasting van de Dynamis op wat leidt tot diep chronisch lijden. Volgens Hahnemann de ergst denkbare ziekten en (destijds) onmogelijk om de situatie te veranderen. Incidenten In dit bloemblad hoort alles wat te maken heeft met biografie, leefomstandigheden en incidenten. Ook de mentale beleving valt hier onder. Met betrekking tot dieren gaat het dan bijvoorbeeld over de manier van omgang met het dier, de relatie tussen dier en eigenaar. Wordt het dier gehouden op een manier die recht doet aan wie hij is en waar hij voor gemaakt is. Met welke intentie wordt een dier gehouden, wat zijn de verwachtingen van een eigenaar en wat voor weerslag heeft dit op het dier. Tussenziekten Tussenziekten of epidemische ziekten zijn ziekten die via exogene besmetting door een ziekmakende agens13 overgebracht. Hoewel dit collectieve ziekten betreft moet er ook bij epidemische ziekten gekeken worden naar de individuele ziektesymptomen. Hahnemann legt in § 104 uit dat door bij een epidemie alle symptomen van de verschillende patiënten te noteren het ziektebeeld duidelijker zal worden. Niet elke patiënt zal alle mogelijke ziektesymptomen laten zien, maar door alle verschijningsvormen van een ziekte te kennen is het vinden van een passend geneesmiddel eenvoudiger. Acuut miasmatisch In dit bloemblad worden alle gewaarwordingen genoteerd. Niet alleen de heftige duidelijke symptomen van de acute verstoring maar ook zaken als voorkeuren van de patiënt, modaliteiten (wanneer verslechtert het, wanneer verbetert het). Deze acuut-miasmatische klachten zijn weer onder te verdelen in acuut en chronisch ofwel acuut miasmatisch constitutioneel (AMC). De acuut miasmatische klachten kenmerken zich doorgaans door een heftig verloop, er is veel ziektedynamiek. Vaak betekent veel dynamiek dat de Dynamis goed in staat is om te kunnen reageren. De aanleiding is exogeen maar de symptomen komen via de constitutie tot uiting. Acuut miasmatische klachten kunnen tevens tot uiting komen bij oplevingen van chronische ziekten. Bij deze zogenaamde subacute uitingen is meestal sprake van minder ziektedynamiek.

13

een invloed welke in staat is reacties in een organisme te verwekken


Pagina 112

De acuut miasmatische constitutionele verstoring is een endogene, individuele verstoring waarbij de constitutie is betrokken bij het ontwikkelen van de klacht. De klacht is echter al zo verweven met de constitutie dat hij bijna als constitutioneel aangemerkt kan worden. Deze klachten verlopen meestal minder heftig dan de acuut miasmatische klachten. De acuut miasmatische en de acuut miasmatische constitutionele ziekten worden in één bloemblad weergegeven, waarbij de acuut miasmatisch constitutionele klacht zich op de overgang van de constitutie bevindt. Erfelijke tendensen Onder de erfelijke tendens vallen de aandoeningen die doorgegeven worden vanuit voorgeslacht. Bij dieren zijn dit vooral de aandoeningen die door selectief fokken verkregen zijn, de rastypische erfelijke aandoeningen. Doordat we bij het fokken van dieren op specifieke kenmerken selecteren liggen deze tendensen bij dieren vaak extra sterk verankerd. De erfelijke tendens zegt iets over de manier waarop de acuut-miasmatische klachten zich kunnen gaan uitdrukken. Het is een predispositie voor ziekte waarmee de Dynamis belast is en welke het genezingsproces kan vertragen en blokkeren. Deze blokkades worden met een speciale groep geneesmiddelen opgeheven, de nosodes. Hierover meer in §5.2.4 In de ziekteclassificatie onderscheiden we twee erfelijke tendensen, de tuberculinische en de carcinogene tendens. De tuberculinische tendens heeft een relatie met extracellulaire processen en bacteriële infecties. Hierdoor is er sprake van een predispositie (gevoeligheid) voor ontstekingen. Fysiek heeft de tuberculinische tendens betrekking op de huid – respiratie locomotie (klachten binnen deze driehoek worden veel bij paarden gezien) en heeft het affiniteit met het endocrien stelsel. Recidiverende ontstekingen, klierzwellingen en systeemziekten horen bij de tuberculinische tendens. Mentaal laat de tuberculinische patiënt rusteloosheid, grenzeloosheid, gevoel van onveiligheid en angsten, agressie maar ook depressie zien. Vluchtdieren zijn vaak tuberculinische dieren. De nosode op deze tendens is Tuberculinum, afkomstig van het ziekteproces (pus) veroorzaakt door de tuberkelbacil en heeft daardoor een relatie met ontstekingen en is in die zin bacterieel en extracellulair georiënteerd. De carcinogene tendens heeft een relatie met intracellulaire ziekteprocessen en virale infecties. Er is vaak sprake van een grote gevoeligheid voor invloeden van buitenaf, alles komt diep het systeem binnen, zowel fysiek als mentaal. Beïnvloedbaar, transparant en meegaand zijn keywords. Er is gebrek aan weerbaarheid en zelfvertrouwen en er is sprake van onrust door onveiligheid vanuit de buitenwereld. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 113

Onderdanigheid in het beginstadium kan op langere termijn over gaan in dwars gedrag en het opzoeken van grenzen. Fysiek heeft de carcinogene tendens een relatie met het immuunsysteem, allergieën en recidiverende virusinfecties. Ook erfelijke aandoeningen uit het voorgeslacht, met name degeneratieve aandoeningen, hebben betrekking op de carcinogene tendens. Evenals een biografie met kanker (endogeen) of onderdrukking (exogeen, zowel fysiek als mentaal). De nosode die bij deze tendens hoort is Carcinosinum, afkomstig van kankercellen van borstkanker. Kanker is een intracellulair proces; het neemt de identiteit van een gezonde cel als het ware over, zoals een virus dat ook doet. Daarom heeft Carcinosinum een relatie met intracellulaire en virale ziekteprocessen. Organen Bij bepaalde processen of aandoeningen spelen organen en/of orgaanpathologie een belangrijke rol. De bijbehorende symptomen worden in principe onder het acuutmiasmatische bloemblad geschaard maar wanneer de oorsprong van de ziekte in orgaanlijden ligt zal de behandeling hier vaak op stagneren en blokkeren. Vandaar dat de organen als een apart bloemblad zijn toegevoegd. Door het ziekteproces verdicht de schade aan het betreffende orgaan zich waardoor de klacht verstoffelijkt (vaak al ruim voordat het zichtbaar of meetbaar is). Hierdoor kunnen de dynamische homeopathische middelen hun werk niet of onvoldoende doen. De Dynamis kan de verstoffelijkte klacht niet meer omkeren door middel van een dynamisch energetisch middel; om de behandeling gelijksoortig te laten zijn aan de verstoffelijking van de klacht moet ook het geneesmiddel ‘stoffelijker’ zijn. Hiervoor kan gebruik gemaakt worden van oertincturen of spagyrische middelen, deze worden in § 5.2.4 nader beschreven. Hierdoor kan de stoffelijke blokkade van dat orgaan opgeheven worden waarna de Dynamis de mogelijkheid krijgt om op de energetische middelen te reageren. Degeneratief stoffelijk functioneel In dit bloemblad horen alle klachten waarbij het voortschrijdende degeneratieve proces verstoffelijkt is en daarmee de functie van het lichaam(sdeel) heeft aangetast. Klachten die in dit bloemblad thuishoren zij bijvoorbeeld artrose, PPID, maar ook amputatie/castratie. Door het degeneratieve aspect zijn deze verstoffelijkte klachten meestal niet meer omkeerbaar. Homeopathisch kan echter nog wel behandeld worden om het proces te remmen (soms zelfs te stoppen) en de resterende functie en gezondheid zo optimaal mogelijk te krijgen en te houden. Hierdoor kan gezondheid toch toenemen en kwaliteit van leven ondanks een degeneratieve ziekte vergroot worden. Miasma’s Zoals eerder genoemd spreekt Hahnemann in § 78 van “echte, natuurlijke chronische ziekten” wanneer deze door een chronisch miasma zijn ontstaan. Miasma betekent Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 114

‘besmetting’. Hahnemann maakte onderscheid tussen drie miasma’s: psora, sicose en syfilis. Psora is al eerder genoemd, het is de eerste, de ergste en de diepste. Het is de fundamentele grondoorzaak van ziekte. De andere twee, Sicose en Syfilis volgen hierna. De primaire ziekte die aan elk miasma is gekoppeld wordt secundair zodra de uiterlijke kenmerken van de ziekte verdwijnen. Op dat moment raakt het direct gehecht aan de Dynamis. Deze ziekten hebben generaties lang miljoenen mensen besmet, wat maakt dat ze tegenwoordig in het voorgeslacht van elke persoon verankerd ligt. Hierdoor komen ze in de huidige ziektebeelden nog steeds tot uiting, zonder dat de patiënt zelf daadwerkelijk aan een van de ziekten heeft hoeft te hebben. Hoewel dieren niet zelf aan deze ziekten hebben geleden, is het leven onder omstandigheden die aan de kenmerken van de ziekten voldoen de oorzaak van het uiten van het miasma. Als de Dynamis eenmaal belast is met een van de chronische miasma’s wordt dit de basis van reageren. De symptomen die geproduceerd worden bij een verstoring van de Dynamis, zullen op het onderliggende miasma te herleiden zijn. Elk miasma kan ‘gecompliceerd’ voorkomen, dat wil zeggen dat miasma’s samen kunnen voorkomen. Daarnaast uiten ze zich doorgaans via de erfelijke tendensen tuberculinisch of carcinogeen. Sycose Sycotisch miasma is ontstaan als gevolg van besmetting met de gonococcus bacterie (gonorroe) of door besmetting in het voorgeslacht. Bij het sycotisch miasma wordt op elke prikkel die de Dynamis aanzet tot reageren overmatig gereageerd. De manier van reageren is ‘te veel’, ‘te heftig, ‘te snel’ en/of ‘te overdadig’. Fysiek gaat het dan vaak om overmaat aan uitscheiding of overmatige groei van weefsel. Mentaal is de hang naar buitensporigheid kenmerkend en er is een behoeft aan meer, beter, groter, sneller, er ontbreekt rust. In wezen is de huidige westerse maatschappij een uitgesproken voorbeeld van sycosis. Ook ziekteprocessen die we tegenwoordig veel zien zoals ADHD, allergieën e.d. zijn sycotische tendensen. Bij dieren ontstaat het sycotisch miasma als gevolg van het leven onder sycotische omstandigheden van overdaad en overmaat of de constante behoefte om te verbeteren (vaak verhuizen, veel huisdieren houden). Syfilis Syfilitisch miasma is ontstaan door besmetting van de patiënt zelf met de syfilis bacterie of door besmetting in het voorgeslacht. Het syfilitisch miasma maakt dat de Dynamis op een verstoring reageert met ontregeling en daaruit voortkomende ontaarding. De syfilitische reactie wordt getypeerd door destructie van weefsel, degeneratie en vernietiging van functies. Syfilitische reacties zijn vaak ‘tegen het leven gekeerd’. Aangeboren misvorming is Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 115

typisch syfilitisch. Mentaal staat agressie en onevenwichtigheid centraal. Zeker tegenwoordig vertoont onze westerse samenleven veel syfilitische tendensen, zoals de vernietiging van natuur, milieuvervuiling, criminaliteit, doodslag, fundamentalisme etc. Bij dieren ontstaat het syfilitisch miasma als gevolg van leven onder syfilitische omstandigheden. Inteelt, wat bij het fokken van rashonden gebruikelijk is om de rastypische kenmerken vast te leggen, behoort tot het syfilitisch miasma. Maar ook extreme uitbuiting zoals in de bio-industrie en de epidemieën van varkenspest en vogelgriep die dit oplevert zijn syfilitisch. Wanneer syfilis gecompliceerd raakt is dit meestal in combinatie met psora en zelden met sycosis. Syfilis en sycosis hebben een vergelijkbare dynamiek en snelheid van symptomen. Ze zijn zo gelijksoortig dat de een de ander verdringt. 5.2.4 Behandeling en middelen Totaalsymptoom

§ 18. "Buiten de totaliteit van de symptomen - dat is een waarheid die niet te betwijfelen valt – rekening houdend met bijzondere omstandigheden (zie § 5) - is er aan ziekten niets te ontdekken, waardoor ze therapeutische aanwijzingen zouden kunnen verschaffen. Het valt dus niet te ontkennen, dat de totaliteit van alle symptomen en omstandigheden, waargenomen bij ieder apart ziektegeval, de enige indicatie moet zijn, die zou kunnen lijden naar een geneesmiddelkeus".

Om de behandeling te kunnen starten moeten eerst alle ziektesymptomen van de patiënt verzameld worden. Tot het symptoombeeld van de patiënt worden alle symptomen en klachten gerekend die maken dat de gezondheid verstoord is. Zowel de door de patiënt ervaren subjectieve symptomen als de objectief waarneembare pathologische verschijnselen worden in de anamnese mee genomen. Zo ontstaat het totaalbeeld van de zieke en zijn ziekte. Een symptoom kent verschillende onderdelen die samen het totaalsymptoom vormen. Er moet zo veel mogelijk worden uitgegaan van een totaalsymptoom omdat daarin alle aspecten van de klacht tot uitdrukking komen. Pas dan kan er een op het simile gebaseerd geneesmiddel gekozen worden. In de behandeling van dieren levert dit een extra moeilijkheid op aangezien zij de subjectieve gewaarwordingen niet kunnen delen. De homeopaat is dus afhankelijk van de informatie van de eigenaar, die gekleurd kan zijn door emoties. Eigen observatie van de homeopaat van het dier is daarom een zeer belangrijk aspect van de anamnese. Daarnaast is kennis van natuurlijk gedrag van de te behandelende diersoort van cruciaal belang. Juiste interpretatie van gedrag is van belang bij het vast stellen van subjectieve gewaarwordingen. Welk gedrag is natuurlijk voor een dier, welk gedrag aangeleerd en welk gedrag een uiting van de ziekte. En wat uit het dier met bepaald gedrag… bijt hij bijvoorbeeld uit pijn of angst of agressie. Dit zijn factoren die bij de behandeling van dieren een bijkomende rol spelen. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 116

Het totaalsymptoom bestaat uit de volgende onderdelen: 

 

  

Etiologie: De ontstaansgeschiedenis of aanleiding. De meest waarschijnlijke oorzaak of aanleiding voor het ontstaan van de klacht. Dit kan opgesplitst worden in een endogene en exogene aanleiding Lokalisatie: De plek of het lichaamsdeel waar de klacht zich bevindt Gewaarwording: Hoe doet de klacht zich voor. Alle gewaarwordingen op fysiek- functioneel en mentaal- emotioneel niveau worden hier genoteerd. Wat voelt en merkt de patiënt. De gewaarwording kan opgesplitst worden in: o Objectieve symptomen, bestaande uit de feitelijk waarneembare symptomen o Subjectieve symptomen, bestaande uit de persoonlijke gewaarwordingen en reactie van de patiënt. Bij dieren dus de informatie van de eigenaar en interpretatie door eigen observatie. Modaliteiten: De omstandigheden waardoor de klacht verbetert of verslechtert. Alternerende verschijnselen; symptomen die elkaar afwisselen. Concomiterende verschijnselen; symptomen die gelijktijdig optreden en ogenschijnlijk niets met elkaar te maken hebben of symptomen die in hetzelfde gebied zitten maar niet logisch zijn ten opzichte van elkaar.

Geneesmiddelen Homeopathische geneesmiddelen worden gemaakt van grondstoffen uit verschillende bronnen. Deze zijn globaal in vijf groepen te verdelen. Elke groep heeft een specifieke relatie met de verschillende ziektevormen binnen de ziekteklassificatie. De volgende vijf geneesmiddelrijken worden gehanteerd: 

Plantaardige geneesmiddelen (grondstoffen afkomstig uit het plantenrijk)

 

Dierlijke geneesmiddelen (grondstoffen afkomstig uit het dierenrijk) Minerale geneesmiddelen (grondstoffen afkomstig uit het mineralenrijk) Nosodes (grondstoffen afgeleid van menselijke uitscheidings- of ziekteproducten Tautopatische geneesmiddelen (grondstoffen afkomstig van allopathische medicijnen)

 

De plantaardige en dierlijke middelen worden het meest gebruikt en worden vrijwel uitsluitend voorgeschreven op symptoomgelijkheid. De plantaardige en dierlijke geneesmiddelen worden vooral voorgeschreven in de behandeling van de acute ziekten waarbij de aanleiding exogeen is, de tussenziekten en de acuut miasmatische ziekten waar veel dynamiek in symptomen te zien is. Gemiddeld kan gesteld worden dat dierlijke middelen een diepere werking hebben dan plantaardige middelen, maar er zijn uitzonderingen. Daarnaast zijn er enkele Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 117

plantaardige en dierlijke geneesmiddelen die een diepere werking hebben waardoor ze ook ingezet kunnen worden bij de behandeling van chronische ziekten. De minerale middelen worden vooral gebruikt in de behandeling van chronische ziekten. In de tijd van Hahnemann waren deze middelen nog onbekend en hij heeft ze in zijn zoektocht naar behandeling van chronische ziekten geïntroduceerd. Hahnemann noemde deze middelen antipsorica. Omdat de constitutie betrokken is bij het tot uiting komen van chronische ziekten worden de minerale middelen als constitutionele middelen gezien. Nosodes worden voorgeschreven op erfelijke tendensen en miasma’s. De erfelijke tendensen en miasma’s werken blokkerend op de behandeling waardoor de Dynamis niet of onvoldoende kan reageren op het juist gekozen middel. Het inzetten van de juiste nosode zet als het ware de blokkerende deur open zodat het middel wat gekozen is op de symptomen dieper en verder kan inwerken en de Dynamis onbelast kan reageren. Nosodes kunnen de Dynamis niet van een miasma bevrijden maar werken ondersteunend. Allopathische medicijnen die door potentiëring homeopathische geneesmiddelen zijn geworden noemen we tautopatische middelen. Omdat ze niet in relatie staan tot de menselijke constitutie of de natuurlijke ziekten zijn ze in de letterlijke zin van het woord geen homeopathische geneesmiddelen. Ze worden dus niet ingezet op symptomen maar kunnen worden voorgeschreven bij zware iatrogene belasting. De druk die allopathische medicijnen op de constitutie en de Dynamis uitoefenen is enorm. Wanneer een patiënt door zware iatrogene belasting niet voldoende op de voorgeschreven homeopathische middelen reageert, kan er voor een tautopatisch middel gekozen worden. Dit schept ruimte voor de Dynamis om op de voorgeschreven homeopathische middelen te reageren.

§ 275. “Dat een geneesmiddel precies past voor een bepaalde ziekte berust niet alleen op de juiste homeopathische keuze ervan, maar evenzeer op de vereiste goede grootte of liever gezegd kleinheid van de dosis. Geeft men namelijk een te krachtige dosis van een middel, ook al is het voor de onderhavige ziektetoestand volkomen goed homeopathisch gekozen, dan zal die gift beslist, ongeacht de weldadige aard van het middel op zichzelf, desondanks schade berokkenen alleen al door de grootte en in dit geval onnodige, veel te sterke impressie die er van uitgaat op de levenskracht. Zo’n gift treft nl. krachtens haar homeopathische similewerking juist via die levenskracht de gevoeligste delen van het organisme, die door de natuurlijke ziekte al het meeste aangetast waren.”


Pagina 118

Hahnemann is voortdurend op zoek geweest naar de optimale dosering en verdunning van de geneesmiddelen. Oorspronkelijk verdunde Hahnemann 1 op 100. Later merkte hij dat het van te voren schudden alvorens aan de patiënt te geven de werking verbeterde. Hahnemann heeft vele malen het aantal schudslagen in het Organon aangepast. Van 2 schudbewegingen per potentie tot 100. Tot de 5e editie van de Organon werkte hij nog met C-potenties maar hij bleef zoeken en experimenteren en in de 6e editie voegde hij zijn nieuwe potentiewijze toe, die van de LM-potenties. Bij de bereiding en toepassing van de LM potenties komen alle inzichten van Hahnemann samen. De trapsgewijze verdunnings- en schudmethode die wordt gebruikt om homeopathische geneesmiddelen te maken, wordt potentieren genoemd. Het proces van schudden en verdunnen is essentieel voor de werkzaamheid van het middel. Potentie heeft geen betrekking op de kracht, maar op de kwaliteit van een middel. Naarmate de potentie toeneemt wordt de dynamische (energetische) werking door het schudden steeds verder vrijgemaakt. Hoe meer gepotentieerd, hoe meer informatie er vrij gemaakt wordt vanuit de oorspronkelijke stof, hoe meer ‘potentie om te genezen’ het middel dus als het ware heeft. Voordat met het potentieren kan worden begonnen, moet uit de grondstof de benodigde werkzame stof worden gewonnen. Als planten de grondstof vormen dan worden de werkzame bestanddelen van de plant vermalen en vermengd met alcohol. Dit mengsel van plantenbrij en alcohol laat men ongeveer 14 dagen macereren (weken), waarna het wordt uitgeperst en gefilterd. Het resultaat is een vloeistof die oertinctuur wordt genoemd. Uit deze oertincturen worden de gepotentieerde middelen bereid. Substanties die niet direct oplosbaar zijn in vloeistof worden eerst door verwrijving met melksuiker tot een niveau gebracht waarop ze wel opgelost kunnen worden in water of alcohol. De grens waarna alle vaste stoffen oplosbaar zijn in vloeistof ligt bij de miljoenvoudige verdunning, ofwel C3. Dit is ook de potentie die als basis dient voor de bereiding van LM potenties. De volgende potentiereeksen worden gehanteerd: Bij D-potenties is de verdunningsgraad 1:10 en wordt tussen de potenties 100 x geschud. Deze potenties worden vooral als zelfmedicatie in drogisterijen e.d. verkocht. Bij de C potenties is de verdunningsgraad 1:100 en wordt tussen de potenties 100 x geschud. Bij beide reeksen wordt als uitgangspunt de oertinctuur gebruikt waar mogelijk. Ook K-potenties hebben een verdunningsgraad van 1:100 maar in plaats van telkens in een nieuw flesje wordt de oude verdunning uit het flesje gegoten en dat wat achter blijft opnieuw verdund . Dit wordt ook wel de Korsakov-methode genoemd, vandaar ook K(orsakov)-potenties Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 119

Bij de LM-potenties wordt als uitgangspunt een C3 oplossing van een stof genomen en deze wordt 1:50.000 verdund. Deze eerste verdunning is dan LM01. Om LM 02 te krijgen wordt een globuli van LM01 opgelost in 100 druppels alcohol, hier wordt 1 druppel van genomen en deze wordt weer opgelost in 100 druppels alcohol (of water). Deze oplossing wordt 100 x geschud en daarna is het LM02. LM-potenties kunnen onbeperkt doorgepotentieerd worden wat met name bij langdurige, palliatieve behandeling een voordeel is. Naast energetische homeopathische middelen kan bij de homeopathische behandeling gebruik gemaakt worden van een aantal complementaire middelen. Dit zijn middelen die op stoffelijk niveau werken waardoor ze bij de verstoffelijking van klachten toch volgens het gelijksoortigheidsprincipe ingezet kunnen worden. Ze worden altijd ingezet als aanvulling op de energetische homeopathische middelen die op de energetische verstoring van de Dynamis werken. De volgende middelen kunnen hierbij ingezet worden: Oertincturen Oertincturen, de tincturen die als basis voor de homeopathische middelen dienen, worden voornamelijk ingezet bij organische verstoringen die stoffelijk geworden zijn. Het nadeel bij oertincturen is de toxiciteit, waardoor langdurig gebruik niet mogelijk is. Spagyrische middelen Om het probleem van toxiciteit van oertincturen bij langdurige / palliatieve behandeling te vermijden kan gebruik gemaakt worden van spagyrische middelen. Naast het opheffen van de blokkade van het orgaan werken deze middelen ook op het bijbehorende mindbeeld van het orgaanlijden waardoor ze een diepere en bredere werking hebben dan oertincturen. Mede daarom kunnen ze naast de homeopathische middelen ingezet worden op bepaalde mentale klachten, met name die mentale klachten die verbonden zijn met (een van) de organen. Door het alchemische productieproces van scheiden, zuiveren en samenvoegen wordt een natuurlijk omzettingsproces nagebootst. Dit gebeurt in 4 stappen: fermentatie, destillatie, calcinatie en uiteindelijk het samenvoegen van het destillaat en de as van de calcinatie. Hierdoor wordt meer informatie vanuit het plantaardige middel vrij gemaakt waardoor spagyrische middelen op zowel fysiek, emotioneel als mentaal spiritueel niveau werkzaam zijn. Enkelvoudige spagyrische middelen kunnen samengevoegd worden tot een individueel aangepast combinatiemiddel wat passend is bij de individuele klachten van de patiënt. De geneeskrachtige planten die voor de Spagyrische middelen worden gebruikt zijn meestal gerelateerd aan een orgaan of orgaansysteem.


Pagina 120

Schüsslerzouten. Homeopathisch arts Dr. Schüssler ontdekte al in de 19e eeuw dat veel klachten en ziektes ontstaan door een tekort aan mineraalzouten in de lichaamscellen. Voor de functie van de cel zijn minerale weefselzouten nodig om de cel in stand te houden en te regenereren. Bij een tekort aan minerale weefselzouten kan de cel zijn functie niet uitoefenen. Extra mineralen toedienen was geen oplossing, zo constateerde hij. De cellen zijn door de verstoring namelijk niet meer in staat om de benodigde mineraalzouten op te nemen. Schüssler kwam toen op het idee de mineraalzouten door middel van verwrijving te verdunnen en te potentiëren. Door die speciale bereiding worden de cellen geprikkeld om weer voldoende voedingsstoffen op te nemen. Zo wordt de mineralenstofwisseling hersteld en komt het lichaam weer in balans. Posologie14 en strategie Met de keus van het juiste geneesmiddel, passend bij de totaliteit van de symptomen, zijn we nog niet tot een volledige behandelstrategie gekomen. De potentie, frequentie en dosering zijn hierbij ook van belang en ook hierbij komt het gelijksoortigheidsprincipe tot uitdrukking. Deze moeten gelijksoortig zijn aan de ziektedynamiek, de gevoeligheid en de reagibiliteit van de patiënt. De ziektedynamiek is de heftigheid waarmee de klacht zich voordoet en de snelheid waarmee de klacht zich ontwikkelt. Bij acute ziekten is er doorgaans veel dynamiek te zien, bij de chronische ziekten is de dynamiek over het algemeen laag. Doorgaans geldt: hoe dynamischer de ziekte, hoe hoger de frequentie van innames De gevoeligheid is de individuele gevoeligheid van de patiënt. Dit bepaalt de ontvankelijkheid van de patiënt voor het homeopathische middel. De gevoelige patiënt is snel uit balans door externe verstoringen. Hoe gevoeliger hoe lager de dosering van het geneesmiddel, er is dan minder prikkel nodig om tot reactie te komen. De reagibiliteit is de mogelijkheid tot reageren van de Dynamis. De vitaliteit van de Dynamis bepaalt of en in welke mate deze kan reageren op een geneesmiddelprikkel. Reagibiliteit en gevoeligheid hangen nauw samen. De reagibiliteit van de Dynamis kan geremd worden door verschillende factoren, zoals:  

14

Psorische indifferentie; de levenskracht is geblokkeerd en kan niet voldoende of volledig reageren Miasma’s en erfelijke belasting

De wetenschap van het doseren van geneesmiddelen


Pagina 121

   

Iatrogene belasting Leeftijd. Stoffelijk functionele pathologie en orgaanpathologie. Klachtonderhoudende omstandigheden (biografie, leefomstandigheden)

5.2.5 Klachtonderhoudende omstandigheden Voeding, leefomgeving en sociaal contact zijn belangrijke factoren bij ziekte en gezondheid. Dat juiste voeding van belang is werd al eerder duidelijk via het Reckewegsysteem. Foute voeding levert een belasting op door endotoxinen maar door de vele chemische toevoegingen die tegenwoordig in kant en klare voeding zitten, vormt deze voeding door exotoxinen ook een rechtstreekse belasting voor het systeem en met name de lever. Daarnaast levert verkeerde voeding onbalans in de stofwisseling op wat het endocriene systeem ontregelt en schade aan het spijsverteringskanaal levert ernstige immunologische problemen op. Zo heeft voeding rechtstreeks invloed op organisch, hormonaal en immunologisch chronisch lijden.

§ 77. “Ten onrechte worden chronisch genoemd die ziekten die mensen zich zelf op de hals halen doordat ze zich voortdurend blootstellen aan schadelijke invloeden, die te vermijden zijn. Ze zijn te wijten aan het genot van schadelijke dranken of voedingsmiddelen, aan allerlei uitspattingen, die de gezondheid ondermijnen, aan het voortdurend ontberen van noodzakelijke levensbehoeften, aan verblijf in ongezonde, vooral vochtige streken, aan leven in kelders, vochtige werkplaatsen, ongeventileerde woningen. Ze komen door gebrek aan lichaamsbeweging of frisse lucht, door ongezonde overmatige inspanning van lichaam of geest door constante verdrietelijkheden enz. Deze ongezonde toestanden, die men zich zelf berokkend heeft, gaan bij verbetering van de leefwijze vanzelf over (als er niet ook nog een chronisch miasma in het lichaam huist) en zij de naam van de chronische ziekte niet waard.” Hahnemann noemt hier een flink aantal factoren die aanleiding kunnen zijn tot ziekte. Hij stelt dat ziekte door deze externe factoren vanzelf over gaat wanneer de oorzaak weg genomen wordt, tenzij er een chronisch miasma betrokken is bij het ziek zijn. Bij dieren gaat dit ook op. In een aantal gevallen, zeker wanneer de ziekte nog niet lang aanwezig is, zal herstel optreden zodra de omstandigheden verbeteren. De Dynamis kan zelf de ziekte omkeren in gezondheid. Echter, in onze huidige tijd zijn alle gedomesticeerde dieren in meer of mindere mate belast met een of meerdere miasma’s. Langdurige onbalans in voeding of door leefomstandigheden resulteren in een diepe verstoring die de door miasma belastte Dynamis niet meer zelfstandig kan omkeren, ook al nemen we de oorzaak weg.


Pagina 122

Ook emotioneel welzijn heeft groot effect op de gezondheid. Volgens Hahnemann is de mentale gesteldheid zelfs een van de belangrijkste voor de totaliteit van de symptomen en daarmee ook voor de geneesmiddelbepaling en het herstel.

§ 210. “Immers, ook in elk van de overige zogenaamde lichamelijke ziekten is steeds de affectieve en mentale gesteldheid gealtereerd. En bij alle ziektetoestanden, die ter behandeling komen, is de affectieve15 toestand van de patiënt één van de belangrijkste voor de totaliteit der symptomen. Men moet die erbij opnemen om een reëel beeld van de hele ziekte te krijgen, volgens hetwelk men met succes homeopathisch kan genezen”. Hahnemann stelt dat een mens (een dier) een eenheid is van lichaam, ziel en geest en dat deze drie in balans moeten zijn om vrij en onbelemmerd reageren van de levenskracht te kunnen garanderen. Hij schrijft hierover in § 225:

“Daarentegen zijn er, zoals gezegd, wel enkele affectieve stoornissen, die niet alleen maar eenzijdig in psychische richting ontwikkelde lichamelijke ziekten zijn, maar die – in omgekeerde richting – beginnen en voortschrijden vanuit de psyche, de stemming zelf, terwijl er hoogstens een geringe algemene indispositie bestaat. Ze worden veroorzaakt en in stand gehouden door aanhoudend verdriet, krenking, ergernis, beledigingen en frequente zware aanleidingen tot vrees en schrik. Deze soort van affectieve aandoeningen verstoort dan vaak op den duur ook de lichamelijke gezondheid in hoge mate”. In de eerste zin van deze paragraaf geeft hij aan dat lichamelijke klachten kunnen leiden tot mentale klachten en gedragsklachten. Zoals luchtzuigen bij een maagzweer. Maar omgekeerd zorgt een langdurige situatie van mentale, emotionele en sociale stress voor het ontstaan en onderhouden van lichamelijke klachten, en wel ‘in hoge mate’. In § 226 en 227 schrijft hij vervolgens dat zolang de mentale/gedragsklachten nog vers zijn en de lichamelijke conditie nog niet al te zeer is aangetast een mentaal welbevinden teweeg gebracht kan worden door vertrouwelijkheid en verstandige argumentatie en bij een passende leefwijze herstelt dit ook het lichamelijk welbevinden. Dit kunnen we naar dieren vertalen naar vertrouwen, juiste sociale omgang en eventueel training. Echter, wanneer een psora-miasma ten grondslag ligt aan de mentale problemen, dan zal een grondige antipsorische behandeling toegepast moeten worden om de

15

Affectieve toestand is de emotionele toestand in relatie tot andere personen/individuen


Pagina 123

klachten volledig te kunnen verhelpen en/of te voorkomen dat een dier weer heel snel terug valt. Met andere woorden: Alleen wanneer we de oorzaak weg nemen van de klachten die ontstaan zijn door exogene omstandigheden zoals voeding, leefomstandigheden en (het gebrek aan) sociaal contact, zal de klacht zich kunnen herstellen. Voorwaarde hiervoor is dat de klacht ‘vers’ is en de Dynamis niet belast door erfelijkheid of miasma. Wanneer dergelijke omstandigheden langdurig aanwezig zijn en de verstoring dieper is geworden, is het wegnemen van de omstandigheden niet meer voldoende voor herstel en zal een homeopathische behandeling nodig zijn om het dier zowel fysiek als mentaal weer gezond te krijgen.


Pagina 124

5.3 Homeopathische behandeling van klachten In dit deel bespreek ik de homeopathische behandeling van aantal klachten die kunnen ontstaan door exogene omstandigheden als leefomstandigheden, voeding en gebrek aan sociaal contact. In de uitwerking van de behandeling ga ik uit van de meest gebruikelijke standaard symptomen die voor kunnen komen bij deze specifieke klachten. Alleen voorschrijven op dit fysieke beeld is in de praktijk echter niet voldoende. We zouden hiermee voorbij gaan aan de totaliteit van de symptomen, de ontstaansgeschiedenis en bijkomende factoren die – zoals in dit hoofdstuk gebleken is – een zeer belangrijke rol spelen. Bij het repertoriseren16 van de standaard symptomen komen ondanks dat wel geneesmiddelen naar boven die een belangrijke plek in de behandeling in kunnen nemen. Om op de totaliteit van de symptomen voor te kunnen schrijven moeten we naast de fysiek-functionele klachten ook de mentaal-emotionele symptomen, de omstandigheden en biografie van het dier weten om zo tot een volledig totaalsymptoom te kunnen komen. Dan zal namelijk blijken dat de middelen die bij de repertorisatie van alleen de fysieke klachten naar boven komen niet altijd de belangrijkste zijn in de behandeling van het totale dier. Bij de behandeling van de homeopathische middelen beperk ik me tot de middelen die als belangrijkste naar boven komen in de repertorisatie en noem daarbij de belangrijkste kenmerken met betrekking tot de klacht. Dit geldt ook voor de differentiatie van de verschillende middelen De uitgebreide beschrijvingen van de karakteristieken, psyche en modaliteiten van de belangrijkste middelen is te vinden in de bijlage Materia Medica. 5.3.1 Mentale klachten door leefomstandigheden Er zijn diverse leefomstandigheden die aanleiding kunnen zijn voor chronische mentale en fysieke klachten. Uiteraard gelden niet alle leefomstandigheden als belastend voor elk paard, dit hangt mede van de individuele gevoeligheid af. Waar het ene paard gestrest raakt van op stal staan kan een ander paard prima functioneren met een aantal uren op stal omdat hij daarbuiten voldoende vrijheid en sociaal contact heeft.

16

Een repertorium is een naslagwerk met alle mogelijke symptomen waarbij de bijpassende geneesmiddelen genoemd worden. Repertoriseren wil zeggen bij elk symptoom van de patient de bijpassende geneesmiddelen zoeken. Met behulp van de ziekteklassificatie wordt een rangschikking gemaakt in ‘belangrijkheid’ van de symptomen en zo wordt uiteindelijk uit de verzameling middelen die bij de totaliteit van symptomen van de patiënt hoort, een geneesmiddelvoorschrift gekozen. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 125

Bij de differentiatie van de middelen die bij een chronische klacht horen kan de biografie doorslaggevend zijn voor de geneesmiddelkeus. Wanneer de biografie de directe aanleiding vormt voor de acuut miasmatische uitingen van de klacht, zal deze zelfs leidend zijn, maar dit zal dan ook tot uiting komen in de symptomen en de middelen die daarbij horen. Omdat de biografie slechts een onderdeel is van het totaalsymptoom benoem ik hieronder een aantal aanleidingen en behandel de belangrijkste middelen die bij elke aanleiding horen. Eenzaamheid 1 2

1 2

1234 1 1234 1 puls. 2/8 4 4

Mind - ABANDONED, forsaken feelings Mind - ALONE, ailments from being

ars. 2/6 2 4

merc. 2/5 2 3

phos. 2/5 2 3

stram. 2/5 2 3

dros. 2/4 1 3

105 43 kali-c. 2/4 1 3

lach. 2/4 2 2

nat-m. 2/4 3 1

sep. 2/4 2 2

Mentale onderdrukking 1

1

1234 1 carc. 1/4 4

Mind - DOMINATION, by others, ailments from - history, of, a long

lyc. 1/3 3

staph. 1/3 3

anac. 1/2 2

foll. 1/1 1

lac-c. 1/1 1

med. 1/1 1

nat-m. sep. 1/1 1/1 1 1

10 thuj. 1/1 1

Mishandeling 1

1

1234 1 carc. 1/4 4

Mind - ABUSE, ailments from staph. 1/4 4

anac. 1/3 3

coloc. 1/3 3

ign. 1/3 3

50 lyc. 1/3 3

nat-m. pall. 1/3 1/3 3 3

ph-ac. 1/3 3

thuj. 1/3 3

Onstabiele kudde 1

1

1234 1 ign. 1/3 3

Mind - SOCIAL, position, concerned about lyc. 1/3 3

plat. 1/3 3

verat. 1/3 3

agar. 1/2 2

nat-m. nux-v. aeth. 1/2 1/2 1/1 2 2 1


22 alum. 1/1 1

ars. 1/1 1

Pagina 126

We zien bij deze klachten een aantal middelen 4-voudig voorkomen en ook terug komen bij de verschillende symptomen. De belangrijkste noem ik hier onder, maar zoals eerder gezegd is het niet uitgesloten dat op basis van het totaalsymptoom toch voor een ander middel gekozen wordt wat beter past bij de totaliteit van de symptomen. Pulsatilla Pulsatilla is een van de grootste polycresten (breedwerkend middel) binnen de homeopathie. In de werking van een homeopathisch geneesmiddel bestaat er vaak veel overeenkomst tussen de natuurlijke verschijningsvorm van het geneesmiddel en de te behandelen klachten. Dit gaat zeker voor pulsatilla op. De planten groeien in groepjes leunen tegen elkaar aan: aanhankelijkheid, steun en afhankelijkheid is het basis thema dat speelt bij de Pulsatilla patiënt. Keynote: Delusion of being abandoned. Daarom is het een middel wat veelvuldig bij jonge dieren ingezet wordt. Maar ook als het dier later deze steun en aandacht nog nodig heeft, kan hij bang zijn dit kwijt te raken. Dit leidt dan tot jaloezie en afgunst: het dier claimt de aandacht van de verzorger of het ouderdier. Niet alleen het jonge dier zal snel een Pulsatilla beeld laten zien, ook het oudere dier waarbij door vermindering van functies of belastende leefomstandigheden een gevoel van onveiligheid kan ontstaan, ontwikkelt veelvuldig het Pulsatilla beeld. De plant wordt ook wel Anemone Pulsare genoemd en doet zijn naam eer aan: in het Grieks betekent anemos: wind en pulsare: bewogen worden. Net zoals de plant met elke wind meewaait, doet de Pulsatilla patiënt dat ook. Dit maakt dat hij emotioneel snel “bewogen” kan raken. Dit snelle emotionele geraakt zijn kan ook zo weer over zijn, een sterk wisselend symptoombeeld kan daarom een aanwijzing zijn voor Pulsatilla. Staphisagria Staphisagria is een veel gebruikt in de homeopathie. Bij dit middel is het voorschrift gebaseerd op de “essentie“ van het algehele beeld of de aanleiding: onderdrukking. Keynote: vernedering, rechtvaardigheid, eergevoel Keywords: Gevoeligheid, zachtaardigheid. In de regel zachtaardige patiënten met een verleden van misbruik en onderdrukking. De onderdrukking is daarbij vaak de aanleiding voor de klachten. De patiënt is te zwak of te afhankelijk of niet instaat om voor zichzelf op te komen. Dit laatste is bij dieren per definitie meestal het geval. Ook boosheid kan een aanleiding zijn voor staphisagria, de boosheid is daarbij vaak onderdrukt of uitingen van boosheid zijn bestraft. Op een geven moment is de patiënt een vat van boosheid en explodeert dan. De onderdrukking en vernedering wordt tevens gevonden in de sexualiteit. Bij dieren kun je hierbij denken aan castratie maar ook aan gedwongen dekkingen, KI en embryo transplantatie. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 127

Het zijn vaak extreem gevoelige patiënten waarbij het minste woord of gebaar dat verkeerd lijkt het dier heel diep kwetst. De extreme gevoeligheid geldt niet alleen op emotioneel vlak, ze zijn vaak ook extreem prikkelbaar op de zintuigen. Ignatia Ignatia wordt gemaakt van de zaden van de Ignatiusboon, een groenblijvende klimplant die voor komt op de Filipijnen en in delen van China. Deze zaden bevatten strychnine waardoor verkramping in het beeld van het geneesmiddel past. Deze verkramping drukt zich als eerste uit in het hart (onstoffelijk), ignatia is een belangrijk verdriet middel. De patiënt mist iets. Voor paarden kan dit een stal, een persoon of een kuddegenoot zijn. Maar ook gevoelige dieren die een voorstelling hebben over hoe hun omgeving eruit moet zien volgens hun ‘idealen’. Ook dan ontbreekt er iets. Dus enerzijds gevoelige dieren die erg ontvankelijk zijn voor teleurstelling en anderzijds gebeurtenissen waar bij iets wegvalt. Keynote: rouw, gegriefd Keywords: tegenstrijdigheid, verkramping Op het psychische vlak staat het emotionele element dusdanig op de voorgrond dat de coördinatie van functies ontregeld is. Bij ignatia horen wisselende, tegenstrijdige, mentale en fysieke verschijnselen die snel wisselen en tegengesteld zijn aan elkaar. De patiënt kan snel overgaan van neerslachtigheid naar vrolijkheid en van huilen naar lachen. Drukt verdriet vaak weg. Lycopodium Lycopodium is een plantaardig middel. Het is een varenachtig plantje, zeldzaam in Nederland maar al zo’n 600 miljoen jaar oud. Hierdoor bevat de plant veel ‘oerinformatie’ waardoor het een diepere werking heeft vergeleken met andere plantaardige middelen. De plant en zaden bevatten beiden veel silicea. Dit maakt lycopodium een overgangsmiddel tussen plantaardig en mineraal en daarmee tussen acuut en chronisch. De zaden zijn extreem droog en hard en kunnen 12 tot 20 jaar nodig hebben om te ontkiemen en uit te groeien tot een plantje. Traagheid is dan ook een belangrijk thema bij dit geneesmiddel. Lycopodium is in het bijzonder aangewezen bij klachten die zich geleidelijk ontwikkelen, bij een verzwakking van de lichaamsfuncties, met een vermindering van de spijsvertering en stofwisseling en een sterke disfunctie van de lever. Droogte (de plant groeit op schrale droge grond) van huid en slijmvliezen duiden op belasting van de lever, vaak als gevolg van opgeslagen verdriet en/of boosheid. Het is dus een belangrijk middel bij klachten na verdriet of dominantie. Dit kan zich op 2 manieren uiten: Door angstig en introvert te worden of door extrovert en assertief te worden. De lycopodium patiënt heeft Extreem minderwaardigheidsgevoel (keynote) en gebrek aan zelfvertrouwen, wat hij constant probeert te overwinnen. Daardoor vertoont hij een tegengestelde reactie in de vorm van arrogant en dictatoriaal gedrag Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 128

(dominant gedrag bij dieren). Lycopodium is een anti-psorisch middel wat alle miasma’s dekt en daardoor werkzaam is op diepzittende, progressief verlopende, chronische aandoeningen of recidiverende klachten. Arsenicum Arsenicum is een mineraal middel en zal niet snel geïndiceerd zijn op alleen de biografie. Het is een middel met een diepe werking op ieder orgaan en alle weefsels en wordt dus bij dieper lijden ingezet waarbij rusteloosheid en angst het mentale beeld vormen. Vaak gaat het dan om destructieve, kwaadaardige ziekteprocessen. Keynote: Overheersende uitputting (na minste inspanning), grote rusteloosheid en angst, kou, pijn. Diep gewortelde onzekerheid maakt dat de patiënt zich kwetsbaar voelt en behoefte heeft aan gezelschap voor geruststelling en ondersteuning. Kan diepe angst voelen voor alleen zijn. Perfectionistisch van aard en kan makkelijk wangmatig gedrag, ontwikkelen. Verslechtering ’s nachts: grote onrust, ‘restlessness is driving him from place to place’. Carcinosinum Carcinosinum is een nosode. Nosodes worden in principe niet voorgeschreven op beeld maar op processen. Carcinosinum wordt dan ook niet ingezet bij klachten na 1 enkel incident en op het beeld, maar op het ‘proces’ van een lange geschiedenis van mentale onderdrukking en/of mishandeling. Keynote: beïnvloedbaarheid Keywords: transparant, meegaand, coping mechanism Carcinosinum is een belangrijk middel bij kanker (endogeen) en belangrijk biografisch middel (exogeen). Deze gaan niet zelden samen. In 95% van de gevallen wordt Carc. voorgeschreven op basis van mentale of algemene symptomen - carcinogeen erfelijkheid - te strenge opvoeding - opvoeding waarbij geen rekening wordt gehouden met de eigenheid / behoeftes van het dier. Het zijn vaak intense, gevoelige types die zich niet helemaal vervuld voelen en daarom doorslaan in overmatige werken of grenzen opzoeken. Bij dieren zien we dit vaak in stereotiep gedrag zoals luchtzuigen, weven of ijsberen. Carcinogene patiënten leven heel erg vanuit de verwachtingen van de buitenwereld, bijv. verwachtingen van de eigenaar. Ze willen gewaardeerd worden en doen daar hun best voor. Worden ze daarin niet (h)erkend dan leidt dit tot klachten. Klachten kunnen tegengesteld of tegenstrijdig lijken als reactie op onderdrukking van hun eigenlijke behoeftes.

Organen

Bij klachten vanuit een slechte biografie zijn vaak de organen ook sterk betrokken. Angst en gevoel van onveiligheid hebben invloed op de nieren, zeker bij een Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 129

vluchtdier als het paard. Langdurige stress door biografische omstandigheden hebben hun weerslag op de nieren en bijnieren. De bijnieren raken uitgeput door continu afgifte van cortisol, wat tot depressie kan leiden. Opgeslagen emoties als boosheid en verdriet zetten zich vast in de lever en ook de gal is hier bij betrokken (vandaar de gezegdes ‘iets op je lever hebben’ en ‘je gal spuwen’). De lever geeft ‘moed’ en de gal ‘daadkracht’. Zijn deze belast dan ontstaat vaak depressie, maar een ‘te veel’ aan gal kan ook doen omslaan in agressie. Bij een biografie met onderdrukking zijn dus vaak de lever en gal extra belast. Dit geldt voor zowel mentale onderdrukking als fysieke onderdrukking van uitingen van boosheid. Welk orgaan de hoofdtoon voert hangt af van de omstandigheden en het individu en moet uit overige symptomen blijken, maar op deze belasting van organen kan eventueel met spagmiddelen behandeld worden. Spag gal/lever en Spag A&O zijn dan middelen om te overwegen. 5.3.2 Maagzweer Totaalsymptoom Klacht : maagzweer Aanleiding : -Exogeen: -Endogeen: Lokaliteit : Gewaarwording : -Fysiek-functioneel:

-Mentaal-emotioneel: Modaliteiten : Alternerend : Concomiterend :

stress, voeding, iatrogeen constitutioneel, erfelijkheid maag verminderde eetlust vermageren tandenknarsen van pijn doffe vacht sloomheid/prestatievermindering terugkerende koliek diarree minder drinken sloom veranderlijk gedrag


Pagina 130

Repertorisatie

Motivatie classificatie & geneesmiddeldifferentiatie

Iatrogeen Omdat de aanleiding bij het ontstaan van een maagzweer van belang is bij de behandeling is het belangrijk om te weten of er een iatrogene belasting (bijvoorbeeld pijnstillers) of door overvoeding met zetmeelrijke maaltijden. In het laatste geval is wegnemen van de oorzaak een belangrijke factor in de genezing en het voorkomen van herhaling, bij iatrogene belasting zullen we onze behandeling hierop aan moeten passen omdat iatrogene belasting zich direct aan de Dynamis hecht en daarmee voor psorische indifferentie kan zorgen. De volgende middelen kunnen ingezet worden bij PI: 





Carbo Vegetabilis Sterke affiniteit met spijsverteringsklachten en metabolisme, chronische klachten met verminderde vitaliteit, kouwelijk, stagnatie van functies. Carbo V heeft een zuiverende werking na geneesmiddelgebruik Carbo Animalis Werkt door het dierlijke aspect dieper dan Carbo V, heeft affiniteit met het endocriene systeem en klierweefsel. Zweren, eerst kwaadaardig, daarna necrotiserend, carcinogene ontstekingen. Colitis ulcerosa (=ontstekingsziekte van de dikke darm die met zweervorming gepaard gaat) Sulphur


Pagina 131



Uitdrijvend middel, centrifugaal, van binnen naar buiten. Wordt ingezet bij gebrek aan reactiekracht bij zowel acute als chronische klachten. Bij zware psorische belasting voorafgegaan door carbo-v, direct sulphur kan te heftig werken. Bij geneesmiddelgebruik en ontstekingsprocessen. Is gerelateerd aan tuberculinische tendens. Patiënt voelt warm aan maar heeft het koud (paard wat rillend staat te zweten) Hepar Sulfuris Hepar-s wordt de koude sulphur genoemd. Hepar is als PI middel geïndiceerd bij een patiënt met een ontstekingstendens, een geschiedenis van ontstekingen of snel reageren met ontstekingen en abcessen.

Erfelijke tendens Bij het ontstaan van maagzweren kan hier een erfelijke gevoeligheid aan ten grondslag liggen. Zowel vanuit een familiaire / rastypische tendens als vanuit het paard zijn. Ook kan er sprake zijn van een ontstekingstendens die vanuit het voorgeslacht komt. De middelen die hierop ingezet kunnen worden zijn 



Carcinosinum Vanuit erfelijkheid kan een mentale gevoeligheid voor stress en het ontwikkelen van spijsverteringsklachten aanwezig zijn, zowel familiair als vanuit het paard-zijn. Bij biografische belasting is Carcinosinum een belangrijk middel. Tuberculinum Extracellulaire ziekteprocessen, ontstekingstendens in het voorgeslacht of in eigen ziektegeschiedenis

Acuut Miasmatisch Een maagzweer is een acuut miasmatische klacht met een exogene aanleiding. Erfelijke predispositie speelt wel een rol bij het al dan niet ontwikkelen van een maagzweer maar dat hangt mede van de oorzaak af, bij een maagzweer door stress of voedingsomstandigheden kan dat een rol spelen, bij een maagzweer als gevolg van gebruik van bepaalde geneesmiddelen meestal niet. De volgende middelen komen op het beeld van een maagzweer in aanmerking voor de behandeling van de acuut miasmatische klachten. Wat hierbij opvalt is dat er meerdere minerale middelen omhoog komen. 

Nux Vomica Polycrest en vaak geïndiceerd bij klachten door geneesmiddelgebruik. Pijn in de maag, gasvorming en maagzuur, gastritis en maagzweer Trek maar afkeer van voedsel Prikkelbaar, boos en ongeduldig, gevoelig voor alle uitwendige invloeden, overstrest. Verslechtert door eten, mentaal beeld verslechtert door pijn


Pagina 132













China Officinalis Zwakte door afmattende ziekte. Klachten van lever en gal. Geen dorst. Gasvorming en gaskoliek. Diarree, bloederig. Trek maar geen eetlust. Apathisch, dwars, aversie tegen elke vorm van arbeid. Mercurius Ieder orgaan of lichaamsdeel wordt door dit middel beïnvloed. Affiniteit met lymfesysteem, slijmvliezen, klieren en inwendige organen. Zwakte, uitputting Zwakke vertering & voortdurend honger. Maag gevoelig bij aanraken. Maagzuur. Gastro-enteritis en ulcerative colitis. Volledig verlies van interesse, zelfs in eten. Phosphorus kenmerkt zich door prikkeling, ontsteking en afbraak van slijmvliezen, m.n. van maag en darmen. Sluipend beginnende en geleidelijk toenemende zwakte. Bloedingen, recidiverend. Maagpijn, maagstreek pijnlijk bij aanraken of lopen. Ontsteking van de maag, maagzweer. Behoefte aan koud water maar drinken verslechtert. Leverklachten Neerslachtig, snel boos, rusteloos of timide en zwaarmoedig. Arsenicum Album Diepe werking op alle organen en weefsels . Allesoverheersende uitputting en rusteloosheid, verslechtering ’s nachts. Aversie tegen voedsel, dorst maar drinkt kleine beetjes per keer, behoefte aan koud water maar dat verslechtert direct. Maagzuur, extreme prikkelbaarheid van de maag, maagpijn na minste hoeveelheid voedsel of drinken. Maagaandoeningen met brandende pijn: gastritis, maagzweer, kwaadaardigheid. Doodsangst, heftig, behoefte aan gezelschap. Heftige rusteloosheid, verandert continu van plaats. Calcarea Carbonica (Calcium Carbonicum) Dit middel werkt bij uitstek op de constitutie, met verstoorde assimilatie als belangrijkste kenmerk. Toestand van geestelijke of lichamelijke uitputting als gevolg van overbelasting. Pica (eten van onverteerbare dingen), maagzuur. Verslechtering tijdens eten, verslechtering na drinken (wel behoefte, ijskoud water) Lycopodium Clavatum Bijna alle gevallen van Lycopodium hebben aanwijzingen van stoornissen van urinewegen of maag-darmkanaal. Klachten ontwikkelen geleidelijk, verzwakking van lichaamsfuncties, vermindering van de spijsvertering en disfunctie van de lever. Dyspepsie na eten van zetmeelrijk voedsel. Geen eetlust, wel honger maar snel verzadigd, zwakke vertering. Maagkanker, maagzweer & perforatie. Angstgevoelens, angst om alleen te zijn, zwaarmoedig. Extreme gevoeligheid.


Pagina 133







Pulsatilla Mindbeeld is belangrijkste indicatie voor pulsatilla. Windhaan onder de geneesmiddelen, wisselend symptoombeeld. Patiënt altijd beter in de buitenlucht. Beïnvloed psyche, aderen en slijmvliezen. Gasvorming, maagzuur. Geen dorst bij vrijwel alle klachten. Pijn in de maag een uur na eten. Verslechtert door zware maaltijd. Wisselende ontlasting Zachtaardige dieren, sterke behoefte aan gezelschap en aandacht, dwingend in hun vraag om aandacht. ‘Forsaken feeling’ Sepia Specifieke werking op poortader & veneuze stuwing. Het middel beïnvloed de circulatie van het poortadersysteem en van het maag-darmkanaal. Geïndiceerd bij nerveus en zwak gestel (die zijn uitgeput door sexuele excessen (lees: stress bij dekhengsten en ET-merries) Aversie tegen eten. Stasis. Zure dyspepsie & opgeblazen buik. Hyperaciditeit. Prikkelbaar, boos, gevoelig. Bang alleen te zijn. Afkeer van werk. Ferrum Metallicum Het middel beïnvloed de circulatie. gulzige honger # geen eetlust. poging iets te eten leidt tot diarree. Eten « Dyspepsie & gasvorming Prikkelbaar eigenwijs, gevoelig en geagiteerd. Nerveus, angstige onrust.

Twee andere belangrijke middelen die nog in aanmerking kunnen komen puur op het fysieke stuk zijn de volgende twee, deze middelen komen bovenaan wanneer er alleen op maagzweer gerepertoriseerd wordt. 



Kalium Bichromicum Vertoont bijzondere affiniteit met de slijmvliezen van de maag, darmen en luchtwegen. Ook lever nieren en hart kunnen zijn aangedaan. Nephritis & maagstoornissen, levercirrose. Kenmerkend: anemie en ontbreken van koorts. Algemene zwakte. Aandoening van alle slijmvliezen. Langzaam doch diepgaand voortschrijdende aandoeningen met grote zwakte Gastritis. Ronde maagzweer. Afkeer van water. Maagsymptomen » eten en buitenlucht. Ongeïnteresseerd, afkeer van geestelijke en lichamelijke inspanning Hydrastis Canadensis Specifieke affiniteit met de slijmvliezen. Geringe spierkracht, slechte vertering en hardnekkige constipatie. Vermagering en uitputting. Uitgesproken invloed op de lever. Zeer gevoelig in de maag, min of meer permanent aanwezig. Zwakke vertering Atonische dyspepsie Maagzweer, Gastritis, maagkanker Depressief.


Pagina 134

Organen Emoties worden opgeslagen in de lever, waardoor deze betrokken is bij het ontwikkelen van klachten als gevolg van verkeerde leefomstandigheden of stress. Middelen die hierop ingezet kunnen worden zijn: Spag Lever Spag Angst & Onrust

Stoffelijk degeneratief Bij een maagzweer is er stoffelijke schade aan het maagslijmvlies en de maagwand. Zeker bij ernstige maagzweren (groot in omvang of talrijk) of recidive van klachten kan een aanvulling met lichaamszouten wenselijk zijn. Schüsslerzouten die ingezet kunnen worden:  

Natrium Chloratum (Nr. 8) is een celzout dat helpt bij de opbouw van slijmvlies, dus ook maagslijmvlies Natrium bicarbonicum (Nr. 23) klachten van stofwisseling en verzuring, maagzuur en maagslijmvliesontsteking.

5.3.3 Hoefbevangenheid Totaalsymptoom Klacht : Aanleiding : - Exogeen: - Endogeen: Lokaliteit : Gewaarwording : - Fysiek-functioneel:

voeding, stress, iatrogeen, medisch incident spijsvertering/stofwisseling, constitutioneel, erfelijk hoeven warmte in de voet

pijnlijke voet aversie tegen bewegen ontlasten van voet sterk aanwezige digitale pols (kloppen) verhoogde hartslag koorts - Mentaal-emotioneel: lusteloos depressief Modaliteiten : Alternerend : Concomiterend :


Pagina 135

Repertorisatie


Iatrogeen Bij het ontstaan van hoefbevangenheid kan iatrogene belasting een belangrijke factor zijn. Met name het gebruik van corticosteroïden kan in grote mate aanleiding zijn tot het ontstaan van hoefbevangenheid, of in later stadium een klachtonderhoudende factor. De volgende middelen kunnen ingezet worden bij PI: 





Carbo Vegetabilis Sterke affiniteit met klachten vanuit metabolisme, chronische klachten met verminderde vitaliteit, kouwelijk, stagnatie van functies. Carbo V heeft een zuiverende werking na geneesmiddelgebruik Carbo Animalis Werkt door het dierlijke aspect dieper dan Carbo V, heeft affiniteit met het endocriene systeem en klierweefsel. Zweren, eerst kwaadaardig, daarna necrotiserend, carcinogene ontstekingen. Sulphur Uitdrijvend middel, centrifugaal, van binnen naar buiten. Wordt ingezet bij gebrek aan reactiekracht bij zowel acute als chronische klachten. Bij zware psorische belasting voorafgegaan door carbo-v, direct sulphur kan te heftig werken. Bij geneesmiddelgebruik en ontstekingsprocessen. Is gerelateerd aan


Pagina 136



tuberculinische tendens. Patiënt voelt warm aan maar heeft het koud (paard wat rillend staat te zweten) Hepar Sulfuris Hepar-s wordt de koude sulphur genoemd. Hepar is als PI middel geïndiceerd bij een patiënt met een ontstekingstendens, een geschiedenis van ontstekingen of snel reageren met ontstekingen en abcessen.

Erfelijke tendens Bij het ontstaan van hoefbevangenheid kan erfelijke gevoeligheid een rol spelen. Zowel vanuit een familiaire / rastypische tendens als vanuit het paard zijn. Ook kan er sprake zijn van een ontstekingstendens die vanuit het voorgeslacht komt. De middelen die hierop ingezet kunnen worden zijn 



Carcinosinum Vanuit erfelijkheid kan een mentale gevoeligheid voor stress en het ontwikkelen van stofwisselingsproblematiek aanwezig zijn, zowel familiair als vanuit het paard-zijn. Tuberculinum Extracellulaire ziekteprocessen, ontstekingstendens in het voorgeslacht of in eigen ziektegeschiedenis

Acuut Miasmatisch Hoefbevangenheid is een endogene acuut miasmatische klacht met exogene en endogene aanleidingen. Bij de behandeling is de ontstaansgeschiedenis en/of aanleiding doorslaggevend in het bepalen van de middelen en bij repertorisatie zullen dan ook andere middelen omhoog komen. Het maakt een groot verschil of de hoefbevangenheid is ontstaan door sepsis of door EMS. Toch komen bij de repertorisatie van alleen het fysieke beeld al een paar belangrijke middelen omhoog. 



Arsenicum Album Diepe werking op alle organen en weefsels . Allesoverheersende uitputting en rusteloosheid, verslechtering ’s nachts. Extreme pijn, gangreen bij diabetes, zweren op voetzolen (hoefzweer), Bloedvergiftiging en geringe vitaliteit. Doodsangst, heftig, behoefte aan gezelschap. Extreme rusteloosheid, verandert continu van plaats (ondanks pijn zal paard proberen te verplaatsen) Sulphur Uitdrijvend middel, centrifugaal, van binnen naar buiten. Wordt ingezet bij gebrek aan reactiekracht bij zowel acute als chronische klachten. Bij zware psorische belasting voorafgegaan door carbo-v, direct sulphur kan te heftig werken. Bij geneesmiddelgebruik en ontstekingsprocessen. Is gerelateerd aan tuberculinische tendens. Patiënt voelt warm aan maar heeft het koud (paard


Pagina 137













wat rillend staat te zweten). Middel is geïndiceerd bij diabetes dus m.n. bij hoefbevangenheid door IR of EMS Pulsatilla Mindbeeld is belangrijkste indicatie voor pulsatilla. Windhaan onder de geneesmiddelen, wisselend symptoombeeld. Patiënt altijd beter in de buitenlucht. Beïnvloed psyche, aderen en slijmvliezen. Lever gerelateerd. Als de eerste (ernstige) afwijkingen van de gezondheid zijn begonnen in de puberteit. Voeten gezwollen, ontstoken. Koelen van de voeten » Zachtaardige dieren, sterke behoefte aan gezelschap en aandacht, dwingend in hun vraag om aandacht. ‘Forsaken feeling’ Silicea Silicea is de bouwsteen voor bindweefsel, het geeft vorm en weerstand. Ook huid, haar en nagels (hoeven) bevatten silicea. Onvolledige assimilatie en daaruit voortvloeiende voedingsstoornissen. Organische veranderingen, diepe en langzame werking. Periodieke verschijnselen w.o. abcessen. Etteringsprocessen Diep zittende pijn (in ledematen) Geestelijke en lichamelijke uitputting, grote gevoeligheid voor alle indrukken van buitenaf, m.n. geluiden, pijn, kou. Aconitum Napellus Klachten die heel acuut en hevig beginnen. Schietende pijn Iedere klacht, hoe banaal ook, gaat vergezeld met hevige angst en onrust. Belladonna Heeft uitgesproken invloed op vaatstelsel, huid en klieren. Overgevoeligheid van alle zintuigen. Brandende hitte. Pijnen zijn kloppend, scherp, schietend, bijzonder hevig; opkomend en verdwijnend in terugkerende aanvallen. Kenmerkend zijn de hevigheid van de aanvallen en het plotselinge begin. Geen dorst. Wankelende gang Gevoeligheid voor licht en geluid. Buitengewoon rusteloos. Wisselvallig en onhandelbaar gedrag. Mercurius Ieder orgaan of lichaamsdeel wordt door dit middel beïnvloed. Affiniteit met lymfesysteem, slijmvliezen, klieren en inwendige organen. Zwakte, uitputting. Oedemateuze zwelling van voeten en onderbenen [stalbenen]. Zwakte van ledematen. « ’s nachts Volledig verlies van interesse, zelfs in eten. Calcarea Carbonica (Calcium Carbonicum) Dit middel werkt bij uitstek op de constitutie, met verstoorde assimilatie als belangrijkste kenmerk. Toestand van geestelijke of lichamelijke uitputting als gevolg van overbelasting. Functiestoornissen hypofyse en schildklier [stress, corticosteroïden]


Pagina 138





Phosphor Phosphor kenmerkt zich door prikkeling, ontsteking en afbraak van slijmvliezen. Het verstoort het bloed met als gevolg vettige degeneratie van bloedvaten, weefsels en organen [EMS] Het produceert een beeld van destructief metabolisme. Plotseling optredende verschijnselen. Brandende voeten, zwakte en beven bij elke vorm van inspanning. Onvaste gang. Staat met wijd gespreide benen Neerslachtig, snel boos, heel schrikachtig. Zincum Metallicum Uitputting van hersenen en zenuwstelsel. Weefsels zijn sneller uitgeput dan ze worden hersteld. Inwendige klachten door onderdrukte huiderupties of uitscheidingen. Zwakke vitaliteit. Uitputtingsfase tijdens ziekten [dus voorgeschreven in later stadium]. Kan voeten niet stil houden. Gevoelige voetzolen. Strompelende krampachtige gang. Zwerende pijn « lopen Grote gevoeligheid voor geluiden. Lethargisch, afgestompt

Omdat sepsis een belangrijke oorzaak van hoefbevangenheid kan zijn wil ik Pyrogenium – een belangrijk ontstekingsmiddel bij sepsis - aan het bovenstaande lijstje van belangrijke middelen bij hoefbevangenheid toevoegen. Daarnaast is het een belangrijke nosode op ontstekingstendensen, dus bij erfelijke predispositie of een biografie van ontstekingen. Wanneer er sprake is van hoefbevangenheid door stofwisselingsproblematiek, is recidive vaak aan de orde. 

Pyrogenium Nosode: werkt op chronische onderliggende ontstekingstendensen en als acuut middel op snel, heftig ziektebeeld. Geen uitgesproken pyrogenium mindbeeld. Werkt in acute fase bij ontstekingen met een snel, heftig en destructief karakter. Chronische klachten die terug te voeren zijn op een toestand van sepsis, Pyrogenium is het hoofdmiddel bij sepsis en grote rusteloosheid. Bij septische koortsen, in het bijzonder kraamvrouwenkoorts. [na aan de placenta blijven staan van merrie] Klachten waarbij het best geïndiceerde geneesmiddel geen reactie of slechts tijdelijk verlichting geeft. Grote zwakte ’s morgens. Nagels dreigen los te laten.

Organen De lever speelt een belangrijke rol bij het verwerken en filteren van (endo)toxinen, waardoor deze betrokken is bij het ontwikkelen van klachten als gevolg van verkeerde voeding, spijsverteringsproblematiek, medicijngebruik of sepsis. Middelen die hierop ingezet kunnen worden zijn: Spag Lever


Pagina 139

Stoffelijk degeneratief Bij ernstige hoefbevangenheid waarbij hoefkanteling is opgetreden is er stoffelijke schade aan de voet waarop eventueel lichaamszouten ingezet kunnen worden. Ook chronische spijsverteringsklachten en chronische ontstekingstendensen kunnen baat hebben bij het inzetten van Schüsslerzouten. Schüsslerzouten die ingezet kunnen worden: 



Kalium Chloride (Nr. 4) bindt chemische stoffen en kan dus ingezet worden bij het ondersteunen van de lever en ontgiften, het is het middel wat nodig is bij ontstekingen, met name wanneer deze chronisch worden bij hoefbevangenheid door spijsverteringsproblemen Manganum sulfuricum (= Nr. 17)

5.3.4 EMS Totaalsymptoom Klacht : Equine Metabole Syndrome Aanleiding : -Exogeen: voeding (suikers) -Endogeen: constitutioneel, erfelijk Lokaliteit : spijsvertering en endocrien systeem Gewaarwording : -Fysiek-functioneel: overgewicht toename eetlust locale vetophopingen stijve spieren insuline resistentie ontstekingsgevoeligheid vervetting lever sloom/weinig energie -Mentaal-emotioneel: stressgevoelig Modaliteiten : suiker/zetmeel « Alternerend : Concomiterend :


Pagina 140

Repertorisatie


Iatrogeen Bij het ontstaan van EMS is doorgaans geen sprake van iatrogene belasting. Uiteraard kan er sprake zijn van iatrogene belasting bij de individuele patiënt en door de belasting die dit oplevert voor de lever kan dit dan een rol spelen bij de behandeling van EMS. Wanneer dit aan de orde is kan het nodig zijn om voor te schrijven op de iatrogene belasting. Omdat het geen directe relatie heeft met EMS neem ik bij de classificatie van EMS het bloemblad ‘Iatrogeen’ niet mee.

Erfelijke tendens Bij het ontstaan van EMS speelt erfelijke predispositie duidelijk een rol. Het komt vaker voor bij bepaalde rassen en bepaalde type paarden. De erfelijkheid is dus vooral rastypisch maar ook vanuit het paard zijn. Daarnaast kan er sprake zijn van een ontstekingstendens die vanuit het voorgeslacht komt. De middelen die hierop ingezet kunnen worden zijn: 



Carcinosinum Vanuit erfelijkheid kan een predispositie voor het ontwikkelen van stofwisselingsproblematiek aanwezig zijn, zowel familiair als vanuit het paardzijn. Tuberculinum extracellulaire ziekteprocessen, ontstekingstendens in het voorgeslacht of in eigen ziektegeschiedenis Systeemziekten: aandoeningen die het gehele


Pagina 141

lichaam (= systemisch) betreffen, bijvoorbeeld alle bloedcellen, alle weefselcellen. Endocriene klieren (schildklier).

Acuut Miasmatisch Constitutioneel “Een syndroom is een ziektebeeld: een verzameling van steeds tezamen voorkomende klinische verschijnselen/symptomen.” Dit geld ook voor EMS. Het is geen vastomlijnde ‘ziekte’ en dus ook niet als zodanig te repertoriseren (diabetes staat wel in het repertorium maar aangezien bij EMS geen sprake is van verhoogd bloedsuiker en het proces achter de klachten een andere is, kan dit niet als alternatief genomen worden). Het is een endogene chronische verstoring met exogene en endogene aanleidingen en het uit zich in een aantal symptomen die in het AMC-deel van het acuut miasmatische bloemblad horen. Dit wil zeggen dat de constitutie sterk betrokken is bij de ontwikkeling van de symptomen. Wanneer de verstoring zich acuut uit ontstaat doorgaans het ontstekingsbeeld van hoefbevangenheid. Bij het repertoriseren van EMS ben ik van het chronische beeld uitgegaan. De volgende middelen kunnen een rol spelen bij de behandeling van EMS. 





Lycopodium Clavatum Bijna alle gevallen van Lycopodium hebben aanwijzingen van stoornissen van urinewegen of maag-darmkanaal. Klachten ontwikkelen geleidelijk, verzwakking van lichaamsfuncties, vermindering van de spijsvertering en disfunctie van de lever. Klachten als gevolg van externe voedingsstoornissen, metabolische problemen. Overgangsmiddel tussen plantaardig en mineraal, tussen acuut en chronisch. Weinig uithoudingsvermogen. Buitensporige honger, hoe meer hij eet, hoe sterker het hongergevoel wordt. Dyspepsie na het eten van zetmeelrijk voedsel. Extreme gevoeligheid Phosphorus Sluipend beginnende en geleidelijk toenemende zwakte. Het verstoort het bloed met als gevolg vettige degeneratie van bloedvaten, weefsels en organen. Het produceert een beeld van destructief metabolisme. Vettige degeneratie. Enorme honger, honger spoedig na eten. Leverklachten Heel schrikachtig

Sulphur Uitdrijvend middel, centrifugaal, van binnen naar buiten. Wordt ingezet bij gebrek aan reactiekracht bij zowel acute als chronische klachten. Bij ontstekingsprocessen. Is gerelateerd aan tuberculinische tendens. Middel is geïndiceerd bij diabetes, heeft daarmee ook relatie tot EMS (hoewel inwendige proces niet het zelfde komen de fysieke symptomen vaak wel sterk overeen). Buitensporige trek, grote behoefte aan zoetigheid, maar verslechtert hierdoor.


Pagina 142















Calcarea Carbonica (Calcium Carbonicum) Dit middel werkt bij uitstek op de constitutie, met verstoorde assimilatie als belangrijkste kenmerk. Toestand van geestelijke of lichamelijke uitputting als gevolg van overbelasting. Functiestoornissen hypofyse en schildklier. Recidiverende klachten, slecht herstel van ziekten. Traag, lusteloos Mercurius Ieder orgaan of lichaamsdeel wordt door dit middel beïnvloed. Affiniteit met lymfesysteem, slijmvliezen, klieren en inwendige organen. Uitputting na minste inspanning, prikkelbare zwakte Zwakke vertering & voortdurende honger. Arsenicum Album Diepe werking op alle organen en weefsels . Allesoverheersende uitputting en rusteloosheid, verslechtering ’s nachts Behoefte aan gezelschap. Heftige rusteloosheid, verandert continu van plaats. China Officinalis Zwakte door afmattende ziekte. Klachten van lever en gal. Sterk verlangen naar voedsel maar voedsel verteert slecht. Overgevoelig en nerveus. Kalium Carbonicum Kenmerkende zwakte van de kaliumzouten vooral bij Kalium Carbonicum. Vettige degeneratie. Zwakte van spieren. Behoefte aan zoetigheid. Wisselende stemmingen, heel prikkelbaar. Angstige onrust & angst bij alleen zijn. Iodium Iodium heeft affiniteit met klierweefsel, met name schildklier. Vermagering & enorme eetlust. Reusachtige honger. Angstig en verontrust als hij niet eet. Vermagering, ondanks goede eetlust (atypisch voor EMS maar niet alle paarden met EMS hebben overgewicht) Terneergeslagen of chagrijnig en rusteloos Veratum Album Enorme uitputting. Enorme eetlust (maar veel klachten met betrekking tot overgeven, dit is iets wat paarden niet kunnen). Zwaarmoedigheid.

Organen Bij EMS speelt de belasting van de lever een grote rol. Door de vervetting door EMS raakt de lever beschadigd terwijl hij door het verhoogde insulinegehalte in het bloed, medicatie, endotoxinen, ontstekingsfactoren etc. al zwaar overbelast is. Ondersteuning van de lever is daarom erg belangrijk bij de behandeling van EMS. Daarnaast kan er sprake zijn van stress als klachtonderhoudende factor. Middelen die hierop ingezet kunnen worden zijn: Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 143

Spag Lever Spag A&O

Stoffelijk degeneratief Bij EMS kan leverschade door vervetting optreden, op deze verstoffelijking van de klacht kan naast Spagyrische middelen eventueel ondersteund worden met Schüsslerzouten. Magnesiumtekort is een belangrijk aspect bij EMS en de opname van magnesium is vaak verstoord, waardoor toevoegen als voedingssupplement vaak onvoldoende werkt. Het lichaam is niet in staat de magnesium op te nemen. Door het als lichaamszout toe te dienen hoeft het niet meer omgezet te worden en kan het rechtstreeks opgenomen worden in de cel. Schüsslerzouten die ingezet kunnen worden: 





 



Magnesium Phosphoricum (Nr. 7) Werkt o.a. op spijsverteringsorganen en stofwisseling. Indirect beïnvloedt het ook de chemische processen van het lichaam. Belangrijk middel bij klachten door stress. Natrium Phosphoricum (Nr. 9) Belangrijk mineraal voor de ondersteuning van de lever, de gal en de dikke darm. Het reguleert tevens de suikerhuishouding. Natrium Sulfuricum (Nr. 10) Bij uitstek voor de ontslakking van het lichaam en voor het uitscheiden van giftige substanties. Het is daardoor ook een belangrijk ondersteunend bestanddeel voor de lever en de gal en het regelt bovendien de suikerhuishouding in het lichaam. Manganum Sulfuricum (Nr. 17) Middel wat invloed heeft op de glucosetolerantie en daarom bij diabetes ingezet kan worden Calcium sulfuratum (Nr. 18) Ondersteunt de ontgiftingsprocessen van de lever. Slechte opname van glucose in lever en spieren. Kalium Bichromium (Nr. 27) Middel wat in combinatie met Natrium Sulfuricum ingezet kan worden bij diabetes type 2, ofwel insuline resistentie.


Pagina 144

6 Casuïstiek In dit hoofdstuk bespreek ik een aantal casussen waarbij exogene factoren als voeding, leefomstandigheden en/of sociaal contact een rol speelden bij het herstel. Uit deze casussen blijkt dat vooraf niet altijd helder is dat deze factoren een rol spelen in de ontstaansgeschiedenis van de klacht, maar dat dit vaak tijdens de behandeling blijkt wanneer verandering van de omstandigheden tot grote verbetering of zelfs oplossen/afronden van de casus leidt. Om privacyredenen zijn de namen uit de casussen verwijderd.


Pagina 145

6.1 Casus A Persoonlijke gegevens Ras

Quarter Horse

Roepnaam van het huisdier

~

Geslacht

merrie

Geboortedatum

30 april 2009

Kleur en aftekening

Bruin geen aftekeningen

Gesteriliseerd/gecastreerd

Nvt

Reden van komst ‘Ontploffen’ tijdens rijden, kan geen druk aan, snel angstig. Erfelijke en familiaire belasting Rastypische belasting: De Quarterhorse is een ras wat specifiek gefokt is voor het werk op de ranch, het koeienwerk. Van oorsprong hebben deze paarden ‘cow-sence’ waardoor ze het werken met vee goed kunnen. Het ras staat bekend om zijn flegmatieke, coole karakter en zeer gespierde lichaam, met name een vrij zwaar gespierde achterhand. Ze zijn over het algemeen braaf en makkelijk te trainen, werkwillig en een will to please. Inmiddels is het ras meer en meer tot ‘sportpaard’ verworden waardoor het ‘uniforme’ allround type Quarterhorse aan het verdwijnen is en er steeds meer ‘specialisten’ gefokt worden die uitblinken in een bepaald onderdeel van de westernsport. Hierdoor krijg je een grote diversiteit aan types. Een van die types is het reiningpaard. Deze zijn gemiddeld wat kleiner van formaat (1.40 tot 1.50) maar gefokt voor snelheid en wendbaarheid. Het zijn vaak vrij sensibele paarden die op kleine aanwijzingen vrij explosief moeten reageren. Reining is een soort ‘dressuurproef’ die volledig in galop verreden wordt en waarbij snelle acties, richtingsverandering en stops gevraagd wordt. De combinatie tussen het coole en flegmatieke wat van oorsprong in het ras zit en het sensibele wat ook van ze gevraagd wordt en er ook in gefokt wordt, maakt dat met name in de topsport deze paarden vaak ‘binnenvetters’ zijn. Deze paarden accepteren lang heel veel en gaan tot het uiterste voor hun ruiter, totdat de maat vol is. Dan ontwikkelen ze vaak een fysiek probleem of gaan staken, ontploffen of op een andere manier uiten dat er te veel van ze gevraagd is. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 146

Hiervan lijkt bij Paard A dus ook sprake, maar wel in een vrij extreme mate en na relatief erg weinig ‘druk’. Familiaire belasting: Zowel de vader als moederlijn staan bekend om gevoelige paarden. Met name de vader en de vaderskant van de moeder zijn lijnen met zeer getalenteerde maar sensibele paarden. De vader staat er om bekend nakomelingen te geven met ‘moeilijke’ karakters en paarden uit de lijn van de vader van de moeder staan bekend als ‘gevoelig’. Beiden zijn zeer goede reiningbloedlijnen met veel getalenteerde paarden die op topniveau presteren. De moeder van Paard A is ook een terughoudend en ‘beleefd’ paard. Laat bijvoorbeeld bij een doorgang of bij eten of drinken andere paarden vaak voor gaan Deze eigenschappen geeft ze ook duidelijk door aan haar kinderen. De gevoeligheid van Paard A is iets wat duidelijk mede vanuit beide bloedlijnen doorgegeven is maar bij Paard A komt het extremer dan gemiddeld naar buiten. Ziektegeschiedenis, behandelingen, medicijngebruik, vaccinaties Datum

Omschrijving

Jaarlijks December

Vaccinatie tegen influenza en tetanus

Elk half jaar

Vaccinatie tegen rhino

April en mei 2013

Hormoonbehandeling met Regumate om gedrag te temperen

Zomer 2013

Knikker ingebracht om hengstigheid te stoppen

Voorjaar 2014

Laten insemineren, meerdere keren, niet opgenomen

Mei 2014

Bacterie in de baarmoeder, baarmoeder 3 dagen gespoeld en ABkuur

2014

Behandeling osteopaat en acupuncturist

Biografie Datum/leeftijd Omschrijving Rond half jaar

Begin met spenen. Wordt geleidelijk en met meerdere veulens gedaan.


Pagina 147

Rond 2 jaar

Begonnen met grondwerk en zadelmak maken

Rond 3 jaar

Langzaam inrijden

Rond 3,5 jaar

Eerste wedstrijdjes, begin problemen Cyclus komt goed op gang

Anamnese Actuele anamnese: Paard A is een 5 jaar jonge Quarterhorse merrie, gefokt door de eigenaar zelf. Ze heeft me gevraagd om Paard A te behandelen omdat deze – met name rond de hengstigheid – extreem moeilijk gedrag vertoont. Rond de leeftijd van 3,5 jaar begon ze problemen te vertonen. De eerste twee wedstrijdjes waar ze haar mee naar toe hadden genomen gingen nog goed maar daarna is het bergafwaarts gegaan. Met name tijdens de hengstigheid liet ze erg moeilijk gedrag zien. Rond die zelfde leeftijd kwam haar hengstigheid/cyclus (vanaf de winter dat ze 3,5 was en sindsdien ook elke keer duidelijk en goed zichtbaar/merkbaar hengstig). De problemen werden steeds erger, totaal niet te rijden, steigeren, springen, eigenaar vertelt: “We hebben veel mee gemaakt maar dit nog nooit”. Ze reageerde ook altijd op beendruk. Er zijn een paar dingen geprobeerd om de hengstigheid te reguleren in de hoop dat dit het gedrag ook zou doen afnemen. Behandeling met Regumate (bevat altrenogest, een progesteronachtige stof) om de hengstigheid te onderdrukken, daar werd het kort iets beter van maar probleem bleef. Daarna is er een knikker in de baarmoeder geplaatst (om het lichaam hormonaal in een soort ‘chronische staat van zwangerschap’ te brengen). Ook dit verbeterde kortstondig de klachten iets, maar het kwam toch weer terug. Verder zijn er nog wat middelen op kruidenbasis gegeven om het gedrag te temperen maar ook dit haalde weinig uit. Voorjaar 2014 werd besloten om haar te laten dekken omdat merries na de dracht en het zogen van een veulen vaak wel wat gematigder worden. Ze is een paar keer geïnsemineerd maar ze nam niet op en bleef leeg. Bij controle door de dierenarts bleek er veel vocht in de baarmoeder te staan en bij labonderzoek hiervan werd ook een bacterie aangetroffen. Verder geen gekke dingen als cystes te zien. Na een baarmoederspoeling en AB-kuur is ze hengstig geworden, wat langer dan normaal bleef hangen en daarna is ze niet meer hengstig geweest. Het gedrag is echter niet weg, is ook de hele periode daar voor niet weg geweest. Voor het spoelen was ze Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 148

netjes elke 3 weken hengstig. Tijdens de hengstigheid duwde ze ook vaak tegen de stalwand aan. Trainingstechnisch is er ook e.e.a. geprobeerd, verschillende manieren van aanpak, een andere ruiter, maar ook dat maakte niet uit. Ze is zeer getalenteerd, kan erg goed presteren en de eerste paar wedstrijdjes gingen dan ook erg goed. Wel is ze bang voor andere paarden op wedstrijd. Ze is een keer heel erg geschrokken tijdens een wedstrijd van een ander paard. Net toen dat paard langs haar heen liep gaf de ruiter dat paard een tikje met de zweep en raakte daarbij Paard A aan. Vanaf toen is die angst voor andere paarden ontwikkeld. Vooral als ze op haar afkomen. Op wedstrijd moest hij daar echt rekening mee houden. Daarna werd het moeilijke gedrag op wedstrijd ook erger. Ze kon in haar proef soms ineens staken en steigeren. Daarna was de druk er af en liep ze probleemloos verder. Als ze spanning opbouwt zie je ook dat haar vulva hol wordt. Normaal is dat wat vlak, maar bij haar trekt dat naar binnen. Een ander dingetje wat ze door spanning lijkt te krijgen is een kuchje. Dat doet ze alleen bij aanvang van het rijden of wanneer er op een andere manier ‘druk’ op haar wordt gezet. Dan kucht ze een keer of 10 en daarna is het over. Buiten die momenten om, op stal of op de paddock bijvoorbeeld, doet ze dat nooit. Er is uiteindelijk besloten om haar niet meer te insemineren en eerst rust te geven. De zoon van de eigenaar is haar een paar weken voor het consult weer gaan rijden, dat had hij de afgelopen 8 maanden niet meer gedaan. Hij is haar heel rustig weer aan het oppakken bij de basis, vooral gymnastiseren, veel rust, alle tijd geven en veel herhalen. Ze heeft een nieuw zadel gekregen, is door de dierenarts nagekeken en ze is behandeld door een osteopaat (die constateerde een gekantelde baarmoeder en heeft dit behandeld) en een acupuncturist om haar zo goed mogelijk in haar vel te krijgen en alle lichamelijke ongemakken uit te sluiten. Door de accupunctuur en het energetisch werk wat die zelfde dame doet is ze wel wat verbeterd maar nog lang niet goed. Wat bij die behandeling op viel was dat de naalden op de lendestreek (die op de eierstokken werkten) niet bleven zitten bij de eerste behandeling. Daar zat een grotere blokkade waar pas bij de 2e behandeling op gewerkt kon worden. Ook de eigenaar zelf is met haar aan de slag gegaan met grondwerk en schriktraining om haar zelfvertrouwen op te bouwen, ook dat begint zijn vruchten af te werpen waardoor ze wat minder schrikkerig wordt. Ondanks dat alles is het probleem nog altijd niet opgelost, ze is nog steeds schrikkerig, kan nog steeds blokkeren en ontploffen, kan weinig ‘druk’ aan (en ‘druk’ is hier dus al heel relatief omdat ze heel rustig aan doen met haar) en rond de hengstigheid is dit alles ook nog steeds ‘slechter’. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 149

Vrije Anamnese Qua uiterlijk is Paard A een niet te groot en voor een Quarter niet heel zwaar gebouwd paardje. Ze heeft een echt ‘vrouwelijk’ uiterlijk met een lief hoofd. Eigenaar geeft aan dat ze echt een prinses is. Al vanwege haar geboortedag maar ook in haar gedrag. Als veulentje lag ze ‘prinsheerlijk’ in het hooi terwijl de andere veulens er omheen stonden. Ook met eten is ze een beetje een prinsesje, het is een selectieve eter, eet dingen soms wel en soms niet, ook al kent ze het. Soms eet ze dingen waarvan je verwacht dat ze het niet zal lusten juist weer wel. Ze drinkt en plast wel heel veel, duidelijk ‘meer dan normaal’. Als veulen is ze laat gespeend. Dat doet eigenaar sowieso altijd laat en op een zo natuurlijk mogelijke en stressarme manier. Ze doet dat wel met alle veulens tegelijk, maar stapsgewijs en zodra een van de veulens tekenen van spanning of stress vertoont gaan ze terug naar de merries en op die manier gaat dat altijd heel rustig en relaxed en heeft ze nooit gestreste veulens of merries. Paard A was ook makkelijk met spenen, heeft daar niet merkbaar meer moeite mee gehad dan andere veulens (eerder minder zelfs). Ze hebben altijd wel heel rustig aan en voorzichtig met Paard A gedaan omdat ze als veulen al wel door hadden dat ze heel sensibel was en ‘weinig soms al te veel kon zijn’. Inrijden ging heel makkelijk, Paard A pakte alles heel goed op. Ze hebben nooit vreselijk aan haar hoeven ‘werken’ met inrijden en trainen. Ze kan goed lopen, wil graag werken, doet haar best en wil het graag goed doen. Het kost haar ook weinig moeite, het is een heel getalenteerd paard met enorm veel potentie. Het is een lief en gevoelig paardje. Ze is onzeker en heel zachtaardig en heeft heel veel bevestiging nodig. Ze is wel heel braaf en makkelijk in de normale omgang in en rond stal. Zolang je haar maar niet overvraagt. Benader je haar verkeerd, bijvoorbeeld als je geen eerlijke bedoelingen hebt (mannen die ‘het wel even zullen fixen’ bijv.), een verkeerde energie bij je hebt, dan staakt en blokkeert ze.

Leefomgeving De paarden staan allemaal overdag naar buiten en gaan aan het eind van de middag weer op stal. De pensionpaarden, trainingspaarden en de rijpaarden van de eigenaar staan allemaal in eigen paddocks waar wel contact mogelijk is over het draad maar elk paard staat in zijn eigen zandpaddock. In een enkele paddock staan twee paarden, maar Paard A staat alleen. Er zijn ook grotere graspaddocks en weides waar fokmerries en jonge paarden staan die nog niet gereden worden, zij blijven dag en nacht buiten met een schuilstal. Er is een grotere loopstal waar gespeende veulens en 1 en 2 jarigen in staan wanneer ze niet buiten staan. Op stal staan de paarden van de eigenaar in een apart kleiner stalgebouw waar de Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 150

paarden in boxen staan met spijlen aan de voorkant en gesloten wanden aan de zijkanten. In dit stalgebouw zijn niet zo veel boxen en is het niet echt druk qua mensen. Totaalsymptoom Klacht: Aanleiding: -Endogeen: -Exogeen: Lokaliteit: Gewaarwording: -Fysiek/functioneel:

‘ontploffen’ bij mentale druk

-Mentaal-emotioneel:

Zeer gevoelig voor mentale druk Bouwt spanning op/binnenvetter Schrikachtig, angstig Heftige reactie (agressie) bij te veel mentale druk Blokkeren (afsluiten voor buitenwereld) bij mentale druk Menses << Hengstigheid & drukken tegen stalwand

Modaliteiten: Concomiterend:

constitutie, hormonaal, erfelijkheid mentale druk mind, luchtwegen, voortplantingsorganen kuchje bij mentale spanning Vocht in baarmoeder Uitblijven menses Niet drachtig worden

Totaalsymptoom Constitutie:

Lokaliteit: Gewaarwording: -Fysiek/functioneel

-Mentaal/emotioneel

Modaliteiten:

constitutie vrouwelijk uiterlijk relatief tenger (voor een Quarter) drinkt en plast meer dan normaal selectieve eter menses laat begonnen zeer getalenteerd atletisch sensibel, gevoelig onzeker, heeft veel bevestiging nodig lief, zachtaardig meewerkend, will to please, braaf in omgang kan slecht tegen mentale druk blokkeren (afsluiten voor buitenwereld) bij mentale druk menses <<


Pagina 151

Classificatie motivatie: Paard A’s gevoeligheid ligt zeer sterk verankerd in haar constitutie, door de erfelijke belasting die er tevens achter zit. Zowel uit vader- als moederlijn is zij belast met een bovenmatige gevoeligheid. Hierdoor is het noodzakelijk dat dit gelijk vanaf het begin van de behandeling al meegenomen wordt. De echt acute uiting die voor problemen zorgt is incidenteel, waardoor niet alleen op een acuut miasmatisch beeld behandeld kan worden, er moet al direct op het acuut miasmatisch constitutionele stuk en de constitutie zelf behandeld worden. Omdat erfelijkheid een belangrijke rol speelt, is dit ook iets wat gelijk vanaf het begin meegenomen moet worden. De kans dat dit een blokkerende factor zal zijn is namelijk erg groot. Geneesmiddel differentiatie en voorschrift: In alle bloembladen is pulsatilla een belangrijk middel. Dit middel past goed bij Paard A, het vrouwelijke, de will to please, de onzekerheid zijn duidelijke pulsatillakenmerken. Hoewel ze niet vreselijk om aandacht ‘schreeuwt’ en niet echt last lijkt te hebben van verlatingsangst, past de rest van het pulsatilla-beeld erg goed bij haar. Lycopodium en silicea komen duidelijk naar voren in de repertorisatie, met name in de AMC en constitutie. Dit is vrij logisch is omdat lycopodium het ‘chronische’ van pulsatilla vertegenwoordigd en silicea een constitutioneel middel is wat sterk verbonden is met pulsatilla. Een ander middel wat sterk naar boven komt is carcinosinum en komt – vrij typisch – juist hoog in het acute bloemblad. Dit is te verklaren doordat Paard A zo beïnvloedbaar is, zoveel last heeft van mentale druk die voor haar als ‘onderdrukking’ ervaren wordt. Het graag haar best willen doen en meegaand zijn voor zover ze dat kan past bij carcinosinum. Daarnaast is carcinosinum het middel wat bovenaan staat als we naar de erfelijke belasting kijken (alleen nosodes bekeken). Omdat zowel de erfelijke belasting an sich al een factor is, maar de eigenschap die zo sterk vererfd is zelf ook al rede voor carc is, maakt dit middel dubbel geïndiceerd. Een ander middel wat in alle bloembladen hoog staat is natrium-muriaticum. Het afsluiten in zichzelf – een kenmerkt van nat-m – is iet wat bij Paard A past, Paard A doet dat niet constant, alleen als de druk te hoog wordt, dus als ‘acute’ uiting. NatM is als mineraal juist een chronisch middel, wanneer ignatia chronisch wordt. Bij Paard A zien we geen ignatia verdriet in het symptoombeeld. Wat biografie betreft heeft ze eigenlijk gewoon een heel goede start en leven gehad tot nu toe, zonder echte redenen voor ignatia-verdriet. Dit zou aan de orde zijn als ze meer problemen gehad had met het spenen of haar eigenaren zouden blind zijn voor haar behoeftes. Buiten de ontplof momenten om is Paard A een open paardje wat laat benaderen en Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 152

dan ook wel nieuwsgierig is. Geen teruggetrokken dier wat zich afsluit voor elk contact. Vandaar dat ik zowel ignatia als natrium-muriaticum niet bij haar vind passen. Bij de differentiatie heb ik ook nog naar een aantal plantaardige ‘angstmiddelen’ gekeken om te kijken of er iets ingezet moet worden bij de acute uitbarstingen. Omdat deze echter het rechtstreekse gevolg zijn van de mentale druk die op de constitutionele belasting drukt, is besloten geen acuut middel op het acute beeld in te zetten. Dit zou ook bijna onmogelijk zijn omdat de uitbarstingen onverwacht en eigenlijk alleen tijdens het rijden plaats vinden. Het geneesmiddelvoorschrift wordt: Carc 03, Puls 02 beiden dagelijks en Sil 01 1 x per week. Vanwege Paard A’s gevoeligheid worden de middelen 2 x geschud. Aanvullend advies: Hoewel er met trainen en omgang al heel erg rekening gehouden wordt met Paard A’s gevoeligheid, heb ik tevens geadviseerd om hier nog zorgvuldiger mee om te gaan. Korte sessies zodat de druk niet te veel kan oplopen, veel tijd buiten zodat ze spanning van zich af kan lopen en ‘vrij’ kan bewegen en training nooit over haar grens laten gaan qua druk of moeilijkheidsgraad. Voorlopig alles heel lief en zacht en klein houden. Indien mogelijk zouden buitenritten voor haar ook fijn zijn, in een ontspannen omgeving af en toe een kleine oefening maar daarna weer lekker los zodat ze spanning direct kan laten afvloeien zou heel goed zijn. Ten slotte denk ik dat het voor Paard A beter zou zijn als ze ‘soortspecifieker’ gehouden zou kunnen worden, waardoor ze wat minder aangetast wordt in haar ‘eigenheid’. Ze kan nu te weinig echt paard zijn omdat ze nagenoeg constant geïsoleerd gehouden wordt en er weinig sociaal contact mogelijk is. Hoewel de locatie van de eigenaar te weinig ruimte biedt voor groepshuisvesting o.i.d. zou samen met 1 maatje op de paddock staan haar al goed kunnen doen. Ik stel voor om te kijken of zoiets te realiseren is in hun situatie. Verloop behandeling Kort na mijn bezoek is Paard A samen met een zeer ervaren oudere merrie in de paddock gezet. Dit gaf bijna instant verbetering, Paard A kreeg meer rust, houvast en steun van deze merrie, wat haar hele gedrag ten goede kwam. Ook op de behandeling reageert Paard A boven verwachting goed. Ze komt in haar kracht te staan en zelfs zonder daar iets voor te hoeven doen respecteren paarden haar persoonlijke ruimte in de rijbak. Dit geeft Paard A extra zelfvertrouwen. Ook op de middelen reageert ze direct vanaf dag 1 met verbetering. Zowel fysiek (hengstig gedrag met rijden verdwijnt, plassen wordt minder, kuchje neemt af) als Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 153

mentaal gaat Paard A snel vooruit. Er is in korte tijd grote verbetering in het totale beeld. In het begin zijn nog wel momenten die spannend zijn maar de situaties leiden vanaf het begin van de behandeling niet meer tot het extreme gedrag met rijden en Paard A kan spanning af laten vloeien. Ze leert niet alleen omgaan met spanning, maar wordt daadwerkelijk mentaal sterker, er verandert echt iets op constitutioneel niveau. Het gaat zo goed dat al bij het 2e vervolgconsult de pulsatilla van het voorschrift genomen wordt. Het nieuwe voorschrift wordt Carc en Sil twee keer per week. Na een paar weken blijkt ze hier echter op alle fronten op te verslechteren, ze gaat zowel fysiek als mentaal weer achteruit en het explosieve gedrag met rijden komt terug. Hierop wordt het oude voorschrift inclusief pulsatilla weer opgepakt en binnen 2 dagen na opnieuw inzetten van pulsatilla herstelt Paard A van haar achteruitgang en komt terug op het oude niveau van voor de terugval. Ze blijft verder doorgroeien maar de fysieke symptomen rond de hengstigheid blijven. Trainingstechnisch wordt ook e.e.a. aangepast, eigenaar gaat Paard A helemaal vanaf de basis opnieuw scholen. Door Paard A’s talent en gemak waarmee ze alles op pakte zijn er toch wel wat basisstappen overgeslagen. Door dit nu opnieuw met haar te gaan doen op een rustige opbouwende manier, wordt haar zelfvertrouwen onder het zadel nog meer vergroot. Dat Paard A niet van de pulsatilla af kan heeft te maken met het feit dat er een hormonale oorsprong aan de klachten ten grondslag ligt waar de pulsatilla niet voldoende bij kan om dat op te lossen. De pulsatilla houdt het onder controle maar echt tot ‘omkeren’ komt het niet, daarvoor werkt het middel niet diep genoeg in op het hormonale stuk. Hiervoor komen twee middelen in aanmerking, cimicifuga en sepia. Na een nieuwe repertorisatie van de resterende klachten wordt gekozen voor sepia, dit middel past het best bij het beeld wat Paard A laat zien. Om sepia op het mentale vlak goed te kunnen laten werken wordt ignatia ingezet. Ignatia werkt daarbij voorwaarde scheppend voor sepia. Zowel sepia als ignatia kwamen bij de oorspronkelijke repertorisatie al als belangrijke middelen omhoog. Om het voorschrift helder en eenvoudig te houden worden de andere middelen even achterwege gelaten. Het voorschrift wordt Ign 03 ; Sep 02, 2 x schudden, dagelijks. Hierop verbetert Paard A duidelijk, ook de klachten rond de hengstigheid verbeteren nu, tijdens rijden is er niks meer te merken als ze hengstig is en ook op stal worden de klachten – met name het duwen tegen de stal – beter. Ook op andere vlakken blijkt er nog verbetering haalbaar. Zo was er rond het opstappen toch altijd nog wat spanning en had Paard A in het begin vaak spierspanning en zette ze haar rug vast. Deze klachten blijken met het nieuwe voorschrift ook volledig ter verdwijnen. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 154

Wat erg mooi is om te horen is dat Paard A het heel goed blijkt te doen als coachingspaard, waar ze sinds enige tijd voor gebruikt wordt. Ze is door haar gevoeligheid erg helder in de signalen die ze terug geeft maar ze blijkt het ook echt leuk te vinden om te doen. Ze staat zo sterk in haar kracht dat ze ondanks alles wat ze hierdoor te verwerken krijgt, haar grenzen goed weet te bewaken en achteraf alles ook goed los te laten. Na een coachingssessie staat ze altijd erg tevreden op stal te rusten. Rol van de omstandigheden Ondanks dat de leefomstandigheden relatief goed zijn en Paard A als veulen op een rustige manier gespeend is, blijkt toch dat de omstandigheden voor haar als individu onvoldoende zekerheid en sociaal contact geven. Zodra Paard A bij een oudere alfamerrie geplaatst wordt verbetert ze al enorm. Haar zelfverzekerdheid groeit, wat ze alleen door te zijn al uitstraalt naar andere paarden. Ze is een mooi voorbeeld van hoezeer leefomstandigheden als belastend ervaren worden, individueel bepaald is. Wat voor het ene paard een acceptabele situatie is kan door het andere paard als extreem belastend ervaren worden. Dat een kleine aanpassing soms al voldoende is om een groot verschil te maken laat Paard A hierbij zien. Ze groeit zo in wie zij is dat ze als coachingspaard volledig in haar element is en in de toekomst zelfs terug kan komen op wedstrijden, iets wat bij het begin van de behandeling uitgesloten leek.


Pagina 155

6.2 Casus B Persoonlijke gegevens Ras

American Paint Horse


~

Geslacht

Ruin

Geboortedatum

5 juni 2006

Kleur en aftekening

Bay Overo


Februari 2012

Reden van komst Gedragsproblemen door oud trauma a.g.v. mishandeling Erfelijke en familiaire belasting Rastypische belasting: De American Paint Horse bestaat oorspronkelijk voor een groot deel uit Quarterhorse bloed, de bonte Quarters waren qua kleur niet toegestaan en van daar uit is – samengevoegd met nog wat bonte paarden met TB-bloed - de Paint Horse ontstaan. Net als de Quarter is de Paint van oorsprong een ranchpaard wat er voor gefokt is met vee te werken. Cow-sence en een meewerkend karakter, cool en onverschrokken en mensgericht zijn eigenschappen die ook bij de Paint horen. Paints zijn over het algemeen wel wat minder ‘binnenvetters’ dan Quarters maar veel hangt van de bloedlijnen af. Familiaire belasting: Familiair is er weinig van hem bekend. Zijn moeder is geïmporteerd uit Canada, en kwam drachtig van hem naar Nederland. Zij is een merrie met een sterk maar vriendelijk en meewerkend karakter. Ziektegeschiedenis, behandelingen, medicijngebruik, vaccinaties Datum

Omschrijving

2009

Droes, behandeling onbekend

Sept 2011

Eerste tandartsbehandeling, hard nodig, veel haken. Roesje

Feb 2012

Castratie in Utrecht, geen complicaties. Narcose en AB


Pagina 156

Maart 2012

Healing Touch behandeling

Mei 2012

Behandeling dierenchiropractor.

Nov 2012

Onregelmatig aan beide voorbenen. Conclusie Emmeloord: overbelaste buigpezen. Op speciaal beslag gezet, heeft hij een half jaar op gestaan.

Dec 2013

Weer locomotieproblemen voor. Weer op speciaal beslag gezet en aanpassing training (meer op de achterhand)

Jan 2014

Behandeld door chiropractor

Augustus 2014 Behandeld door osteopaat December 2014

Behandeld met acupunctuur

Jaarlijks

Vaccinaties Influenza + Tetanus

Biografie Datum/leeftijd Omschrijving 05-06-2006

Geboren in Wekerom

Voorjaar 2007

Verkocht aan westerntrainer. Op het land gezet bij de andere jaarlingen.

Nov 2007

Verkocht aan andere westerntrainer

Begin 2008

ingereden, wordt getraind voor Futurity

18-04-2010

Eerste wedstrijdervaring en trailerervaring = trauma.

Zomer 2011

Ruiter stopt met rijden Paard B, eigenaar neemt verzorging over, Paard B komt meer buiten

Sept 2011

Eigenaar heeft Paard B gekocht.

Voorjaar/zomer Paard B mee op de trailer naar enkele leuke events (buitenrit, 2012 fotoshoot) Juni 2013

3 maanden naar een wei 24/7 buiten

Sept 2013

Voor 2 weken terug op eerste locatie.


Pagina 157

Okt 2013

Verhuisd naar andere locatie

Maart 2014

Les gaan nemen van andere trainer

Augustus 2014

Verhuisd naar huidige locatie.

Anamnese Actuele anamnese: Sinds 3,5 jaar heeft eigenaar Paard B in bezit. Paard B is voor eigenaar van een reiningruiter/trainer geweest die bekend staan om zijn zeer harde werkwijze. Hoewel Paard B al een heel ander paard is dan toen hij van deze ruiter was en eigenaar al een eind met hem gekomen is, loopt ze toch tegen problemen aan die te herleiden zijn aan Paard B’s verleden, met name met rijden. Zodra ze iets van hem gaat vragen ontstaan er problemen doordat hij in verzet gaat, waarbij hij uiteindelijk ook echt gaat bokken en steigeren en niet meer te rijden is. Paard B is een vrij dominant paard (was zeer dominant als hengst) die wel graag wil werken maar in het werk ook wel af en toe gecorrigeerd moet worden. Hij heeft een consequente ruiter nodig en eist 100% aandacht op. Bepaalde trainingstechnieken herkent hij vanuit zijn verleden en op zo’n moment gaat hij vol in verzet (staken, bokken, steigeren) Hij kan tijdens het rijden ook zo ineens blokkeren, met name op het been, maar heeft soms voor een oefening wel extra been nodig. Op het moment dat hij blokkeert kan de eigenaar geen extra been geven, dat is dan niet mogelijk (groot verzet, bokken/steigeren). Dit is iets wat de eigenaar op zo’n moment wel aanvoelt. Met name links is zijn moeilijke kant. Ook aansingelen was echt een probleem en ook poetsen van de singelplek kon niet. Hij beet dan ook echt. Inmiddels kan dat wel maar is nog steeds een beetje oppassen en ‘gevoelig’. Deken op doen is ook lastig, de voorsluiting dicht doen is echt een probleem, hij wil niet op zijn borst aangeraakt worden en gaat dan echt in de aanval. Eigenaar heeft nu dus hengstendekens voor hem met gesloten voorfront, dat werkt goed. Paard B heeft het nog altijd niet echt op met mannen, die wekten in het verleden echt agressie op. Als hengst beet hij echt, nu probeert hij nog wel es te happen. Na de acupunctuurbehandeling is deze agressie naar mannen weer opgelaaid. Vaak heeft hij fases van negatief gedrag. Bijv. een fase dat ze niet op kan stijgen of tegen het been in gaat. Ook wisselt zijn gesteldheid, meestal is hij extrovert en redelijk dominant. Als hij op stal met zijn hoofd buiten de box staat verdedigt hij ook het stuk gang voor zijn box Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 158

als ‘zijn territorium’. Hij is nu als ruin nog altijd redelijk dominant, m.n. naar andere ruinen en hengsten, met merries is hij braaf. Op het land of in de paddock gaat het wel goed. Op stal stond hij eerst tussen ruinen, dat gaf te veel onrust omdat met het deur-rek open hij onrustig was omdat hij zijn ‘territorium’ moest verdedigen maar met het rek dicht was hij ook onrustig. Sinds een aantal weken staat hij in een gangpad tussen merries en dat gaat goed, nu kan het rek ook gewoon open blijven. Alleen op de ‘matriarch’ van stal is hij nu boos, die zette hem een keer flink op zijn nummer door hard te gillen naar hem nadat hij haar beet bij het langslopen. Als ze nu langs komt reageert hij beledigd en probeert haar te bijten. Op stal is dit negatieve gedrag het ergst, buiten of op de poetsplaats heeft hij dit minder. Maar met vlagen kan hij ook heel erg in zichzelf gekeerd zijn. Dan is hij sloom en hangerig, hangt tegen eigenaar aan. In deze fase is zijn borst niet aan te raken. Buiten rijden is een probleem, toen ze nog op de eerste locatie stond kon ze niet alleen met hem van stal. Hij wilde nl. niet in de berm, dan ging hij steigeren en bokken. Dit komt omdat hij dit echt niet mocht (in de berm lopen), de vorige ruiter ging wel met hem van stal maar dan moest hij per se over het asfalt en mocht niet in de berm. Hij heeft daar vermoedelijk veel klappen voor gehad. Ook nu kan ze van de huidige stal niet naar buiten, hij wil wel van stal maar zodra ze het graspad op wil gaat hij steigeren en bokken, zelfs aan de hand wil het niet. Met een ander paard er naast gaat het wel goed, dan is er geen probleem. Vrije Anamnese Eerder dit jaar heeft Paard B twee keer een soort ‘aanval’ gehad. Het leek een beetje op een epileptische aanval, hij trilde en draaide met zijn ogen, stond op zijn benen te zwalken en leek alsof hij om zou vallen. De eerste keer gebeurde het tijdens het aansingelen na een rit op de trailer zonder ander paard er naast (trailer is extreem traumatisch geweest), de tweede keer was toen trainer/vriend van de eigenaar hem als correctie achteruit zette door tegen zijn borst te duwen. Dit ging niet hard of met agressie, gewoon door met de hand aan te raken. Eigenaar stond op dezelfde stal als de ruiter van wie Paard B eerst was en kent Paard B dus al vanaf het begin dat deze ruiter het paard had (vanaf 1,5 jaar oud). Ze heeft gezien en mee gemaakt wat Paard B heeft mee moeten maken bij deze ruiter. Ze vertelt het volgende over Paard B’s verleden: Paard B werd met 1,5 jaar ingereden, hij werd getraind voor de Futurity.


Pagina 159

Paard B zijn eerste wedstrijdervaring was tevens zijn eerste trailerervaring en werd een enorm trauma. Paard B kwam op de wedstrijd aan met wonden op zijn achterbeen. De ruiter was later vertrokken dan eigenaar en eerder op het terrein, dus hij moet ook heel hard gereden hebben. Bij vertrek van de wedstrijd wilde Paard B de trailer niet meer in. Hij is er met 10 man in getild/geduwd/geslagen. Hierna heeft hij lange tijd geen trailer meer gezien. Paard B werd niet dagelijks gereden, maar als hij gereden werd dan was dit op een extreem harde manier. Paard B heeft de littekens op zijn buik staan, in zijn flanken en zelfs op zijn schouders. Vorige ruiter had weinig geduld en wilde dat Paard B direct reageerde. Dit resulteerde in vele gevechten, tot bloedens toe. Verder kwam Paard B bijna niet uit zijn stal. Los laten lopen van een hengst kon enkel in de roundpen en die was enkel in de zomer beschikbaar als de overige paarden op het land stonden. Paard B stond in een donkere stal, met schrikdraad boven zijn box, voor het geval hij eroverheen zou klimmen. Er stond een stok bij zijn stal om hem mee op zijn borst te slaan of te ‘prikken’ als je de stal in kwam en er hing een ketting in de stal waar hij aan vast gezet werd om op stal gezadeld te worden. Paard B was een zeer dominante hengst. Hij was lastig om te hanteren en was een harde hand gewend. Als hij de kans bij een ander kreeg probeerde hij die persoon uit, tot bijten aan toe. Hij heeft niet gedekt maar is wel als schouwhengst gebruikt. In de zomer van 2011 stopte de ruiter met rijden van Paard B en is eigenaar hem gaan rijden en verzorgen. Paard B kwam vanaf dat moment meer buiten, en kreeg meer aandacht en verzorging. September 2011 heeft ze Paard B gekocht. Ze heeft hem klinisch en röntgenologisch laten keuren op het terrein omdat Paard B niet mee kon in de trailer. In februari 2012, op de leeftijd van 6 jaar, heeft ze Paard B laten castreren omdat hij toch heel dominant was in zijn box. Hij viel mannen aan, die konden niet bij hem in de buurt komen. Ook ging hij staken met rijden. Hij was een harde aanpak gewend en dat kreeg hij van de eigenaar niet. In het begin was hij goed te rijden voor haar omdat ze er geen druk op legde. Op het moment dat ze meer ging vragen liep ze vast met hem. Eigenaar heeft veel geoefend om Paard B in de trailer te krijgen. Uiteindelijk is dit met veel geduld gelukt waardoor ze Paard B kon meenemen naar Utrecht voor de castratie. Dat jaar (2012) is hij daarna nog een paar keer vaker mee geweest op de trailer voor leuke uitjes. Wel gaat hij normaal met een ander paard op de trailer. Inmiddels is hij wel een paar


Pagina 160

keer alleen op de trailer geweest maar dat is duidelijk wel stressvoller voor hem dan met een ander paard. Paard B gaat de zomer van 2013 3 maanden uit logeren en staat daar 24/7 op de wei. Dit bevalt hem zichtbaar heel goed, hij komt tot rust. In oktober 2013 verhuist Paard B naar een andere stal en wordt inmiddels met hulp van een nieuwe trainster op een andere manier getraind. In maart 2014 switcht eigenaar weer van trainer en gaat les nemen van huidige trainer. In augustus 2014 verhuist Paard B naar de huidige stal.

Leefomstandigheden Paard B staat, net als bijna alle andere paarden op deze stal, overdag een aantal uren buiten in de paddock en ’s avonds en ’s nachts op stal. Hij staat in een gangpad met merries, dit gaat beter dan toen hij tussen de ruinen stond, zijn stalrek is open zodat hij met zijn hoofd in het gangpad kan. Totaalsymptoom Klacht: Aanleiding: -Endogeen: -Exogeen: Lokaliteit: Gewaarwording: - Mentaal/emotioneel:

Modaliteiten: Alternerend:

gedragsproblemen a.g.v. oud trauma/mishandeling constitutie mishandeling, trauma mind in verzet c.q. boosheid bij druk hekel aan mannen territoriaal wil niet aangeraakt worden rond buik wil geen druk rond buik wil niet aangeraakt worden op borst (extreem) negatief gedrag in fases fases van in zichzelf gekeerd zijn insult/aanval door spanning/stress/angst extrovert gedrag # in zichzelf gekeerd gedrag

Totaalsymptoom Constitutie

Lokaliteit: Gewaarwording: -Fysiek/functioneel -Mentaal/emotioneel

constitutie atletisch sterk karakter behoefte aan gezelschap sociaal


Pagina 161

gefocust op eten houdt van aandacht speels werk graag samen Classificatie motivatie Als eerste moet het gedrag wat er nu is (AM) behandeld worden. Omdat de oorzaak van dit gedrag heel sterk bij de exogene incidenten ligt, moet dit ook direct behandeld worden. Wanneer het heftige negatieve gedrag verminderd of wellicht helemaal weg genomen is kan door behandeld worden op de klachten die chronischer zijn, in dit geval gedrag wat constitutioneel geworden is. Daarbij wordt dan ook de constitutie mee genomen. Geneesmiddel differentiatie en voorschrift Staphisagria – op de incidenten komt Staph heel sterk naar voren. De Keynote van dit middel is ‘onderdrukking’ en dat is bij Paard B wel heel duidelijk aan de orde, zeker ook het ‘opgroeien in onderdrukking’ aangezien Paard B al vanaf 1,5 jaar oud zo hard behandeld werd. Rechtvaardigheid, eergevoel en vernedering zijn keywords die regelmatig terug komen in het consult, vanuit het verleden maar ook nu nog, Paard B is ook nu nog snel in zijn trots gekrenkt. Onderdrukte boosheid (uitingen van boosheid die bestraft worden) en beledigd zijn na straf of hoge eisen (druk met rijden) zijn kenmerken van Staph die bij Paard B passen. Staph kent ook halfzijdige verlamming na boosheid en klachten na straf/correctie (Paard Bs aanvallen) Lycopodium – Een aantal kenmerken van lycopodium passen bij Paard B, zoals dominant, wantrouwend, haatdragend. Toch lycopodium ook meer angst en onzekerheid in zich dan ik bij Paard B zie. Het middel heeft bijv. wel ‘angst voor mannen’ maar de agressie die Paard B naar mannen laat zien is niet vanuit angst, een paard valt sowieso niet snel vanuit angst aan wanneer hij ook de mogelijkheid tot vluchten heeft en Paard Bs agressie naar mannen wordt gevoed door zijn traumaverleden, veroorzaakt door een man. Lycopodium past wel bij het wisselende karakter van de klachten, met name klachten veroorzaakt door gedomineerd worden, waarbij het beeld wisselt tussen introvert en angstig en extrovert en assertief. Het territoriale en de dominantie (macht, arrogant, dictatoriaal) zijn ook kenmerken die bij lycopodium passen. Het middel past wel bij Paard B maar dan meer nadat eerst het echte AM-beeld en de aanleiding behandeld zijn.


Pagina 162

Natrium-muriaticum – Dit is een verdrietmiddel, met name ‘silent grief’. In eerste instantie is natrium-muriaticum vaak introvert en teruggetrokken maar kan in een later stadium juist uitvallen, onder het mom ‘aanval is de beste verdediging. Het is het ‘chronische’ van ignatia en wordt bijna altijd voorafgegaan door een ignatiabeeld. Dit is echter niet het beeld wat Paard B laat zien. De aversion to be looked at die keynote is voor natrium-muriaticum is ook niet specifiek aanwezig bij Paard B. Carcinosinum – Carcinosinum is een biografisch middel wat heel sterk past bij het opgroeien of langdurig leven in een situatie van mishandeling en onderdrukking. Bij een biografie waarin het ‘coping mechanisme’ van een dier zwaar en langdurig is aangesproken. Het territoriale gedrag (controleren van de situatie) is iets wat bij carcinosinum past, net als het gevoelig zijn voor straf. Het harde werken past ook bij dit middel. Sepia – Sepia kent ook een teruggetrokkenheid en onverschilligheid maar het beeld wat bij Sepia hoort past meer bij vrouwen en wordt vooral door hormononale schommeling/onbalans gevoed. Het depressieve, slome en onverschillige beeld wat bij sepia past komt niet terug bij Paard B Stramonium – dit is een angst/verdrietmiddel met als keynote ‘everybody is an enemy’. Dit beeld klopt niet bij wat Paard B laat zien en ook in het verleden was zijn agressie niet op ‘iedereen’ gericht. De convulsies/neurologische aanvallen passen wel in het stramoniumbeeld. Paard B heeft wel een bepaalde mate van ‘explosiegevaar ‘ wat bij stramonium past maar valt niet aan om te doden. Hoewel hij een heel harde aanpak gehad heeft en zeker ook mishandeld is, valt het in Paard Bs geval te betwijfelen – mede door zijn sterke karakter – of er sprake is geweest van ‘doodsangst’, bij Paard B is waarschijnlijk meer sprake geweest van ‘boosheid’. Het verschil tussen de boosheid en agressie van Staph, Nat-m en Stram: Staph

Nat M

Stram

boosheid vanuit vanuit onderdrukking dieper verdriet, van eigen ik, depressief naar buiten depressie gericht agressief

Het geneesmiddelvoorschrift wordt Carc 02 , Staph 03, 3 x schudden, dagelijks


Pagina 163

Aanvullend advies Qua trainen en omgang was eigenaar al heel goed met hem bezig; rekening houden met hem zonder ‘overbezorgd’ te zijn en proberen associatie te voorkomen. Wat het buiten rijden betreft heb ik wat trainingstips gegeven over hoe dit langzaam opgebouwd kan worden. Verloop behandeling Al heel snel in de behandeling laat Paard B grote vooruitgang zien. Binnen twee weken is er al geen agressief gedrag meer en verdwijnt het gevoel dat je moet opletten bij hem. Met rijden reageert hij al heel snel niet meer overdreven op correcties en de anticipatie bij bepaalde oefeningen verdwijnt. In het begin roepen bepaalde dingen nog wel een lichte reactie op maar het levert geen extreem gedrag meer op. Bij het eerste vervolgconsult kan al over gegaan worden op een behandeling richting ‘chronisch constitutioneel’ waarop hij nog verder verbetert. Kort voor het tweede vervolgconsult krijgt hij door omstandigheden even geen middelen en ook daar valt hij niet op terug. Door omstandigheden van de eigenaar heeft hij gedurende wat langere tijd op rust gestaan maar bij het oppakken van het werk blijft hij stabiel in al zijn verbetering. Hij reageert in alles als een ‘normaal’ paard en er kan afgerond gaan worden met een constitutionele behandeling om het herstel te bevestigen. Rol van de omstandigheden Paard B is een goed voorbeeld van een paard wat na het wegnemen van de belastende omstandigheden niet volledig herstelt. Er wordt op een paardvriendelijke manier met hem omgegaan, er wordt gedragstherapie toegepast om ontstaan negatief gedrag om te buigen en toch blijven er boosheid en negatieve gevoelens en blijft de associatie met de negatieve omstandigheden gedragsproblemen oproepen. De onderdrukking van zijn eigenheid heeft dusdanig ingegrepen dat het bijna constitutioneel werd. Hierdoor werd het noodzakelijk om ook homeopathisch te behandelen, zodat Paard B weer kon worden wie hij werkelijk is.


Pagina 164

6.3 Casus C Persoonlijke gegevens Ras

Welsh Cob


~

Geslacht

Ruin

Geboortedatum

6 mei 1993

Kleur en aftekening

Bay met bles


Februari 1994

Reden van komst Totaal gebrek aan energie om te werken a.g.v. insuline resistentie, secundair hoefbevangenheid. Erfelijke en familiaire belasting Rastypische belasting: De Welsh Cob is een van de rassen die extra gevoelig zijn en mogelijk erfelijk belast voor het ontwikkelen van insuline resistentie met hoefbevangenheid als gevolg Familiaire belasting: Onbekend Ziektegeschiedenis, behandelingen, medicijngebruik, vaccinaties Datum

Omschrijving

Februari ‘94

Castratie. Pijnstilling en AB

2002

Spierbevangen, geen medicatie gehad

Voorjaar 2009

Plekjes/korstjes rond schoft, gewassen met imaverol

April 2012

Hoefbevangen, metacam en ascal

Sept. 2012

Kreupel na bekappen, geen hoefzweer. Na 2 weken toch ascal gaan geven, 1,5 week lang.

Oktober 2012

Vieze ogen, niet fit, snel moe, warme hoef links voor. Geen medicatie, begin homeopathische behandeling


Pagina 165

Biografie Datum/leeftijd Omschrijving 6 mei 1993

geboren

1998

Verhuisd naar huidige stalling

Anamnese

Actuele anamnese: Eigenaar heeft me benaderd omdat Paard C sterk achteruit is gegaan in conditie. De dierenarts gooit het op ouderdom maar haar gevoel zegt dat het meer is dan dat, tot drie jaar terug had hij een goede gezondheid, eigenlijk heeft hij afgezien van de spierbevangenheid en hoefbevangenheid nooit echt iets gemankeerd. Terugdenkend is zijn conditie in de laatste 2 á 3 jaar langzaam achteruit gegaan, maar het is pas echt op gaan vallen na zijn hoefbevangenheid, een half jaar voor het consult, toen ging hij sterker achteruit en hij lijkt niet meer goed te herstellen. Ook heeft hij nu sinds hij bekapt is af en aan een warme voet. Momenteel is zijn conditie erg slecht, als ze hem uit het land haalt is hij wel fit maar al na 5 á 10 minuten lopen – zelfs met aan de hand wandelen - heeft hij geen energie meer. Galopperen wil hij al helemaal niet, zeker linksom niet, links voor is de hoef die nu af en toe warm is. Hij wil ook niet graag werken, zelfs een wandelingetje aan de hand wil hij niet graag en houdt hij nauwelijks vol. Hij wil ook niet meer van stal weg. Dat niet willen werken en niet van stal willen is echt iets van de laatste tijd, dat had hij vroeger nooit. Paard C is 5 weken voor het consult bekapt, waarschijnlijk wat te kort want hij was daarna kreupel. Hij heeft toen een week op stal gestaan omdat ze bang was dat hij weer bevangen was. Omdat hij in de bak niet kreupel liep is hij na die week op een klein stukje kale wei met hooi gezet. Zijn linker voorhoef is met vlagen warm, maar niet altijd (ze kan niet zeggen wanneer wel en niet). Hij heeft na 2 weken ongeveer 1,5 week lang nogmaals Ascal gehad. De hoefsmid kan geen hoefzweer vinden en eigenaar denk ook niet dat het een hoefzweer is. Hij loopt er op het moment van het consult niet meer kreupel mee. Een paar dagen voor het consult heef hij een heel klein stukje land van ongeveer 50 m2 met weinig en kort gras er bij gekregen, toen kreeg hij gelijk een harde nek en zwol als het ware op. Als hij de kans krijgt blijft hij dan ook wel vreten. De rest van zijn stukje is ook behoorlijk kaal, hij krijgt op de wei hooi vanuit een fijnmazig hooinet. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 166

Op het moment van het consult heeft hij een beetje ‘prut-ogen’ (wit/geel, niet heel veel), dit was de eigenaar nog niet specifiek opgevallen.

Vrije Anamnese Paard C is een beetje zure pony met (zoals de eigenaar zelf zegt) een chagrijnige uitstraling. Zodra ik binnen kom word ik gewaarschuwd niet te dicht bij zijn stal te komen, hij komt direct met opgetrokken neus en oren in zijn nek naar voren, hij dreigt te bijten en heeft dat in het verleden ook wel eens gedaan. Paard C is een echt ‘blijf van mijn lijf paard’ zegt de eigenaar. Dit dreigen heeft hij vanaf veulenleeftijd altijd al gedaan. Hij doet het overigens alleen naar vreemden, niet naar eigenaar en zijn vaste verzorgster, maar zij houdt ook rekening met hem en past zichzelf en de situatie zo aan dat het voor Paard C ok is. Hij heeft een hekel aan ‘gedoe’ aan zijn lijf, de dierenarts heeft altijd echt moeite om hem te behandelen/benaderen. Met rijden is hij braaf en dan kunnen ook anderen gewoon op hem rijden. Hij is eenkennig en heeft een rustige begeleider nodig, als hij onterecht gestraft wordt doet hij niks meer voor je. Naar andere paarden is hij sociaal, hij heeft alleen wel voernijd, ook van jongs af aan. Hij eet erg graag en heeft ook al van jongs af aan de neiging om makkelijk dik te worden. Tot 5 jarige leeftijd heeft hij altijd buiten gelopen, dag en nacht. Daarna is hij naar zijn huidige stal verhuisd, waar hij overdag buiten staat en ’s nachts op stal. Ze gaan ’s ochtends al op tijd naar buiten en staan dan ook echt tot begin van de avond buiten, ’s zomers wat langer. In 2002 is Paard C spierbevangen geweest. Omdat de eigenaar zwanger was had ze de verzorging aan anderen over gelaten en die hebben hem te veel gevoerd terwijl hij juist minder beweging kreeg. In een periode van ongeveer 6 weken is hij hier goed van hersteld en had daarna ook weer gewoon zijn normale goede wedstrijdconditie. Drie jaar geleden kreeg Paard C in het voorjaar wat plekjes / korstjes rond zijn schoft. Dat ging met een paar keer wassen met Imaverol vlot weer over. Sinds 3 jaar komt hij slecht door zijn vacht heen in het voorjaar, veel later dan de andere paarden op stal. Als in het voorjaar de deken af gaat heeft hij ook standaard een paar dagen een snotneus (wittig, geen overige symptomen). In het najaar duurt het juist weer langer voor zijn winterhaar door komt en moet hij een deken op omdat hij het koud heeft terwijl andere paarden al winterhaar aanmaken. In april 2012 is Paard C toen hij op voller gras kwam te staan hoefbevangen geraakt. Hij is toen op de Metacam gezet en kreeg daarnaast Ascal, een


Pagina 167

pijnstiller/bloedverdunner. Het herstel duurde ongeveer 8 weken. Maar sindsdien is hij niet meer fit, futloos, weinig energie en wil niet meer lopen. Onlangs wees een stalgenoot de eigenaar er op dat Paard C ‘zwaar’ ademt tijdens/na het werk, alsof hij er wat moeite mee heeft. Het viel de eigenaar niet echt op maar toen ze er over na dacht realiseerde ze zich dat hij al heel lang zo ademt, al jaren, ook toen hij nog volop in conditie was.

Leefomstandigheden Overdag staat Paard C normaal buiten, ’s nachts op stal, ze gaan ’s ochtends rond 9 uur naar buiten en rond donker weer naar binnen. Hij staat in de eerste stal bij de ingang, met een rede, achterin gedroeg hij zich ook negatief naar anderen maar daar moesten alle paarden langs op weg naar buiten (aan beide einden van de gang een deur, bij Paard C de ingang, aan de andere kant ee uitgang richting wei en bak). Al met al is het bij de ingang dus toch rustiger voor Paard C dan in de rest van de gang. Het is geen grote pensionstal dus heel druk is het ook niet. De stal heeft tralies met een open bovenkant van de deur, dus Paard C kan met zijn hoofd naar buiten. Hij staat op stro. Momenteel staat Paard C buiten alleen maar naast een andere pony, waarmee hij normaal samen op een stuk wei staat. Nu heeft hij een klein stukje vrij kale wei. De stalling is aan de rand van het dorp gesitueerd, niet extreem druk maar ook niet heel vrij en ver van drukte Totaalsymptoom acuut miasmatische klachten Klacht: Aanleiding: -Endogeen: -Exogeen: Lokaliteit: Gewaarwording: -Fysiek/functioneel

-Mentaal/emotioneel Modaliteiten:

gebrek aan energie, slechte algehele conditie constitutie, erfelijkheid voeding, bekappen mentaal, locomotie, ogen slechte algehele conditie snel vermoeid gevoelig voor suikers (gras) wisselend warme hoef menses laat begonnen wit/gelige ooguitvloeiing geen zin in werk, lusteloos gras (suiker) <<

Totaalsymptoom constitutie Lokaliteit: Gewaarwording:

constitutie


Pagina 168

-Fysiek/functioneel:

-Mentaal/emotioneel:

Modaliteiten:

slecht in beharing komt moeizaam uit wintervacht kouwelijk verminderde weerstand futloos, weinig energie eet graag/veel wordt makkelijk te dik moeizame ademhaling tijdens werk chagrijnige uitstraling, prikkelbaar eenkennig, terughoudend naar vreemden wil niet aangeraakt worden gevoelig voor onrecht (onterechte straf voernijd seizoenswisseling << suikers (gras) <<

Classificatie motivatie: De symptomen die Paard C laat zien zijn een acuut miasmatische uiting van een chronische verstoring. De actuele AMC-klachten zijn vooral klachten vanuit PI, terwijl de eerdere acute klachten die hij heeft laten zien (hoefbevangenheid) eigenlijk een opleving zijn van de chronische klacht. Doordat de klachten dus vanuit de constitutie en PI komen worden deze automatisch direct bij de behandeling van de AMCklachten betrokken. Geneesmiddel differentiatie en voorschrift: Wat het acuut miasmatische bloemblad betreft staan Sulphur, Pulsatilla en Silicea bovenaan in de repertorisatie. Omdat er op het moment van behandeling sprake is van een subacute uiting van het chronische probleem, kan niet direct begonnen worden met minerale (chronische) middelen. Sulphur is met name bij dieren die al eerder huidklachten hebben laten zien, te heftig om mee te beginnen. Ook is het als PI middel niet geïndiceerd direct bij het begin van een behandeling, als nog niet duidelijk is hoe een dier gaat reageren op de middelen. Silicea is meer een constitutiemiddel voor later in de behandeling. Dat laat Pulsatilla over maar de symptomen die op dit moment zichtbaar zijn passen niet echt bij pulsatilla, met name omdat het mindbeeld van pulsatilla niet aanwezig is. Het middel dat bovenaan staat bij de symptomen die bij de constitutie en psora horen, is Lycopodium. Ook bij de subacute symptomen komt het als belangrijk middel naar voren. Aangezien lycopodium ook de chronische pulsatilla is en een overgangsmiddel tussen acuut en chronisch, zou deze juist beter passen, omdat de subacute klachten eigenlijk een opleving van een chronisch probleem zijn. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 169

Lycopodium past ook bij beeld wat Paard C laat zien: de klachten ontwikkelen zich geleidelijk, verzwakking van lichaamsfuncties met vermindering van spijsvertering en minder functioneren van de lever; weinig uithoudingsvermogen, klachten a.g.v. externe voedingsstoornissen, metabolische problemen, geestelijke en lichamelijke uitputting. Ook de zware ademhaling en korsten/eczeem die Paard C gehad heeft passen bij Lycopodium. Ook wat mindbeeld betreft heeft Paard C kenmerken van lycopodium, zoals het zich anders voor doen en vervallen in agressief gedrag. Zijn agressie en weerstand naar vreemden is vermoedelijk ontstaan vanuit een onzekerheid en hij heeft zichzelf deze strategie aangeleerd om zich zekerder te voelen. Lycopodium kan heftig, dwars en dominant zijn, arrogant en wantrouwend. Omdat de klachten van AMC vooral klachten van PI zijn is ook een PI-middel geïndiceerd. Van de middelen die in de repertorisatie van de subacute klachten naar boven komen, is alleen carbo-v een PI middel en dit middel past ook het best. Veel van de belangrijke kenmerken van carbo-v komen terug bij Paard C, zoals: 'oudere' dieren, gebrek aan vitaliteit, klachten vanuit metabolisme, chronische klachten, kouwelijk, stagnatie van functies, terugvallen in ziekelijke patronen, chronische effecten van voedselvergiftiging (als we hierbij uit gaan van suiker als ‘vergif’ voor dit paard, er ontstaan sowieso te veel endotoxinen door de suiker). Zowel lycopodium als carbo-v hebben affiniteit met de lever en dat is met het oog op de gevoeligheid om bevangen te raken ook van belang. Bevangenheid (zowel hoefbevangenheid als spierbevangenheid) is een metabool probleem waarbij de lever een belangrijke rol speelt vanwege het verwerken van afvalstoffen. Daarnaast raakt de lever door het niet goed kunnen verwerken en de endotoxinen die door de bevangenheid in het bloed komen ook overbelast. Extra ondersteuning van de lever is dus op zijn plaats. Het geneesmiddelvoorschrift wordt Carbo V 03 ; Lyc 02, 3x schudden, dagelijks + 4 druppels Spag Lever dagelijks Aanvullend advies Vooral zo min mogelijk suikers/koolhydraten voeren en voorzichtig met het bijgeven van een extra stukje land. Dit doet Eigenaar al en kijkt per keer of er een reactie is in de vorm van verharde nek. Gaat het een aantal dagen goed dan krijg hij weer een paar vierkante meter (echt hele kleine stukjes) er bij, totdat hij uiteindelijk zijn winterweitje tot zijn beschikking heeft voor de beweging.


Pagina 170

Verloop behandeling Binnen 3 weken na het starten van de behandeling is er al grote verbetering te zien. Zijn ogen zijn schoon, hij snottert niet meer, de hoef is niet meer warm en hij is niet meer gevoelig geweest nadat hij bekapt is. Ook mentaal zit hij duidelijk veel beter in zijn vel. Ondanks dat hij conditioneel nog niet hersteld is, heeft hij al wel weer zin om wat te doen, het lusteloze is weg. Na een aantal weken ontstaat er een kleine verslechtering in het beeld doordat er droes op stal is uitgebroken. Paard C wordt echter niet zieker dan een lichte terugval in de klachten die hij had, zoals de benauwdheid, licht hoestje en weer wat viezere ogen en neus. Mentaal blijft hij vooruit gaan en begint zelfs wat vervelend te worden van het weinige werk. Hij wil weer meer doen. Het geneesmiddel blijft gehandhaafd. Hierop blijft hij vooruit gaan, hoewel hij in het voorjaar een kleine terugval krijgt doordat hij in één keer een groter stuk gras er bij krijgt, juist in de tijd dat de eigenaar te laat van potentie wisselt. Op dat moment wordt hij weer wat slomer. Zodra het stuk wei gehalveerd wordt herstelt hij zich weer. Hij blijft langzaam vooruit gaan op het geneesmiddelvoorschrift maar bij een extra belasting valt hij nog te makkelijk terug. Dit wijst er op dat de dynamis nog altijd te veel belast is, de ‘pan zit nog te vol’. Daarom blijft het geneesmiddelvoorschrift zoals het was.

Na het tweede vervolgconsult breekt de eigenaar de behandeling af omdat ze het resultaat voldoende vindt zoals het is. Rol van de omstandigheden Bij Paard C is heel duidelijk voeding de oorzaak van het ontstaan van fysieke klachten en mentale klachten. De suikers veroorzaken bij hem een ontstekingsgevoeligheid die zich uit in de hoef maar ook in pathologische uitscheiding via ogen en neus. Zijn leeftijd speelt daarbij ook parten, hoewel hij kennelijk in het verleden weinig klachten heeft gehad is de pan op een gegeven moment vol (na de hoefbevangenheid niet meer volledig hersteld) en is psorische indifferentie door tijd dusdanig groot geworden dat de Dynamis de situatie niet meer kan omkeren en overbelasting van het systeem ontstaat.


Pagina 171

6.4 Paard D Persoonlijke gegevens Ras

Quarter Horse


~

Geslacht

Ruin

Geboortedatum

18 april 2006

Kleur en aftekening

Bay, geen aftekening


Ja, datum onbekend

Reden van komst Nerveus, explosief gedrag Erfelijke en familiaire belasting Rastypische belasting: Cuttingpaarden worden gefokt op hun cowsence voor het werken op vee. Dit ‘cowsence’ is vergelijkbaar met de fixatie die Border Collies voor schapen hebben. Paarden die sterk cutting gefokt zijn kunnen dus dezelfde gedragsproblemen vanuit frustratie om het niet kunnen doen waar ze voor gefokt zijn vertonen, wanneer er nooit op een dergelijke manier met ze gewerkt wordt. Het zijn ook echt ander soort Quarters dan Quarters die voor een andere tak van sport gefokt zijn. Ze staan a.h.w. wat ‘hoger in het bloed’, kunnen zeer explosief reageren maar daarna ook weer heel rustig stil staan en wachten tot het volgende moment dat ze in actie moeten komen. Dit vergt een hoge mate van zelfbeheersing. Het zijn zeer intelligente paarden met een hoge werkdrift en zijn zeer alert op hun omgeving (altijd klaar om in actie te komen). Deze combinatie van eigenschappen maakt dat ze zich ook snel vervelen en dan zelf dingen gaan ‘verzinnen’. Ook onder het zadel zullen ze zich bij eentonig werk snel gaan vervelen. Doorgaans zijn het paarden die vooral voor 1 eigenaar door het vuur gaan, een will to please hebben maar zeker ook een hoge mate van eigenwaarde waardoor ze wel met respect behandeld willen worden. Bij te harde aanpak zullen ze sneller dan de gemiddelde Quarter in verzet komen en niet meer voor je willen werken. Familiaire belasting: Paard D komt uit bekende cutting-bloedlijnen wat wil zeggen dat hij extreem cutting gefokt is.


Pagina 172

Ziektegeschiedenis, behandelingen, medicijngebruik, vaccinaties Datum

Omschrijving

Maart 2014

Behandeld door osteopaat – recht gezet

Nov. 2014

Dierenartsbezoek i.v.m. op slot gaan rechts achter. Conclusie: spat op spronggewricht.

Jaarlijks

Vaccinatie influenza + tetanus

Biografie Datum/leeftijd Omschrijving 18-4-2016

geboren

Dec. 2012

Aangekocht van de fokker. Fokker heeft het paard getraind maar voor verkoop stond hij al 1,5 tot 2 jaar stil. Verder weinig bekend

Maart 2014

Verhuisd naar huidige stal

Anamnese Actuele anamnese: De eigenaar heeft Paard D als 6 jarig paard gekocht van de fokker/trainer. Paard D stond toen al 1,5 tot 2 jaar stil en was ook bij deze eigenaar geen makkelijk paard. Tijdens het rijden ondervindt de eigenaar steeds grotere problemen door het explosieve nerveuze gedrag wat Paard D kan laten zien. Wat er gebeurt is dat hij gaat focussen op iets wat hij ziet, denkt te zien of spannend vindt (een voorwerp, een bepaalde plek of hoek in de bak, iets wat buiten gebeurt) en dan vaak schrikt van juist iets anders wat dan gebeurt. Hij springt of galoppeert dan explosief weg. Sowieso is hij tijdens het rijden ‘nerveus’ en erg druk, vooral ‘druk met zijn omgeving’. Ook als Paard D los in zijn paddock loopt kan hij volledig ‘uit zijn dak’ gaan van iets wat hij ziet of waar hij van ‘schrikt’. Vrije Anamnese Wanneer de eigenaar rijdt terwijl er andere paarden in de bak zijn dan is Paard D rustiger en wil dan gaan ‘plakken’ (achter het andere paard aan lopen). Maar hij luistert wel naar wat de eigenaar van hem vraagt, op zich is het een lief paard wat graag voor je wil werken. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 173

Langs de weg is Paard D erg bang voor trekkers, maar naar de eigenaar toe is hij heel braaf en houdt ook rekening met hem, als hij schrikt dan springt hij bijv. wel aan de kant maar let wel op waar de eigenaar loopt om hem niet om ver te lopen (wanneer ze wandelen). Onder het zadel gaat hij bij iets spannends achter het paard van de moeder lopen, maar als het spannende weg is gaat hij ook wel weer voorop lopen. Op stal hangt Paard D erg aan het paard van de moeder van de eigenaar, als dit paard weg is, is hij van slag en wordt hij ook nerveuzer. Een ander paard naast Paard D zetten maakt dan niet uit, het gaat echt om dat specifieke paard wat hij dan mist. Naar andere paarden toe is Paard D lief en onbevangen, stelt zich neutraal op wanneer hij een nieuw paard ontmoet. Paard D wil niet vast staan, dan wordt hij heel angstig of maakt zichzelf los. (De vraag

is of het werkelijk angst is. Dit losmaken bij vaststaan hoor ik van meer cuttingpaardeigenaren en komt meestal meer vanuit ‘eens kijken wat ik zelf kan verzinnen’.) Volgens eigenaar is Paard D een lief, alert grappig ‘jongetje’. Wat direct in me op komt wanneer de eigenaar vertelt hoe Paard D reageert tijdens het rijden, is dat Paard D aan het fixeren gaat. Gedrag wat cuttingpaarden op vee laten zien. Ze komen dan in een soort ‘tunnelvisie’ waarbij ze helemaal gefocust zijn op die ene koe waar op gewerkt moet worden en al het andere om hen heen ‘vervaagt’. Ik heb sterk het vermoeden dat Paard D heel veel cowsence heeft en gewoon ‘zijn ei niet kwijt kan’.

Leefomstandigheden Paard D staat een groot deel van de dag buiten op een individuele paddock. Vanaf eind van de middag en ’s nachts staat hij op stal. Paard D krijgt binnenkort ook af en toe tijd op een weiland samen met het paard van de moeder van de eigenaar. Totaalsymptoom acuut miasmatisch constitutioneel Klacht: Aanleiding: -Endogeen: -Exogeen: Lokaliteit: Gewaarwording: - Mentaal/emotioneel:

Nerveus constitutie, erfelijkheid niet passend ‘gebruik’ mind nerveus gevoelig voor indrukken van buitenaf explosief gedrag bij schrik extreem focussen verlatingsangst (1 specifiek dier)


Pagina 174

niet vast willen staan Modaliteiten: Totaalsymptoom constitutie Lokaliteit: Gewaarwording: -Fysiek/functioneel: -Mentaal/emotioneel:

constitutie voor Quarter rank gebouwd alert op omgeving focussen/fixeren will to please vriendelijk

Modaliteiten: Classificatie motivatie De problemen waar de eigenaar met Paard D tegenaan loopt komen heel sterk vanuit de constitutie en erfelijke achtergrond van Paard D. Hij is gefokt en geselecteerd op de eigenschappen die nu voor problemen zorgen. Naast het acuut miasmatische bloemblad moet dus ook wel direct de constitutie meegenomen worden om Paard D te helpen dealen met het feit dat hij niet echt kan zijn wie hij werkelijk is. Geneesmiddel differentiatie en voorschrift Bij de repertorisatie komen een aantal plantaardige middelen naar boven. Coffea Cruda (koffie), een middel wat bij een overprikkeld, nerveus beeld hoort, komt daarbij bovenaan en staat ook hoog bij de constitutie en erfelijkheid. Omdat de klachten echter zo sterk vanuit constitutie en erfelijkheid komen en buiten het rijden geen sprake is van permanente klachten, wordt besloten om direct op een algemener beeld met betrekking tot de achtergrond van de klacht te behandelen. Hierbij wordt direct het constitutiemiddel mee genomen. Hoewel phosphor in de repertorisatie sterk omhoog komt wordt in de behandeling toch voor silicea gekozen. Phosphor en silicea kennen beiden de gevoeligheid voor indrukken van buitenaf, phosphor reageert daarop met nerveusiteit, bij silicea ligt er meer een stukje onzekerheid aan ten grondslag. Het plakken en rustiger worden in de bak als er andere paarden zijn duid op het feit dat hij kennelijk toch een stukje steun nodig heeft die hij bij de eigenaar niet vindt op het moment dat dingen spannend worden. Silicea en phosphor hebben beiden ook werkdrift. Phosphor heeft meer het ‘drukke’ en willen werken vanuit ‘kijk mij eens’ en aardig gevonden worden. Bij silicea is het meer ‘het graag zo goed mogelijk willen doen en dat past meer bij Paard D. Silicea heeft ook de will to please. De werkdrift die hij heeft wordt niet echt actief door eigenaar onderdrukt ook al kan Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 175

hij niet op koeien werken, het probleem is meer dat hij een hoge mate van werkdrift heeft en daar past Tub bij als nosode. Om silicea als constitutiemiddel aan het begin van een behandeling in te zetten terwijl er nog acuut miasmatische klachten zijn, wordt dit ‘onder de paraplu’ van pulsatilla gedaan. Pulsatilla werkt hierbij op het acute stuk van de onderliggende onzekerheid en gebrek aan steun en werkt daarmee tevens voorwaardescheppend voor silicea.

Het geneesmiddelvoorschrift wordt: Tub 01 ; Puls 02, 3 x schudden, dagelijks en Sil 02, 3 x schudden, 1 x per week. Aanvullend advies Ik heb eigenaar geadviseerd om te proberen af en toe koeienwerk met Paard D te gaan doen. De grootste oorzaak van de problemen is volgens mij dat Paard D gewoon zijn ei als koedrijver niet kwijt kan. De staleigenaar, die bij het consult zit, pakt dit gelijk op en geeft aan dat ze – ook voor andere paarden op stal, ze hebben meer cutting gefokte paarden staan – vaker een koeientraining zal gaan organiseren met de mechanische koe die ze hebben. Dit is een mooi alternatief voor werken met echt vee, wat veel lastiger en kostbaarder is om aan mee te doen. Toch geeft de eigenaar aan ook dit wat vaker te zullen gaan doen. Verder heb ik geadviseerd om overige training zo gevarieerd mogelijk te houden om verveling tegen te gaan. Niet te lang ‘doordrammen’ op 1 oefening maar direct stoppen zodra Paard D laat zien dat hij een oefening snapt en probeert. Het uit den treuren doorhameren zal snel verveling betekenen en daarnaast loop je het risico dat hij het juist niet meer wil doen omdat hij niet het respect krijgt wat hij verlangt. Ik heb uitgelegd dat deze verandering van aanpak van belang is voor het optimaal slagen van de behandeling omdat het niet kunnen zijn wie hij werkelijk is als klachtonderhoudende omstandigheid zal werken op de behandeling.


Pagina 176

Verloop behandeling Wanneer ik mail om een afspraak voor het vervolgconsult te maken geeft de eigenaar aan dat hij zo veel aan mijn uitleg over cuttingpaarden en de trainingstips heeft gehad dat de problemen eigenlijk grotendeels over zijn. Paard D heeft de middelen wel gehad maar ze werden al snel vergeten en niet regelmatig gegeven. Toch is door wat aanpassingen in aanpak en training en wat extra werk op de dummy Paard D nu veel beter te rijden voor de eigenaar. Hij vindt verder behandelen niet nodig. Rol van de omstandigheden Ondanks dat er nauwelijks behandeld is wilde ik deze casus toch toevoegen als voorbeeld van hoe belangrijk de omstandigheden kunnen zijn in het ontstaan en onderhouden van de klachten. Hoewel de oorzaak van de klacht bij Paard D vanuit de constitutie en erfelijkheid komt en dus diep verankerd ligt, blijkt in zijn geval juist dat het soms al genoeg is wanneer een paard ‘gezien’ wordt in wie hij is en hierop ingespeeld wordt. Door een aanpassing in manier van trainen en omgang, die beter past bij wie en wat hij is, en door af en toe iets te mogen doen wat hij écht leuk vindt, wordt het leven voor dit paard al zoveel aangenamer dat de klachten verdwijnen, ondanks dat er homeopathisch eigenlijk weinig gedaan is.


Pagina 177

Conclusie en dankwoord Wanneer we kijken naar de redenen waarom mensen paarden houden en de manier waarop ze worden gehouden, dan is een groot deel daarvan in strijd met het gedrag wat er voor gezorgd heeft dat het paard paard is geworden. Mensen beperken de vrijheid van het paard en zijn mogelijkheid tot sociale interactie met soortgenoten en we voeden het op een manier die op zijn minst ‘minder geschikt’ is te noemen. Toch verwachten we dat ze blij zijn met onze aanwezigheid in een omgeving die ze kwetsbaar maakt; we vragen ze over objecten te springen die makkelijk te ontwijken zijn of energie te verspillen door doelloos rondjes te lopen. Dit alles wil niet zeggen dat het paard niet geprofiteerd heeft van zijn verbond met de mens, maar helaas is onze cultuur dusdanig dat het ons begrip van paarden zowel helpt als belemmert. Niet zelden proberen we het dier te ‘ontwikkelen’ en vormen naar onze eisen en voorwaarden, niet zelden worden paarden die zich niet kunnen aanpassen aan onze voorwaarden gedood. En toch hebben de meeste mensen die paarden houden de beste bedoelingen voor ogen. Kosten nog moeite worden vaak gespaard, de mooiste stal, speciaal voer, dierenarts en hoefsmid komen met regelmaat langs en we doen ons best het paard de beste verzorging te geven die binnen onze mogelijkheden ligt. En toch doen we ons paard daarmee – door onwetendheid onbewust - vaak tekort. Met deze scriptie heb ik iets willen bijdragen om deze onwetendheid in ieder geval deels weg te nemen. In hoofdstuk 2 wordt duidelijk hoe het paard zich in de loop der tijd heeft ontwikkeld tot het dier wat wij nu kennen. Met name de spijsvertering heeft zich gedurende de evolutie ontwikkeld tot een zeer effectief systeem, geschikt voor het verteren van voedsel van zeer lage kwaliteit. Dit bepaalt in belangrijke mate hoe paarden gevoed zouden moeten worden om gezond te blijven en goed te functioneren. Ook de sociale structuur van het paard heeft zich door de evolutie heen ontwikkeld. Hoe het paard leeft, sociale contacten onderhoud en welke behoeftes het daarin heeft is niet zomaar vanuit een keuze of voorkeur ontstaan. Het voedselpakket en de noodzaak zich in een bepaalde richting te ontwikkelen heeft de behoefte aan deze sociale structuur noodzakelijk gemaakt. Het ligt diep verankerd in de DNA van het paard. Het contrast met hoofdstuk 3 is daarom groot. Hierin wordt de manier van houden en voeden zoals deze tegenwoordig gebruikelijk zijn beschreven. Veel van de aspecten die hier aan bod komen staan bijna lijnrecht tegenover de natuurlijke behoeftes zoals beschreven in hoofdstuk 2. Ik heb in dit hoofdstuk de verschillende aspecten zo objectief mogelijk beschreven zonder een oordeel te geven.


Pagina 178

Wat het verschil tussen de aspecten in hoofdstuk 2 en 3 voor het paard betekent komt in hoofdstuk 4 aan bod. De gevolgen die het heeft, zowel mentaal als fysiek, wanneer een paard niet volgens zijn mentale en fysieke behoeftes gehouden en gevoerd wordt, zijn legio. Ik heb de belangrijkste gevolgen belicht, waarbij duidelijk wordt dat relatief klein lijkende aspecten grote gevolgen kunnen hebben. Ze veroorzaken een disbalans die niet alleen ‘lokaal’ klachten veroorzaakt maar het paard in zijn geheel in onbalans brengt. Hierdoor ontstaat een vicieuze cirkel waarbij de oorspronkelijke verstoring vaak nieuwe, diepere verstoringen tot gevolg heeft, die het paard uiteindelijk in een steeds diepere staat van ziek zijn brengen. Dit gaat niet alleen op voor fysieke klachten, maar zeker ook voor mentale klachten, waarbij de mentale klachten op hun beurt weer fysieke klachten tot gevolg kunnen hebben. In hoofdstuk 5 komt de homeopathische kijk hierop aan bod. Het verklaart waarom verstoringen diepere gevolgen hebben voor het hele systeem en waarom onderdrukking van de klachten averechts werken. Daarnaast wordt duidelijk waarom het wegnemen van de oorzaak of de klachtonderhoudende leefomstandigheden, een noodzakelijke voorwaarde is voor herstel. Maar het verklaart ook waarom alleen het wegnemen van deze omstandigheden in veel gevallen niet tot volledig herstel van de klachten leidt. De verstoring van de Dynamis is onder invloed van erfelijke miasma’s dusdanig dieper geworden dan het niet meer in staat is de situatie zelfstandig om te keren. Met behulp van homeopathische behandeling is dit echter vaak nog wel mogelijk. De bijgevoegde casussen illustreren een aantal van de aspecten, genoemd in deze scriptie. Paard A laat zien dat sociaal contact cruciaal is voor een gezonde ontwikkeling van eigenwaarde en zelfvertrouwen. Daarnaast wordt in haar casus helder dat de behoeftes wat leefomstandigheden betreft heel individueel zijn. Leefomstandigheden die algemeen als goed beschouwd worden kunnen daarom voor bepaalde individuen toch als belastend ervaren worden en hier zal bij behandeling dus altijd goed naar gekeken moeten worden. Paard B is een goed voorbeeld dat wegnemen van belastende omstandigheden niet vanzelfsprekend tot herstel lijdt. De omstandigheden kunnen zo diep ingrijpen dat ze bijna constitutioneel worden. Wanneer de omstandigheden nog vers zijn, zoals Hahnemann al beschreef, kan aanpassen van omstandigheden echter nog voldoende zijn, zoals de casus van Paard D ook aan toont. Bij de casus van Paard C kunnen we zien dat belastende omstandigheden niet altijd tot heel acute klachten leiden. De belasting bouwt zich in de loop der jaren op en leidt toch trage chronische klachten die alleen al door ‘tijd’ steeds dieper kunnen worden. Hoe langer de omstandigheden bestaan, hoe dieper en moeilijker om te keren de verstoring wordt. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 179

Bij de behandeling van klachten dienen alle aspecten die aan het ziek worden ten grondslag hebben gelegen, een plek te krijgen in de behandeling. Pas dan kan van genezing gesproken worden. De conclusie van deze scriptie is dat leefomstandigheden een zeer belangrijke factor zijn in het ontstaan van klachten en daarmee dus ook in de behandeling van deze klachten. Zonder deze mee te nemen in de behandeling is genezing niet mogelijk. Dankwoord Het is een bewogen, intensief en life-changing traject geweest, mijn opleiding aan de VHCN. Je kunt deze opleiding niet volgen zonder ook als mens een persoonlijke ontwikkeling door te maken die je kijk op veel dingen verandert. Het was mooi, bijzonder, soms ook zwaar maar altijd leerzaam en de moeite waard. Mijn dank gaat uit naar Hildegard Dijkgraaf voor haar inspirerende lessen. De passie waarmee zij over homeopathie spreekt maakte dat ik elke les weer meer gemotiveerd raakte om dit vak te leren en me steeds verder te ontwikkelen. Hier ben ik nog lang niet mee klaar en zal ik waarschijnlijk nooit zijn, want hoe meer ik leer, hoe meer ik weet dat ik eigenlijk niks weet. Dat maakt het juist zo mooi en spannend en - om met Hildegards woorden te spreken - zo “woest interessant”. Ook de paarden die ik in de loop der jaren heb mogen houden en verzorgen moet ik bedanken. Pino, Fly, Dot, Muffin, Wakkie, Ben, Gimley, Raya en Pippa… Stuk voor stuk bijzondere dieren met hun eigen karakter, behoeftes en eigenaardigheden. Wat heb ik veel van ze geleerd! Zij hebben me mede gevormd tot de persoon die ik ben, zijn de stimulans geweest om voor dit vak te kiezen en een verschil te willen maken voor andere dieren. Ze hebben me door heel wat lastige tijden gesleept en me heel veel vreugde bezorgd. Niet alleen moet ik ze bedanken, maar ook mijn excuus aanbieden. Want ik heb zeker ook fouten gemaakt. Voorbij gegaan aan hun behoeftes, hun angst of hun onvermogen. Maar daar ook weer van geleerd. Tot slot wil ik mijn familie bedanken. Ze hebben mij gesteund toen ik een paar jaar geleden – niet op het meest handige moment – besloot deze studie te gaan doen. Zonder de hulp van mijn ouders had ik deze studie niet kunnen afronden. Bedankt daarvoor pa en ma, ik doe mijn best dat vertrouwen waar te maken. En Bas. Dank je lief, zonder jou was deze scriptie waarschijnlijk nooit afgekomen.


Pagina 180

Bijlage: Materia Medica De genoemde middelen zijn uitgewerkt in relatie tot de onderwerpen van deze scriptie. Beschreven zijn de karakteristieke kenmerken en kenmerken m.b.t. psyche, spijsvertering en locomotie en de modaliteiten.

Aconitum Napellus Herkomst

-

Plantaardig, gemaakt van de gehele plant inclusief wortel, geoogst aan het begin van de bloei

Karakteristieken Algemeen

-

Klachten die heel acuut en hevig beginnen, & koorts. Wil niet worden aangeraak Klachten door blootstelling aan droog, koud weer, tocht, onderdrukte transpiratie Klachten t.g.v. heel heet weer, m.n. gastro-intestinale stoornissen Bepalend voor aconitum is de snelheid waarmee de verschijnselen zich manifesteren Acute, hevige en met pijn gepaard gaande klachten, komen plotseling opzetten, houden kort aan Klachten door emotionele oorzaken: schrik, shock, ergernis

Karakteristieken Mentaal-Emotioneel

-

Karakteristieken Fysiek-Functioneel

-

Meest karakteristiek zijn de kwellende angst en de geestelijke en lichamelijke onrust Angst is zo groot dat de patiënt bijna dol wordt. Na schrik blijft de angst bestaan Een groot aantal onbetekenende klachten gaan vergezeld van angst Gevolgen van schrik Plotseling en groot krachtsverlies Eerste middel bij ontstekingen, ontstekingen & koorts Sereuze vliezen en spierweefsel sterk aangedaan en leidt tot functionele stoornissen Kortstondige werking, geen periodiciteit Het begin van acute ziekten Griep Hyperemie en congestie, voordat exsudatie (uittreding van vocht) is ingetreden Intense zenuwpijn Helderrode bloedingen Stekende/scheurende pijnen Zintuiglijke functies versterkt Convulsies


Pagina 181

Psyche

-

Spijsvertering

-

Locomotie

-

Modaliteiten

Rusteloosheid, schrikkerig Ongeduldig, buiten zichzelf; als gevolg van de hevigheid van de pijn Wisselende stemmingen Koliekerig (paard kan niet overgeven) & angst, koorts, overmatig zweten en verhoogde urinelozing Intense dorst, naar koud water maar koud water << Pijn in de maag, koliek. Koliek en zweten voor en na losse ontlasting. Gevoelig voor aanraken buik Schietende pijn Reumatische gewrichtsontstekingen << 's nachts; gezwollen en warm Krachteloze benen, slap

Slechter: -

Beter:

Oorzaken

Hevige angst en angstige onrust vergezellen iedere klacht, hoe banaal ook Doodsangst Bang in menigte

Sterke emoties Schrik Shock Ergernis Afkoeling door koud,droog weer; tijdens transpiratie Druk ’s Nachts Geluid en licht Droge koude wind Warme stal Voornaamste verslechteringstijd is 's nachts, rond middernacht.

-

Buitenlucht Rust Warm zweet/zweten

-

Angst Schrik Afkoeling Koude, droge wind Hitte; met name van de zon Verwonding Operatie Shock


Pagina 182

Arsenicum Album Herkomst

-

Mineraal; Arseentrioxyde, Rattenkruid


-

Diepe werking op alle weefsels en ieder orgaan Vaak leiden alleen de generaliteiten al tot een succesvol voorschrift Verslechtering in de nacht Prikkelbare zwakte Jaarlijks terugkerende klachten Destructieve, kwaadaardige processen Snel verval van klachten Plotseling optredende grote zwakte


-


-

-

Allesoverheersende uitputting en extreme rusteloosheid Angst, schrik en verontrusting

-

Brandende pijnen, dolmakend, worden zelfs in slaap gevoeld Kortademig of rillerig als gevolg van pijn Onlesbare dorst Groene uitscheidingen Uitscheidingen met een geur van rotting Geleidelijk gewichtsverlies door gebrekkige voeding Bloedvergiftiging en geringe vitaliteit Slijmvliessecreties zijn scherp, dun en gering; neusloop, speeksel, zweet Bloedafbraak. Kwaadaardige anemie en sepsis Bleke, zakachtige zwellingen

Psyche

-

Enorme angst en rusteloosheid Verandert doorlopend van plaats Angst om alleen gelaten te worden Kwaadaardig, veeleisend Algemene gevoeligheid toegenomen Steeds erger wordende prikkelbaarheid

Spijsvertering

-

Enorme dorst; drinkt vaak maar weinig per keer Extreme prikkelbaarheid van de maag Koliek na minste hoeveelheid voedsel of drinken Behoefte aan ijskoud water maar dit geeft direct klachten Kwaadaardige verschijnselen Eten lijkt te blijven steken in slokdarm Verlies van eetlust & dorst & koliek Buik opgezet en pijnlijk

-

-


Pagina 183

Locomotie

Modaliteiten

-

Gastritis Rollen van pijn

-

Beven, spiertrekkingen, spasmen, zwakte Gangreen bij diabetes (hoefbevangenheid) Hoefzweren Vermoeide, ‘zware’ ledematen

Slechter: -

Periodiek (om de 2 weken, jaarlijks) Middernacht Kou Drinken, koud water Koud vochtig weer Infecties Onderdrukte huiduitslag Inspanning

-

Warmte Uitwendige warmte Warm voedsel Warme omslagen Beweging Gezelschap Zweten Buiten

-

Afkoeling (door water) Slechte voeding Eten van bedorven voedsel Zorgen Verdriet Schrik Wondsepsis

Herkomst

-

Plantaardig, Atropa Belladonna, Wolfskers


-

-

Kenmerkend zijn de hevigheid van de aanvallen en het plotselinge begin Gevoeligheid voor licht, geluid, stoten Rechtszijdige klachten

-

Grote opwinding

Beter:

Oorzaken

Belladonna



Pagina 184


-

Psyche

-

Spijsvertering

-

Locomotie

-

Modaliteiten

Werkt op parasympathicus en centraal zenuwstelsel Arteriële hyperemie, stoornissen van de zintuigen, spiertrekkingen, convulsies en pijn Heeft uitgesproken invloed op vaatstelsel huid en klieren Neuralgische pijnen die plotseling opkomen en plotseling verdwijnen Epileptische stuipen gevolgd door misselijkheid en braken. Geen dorst, geen angst Brandende hitte, helderrode verkleuring en droogte Bloedaandrang, met name bij hoofd, en zwelling De pijnen zijn bijzonder hevig, opkomend en verdwijnen in terugkerende aanvallen. Uitscheidingen heet en gering. Spasmen, spierschokken en spiertrekkingen Leeft in eigen wereld, reageert niet op buitenwereld Opgewonden en door het dolle heen door 'waanvoorstellingen' (lijkt alsof het dier iets ziet) Furieus, onhandelbaar gedrag Buitengewoon rusteloos Wisselvallig gedrag Wil zich verstoppen Schrikt op als iemand dichterbij komt Engel wanneer in orde, duivel tijdens ziekte Opgeblazen, gevoelige opgezette buik Snijdende pijn dwars over de buik Extreme gevoeligheid voor aanraken (beddengoed bijv.) Acute pijn in leverstreek Geen eetlust, krampachtige pijn, maagkrampen Grote behoefte aan koud water Durft niet te drinken, drinkt in kleine teugjes Schietende pijnen, gewrichten opgezet, rood, glanzend, (wanneer zichtbaar: rood stervormig uitlopende strepen) Wankelende gang Spierschokken in ledematen Koude extremiteiten Zwaar en verlammend gevoel in ledematen

Slechter: -

Zonnewarmte Warm worden Tocht (haren knippen) ‘ Kouvatten


Pagina 185

-

Onderdrukte transpiratie Aanraken Beweging Druk Kijken naar spiegelende voorwerpen of stromend water

-

Lichte bedekking Achterover buigen Ergens tegenaan leunen (met hoofd) Buigen van aangedane deel

-

Nat worden van het hoofd In de wind lopen Zon

Herkomst

-

Calcarea Carbonica; Kalk van de oesterschelp


-

Werkt bij uitstek op de constitutie. werking ligt voornamelijk in de vegetatieve sfeer, met een verstoorde assimilatie als belangrijkste kenmerk Aandoeningen van klierweefsel, huid en botten Toestand van geestelijke of lichamelijke uitputting als gevolg van overbelasting Recidiverende klachten, slecht herstel van ziekten Flegmatieke jonge dieren met tendens tot corpulentie, met dikke buik en groot hoofd Klachten door werken in vochtige omgeving Grote gevoeligheid voor kou

Beter:

Oorzaken

Calcium Carbonicum

-


-


-

Verhevigde algemene of locale transpiratie, klierzwellingen en klachten als scrofulose Abcesvorming in de diepe musculatuur Functiestoornissen van hypofyse en schildklier Verhoogde werking van stollingsfactoren in het bloed, bevordert bloedstolling Klierzwellingen in de hals en onder de kaakrand Groeistoornissen van het beendergestel Tanden komen laat door Tendens tot spierverrekkingen, tendens tot steenvorming. Spiertrekkingen, beven, spierkrampen Spieratrofie


Pagina 186

Psyche

-

Angstige onrust Koppig Afkeer van werken en inspanning Zwaarmoedig of besluiteloos Angst bekeken te worden Voorzichtig, verdrietig, apathisch, wantrouwend Schrikachtig, snel beledigd Prikkelbaar

Spijsvertering

-

-

Behoefte aan eten van onverteerbare dingen Verlies van eetlust wanneer overwerkt Maagzuur Maagkrampen, «druk, koud water Enorme honger Dorst; behoefte aan koud water Verslechtering tijdens eten Geen eetlust maar eet met smaak wanneer eenmaal begonnen Gevoelig voor minste druk op buik Snijdende pijn in de buik; buik opgezet Vastzittende winden Lies- en buikklieren opgezet en pijnlijk Dikke buik (door vetophoping) Koliek

-

Reumatische pijnen, als na blootstelling aan vocht Scherpe steken, alsof verdraaid/verrekt Koude voeten Zwakte van de ledematen Zwelling van de gewrichten van de ledematen Brandende voetzolen Scheurende pijn in spieren Onhandig, stuntelig, struikelt/valt snel Artrose

Locomotie

Modaliteiten

Slechter: -

Koud, guur weer Wassen met koud water Afkoeling Weersomslag naar koud weer Inspanning, lichamelijk of geestelijk Pubertijd Drukkende kleding Volle maan

-

Droog weer

Beter:


Pagina 187

Oorzaken

Liggen Wrijven, krabben Magnetiseren Donker

Koude, vochtige wind

Seksuele excessen Overbelasting Verlies van lichaamsvloeistoffen Onderdrukte transpiratie Onderdrukte huiduitslag Onderdrukte menstruatie Schrik

Carbo Animalis Herkomst

Dierlijke kool (verbrand rundvlees)


Oude dieren en na uitputtende ziekten (ernstige en diepwortelende ziekte.

Hoofdkenmerken een verzwakte circulatie en verminderde vitaliteit Tendens tot kwaadaardige aandoeningen

Trage, pijnlijke processen & verharding Diepere werking dan Carbo-v

Karakteristieken Mentaal-Emotioneel Karakteristieken Fysiek-Functioneel

-

Verharde klieren, uitgezette aders, blauwe huid Tendens tot verrekkingen Ulceratie en bloedafbraak Alle secreties stinkend en scherp Gevoeligheid voor kouvatten Klachten door verlies van lichaamsvloeistoffen, hoe gering ook Klieren die gestaag en zonder veel pijn opzetten

Psyche

-

Wil alleen zijn, triest Angstige onrust ’s nachts Schrikachtig Heimwee Angst voor donker

Spijsvertering

-

Eten vermoeit de patiënt Niet > door eten Zwakke vertering


Pagina 188

Locomotie

Modaliteiten

-

Gasophoping Vergiftiging met rottingsproducten Maagzuur Verdraagt geen enkel voedsel meer Sterke opgeblazenheid ; na operatie

-

Grote vermoeidheid na inspanning Zwakte van de gewrichten Tendens tot verstuiking Pijn in gewrichten

Slechter -

Geringe oorzaken; Gering verlies van lichaamsvloeistoffen Verstuiking Kouvatten Droge koude lucht Tijdens eten

-

Hand op pijnlijke deel leggen

-

Verlies van lichaamsvloeistoffen Verstuiking Bedorven voedsel

Herkomst

-

Plantaardig, houtskool


-

Afbraak en onvolledige oxidatie vormen de keynotes Typische carbo-patiënt is traag, zwaarlijvig en indolent met tendens tot chronische klachten Verminderde vitaliteit door verlies van lichaamsvloeistoffen Grote uitputting Na overmatig geneesmiddelgebruik Na zware of ernstige ziekten Bij oude patiënten met veneuze stuwingen Patiënt kan nagenoeg levenloos zijn maar hoofd is heet Lichaam en adem koud, zwakke pols, moeilijke ademhaling & grote behoefte aan frisse lucht Patiënten die nooit geheel zijn hersteld van doorgemaakte ziekte Merendeel van klachten gaat vergezeld van zwakte Uitblijvende reactie na heftige shock of ernstig lijden

Beter Oorzaken

Carbo Vegetabilis

-


Pagina 189


-

Bloedingen, donker bloed, na shock, na operatie Dikke scherpe uitscheidingen Ulceraties, aften Bloedingen uit slijmvliezen, willekeurig waar Gangreen, vochtig, bij oude mensen Bloed lijkt te stagneren in de haarvaten Lichaam blauw en ijskoud Bacteriën vinden een rijke voedingsbodem in praktisch stilliggende bloedstroom wat in sepsis resulteert

Psyche

-

Angst voor donker Onverschillig Prikkelbaar Schrikachtig, snel bang

Spijsvertering

-

Buik enorm opgeblazen > flatus Gespannen maag door gasophoping & pijn, windkoliek Astmatische ademhaling door gasophoping in de maag Krampende pijn & opgeblazenheid van de buik Trage vertering Rottingsverschijnselen Alle voedsel, hoe licht verteerbaar ook, geeft klachten Dyspepsie Aversie tegen goed verteerbaar hoogwaardig voedsel Maagzweer, maagkanker

Locomotie

-

Zwaar gevoel, stijf, alsof verlamd Gebrek aan spierkracht Onderbenen koud Pijn in botten en ledematen

Modaliteiten

Slechter -

Warmte Uitputting Afkoeling Uitputtende ziekten Veel eten, zwaar voedsel Bedorven voedsel Temperatuursuitersten Koude nachtlucht Vrieslucht Wind op het hoofd Onderdrukkingen Ouderdom


Pagina 190

Beter -

Oprispingen Koele lucht (toewaaireen) IJskoude dranken

-

Bedorven voedsel IJswater Verrekkingen Overbelasting Weersverandering Warm, vochtig weer Weersverandering Oververhitting

Herkomst

-

Nosode


-

Wordt voorgeschreven op erfelijke belasting Intracellulaire ziekteprocessen Biografische belasting Endogene gevoeligheid wat gevoed wordt door exogene omstandigheden Grenzeloosheid, kan slecht zijn grenzen bewaken, is makkelijk te beïnvloeden of te domineren Fundamenteel gebrek aan weerbaarheid en afbakening Gevoelige patiënten die leven vanuit verwachting van de buitenwereld c.q. eigenaar Voorbij gaan aan eigenheid, identiteit en behoeftes van de patiënt speelt een belangrijke rol in ontwikkeling van klachten Tegengestelde of tegenstrijdige symptomen als gevolg van onderdrukking van eigenlijke behoeftes, zoals onhandelbaar, onrust, egoïstisch, destructief, grenzen verleggen of overschrijden

Oorzaken

Carcinosinum

-


-

Zeer sterke will to please, bij dieren ook vaak nog extra erfelijk belast doordat op deze eigenschap bij fokken geselecteerd wordt Mild, meegaand, inschikkelijk Beïnvloedbaar, transparant, coping mechanisme Klachten door strenge opvoeding Klachten door anticipatie, gebrek aan zelfvertrouwen Precies, alles moet op zijn plaats (dwangmatigheid) Empathisch, gevoelig voor lijden van anderen Ontvankelijk voor ontstaan van dwangmatig gedrag, stereotiep gedrag en fobieën


Pagina 191

-

Gevoelig voor indrukken van buitenaf

-

-

Gunstige werking en modificatie van symptoombeeld bij patiënten met kanker in de familie of die verschijnselen van de ziekte vertonen Door verminderd emotionele weerbaarheid wordt het immuunsysteem onderdrukt, wat zorgt voor verzwakking van de patiënt Klachten door onderdrukking, zowel mentaal als fysiek

Psyche

-

Serieus Opvallend groot verantwoordelijkheidsgevoel Schuchter Schuldgevoel Angst en onrust Rusteloosheid Gevoelig voor terechtwijzing, straf

Spijsvertering

-

Spanning of opwinding resulteert in maagklachten Winderigheid Koliek


-

-

Locomotie

-

Modaliteiten

Slechter -

Korte slaap Fysieke inspanning Gedomineerd worden Vaccinatie Warmte en kou Periodiciteit, jaarlijks, wekelijks,

-

’s Avonds Buitenlucht Korte slaap Fysieke inspanning

Beter

Oorzaken

Reumatische pijnen > langzaam bewegen en warmte Zwakte van ledematen

-

China Officinalis Herkomst

-

Plantaardig, van


-

Zwakte door afmattende ziekten, door verlies van lichaamsvloeistoffen & verhoogde prikkelbaarheid van het zenuwstelsel


Pagina 192

-


-

Psyche

-

Opvallende periodiciteit Gevoeligheid voor tocht Zelden geïndiceerd in het beginstadium van een acute ziekte Patiënt zwak, overgevoelig en nerveus Kan nergens meer tegen, licht, geluid, pijn Influenza & zwakte Invloed op het bloed, bloed verdunnend en bloedarmoede Verzwakte circulatie Oedeemvorming ; na verlies van lichaamsvloeistoffen Vermagering Harde zwellingen Reumatische verschijnselen Sepsis Ontstekingen na bloedingen, snelle gangreenvorming Extreem bloedverlies Wonden worden zwart en gangreneus Apathisch, ongeïnteresseerd, ongehoorzaam, neerslachtig Plotseling optredende onrust Slecht gehumeurd, < liefkozing Aversie tegen elke vorm van geestelijke en lichamelijke arbeid

Spijsvertering

-

Langzame vertering Sterk verlangen naar eten maar voedsel verteert niet Gasophoping Opgeblazenheid door gasvorming > bewegen Snelle verzadiging Anorexia; aversie tegen elke vorm van voedsel Dorst, behoefte aan koud water maar < diarree Windkoliek Lever en milt opgezet en vergroot Periodiek optredende leverklachten

Locomotie

-

Pijn in ledematen en gewrichten < lichte aanraking; > harde druk Opgezette gewrichten; heel gevoelig & afkeer van buitenlucht Grote zwakte, beven & doof gevoel Afkeer van inspanning Gevoeligheid voor aanraken Zwakte van de gewrichten < ’s morgens

-


Pagina 193

Modaliteiten

Slechter -

Verlies van lichaamsvloeistoffen Aanraken Geluid Periodiciteit; om de dag Kou, wind, tocht Buiten Eten Mentale inspanning Herfst Zomer

-

Harde druk Los maken van kleding (deken, tuig) Binnen Warmte

-

Verlies van lichaamsvloeistoffen Kouvatten Woede Onderdrukte neusverkoudheid Drinken van slecht water

Herkomst

-

Mineraal, ijzer


-

Overgevoelig Bewegen = zwakte, ook al ziet de patiënt er sterk uit


-

Prikkelbaarheid, geestelijk en lichamelijk


-

Droogte, droge mond, droog slijmvlies Snelle vermagering Bleke slijmvliezen Beïnvloed circulatie Het verslapt de bloedvaten Krakende gewrichten Miltklachten Spijsverteringsstoornissen

Psyche

-

Prikkelbaar Lichte geluiden onverdraaglijk Opgewonden bij minste tegenstand Sanguinisch temperament Eigenwijs; gevoelig en geagiteerd

Beter

Oorzaken

Ferrum Metallicum


Pagina 194

-

Nerveus; angstige onrust Terneergeslagen; na menses

Spijsvertering

-

Gulzige honger of geen eetlust (alternerend) Poging om iets te eten = diarree Opgeblazen en drukkend gevoel na eten Dyspepsie & gasvorming Pijn in buik, darmen

Locomotie

-

Reumatische pijn (schouder) Oedeem na verlies van lichaamsvloeistoffen Pijn in heupgewrichten benen, voeten Acute kramp of scheurende pijn in ledematen Krakende gewrichten

Modaliteiten

Slechter -

’s Nachts Emoties; boosheid Zware inspanning Eten, drinken Verlies van lichaamsvloeistoffen Warmte en kou Plotselinge beweging Na middernacht

-

Rustige beweging (=keynote) Met hoofd ergens tegenaan leunen

Beter

Oorzaken

-

Hepar Sulfuris Herkomst

-

Mineraal; Hepar Sulfuris Calcareum, Kalkzwavellever


-

Scrofuleuze en lymfatische patiënten met neiging tot huidklachten en klierzwellingen Ongezonde huid Vooral affiniteit met de slijmvliezen van ademhalingsorganen De opvallende tendens tot pusvorming is keuzebepalend Typerend zijn kouwelijkheid en overgevoeligheid en (splinterachtige) pijnen Invloed op het zenuwstelsel Ieder wondje gaat etteren

-


Pagina 195


-

Geestelijk en lichamelijk snel geprikkeld Grote gevoeligheid voor alle indrukken


-

Kroepeuze catarrale ontstekingen & overvloedige secretie Sinusklachten & ettervorming Ettering van bindweefsel Alle uitscheidingen zijn overvloedig; stinkend; ruikend naar oude kaas (keynote) Klieren ontstoken; opgezet en etterend Kouwelijke patiënt; zelfs bij warm weer Kouvatten n blootstelling aan koud vochtig weer Abcesvorming, dreigend abces; veel dikke pus Bewerkstelligt ettering van omliggend weefsel en drijft vreemd voorwerp uit

-

Psyche

-

Angst ‘s avonds en ’s nachts Geïrriteerd door de minste aanleiding Terneergeslagen en triest Ruw en gewelddadig Prikkelbaar, geestelijk en lichamelijk

Spijsvertering

-

Opgeblazen maag Maag snel van slag Pijnlijke maag bij lopen Drinkt haastig Wil iets eten maar vindt het niet lekker als hij het krijgt Steken in leverstreek bij lopen of aanraken Leverabces Opgeblazen, gespannen buik Chronische buikklachten

Locomotie

-

Tendens tot dislocatie Hoef pijnlijk bij minste druk Zwelling van knie- en kogelgewricht Trekkende pijn in ledematen

Modaliteiten

-

Slechter -

Koud, droog weer ’s Winters Koude wind, tocht Aanraken Inspanning Liggen op pijnlijke deel ’s Nachts

-

Warmte Warme omslagen

Beter


Pagina 196

-

Vochtige warmte Vochtig weer Na eten

-

Koude droge wind

-

Kwikzilver

-

Onderdrukte huiduitslag

Herkomst

-

Plantaardig, Goudzegel


-

Specifieke affiniteit met de slijmvliezen Dikke gele draderige secretie Ongeacht waar de catarre zich bevindt, altijd is er deze typerende slijmsecretie In het bijzonder bij oude, snel vermoeide, uitgemergelde, verzwakte patiënten Uitgesproken invloed op de lever Kanker en kankerachtige gesteldheid, voor het stadium waarin verzwering optreed, als pijn het hoofdsymptoom is Catarrale processen & tendens tot bloedingen en verzwering

Oorzaken

-

Verwonding

Hydrastis Canadensis


-

Duidelijke invloed op de hersenen, patiënt sneller van begrip


-

Geringe spierkracht, slechte vertering en hardnekkige constipatie Vermagering en uitputting Slijm in ontlasting, in de urine Oppervlakkige zweren Kleine wondjes bloeden en gaat etteren

Psyche

-

Depressief

Spijsvertering

-

Pijn in maag, min of meer permanent aanwezig Zwakke vertering Pijnlijk gezwel Atonische dyspepsie Maagzweer, maagkanker Gastritis Atrofie van de lever Leverkanker


Pagina 197

Locomotie Modaliteiten

-

Slechter -

Koude lucht Droge wind Buitenlucht Ouderdom

-

Druk

Beter Oorzaken

-

Ignatia Herkomst

-

Plantaardig, Ignatia amara, Strychnos Ignatii, Ignatiusboon


-

Opvallende gevoeligheid van alle zintuigen Snelle verandering van geestelijke en lichamelijke verschijnselen die overgaan in hun tegendeel Kenmerkend is het oppervlakkige en wisselende karakter van de symptomen Ondervoede patiënten, door tekort aan voedsel maar ook andere oorzaken


-

Op het mentale vlak staat het emotionele element dusdanig op de voorgrond, dat de coördinatie van functies ontregeld is Nerveuze, gevoelige, snel opgewonden, zachtaardige vrouwen die vlug van begrip zijn en dingen snel ten uitvoer brengen Gevolgen van verdriet en zorg Schrikachtigheid


-

Aandoeningen van het zenuwstelsel Heftig van aard, & verkramping Overgevoelig voor pijn Pijnen veranderen van plaats, komen geleidelijk opzetten, verdwijnen plotseling of komen en gaan plotseling

Psyche

-

Stemmingswisselingen Klachten na verdriet Stil verdriet Alert, overgevoelig en nerveus Wispelturig Wil alleen zijn Kwellende angst Nukkig


Pagina 198

Spijsvertering

-

Verdraagt geen tegenspraak; berispingen Angst; over kleinigheden

-

Krampachtige pijn > eten Sterke gasvorming Maagkramp < minste aanraking Aversie tegen gebruikelijk voedsel; trek in onverteerbare dingen Koliekachtige knijpende pijn in een of beide zijkanten van de buik

Locomotie Modaliteiten

-

Slechter -

Emoties Verdriet Ergernis Schrik, shock Na verlies van dierbare Buitenlucht Koude lucht Periodiek (zelfde uur en dag) Na maaltijden Uitwendige warmte

-

Verandering van houding Liggen op pijnlijke deel Urinelozing Druk

-

Verdriet Schrik Zorgen Jaloezie Oud ruggenmergletsel

-

Mineraal, Jodium Snelle stofwisseling Grote zwakte, de minste inspanning = zweten Broodmagere donkere personen met opgezette lymfeklieren die ondanks buitensporige eetlust geen gram aankomen Iodium heeft affiniteit met alle klierweefsels, ademhalingsorganen en bloedcirculatie

Beter

Oorzaken

Schokken van de ledematen Pijn in gewrichten, alsof ontwricht

Iodium Herkomst Karakteristieken Algemeen

-


Pagina 199


-


-

Psyche

-

Stimuleert de afweerkrachten door activering van leukocyten Grote behoefte aan koude, frisse lucht Sterke invloed op bindweefsel Heeft het altijd te warm Uitscheidingen zijn heet, scherp op waterig, hardnekkig

Vermagering & enorme eetlust Hongerig en heel dorstig > na eten Atrofie Acute verergering van chronische ontstekingen Acute slijmvliescatarren, snelle vermagering ondanks goede eetlust Klieren, schildklier, buikklieren, borstklieren ,die aanvankelijk zwellen en hard worden, vervolgens atrofie Degeneratie van bloedvaten Plaatselijke pulsaties in grote slagaderen

-

Angstige onrust tijdens rust Plotselinge impuls om te rennen maar beweging < en put uit Chagrijnig en rusteloos Opgewonden

Spijsvertering

-

Reusachtige honger en veel dorst Onrustig als hij niet eet Vermagering ondanks goede eetlust Wisselende eetlust Lever en milt vergroot Opgezette buikklieren Pijn in de buik

Locomotie

-

Ontstoken en pijnlijke gewrichten Reumatische pijnen Chronische gewrichtsaandoeningen; stijve en opgezette gewrichten Synovitis

Modaliteiten

Slechter -

Warmte Warme lucht Warme ruimte Inspanning ’s Nachts


Pagina 200

-

Rust Aanraken Druk

-

Kou Koude lucht Buiten lopen Eten

-

Nerveuze shock

Herkomst

-

Mineraal, Kaliumbichromaat


-

Bijzondere affiniteit met slijmvliezen van de maag, darmen en luchtwegen, evenals bot- en bindweefsel Kenmerkend zijn anemie en het ontbreken van koorts Algemene zwakte, grenzend aan verlamming Klachten < ’s morgens Past beter bij subacute verschijnselen dan bij hevige acute aanvallen Aandoening van alle slijmvliezen Langzaam doch diepgaand voortschrijdende aandoeningen; = grote zwakte Trage of uitblijvende reacties, bij vele aandoeningen, zweren, ontstekingen etc. Hardnekkige etteringen, etterproppen, draderig

Beter

Oorzaken

Kalium Bichromicum

-


-


-

Levercirrose Snel van plaats verspringende pijnen Reumatische klachten # maagsymptomen Zweren, diep, perforerend Maagzweer Verzwering van het septum Pijnen verschijnen en verdwijnen plotseling

Psyche

-

Afkeer van geestelijke en lichamelijke inspanning Mensenschuw

Spijsvertering

-

Gastritis Ronde maagzweer Afkeer van water


Pagina 201

Locomotie

Modaliteiten

-

Maagsymptomen > eten # reumatische verschijnselen Pijn in leverstreek, milt en wervelkolom Snijdende pijn spoedig na eten Chronische verzwering van de darmen & vermagering Vettige infiltratie van de lever Pijnlijk ingetrokken buik

-

Pijn aan benen Grote zwakte Syfilitische, reumatische verschijnselen Pijn, zwelling, stijfheid en kraken van alle gewrichten

Slechter -

Kou Koud, vochtig weer Buiten Voorjaar ’s Morgens; na slapen Warm weer

-

Warmte Beweging Druk

-

Warm weer Herfst Lente

Herkomst

-

Mineraal, Kaliumcarbonaat


-

De kenmerkende zwakte die alle kaliumzouten vertonen wordt vooral gezien bij Kali Carbonicum De zwakte gaat vergezeld met verschijnselen als weke pols, kou, algehele depressie, pijn in hele lichaam of samenhangend met de klachten Kali-pijnen zijn scherp en snijdend en praktisch altijd > door beweging Gevoeligheid voor weersveranderingen en intolerantie voor koud weer Tendens tot oedeemvorming Vettige degeneratie Zwakte, van spieren, van hart, van rug, van ledematen, van intellect Kwalijke gevolgen van onderdrukte huiduitslag uit de jeugd

Beter

Oorzaken

Kalium Carbonicum

-


Pagina 202


-

Schrikachtigheid


-

Transpiratie, zwakte en rugpijn Bonzende pijnen Aandoening van bindweefsel Verlaagde schildklierwerking

Psyche

-

Wisselende stemmingen Heel prikkelbaar Angstig Wil niet alleen zijn Chagrijnig Schikachtig; schrikt bij aanraken Angstige onrust, angst bij alleen zijn

Spijsvertering

-

Gasvorming Maagstoornissen door drinken van ijswater Opgeblazen en gevoelige maag Wil regelmatig eten maar het minste voedsel bezorgt drukkend gevoel in maag Honger = onrustig gevoel, nerveus Oude, chronische leverklachten & zeer gevoel Steken in de leverstreek Opgeblazen buik Harde buik Flatulentie

-

Grote zwakte van benen en rug; zakt er door Pijn in de ledematen & oedemateuze zwelling Ledematen gevoelig bij druk Heel gevoelige voetzolen

Locomotie

Modaliteiten

Slechter -

Kou Koude lucht Toch Koud water Na oververhitting Na inspanning S winters Liggen op de pijnlijke kant Verlies van lichaamsvloeistoffen Plotselinge bewegingen Weersverandering Aanraken Beweging


Pagina 203

Beter -

Warmte Overdag Buitenlucht Beweging

-

Kouvatten Overmatige inspanning Overbelasting Onderdrukte huiduitslag in de jeugd Klachten na het dicht gaan van zweren of het (operatief) sluiten van fistuleuze openingen

Herkomst

-

Plantaardig, Lycopodium clavatum, Grote Wolfsklauw


-

Nagenoeg alle gevallen waarbij lycopodium het juiste middel is, zullen aanwijzingen van stoornissen van urinewegen of maag-darmkanaal aanwezig zijn Klachten die zich geleidelijk ontwikkelen Bij een verzwakking van lichaamsfuncties, met een vermindering van spijsvertering en sterke disfunctie van de lever Verloop symptomen van rechts » links Voornaamste verslechtertijd 16:00 uur tot 20:00 uur Verdraagt geen koude dranken, wil alles warm Diepzittende progressief verlopende chronische aandoeningen Zwakte ’s morgens Vroegtijdige veroudering Sterk regulerende invloed op kliersecreties (talgklieren) Pijnen komen en gaan plotseling Zich herhalende of alternerende verschijnselen Recidiverende klachten Vermagering en zwakte door verlies van lichaamsvloeistoffen

Oorzaken

Lycopodium Clavatum


-

Gevoeligheid voor geuren en geluiden Geestelijke en lichamelijke uitputting Overgevoeligheid voor pijn, patiënt buiten zichzelf


-

Malnutritie Carcinoom Vermagering Ascites, bij leverstoornissen Hyperaciditeit Droogte (van huid etc.)


Pagina 204

Psyche

-

Zwaarmoedigheid Angst om alleen te zijn Extreme gevoeligheid Afkeer van ondernemen van nieuwe dingen; maar gaan hem goed af Dwars wanneer ziek Gebrek aan zelfvertrouwen Gejaagd tijdens eten Anticipatievrees Overgevoelig Boos, heftig, dwars, dominant, veeleisend

Spijsvertering

-

Dyspepsie na eten van zetmeelrijk voedsel Buitensporige honger Heel zwakke vertering Hongerig maar snel verzadigd Voorkeur voor warm voedsel en drinken Maagkanker Maagzweer, & perforatie

Locomotie

-

Zwaar gevoel in benen Kan niet op pijnlijke kant liggen Spiertrekkingen tijdens de slaap Atrofie

Modaliteiten

-

Slechter -

Kledingdruk (deken bij paard) Warmte Wakker worden Eten; hoe weinig ook Indigestie 16:00 – 20:00 Vochtig weer Stormachtig weer Druk Voor de menses, onderdrukte menses

-

Warme dranken; warm voedsel Uitwendige kou Beweging Na middernacht

-

Angst Schrik Verdriet Boosheid Ergernis

Beter

Oorzaken


Pagina 205

-

Verontrusting Koorts

Herkomst

-

Mineraal Mercurius solubilis en vivus


-

-

Ieder orgaan en lichaamdeel wordt beïnvloed Lymfesysteem, slijmvliezen, klieren, inwendige organen etc. Zwakte & warmtestuwingen en beven bij de minste inspanning Alle symptomen zijn < ’s nachts, door bedwarmte, koud vochtig, regenachtig weer en tijdens transpiratie Gevoeligheid voor warmte en kou Sterke zwelling van delen & pijn Tendens tot pusvorming met dunne groenige etter met streepjes bloed Enorme verscheidenheid aan symptomen Zwakte, uitputting


-

Geestelijk en lichamelijk onzeker, beverig, zwak


-

Opgezette lymfeklieren, verhoogde activiteit Oedemateuze zwellingen Reumatische verschijnselen Stekende pijnen Beven, spiertrekkingen, ongecoördineerde bewegingen, verlamde delen Verhardingen

Psyche

-

Rusteloos en zweterig Verandert doorlopend van plaats Angst 7 drang om te ontsnappen Volledig verlies van interesse

Spijsvertering

-

Intense dorst naar koude dranken Zwakke vertering; & voordurend honger Maag gevoelig bij aanraken Maagzuur Stekende pijn & rillerigheid Vergrote lever, zeer bij aanraken, verhard

Locomotie

-

Zwakte van ledematen Pijn in ledematen Beven Pijn in gewrichten

Mercury’s

-


Pagina 206

Modaliteiten

Oedemateuze zwelling onderbenen Botpijnen < ’s nachts, moet rondlopen

Slechter -

’s Nachts Transpiratie Warm worden Tocht Weersverandering Koud, vochtig weer Kouvatten Warmte en kou Tijdens en na urinelozing

-

Gematigde temperatuur Rust

-

Schrik

Herkomst

-

Strychnos nux-vomica, Braaknoot


-

Bij veel medicijngebruik, gaat chronische medicijneffecten tegen Typische nux-v patiënt is mager, snel, actief, nerveus en prikkelbaar; staat geestelijk onder spanning Overprikkeling van het zenuwstelsel Heftig en vurig temperament Onevenwichtigheid, onregelmatig, in vlagen

Beter

Oorzaken

Nux Vomica

-


-

Hypergevoelig en overmatige ontvankelijkheid voor indrukken


-

Gespannen, samengetrokken, beurs gevoel Beven Pijn en spierschokken

Psyche

-

Heel geïrriteerd, gevoelig voor alle uitwendige invloeden Boosaardig Verdraagt geen geluiden, licht, geen pijn Wil niet worden aangeraakt Boos en ongeduldig Nerveus en snel opgewonden Afkeer van werk Heftig

-


Pagina 207

Spijsvertering

-

Boos bij getroost worden Koppig, eigenzinnig

-

Zwaar gevoel en pijn in maag; < enige tijd na eten Gasvorming en maagzuur Enorme eetlust, ongeveer een dag voor een aanval van dyspepsie Maagstreek heel gevoelig voor druk Hevige maagpijn a.g.v. letsel < minste voedsel Opgeblazenheid door gasvorming & kramp en koliek Opgezette lever; & steken, zeer gevoel Windkoliek Koliek & kortademigheid, en aandrang tot ontlasten Krampende pijn op wisselende plaats in darmen

Locomotie

-

Modaliteiten

Slechter -

Vroege ochtend Koude lucht Buitenlucht Tocht Koude ondergrond Koude wint Overmatig eten Mentale inspanning Geringe aanleidingen Boosheid, ergernis Druk rond het middel (deken, singel) Gekrenkte trots

-

Onbelemmerde uitscheidingen Rust Warme drank Vochtig weer

-

Woede Seksuele excessen Verwonding

Beter

Oorzaken

Gedeeltelijke verlamming, door overinspanning of drijfnat worden Kraken van kniegewrichten tijdens bewegen Sleept met voeten tijdens lopen Plotseling krachtsverlies in benen Schietende pijn van onder naar boven in benen < na stoelgang


Pagina 208

Phosphorus Herkomst Karakteristieken Algemeen

-

Gele fosfor Prikkeling, ontsteking en afbraak van slijmvliezen Van maag en darmen Het verstoort het bloed met vettige degeneratie van bloedvaten in ieder weefsel en orgaan als gevolg Destructief metabolisme Plotseling optredende verschijnselen, plotselinge uitputting Sluipend beginnende en geleidelijk toenemende zwakte


-

Grote gevoeligheid voor invloeden van buitenaf, licht, geluiden, aanraken, atmosferische veranderingen


-

Vettige degeneratie, cirrose, bloeduitstortingen Bloedingen, recidiverend, kleine wondjes bloeden hevig Uitscheidingen met streepjes bloed Brandende pijnen Gewrichten; stijf & geringe pijn Genezen wonden gaan opnieuw open en bloeden

Psyche

-

Heel neerslachtig Snel boos Angstig, heel schrikachtig Snel opgewonden = warmte over het hele lichaam Bang om alleen te zijn tijdens schemering Snel uitgeput door onaangename indrukken Timide Angstige onrust, met name in het donker of schemering

Spijsvertering

-

Behoefte aan heel koud water Honger spoedig na eten Maagstreek pijnlijk bij aanraken Ontsteking van de maag, & branden Enorme honger Maagzweer Branden in de maag < eten Scherpe pijn in de buik Congestie van de lever Vettige degeneratie van de lever Windkoliek

Locomotie

-

Brandende voeten Zwakte en beven bij elke vorm van inspanning


Pagina 209

Modaliteiten

Plotseling verlies van stabiliteit in gewrichten Onvaste gang Loopt met gespreide benen (waggelend); staat met wijd gespreide benen

Slechter -

Liggen op pijnlijke kant Liggen op linker zij Geringe aanleidingen Emoties Aanraken Licht Koude buitenlucht Warm voedsel, warme dranken Seksuele excessen Verlies van lichaamsvloeistoffen Plotselinge weersverandering Winderig, koud weer Schemer Nat worden tijdens warm weer

-

Eten Slapen Koud voedsel, koud water Wrijven, magnetiseren Duisternis Buiten

-

Woede Angst Verdriet Mentale inspanning Sterke emoties Onweer Bliksem Seksuele excessen Verlies van lichaamsvloeistoffen Verstuikingen Blootstelling aan zware regen

Herkomst

-

Plantaardig, Anemone pulsatilla, Wildemanskruid


-

Windhaan onder de geneesmiddelen Mentale beeld is de voornaamste aanwijzing voor de keuze van pulsatilla

Beter

Oorzaken

Pulsatilla


Pagina 210

-

Wisselvallig Wisselende en tegenstrijdige verschijnselen, zonder kop of staart Patiënt verlangt naar frisse buitenlucht, voelt zich buiten altijd beter Alle slijmvliezen zijn aangedaan Overvloedige dikke, milde geelgroene uitscheidingen Alternerende verschijnselen Beïnvloed aderen, slijmvliezen, ademhalingorganen; halfzijdige klachten Symptomen worden erger tot een bepaalde hoogte en verdwijnen vervolgens plotseling Verschijnen aan een kant van het lichaam en verplaatsen zich naar de andere kant


-

Zachtaardig, toegeeflijk, vriendelijk karakter Wisselvallig Beïnvloed de psyche Verdrietig


-

Geen dorst Rillerigheid; & brandende pijnen Kortademigheid; & spijsverterings- of menstruatieklachten Metastasis

Psyche

-

Verlegen Durft ’s avonds niet alleen te zijn Angst in donker Behoefte aan medeleven Zachtaardig, schuchter, emotioneel Snel ontmoedigd Wisselvallig, Jantje lacht Jantje huilt Wispelturig Heel prikkelbaar, snel geraakt

Spijsvertering

-

Gasvorming Maagzuur Dyspepsie; & strak gevoel na eten Geen dorst bij vrijwel alle klachten Pijn in de maag een uur na eten Maag van slag Stekende pijn in maag < lopen Pijnlijk opgeblazen buik; luide darmrommelingen Koliek; & rillerigheid ’s avonds

Locomotie

-

Pijn in benen; & rusteloosheid en rillerigheid Pijn in ledematen, snel van plaats wisselend


Pagina 211

Modaliteiten

Gewrichten, opgezet Uitgezette aderen, pijnlijk

Slechter -

Warmte Warme lucht Warme ruimtes Warme kleding Natte voeten ’s Avonds Rust Beginnende beweging Liggen, op één kant Eten Pubertijd

-

Kou Frisse buitenlucht Koude dranken Toepassing van uitwendige kou Rustig bewegen

-

Kou vatten, afkoelen Nat worden van voeten Onweer Onderdrukking (van menses e.d.)

Herkomst

-

Dierlijk, extract uit geautolyseerd (rottend) rundvlees


-

Hoofdmiddel bij sepsis, & grote rusteloosheid Septische koortsen Alle uitscheidingen zijn afschuwelijk stinkend Hevige pijn, hevig branden in abcessen Chronische klachten die terug te voeren zijn op een toestand van sepsis Verzwakking van het hart en spierzwakte Zeurende pijn en uitputting, desondanks rusteloosheid

Beter

Oorzaken

Pyrogenium


-


-

Wondsepsis, nasleep van miskraam (paard die aan de placenta blijft staan) Abcessen, recidiverend Sepsis & bloedafbraak


Pagina 212

Psyche

-

Vol angst Rusteloos Gevoelig

Spijsvertering

-

Misselijkheid (paard kan niet overgeven) & geïmpacteerde of verstopte darmen Hevige dorst naar kleine beetjes koud vocht (< direct)

Locomotie

Modaliteiten

-

Zeurende pijn in alle ledematen Grote zwakte ’s morgens Beurs gevoel > bewegen Nagels dreigen los te laten (hoefbeenkanteling/ontschoening)

Slechter -

Koud vochtig weer Beweging

-

Warmte Druk Verandering van houding Lopen

-

Bloedvergiftiging Wondsepsis

Herkomst

-

Dierlijk, Zeekat


-

Specifieke werking op de poortader & veneuze stuwing Kouwelijheid, zelfs in warme ruimte Belangrijk middel bij baarmoederklachten Klachten tijdens zwangerschap (dracht) Tuberculeuze patiënten met chronische leverproblemen en daaruit voortvloeiende baarmoederklachten Beïnvloed veneuze circulatie van vrouwelijke bekkenorganen, van poortadersysteem en maagdarmkanaal Uitputting door seksuele excessen Symptomen gaan in de rug zitten Plotselinge uitputting Slepende klachten

Beter

Oorzaken

Sepia

-


Pagina 213


-

Nerveus, zwak gestel Vlagen van onrust Nerveus, druk


-

Spasmen, spierschokken Reumatische aandoeningen, chronische gevallen of hardnekkige overblijfselen van acute reuma-aanval Brandende pijn in uiteenlopende delen van lichaam

Psyche

-

Onverschillig Afkeer van werk Prikkelbaar, snel beledigd Bang om alleen te zijn Heel verdrietig Boos, gevoelig, prikkelbaar Nerveus Aversie tegen gezelschap maar wil niet alleen zijn

Spijsvertering

-

Zure dyspepsie & opgeblazen buik Enorme eetlust of geen eetlust Plotselinge trek, snelle verzadiging

Locomotie

-

Rusteloosheid van alle ledematen Benen lam en stijf Vervormde nagels (hoeven)

Modaliteiten

Slechter -

Kou Koude lucht Sneeuwlucht, sneeuwval Vochtig weer Seksuele excessen Voor menses Zwangerschap Miskraam ’s morgens en ’s avonds Aanraken, wrijven

-

Zware inspanning Warmte Druk Uitwendige warmte Koude dranken Buiten

-

Boosheid en ergernis Verwondingen Nat worden

Beter

Oorzaken


Pagina 214

Silicea Herkomst

-

Mineraal, Vuursteen, Kwarts


-

-

Onvolledige assimilatie en daaruit voortvloeiende voedingsstoornissen Silicea zet het organisme aan tot reabsorptie van fibrotische afzettingen en littekenweefsel Organische veranderingen; diepe en langzame werking Periodieke verschijnselen; o.a. abcessen Kwalijke gevolgen van vaccinaties Etteringsprocessen Stimuleert rijping van abcessen door bevordering van ettervorming Kouwelijk, hekel aan tocht, zijn slechter in de winter Gebrek aan lichaamswarmte, zelfs bij inspanning Lichamelijke uitputting Klachten & ettervorming Trage onvolledige ontstekingen van klieren, onderhuids weefsel en huid, gevolgd door verharding Groeistoornissen Ongezonde huid, elk wondje gaat etteren


-

Geestelijke uitputting Grote gevoeligheid voor geluiden, pijn, kou


-

Klierzwellingen Hardnekkige etteringen Hevige en stekende pijnen Malnutritie Vermagering

Psyche

-

Gevoelig voor alle indrukken Meegaand, bangelijk Nerveus en snel opgewonden Geestelijke uitputting Gebrek aan zelfvertrouwen Schrikt op bij minste geluid Klachten als gevolg van anticipatie

Spijsvertering

-

Gebrek aan eetlust Uitzonderlijke dorst Behoefte aan ijskoud water Enorme trek in eten maar verdwijnt pij poging om te eten Pijn in buik > uitwendige warmte Buik opgeblazen, hard en warm Leverabces

-

-


Pagina 215

Locomotie

Modaliteiten

-

Veel darmrommelingen Pijn in leverstreek

-

Aandoeningen aan nagels (hoeven) Diepzittende pijn Zere voeten; ettervorming Ontsteking van botweefsel Reumatische klachten, met name voetzolen

Slechter -

Kou Koude lucht Toch Vochtig koud weer Onderdrukte transpiratie Nerveuze opwinding Licht, geluid Volle en nieuwe maan ’s nachts Druk Weersverandering

-

Warmte Zomer Vochtig weer Magnetiseren

-

Vaccinatie Verlies van lichaamsvloeistoffen Verwonding

Herkomst

-

Plantaardig, Delphinium staphisagria, Staverridderspoor


-

Nerveuze klachten & opvallende prikkelbaarheid Urogenitale aandoeningen Huidklachten Prikkelbaarheid van zintuigen, alle zintuigen, inclusief smaak, zijn pijnlijk gevoelig


-

Extreme gevoeligheid Nerveuze aandoeningen & beven


-

Zwelling en ettering van beenderen Pijnlijke klierzwellingen

Beter

Oorzaken

Staphisagria


Pagina 216

-

Stijfheid in alle gewrichten Hele lichaam pijnlijk & gevoel van zwakte

Psyche

-

Hevige driftbuien Uitermate gevoelig Altijd boos Nukkig, prikkelbaar Nerveus, snel opgewonden en heftig Grote verontwaardiging Klachten als gevolg van ingehouden ongenoegen Droefheid zonder rede & prikkelbaarheid Klachten na berisping Gebrek aan zelfbeheersing Angst, bang voor eigen schaduw

Spijsvertering

-

Reusachtige honger, zelfs bij volle maag Koliek na woede Gaskoliek Opgezette buik & gasvorming

Locomotie

-

Pijnlijke ledematen Stijve gewrichten Neuralgische pijn in onderbeen

Modaliteiten

Slechter -

Emoties – verdriet, ergernis, verontwaardiging, ruzie Seksuele excessen Aanraken Koude dranken ’s Nachts Verlies van lichaamsvloeistoffen Kwetsing

-

Warmte Rust

-

Boosheid Onderdrukte of ingehouden boosheid Verwondingen Wonden met scherpe randen Operaties Seksuele excessen

Beter

Oorzaken


Pagina 217

Sulphur Herkomst

-

Mineraal, Sulphuricum Acidum, Zwavelzuur


-

-

Hahnemanns belangrijkste psoramiddel Werkt centrifugaal, van binnen naar buiten Specifieke voorkeur voor huid, waar het hittegevoel en branden & jeuk oproept Afkeer van wassen, droge harde huid, rode lichaamsopeningen vormen belangrijke aanwijzingen Groezelig, ‘ongewassen’, mager, met neiging tot huidklachten Geïndiceerd als goedgekozen middelen niet werken, speciaal bij acute aandoeningen, wekt in de meeste gevallen het reactievermogen van het organisme op Recidiverende klachten Stinkende uitscheidingen en uitwasemingen Dikwijls grote waarde bij begin van behandeling van chronische klachten en bij afronden van acute aandoeningen Voedingsstoornissen als gevolg van slecht assimilatie, ondanks uitstekende eetlust & vermagering Ziet er uitgedroogd uit, als oud mannetje Scrofulose, Psora


-

Afkeer van wassen, altijd < na wassen


-

Onregelmatigheden van de bloedsomloop Congestie Rode lichaamsopeningen Kan niet rechtop lopen, loopt met ronde rug Ongewassen, mager, onaangename lichaamsgeur, ondanks wassen Aanvallen van slapte en zwakte Reumatische aandoeningen Slijmsecreties scherp, met streepjes bloed

-

Prikkelbaar

-

Zelfzuchtig

-

Prikkelbaar, depressief, mager en zwak

-

Lui, hongerig en voordurend moe

-

Wil niemand om zich heen hebben

-

Dwars

-

Psyche

-

Aversie tegen mentaal en lichamelijk werk Snel opgewonden Triest, afwezig


Pagina 218

Spijsvertering

-

Volledig verlies van eetlust, of buitensporige trek Drinkt veel, eet weinig Hyperaciditeit Plotselinge honger en zwakte Grote gevoeligheid voor druk op buik Pijn in leverstreek Koliek na drinken, of eten

Locomotie

-

Zwaar gevoel in ledematen, verlammingsachtig Stijve gewrichten Brandende voetzolen Opgezette gewrichten, vochtophoping in gewrichten Zweren rond nagels Onvaste gang

Modaliteiten

Slechter -

Onderdrukking Wassen Warm worden Overmatige inspanning In bed, kleding (deken bij paard) Weersverandering Periodiek ’s Morgens, 11 uur Volle maan Vaccinatie

-

Buiten Bewegen Optrekken van aangedane ledematen Transpiratie Droog warm weer Droge warmte

-

Onderdrukking Zon Afkoeling Overmatige inspanning

Herkomst

-

Nosode, bereid uit tuberculeus abces


-

Gerelateerd aan ontstekingen en in die zin bacterieel georiënteerd Geïndiceerd als symptomen doorlopend veranderen en goed gekozen geneesmiddelen geen verbetering

Beter

Oorzaken

Tuberculinum

-


Pagina 219


-


Beïnvloed psyche Rusteloosheid, wil voordurend verandering Wil niet lang op één plek blijven Grenzeloos, gebrek aan/uit staan (ADHD), dit gaat vanuit een ‘drive’, patiënt heeft er zelf geen vat op Uitersten: van romantisch en zachtaardig tot grenzeloos en destructief

-

Snelle vermagering Beïnvloed longen, klieren Zwakte, vermagering ondanks goede eetlust Klierzwellingen Systeemziekten, aandoeningen die het gehele lichaam betreffen, bijv. alle zenuwcellen, alle weefselcellen, alle bloedcellen Nieraandoeningen Chronische blaasontsteking Symptomen veranderen doorlopend Snelle vermagering Endocriene klieren (schildklier, bijnieren, pancreas)

Psyche

-

Tegenstrijdige kenmerken, mania en melancholie Gevoeligheid Elke kleinigheid irriteert Hevige driftbuien Ontevreden Afkeer van mentale arbeid Angstige onrust

Spijsvertering

-

Leeg hongerig gevoel dat aanzet tot eten Lang aanhoudende diarree (bij jonge dieren

Locomotie

-

Vermoeid, lam gevoel in ledematen Acute gewrichtsreuma

Modaliteiten

-

bewerkstelligen De verschijnselen veranderen voortdurend, beginnen plotseling, verdwijnen plotseling; of zijn vaag en onduidelijk Tuberculinum mag niet aan patiënten met zwak hart gegeven worden Verminderde vitaliteit Algehele uitputting

Slechter -

Gesloten ruimten Beweging Inspanning


Pagina 220

-

Weersverandering Vochtig weer Koud weer Tocht Ontwaken, na slapen Geluiden Geestelijke opwinding Periodiek Kledingdruk (deken, singel bij paard) ’s Morgens vroeg

-

Koude wind Buiten Beweging

Beter

Oorzaken

-

Veratum Album Herkomst

-

Plantaardig, Witte nieswortel


-

Effect op zenuwstelsel, buikorganen, hart, bloedvaten ademhalingsorganen en maag-darmkanaal Overvloedige uitscheidingen & enorme uitputting Hevige en plotseling optredende verschijnselen Koud, adem, tong Progressief verlopende zwakte en vermagering bij acute aandoeningen Plotseling krachtverlies Paralyse als gevolg van uitputting door verlies van lichaamsvloeistoffen


-

Diepgaand effect op psyche

-

Collaps & extreme kou, cyanose en zwakte Operatieshock Buitensporige droogte van alle slijmvliezen Bloedvergiftiging, pyemie (pus in het bloed)

Psyche

-

Zwaarmoedig, laat hoofd hangen Stuurse onverschilligheid Buiten zinnen van opwinding Bedrijving en rusteloos

Spijsvertering

-

Enorme eetlust Behoefte aan koud water maar < Irritatie van de maag


Pagina 221

Locomotie

-

Modaliteiten

(Braken &) diarree Buikpijn voor stoelgang Buik gevoelig voor druk, opgezet & afschuwelijke koliek Koliek & heftige pijn & krampen in de ledematen en snelle uitputting Pijnlijke gewrichten Problemen met lopen, alsof verlamd; ten gevolge van zwakte Pijn in voeten

Slechter -

Inspanning Drinken Koude dranken Schrik Tijdens pijn Vochtig, koud weer Weersverandering Voor, tijdens en na stoelgang Aanraken, druk Gekrenkte trots

-

Warmte Rondlopen Liggen Eten

-

Schrik Shock bij verwonding Gekrenkte trots

Herkomst

-

Mineraal, zink


-

Verminderde activiteit van de hersenen en zenuwstelsel, uitputting Weefsels zijn sneller uitgeput dan ze worden hersteld Inwendige klachten door onderdrukte huiderupties of uitscheidingen Zwakke vitaliteit Uitputtingsfase tijdens ziekten Te zwak om stoornissen ‘er uit te werken’, uitscheidingen komen niet naar buiten Geïsoleerde verschijnselen

Beter

Oorzaken

Zincum Metallicum

-


Pagina 222


-

Rusteloosheid


-

Zware bloedarmoede & grote uitputting, steeds erger wordende zwakte Beven, spasmen Omlaag trekkende verlamming

Psyche

-

Grote gevoeligheid voor geluiden Aversie tegen werk Zwaarmoedig, afgestompt Chagrijnig, humeurig Schrikachtig Snel opgewonden

Spijsvertering

-

Maagzuur Enorme honger (om 11 uur ’s ochtends) Eet (en drinkt) heel gulzig, Atonische dyspepsie Kramp na eten Opgeblazen buik Windkoliek & ingetrokken buikwand Gasophoping in onderbuik

Locomotie

-

Gevoelige voetzolen Pijn in de ledematen bij warm worden Strompelende krampachtige gang, wankelt tijden lopen Zwerende pijn in hielen < lopen

Modaliteiten

Slechter -

Uitputting Geluiden Aanraken Na warm worden Onderdrukte huiduitslag, menses, uitscheidingen Na eten

-

Beweging Harde druk Warme buitenlucht Ongestoorde uitscheidingen

-

Verdriet Boosheid Schrik Operaties Onderdrukkingen

Beter

Oorzaken


Pagina 223

Referenties, literatuur, fotoverantwoording & aanbevolen literatuur en websites Referenties 1. Santen, Esther van. Ezels paarden met zebra's. NRC.nl. december 2, 2014. 2. Biochemical Pathways - Photosynthesis. McGraw Hill Education. [Online] http://highered.mheducation.com/sites/dl/free/0073403466/872912/Chapter_7.pdf. 3. Joanna Axford, Michelle Dawson, Daniel Brown. The Ecology of Wild Horses and their Environmental Impact in the Victorian. Parks Victoria. [Online] http://parkweb.vic.gov.au/__data/assets/pdf_file/0009/574146/Background-Paper-1Wild-horse-ecology-and-environmental-impacts.pdf. 4. Bos, H. Bedrijfstak paarden. Alles over paarden. [Online] http://www.allesoverpaarden.eu/page/bedrijfstak. 5. Rijksnota SVIR. Sectorraad paarden. [Online] http://www.sectorraadpaarden.nl/uploads/spr_final-2.06.14.pdf. 6. Gids voor Goede Praktijken. Sectorraad paarden. [Online] http://www.sectorraadpaarden.nl/uploads/gids-voor-goede-praktijken-augustusversie-1.0-1.pdf. 7. Dixhoorn, I. van. Rapport 428 'Scheiden van Dieren'. s.l. : Wageningen UR/UU. 8. Dijkstra, Sytske. 'Slowfeeders onder de loep'. [Online] http://www.paardenkenniscentrum.nl/docs/Slowfeeders%20onder%20de%20loep%2 0IJslandse%20Paarden.pdf. 9. Distances travelled by feral horses in 'outback' Australia. National Center for Biotechnology Information. [Online] http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21059064. 10. Housing and use of horses in Switzerland: a representative analysis of the status quo. Europe PMC. [Online] http://europepmc.org/abstract/med/12174681. 11. Verleng de eettijd van je paard; een onderzoek. Pavo. [Online] http://www.pavo.nl/advies/verleng-de-eettijd-van-je-paard-een-onderzoek. 12. Do fructans cause laminitis? The Laminitis Site. [Online] http://www.thelaminitissite.org/do-fructans-cause-laminitis.html. 13. "Relationship between condition score, physical measurements and body fat percentage in mares". Henneke, et al. Equine Vet, 1983, Vols. 371–2. Als een paard geen paard kan zijn. ~ Afstudeerscriptie VHCN 2015 ~ Francis Dalebout

Pagina 224

14. Orsini, J. A. Supporting limb laminitis: The four important ‘whys’. Equine Veterinary Journal. [Online] oktober 29, 2012. http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.2042-3306.2012.00662.x/full.

Gebruikte literatuur De aard van het paard – Stephen Budiansky Online Cursus Equine Nutrition van The Royal Dick School of Veterinary Studies door Dr Jo-Ann Murray, febr. 2013

Gebruikte websites Hoofdstuk 2 http://www.nrc.nl/handelsblad/2014/12/02/ezels-paarden-met-zebras-1443503 http://www.scientificamerican.com/article/the-secret-lives-of-horses/ http://epub.uni-regensburg.de/20253/1/Krueger_ecology_of_horse_behaviour.pdf http://wildequus.org/ http://research.vet.upenn.edu/HavemeyerEquineBehaviorLabHomePage/ReferenceLib raryHavemeyerEquineBehaviorLab/HavemeyerWorkshops/HorseBehaviorandWelfare1 316June2002/HorseBehaviorandWelfare2/RelationshipsandCommunicationinSocially Natura/tabid/3119/Default.aspx http://parkweb.vic.gov.au/__data/assets/pdf_file/0009/574146/Background-Paper-1Wild-horse-ecology-and-environmental-impacts.pdf Hoofdstuk 3 www.allesoverpaarden.eu http://paddockparadijs.blogspot.nl/ http://verenigingeigenpaard.nl/kennisbank/stalling-en-vervoer/huisvestingsvormenvoor-paarden/ http://www.aktivstall.de/ http://www.humaanmetpaarden.nl/nederlands/gezondheid/index.html http://www.sectorraadpaarden.nl/uploads/gids-voor-goede-praktijken-augustusversie-1.0-1.pdf www.safergrass.org http://www.hartog-lucerne.nl/kennisbank/ http://www.voervergelijk.nl/kennisbank http://www.voervergelijk.nl/informatie/123/spijsvertering/spijsverteringsstelsel http://www.paarden-blaadjes.nl/paard/spijsverteringsstelsel.html https://en.wikibooks.org/wiki/Equine_Nutrition/Digestive_anatomy_and_physiology http://highered.mheducation.com/sites/dl/free/0073403466/872912/Chapter_7.pdf http://www.cvbdiervoeding.nl/pagina/10081/downloads.aspx http://www.two-toned.at/blog/2012/09/silage-und-heulagefuetterung-bei-pferden/ http://www.purepaardenvoeding.nl/blog/


Pagina 225

Hoofdstuk 4 http://www.diergeneeskunde.nl/media/filebank/8e977d1aaa504ab9915d40afa332a99 4/maagzweren.pdf http://www.thelaminitissite.org/do-fructans-cause-laminitis.html http://www.horsetalk.co.nz/2013/08/13/stabling-no-life-horseprofessor/#axzz435wupuVi http://www.equisearch.com/article/horse_sleep_deprived_092308 http://www.telegraph.co.uk/news/science/11478930/Why-the-long-face-Traditionalstables-make-horses-depressed.html https://www.quia.com/files/quia/users/medicinehawk/2607-Pathology2/Leaky-gutlaminitis.pdf http://holistichorsekeeping.com/leaky-gut-syndrome/#.VuvPCNJIjGg http://www.diergeneeskunde.nl/media/filebank/8e977d1aaa504ab9915d40afa332a99 4/maagzweren.pdf http://www.vetmed.ucdavis.edu/ceh/local_resources/pdfs/pubs-Oct2012-sec.pdf https://www.paardenarts.nl/kennisbank/maagzweren-bij-paarden/ http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.2042-3306.2012.00662.x/full https://en.wikipedia.org/wiki/Equine_metabolic_syndrome http://www.gezondheidvanmijnpaard.nl/paard-engezondheid/bewegingsapparaat/equine-metabool-syndroom http://www.gezondheidvanmijnpaard.nl/paard-engezondheid/bewegingsapparaat/behandeling-en-preventie-ems http://www.maasduyn.nl/?insulineresistentie,40 https://www.quia.com/files/quia/users/medicinehawk/2607-Pathology2/metabolicsyndrome-in-horses.pdf http://www.thehorse.com/articles/31083/laminitis-terminology-sirs-rather-thansepsis http://www.thelaminitissite.org/do-fructans-cause-laminitis.html http://www.thelaminitissite.org/laminitis.html http://paardenhoeven.info/ http://www.hoofrehab.com/HoofRehabProtocol.htm http://www.ivis.org/proceedings/AAEP/2003/pollitt/IVIS.pdf?q=laminitis Hoofdstuk 5 http://www.homeopathienetwerk.nl/ http://www.ankh-homeopathie.nl/ http://www.celzouten.com/

Foto’s en afbeeldingen Foto cover ©Jack Sullivan / Alamy (aangekocht) Paula Da Silva; foto bachelorgroep Desiree Taylor; foto kudde paddock Gera Hoving; foto’s van casus-paarden


Pagina 226

Aanbevolen literatuur & Websites Boeken: Een paard is een paard – Mark Rashid De aard van het paard – Stephen Budiansky Naked Liberty – Carolyn Resnick

Aanbevolen websites http://www.carolynresnickblog.com http://www.markrashid.com www.safergrass.org http://www.thelaminitissite.org http://paddockparadijs.blogspot.nl


Pagina 227

Als een paard geen paard kan zijn

Recommend Documents