Hoewel na het moderaten het modderen eraan zat te komen, hoop ik dat dit nu lang weg zal blijven en we heel veel bezoekers krijgen.
Alles over het Munnikepark: www.arboretummunnikepark.nl of reageren op
[email protected] Da’s wat, een heel eigen site van ons eigen park. En waarom dan wel. Zijn we boos op de Stichting. Vinden we de site van de Stichting niet mooi. Hebben Jacques en Dirk ruzie. Welnee, niets van dit alles.
Dirk
Studiedag medewerkers Munnike Park De studiedag van de vrijwilligers van het Arboretum Munnike Park voerde hen dit jaar naar Amsterdam. En dan begin je natuurlijk met een rondvaart door de grachten, langs mooie panden en vele iepen en het architectonisch fraaie Eye Filminstituut. Daarna een rondleiding in arboretum De Nieuwe Ooster en een bezoek aan een rosarium in Boskoop.
Even vanaf het begin. Toen ik aangegeven had, na m’n bestuursactiviteiten toch actief te willen blijven voor de vereniging, kwam ik met Fred aan de praat. Wij konden sowieso altijd al aardig met elkaar overweg en daar mijn interesse was gevallen op website activiteiten voor het park had Fred in no-time een afspraakje gearrangeerd met Marjan erbij. En ik maakte nader kennis met Jacques. Met Job’s geduld probeerde hij mij de geheimen van WordPress bij te brengen. Daar onze eigen Foundation daar ook op draaide had ik er een heel klein beetje ervaring mee, maar het wilde niet echt lukken. De opmerkingen van Fred bleven ook knagen. Zijn grote wens was een echte eigen site van de vereniging. Gewoon, simpel zoeken op: ‘park’, ‘arboretum’, ‘Munnikepark’. Allemaal directe zoekwoorden. Onze eigen Foundation site liep ook niet lekker. Jacques en ik waren er al samen uit dat WordPress niet echt gebruikersvriendelijk is, maar ja, ’t is gratis, dus eisen kun je niet stellen en daarbij kwam dat Jacques er veel meer tijd instak dan ik en dus veel meer ervaring had. Toen liep ik Tom Schimmel tegen het lijf. Een jonge gozer, uit de vriendenclan van m’n dochters en die heeft een beginnend bedrijfje, ‘Greyhorse Design Studio’, prima ideeën, bijzonder schappelijke prijzen en is meer dan bijzonder gebruiksvriendelijk. Overleg met enkele bestuursleden en ik had fiat om het verder uit te werken; de eerste mock-ups laten zien aan Tine en Marjan (hun fiat betekende dat ik verder met de ontwikkeling mocht) en het fiat kwam er. En dus nu, als jullie dit lezen en de site opzoeken, worden de eerste pagina’s van onze site zichtbaar. Nog slechts enkele dagen in de lucht, dus er zullen nog wat verbeteringen, aanpassingen (m.n. door inbreng van jullie zelf) doorgevoerd moeten worden. Ik zal proberen iedere dinsdag eventjes in ’t Weetpunt te zijn om jullie te zien en te horen of er aanpassingen, aanvullingen, nieuwtjes, uitbreidingen op moeten komen.
Rondvaart door Amsterdam De Nieuwe Ooster is in 1894 ontworpen en aangelegd door L.A.Springer (1855-1940). Dit arboretum is tevens begraafplaats, crematorium en gedenkpark. Dus kregen we tijdens de rondleiding informatie over bomen en over graven en urnenvelden. Wetenswaardigheden over de bomen Ginkgo (Ginkgo biloba) In 1758 naar Europa gebracht uit tempeltuinen in China. Nu algemeen aangeplant, vooral de mannelijke bomen. De
Uiteraard blijven we gelinkt aan de Stichting en zullen er nog veel meer downloads mogelijk worden. 1
vrouwelijke bomen hebben namelijk een onwelriekende geur. De boom wordt ook gebruikt voor medicinale doeleinden.
In het park staat de dikste moerbeiboom van Nederland. Op borsthoogte is zijn omtrek 3.25 meter. Op een grasveld staan zes nazaten van de Anne Frankboom in een cirkel van 30 meter.
Beuk (Fagus sylvatica) In de Nieuwe Ooster staat een meer dan 100 jaar oude ‘Springerboom’, zo genoemd, omdat hij nog door Springer zelf is aangeplant. De bladmassa van deze beuk produceert genoeg zuurstof voor tien volwassen personen. Er zijn 600 kleine beukenboompjes nodig om dezelfde productie aan zuurstof te krijgen.
Stijlvolle urnenvelden Sinds 2007 is een gedeelte van de Nieuwe Ooster ingericht met urnenvelden in lange banen. Zo is er een baan met sokkels, waarop alleen kunstzinnige urnen geplaatst mogen worden. De urn van Josine van Dalsum (1948-2009) staat hier, met haar dodenmasker. In een andere baan kan de urn begraven worden met eigen steen maar geen eigen beplanting. Deze bestaat uit magnolia's, varens en hedera. Ook heel stijlvol is een baan met enkele berken, grassen en Russische lavendel. Maar werkelijk schitterend is een vijver van 115 meter lang en 7 meter breed, waarin te midden van waterlelies 52 goudkleurige schalen drijven voor as. (zie foto)
Het arboretum van de Oosterbegraafplaats Vleugelnoot (Pterocarya fraxinifolia) Dit exemplaar heeft een omtrek van vijf meter! Als er rond de stam niet zou worden gemaaid, zou een struweel van wortelopslag ontstaan.
Deze dag hebben we maar een gedeelte van het park gezien. Een reden om nog eens terug te gaan. Elke eerste zondag van de maand is er een rondleiding.
Krimlinde (Tilia x euchlora) Ontstaan op de Krim omstreeks 1860. Linden zijn goed te herkennen aan hun vruchten.
Geraadpleegde bron: ANWB Bomengids van Europa
Papiermoerbei (Broussonetia papyrifera) In China Corrie Rotmeijer-Nobel en Japan gekweekt om de bastvezels die verwerkt worden tot papier en fijne textiel. De bladen zijn hartvormig maar veel bomen hebben ook gelobd Elf vragen aan… Harry Aardoom blad. Veel kinderen en ouders uit Kiespijnboom Als je op de vruchtjes kauwt (vieze Zwijndrecht en omgeving smaak) komt er vloeistof uit, die je mond verdooft. kennen Harry Aardoom van de woensdagmiddagactiviteiten in Gewone pruikenboom (Cotinus coggyria) De ‘t Weetpunt. Maar Harry is ook pluimen vormen de sierwaarde van de boom. imker en leest Oud-NederWatercipres (Metasequoia glyptostroboides) Pas lands. Dat laatste is handig bij in 1941 in China ontdekt. De watercipres werd snel zijn spitwerk in archieven op beroemd in Europa. De boom kan gemakkelijk zoek naar informatie over het gestekt worden en groeit goed in een mild klimaat. leven in voorbije tijden. “Ik ben een ‘alleseter’,” Trompetboom (Catalpa) Deze boom wordt ook wel lacht Harry. Dan word je toch nieuwsgierig naar ‘ambtenarenboom’ genoemd. Hij komt namelijk laat zijn antwoorden op onze elf vragen. op gang, is op zijn best in de vakantieperiode en laat Marjan het weer vroeg afweten. En dit exemplaar moest ook 1. Wat kies je: natuur of cultuur? nog ondersteund worden. Het grensvlak van natuur en cultuur interesseert me vooral. Bijvoorbeeld ‘onkruid’ dat groeit tussen 2
tegels en langs oude gevels en in kademuren. Daar waar je het niet verwacht. Zie als voorbeeld mijn foto.
als mens niet wordt afgemeten aan of je geld verdient. Gelijke rechten van mannen en vrouwen, voor homo´s en andersdenkenden. 9. Ben je een doener of een denker? Ik ben een denker. Vandaar dat ik met veel interesse lees in de handgeschreven verslagen van rechtbanken en gemeentebesturen, ‘hoge vierscharen’ en schouten en schepenen uit de gouden eeuw. Wat bezielde hen? Hoe zag het leven van de gewone man in die tijd er uit? 10. Stel, de week heeft acht dagen. Wat doe je de achtste dag?
2. Wat kies je: ‘bijtjes’ of bloemen? Ik imker al meer dan dertig jaar. Voor mij is het een soort sport, want heus, bijen kunnen steken. En dat houdt er de spanning in. Vanuit de interesse voor bijen krijg je vanzelf belangstelling voor bloeiende bloemen waar de bijen op vliegen, het ‘drachtgebied’, want die honing moet daar toch vandaan komen.
Iemand vroeg me eens hoe volgens mij, als christen, de hemel er uitziet. “Wel, dat weet ik, de hemel is een archief waar ik oude boeken mag lezen, en een engel geeft mij de folianten aan”. De man keek heel dom, dit antwoord had hij niet verwacht.
4. Mijn grootste prestatie was …
Rust en Vreugd
Het behalen van het diploma van de artsenopleiding destijds. Mijn vader was melkbezorger, in mijn familie studeerde niemand. Het was al veel dat ik de middelbare school mocht doen, want in de straat waar ik woonde gingen alle kinderen met twaalf jaar werken. Dankzij renteloze voorschotten en een beurs was de studie mogelijk.
De vakantietijd is voorbij. Uitgerust en nog een beetje baldadig proberen we weer in het dagelijkse ritme te komen. Mijn gedachten gaan in deze tijd uit naar al diegenen, die geen vakantie kennen. Wat te denken van het nijvere bijtje. Het beestje is haar hele leven in de weer om ons potje honing vol te maken. Uit dankbaarheid voor al dat geploeter, meppen we naar haar met kranten als ze bij ons in de buurt durft te komen. Iets in een geel zwart pakje dat vliegt is nooit te vertrouwen.
11. Dit zou ik graag nog eens willen doen …
Ik doe wat aan boekbinden. Geen kostbare boeken, daarvoor beheers ik het werk niet voldoende. U weet wel, een pocket of paperback waarvan de lijm is 3. Mijn favoriete bezigheid is… uitgedroogd en verbrokkeld waardoor de bladzijden Vrijwilligerswerk. Want je verliest een groot deel van loslaten. Maar aan sommige van die boeken zijn je sociale netwerk op het moment dat je met pensioen mensen toch gehecht, dan bezorg ik het een nieuw gaat. Ik doe bij vijf verschillende organisaties iets aan leven. vrijwilligerswerk, en heb daardoor bij die alle vijf weer zoiets als een sociaal netwerk gevonden.
5. Ik word blij van… Als ik mijn kleinkinderen op hun beurt weer de wereld zie ontdekken en hun commentaren hoor.
Vogels, ook vliegbeesten, ontberen ook zoiets als vakantie. Terwijl wij ons vrij als een vogeltje voelen aan het strand of in de bossen, in een land waar niemand ons verstaat, hebben onze gevleugelde vrienden de laatste bekommernissen om het grut uit het laatste legsel. Direct daarna gaan zij zich voorbereiden op de wintertijd. De een legt een vetlaag aan om hier te overleven, de ander heeft het vet nodig om een verre reis te maken. Vrije vogels, vergeet het maar. En toch…
6. Ik erger me aan… De mopperkonten, het geklaag over de politiek en de verloederende samenleving. Wij hebben het als mensen nog nooit zo goed gehad, onze voorouders waren gewend aan drie hongersnoden per eeuw, en vier epidemieën van pokken, pest en cholera. Gevolg was dat de mensen tot 1830 maar vijfentwintig jaar oud werden, gemiddeld. 7. Ik kan jaloers worden op …
De duiven om mijn huis hebben intens verlangen om vrij als een mens te zijn, denk ik. Dat zit zo. Ze hebben mij attent gemaakt op hun aanwezigheid jaren geleden. Ze riepen daartoe geen joehoe, ze boden mij geen thee aan. Van verhuiswagens heb ik ook nooit iets gemerkt. Ze zaten gewoon gezellig samen wat te tortelen in mijn lijsterbes. En let op,
Mensen zoals Mandela en moeder Theresa. Bezield door een groot ideaal. 8. Ik ben trots op … Het feit dat in Nederland aandacht en waardering is voor gelijke rechten en emancipatie. Dat je waarde 3
want toen werd het vreemd. Een van de twee ging een stokje halen. Daarna een paar twijgjes. De ander bleek het vrouwtje te zijn, want die legde een ei op dit drietaksnest. En dat ei bleef liggen. Helaas, toen ze na een kort uitstapje terugkeerde op haar nest, viel het ei door een ongelukkige beweging uit het nest. Hun broedseizoen was hiermee ten einde.
dienst te zijn: dieren waren geschapen om te helpen op het land of om op te eten; planten dienden als voedsel, als bouwmateriaal of als medicijn. Kortom: de Schepper had voor elk probleem een oplossing en door goed te kijken konden wij die vinden. De geneeskrachtige werking van een plant was af te lezen aan de uiterlijke kenmerken. Volgens de Dit paartje voelt zich nog steeds verbonden met mijn signatuurleer kan een plant met hartvormige bladeren lijsterbes. Ze zijn er of ze komen er. Ik krijg steeds hartkwalen genezen en zuivert een plant met rode meer het gevoel dat het mijn duifjes zijn. Er is altijd bloemen het bloed. Een walnoot is goed voor de wat met ze. Ze maken ruzie met de kauwtjes, In de hersenen, omdat de kwabben van deze noot wel iets nesteltijd pikken de kleine zangvogels donsveertjes van hersenen weg hebben. Tot de 19e eeuw is de uit hun achterste. Het zijn echt onmisbare vogels invloed van de signatuurleer belangrijk geweest in de voor dat kleine stukje natuur om mijn huis. Ik verdenk een van de twee ervan tegen de vogelwetten in medische wetenschap. Nu vinden we de signatuurvakantie te houden. Na het nestelen betrapte ik één leer nog terug in de antroposofie. van de twee in mijn lijsterbes, op een horizontale tak, Longkruid heeft diverse streeknamen; een hele leuke bovenin. Badend in de zon, veilig blad achter zich, komt uit Brabant: ‘Adam-en-Eva’tjes’. Dit vanwege een paar flinke trossen bessen voor zich. En maar de roze bloempjes die langzaam naar blauw vergenieten, en maar nietsen. Rust en Vreugd. Wat een kleuren, zodat er tegelijkertijd roze en blauwe vakantie! bloempjes aan de plant zitten. Hans Stegeman
Wilma Stegeman
Longkruid en de signatuurleer Nieuw leven op oude begraafplaats
Velen van u zullen longkruid kennen uit de eigen tuin. De mooie voorjaarsbloeier doet het goed op onze kleigrond en is niet bang van wat schaduw. Het is een dankbare plant voor een lastig plekje en ook nog eens een van de eerste planten die in het voorjaar bloeien. In het wild komt in Limburg het gevlekt longkruid voor, maar voor de tuin kunt u nog veel meer mooie soorten kopen.
In het hart van Zwijndrecht ligt de voor iedereen welbekende begraafplaats aan de Jeroen Boschlaan. Deze rijk begroeide begraafplaats met een groot aantal oude loofbomen en vele andere struiken is een rustige plek in onze ‘drukke’ stad. Er zijn hier dan ook veel vogels te vinden waaronder leuke soorten als: Zanglijster, Grote Bonte Specht, Groene Specht en de Sperwer. Ook de broedende Blauwe Reigers hebben hier al jarenlang hun plekje.
Longkruid is niet alleen mooi om te zien, het heeft ook geneeskrachtige werking. In mijn boekje over medicinale planten wordt thee van longkruid aanbevolen voor aandoeningen van de luchtwegen, omdat het slijm oplost en de hoest bedaart. Ook op internet is longkruidthee te koop tegen heesheid en hoest. De officiële naam is pulmonaria officinalis. De toevoeging officinalis verwijst naar de officina, de opslagkamer van het middeleeuwse klooster. De geneeskrachtige werking van longkruid was dus al vroeg bekend. Men had er zelfs een mooie verklaring voor. De mens ervoer zichzelf vroeger als het middelpunt, de kroon op de schepping. De natuur was ingericht om de mens van
boomklever
Nu heeft de begraafplaats ook een paartje Boomklevers kunnen verleiden tot een broedpoging. In de vorige winters werden hier al Boomklevers gezien en ook in het Develpark hebben we er meerdere ontdekt. 4
Geuren en kleuren zijn er genoeg in het Arboretum. Munnike Park. Ook genoeg kinderen én ouders die Ook weleens parfum willen leren maken en schilderen met de kleuren uit de natuur? De vrijwilligers Chantal Verstappen en Nikki Mastenbroek hebben een drukke middag gehad met zoveel leergierige kinderen. Gelukkig zijn zij bijgestaan door twee stagiaires, Mûleyke en Zahraa. De vrijwilligsters hadden thuis al schilderpaletten geknipt en al het andere materiaal verzorgd. Zelfs hun moeders hebben thuis mee geknipt en geplakt.
Maar voorheen waren ze in het voorjaar weer verdwenen. Dit jaar bleven ze wel en in een nestkastje langs de lange oprijlaan werd een nestje gemaakt, waaruit Ron Stevense op 1 juni drie jonge Boomklevers zag uitvliegen. Voor één jong was de pret echter van korte duur; hij of zij werd direct door een Vlaamse Gaai gepakt. Leven en dood liggen, vooral hier op de begraafplaats, pijnlijk dicht bij elkaar. Hopelijk hebben de andere twee meer geluk. Voor zover het bij ons bekend is, is dit het eerste broedgeval voor de Zwijndrechtse Waard. Hoera!
May Verstappen had binnen de regie in handen, zodat wij met de kinderen naar buiten konden om te zoeken naar planten die zij konden gebruiken om mee te kleuren en geuren. De kruidentuin heeft genoeg luchtjes om een parfum met je eigen geur samen te stellen.
René Los
Brief van ver Wat wil je weten? Ik ben zo ver dat ik soms denk de kleinste stap, het geringste gebaar zullen genoeg zijn om me terug te zien.
Lidy van der Lans
Burgervader bezoekt Munnikepark Vrijdag 13 september heeft Dominic Schrijer, burgemeester van Zwijndrecht, het Arboretum en ’t Weetpunt bezocht. Hij maakte kennis met het bestuur van het Arboretum en van de Stichting Natuur & Landschap Zwijndrechtse Waard. Hij viel met zijn neus in de boter: basisschool De Meander uit Hendrik Ido Ambacht was bezig sporen in de natuur te zoeken. Het was een gezellige bijeenkomst en de burgemeester bewondert het mooie park en de inzet van alle vrijwilligers. Hij heeft dan ook beloofd op een dinsdagochtend terug te komen als de vrijwilligers in het park aan het werk zijn. Aangezien het college ook vergadert op dinsdagochtend, neemt de burgervader het hele college mee. Misschien blijven zij zelfs lunchen.
Het landschap in de regen waarin ik schrijf is zo ver zo niet te beschrijven, maar de kleinste bloem, de geringste steen worden gewoon en dierbaar als ik ze voor je meebreng. Luister, het ruisen van de regen neemt af, vogels beginnen hier en daar weer te zingen. Het kan nog net een paar uurtjes voor de nacht valt.
Rutger Kopland, uitgezocht door Hans Stegeman
Schilderen en geuren maken met bloemen en kruiden
Kijk op de site van de Stichting voor nog meer foto’s: www.natuur-zw.nl
Lidy van der Lans/Marjan 5
Bewaardeland’, in de duinen van Meyendaal. Net als de schooljeugd kwamen ze allemaal moe en voldaan thuis.
Boom van het kwartaal Moeraseik in opvallende herfsttooi In het Arboretum Munnike Park staan maar liefst zeventien soorten eiken. Dit kwartaal staat Querques palustris (Moeraseik) centraal. Deze eik is nummer 26 op de bomenlijst. Langs het vrijwilligerspad staat een hele rij van Quercus palustris. Eiken in een Nederlands park vinden we heel normaal, maar eigenlijk is dit geen Nederlandse boom. Quercus is aan het einde van de achttiende eeuw voor het eerst in Europa aangeplant. Oorspronkelijk komt de boom uit het noordoosten van de Verenigde Staten, waar hij in rivierdalen groeit.
Lidy van der Lans
BS ‘De Dolfijn’ volgt al meer dan vijf jaar natuurlessen Als Lies Verzijl oud-leerlingen vraagt wat hen is bijgebleven van de basisschool, noemen ze steevast de lessen buiten: ‘diertjes zoeken aan de waterkant’. “Hoe viezer ze worden, hoe leuker de les,” voegt Lies’ collega Paul Rademaker er lachend aan toe. De schoolgidsen onder leiding van Lidy van der Lans hebben hun eerste lustrum gevierd. Maar liefst 15.000 basisschoolleerlingen kregen in die tijd les in de natuur. Meester Paul Rademaker en juf Lies Verzijl van de Zwijndrechtse basisschool De Dolfijn zijn trouwe gasten van de schoolgidsen. De 10.000ste leerling zat destijds bij Paul in de groep.
Bij een eikenboom krijg ik meteen ‘last’ van jeugdsentiment. Eikels zoeken op zondagmiddag, de mooiste exemplaren hadden een hoedje op, en dan poppetjes maken. Tegenwoordig leg ik eikels in een mooie schaal op tafel, voor de sier. Overigens geeft een Moeraseik pas na 15 tot 20 jaar vruchten. Maar het herfstblad van de Moeraseik heeft misschien nog wel meer sierwaarde. Quercus palustris heeft in de herfst een prachtige oranje-rode bladertooi (zie foto voorpagina). Hoe kouder de nachten en droger het weer, hoe mooier de herfstkleuren worden.
Peuters en kleuters samen
Juf Lies kwam al met Lidy van der Lans in contact voordat de natuurlessen officieel van start waren gegaan. De Dolfijn heeft namelijk ook een peutergroep. “Ik zocht iets dat de peuters en kleuters samen konden doen. In het Munnikepark stonden toen nog borden met kinderliedjes. Dat spoor hebben de Marjan kinderen gevolgd.” De grotere kinderen kregen in die tijd natuurles in de Merwelanden. “Maar toen het Schoolgidsen vieren eerste lustrum aanbod van ’t Weetpunt kwam, was de keus snel De schoolgidsen beginnen aan hun zesde seizoen. gemaakt. Dat is een stuk makkelijker te bereiken. De Dat betekent, dat het schoolgidsenwerk zijn eerste hoogste klassen gaan met de fiets, de kleintjes in het lustrum heeft bereikt. Maar liefst 15.000 basisschool- begin met de bus, nu met de auto,” vertelt Paul. kinderen uit de Zwijndrechtse Waard zijn inmiddels Vorig jaar kwam er bijna een einde aan deze mooie ontvangen onder schooltijd in de natuur, dicht bij traditie. Begeleiders en voldoende auto’s vinden was huis. Een feit om bij stil te staan. Als bekroning op hun inzet zijn de schoolgidsen, allemaal vrijwilligers, knap lastig. De Dolfijn schreef zich niet in. “Maar een hele zaterdag zelf de natuur in gegaan. Naar ‘Het Lidy van der Lans is een doorzetter,’ prijst juf Lies.
6
“Zij belde ons meteen op. Natuurles zonder De Dolfijn, dat kon niet. Nu vragen we de conciërge, collega’s die vrij zijn, stagiaires en ouders om mee te gaan.”
basis gelegd voor een bloemenweide. Het verschralingzand maakt de grond arm waardoor het bloemenmengsel een grote kans van slagen heeft. Naast verschralingzand is ook beheer essentieel. Het maaisel moet worden afgevoerd omdat anders de Praktijk grond weer te rijk wordt en grassen, akkerdistel en Dit schooljaar krijgen de leerlingen van De Dolfijn brandnetels weer de overhand krijgen. En het zand weer les van de schoolgidsen. Lies en Paul zijn er blij moet regelmatig worden aangevuld, omdat dat na mee, want in de klas blijft de biologieles theoretisch. verloop van tijd in de ondergrond verdwijnt. De Buiten kunnen de kinderen zien hoe beestjes en bovenlaag wordt dan weer vettig en kleiig, waarop de planten er in het echt uitzien. “Beestjes in het water grassen, distels en brandnetels weer terug komen. zoeken vinden ze het leukste”, weten de onderwijzers. Paul: “Ze moeten met een schepnet water uit Waarom wordt dan niet verschraald? Simpelweg omdat dit een dure aangelegenheid is, waarvan wij de sloot scheppen. In het net zie je dan alleen een (de Vereniging Arboretum Munnike Park) denken en zwarte drab. Doe je die in een witte teil, dan zie je vinden, dat we hierbij best medewerking van de opeens allemaal diertjes kruipen. Dat is steeds weer een verrassing. Vorig jaar hebben we zelfs een kleine gemeente zouden kunnen krijgen. Wanneer bijvoorbeeld zandbakken worden ververst, blijft er salamander gevonden.” Toen kon de dag voor de zand over wat uitstekend toegepast zou kunnen kinderen niet meer stuk. worden in het park. En dan kost het ons niets. Wat De kinderen krijgen les van verschillende schoolgidsen. Ze weten allemaal heel veel, vinden de onder- betreft financiën staan we op de nullijn, we krijgen er niets bij en dan zijn extra uitgaven niet eenvoudig te wijzers. Maar Lidy spant de kroon in enthousiasme. financieren. Tja, ook dat zou je verschralen kunnen “Ze kan helemaal lyrisch zijn over een madeliefje. noemen. Wellicht dat deze twee betekenissen door Dat is leuk om te zien,” vult Paul aan. elkaar worden gehaald… !? Aandacht voor leefomgeving De Dolfijn heeft ook meegedacht over de inrichting van de Hooge Nessepolder als recreatiegebied. “Dat was toeval, vertelt Paul. “We zijn daarvoor uitgenodigd.” Nee, aandacht voor de omgeving is geen apart beleid van de school, antwoordt Paul desgevraagd. Maar Lies en Paul voegen daar direct aan toe: “We hebben wel een natuurtuin voor de kleintjes. Daar kunnen ze bolletjes en plantjes planten. We leren de kinderen dat ze hun afval in een bak moeten gooien en niet op straat.” Toen de gemeente en woningbouwvereniging nog samen de wijkschoonmaakdag organiseerden, deed De Dolfijn altijd mee. Dus: beleid of niet, de leerlingen van De Dolfijn leren op school wel respect voor hun leefomgeving.
Dirk
Iedere maand bezoek kinderdagverblijven Kinderdagverblijven uit de Zwijndrechtse Waard zijn trouwe bezoekers van de activiteiten die de schoolgidsen met Lidy van der Lans bedenken. Zo komen de eerste woensdag van de maand kinderen van vier tot tien van een van de BSOlocaties van ‘Yes’ (voorheen Bobo) naar het park voor een plezierige middag in de natuur.
Marjan
Verschralen In 2001 is het Natuur- en Educatiepad aangelegd. Provincie en gemeente hadden er toen best veel geld voor over om de strook groen, gelegen tussen het Munnikepark en de Devel, op te knappen en toegankelijk te maken. Ook de overzijde van de Munnikensteeg werd bij het project betrokken. Dat gedeelte bleef een stuk ruiger dan de strook langs het Munnikepark. Door 269 m³ verschralingszand over bijna 2700 m² aan te brengen, werd hier een
De Rakkers van de SKZ houden de kabouterspeurtocht
Stichting Kinderopvang Zwijndrecht (SKZ) komt elke maand een keer op woensdagochtend met de peuters. Ze doen een kabouterspeurtocht of Nijntjes 7
speurtocht. En als de tijd daar is, is er een feestspeur- als ieder jaar is het een afwisselend aanbod aan tocht met zwartepieten of paashazen. Elk kind doet activiteiten onder schooltijd in de natuur dicht bij dan een natuuropdrachtje. huis. Marjan
De waterkeringen van de Zwijndrechtse Waard deel 2 Arie de Koning schrijft in WetensWaard een vervolgverhaal over de waterhuishouding van de Zwijndrechtse Waard. In de vorige editie eindigde hij met de situatie na de watersnoodramp van 1952. De watersnoodschade aan de dijken was hersteld, maar duidelijk was dat de dijken moesten worden versterkt. Daar was een wettelijk kader voor nodig: de Deltawet, die van kracht werd in 1958.
De peutertjes van SKZ en hun begeleiding komen altijd met de elektrisch aangedreven bolderkar.(zie foto) Een leidster stuurt de kar, een andere fietst er naast. Voor de veiligheid hebben de kinderen een autogordel om en als het regent gaat de plastic kap er overheen. Die bolderkar op zich is al een feest, en zeker niet alleen voor de kleintjes. Lidy en de schoolgidsen hebben er net zoveel lol om.
Maar daarvoor al was wel duidelijk welke ingrepen nodig waren. Er kwamen plannen voor nieuwe dijkhoogtes. Vanouds bestonden de dorpen op IJsselmonde uit lintbebouwing, met name langs de dijken. Buitendijks lag industrie, waarvan de medewerkers veelal op de dijken woonden. Gekozen werd voor behoud van werkgelegenheid ten koste van de lintbebouwing. Nu moet u weten dat veel dijkdoorbraken tijdens de watersnoodramp werden veroorzaakt door afslag van het te steile binnentalud door overstromend water. Uit proeven van het Waterloopkundig Laboratorium te Delft bleek, dat taludhellingen met grasbekleding minstens 1:3 moesten zijn, dat betekent: per één meter hoogte, drie meter horizontaal. De buitendijkse industriegebieden moesten bereikbaar blijven langs afritten met hellingen van minstens 1:15. Deze rekenmethode gaf een binnenwaartse versterking van ca. 10 meter breedte. Daartoe moesten dijken met een meter worden verhoogd. En daarvoor moest bijna alle bebouwing op de dijk en langs de benedenrijwegen worden gesloopt.
Marjan
TUINTAAL Tuinieren is ondankbaar werk. Je spit, schoffelt, schrepelt en snoeit tot je je rug er bijkans op breekt, maar niemand die al die inspanningen afziet aan het eindresultaat. Totdat je het onderhoud een weekje overslaat. Dát is voor iedereen duidelijk zichtbaar. Marjan
Nieuw schooljaar voor schoolgidsen De schoolgidsen zijn het schooljaar 2013-2014 begonnen. Ze geven natuurles in de praktijk, rond ’t Weetpunt en de Kiboehoeve in Zwijndrecht, Jeugdspeelpark en de Frelustal in Hendrik Ido Ambacht en het Waalpad in Heerjansdam.
Ook moest het Eiland IJsselmonde definitief vorm gaan krijgen. Daartoe moesten in de Zwijndrechtse Waard de polders worden bedijkt: De Kleine Noord en de Anthoniapolder te Hendrik Ido Ambacht, De Hooge Nesse in Zwijndrecht/Heerjansdam en de Lage Nesse te Heerjansdam. Al deze ideeën kwamen in zgn. Principeplannen. Volgens deze plannen moesten in Hendrik Ido Ambacht en Zwijndrecht ca. 1800 panden worden aangekocht en gesloopt en enkele tientallen hectares grond aangekocht.
Iedere groep heeft zijn eigen activiteiten. Groep 1 en 2 doen een Konijnenspeurtocht. In de Kiboehoeve doen ze de ‘ontdekwaaier’. De oudere kinderen gaan daar aan de slag in de dierenverblijven. In het Munnikepark gaan de kinderen op ontdekkingstocht in de natuur. Beestjes komen aan de orde, maar ze kunnen ook alles leren over een boom. In de Frelustal De Dijkring ging voortvarend aan de slag. Alle te ontdekken de kinderen het platteland en in Heerjansdam gaan ze op Herfst Molenweitocht. Net slopen huizen werden getaxeerd door een commissie 8
van drie deskundigen. Op basis van taxatierapporten kregen de eigenaren een aanbieding. Nu moet u bedenken dat alle woningen een vergunning van het voormalige Hoogheemraadschap hadden. Als zo’n vergunning niet kon worden gevonden, dan werd de bebouwing toch met vergunning aanwezig geacht. Wat nu volgt lijkt ongelofelijk. U weet dat ons land in het begin van de 19de eeuw deel uitmaakte van het Franse Keizerrijk. Keizer Napoleon heeft veel wetgeving ingevoerd, waarvan we tot op de dag van vandaag nog profijt hebben. Denk aan de burgerlijke stand en het kadaster. Hij bepaalde ook in de Code Civiel, dat een dijkbeheerder (het Waterschap) de vergunning voor een woning aan een waterkering kan opzeggen, de eigenaar kan dwingen het huis te slopen en de waterkering ter plaatse weer te herstellen met klei. Alles op kosten van de huiseigenaar. Deze bepaling is nog steeds van kracht, maar is moeilijk uit te leggen. Wat hebben we tenslotte nu nog met Napoleon te maken?
Uit de werkgroep Ruimtelijke Ordening In mijn vorige bericht vertelde ik dat de Werkgroep de Gemeente Hendrik Ido Ambacht heeft verzocht te zijner tijd het op te stellen Beheersplan voor de Peerenlaan te mogen ontvangen. Antwoord op deze brief is nog steeds niet ontvangen. Over ’klantvriendelijkheid ‘ gesproken! Wordt vervolgd dus. Voor het overige zijn geen specifieke mededelingen vanuit de Werkgroep te doen. Arie de Koning
Nieuwe border bij entree Munnikepark
De entree van het Munnikepark is op de schop gegaan. Er ligt nu een moderne border rondom de zakdoekjesboom (Davidia) naast de eenjarigenborder. Ron den Dikken, oud bestuurslid van de Vereniging Arboretum Munnike Park en Maar, wet is wet! En die wet leidde tot verlegenheid. tuinarchitect, heeft het plan voor de nieuwe Daarom bepaalde het Rijk dat de eigenaren, op grond border getekend en de vrijwilligers van de van billijkheid, een vergoeding voor hun woning vereniging begeleid bij de aanleg. kregen van 75 % van de taxatiewaarde en dat deze woning dan op kosten van het waterschap zou worden gesloopt. Door lobby van enkele Ambachtenaren bij ‘hun’ minister van Verkeer- en Waterstaat werd het percentage met terugwerkende kracht verhoogd tot 85 %. Maar dat was het dan. Inmiddels werd op basis van nieuwe kennis de definitieve dijktafelhoogte van alle dijkvakken bepaald. De dijken moesten bestand zijn tegen een waterstand met een overschrijdingskans van één op de tienduizend jaar. Sommige dijkringen kregen een ‘economische reductie’. De gebieden rond IJsselmonde moesten rekening houden met een waterstand met overschrijdingskans van één op de vierduizend jaar. In IJsselmonde zelf bleef 1 op 10.000 van kracht vanwege de bevolkingsdichtheid, infrastructuur en industrie en haven.
De dijktafelhoogte werd aldus berekend: maatgevende waterstand + golfhoogte + opwaaiing + 10 cm. N. A. P. - daling + 50 cm waakhoogte. Zo kreeg IJsselmonde een dijkverhoging van 1,50 m. In de Zwijndrechtse Waard moesten ca 200 extra panden worden aangekocht; in totaal moesten ca 2000 panden gesloopt. Oudere lezers herinneren zich vast de kaalslag aan de Veersedijk, de Ringdijk en de Lindtsedijk. (Wordt vervolgd) Arie de Koning 9
Hier wordt met vereende krachten gewerkt
Dinsdag 17 september zijn de vrijwilligers begonnen met nieuwe plantaarde aanbrengen op het perceel. Het stroomt die dag van de regen, dus er is een geweldige modderpoel ontstaan, maar dat kan het enthousiasme niet temperen. Een week later begint de aanplant. In de nieuwe tuin vormen drie taxushaagjes een verbinding met de eenjarigenborder. Een beukenhaag achterlangs de nieuwe tuin maakt de cirkel compleet. “Er staat veel wintergroen,” vertellen Leny Mars en Tine de Kievit. Er staan: lonicera nitida ‘Elegant’ (struikkamperfoelie), hedera helix ‘Arborescens’ (struikklimop) en sarcococca rustifolia (vleesbes) “De struikjes zijn in blokken geknipt. Dat geeft rust en zo blijft de border er het hele jaar verzorgd uitzien.” Geurige heesters zorgen voor bloemen en trekken vlinders en andere insecten aan. Het zijn verschillende soorten buddleja’s (vlinderstruiken), hamamelis, viburnum botnantense ‘Dawn’ en kamperfoelies. Kleine maagdenpalm, stinkend nieskruid, echinacea, gaura lindheimerii en verbena bonariensis zijn de bloeiende planten die voor geur en kleur zorgen. Daartussen wuiven grassen: pennisetum alopercuroides, calamagrostis acutiflor en panicum virgatum. “Er komen ook blauwe bollen bij,” besluit Leny de opsomming. Het zijn allium ‘purple sensation’ en camassia ‘caerulea’. Maar die worden later nog gepoot.
Gelukkig kwamen de mannetjes de kant op. Onderliggend de oudste, momenteel helemaal in de rui* en gillend om hulp. Bovenop de jongste. Ik kon de bovenste beetpakken en vasthouden tot de oudste kon vluchten. Ook de vrouwtjes vochten en ook daar verloor de oudste. Na veel geroep kwam ze naar de kant waar ik haar kon grijpen. Het jonge stel is in het gebied van de ouderen, wat ook de schuld is van de Gemeente. Vorig jaar was er een nest in de Valeriussingel, wat perfect was, maar de Gemeente heeft de Valeriussingel in het voorjaar helemaal ontdaan van riet. Weg plek om te nestelen. Dit jaar ging het jonge stel naar de sloot van de Munnikensteeg, in het gebied van de anderen. Ik ben al maanden bezig ervoor te zorgen dat zij elkaar niet ontmoeten.” Dit soort drama’s doet zich regelmatig voor met de zwanen in en rond het Munnikepark. Els: “Zaterdagmorgen is het weer hommeles, met als trieste uitkomst dat vier jongen van een nest van vijf alleen en veel te vroeg in de Devel zitten. De dieren zijn nog zo jong dat zij niet kunnen vliegen en worden regelmatig aangevallen door andere zwanen.” Els vertelt haar verhaal op een zaterdagochtend aan de vrijwilligers die het park onderhouden. Dan gaat het balletje rollen. Piet Visser roept de hulp van de Stichting N&LZW in. Wim Los mailt de gemeente op 15 augustus, stuurt een herinnering op 29 augustus en maakt dan op 9 september maar gebruik van zijn contacten. Diezelfde dag krijgt Els mail van Marjan wethouder Natuur, Milieu en Duurzaamheid Henk Maaier gemeente zorgt Mirck. Hij schrijft onder andere, dat de gemeente werkt met een gedragscode flora en fauna om dit voor zwanenleed soort zaken te voorkomen. “Nu is dit soort werk Els Esser, alias het Zwanenvrouwtje, is waarschijnlijk uitbesteed, of wordt het uitgevoerd verontwaardigd over de manier waarop de gemeente Zwijndrecht met een vaartuigje sloten door het waterschap. In elk geval ga ik ermee aan de slag.” Mirck wil o.a. weten “waarom men niet en watertjes schoonmaakt c.q. laat schoonrekening houdt met de aanwezige dieren, alvorens maken. Het bootje en bemanning maken veel men onderhoudswerkzaamheden uitvoert.” Kort slachtoffers onder waterdieren. Niet alleen daarna zit Els bij de gemeente aan tafel. Niet met de onder de zwanen, maar ook onder vissen, wethouder, die was helaas verhinderd, maar met vier kikkers en salamanders. Els noemt het ambtenaren. De heren melden dat de wateren enkel vaartuigje inmiddels de moordmachine. Ze met het gewraakte bootje kunnen worden schoongebenaderde vorig jaar al de gemeente over het maakt. Maar ze willen wel afspreken, dat het bootje probleem, maar kreeg geen reactie. alleen het water zal opgaan als er geen zwanen in de Els: “Donderdag 8/8 was ‘de moordmachine’ weer bezig in de Klarinetsingel met als gevolg, dat vader, buurt zijn. Als dat wel het geval is, worden eerst moeder en zes jonge zwaantjes zijn gevlucht richting elders sloten gereinigd en komt men later terug. Hopelijk wordt de situatie zo beter voor de zwanen. BP. ‘s Middags gaat de ‘moordmachine’ naar de Sonate. Ook de zwanen daar, pa ma en zes kleintjes, gaan op de vlucht richting BP station. Nu komt de Els Esser/Marjan clou: de twee paartjes ontmoeten elkaar en dat betekent VECHTEN. En een ieder weet dat dit kan doorgaan tot er één sterft. * Als een zwaan in de rui is, kan hij niet vliegen. 10
een bescheiden plaats in, naast de al aanwezige planten en dieren. Heel lang is het al zo, dat enkele vogels tijdens de trek niet doorreizen, maar hier “Is de mevrouw die alles over bomen weet al blijven nestelen. Bijvoorbeeld de Beflijster. Een terug?” Het is dinsdagochtend, de vrijwilligers van het Arboretum drinken koffie in ‘t Weetpunt. ander voorbeeld: zaad van planten dat met de Rijn meedrijft naar ons land en hier ontkiemt en tot bloei In de deuropening staat een dame met een komt. hondje. Ze wandelen regelmatig door het park en nu wil de bazin meer weten over een van de De grootste groepen exoten zijn op heel andere wijze bomen. Misschien wil ze hem in haar eigen tuin hier gekomen. Bijvoorbeeld de parkieten en sommige planten? papegaaisoorten. Zij komen hier vaak terecht via de Het Munnikepark is voor veel tuiniers een inspiratie- handel of de verzameling van een volièrebezitter. bron. Daarom viert afdeling Dordrecht van ‘Groei & Ontsnappen en overleven, daar blijken ze heel goed Bloei’ dit jaar de start van het nieuwe seizoen niet in te zijn. Ook allerlei zaden komen op die manier in binnen, maar in het Munnikepark. Eigenlijk is dat een de natuur terecht en zijn succesvol. Deze groep logischer locatie voor een vereniging van fervente noemen we geïntroduceerde exoten. tuiniers. Leny Mars gaf een van haar enthousiaste De grootste en de oudste groep exoten komt hier voor rondleidingen door het park, waarbij de leden van heel nuttige zaken. Als je in een wereld zonder Groei & Bloei ook veel nuttige informatie kregen motoren en wielen voor het eerst een man op een voor hun eigen tuin. paard ziet, dan zeg je tegen jezelf: ”Zoiets wil ik ook wel hebben!” En al moest je er duizenden kilometers voor reizen, je had dat er voor over. Jij moet ook een paard! Zo is het ooit gegaan in West Europa en zo hebben we het na Columbus zien gebeuren bij de Indianen. We noemen deze groep de gedomesticeerde exoten (exoten die huisdier zijn geworden). Indelingen als deze zijn een poging van de mens om greep te houden op zijn eigen omgeving. In de tentoonstelling kunt u zelf constateren, hoe de natuur er in geslaagd is het veel ingewikkelder te maken.
Groei & Bloei start seizoen in Munnikepark
Kijk op de site van het Arboretum Munnike Park (www.arboretummunnikepark.nl) voor meer foto’s en wetenswaardigheden.
Hans Stegeman
Dag van de Duurzaamheid
Op verzoek van de gemeente Zwijndrecht heeft de Stichting N&LZW in week 40 een aantal activiteiten De nieuwe tentoonstelling gaat over exoten. Met over duurzaamheid georganiseerd. In deze week, en exoten bedoelen we alle natuur die hier niet van in het bijzonder op zaterdag 5 oktober, is jong en oud nature voorkwam. Bijvoorbeeld de cactus. getoond hoe de wereld schoner, mooier en eerlijker kan worden. Met deze tentoonstelling proberen we een beeld te geven van de vier groepen exoten, die onderscheiden worden. De eerste groep is de geruchtmakende groep. Deze planten en dieren halen regelmatig het nieuws. Het zijn die planten en dieren, die zich hier zo thuis voelen, dat ze zich hier ook vermeerderen. Omdat hier hun natuurlijke vijanden niet leven, gaat de vermeerdering zo snel, dat ze de planten en dieren van hier verdringen. Zij vormen een plaag. Over deze invasieve exoten vertellen we iets op de laatste twee borden. Veel van de in het wild voorkomende exoten behoren tot de groep van de niet-invasieve exoten. Ze zijn hier op eigen kracht naar toe gekomen en nemen hier Enkele standhouders
De tentoonstelling deze keer: exoten
11
Het thema duurzaamheid en geluk is niet zo maar energiezuinigst zijn, knutselen met restmaterialen en ontstaan. Een mooie definitie van duurzame de Stichting Scrap heeft een leerzame workshop ontwikkeling is: Goed zorgen voor jezelf, de ander en gegeven voor kinderen. je omgeving; hier en nu, maar ook later en daar’. Als je hieraan werkt, werk je direct aan het geluk en welzijn van jezelf en van anderen. De nadruk ligt daarmee op de positieve kant van duurzaamheid: laten we samen de wereld mooier maken!
Kinderen in ’t Weetpunt, fijn knutselen met afvalmateriaal
Kinderen hebben veel vragen en ideeën over milieu, verdeling van rijkdom, natuur, geluk en samenleven. Daarom is ook dit jaar weer begonnen een ‘duurzaam’ verhaal voor te lezen op de basisscholen. Ook is speciaal voor deze dag een voorleesboek gemaakt voor kinderen van de onder-, midden- en bovenbouw, gratis voor alle deelnemende scholen. Het thema is: ‘duurzaamheid en geluk’. Het is een basis voor een gesprek met de kinderen over duurzaamheid. Maar er waren meer activiteiten. Een interactieve lezing van Rachelle Eerhart (sen. Projectleider IVN), met heel praktische voorbeelden en tips over ‘hoe de kennis van de natuurvrijwilligers kan bijdragen aan het verduurzamen van onze wereld’. Zaterdag 5 oktober staat ’t Weetpunt van 10 tot 16 uur in het teken van duurzaamheid. Rond de paden en bij ‘t Weetpunt vertellen, vanuit 12 kraampjes, organisaties en bedrijven over hun duurzaamheidsplannen o.a. ‘ZAP’, Zwerfafval pakkers; de Boei, zet zich in voor verstandelijk gehandicapten; Green Sand, staat achter natuurlijk tuinieren; HVC, bedrijf die ons vuil ophaalt; De vliegende Hollander uit Dordrecht geeft voorlichting die moet leiden tot een bewustere keuze bij inkopen en diensten; een imker, waar je echte honing kon proeven. De vereniging Arboretum Munnike Park verkocht plantjes, waarvan de opbrengst naar WKF is gegaan (41 euro). Voor de kinderen zijn er leuke ‘doe-dingen’: energie opwekken met een fiets, bepalen welke lampen het
Wandelaars worden ’s morgens door Leny Mars (VAMP) (zie foto) en ’s middags door Inge Castelijn (IVN-gids) rondgeleid door het Munnikepark. Leden van de Vogelwerkgroep begeleiden de productie van vogelnestkastjes. En in ’t Weetpunt hangt een tentoonstelling over ‘Duurzaamheid’ en zijn in een TVpresentatie de ideeën en plannen voor de Hooge Nessepolder gepresenteerd. Hartelijk dank aan alle vrijwilligers die zich voor deze dag hebben ingezet. Wim Los
Sponsoring blijft hard nodig Een hartenkreet die vele malen in de Wetenswaard is geuit en actueel blijft. We sluiten er dan ook nu weer mee af. De lijst van sponsors ziet er als volgt uit: Mevr. L. van der Woude Jeroen, Nicola en Kristie Tiën Pavlov (P.Høvig) en Steven, Christiaan en Marjolein Høvig Gooitske, Jelmer en Meerten Hamer Anne Marie Wieke, Sanne,Thomas en Inger van der Schoor Roald, Neline, Maaike, Anne, Derek,Lennart, Madelein, Lotte, Emmeke, Marit en Elbrich van der Ploeg Huib Jongejan Robin van Drimmelen, Jadie Cole en Floor Kracht Van Leeuwen Rietberg Stichting
12
