Staatsexamen VWO
2012 Nederl
Algemene natuurwetenschappen Tijdvak 1 Woensdag 30 mei 09.00 – 11.00 uur College-examen schriftelijk Opgavenboekje
Voor dit examen zijn maximaal 69 punten te behalen; het examen bestaat uit 33 vragen: 25 open vragen en 8 gesloten vragen.
Als bij een open vraag een verklaring, uitleg of berekening wordt gevraagd, worden aan het antwoord meestal geen punten toegekend als deze verklaring, uitleg of berekening ontbreekt.
Het examen duurt twee uur. Geef niet meer antwoorden (redenen, voorbeelden e.d.) dan er worden gevraagd. Als er bijvoorbeeld twee redenen worden gevraagd en u geeft meer dan twee redenen, dan worden alleen de eerste twee in de beoordeling meegeteld.
Voor elke vraag is aangegeven hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen worden. Bij de beantwoording van enkele vragen moet het BINAS tabellenboek 5e druk geraadpleegd worden.
In ieder geval is een beschrijving, verklaring, uitleg, hypothese of conclusie in goede Nederlandse zinnen geformuleerd.
Het gebruik van een rekenmachine is toegestaan.
Schrijf duidelijk en overzichtelijk. Geef het antwoord van meerkeuzevragen in duidelijke hoofdletters. - Tenzij anders vermeld, is er sprake van normale situaties.
0301-s1
1 Lees verder ►►►
Planeten in Katwijk Planeten vind je niet alleen om de zon, je vindt ze ook vaak als straatnaam. In Katwijk bijvoorbeeld (zie foto’s).
2p
3p
1
Toevallig staat “Ceres” op een wit bord, maar zij hoort ook niet echt thuis in het rijtje van Jupiter, Uranus, Mercurius en Neptunus. Ook is Ceres geen maan van een planeet. Leg uit wat voor een hemellichaam Ceres is.
2
Zet de planeten Jupiter, Uranus, Mercurius en Neptunus in de goede volgorde van grootte en in de goede volgorde van afstand tot de zon. Neem onderstaande tabel over en vul de planeten twee keer in. kenmerk van klein naar groot van dichtbij tot veraf van de zon
2p
3
3p
4
planeetnamen
De planeten uit ons zonnestelsel draaien allen om de zon. Noem de planeet die het snelst om de zon draait, met haar omlooptijd. De afstand tussen planeten onderling kan nogal wisselen. Bereken de gemiddeld grootste en de gemiddeld kleinste afstand tussen de Aarde en Jupiter.
2 Lees verder ►►►
Gezond? In westerse landen komen er veel vaker hart- en vaatziekten voor dan in de Derde Wereld. Dit geldt zowel relatief ten opzichte van andere ziekten als ten opzichte van de totale bevolking.
2p
1p
5
6
Geert trekt hieruit de conclusie dat mensen in de derde wereld veel gezonder leven. Leg uit in hoeverre deze conclusie van Geert onjuist is. N.B. Een correcte formulering maakt deel uit van de beoordeling. Bepaalde verschillen tussen het gemiddelde westers leefpatroon en dat in de derde wereld kunnen verantwoordelijk zijn voor het waargenomen verschil. Formuleer een hypothese over zo’n verschil in leefpatroon. Semmelweis De arts Semmelweis (1818 – 1865) ontdekte hoe kraamvrouwenkoorts te bestrijden. Daarom wordt hij ook wel de “Redder der Moeders” genoemd of, zoals in de roman over zijn leven van R. Kertész hiernaast “Strijder voor het leven” (Meulenhoff: Amsterdam 19582). In een groot ziekenhuis in Oostenrijk waren twee kraamafdelingen. Op de eerste afdeling werkten artsen en artsen in opleiding; op de tweede “goedkopere” afdeling werkten artsen en vroedvrouwen. Vroedvrouwen hadden geen academische opleiding. Artsen kregen colleges en snijzaalpractica aan de universiteit. Semmelweis was geschrokken door de enorm hoge sterftecijfers in de kraamkliniek. Ondanks veel weerstand van universiteit en kliniek schreef Semmelweis voor, dat vóór het verlenen van hulp bij de bevalling eerst de handen gewassen moesten worden met een desinfecterend middel. Inderdaad bleek dat dit kraamvrouwenkoorts kon voorkómen. Voor zijn onderzoek gebruikte Semmelweis onder andere onderstaande tabel. Totaal aantal geboorten en aantal overleden moeders Eerste afdeling Tweede afdeling jaar geboorten overleden % Geboor- Overlemoeders sterfte ten den moeders 1841 3036 237 8 2442 86 1842 3287 520 16 2659 202 1843 3060 272 9 2739 164 1844 3157 260 8 2956 68 1845 3492 241 7 3241 66 1846 4010 459 11 3754 105
% sterfte 4
3 Lees verder ►►►
3p
7
Bereken uit de tabel de overige sterftepercentages (afgerond op gehele getallen) van de tweede afdeling in elk jaar. N.B. Vergeet niet de berekeningen weer te geven.
4p
8
Geef de sterftepercentages van de afdelingen weer in een staafdiagram.
3p
9
Trek een conclusie uit deze gegevens. De aardatmosfeer In onderstaande tabel staan enkele gegevens over de samenstelling van de aardatmosfeer in heden en verleden. Gas
gehalte aan gassen in % 2500 miljoen jaar geleden Stikstof 29 Zuurstof 9 Koolstofdioxide 58
gehalte aan gassen in % huidige atmosfeer 78 21 0,03
2p
10 Met hoeveel procent is het zuurstofpercentage toegenomen in onze atmosfeer? A 12% B 43 % C 133 %
1p
11 Welke organismen zullen 2500 miljoen jaar geleden een bijdrage hebben geleverd aan de afname van het percentage koolstofdioxide? A Bacteriën B Dinosauriërs C Grassen D Holtedieren E Landplanten F Zaadplanten
4 Lees verder ►►►
Allemaal beestjes
Het leven is gekenmerkt door een enorme diversiteit. De figuur geeft daar een miniem deel van weer in de vorm van 5 soorten Geleedpotigen (A t/m E).
1p
12
Organismen worden in de eerste plaats ingedeeld in Rijken. Tot welk Rijk behoren de vijf Geleedpotigen A tot/met E? Hieronder volgt een determinatietabel voor Geleedpotigen.
zes poten
meer dan zes poten 4p
met vleugels zonder vleugels acht poten meer dan acht poten
één paar vleugels Calliphora vicina Sympetrum twee paar laveolum vleugels Linognathus setosus Alopecosa fabrilis Lithobius forficatus
13 Geef de wetenschappelijke namen in de correcte schrijfwijze voor A tot/met E.
5 Lees verder ►►►
Het element Koolstof Koolstof is zeker voor levende wezens één van de voornaamste elementen. Hieronder staat een schematische weergave van een atoommodel van koolstof.
3p
14 Neem onderstaande tabel over en vul 1 of 2 letters in achter de juiste term. term letter elektronenschil elektron kern neutron proton
2p
15 Geef het atoomnummer en het massagetal van het weergegeven koolstofatoom. Gebruik bovenstaande afbeelding en eventueel BINAS. Koolstof kan verbranden tot koolstofdioxide: C + O2 → CO2
2p
Dit is een “kloppende” reactievergelijking. 16 Geef twee dingen die “kloppen”.
Zowel koolstofdioxide als zuurstof komen voor in de atmosfeer. Planten met bladgroen voeren twee processen uit waardoor de hoeveelheden van deze gassen in de atmosfeer veranderen. 3p 17 Noem deze processen en vertel welke verandering in hoeveelheden gas plaats vindt door ieder van deze processen. Neem daarvoor onderstaande tabel over en vul deze correct in. Naam proces ………… ………..
O2
CO2
afname/toename afname/toename afname/toename afname/toename
6 Lees verder ►►►
Stroomverbruik Onderstaande tekening geeft de gemiddelde energieomzettingen van een TV.
Niet alle energie die je er in stopt krijg je terug op de manier die je wilt hebben. Hoe efficiënt is eigenlijk zo’n TV? Efficiëntie is dat deel van de erin gestopte energie dat er als nuttige energie uitkomt. 2p
18 Bereken de efficiëntie van de TV in de tekening.
Een hoge efficiëntie is goed voor het milieu. 2p 19 Leg uit hoe een hoge efficiëntie duurzaamheid bevordert. Het energieverbruik kan tijdens het TV kijken veranderen, ook al staat de TV gewoon aan en bedien je niet de knoppen van de TV. 1p 20 Geef een verklaring voor veranderingen in energieverbruik tijdens het kijken.
7 Lees verder ►►►
Een lekker sapje Hieronder vind u een etiket voor een sinaasappelconcentraat. De gegevens zijn nodig bij het beantwoorden van de vragen. Ook zijn de BINAS-tabellen met vitaminen en E-nummers nodig.
2p 1p
De fabrikant gaat uit van een bepaald volume voor een glas sinasdrank. 21 Bereken hoeveel cm3 sinasdrank een glas bevat volgens opgave van de fabrikant. 22 Welk E-nummer gaat de groei van bacteriën tegen? A E220 B E300 C E330
E300 is heel gezond voor mensen. 1p 23 Verklaar dit.
8 Lees verder ►►►
Yvonne wil controleren of het concentraat inderdaad 1,5 g aan onoplosbare voedingsvezels bevat. Hiervoor neemt zij 100 cm3 van het concentraat en gebruikt zij de proefopstelling hiernaast. Haar onderzoek kent vijf stappen die in onderstaande tabel in alfabetische volgorde zijn weergegeven. 3p 24 Neem de tweede en derde kolom over op uw antwoordvel en vul de rangnummers 1 tot en met 5 achter de juiste handeling in. Omschrijving handeling uit een maatcilinder 100cm3 concentraat gieten drogen van filtreerpapier en residu in de droogstoof filtreren met behulp van trechter en filtreerpapier wegen van gedroogd filtreerpapier met residu wegen van een nieuw schijfje filtreerpapier
Afkorting (op antwoordvel) maatcilinder drogen
Rangnummer van volgorde van uitvoering
filtreren residu papier
Yvonne heeft de volgende resultaten: massa gedroogd filtreerpapier met residu: 1,57 g massa nieuw schijfje filtreerpapier: 1,38 g 3p 25 Ga met behulp van een berekening na of de opgave van de fabrikant klopt. Gas en elektriciteit Gas en elektriciteit gebruikt iedereen. Je kunt ze opgeslagen krijgen (bijvoorbeeld campinggas of een batterij) of uit een stopcontact of aardgasleiding. Vergelijk een draagbare MP3-speler, een barbecue in de tuin en een CV-ketel. Wat gebruiken zij? Een aardgasleiding, een batterij, campinggas of een stopcontact? 2p 26 Neem onderstaande tabel over op uw antwoordvel en vul de juiste energiebron in. apparaat
draagbare MP3
tuinbarbecue
CV-ketel
meest geschikte energiebron
9 Lees verder ►►►
De elektriciteitsopwekking kan op verschillende manieren. In Europa is de discussie daarover nog niet voorbij. Sommige energiebronnen zijn hernieuwbaar, andere niet. Sommige dragen bij aan het broeikaseffect, andere niet. Het kan wel eens bij de discussie helpen om een overzichtelijk schema te gebruiken. 4p 27 Vergelijk aardgas, biogas, kernenergie, kolen en windenergie. Neem onderstaande tabel over op uw antwoordvel en vul deze energiebronnen in de goede vakken in. hernieuwbaar ja nee ja broeikaseffect nee Vóór het aardgas in heel Nederland kwam werd er veel butagas gebruikt dat in cilinders gehaald moest worden. Zoals de naam al suggereert, bevatte dat butaan (C4H10). ’s Winters werd echter propaan gebruikt. Bij lage tempraturen en in het hooggebergte kun je ook beter propaan (C3H8) gebruiken en dat hangt samen met de wijze waarop de gassen zich gedragen bij lagere temperatuur. 2p 28 Leg uit waardoor bij lagere temperaturen propaan beter bruikbaar is en reken daarvoor het kookpunt om van Kelvin naar oC. SOA’s Het aantal gevallen van seksueel overdraagbare aandoeningen neemt toe en met name onder jongeren. Één van deze aandoeningen is Chlamydia. Lees onderstaande informatie. (Bewerkt naar Wikipedia) Chlamydiasis of kortweg chlamydia is een van de meest algemene seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA). Bij vrouwen is chlamydiasis een mogelijke oorzaak van bekkenontstekingen die tot onvruchtbaarheid kunnen leiden. Ook is het de meest voorkomende oorzaak van blindheid in de wereld. Blindheid ontstaat als complicatie van trachoom (chlamydia-bindvliesontsteking). De oorzaak van chlamydiasis is de bacterie Chlamydia trachomatis, een soort van het geslacht […]. Chlamydiasis is bij vrouwen in minstens 60% van de gevallen en bij mannen in 30% van de gevallen symptoomloos. Een verandering in de vaginale flora kan een aanwijzing zijn. De pH-waarde in de vagina behoort tussen de 3.8 en 4.5 te liggen. Een hogere waarde […] kan bacteriegroei bevorderen. Onbehandeld kan een chlamydiasis leiden tot een opstijgende urineweginfectie en ontsteking van de eileiders. Indien deze aandoening niet behandeld wordt, kan dit leiden tot verlittekening […] van de eileiders met onvruchtbaarheid […] tot gevolg. De behandeling in Nederland gebeurt door middel van azithromycine, […]. In april 2008 werd in Nederland een groot bevolkingsonderzoek naar chlamydiasis gestart. In november 2008 gepubliceerde resultaten laten zien dat 6,3 procent van de geteste personen onder de 20 jaar geïnfecteerd was.
10 Lees verder ►►►
1p
29 Waardoor is chlamydia een gevaarlijke SOA? A Chlamydia is een infectieziekte. B Chlamydia is slecht te voorkómen. C Chlamydia kan niet genezen worden. D Chlamydia wordt moeilijk ontdekt.
1p
30 Tot welk geslacht behoort de bacterie die chlamydia veroorzaakt? A chlamydia B Chlamydia C chlamydiasis D Chlamydiasis E trachomatis F Trachomatis
1p
31 Welke organismen behoren tot de normale ‘flora’ van de vagina? A Algen B Bacteriën C Korstmossen
1p
32 Wat is de normale zuurgraad van de vagina? A Basisch B Neutraal C Zuur
1p
33 Wat voor een stof is azithromycine? A Een antibioticum. B Een ontstekingsremmer. C Een vaccin. D eEen voorbehoedsmiddel.
11 Einde ■
