Akademos. Op naar een duurzame toekomst met steeds meer studenten. vrije universiteit brussel. Saartje Vandendriessche studeerde aan de VUB

Vrije Universiteit Brussel Pleinlaan 2 B-1050 Brussel

België - Belgique

Akademos

Redelijk eigenzinnig informatiemagazine

P.P / P.B. B-06

JG.14 • NR.4 OKTO BER - NOV EMBER 2011

vrije universiteit brussel

Saartje Vandendriessche studeerde aan de VUB

Uniek Career Center opent deuren op campus

Op naar een duurzame toekomst met steeds meer studenten

2

wist u dat

••• er een nieuwe kikker naar de Vrije Universiteit Brussel is vernoemd?

Een team van drie onderzoekers, die hun doctoraat haalden aan de Vrije Universiteit Brussel, heeft een nieuwe Indische kikkersoort beschreven. De soort draagt de naam Nyctibatrachus vrijeuni, wat zoveel betekent als de VUB-nachtkikker. Deze kikkersoort werd, samen met elf andere nieuwe soorten, gepubliceerd in het vakblad Zootaxa. De VUB-nachtkikker wordt maximaal 4,5 centimeter lang. Het vrouwtje legt haar eieren op rotsen boven stromend water van bergriviertjes. Het mannetje zorgt voor de eieren. Hij bewaakt ze dag en nacht en houdt ze vochtig. Als de larven uit het ei komen, vallen ze in het stromende water. De ouderzorg stopt daar, omdat de larven dan beschutting kunnen zoeken onder de rotsen. Die larven hebben daarvoor speciale monddelen, die ervoor zorgen dat ze aan de rotsen kunnen blijven hangen en niet door het stromende water worden meegesleurd. De soort komt enkel voor in het primaire en secundaire regenwoud van een deel van de bergketen “Western Ghats” aan de westkust van Zuid-India, langs de grens van de staten Tamil Nadu en Waynad. Het feit dat deze publicatie nu verschijnt, is niet toevallig. De Vrije Universiteit Brussel start dit academiejaar met een optie “Herpetology” binnen de master of Biology. Herpetologie is de studie van amfibieën en reptielen. Deze richting is uniek in de wereld en is bedoeld om gepassioneerde studenten van over de hele wereld aan te trekken.

••• ••• VUB-onderzoekers op de cover van Nature staan met baanbrekend onderzoek? In januari 2011 publiceerde het onderzoeksteam onder leiding van Jan Steyaert in samenwerking met Stanford University de allereerste structuur van een G protein gekoppelde receptor (GPCR) in zijn actieve toestand. De beta-2AR receptor waarvan de structuur bepaald werd, wordt geactiveerd door de hormonen adrenaline en noradrenaline. Binding van adrenaline op deze receptor ligt aan de basis van de vecht-of-vlucht-reactie van het lichaam, onder meer door het versnellen van de hartslag, het verhogen van de bloeddruk en het openzetten van de luchtwegen. Beta-2AR vormt dan ook een belangrijk doelwit voor medicijnen voor de behandeling van astma of hoge bloeddruk.

In Nature van 29 september 2011 gingen de onderzoekers nog een stap verder. In een tweede artikel, dat de cover haalde, wordt nu de structuur van de beta-2AR receptor in complex met zijn G protein uit de doeken gedaan. Dit baanbrekend werk levert de allereerste inzichten in de signalisatie mechanismen doorheen cellulaire membranen. Dit moleculair proces werd meer dan 20 jaar beschouwd als één van de meest fascinerende vraagstukken uit de structurele biologie. De nieuwe inzichten bieden ook perspectieven voor de ontwikkeling van betere geneesmiddelen. GPCRs zoals beta-2AR zijn immers de moleculaire targets van 30% van de geneesmiddelen die vandaag op de markt zijn.

••• veiligere olieboringen binnen handbereik liggen? Het PHOSFOS-project heeft innovatieve methodes ontwikkeld om op zeer precieze wijze druk te meten met behulp van optische technologie. PHOSFOS werd geleid door de Vrije Universiteit Brussel en gefinancierd door het 7de Kaderprogramma van de Europese Commissie. De nieuwe technologie zal kunnen worden toegepast in de olie- en gaswinning en maakt het mogelijk om boorputten op een veiligere en meer economische manier uit te baten. Het continu opvolgen van druk en temperatuur in olieboorputten is essentieel. Olierampen, zoals recent in de Golf van Mexico, kunnen daarmee worden voorkomen. De technologie zal ook gebruikt worden in nieuwe medische meetapparatuur waarmee de werking van de slokdarm beter kan worden gemeten, bijvoorbeeld voor patiënten bij wie de slikfunctie is aangetast na een beroerte of door kanker. De eerste belangrijke stap van het PHOSFOSproject was de uitvinding van een nieuwe drukgevoelige en temperatuurongevoelige sensor op basis van optische glasvezel. De drukgevoeligheid van de nieuwe sensor is 20 keer hoger dan

wat totnogtoe kon bereikt worden met dergelijke glasvezels. De sensor die PHOSFOS heeft ontwikkeld is zeer klein. De optische vezel die wordt gebruikt om druk te meten is niet veel dikker dan een menselijk haar. Een volgende, belangrijke fase van PHOSFOS was de ontwikkeling van druksensoren die in plastic vezels werden verwerkt. Zulke plastic vezels hebben een aantal voordelen vergeleken met hun glazen tegenhangers. Zo zouden glasvezels uiterst kleine glasscherven achterlaten wanneer ze breken. Tijdens medische behandelingen is dat een zeer nadelige eigenschap. Met de behaalde resultaten heeft het PHOSFOSproject haar doelstellingen bereikt. PHOSFOS heeft bijgedragen tot de uitdagingen waar Europa voor staat, namelijk efficiëntere en veiligere exploitatie van fossiele energiebronnen die steeds schaarser worden en betere diagnosetechnieken die de kosten van onze gezondheidszorg helpen beheersen bij een steeds ouder wordende bevolking.

••• snellere diagnose van hartfalen hospitalisatie kan voorkomen? Elk jaar komen er in België meer dan 15.000 nieuwe patiënten met hartfalen bij. De helft van deze patiënten wordt gedurende de eerste maand na de diagnose opgenomen in een ziekenhuis. Mocht de diagnose in een vroeger stadium van de ziekte gesteld worden, dan zou een aantal hospitalisaties kunnen voorkomen worden. Dat blijkt uit een onderzoek

de diagnose van hartfalen vaak in een laat stadium gesteld”, vertelt prof. dr. Dirk Devroey van de Vakgroep Huisartsgeneeskunde van de Vrije Universiteit Brussel. “Daardoor kan pas in een laat stadium begonnen worden met de behandeling en moeten de patiënten vaak op het ogenblik van de diagnose opgenomen worden in een ziekenhuis.”

van de Vrije Universiteit Brussel voor het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid. Hartfalen is een ziekte die bij de slachtoffers kortademigheid, onvermogen om grote inspanningen te leveren en gezwollen enkels veroorzaakt. “Doordat de symptomen niet typisch zijn voor de aandoening en doordat de klachten langzaam aan beginnen, wordt

••• sociale steun voor slachtoffers whiplash belangrijk is voor het herstel? Sociale steun voor een slachtoffer met whiplash is belangrijk voor het herstel, blijkt uit onderzoek aan de Vrije Universiteit Brussel. Ongeveer 40% van de slachtoffers van een whiplashtrauma ontwikkelt een ‘chronisch whiplash syndroom’. Dat syndroom wordt gekenmerkt door chronische pijnen, slaapproblemen, concentratiestoornissen en overgevoeligheid voor allerlei prikkels zoals stress, juwelen, licht of geluid. Het onbegrip rond de zwaar onderschatte whiplashproblematiek dient daarom aangepakt te worden. Wanneer iemand niet spontaan herstelt van de

gevolgen van een whiplashtrauma, dan stoot men al snel op allerlei vooroordelen: ‘Ik ken iemand die vecht tegen kanker en die is flinker dan jij!’. De publieke opinie heeft weinig begrip voor chronische nekklachten wanneer deze niet door ‘schade’ in de nek bij beeldvormende onderzoeken kunnen hard gemaakt worden. Nochtans is sociale steun nodig voor iedereen met een gezondheidsprobleem, zeker voor mensen die niet spontaan herstellen van een whiplashtrauma. Zo blijkt uit onderzoek van de Vrije Universiteit Brussel dat sociale steun een

belangrijke bepalende factor is voor het functioneren en de levenskwaliteit van mensen die 10 tot 26 maanden eerder een whiplashtrauma hebben doorgemaakt. Hoe meer en hoe beter de sociale steun voor mensen met een whiplash, hoe beter het dagelijks functioneren en hoe hoger de levenskwaliteit. Bijgevolg is het aangewezen om op te komen voor mensen die slachtoffer zijn van een whiplashtrauma en hen te ondersteunen waar mogelijk.

inhoud

Duurzame toekomst met steeds meer studenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Begin je carrière in het VUB Career Center Paul Devroey gaat met emeritaat

..................................................................................

6

.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

Brainstormen in Brussel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Kort nieuws.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 G1000 blaast democratie nieuw leven in . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 VUB’ers lopen voor nieuw leven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Auto’s van de toekomst van Parijs naar Praag via VUB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Onderzoek naar blauwwieren onder een blauwe hemel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Ik studeerde aan de Vrije Universiteit Brussel: Saartje Vandendriessche ...................................................................................................................................... 16 Doorstroommogelijkheden aan VUB en EhB in één muisklik

.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18

Personalia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

AKADEMOS - JG.14 • NR4 • OKTOBER - NOVEMBER 2011

3

4

a c a d e m i s c h e o p e n i ngs z i t t i ng

Duurzame toekomst met steeds meer studenten “Toen we duurzaamheid kozen als thema voor onze academische openingszitting, vroegen sommigen zich af of we geen tien of zelfs twintig jaar te laat waren. Het antwoord is neen.” VUB-rector Paul De Knop maakte tijdens de academische openingszitting op 27 september een balans op van wat de universiteit allemaal al doet op het vlak van duurzaamheid en van de vele initiatieven die op stapel staan. De universiteit gaat niet alleen een duurzame, maar ook een bloeiende toekomst tegemoet. Het aantal nieuwe eerstejaarsstudenten is immers met ruim 5 procent gestegen, wat bewijst dat de VUB springlevend is en niemand nog aan haar bestaansrecht kan twijfelen. mogelijk te houden”, zei rector Paul De Knop in zijn slottoespraak. “En ook ons wetenschappelijk onderzoek en de ontelbare toepassingen die eruit voortspruiten, hebben onze wereld ontegensprekelijk duurzamer gemaakt. Maar net omdat het zo’n belangrijk thema is, blijft het nodig om er op geregelde tijdstippen uitgebreid bij stil te staan en een stand van zaken op te maken. Het moment is in elk geval goed gekozen. De Raad van Bestuur van onze universiteit heeft een half jaar geleden de ‘Intentieverklaring tot het realiseren van een duurzame Vrije Universiteit Brussel’ goedgekeurd. Dit betekent dat we bij alle beslissingen van de universiteit rekening houden – nog méér dan in het verleden - met de consequenties van die beslissingen op korte en lange termijn, op lokaal en op globaal niveau, en dat vanuit een visie en een strategie voor een duurzame toekomst.”

De academische openingszitting van de Universitaire Associatie Brussel, waarin de Vrije Universiteit Brussel en de Erasmushogeschool Brussel partners zijn, ging gepaard met een nokvolle aula. De zitting stond in het teken van duurzaamheid, met de verspreiding van de gelegenheidsbrochure BEHOORLIJK DUURZAAM en met veel aandacht voor het wetenschappelijk onderzoek dat in een belangrijke mate bijdraagt tot een duurzame wereld. Veel aandacht ging ook naar wat de universiteit als organisatie zelf doet, zoals de milieubewuste aanpak van het VUB-restaurant.

Groene campus De universiteit kan nu al prat kan gaan op een lange waslijst ecologische ingrepen. Zo is de uni-

versiteit overgeschakeld op groene stroom, is er een energiecoördinator aangesteld die mee voor een lage energiecampus moet zorgen, is er op de medische campus in Jette een warmtekrachtkoppeling geïnstalleerd waarmee men lokaal elektriciteit opwekt en de restwarmte gebruikt voor warm water en verwarming en zijn de meeste studentenhuizen van de universiteit – zoals die aan de Nieuwelaan - grondig vernieuwd met prioritaire aandacht voor isolatie en energiebesparing. Op de campus Etterbeek is een gloednieuw studentenhome gepland dat uitermate energiezuinig zal zijn. (zie hiernaast). Volgens rector De Knop heeft een milieubewuste aanpak die soms ingrijpende maatregelen en grote inspanningen vergt, een groot draagvlak bij zowel het academisch en het administratief en technisch personeel als bij de studenten. “Waar mei ’68 in het teken stond van studenteninspraak, hervormingen en democratisering vinden studenten elkaar anno 2011 in de ecologie. Om het met de woorden van Freedman te stellen: ‘Green is nowadays the new red’.”

“De Vrije Universiteit Brussel streeft er al vele jaren naar om haar impact op het milieu zo klein Het academiejaar 2011-2012 werd plechtig geopend door associatievoorzitter Bart De Schutter, geflankeerd door VUB-rector De Knop en algemeen directeur Luc Van de Velde van de Erasmushogeschool Brussel

VUB-voorzitter Eddy Van Gelder verwelkomt een nokvolle aula met tal van prominenten

Sterke stijger Rector De Knop weerlegde uitspraken van andere rectoren in de media als zou de Vrije Universiteit Brussel te klein zijn. “Sta me toe te antwoorden dat we reeds drie jaar op rij bij de sterkste stijgers horen.” De VUB groeit dit jaar opnieuw met ruim 5 procent en stevent af op 12.000 studenten, daar waar sommige andere grote universiteiten minder stijgen of zelfs achteruit gaan. “En had de Vlaamse regering niet beslist om Hasselt een volwaardige opleiding Rechten te gunnen - ondanks de verplichting die aan alle universiteiten werd opgelegd om te rationaliseren - dan zouden onze cijfers nog beter geweest zijn. We hebben dus nog geen palliatieve verzorging nodig. Daar zijn wij immers de beste in. Indien de Vrije Universiteit Brussel niet bestond en we rekening houden met de demografische trends in Brussel, dan zou de VUB over 10 à 15 jaar zelfs opgericht moeten worden.”

Rector Paul De Knop: “Onze wetenschappers hebben de wereld duurzamer gemaakt”

“We hebben nog geen palliatieve verzorging nodig. Daar zijn wij immers de beste in.” wat rooskleuriger uit”, zei rector De Knop, “en ik wil minister van Onderwijs Pascal Smet dan ook bedanken voor de inspanningen die hij hiervoor geleverd heeft.” Internationaal Rector De Knop is ook tevreden dat de internationalisering in een stroomversnelling is terechtgekomen en dat de Brussels University Alliance - van VUB en ULB – concrete vorm krijgt. Zo is dit academiejaar Bruface van start gegaan, de

Brussels Faculty of Engineering. Voor de internalionale meertalige ingenieursopleidingen hebben zich al 40 studenten ingeschreven. Er was interesse uit 33 verschillende landen. “Dat de andere universiteiten zenuwachtig worden als ze zien welke internationale ambitie wij aan de dag leggen, begrijp ik ten volle. Brussel heeft immers een merknaam die de andere universiteiten ons benijden en die zelfs veel sterker is dan België zelf.”

Brusselfactor Bij de start van het academiejaar viel er nog meer heuglijk nieuws te melden. De Vlaamse regering heeft het licht op groen gezet voor de Brusselfactor voor het hoger onderwijs. De nadelen die de VUB als Brusselse universiteit heeft op het vlak van de infrastructuurkosten én de nadelen op het vlak van studentenrekrutering doordat de omgeving overwegend Franstalig is – die nadelen zal de overheid voortaan compenseren via de zogeheten Brusselfactor. “De toekomst van onze instelling ziet er daardoor weer

Meer eigen studentenkamers De Vrije Universiteit Brussel doet het goed. Het aantal nieuwe eerstejaarsstudenten is gestegen met vijf procent. Ook het aantal zij-instromers in masters en schakelprogramma’s zit fors in de lift. Hiermee zet de VUB de groei van de afgelopen jaren voort. Daarom heeft de universiteit in haar toekomstplannen ruimte gemaakt voor forse investeringen. Ondermeer in studentenhuisvesting. De uni-

versiteit plant maar liefst 650 nieuwe studentenkamers in een duurzame nieuwbouw op campus Etterbeek. De universiteit zal dan over meer dan 1500 eigen studentenkamers beschikken. Het nieuwbouwproject zal naast studentenkamers ook ruimte bieden voor onderwijs, onderzoek en administratie. Er hangt een prijskaartje aan van vijftig miljoen euro. De eerste stap is het lanceren van een

architectuurwedstrijd in het najaar. De universiteit verwacht dat de nieuwe studentenkamers in het academiejaar 2015-2016 klaar zijn. Rector Paul De Knop: “De Vrije Universiteit Brussel heeft er altijd naar gestreefd om studeren zo toegankelijk mogelijk te maken. Het aanbieden van kwaliteitsvolle en betaalbare studentenkamers past in dat plaatje.”

AKADEMOS - JG.14 • NR4 • OKTOBER - NOVEMBER 2011

5

6

Car e e r C e n t e r Lucia Smit, projectleider van het VUB Career Center powered by Randstad

Begin je carrière in het VUB Career Center Zowel studenten als afgestudeerden die hun eerste stappen op de arbeidsmarkt zetten, kunnen voortaan begeleiding krijgen in het gloednieuwe VUB Career Center powered by Randstad, dat begin oktober de deuren opende. Het is het eerste Career Center dat wordt opgericht op de campus van een Vlaamse universiteit. Coaching careers, matching talents luidt de baseline van het Career Center dat een brugfunctie wil vervullen tussen gedreven bedrijven en organisaties op zoek naar talent en omgekeerd. een goede ondersteuning om de stap naar een uitdagende loopbaan te optimaliseren. Een van de belangrijkste doelstellingen van het ‘VUB Career Center powered by Randstad’ is het stimuleren van het commitment van deze young potentials in hun professionele loopbaan. Het Career Center wil ze hiervoor de nodige tools aanreiken.

Intensieve begeleiding staat centraal

Door een betere kennis van de eigen competenties en door interesse en motivatie aan te scherpen, kan men de ‘employability’ - een brede inzetbaarheid van het arbeidspotentieel - versterken. Zo is de stage het eerste aanknopingspunt van de loopbaan en vormt ze meteen de ideale aanleiding om verworven competenties in kaart te brengen. Hiermee kunnen de young potentials beter geleid worden naar een eerste of volgende job. Deze matching gebeurt anoniem en op basis van een speciaal ontworpen ICT-tool. “Een van de sterke troeven van onze masters en doctors is hun vermogen om nieuwe kennis te ontwikkelen. Deze vaardigheid is essentieel voor de innovatiekracht van onze kenniseconomie. We willen dat onze young potentials hiervan doordrongen zijn”, aldus dr. Lucia Smit, projectleider van het VUB Career Center. Centraal aanspreekpunt Het Career Center geeft een nieuwe invulling aan het concept ‘on campus recruitment’, met als belangrijkste troef het ‘single point of contact’, zowel voor de kandidaten als voor de bedrijven en organisaties. Met een kantoor op de campus van de VUB is er één centraal aanspreekpunt voor stages en vacatures. Daarnaast zijn alle diensten online toegankelijk, wat zorgt voor een hogere efficiëntie voor alle doelgroepen.

De arbeidsmarkt is voortdurend in beweging en moet inspelen op vergrijzing, razendsnelle technologische ontwikkelingen en globalisering. De vraag naar young potentials in onze kenniseconomie blijft daarom stijgen, zelfs in een economisch moeilijk klimaat. Het VUB Career Center wil deze young potentials beter matchen met ondernemingen en andere werkgevers. “Wij zijn een ondernemende universiteit”, stelt VUB-rector Paul De Knop. “Daarom geven we onze studenten en alumni volop de kans om zich waar te maken op de arbeidsmarkt.” Young potentials zijn immers vaak onvoldoende voorbereid om hun loopbaan te sturen in overeenstemming met hun interesses en mogelijkheden. Door de veranderingen in de arbeidsmarkt krijgen deze jonge mensen wel steeds meer verantwoordelijkheden, dus is er nood aan

Unieke samenwerking Het Career Center is eveneens een unieke publiek-private samenwerking tussen VUB en Randstad. “Met dit partnership met de VUB realiseren we een stukje van onze droom om een echte loopbaanpartner te worden van zij die hun loopbaan in eigen handen willen nemen”, zegt CEO Herman Nijns van Randstad. Door de samenwerking krijgt Randstad een rechtstreekse toegang tot de young potentials van de VUB en kan het hierdoor een betere service bieden aan haar bestaande klanten. Het Career Center is elke dag open. Het bevindt zich in lokaal B0.11 op campus Etterbeek en is te bereiken op 02-629 11 88 of via [email protected].

Paul Devroey gaat met emeritaat Vruchtbaarheidsexpert maakte miljoenen echtparen gelukkig “Brusselse ivf-pioniers grijpen naast Nobelprijs”, schreef De Standaard vorig jaar nog. De krant had het natuurlijk over prof. em. André Van Steirteghem en prof. Paul Devroey. Op 13 oktober vond een drukbijgewoonde academische zitting plaats op de VUB-campus in Jette naar aanleiding van het emeritaat van prof. Paul Devroey. Samen met André Van Steirteghem en het hele team van het Centrum voor Reproductieve Geneeskunde van het UZ Brussel staat hij zonder twijfel bekend als een pionier in de reproductieve geneeskunde. Kwaliteit en precisie waren daarbij hun motto, zowel in het laboratorium als bij de klinische behandelingen. Deze nauwe samenwerking heeft België, maar vooral de Vrije Universiteit Brussel en haar Universitair Ziekenhuis Brussel in het bijzonder, als excellentiecentrum in reproductieve geneeskunde op de wereldkaart gezet. Onder leiding van het duo Van SteirteghemDevroey heeft het Centrum voor Reproductieve Geneeskunde ettelijke Europese en wereldprimeurs achter zijn naam staan: ■ de eerste zwangerschap na het terugplaatsen van bevruchte eicellen in de eileider ■ de eerste zwangerschap na het terugplaatsen van een ingevroren, gedoneerd embryo bij een vrouw met premature menopauze ■ de eerste zwangerschap na de injectie van één spermatozoön in de eicel, de zogenaamde ICSI-techniek ■ de eerste zwangerschap na stimulatie met synthetische hormonen ■ de eerste zwangerschap na het terugplaatsen van ingevroren testiculair sperma ■ de eerste stamcellijnen met genetisch abnor male embryo’s ■ de eerste zwangerschappen na gebruik van compatibele embryo’s, de zogenaamde ‘saviour babies’ Al deze ingrepen gingen steeds vooraf door een grondige ethische evaluatie. En de kinderen die uit deze zwangerschappen geboren werden, werden altijd nauwgezet psychologisch en medisch opgevolgd.

Hun meest bekende wereldprimeur was uiteraard het ontstaan van zwangerschappen na toepassing van micro-injectie, in vaktermen gekend als de intracytoplasmatische spermainjectie techniek (ICSI). Deze toepassing wordt vandaag wereldwijd gebruikt voor duizenden ICSI-pogingen per jaar. Zij heeft geleid en zal leiden tot de geboorte van miljoenen kinderen bij echtparen waar de man zijn vrouw niet op een natuurlijke manier kan bevruchten. De ICSI-techniek zal voor altijd de mijlpaal zijn die wereldwijd miljoenen onvruchtbare echtparen gelukkig kan maken. Dit al meer dan dertig jaar durend succesverhaal in het UZ Brussel van de Vrije Universiteit Brussel heeft aangetoond dat wanneer op een systematische en ethisch verantwoorde wijze onderzoek wordt uitgevoerd, dit niet alleen leidt tot vele ‘peer reviewed’ wetenschappelijke publicaties, maar ook bijdraagt tot een grote verbetering van de kwaliteit van de gezondheidszorg. Met prof. dr. Herman Tournaye, die de leiding van het Centrum voor Reproductieve Geneeskunde van prof. Devroey overneemt, is de opvolging verzekerd, zodat het CRG zijn rol als referentieonderzoekscentrum kan blijven spelen.

Prof. Paul Devroey ontwikkelde mee de ICSI-techniek die wereldwijd wordt toegepast

AKADEMOS - JG.14 • NR4 • OKTOBER - NOVEMBER 2011

7

8

TE N T O O N S TE L L I N G

Brainstormen in Brussel Tentoonstelling over 100 jaar Solvayraden voor Fysica en hoe ze de wereld hebben veranderd “Hier in Brussel heeft een echte revolutie plaatsgevonden, een enorme mutatie van het denken.” Prof. em. Henri Eisendrath komt woorden te kort om het belang te omschrijven van de Solvayraden voor Fysica die vanaf 1911 in de hoofdstad plaatsvonden. Fysicus Henri Eisendrath is coördinator van ‘Brainstormen in Brussel’, een grote tentoonstelling in het Paleis der Academiën over honderd jaar Solvayraden voor Fysica. De bezoekers kunnen er de geboorte van de kwantumtheorie herbeleven alsof ze er zelf bij waren. De eerste Solvayraad vond plaats in 1911 in Hotel Métropole in het centrum van Brussel. De knapste fysici van de wereld zaten toen samen rond de tafel: Albert Einstein, Marie Curie, Max Planck en nog twintig andere absolute topwetenschappers. Ze waren naar Brussel gekomen op uitnodiging van de beroemde Belgische industrieel Ernest Solvay. Op de eerste Solvayraden van 1911 tot 1930 is de basis gelegd van de moderne fysica en in het bijzonder van de kwantumfysica van straling en materie. En ook van alle toepassingen die eruit voortvloeien: x-stralen, suprageleiding, kernenergie, micro- en nano-elektronica, fotonica en lasertechnologie, medische beeldvorming, informatie- en communicatietechnologie, enz. “Met de tentoonstelling willen we in de verf zetten dat de fundamentele wetenschappen gezorgd hebben voor veel vooruitgang”, zegt prof. Eisendrath. “Neem nu de MRI-scan of de PET-scan in de geneeskunde. Die vinden hun oorsprong in de fundamentele wetenschappen. Net als alle communicatiemiddelen van vandaag. De theoretische basis werd al in 1911 en de volgende jaren gelegd.” De tentoonstelling richt zich tot het brede publiek, maar vooral tot jongeren. “We willen de jongeren duidelijk maken dat de moderne fysica geen droge materie is, maar het resultaat van hevige discussies, vol emoties.” Op de Solvayraden hielden de topwetenschappers verhitte discussies over onderzoeksresultaten die met de klassieke fysica van Isaac Newton en James Maxwell niet te verklaren waren. De voorzitter van de eerste Solvayraad was de Nederlandse Nobelprijswinnaar Hendrik Lorentz. “De fysica staat voor een impasse”, zei hij toen. “Op het einde van de 19de eeuw dachten fysici dat ze alles verklaard hadden”, zegt Henri Eisendrath. “Maar de triomf van het determinisme was van korte duur. De Solvayraden hebben de overgang van het determinisme naar het probabilisme in de hand gewerkt. Alles draait rond de dualiteit

tussen deeltje en golf. Vroeger dacht men dat een elektron een deeltje was en alleen maar een deeltje en dat licht alleen maar een golf was. Maar experimenten met licht en elektronen leverden resultaten op die niet meer te verklaren waren vanuit hun deeltjeskarakter of vanuit hun golfkarakter. Ook licht heeft een deeltjeskarakter en elektronen hebben naast een deeltjeskarakter ook een golfkarakter.” Experimenten De tentoonstelling leidt de bezoeker van de klassieke theorieën van Newton en Maxwell naar de beroemde Solvayraden van 1911 en 1927. Van de geboorte van de kwantumtheorie naar haar hightech toepassingen in de 21ste eeuw. Je kan Brainstormen in Brussel individueel ontdekken,

maar de tentoonstelling is ook ideaal om in groep of met de klas te bezoeken, met enthousiaste gidsen die voor een heldere uitleg zorgen. Door de vele experimenten, simulaties en filmfragmenten wordt Brainstormen in Brussel een spannende interactieve belevenis. “We hebben de tentoonstelling zo opgevat dat ze de jongeren van vandaag kan aanspreken”, zegt Henri Eisendrath. “Naast panelen, staan er tal van experimenten en video’s van experimenten opgesteld.” Zo staat er een biljart om te tonen dat met de klassieke mechanica van Newton alles perfect voorspelbaar of deterministisch is. Of het dubbele spleet experiment van Young om het golfkarakter van licht aan te tonen. Er is een opstelling om straling van radioactieve isotopen te illustreren, een fenomeen dat bij het begin van de 20ste eeuw nog geen verklaring had. Of ook nog: een revolutionair diffractie experiment met elektronen om aan te tonen dat die deeltjes ook een golfkarakter hebben of het fotoelektrisch effect waarmee Albert Einstein duidelijk maakte dat het licht ook een deeltjeskarakter heeft. De jonge bezoekers kunnen ook meedoen aan een interactieve quiz met een iPod touch. “Ik hoop dat de tentoonstelling bijdraagt tot het besef dat wetenschap essentieel is in onze wereld”, zegt Henri Eisendrath. “Het is de basis voor vooruitgang.” Praktisch Brainstormen in Brussel loopt tot 21 december 2011 in het Paleis der Academiën, Hertogstraat 1 in 1000 Brussel (van maandag tot zaterdag van 9u tot 16u30). Vanaf 2012 maakt de tentoonstelling een rondreis door de Vlaamse en Waalse provincies. [pvr] [W] www.solvayinstitutes.be

foto Bernadette Mergaerts

Prof. em. Henri Eisendrath

Een wereldberoemde foto

Op aandringen van de Duitste fysico-chemicus Walther Nernst (Nobelprijs 1920), en met de steun van de Nederlandse fysicus Hendrik Antoon Lorentz (Nobelprijs 1902), organiseerde de rijke en vooruitstrevende Belgische ondernemer Ernest Solvay de allereerste Solvayraad in oktober 1911 in Brussel. Een twintigtal topwetenschappers uit die tijd – van wie 11 Nobellaureaat zijn of het later zullen worden – gingen in op de uitnodiging. Zij werden rijkelijk ontvangen en hielden hun vergaderingen in het statige Hotel Métropole aan het de Brouckèreplein. De officiële foto van deze bijeenkomst heeft sindsdien een mythisch karakter vergaard.

25ste solvayraad Ter gelegenheid van het jubileum vindt in Brussel van 19 tot 22 oktober een uitzonderlijke Solvayraad plaats – de 25ste - met als titel “The Theory of the Quantum World”. Kwantumfysica is immers de rode draad doorheen het gros van de vorige 24 Solvayraden. De Solvayraad 2011 verloopt nog steeds volgens het unieke ‘Solvay-stramien’: de deelname is enkel op uitnodiging en de nadruk ligt op discussie tussen de aanwezigen, niet op individuele presentaties zoals op andere conferenties.

De geboorte van de kwantumfysica De Solvayraad van 1911 heeft de wetenschappelijke wereld doen aanvaarden dat het revolutionair concept van «kwantum van energie» heel belangrijk was, hoewel het nog niet volledig werd begrepen. De structuur van het atoom, steunend op de modellen van J.J. Thomson, Rutherford en Bohr, werd uitgebreid besproken tijdens de Raden van 1913 en 1921. Het is ook tijdens de Raad van 1921 dat de Britse fysicus Ernest Rutherford het bestaan van een nieuw deeltje, later het neutron genoemd, voorspelde. Na de eerste wereldoorlog werden er in 1921 en 1924 twee Raden georganiseerd, die vooral gekenmerkt werden door de afwezigheid van de Duitse wetenschappers. Het zijn Solvay en Lorentz die, door hun openheid van geest en hun persoonlijke contacten, erin geslaagd zijn om na 1924 de grenzen opnieuw open te stellen voor internationale samenwerking. In 1923 bevestigde de Amerikaan Arthur H. Compton experimenteel het schizofreen karakter van het licht, dat zich naargelang de omstandigheden gedraagt als een golf (zoals

voorspeld door de klassieke theorie van Maxwell) of als een bundel van deeltjes («kwanta van licht» zoals voorgesteld door Einstein). Louis de Broglie postuleerde in 1924 dat dit ook moet gelden voor het elektron. In 1925 formuleerde Wolfgang Pauli zijn uitsluitingsprincipe, een fundamenteel werktuig om de tabel van Mendeljev te begrijpen. In 1925 ontdekte men bovendien ook de spin van het elektron, een zoveelste mijlpaal in de ontwikkeling van de kwantumfysica. De ontdekking van de spin heeft toegelaten de meest gekende vormen van magnetisme te begrijpen. Ferro en paramagnetisme zijn zuiver kwantumeffecten. Maar hoe kan men de «deeltje-golf» dualiteit interpreteren? Deze vraag staat centraal in alle discussies die plaatsgrijpen tijdens de Raad van 1927. Voor Louis de Broglie wordt elk deeltje vergezeld door een «pilootgolf», die het deeltje als het ware «leidt». Dat is ook Einstein’s idee. Voor Erwin Schrödinger, Werner Heisenberg en Max Born daarentegen moet de toestand van het deeltje wiskundig beschreven wor-

den door een «waarschijnlijkheidsgolf». Met deze golf kan men exact de kans te berekenen om het deeltje op een bepaald tijdstip op een bepaalde plaats in de ruimte te vinden. Het is ook in 1927 dat Werner Heisenberg een fundamentele eigenschap van de kwantumfysica formuleerde: het «onzekerheidsprincipe». Heisenberg stelde dat het onmogelijk is om terzelfdertijd de snelheid en de plaats van een deeltje exact te bepalen. Deze problematiek met betrekking tot de meting van een eigenschap is vandaag nog steeds heel actueel. Ten slotte werd in 1928 de kwantumtheorie van het elektron in zijn definitieve vorm gegoten, dankzij het werk van Paul A.M. Dirac. Hij voorspelde hierbij meteen ook het bestaan van het anti-elektron - het «positron». Een opmerkelijk feit is dat de heren Pauli, Heisenberg en Dirac nog geen 30 jaar oud zijn op het ogenblik van hun grote ontdekkingen. Zij waren jonge ontdekkingsreizigers op zoek naar de kwantumrealiteit, net zoals er vandaag nog velen aan het werk zijn.

AKADEMOS - JG.14 • NR4 • OKTOBER - NOVEMBER 2011

9

10

K O R T N IEUW S

Nieuwe overkoepelende studentencursusdienst Vanaf dit academiejaar kunnen alle VUBstudenten van campus Etterbeek beroep doen op een nieuw cursusdienstplatform. OSD, voluit Overkoepelende Studentencursusdienst, verenigt de cursusdiensten van alle Etterbeekse facultaire studentenkringen onder één vlag. De overkoepelende cursusdienst vloeit voort uit de meer professionele aanpak die de kringen willen hanteren ten aanzien van alle studenten. Het lesmateriaal dat aangekocht kan worden varieert van readers over gebundelde samenvattingen en examenvragen naar bijkomende literatuur. Elke publicatie wordt aangeboden in samenspraak met de verantwoordelijke professoren. In vergelijking met de voorgaande jaren bevindt de cursusdienst zich niet meer in de afzonderlijke kringlokalen, maar wordt er op één plaats een algemene shop uitgebaat. Deze bevindt zich achter gebouw G. De shop is helemaal vernieuwd en volledig functioneel om elke student een goede service aan te bieden. Nog nieuw tegenover de voorbije academiejaren is de verhoogde kwaliteit van het drukwerk, de goedkopere prijzen die gehanteerd zullen worden en een gecentraliseerd online platform om alle uitgaven te bestellen: osd.cursusdienst.net.

Op 23 november opent in de KK Gallery’ (naast het KultuurKaffee) de expo ‘Het Grote Ongeduld!Xtra’: een tentoonstelling met afstudeerprojecten multimedia en experimentele kortfilm. Gedurende drie weken wordt een selectie van afstudeerprojecten tentoongesteld uit alle Belgische hogescholen die een dergelijke opleiding aanbieden. De hoofddoelstelling van dit initiatief is een presentatieplateau te bieden aan de meest getalenteerde studenten en deze te ondersteunen aan het begin van hun artistieke loopbaan. Het Grote Ongeduld!!Xtra wil een platform zijn waar scholen, filmmakers en toeschouwers elkaar kunnen ontmoeten. Het presenteert beloftevolle producties in een ongedwongen sfeer aan een ruim publiek. Via Het Grote Ongeduld!Xtra kunen verschillende hogescholen elkaars werk bekijken en krijgen universiteitsstudenten het werk van hun collega’s uit de audiovisuele sector te zien. Tevens wil dit project een artistieke brug bouwen

tussen de Nederlandstalige en de Franstalige hoger onderwijsinstellingen enerzijds en tussen Brussel en Vlaanderen anderzijds. Na Brussel verhuist de tentoonstelling immers naar Gent. Het initiatief wil Brussel promoten als creatieve metropool én als grootste studentenstad van Vlaanderen. In de rand van de expo worden op de avond van de opening enkele omkaderende activiteiten georganiseerd: een artist talk, live multimediaperformances, een outdoor film projectie en een HGO!Xtra party.

De opening vindt plaats op woensdag 23 november 2011 om 19u in KultuurKaffee en KK Gallery’. De expo loopt tot 8 december van maandag tot donderdag (van 11u tot 18u) en op zaterdag (van 14utot 18u). [W] www.kultuurkaffee.be

Leerstoel Waardig Levenseinde DeMens.nu, de koepelorganisatie van vrijzinnige humanistische lidverenigingen in Vlaanderen en Brussel, heeft zopas de leerstoel “Waardig Levenseinde” opgericht binnen de faculteit Geneeskunde en Farmacie van de Vrije Universiteit Brussel.  “Met deze leerstoel willen we zowel de bevolking als zorgverleners zo goed mogelijk en onbevooroordeeld  informeren over alle mogelijke opties omtrent het levenseinde”, zegt Wim Distelmans, professor in de palliatieve geneeskunde en titularis van de leerstoel.  Uit cijfers van de VUB blijkt dat bijna de helft van de sterfgevallen in Vlaanderen voorafgegaan wordt door een beslissing die het tijdstip van overlijden kan beïnvloeden, zoals het niet starten of stoppen van een behandeling, palliatieve sedatie of euthanasie. Deze beslissingen worden vaak eenzijdig door de behandelende artsen genomen. Wim Distelmans benadrukt het belang van samenwerking over alle zuilen en instituten heen  bij zorg en beslissingen rond het levenseinde.  “Het levenseinde behoort ons jammer genoeg allemaal toe”.  Deze leerstoel wil ertoe bijdragen dat de mensen- en patiëntenrechten van ongeneeslijk zieken tijdens het hele ziekteverloop optimaal gerespecteerd worden. “De leerstoel heeft een maatschappelijke signaalfunctie”, zegt Wim Distelmans. “Maar daarnaast zullen we met de leerstoel ook bijdragen aan wetenschappelijk onderzoek. Samen met de faculteit Recht en Criminologie hebben we de Horizontale OnderzoeksActie ‘Human rights in situations of (extreme) dependency’  onder coördinatie van collega Sonja Snacken. We willen in de toekomst ook de opleiding  ‘zorg en beslissingen bij het levenseinde’  ruimer aanbieden dan alleen aan studenten Geneeskunde.”

Weenin die je De fiets .

t erugvind t d j i t l a

Kinepolis helpt je door je studententijd. Dankzij de Kinepolis Student Card hoef je nooit meer te pikken dat je fiets gestolen wordt. Je maakt immers kans op de ‘I’ll Be Back Bike’ met ingebouwde GPS, die je altijd kan traceren.

Registreer je snel op kinepolis.com/student en haast je naar de dichtstbijzijnde Kinepolis bioscoop om je kaart op te halen. Daar krijg je meer info over de actie.

kinepolis.com/student

12

G1000 blaast democratie nieuw leven in Dat de Belgische politiek het surrealisme van Magritte overstijgt is genoegzaam geweten. Maar ook elders in Europa komt er sleet op de parlementaire democratie. De G1000 is daarom een even opmerkelijk als ambitieus initiatief om de sleutel tot die democratie opnieuw aan de burger te geven (zie kader). VUBrector Paul De Knop heeft alvast zijn steun toegezegd aan de G1000. Akademos sprak met bezielers David Van Reybrouck (auteur van o.m. Congo) en Dave Sinardet (als politicoloog verbonden aan de vakgroep Communicatiewetenschappen van de VUB). Bewegingen zoals Democratie.nu ijveren al geruime tijd voor burgerdemocratie, bijvoorbeeld via bindende referenda. Waar schuilt het verschil met de G1000? Van Reybrouck: “Het idee van de referenda kwam aan de oppervlakte in de jaren ’90, ook Guy Verhofstadt haalt ze aan in zijn burgermanifesten. Maar 20 jaar later zien we dat referenda al te vaak kwesties reduceren tot simpele ja/neen vragen waar de matig geïnformeerde burger moet op antwoorden. De G1000 wil net de democratie verrijken tussen verkiezingen in. De methodologie is eerder omgekeerd dan bij een referendum: relatief weinig mensen gaan zich heel goed informeren en dan gestructureerd overleggen. Het debat cultiveren en voeren, tonen dat een overlegdemocratie levensvatbaar is: dat is waar de G1000 voor staat.” Hoe moet de uitkomst van het discussieforum op 11 november worden gekanaliseerd? Van Reybrouck: “De G1000 is een drietrapsraket. In een eerste fase wordt de agenda bepaald. Via de website en sociale media roepen we iedereen op om aan te geven welke thema’s leven. We bundelen dus alle gesprekken die in onze samenleving worden gevoerd, op de werkvloer, in de voetbalkantine of in de huiskamer. De top op 11 november is de uiting van die burgerlijke betrokkenheid - de tweede fase. De geselecteerde thema’s worden ingeleid op een centraal podium, waarna ze telkens een uur lang worden behandeld aan 100 debattafels. De suggesties die daar komen bovendrijven worden verzameld en geclusterd bij een centrale desk. Daar stelt men per thema een top 20 van de voorstellen op die ter stemming worden voorgelegd aan alle deelnemers. Na de top geven we ons nog tot april 2012 om concrete voorstellen te formuleren. Dit zal gebeuren op vier weekends waar ook experts worden uitgenodigd om de gestemde ideeën nog meer body te geven. Maar naast die oplossingen is toch voornamelijk het deliberatieve proces zelf belangrijk, de rationele interactie tussen burgers.” Sinardet: “Gelijkaardige initiatieven in het buitenland hebben al bewezen dat het werkt. Ik denk

aan IJsland, maar zeker ook aan Noord-Ierland waar men recent protestantse en katholieke burgers samenbracht rond een gevoelig thema zoals onderwijs. Daar zag je dat mensen wel degelijk begrip kunnen opbrengen voor elkaars standpunt, dat er uit dat debat werkelijk iets voortvloeit. Politici zitten, door allerlei omstandigheden, meer opgesloten in hun eigen logica, of moeten elke stap die ze zetten verantwoorden aan een vaak minder breeddenkende achterban. Maar de G1000 is uniek al was het maar omdat zowel Nederlandstalige, Franstalige als Duitstalige Belgen samenkomen. Een dergelijke federale publieke sfeer ontbreken we namelijk in dit land. Onze media zijn gescheiden, partijen zijn al ongeveer veertig jaar gesplitst. In die zin is België opnieuw een laboratorium voor het Europese integratieproject.” Vanwaar de idee om steun te vragen aan de universiteiten? Van Reybrouck: “De G1000 is eigenlijk een grootscheeps onderzoek naar innovatie van de democratie. En waar anders wordt zo veel onderbouwd onderzoek gevoerd dan aan universiteiten? Vandaar dus dat we naar rectoraten zijn gestapt voor financiële ondersteuning, voor endorsement ook. Rector De Knop sprong meteen op de kar en vroeg om een informatieavond te houden aan de VUB. Die wetenschappelijk onderbouwde benadering vond ik als student al belangrijk. Het Congoboek is in zekere zin ook een resultaat van enthousiasme voor wetenschappelijk onderzoek om tot grondig ondersteunde stellingen te komen.” Sinardet: “In alle vakgebieden wordt van acade-

mici verwacht dat ze voor innovatie zorgen, dat ze bijdragen aan een betere samenleving. Daarom vind ik dit project als politicoloog ook zo belangrijk. We zijn getuige van een democratisch systeem dat hapert en dat we een nieuwe impuls kunnen geven. In de academische wereld woedt het debat over deliberatieve democratie overigens al een hele tijd.” De Arabische lente is voor een belangrijk deel gedragen door de jongere generaties. Kunnen de studenten hier ook een katalysatorrol vervullen voor de G1000? Van Reybrouck: “De Arabische wereld herinnert het Westen aan de waarde van de democratie. 2011 is het nieuwe mei ’68 aan het worden, zo stelde Peter Van Rompuy onlangs. Jongeren gaan op diverse manieren het roer in handen nemen en dat is voor de G1000 wel van belang. De dynamiek die kan ontstaan door sociale media is daar een voorbeeld van. Niet als doel, maar als middel zijn die nieuwe media een belangrijke manier om jongeren die zich vanuit heel diverse invalshoeken willen uiten.” Sinardet: “De G1000 wil natuurlijk zoveel mogelijk mensen enthousiasmeren. Niet alleen de 1000 deelnemers tellen. We willen dat men zich realiseert dat politiek ook iets van elke burger is, dat het zich niet noodzakelijk boven de hoofden hoeft af te spelen in een kasteel met enkele onderhandelaars. Met onze communicatie trachten we dan ook heel veel doelgroepen te bereiken. Toch verwacht ik een meer dan gezonde interesse van studenten ja, met name diegene uit de humane wetenschappen.” [ac]

De G1000 is een burgerinitiatief (de naam verwijst met een knipoog naar topontmoetingen zoals de G8 en de G20) dat op 11 november 2011 moet uitmonden in een burgervergadering in Thurn & Taxis (Brussel). Willekeurig gekozen burgers zullen er in debat gaan over wat écht leeft in de samenleving. Het initiatief draait volledig op vrijwilligers en giften. [W] www.g1000.org De studentenraad van de Vrije Universiteit Brussel zal begin november een informatieavond organiseren over de G1000.

VUB’ers lopen voor nieuw leven Ruim 200 VUB’ers hebben zich op een zonovergoten zondagvoormiddag in het zweet gelopen voor het goede doel, met een vette cheque voor het Centrum voor Reproductieve Geneeskunde als resultaat. Het was al het derde jaar op rij dat studenten, oud-studenten en personeelsleden van de Vrije Universiteit Brussel deelnamen aan de Brussels Marathon. De jongste editie vond plaats op zondag 4 oktober, in volle nazomer. Maar liefst 212 sportievelingen hadden zich ingeschreven voor de marathon, de halve marathon en de mini-marathon (4 km). De start was onder de triomfboog van het Jubelpark, de aankomst op de Grote Markt. Daar vond ook een

welverdiende receptie plaats, waar Tim Peeters, hoofd van Studenten- en Alumnirelaties, een cheque van 12.500 euro kon overhandigen aan prof. Herman Tournaye van het Centrum voor Reproductieve Geneeskunde (CRG). Het CRG zal het geld integraal besteden aan wetenschappelijk onderzoek. Meteen werd al een afspraak gemaakt voor volgend jaar. “Dan willen we met minstens 500 VUB’ers aan de start komen”, zei Tim Peeters. Het mooie resultaat is ook mee te danken aan de gulle sponsors Hazgo, Magelaan, de gemeente Jette, Merck Serono, Brussels Airlines en Fertipro.

AKADEMOS - JG.14 • NR4 • OKTOBER - NOVEMBER 2011 13

14

e l e k t r i s c h e vo e r t u i g e n

Auto’s van de toekomst van Parijs naar Praag via VUB Een indrukwekkende karavaan van 23 elektrische wagens heeft in september een opgemerkte tussenstop gemaakt op campus Etterbeek van de Vrije Universiteit Brussel. De internationale karavaan trok van Parijs naar Praag om op zoveel mogelijk plaatsen elektrische voertuigen te promoten. De wagens kwamen op 12 september ’s avonds aan op de VUB-campus om er een nachtje op te laden aan de gloednieuwe laadpalen van de Ingenieurswetenschappen. De keuze voor de VUB is geen toeval, want de universiteit is een pionier op het vlak van elektrische voertuigen. van elektrische auto’s. “Ze nemen de angst bij de bestuurders weg om zonder elektriciteit te vallen. Nu zijn er maar een honderdtal van die laadpalen in ons land, dat moet fors omhoog. Ze zijn eenvoudig te gebruiken, met een chipkaart.” Niet alleen het aantal laadpalen moet fors omhoog, ook het aantal elektrische auto’s zelf. In de eerste plaats omdat ze milieuvriendelijk zijn. “Zelf met de productie van de elektriciteit inbegrepen, zijn ze beduidend milieuvriendelijker dan de doorsnee auto van vandaag. Het is onze inschatting dat er tegen 2020 vijf tot tien procent elektrische voertuigen zullen zijn, en de helft in 2050. “

Prof. Joeri Van Mierlo: “Interesse voor elektrische auto’s is groter dan ooit”

De karavaan is een initiatief van WAVE, wat staat voor World Advanced Vehicle Expedition. WAVE wil voertuigen op basis van hernieuwbare energie promoten. “De aarde is aan het opwarmen en we willen mensen erop wijzen dat er elektrische voertuigen bestaan”, aldus een van de deelnemers. Prof. Joeri Van Mierlo van onderzoeksgroep MOBI (mobility and automotive technology research group) is alvast in zijn nopjes met de komst van de WAVE-karavaan. “De VUB heeft altijd al een voortrekkersrol gespeeld op het vlak van elektrische voertuigen. We waren hier eind jaren ’70 al mee bezig en hebben intussen meer dan 35 jaar ervaring opgebouwd. We zijn het

De VUB test de allernieuwste laadpalen

belangrijkste research and development center in België voor alles wat met elektrische en hybride voertuigen te maken heeft. Onze onderzoeksgroep telt vandaag meer dan 40 medewerkers.” Laadpalen De jongste aanwinst van de onderzoeksgroep zijn zes laadpalen van de nieuwste generatie. De palen staan voor gebouw Z en zijn het resultaat van een samenwerkingsakkoord tussen de Vrije Universiteit Brussel en verschillende bedrijven. “In onze labo’s gaan we de allernieuwste technologie van laadpalen voor elektrische voertuigen grondig testen”, zegt Joeri Van Mierlo. De laadpalen zijn een essentieel onderdeel bij de promotie

Interesse groeit Er is nog een lange weg te gaan, want vandaag rijden er nauwelijks elektrische auto’s rond. Maar de belangstelling groeit. Zo kreeg de doortocht van WAVE veel aandacht in de media. “De interesse voor elektrische auto’s is nog nooit zo groot geweest”, zegt Joeri Van Mierlo. “Het gaat nu niet meer alleen om de overheid of milieuorganisaties, er bestaat vandaag ook grote interesse bij de autoconstructeurs en in de energiesector.” Ook studenten Ingenieurswetenschappen kunnen inzetten op elektrische wagens, door in de master Wertuigkunde-elektrotechniek te kiezen voor de specialisatie ‘Voertuigtechnologie en transport’. [pvr] [W] mobi.vub.ac.be

15

on d e r z o e k

Onderzoek naar blauwwieren onder een blauwe hemel Wie: Arnout Roukaerts (22) en Debany Pereira Batista (23) Zijn: masterstudent Environmental Chemistry aan de Vrije Universiteit Brussel (Arnout) en stagair aan de VUB, student aan Université Pierre et Marie Curie, Paris VI (Debany) Doen: onderzoek naar de rol van stikstoffixerende blauwwieren (cyanobacteriën) in de mariene koolstofcyclus van de Atlantische oceaan. De mariene koolstofcyclus zorgt o.a. voor een opname van atmosferisch koolstofdioxide (CO2). Waar: Het noordelijke deel van de Atlantische oceaan, ten zuiden van de Azoren. Waarom: Voor de meeste organismen is atmosferische stikstof een ontoegankelijke voedingsbron. Blauwwieren zijn een van de weinige organismen die atmosferische stikstof kunnen omzetten in biologisch beschikbare stikstof die bruikbaar is voor planten en dieren. Deze ‘nieuwe’ stikstof zorgt er ook voor dat extra CO2 uit de atmosfeer wordt gehaald. Blauwwieren spelen dus een belangrijke rol in het opslaan van CO2. Het begrijpen van deze processen is van belang voor het onderzoek naar klimaatopwarming.

Aan boord van het Portugees onderzoekschip Dom Carlos I Afgelopen zomer vertoefde het VUB-onderzoeksteam, onder leiding van Virginie Riou en Frank Dehairs, negen dagen lang in de wateren ten zuiden van de Azoren. Niet slecht als onderzoeksbestemming! Naam van hun expeditie, gesponsord door EUROFLEETS (FP7) en de onderzoeksraad van de VUB: DIAPICNA, DIAzotrophic PIco-Cyanobacteria in the North Atlantic open ocean. Tijdens hun trip bogen de onderzoekers zich over de speciale gave van blauwwieren: het binden van stikstofgas uit de lucht tot een ‘nieuwe stikstof’ die op zijn beurt bruikbaar is voor planten en dieren, zogenaamde stikstoffixatie. Bij deze fixatie zetten de blauwwieren ook CO2 om naar organische koolstof dat deels in de diepzee terecht komt. Op die manier kunnen de blauwwieren CO2 uit de atmosfeer halen en dit ook verschillende eeuwen uit de atmosfeer houden.

‘Azoorblauwe’ wieren De onderzoekers trokken niet toevallig naar de Azoren. Eerder onderzoek heeft immers aangetoond dat in dit deel van de Atlantische oceaan in verhouding meer ‘nieuwe’ stikstof aanwezig is dan elders in de oceaan. Het onderzoek moet nu uitwijzen of dit komt door de stikstoffixatie van de blauwwieren, die in dit gebied ondersteund wordt door de beschikbaarheid van ijzer. Dat ijzer komt via zandstormen uit de Sahara als stofdeeltjes in de oceaan terecht.

Meer onderzoek nodig naar stikstoffixatie Er is tot nu toe nog weinig onderzoek gedaan naar de omzetting van stikstof in dit deel van de oceaan. Met deze expeditie willen de onderzoekers dit proces dan ook precies bepalen. En ze willen ook te weten komen wat de invloed op stikstoffixatie is van factoren zoals lichtintensiteit, zoutgehalte, temperatuur, zuurstof, aanwezigheid van bepaalde voedingsstoffen en de samenstelling van de fytoplanktongemeenschap. [cv]

AKADEMOS - JG.14 • NR4 • OKTOBER - NOVEMBER 2011 15

16

Ik s t u d e e r d e aan d e V r i j e Un i v e rs i t e i t B r u ss e l

Eén-gezicht

Saartje Vandendriessche Presentatrice, omroepster, actrice en zangeres: duizendpoot Saartje Vandendriessche heeft een overvolle agenda wanneer we een uurtje voor aanvang van de door haar gepresenteerde academische openingszitting vissen naar een interview. Het Eén-gezicht en leading lady van Vlaanderen Vakantieland stemt meteen in, laat even de aula voor wat het is en leidt ons naar een rustig plekje wat verderop. “Deze campus hier,” zo zegt ze, “dat is toch écht een unieke plek.” Als ik de VUB-campus oprijd, geeft dat toch steeds een apart gevoel. Tenslotte heb je hier vier jaar gezeten en de herinneringen komen ook terug eens je voet op de campus zet. Het zijn bovendien mooie herinneringen. Niet zozeer de examenstress maar het feit dat dit zo’n gezellige biotoop is in Brussel maakt toch wel wat nostalgische gevoelens los. En een lichte jaloezie natuurlijk, op al die jonge mensen die hier nu de tijd van hun leven hebben (lacht). En het restaurant hier: wat een topper. Ik heb nooit betere koffie geproefd dan die in de VUB-cafetaria. En de slaatjes: jammie! Ik herinner me ook enkele professoren. Willem Elias natuurlijk, die zie ik zelfs ook nog regelmatig of we mailen wel eens. Die man is heel veel met kunst bezig en die kon me vroeger al echt warm maken voor culturele agogiek, die man straalde dat gewoon uit. Ook met professor Frank Thevissen die hier vroeger in de communicatiewetenschappen doceerde kon ik het goed vinden. Da’s toch wel iets dat echt van de VUB is, dat vlotte contact met proffen, dat kleinschalige. Dat kon ik heel hard op prijs stellen. De VUB kan je niet associëren met de massa, het voelt eerder aan als exclusief! Mijn studentenleven was netjes in balans. Bij aanvang van mijn studies sportte ik nog in competitieverband. Feestjes heb ik pas later leren waarderen eigenlijk. Ik was wat je een gedisciplineerde student kunt noemen. Ik pikte wel eens een fuif mee, maar sporten nam toch het grootste deel van mijn vrije tijd in. Op café ging ik echt nooit. Ik heb wel veel studenten gekend die van jonge en sportieve jongeren langzaamaan transformeerden naar dronken, ongezond ogende ‘brossers’. Ieder doet natuurlijk wat hij of zij wil, maar dat heb ik altijd jammer gevonden. En die dopen spraken me al helemaal niet aan. Ik heb daar echt tegen gerebelleerd; de manier waarop met vrouwelijke schachten werd omgegaan zinde me niet. Ik ben wel gedoopt hoor, maar ik vond het er echt seksistisch aan toe gaan en daarmee was de kous snel af voor mij.

Ik kom nog elke dag alumni van de VUB tegen in professioneel verband. Vooral bij de openbare omroep hoor. Ook dat is een gevolg van die kleinschaligheid, iedereen heeft iedereen wel eens ontmoet vroeger. Bij mensen van de KUL zal dat toch minder voorkomen denk ik. Sowieso heb ik echt wel een VUB-gevoel overgehouden aan mijn studie hier. Ik heb hier toch veel kennis verzameld en vooral geleerd hoe ik mijn tijd goed kon indelen. Een anekdote steekt er toch wel bovenuit. Ik vond de mogelijkheid tot mondelinge voortzetting fascinerend. Het kan inderdaad om uiteenlopende redenen eens misgaan op een schriftelijk examen, en ik vond het heel fijn om te weten dat je dan toch nog een kans kreeg om zaken recht te zetten, al was het dan maar voor één of twee punten. Zo zat ik eens bij een professor – ik zal de naam noch het vak vermelden – met twee avondstudenten. Zij hadden een examen en ik was daar om voort te zetten. Maar die man liet ons drie uur alleen zodat we natuurlijk antwoorden begonnen uit te wisselen! Toen de overhoring met de eerste avondstudent dan eindelijk begon, bleek ons samen opgestelde antwoord op de eerste vraag fout. En ik dus snel nog mijn antwoord aanpassen, ik zat daar toch! Dat was niet alleen spannend en grappig, maar ik bedenk dan steeds dat je af en toe toch eens door de mazen van het net moet kunnen glippen zoals toen gebeurde. Daar hou ik eigenlijk wel van. [ac]

SAARTJE VANDENDRIESSCHE Afgestudeerd: 1997 Diploma: Sociale en Culturele Agogiek Huidige job: presentatrice bij VRT, freelance actrice

foto Greet De Gendt

AKADEMOS - JG.14 • NR4 • OKTOBER - NOVEMBER 2011 17

18

U N I V E R S IT A I R E A S S O CI A TIE B R U S S E L

Doorstroommogelijkheden aan VUB en EhB in één muisklik Omdat studenten wel eens de weg dreigen te verliezen in het dichte bos van studiemogelijkheden heeft de Universitaire Associatie Brussel (UAB) een internettool ontwikkeld die hen met één klik alle mogelijkheden op verder studeren aan de VUB en de EhB aanreikt. “Dat hoort bij de kwaliteitsvolle omkadering waarop alle studenten bij ons kunnen rekenen,” zeggen UAB-stafmedewerkster Kelly Snoeck en algemeen coördinator Ruddy Verbinnen. Snoeck. Ook voor de studietrajectbegeleiders is de site een handig instrument. Ze kunnen hiermee de studenten gemakkelijker een gebundeld en gestructureerd overzicht geven van de verschillende mogelijkheden van verdere studies. Verfijnen “In de toekomst willen we de tool nog verder uitbreiden en verfijnen. Zo willen we uiteraard ook studenten van andere onderwijsinstellingen overtuigen van ons kwaliteitsvol onderwijsaanbod en de goede omkadering. Ook zij zullen hun diploma in de tool kunnen ingeven en zo zicht krijgen op de mogelijkheden aan de VUB of EhB. En ook zij worden gratis geholpen door competente studietrajectbegeleiders met een op maat van de student gemaakt voorstel”, stelt Ruddy Verbinnen.

Stafmedewerkster Kelly Snoeck en algemeen coördinator dr. Ruddy Verbinnen van de Universitaire Associatie Brussel

De online tool ‘Verder studeren en heroriënteren’ werd voorgesteld tijdens een evenement waarop ondermeer alle (studie)trajectbegeleiders en studieadviseurs van de twee associatiepartners - VUB en EhB - waren uitgenodigd. De handige zoektool is een huzarenstuk waarvoor de opleidingsspecialisten en communicatie-experten van beide onderwijsinstellingen maandenlang de koppen bij elkaar staken. “Het beantwoordt zeker aan een nood bij onze studenten”, beweert Kelly Snoeck. “We stelden vast dat ze ons beider aanbod in onvoldoende mate kenden. Voor velen is dat aanbod een echt doolhof. Bovendien zijn de EhB-studenten vaak enkel vertrouwd met de opleidingen aan hun hogeschool, maar hebben ze weinig zicht op het aanbod van de VUB. En omgekeerd: VUB-studenten kennen nauwelijks de mogelijkheden die de EhB hun te bieden heeft.” Verder studeren “Met de praktische tool die de UAB nu ontwikkeld heeft, willen we onze studenten vlot laten

doorstromen in het ruime, kwalitatieve opleidingsaanbod van onze partnerinstellingen. De studenten hoeven enkel hun behaald diploma in te geven en na één muisklik krijgen ze meteen een overzicht van alle mogelijke opleidingen of vervolgopleidingen die ze met hun diploma aan de VUB én de EhB kunnen volgen”, zegt Ruddy Verbinnen. “Ze zien meteen ook of ze rechtstreeks toegang hebben tot de opleiding of ze er bijvoorbeeld een schakel- of voorbereidingsprogramma voor moeten volgen”. Persoonlijke begeleiding Hebben de studenten nog vragen, dan kunnen ze terecht bij hun (studie)trajectbegeleider. De (studie)trajectbegeleiders, van wie de contactgegevens ook op de site staan, begeleiden de studenten verder persoonlijk in hun vervolgtraject. “We zijn een kleine associatie en dat is meteen ook onze sterkte. We kunnen onze studenten ook bij het verder studeren en heroriënteren die persoonlijke begeleiding garanderen”, zegt Kelly

Heroriëntering De site is niet alleen handig voor studenten die bijkomende opleidingen willen volgen, ook studenten die van opleiding willen veranderen kunnen er terecht. Daarvoor is de module ‘heroriëntering’ ontwikkeld. “Indien de studenten al voor een aantal vakken credits hebben verworven, kunnen ze laten onderzoeken in welke mate deze leiden naar gehele of gedeeltelijke vrijstellingen in een nieuwe opleiding”, legt Kelly Snoeck uit. “We zijn vandaag volop bezig om per opleiding die vrijstellingspakketten op te stellen. Ze worden geleidelijk aan op de site geplaatst.” De studenten kunnen ook hun (studie)trajectbegeleider contacteren die in overleg een op maat gemaakt studietraject zal samenstellen. [sj] ‘Verder studeren en heroriënteren’ is een onderdeel van de website van de UAB. Je vindt alles op www.universitaireassociatiebrussel.be.

19

P e rsonal i a

De Universiteit van Annaba in Algerije huldigde onlangs prof. Guy Smagghe van de vakgroep Biologie met een eredoctoraat. Een bekroning voor hemzelf en voor zijn onderzoek naar insecten. Tijdens het 13de FEPSAC European Sport Psychology Congress in Madeira (12-16 juli) werd prof. Paul Wylleman unaniem voor een nieuwe vierjarige termijn als president herverkozen. Paul Wylleman werd in 2007 als eerste Belgische voorzitter in de 42-jarige geschiedenis van de European Federation of Sport Psycholgy al voor een eerste termijn verkozen. Hij is voorzitter van de onderzoeksgroep Sportpsychologie en Mentale begeleiding binnen de vakgroep Sportbeleid en management (SBMA). Prof. Guy Storme van de onderzoeksgroep Medische beeldvorming en fysische wetenschappen kreeg van de European Society for Radiotherapy and Oncology (ESTRO) een ‘Life time achieving award’. Eerder werd hij door de Organisation of European Cancer Institutes (OESI) aangewezen tot President Emeritus, “for his fundamental contribution to the building and maintaining of the Organisation of European Cancer Institutes For his outstanding scientific and clinical expertise, integrity and friendship”. Prof. Wendy Van Moer werd verkozen als bestuurslid van het Administratief Commitee (AdCom) van het Institute of Electrical and Electronics Engineers Instrumentation & Measurement Society (IEEE I&M). Zij zal als enige vrouw van de Benelux in deze 16-hoofdige raad zetelen van 2012-2015. Dit bestuursorgaan neemt alle belangrijke beslissingen met betrekking tot de werking van de IEEE I&M Society. Wendy Van Moer is sinds 1997 werkzaam bij de vakgroep Algemene Elektriciteit en Instrumentatie van de faculteit Ingenieurswetenschappen. Prof. Herman Terryn van de vakgroep Materialen & Chemie wordt binnenkort de nieuwe clusterleider 6 in het Materials innovation institute (M2i). Concreet betekent dit dat hij alle onderzoeksprojecten over duurzaamheid van materialen binnen dit instituut onder zijn hoede krijgt. M2i is een virtueel instituut dat onderzoekscontracten heeft met tal van instellingen. M2i zal binnenkort ook een raamakkoord afsluiten met de Vrije Universiteit Brussel zodat collega Johan Deconinck van de vakgroep Elektrotechniek - energietechniek (onderzoeksgroep Electrochemical and Surface Engineering) een project kan uitvoeren. Dit onderzoek zal gaan over de duurzaamheid van elektronische componenten. Björn Puype, die vorig jaar afstudeerde met een masterthesis over gesture based interaction, getiteld ‘Extending the iGesture Framework with Multi-modal Gesture interaction Functionality’, en begeleid door prof. dr. Beat Signer van het laboratorium voor Web & Information Systems

Engineering (WISE), heeft daarmee de Baudouin Elleboudt Award 2011 gewonnen. Deze prijs, vroeger bekend onder de naam van Information Technology Award, beloont jonge informatici die zich tijdens hun opleiding onderscheiden hebben. Hilde Braet, alumna van de faculteit Letteren en Wijsbegeerte, master Cultuurwetenschappen, heeft de Max van der Kamp Scriptieprijs gekregen voor haar scriptie ‘Aspecten van ethische fotografie. Onderzoek naar de mogelijkheden van het medium fotografie om een bijdrage te leveren aan emancipatorische processen, weerbaarheid en welbevinden’ De Max van der Kamp Scriptieprijs is een tweejaarlijkse prijs voor de beste Nederlandse of Vlaamse masterscriptie op het terrein van cultuureducatie. Ir. Matthias Verstraeten (promotor Prof. Gert Desmet) van de vakgroep Chemische Ingenieurstechnieken won de 1ste Poster Prijs (793 deelnemers) op het 36e Internationaal Symposium over High-Performance Liquid Phase Separations met een bijdrage over: “De mogelijkheden van constante druk - HPLC: een nieuw paradigma”. Met zijn lezing over “A New Thermal Modulation Device for Liquid Chromatography” won hij op datzelfde symposium ook de Csaba Horváth Young Scientist Award (< 35 jaar) voor beste lezing. Eveline Peeters, FWO-postdoctoraal onderzoekster bij de onderzoeksgroep ‘Erfelijkheidsleer en Microbiologie’ van Prof. Daniel Charlier, won tijdens het FEMS Microbiology Congress 2011 in het

Zwitserse Geneve een ‘FEMS Congress Award for the best presented paper’ die werd uitgereikt aan zes jonge wetenschappers. De titel van haar posterpresentatie luidt ‘Unraveling the physiological role of an archaeal transcription regulator’. Tijdens het 2011 FEPSAC European Congress of Sport Psychology in Madeira (12-16 juli) behaalde Anke Reints de derde plaats in de Young Investigator Award met een mondelinge presentatie van haar onderzoek naar de carrièreontwikkeling van Vlaamse (ex-)topsporters (prom. Prof. Paul Wylleman). Johannes Fürst, PhD-student in de ‘Ice and climate’ groep van het departement geografie (promotor: prof. dr. Philippe Huybrechts) ontving de ‘Outstanding Student Poster Award’ in de Cryospheric Sciences Division van de European Geosciences Union General Assembly 2011 in Wenen met zijn bijdrage ‘Effect of fast dynamics on the centennial mass loss of the Greenland Ice Sheet’. FWO-aspirant David De Vleeschouwer, PhD-vorser bij de onderzoeksgroep Earth System Science, heeft de ‘Award for Best Oral Presentation’ ontvangen tijdens de International Geological Correlation Program (596) van UNESCO in Graz (Oostenrijk). Op 11 september is Marlies Schils, masterstudente Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie, Belgisch kampioen geworden bij de beloften op de 1500 meter (4.31.52).

COLOFON Redactie: Sicco Wittermans, Chantal Verelst, Aubry Cornelis, Peter Van Rompaey Eindredactie: Peter Van Rompaey Medewerkers: Veerle Magits, Stijn Janssen Foto’s: Greet De Gendt, Bart Deseyn, Uli Schillebeeckx Opmaak: Gekko Publiciteit Druk: Albe De Coker Gedrukt met plantaardige inkten op milieuvriendelijk papier Redactiesecretariaat: Ingrid Knaepen Dienst Marketing, Communicatie en Evenementen Pleinlaan 2 - B-1050 Brussel [T] +32 (0)2 629 21 34 - [F] +32 (0)2 629 12 10 [E] [email protected] - [W] www.vub.ac.be Wenst u Akademos thuis te ontvangen, laat ons iets weten. Verantwoordelijke uitgever: Prof. dr. Paul De Knop Rector Vrije Universiteit Brussel Pleinlaan 2 - B-1050 Brussel

Sponsor De Toekomst

Giften, legaten, schenkingen, sponsoring +32 (0)2 629 12 46 of [email protected]

Meer info:

www.vub.ac.be/infoover/fundraising Vanaf 40 euro fiscaal aftrekbaar

Het minimale bedrag om giften voor goede doelen fiscaal aftrekbaar te maken, bedraagt intussen 40 euro in plaats van 30 euro.

AKADEMOS - JG.14 • NR4 • OKTOBER - NOVEMBER 2011 19

Brainstormen in Brussel

100 JAAR SOLVAYRADEN VOOR FYSICA

14/10 > 21/12/2011

Paleis der Academiën Hertogsstraat 1, 1000 Brussel Metro Park