AIAS NIEUWSBRIEF Amsterdam Institute of Labour Studies

Jaargang 3 Nummer 3

Najaar 2001

AIAS NIEUWSBRIEF Amsterdam Institute of Labour Studies Onderwerpen in dit nummer: • •

•

•

•

• • • •

NIEUWS __________________________1 Lerende Arbeidsverhoudingen ___________ 1

ONDERWIJS _____________________ 2 De Master_____________________________ 2 Minor arbeid ontvangt subsidie___________ 3 De krappe jas van de arbeidsmarktConcurrentie om de arbeidskracht.________ 3

ONDERZOEK ____________________ 5 Evaluatie van de Europese Werkgelegenheidsstrategie _______________ 5 Overcoming marginalisation _____________ 6 Publicaties AIAS _______________________ 6

ACTUEEL _______________________ 6 Loonverschillen tussen mannen en vrouwen SASE ________________________________ LoWER ______________________________ Europees netwerk sociale dialoog en arbeidsverhoudingen ___________________

6 7 7 8

VERSCHENEN___________________ 8 Werken in de digitale delta, een vragenbank voor ICT-gebruik in organisaties. _________ 8 Substitutie of segregatie? ________________ 9

Nieuws De AIAS conferentie 2001 Lerende Arbeidsverhoudingen

1 november, Koningszaal Artis Amsterdam Binnenkort zal de jaarlijkse AIAS conferentie plaatsvinden. Ze is dit maal gewijd aan de interactie tussen Nederlandse en Europese arbeidsleerhoudingen. Is het Nederlandse ‘model’ voldoende op de Europese toekomst voorbereid of kan/moet het leren van andere landen? En, omgekeerd, kan/moet het Europese debat over arbeidsverhoudingen leren van de Nederlandse situatie? Tijdens de conferentie worden resultaten gepresenteerd van nieuw AIAS-onderzoek naar de toekomst van het Nederlandse overlegmodel. De interactie zal worden verzorgd door deskundige commentaren over en weer, van wetenschappers en sociale partners, op Nederlands en Europees niveau.

PERSONALIA ____________________ 9 AGENDA ________________________ 9 Nederlandse Arbeidsmarktdag 2002 _______ 9

INFORMATIE OVER AIAS_________11 COLUMN ________________________12

Antwoordstrookje: Naam:______________________________ Neemt graag deel aan de AIAS conferentie van 1 november. Inclusief lunch:

JA/NEE

Graag retourneren aan Anita de Waal, secretariaat AIAS, Roeterstraat 11, 1018 WB Amsterdam, E-mail adres: [email protected], fax: 020 – 525 4301

1

AIAS NIEUWSBRIEF

Programma Ochtendprogramma: • Een welkomstwoord door prof. dr Jelle Visser, wetenschappelijk directeur van AIAS. • ‘Wage negotiations in the Eurozone’ door Philippe Pochet, directeur van het Observatoire Social Européen te Brussel. • ‘War of the Models’ door Professor Colin Crouch, Hoogleraar vergelijkende arbeidsverhoudingen aan het European University Institute te Florence. Middagprogramma: • ‘Nederland op de tweesprong’ door prof. dr Jelle Visser, hoogleraar arbeidssociologie en wetenschappelijk directeur van AIAS. • Panel voorafgegaan door bijdragen van: Ieke van den Burg (lid Europees Parlement), prof. dr Carsten de Dreu (arbeidspsycholoog, UvA/AIAS), prof. dr Joop Hartog (arbeidseconoom, UvA/AIAS), Ronald de Leij (VNO-NCW), drs Martin Spanjer (FNV, projectleider UNI-Europa collective bargaining network finance sector). • Vragen en paneldiscussie onder leiding van prof. mr Paul F. van der Heijden, voorzitter van AIAS en hoogleraar arbeidsrecht. Het geheel wordt afgesloten met een receptie in de Flamingozaal. Voor verdere informatie en/of het volledige programma kunt u contact opnemen met AIAS, tel: 020-525 4199 E-mail: [email protected]

Als u deel wilt nemen aan de conferentie kunt u bovenstaand antwoordstrookje aan ons toezenden.

Onderwijs De Master Nieuwe naam De veelgeprezen Masteropleiding van het AIAS, heeft met ingang van het nieuwe collegejaar een gewijzigde naam: Master in Advanced Labour Studies/ Human Resources. Voor de toevoeging ‘Human Resources’ is gekozen vanwege de HRthematiek, die feitelijk als een rode draad door de

Najaar 2001

opleiding loopt. Het gaat niet om een inhoudelijke koerswijziging, aangezien thema’s op het personele vlak, naast arbeidsvraagstukken op (inter)nationaal niveau reeds in feitelijk alle cursusonderdelen aan de orde komen. De - voor veel professionals op het gebied van arbeid herkenbare - toevoeging ‘Human Resources’ voorziet de opleiding dus van een vlag die de lading beter dekt. Nieuwe studenten Inmiddels is voor het AIAS het nieuwe collegejaar weer volop bezig. Op donderdag 18 oktober zullen de eerste Masterdiploma’s uitgereikt worden. Ruim de helft van de cursisten die in september 1999 met de opleiding begonnen zijn, heeft de afsluitende proeve van bekwaamheid, de Masterscriptie, inmiddels volbracht. Na een presentatie van hun scripties zal deze studenten de Mastertitel verleend worden. De groep cursisten die in 2000 is gestart, is in september met het tweede jaar begonnen en er is een nieuwe lichting. Twaalf enthousiaste nieuwe kandidaten hebben zich aangemeld en met hen is op 7 september de opleiding voor de derde maal van start gegaan. Na door AIAS-voorzitter Paul van der Heijden welkom te zijn geheten, werd het nieuwe academisch jaar ingeluid tijdens een lunch waarbij naast AIAS-staf, stuurgroep en docenten, ook de tweedejaarscursisten aanwezig waren. Net als in voorgaande jaren valt op dat de groep bijzonder divers van samenstelling is. De opleidingsachtergronden lopen zeer uiteen. Zoals steeds zitten er in de groep deelnemers met een economische-, psychologische- of juridische achtergrond. Daarnaast maken van de nieuwe groep een historicus, een politicoloog en een levensmiddelentechnoloog deel uit. Sterke variatie zit ook in de beroepsachtergrond van de cursisten. Zij zijn onder meer werkzaam verschillende bedrijven, het bankwezen, op een ministerie, bij een uitgever, in de vakbeweging, de uitzendbranche en het consultancywezen. 2

AIAS NIEUWSBRIEF

Nieuwe plannen De opleiding is in de afgelopen twee jaar voortdurend geëvalueerd, zowel door de cursisten als de onderwijscoördinatoren en ook van docenten is het oordeel in beschouwing genomen. Deze kritische beoordelingen zorgen ervoor dat waar nodig kan worden bijgestuurd en onderdelen die niet geheel aan de verwachtingen voldoen, in een volgende editie kunnen worden aangepast. De interdisciplinaire module in de opleiding, waarin actuele arbeidsgerelateerde thema’s vanuit verschillende vakgebieden worden belicht, ondergaat hierdoor dit jaar bijvoorbeeld enkele wijzigingen. In het voorbije cursusjaar is er voor gekozen cursisten van beide jaren samen aan interdisciplinaire vakken te laten deelnemen. Een van de sterke punten van de Master, het uitwisselen van gezichtspunten van cursisten tijdens behandeling van de stof, komt bij dergelijke bijeenkomsten in het bijzonder naar voren. Vanwege goede ervaringen is besloten dit jaar de studenten uit de verschillende jaren vaker samen aan dergelijke onderdelen te laten deelnemen. Op inhoudelijk vlak is besloten in de opleiding meer aandacht te besteden aan enkele meer theoretische onderwerpen die in het bestaan van de arbeidsdeskundige vaak een essentiële rol spelen, te weten Besliskunde, Human resources management en Veranderingsmanagement. Minor arbeid ontvangt subsidie De minor arbeid, het eenjarige interdisciplinaire onderwijsprogramma over arbeid op de Universiteit van Amsterdam, heeft een subsidie ontvangen van fl. 30.000,- van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen voor de uitbouw van het duale leertraject. De subsidie is bedoeld voor het verder ontwikkelen van het curriculum en het uitbreiden van de relaties tussen AIAS en het kennisnetwerk van de universiteit. De colleges worden vanaf oktober 2001 begeleid door dr Frank Tros, die tevens als onderzoeker verbonden is aan het Hugo Sinzheimer Instituut. Dit jaar hebben twaalf studenten zich ingeschreven voor de Minor

Najaar 2001

arbeid. Het gaat om zowel gevorderde doctoraalstudenten in de economie, psychologie, recht en sociologie, als om contractstudenten uit de beroepspraktijk. De krappe jas van de arbeidsmarktConcurrentie om de arbeidskracht. Extra focus: de collectieve sector versus de marktsector. Het Nationale Vakbondsmuseum De Burcht en het Amsterdams Instituut voor ArbeidsStudies (AIAS) hebben de handen ineengeslagen bij de jaarlijkse leergang die het Vakbondsmuseum sinds vier jaar organiseert in de grote zaal van het museum. De collegeserie is een succesvolle onderwijsactiviteit waaraan jaarlijks maximaal 60 personen kunnen deelnemen, die afkomstig zijn uit het bedrijfsleven, overheidsinstanties en organisaties van werkgevers en werknemers. Voor het najaar 2001 staat het thema ‘Concurrentie om de arbeidskracht- de krappe jas van de arbeidsmarkt’ op de rol. Naast een inleiding worden acht colleges georganiseerd alsmede een slotdebat. In de leergang wordt uitgebreid aandacht besteed aan de werkgelegenheid in de marktsector in vergelijking tot de publieke sector. De cursisten kunnen desgewenst een werkstuk schrijven en daarmee een certificaat van de Universiteit van Amsterdam verkrijgen. De inhoudelijke verantwoordelijkheid voor het programma is in handen van prof dr Frans Leijnse (dr W.Dreesleerstoel van de Universiteit van Amsterdam) en dr Marc van der Meer (AIAS). De werkgelegenheid in Nederland is de laatste 10 jaar sterk gestegen. Arbeidsmarktdeskundigen voorspellen zelfs een blijvende krapte op de arbeidsmarkt, ook bij een conjuncturele terugslag in de economie. Het potentieel op de arbeidsmarkt zal immers afnemen door demografische ontwikkelingen. Daar staat tegenover dat de vraag om geschoold en gekwalificeerd personeel verder zal toenemen. 3

AIAS NIEUWSBRIEF

Het effect zal zijn dat de ‘aantrekkelijke sectoren’ het beste hun personeel weten te werven en te binden. De aantrekkelijkheid van sectoren wordt voor een deel bepaald door de inkomensverwachting, maar daarnaast spelen ander factoren een rol zoals: secundaire voorwaarden status van het beroep of functie maatschappelijke relevantie van het werk creativiteit en/ of uitdaging in het werk Sectoren die in het bovengenoemde rijtje niet hoog scoren zullen moeite hebben met de personeelswerving. Bepaalde beroepen en sectoren kampen met een imagoprobleem waardoor werving van personeel moeilijk is. Dit doet zich vaak voor bij beroepen die enkele jaren geleden nog in hoog aanzien stonden, zoals het onderwijs, de verpleging en de huisartsen. Sectoren als de metaal en de horeca kampen al langer met een imagoprobleem. Het grote gevaar van een krappe arbeidsmarkt is dat ‘de kwaliteit van de samenleving’ in het geding kan komen als maatschappelijke relevante taken zoals gezondheidszorg en onderwijs gebrekkig uit gevoerd worden. Ook ontstaat er grote economische schade als sectoren door personeelsgebrek hun planning niet halen. In deze collegereeks wordt de ‘concurrentie op de arbeidsmarkt’ vanuit verschillende invalshoeken op deskundige wijze aan de orde gesteld. Een reeks van gerenommeerde arbeidsmarktspecialisten en beleidsmakers staan borg voor een hoogstaand en aantrekkelijk opleidingsprogramma. 1. Inleiding: Concurrentie om de arbeidskracht. 3 oktober 2001 Prof. dr Frans Leijnse en dr Marc van der Meer Bij de start van de leergang worden de belangrijkste achtergronden geschetst.

Najaar 2001

2. Krapte en tekorten: de demografie en structurele verschuivingen. 10 oktober 2001 Prof. dr Andries de Grip (ROA Maastricht). In zijn college worden de beleidsimplicaties van de bekende Maastrichtse arbeidsmarktprognoses besproken. 3. Het imago van werkgevers en branches: corporate branding op de arbeidsmarkt. 17 oktober 2001 Prof. dr Cees van Riel (EUR) 4. De persoonlijke ontwikkeling van medewerkers: een psychologisch perspectief. 24 oktober 2001 Prof. dr Joseph Kessels (TU Twente) In de lezing wordt nagegaan hoe de individuele werknemer zich kan voorbereiden op een succesvolle loopbaan. 5. Organisaties in verandering: eisen en rechten van werknemers. 31 oktober 2001 Prof. dr Hans Junggeburt (AIAS-UvA) De spreker zal in zijn lezing ingaan op de vraag welke werknemersvoorkeuren door bedrijven scherp in de gaten worden gehouden. 6. Collectieve regelingen geïndividualiseerd: risicoafdekking door spaarvormen. 7 november 2001. Prof. dr Frank den Butter (WRR) In het college worden de mogelijkheden beschouwd om door het gebruik van individuele spaarvormen de arbeidsparticipatie te verhogen. 7. Collectieve versus marktsector (1): is een pakketvergelijking van arbeidsvoorwaarden mogelijk? 14 november 2001 Prof. dr Jan Peter van den Toren (AIAS/ Berenschot) In dit eerste van drie colleges over de publieke en marktsector worden de beloningsverhoudingen tegen het licht gehouden.

4

AIAS NIEUWSBRIEF

8. Collectieve versus marktsector (2): arbeidsomgeving, cultuur, arbeidsinhoud. 22 november 2001 Prof. mr Ron Niessen (AIAS/ CAOP). De inleider bespreekt de status van de werknemers in de publieke sector in het licht van de marktontwikkelingen. 9. De aantrekkelijkheid van de collectieve sector. 28 november 2001 In het laatste college wordt de rol van de politiek in de beschouwing betrokken. Wat kan en moet de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties doen om de werkgelegenheid in de publieke sector structureel te verbeteren. 10. Slotdebat: beleid en sociale partners. 12 december 2001 Onder leiding van Frans Leijnse zullen de cursisten in debat gaan met enkele vertegenwoordigers van de sociale partners in Nederland over de strijd om de werknemers. Coördinatoren van de collegereeks zijn prof dr Frans Leijnse (W.Dreesstoel) en dr Marc van der Meer (AIAS). Voor inschrijvingen: het Nationale Vakbondsmuseum de Burcht, Henri Polaklaan 9 1018 CP Amsterdam, 020-6241166. Cursisten die dit wensen verdienen bij 80% aanwezigheid en het schrijven van een werkstuk een certificaat van de Universiteit van Amsterdam.

Onderzoek Evaluatie van de Europese Werkgelegenheidsstrategie De landen van de Europese Unie voeren een gezamenlijk werkgelegenheidsbeleid. De grondslag hiervoor werd reeds gelegd in het Witboek over groei, concurrentievermogen en werkgelegenheid (1993). Hoewel dit Witboek zeer positief ontvangen werd, zijn de gesuggereerde oplossingen voor de werkloosheid destijds niet in een concreet beleidsplan omgezet.

Najaar 2001

Ook aan de conclusies van de topontmoeting in Essen (1994), waarin aanbevelingen werden gedaan om te komen tot decentraal beleid gericht op een vijftal Europese speerpunten, werd op het niveau van de lidstaten weinig gevolg gegeven. Tijdens de top in Amsterdam in juni 1997 werd echter in het Verdrag van Amsterdam een hoofdstuk over werkgelegenheid afgesproken. Hierop volgde in november 1997 een speciale Europese Werkgelegenheidstop in Luxemburg, waar de afspraken van Amsterdam concreet werden uitgewerkt. Sindsdien is sprake van het zogenaamde proces van Luxemburg, dat op een gecoördineerde wijze richting geeft aan het Europese werkgelegenheidsbeleid. Dit houdt in dat de Europese Commissie richtsnoeren opstelt voor het werkgelegenheidsbeleid. Landen formuleren vervolgens in het licht van de richtsnoeren een Nationaal Actieplan voor de Werkgelegenheid. De Europese Commissie voorziet deze plannen van commentaar en beleidsadviezen, waarna nieuwe richtsnoeren worden opgesteld. Jaarlijks wordt de hele cyclus opnieuw doorlopen. Het onderzoek moet antwoord geven op de volgende vragen: 1. In welke mate hebben de werkgelegenheidsrichtsnoeren het Nederlandse beleid beïnvloed en heeft Nederland via het proces van Luxemburg ook geleerd van andere landen? 2. In welke mate heeft het Nederlandse beleid bijgedragen aan het realiseren van de doelstellingen van de Europese werkgelegenheidsstrategie? In opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid verrichten AIAS en de Stichting voor Economisch Onderzoek (SEO) van de Universiteit van Amsterdam een onderzoek naar de effectiviteit van dit beleid in de Nederlandse context. Dit onderzoek zal van de belangrijkste Nederlandse beleidsmaatregelen die sinds 1997 zijn genomen nagaan in hoeverre 5

AIAS NIEUWSBRIEF

zij beïnvloed zijn door de Europese richtsnoeren en door de prestaties van andere Europese landen, en tevens wat hun invloed is geweest op de prestaties van de arbeidsmarkt, gelet op hetgeen beoogd werd. Het onderzoek dat tevens in de overige lidstaten van de Unie wordt verricht, wordt uitgevoerd door: prof. Hugo Keuzenkamp, prof. Jelle Visser, Marloes Zijl, en Marc van der Meer. Overcoming marginalisation Het Targeted Socio-Economic Research project ‘Overcoming marginalisation’ dat wordt gefinancierd door de Europese Commissie is op 15 september 2001 van start gegaan. De doelstelling van het project is het in kaart brengen van structurele belemmeringen voor de integratie van vrouwen en etnische minderheden in sterk gesegmenteerde arbeidsmarkten. Ook worden strategieën in kaart gebracht die een succesvolle integratie van de groepen bevorderen. In het onderzoek worden bijvoorbeeld vragen over waarom er zo weinig allochtonen of vrouwen in bepaalde beroepsgroepen te vinden zijn en zoveel in andere sectoren. Het onderzoek wordt tegelijkertijd uitgevoerd in zes Europese landen: Denemarken, Duitsland, Engeland, Italië, Nederland en Spanje. Het Nederlandse onderzoek wordt uitgevoerd door Marc van der Meer en Judith Roosblad. In de volgende nieuwsbrief zullen de verschillende doelstellingen van het project alsmede het empirisch onderzoek in Nederland uitvoerig worden besproken. Publicaties AIAS De volgende rapporten zijn te bestellen bij AIAS of te downloaden van onze website: •

"The trade-off between competitiveness and employment in collective bargaining: the national consultation process and four cases of enterprise bargaining in the Netherlands." Marc van der Meer (ed), Adriaan van Liempt, Kea Tijdens, Martijn van Velzen, Jelle Visser

Najaar 2001

• • • •

• • • •

•

"De toelating van vluchtelingen in Nederland en hun integratie op de arbeidsmarkt." Marloes Mattheijer "Keuzemogelijkheden in CAO’s." Caroline van den Brekel en Kea Tijdens "Vraag en aanbod van huishoudelijke diensten in Nederland" Kea Tijdens Flexibele regels: Een onderzoek naar de relatie tussen CAO-afspraken en het bedrijfsbeleid over flexibilisering van de arbeid." Kea Tijdens en Marc van der Meer De Vrouwenloonwijzer. Werk, lonen en beroepen van vrouwen." Dr. Kea G. Tijdens Werken in de Digitale Delta. Een vragenbank voor ICT-gebruik in organisaties." Dr. Kea G. Tijdens The first part-time economy in the world. Does it work?" Jelle Visser Substitution or Segregation: Explaining the Gender Composition in Dutch Manufacturing Industry 1899-1998." Maarten van Klaveren en Kea G. Tijdens Negotiated flexibility in working time and labour market transitions - The case of the Netherlands." Jelle Visser

Actueel Loonverschillen tussen mannen en vrouwen In het tijdschrift Zeggenschap wordt een discussie gevoerd over het juridische begrip ongelijke loon en het economische begrip beloningsverschil naar aanleiding van een artikel van Kea Tijdens, Beloningsongelijkheid en beloningsverschil. Het eerste begrip verwijst naar het onrechtmatig betalen van ongelijke lonen aan mannen en vrouwen die werk van gelijke waarde verrichten door een werkgever. Ongelijke beloning is in de Wet Gelijke Behandeling verboden. Het tweede begrip verwijst naar de verschillen in gemiddelde uurlonen van mannen en vrouwen in Nederland. Dit verschil varieert wat met de 6

AIAS NIEUWSBRIEF

Najaar 2001

definities, maar bedraagt in Nederland zo’n 30%. Vanaf 1999 zijn de Europese Unie, de Europese vakbonden, de Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, de Stichting van de Arbeid en de FNV met standpunten gekomen dat het beloningsverschil tussen mannen en vrouwen moet verminderen. Aanscherping van de wetgeving wordt vervolgens veelal als belangrijkste oplossing gezien. Maar het aantal zaken dat voor de rechter komt is zo klein, dat het gat daarmee niet noemenswaardig gedicht kan worden. De beloningsverschillen zijn naast leeftijd, functieniveau en beroepensegregatie deels toe te schrijven aan loonverschillen tussen sectoren en daarmee tussen CAO’s. In een reactie betoogt Veldman dat hoewel het effect van nondiscriminatiewetgeving doorgaans niet al te groot is, het recht toch wel meer kan dan haar louter op beloningseffecten van de voor de rechter gebrachte cases te beoordelen. Zie Kea Tijdens, Beloningsongelijkheid en beloningsverschil, en Albertine Veldman, Juridische versus economische beloningsongelijkheid, in Zeggenschap, 2001, jrg. 12, nrs 1 en 3.

LoWER Het European Low-Wage Employment Research network organiseert zijn eerstvolgende conferentie aan de Universidade do Minho te Braga, Portugal, op vrijdag 26 en zaterdag 27 oktober aanstaande. Het onderwerp is Combining Work, Home and Education. Keynote speakers zijn Peter Gottschalk van Boston College, USA, en John Ermisch van het Institute for Social and Economic Research van de University of Essex, UK De eerste behandelt ‘Work in the New Economy’, de tweede ‘Labour market influences on investment in children by families’. Er zullen circa 30 papers gepresenteerd worden waarvan de helft het combineren van werk en huishouden betreft. Meer informatie over de conferentie en registratie is te vinden op: http://nima.eeg.uminho.pt/lower/

SASE Begin juli 2001 vond in Amsterdam het jaarlijkse congres plaats van de internationale Society for the Advancement of Social Economics SASE. Het thema was Knowledge: the new wealth of nations?. Het AIAS was hier als een van de locale organisatoren bij betrokken. Ton Wilthagen organiseerde namens Hugo Sinzheimer Instituut en AIAS miniconferentie plaats over ‘Regulating Labour Market Flexibility’. Jelle Visser organiseerde als coördinator een reeks sessies over o.a. de “derde weg” en over de Europese arbeidsverhoudingen.. Het LoWER network organiseerde een ‘socratisch debat’ over ‘Institutions, Knowledge, Pay Inequalities and Unemployment’. Claudio Lucifora, LoWER-lid en arbeidseconoom aan de Università Cattolica te Milaan, ging in discussie met W.Stan Siebert van de Business School van Birmingham University.

In juni is het onderzoek afgerond dat een aantal LoWER-leden, in samenwerking met anderen, hebben verricht naar de werkgelegenheidskloof tussen de VS en Europa. Het onderzoek vond plaats in opdracht van het Directoraat-generaal voor Werkgelegenheid en Sociale Zaken van de Europese Commissie en de resultaten zijn door de auteurs op 8 juni gepresenteerd op een seminar te Brussel. Anna Diamantopoulou, de Europese Commissaris voor Werkgelegenheid, heeft het eindrapport The European-American Employment Gap, Wage Inequality, Earnings Mobility and Skill: A Study for France, Germany, the Netherlands, the United Kingdom and the United States vervolgens aan de pers gepresenteerd, tegelijk met het nieuwe Employment in Europe rapport van de Commissie. De resultaten van het onderzoeksproject omvatten behalve het eindrapport, een rapport over ‘benchmarking low and high pay’ en zeven Working Papers:

In mei 2002 organiseert LoWER een volgende conferentie, te Helsinki, gewijd aan ‘Education and training for professionalising low-skilled services’.

7

AIAS NIEUWSBRIEF

• •

• • •

• •

Peter Gottschalk, Wage Mobility within and between Jobs. Andries de Grip en Geralt Nekkers, Skills, wage dispersion and wage mobility in the 1990s: The case of the Netherlands, Germany, France and the United Kingdom Stephen Bazen, Youth and Earnings Mobility: The Case of France in a Comparative Framework Mary Gregory en Sara Connolly, Changing Status: Women’s Part-Time Work and Wages in the United Kingdom Peter Mühlau en Justine Horgan, Cognitive Skills, Job Requirements and Labour Market and wage Position – Evidence from the International Adult Literacy Survey Rannia Leontaridi en Peter Sloane, Measuring the Quality of Jobs: Promotion Prospects, Low Pay and Job Satisfaction Rita Asplund, Mobility and Earnings: An Analysis of Finnish Manufacturing and Services

De uitkomsten kunnen worden bekeken en gedownload via het LoWER-deel van de AIAS website. Europees netwerk sociale dialoog en arbeidsverhoudingen Sinds zijn oprichting participeert het AIAS in een Europees netwerk van universiteiten, dat onder leiding van het Institut des Sciences du Travail (IST) van de Belgische Université Catholique de Louvain onderzoek verricht voor de Europese Commissie naar de ontwikkelingen in de sociale dialoog en de arbeidsverhoudingen in Europa. Hester Benedictus heeft hiervoor, in samenwerking met dr. Marc van der Meer en Prof. dr. Jelle Visser, de bijdragen over Nederland verzorgd. Vanuit het netwerk zijn publicaties verschenen over de institutionele structuur van de arbeidsverhoudingen in de Europese Unie, trends en ontwikkelingen in CAO-afspraken, de coördinatie van CAO-onderhandelingen, de sociale partners en de Europese werkgelegenheidsstrategie en last not least de representativiteit van de belangenorganisaties in

Najaar 2001

diverse sectoren. Publicaties van het Social Dialogue Research Network: IST (1999), The institutional framework and the process of collective bargaining within the 15 member states of the European Union. IST, Université Catholique de Louvain, November 1999, 125 pp. IST (1999), Trends and agreements relevant to employment and the labour market within the 15 member states of the European Union, IST, Université Catholique de Louvain, November 1999, 121 pp. IST (2000), Negotiating employment. Compared forms of employment regulation in Europe. IST, Université Catholique de Louvain, October 2000, 154 pp. M. Van der Meer, H. Benedictus and J. Visser, Intra-organisational, inter-organisational and international co-ordination of employment related collective bargaining in The Netherlands. (te verschijnen).

Verschenen Werken in de digitale delta, een vragenbank voor ICT-gebruik in organisaties. Recent is AIAS research rapport 8 verschenen met als titel Werken in de digitale delta, een vragenbank voor ICT-gebruik in organisaties. Dit rapport bevat de resultaten van een onderzoek naar ICT-gebruik in organisaties. NWO heeft dit onderzoek gefinancierd in het kader van haar Stimuleringsprogramma Maatschappij en de elektronische snelweg. Het doel van dit project was om een vragenlijst te ontwikkelen waarin geledingen binnen organisaties bevraagd kunnen worden over het gebruik van ICT op het werk. Daartoe zijn een 28-tal vragenlijsten geanalyseerd en van een aantal daarvan zijn de antwoorden ook statistisch geanalyseerd. Dit geldt vooral voor vragen over het gebruik van geautomatiseerde apparatuur, de intensiteit van het gebruik, de aard van de werkzaamheden, de vaardigheden en cursussen, de attitudes en tenslotte telewerken. Daaruit blijkt dat werknemers op hun werk vaker een computer 8

AIAS NIEUWSBRIEF

gebruiken als ze langer in dienst zijn, een computercursus gevolgd hebben, meer opleiding hebben, naarmate ze meer uren per week werken en bij een bedrijf met gemiddelde grootte werken. Op grond van deze analyses zijn twee vragenlijsten ontwikkeld om het ‘werken in de digitale delta’ te meten, een voor werkgevers/managers en een voor werknemers. In de bijlage van het rapport zijn deze vragenlijsten opgenomen. Het rapport is geschreven door Kea Tijdens en is te downloaden van de AIAS-website. Substitutie of segregatie? Recent is AIAS working paper 2 verschenen met als titel Substitution or Segregation: Explaining the Gender Composition in Dutch Manufacturing Industry 1899 – 1999. Dit paper gaat over het probleem van substitutie of segregatie in de vraag naar vrouwenarbeid in vier industrietakken in Nederland. Het onderzoek is gebaseerd op een nauwgezette analyse van casestudies die in de afgelopen honderd jaar zijn gepubliceerd. Het aandeel van vrouwen in de kleding industrie is met zo’n 65% tussen 1899 en 1999 redelijk stabiel gebleven. Het aandeel vrouwen in de textiel schommelde deze hele periode rond de 30%. Daarentegen steeg het percentage vrouwen in de voedingsindustrie van 4% tot boven de 30%, en daalde het percentage vrouwen in de elektrotechnische industrie (lees Philips) van 75% naar 16%.Welke factoren kunnen de veranderingen in het percentage vrouwen verklaren: nemen mannen het werk van vrouwen over of omgekeerd, en zo ja, onder welke condities, of kennen de vrouwen- en de mannendomeinen in de vier industrietakken hun eigen dynamiek van werkgelegenheidsgroei en – krimp? In het onderzoek kwamen slechts een paar voorbeelden van substitutie aan het licht, en dan nog vaak van geringe omvang en tijdelijke aard. De veranderingen in de percentages vrouwen moeten vooral verklaard worden uit de effecten van de eigen dynamiek van krimp en groei in de vrouwenberoepen en -domeinen binnen de vier industrieën. Het working paper is

Najaar 2001

geschreven door Maarten van Klaveren en Kea Tijdens.

Personalia AIAS feliciteert Paul van der Heijden, hoogleraar arbeidsrecht en voorzitter van het bestuur van AIAS, met zijn benoeming door de Raad van Toezicht van de Universiteit van Amsterdam tot Rector-magnificus met ingang van 1 januari 2002. Daniele Checchi, hoogleraar Politieke Economie aan de Università degli Studi te Milaan, verbleef in juni-juli gedurende twee weken als visiting scholar op het AIAS. Cees Nierop wordt met ingang van 1 oktober aio aan het Duitsland Instituut. Het onderwerp van zijn promotie-onderzoek is ‘The Consequences of Flexible Work-Arrangements for the Quality of Life. A Comparative Study of the Netherlands, Germany and the former DDR’. Hij zal dit combineren met voorgezette werkzaamheden voor het LoWER netwerk, gedurende 1 dag per week. Hester Benedictus studeert in oktober af, op de gevolgen van het Europese integratieproces voor de arbeidsverhoudingen in Nederland en Duitsland. Tot onze spijt is dit voor haar het sein het AIAS per 1 november te verlaten. Zij heeft als student-assistent sinds mei 1999 een belangrijke bijdrage geleverd aan het onderzoeksproject en netwerk ‘Social Dialogue in the European Union’. Het is een goede reden om dit project, dat in zijn huidige vorm bijna afgelopen is, in deze Nieuwsbrief voor het voetlicht te brengen. (Zie Actueel)

Agenda Nederlandse Arbeidsmarktdag 2002 De (on)begrensde arbeidsmarkt In het afgelopen decennium heeft de tweejaarlijkse Nederlandse Arbeidsmarktdag een reputatie opgebouwd als forum waar recent en 9

AIAS NIEUWSBRIEF

lopend onderzoek in een aantrekkelijk kader worden gepresenteerd aan betrokken beleidsmakers. In april 2002 organiseert het AIAS de dag in samenwerking met Scholar. Scholar staat voor het grote door NWO gefinancierde onderzoeksprogramma op het gebied van onderwijs, arbeidsmarkt en economie van de Faculteit Economie en Econometrie van de Universiteit van Amsterdam. Het hoofdthema van de NAD2002 is de vraag hoeveel rek er nog zit in de Nederlandse arbeidsmarkt, zowel binnen eigen land als met behulp van migratie van elders. Het thema wordt plenair en in deelsessies behandeld en omlijst met een aantrekkelijke kennismarkt. De conferentiedag vindt plaats te Amsterdam. Meer details worden zo spoedig mogelijk bekendgemaakt, onder andere via de website van AIAS. De Sinzheimer Lezing 2001 De Sinzheimer lezing wordt dit jaar verzorgd door Mw. Dr. M. (Jet) Bussemaker, lid van de Tweede Kamer voor de Partij van de Arbeid. Zij zal spreken over de verhouding tussen de overheid en de sociale partners, toegespitst op Arbeid en Zorg. Datum: maandag 12 november 2001 Plaats: de Burcht (Vakbondsmuseum), Amsterdam Tijd: 15.00 uur, borrel na. Inlichtingen: Hugo Sinzheimer Instituut Astrid Ornstein ([email protected]), tel. 020 525 3560 Hetty van der Meij ([email protected]), tel. 020 525 3400

Najaar 2001

oktober de conferentie 'ICT en Arbeid' die het karakter heeft van een expertmeeting. De conferentie wordt gehouden in de lopende conferentie 'Werken in Digitaal Nederland'. Het is de derde conferentie in deze reeks. Datum: 12 oktober 2001 Plaats: CASA 400, Amsterdam Er zijn geen kosten verbonden aan deelname, het aantal beschikbare plaatsen is beperkt. Dr. Kea Tijdens (UvA/AIAS) houdt op deze conferentie 's middags een lezing met als titel 'Werken in de digitale delta. De ontwikkeling van surveyvragen om ICT-competenties in organisaties te meten' Voor nadere informatie en inschrijving: drs. Marloes Kraan (SISWO), e-mail: [email protected], tel. 020 5270624, fax: 020 6229430 Combining Work, Home and Education. Het European Low-Wage Employment Research network organiseert zijn eerstvolgende conferentie aan de Universidade do Minho te Braga, Portugal, op vrijdag 26 en zaterdag 27 oktober aanstaande. Het onderwerp is Combining Work, Home and Education. (Zie ook blz. 7 van deze Nieuwsbrief) Jaarlijkse conferentie AIAS Op 1 november in de Koningszaal van Artis zal onze jaarlijkse conferentie worden gehouden. Inlichtingen of inschrijvingen voor deelneming, Anita de Waal ([email protected]) tel: 020 – 525 4199

ICT en Arbeid De themagroep 'Kwaliteit van de Arbeid' (SISWO / Instituut voor Maatschappijwetenschappen) organiseert in samenwerking met de NWO programmacommissie 'Maatschappij en de Elektronische Snelweg' (MES) op vrijdag 12 10

AIAS NIEUWSBRIEF

Informatie over AIAS De volgende faculteiten en onderzoeksinstituten participeren in AIAS: Faculteit der Economische Wetenschappen en Econometrie (FEE) en de daaraan verbonden Stichting voor Economisch Onderzoek (SEO) Faculteit der Geneeskunde (GNK) en het daaraan verbonden Coronel Instituut voor Arbeid, Milieu en Gezondheid Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen (Afdeling Sociologie) en het daaraan verbonden Centrum voor onderzoek naar Europese Samenlevingen en Arbeidsverhoudingen (CESAR) Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen (Afdeling Psychologie) en de daaraan verbonden Stichting Mind at Work Faculteit der Rechtsgeleerdheid (RCH) en het daaraan verbonden Hugo Sinzheimer Instituut (HSI) Binnen de faculteiten en instituten zijn de volgende hoogleraren met hun medewerkers bij het AIAS aangesloten: Prof. dr F.J.H. van Dijk, GNK, Arbeid en gezondheid; Coronel Instituut Prof. dr C.K.W. de Dreu, PSY, Arbeids- en Organisatiepsychologie Prof. dr J. Hartog, FEE, Arbeidseconomie Prof. mr P.F. van der Heijden, RCH, Arbeidsrecht en sociaal verzekeringsrecht; HSI Prof. dr B.M.S. van Praag, FEE, Universiteitsprofessor UvA Prof. dr J.J.M. Theeuwes, FEE, SEO Prof. dr J. Visser, PSCW, Arbeids- en organisatiesociologie; CESAR

Najaar 2001

Het dagelijks bestuur van AIAS wordt gevormd door: Prof.mr P.F. van der Heijden, voorzitter Prof.dr J. Visser, wetenschappelijk directeur Dr Wiemer Salverda, managing director De staf van AIAS bestaat uit: Drs Anita de Waal Dr Marc van der Meer, onderwijscoördinator Hetty van der Meij-Netel, directiessecretariaat Dr W. Salverda, hoofdonderzoeker Dr Kea Tijdens, onderzoekscoördinator Drs Matthijs Visser, onderwijscoördinator Dr. Ton Wilthagen, Ph.D.-coordinator Drs Chris Moll, onderzoeker Indien u meer wilt weten over het AIAS en de activiteiten die dit instituut ontplooit, kunt u zich wenden tot het bureau van AIAS. Voor alle inlichtingen kunt u terecht bij het secretariaat. Speciaal voor de Masteropleiding bij Matthijs Visser (525 4196), voor deze en andere opleidingen bij Marc van der Meer (525 4291). Voor onderzoek bij Kea Tijdens (525 4347) of Wiemer Salverda (525 4123). Voor promotieonderzoek en aanverwante zaken bij Ton Wilthagen (525 3637). De publicaties van AIAS, onder andere de publicaties die in deze nieuwsbrief zijn genoemd kunt u telefonisch bestellen of via [email protected]. Er bestaat ook de mogelijkheid om de research reports en working papers van AIAS te downloaden van onze website. Amsterdams Instituut voor ArbeidsStudies Universiteit van Amsterdam Roetersstraat 11, kamer E.9.13 1018 WB Amsterdam tel 020 - 525 4199/ 3400 fax 020 - 525 4301 e-mail: [email protected] Web-site: www.uva.nl/aias Of kom langs!

11

AIAS NIEUWSBRIEF

Najaar 2001

Column Keerpunt De economie is, zeggen velen, na een ongekende periode van hoogconjunctuur beland op een keerpunt. Werd die gedachte reeds uitgedragen voordat de aanslag op Manhattan plaatsvond, eens te meer is daarna de aandacht erop gevestigd. De presentatie van de laatste begroting van het tweede paarse kabinet gaat ook uit van een keerpunt. De economische groei neemt af, het aantal werklozen stijgt, loonmatiging is weer op ieders lippen bestorven en gevraagd wordt naar een nieuw beleidskader waarin de veranderde conjunctuur een plaats kan krijgen. Houdt het in de afgelopen jaren zo bejubelde poldermodel, de overlegeconomie, stand na het keerpunt? Zal de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid het voor elkaar krijgen om de sociale partners vrijwillig tot loonmatiging te verleiden? Welke scenario’s heeft hij in de kast liggen als de vrijwilligheid niet tot het gewenste resultaat leidt? Gaat hij maatregelen nemen om de stijgende werkloosheid het hoofd te bieden, en welke dan wel? Gaat hij daarbij de sociale partners weer betrekken of ziet hij hierin een typische overheidstaak? Heeft de overheid geleerd van de mislukte tripartisering van de Arbeidsvoorziening? Wat is eigenlijk de rol van de overheid in de overlegeconomie, is dat er een van aanvuren en aansturen en regisseren of is het er een van stevig het roer in handen nemen, wetten maken en afdwingen dat gebeurt wat de politiek heeft besloten? De nieuwe economie van de internethype is voorbij, de hoogconjunctuur van overal hooggespannen arbeidsmarkten is voorbij, paars II is voorbij, de representativiteit van vakorganisaties en werkgevers wordt openlijk betwist (Wilders-VVD), de WAOkwestie is nog niet opgelost, de nieuwe organisatie van de sociale zekerheid en arbeidsvoorziening is in volle gang, maar de uitkomst ervan is zeer ongewis, en zo zijn er vele onzekerheden. Maar goed dat er een Amsterdams Instituut voor ArbeidsStudies is waar al deze vraagstukken worden bestudeerd, geanalyseerd, besproken en worden waar mogelijk nieuwe wegen bedacht. Aan het eind van mijn voorzitterstermijn van AIAS kan ik niet anders zeggen dan: blijf aan de slag, timmer aan de weg en verzet het vele werk dat aan de winkel is. van P.F. van der Heijden Voorzitter AIAS 1997-2001

12