Agenda Natuur- en Milieu-activiteiten Zo Zo Wo
21 sept 05 okt 08 okt
Za Zo
11 okt 12 okt
Zo Di
12 okt 14 okt
Zo Za Za Zo
19 okt 25 okt 01 nov 09 nov
Di Zo Di Zo
11 nov 16 nov 09 dec 14 dec
Za
03 jan
Geologendag: 13.00 uur in het NMC Heksendag - Wilde buitendagen: vanaf 12.30 u NMC Seniorenwandeling Loozerheide -herfst-: 14.00 u, vertrek vanaf NMC Insectenochtend in het NMC: van 09.30 - 12.00 uur Vogelexcursie naar de Heelderpeel / Exaten: vertrek om 7.30 uur vanaf de Dries, Weert Bosavontuur voor kinderen: 13.00 uur in het NMC Lezing: Natuurterreinen van Defensie: 19.30 uur in het NMC Paddenstoelenmiddag: vanaf 13.00 uur in het NMC Nacht van de nacht: vanaf 19.30 uur in het NMC Insectenochtend in het NMC: van 09.30 - 12.00 uur Vogelexcursie naar de Roeventerpeel: vertrek om 8.30 uur vanaf de Dries, Weert Lezing: Roemenië: 19.30 uur in het NMC Themamiddag "Water": vanaf 13.00 uur in het NMC Lezing: Water: 19.30 uur in het NMC Vogelexcursie naar Osen: Maasplassen, vertrek om 8.30 uur vanaf de Dries, Weert Insectenochtend in het NMC: van 09.30 - 12.00 uur.
Algemene informatie betreffende activiteiten: *Station: parkeerterrein Dries, aan de achterzijde van het station NMC= Natuur- en Milieucentrum IJzeren Man Weert. Inlichtingen 0495-524893 Iedereen, dus ook niet-leden, zijn van harte welkom Er wordt een bijdrage van € 2,- gevraagd voor het gidsen (indien niet anders vermeld). Er wordt verwacht dat men bij het carpoolen een vergoeding geeft aan de chauffeur. Gelieve bij een dagwandeling te zorgen voor een lunchpakket Groepswandelingen op aanvraag. Inlichtingen 0495-466050 Voor nadere informatie zie de website www.ivnweert.nl of de plaatselijke publicaties. Foto’s in deze uitgave zijn van o.a. Johan Horst, Jan Daemen, Hub Jetten en Ad Havermans. 2 INFO Herfst- 2014
Van de bestuurstafel De vakanties zitten er voor de meesten op en iedereen heeft hopelijk genoten van de natuur in binnen- en buitenland. De komende periode gaan we proberen de flora werkgroep opnieuw op te richten. Er bestaat op dit moment geen flora werkgroep. Dit is onvoorstelbaar voor een IVN afdeling met meer dan 200 leden. Daarom heeft het bestuur de beslissing genomen om er energie en tijd in te steken om deze werkgroep weer van de grond te krijgen. Diegene die interesse heeft om van deze groep deel uit te gaan maken kan zich bij mij aanmelden via e-mail adres
[email protected] of telefonisch: 0495-466050 / 06-22945702. Ik zal t.z.t. voor een voorlichtings/informatieavond zorgen, op die avond zal één en ander een definitieve vorm krijgen. IVN Weert en omstreken doet jaarlijks mee aan de inventarisatie van activiteiten. De gegevens gaan naar IVN Limburg. Hieronder volgen de belangrijkste gegevens uit 2013. Jeugd en jongeren Basisscholen: totaal aantal deelnemers: Voortgezet onderwijs/beroepsonderwijs: totaal aantal deelnemers: Uitleen leskisten: totaal aantal deelnemers: Totaal jeugd en jongeren
750 500 375 1625
Totaal aantal deelnemers aan volwassenactiviteiten was in 2013: 962 Dit is maar een greep uit de inventarisatie van activiteiten. Hieruit blijkt duidelijk dat we met het IVN Weert en omstreken heel wat vrijwilligerswerk verzetten. Als laatste bericht vanuit het bestuur wil ik nog melden dat we bezig zijn met VOG (verklaring omtrent gedrag). Wij zullen hierin meeliften met IVN Nederland. Voor iedereen die met jeugd omgaat zal zo’n verklaring aangevraagd worden. Namens het bestuur, Jan Aarts De tweevleugeligen of Diptera. Ze komen wereldwijd voor en worden vertegenwoordigd door vliegen en muggen. Het tweede paar vleugels is bij de Diptera gereduceerd tot halters, kleine, soms knotsvormige orgaantjes achter de vleugels die vooral bij de langpootmuggen nog zeer makkelijk waarneembaar zijn. Diptera hebben een volledige gedaanteverwisseling: de larve die uit het ei komt is vaak pootloos en 3 INFO Herfst- 2014
wormachtig. Vliegenlarven heten maden. Hieronder laten we jullie kennis maken met een viertal vliegen, die we regelmatig tegen komen in onze eigen omgeving. De groene vleesvlieg De groene vleesvlieg behoort tot de familie van de vleesvliegen of bromvliegen en is een algemeen voorkomende vlieg. De vlieg kan tussen de 10 en 14 mm lang worden, en is te herkennen aan de metaalachtige blauwgroene of gouden kleuring op de rug. De groene vleesvlieg bezoekt bloemen op zoek naar nectar maar de larve (made) leeft van vlees van levende dieren. De vlieg is berucht in de veehouderij. Ze zet eitjes af op schapen, die vervolgens levend worden opgegeten . Deze vliegenlarveziekte (Myiasis) kan bij meerdere diersoorten voorkomen. De blauwgroene bromvlieg is overwegend actief in de periode van april tot en met oktober. De maanden waarin de ziekte zich het meest openbaart zijn juli en augustus. Door schapen te scheren kunnen de larven zich niet goed ontwikkelen en kun je de schapen beter controleren. Groene vleesvliegen zul je binnen niet zo gauw aantreffen; het is een echt buitendier. Deze soort zal alleen interessant zijn als voedselbron voor veel andere organismen. De larven van de groene vleesvlieg worden wel gebruikt om wonden schoon te maken. De huisvlieg of kamervlieg De huisvlieg behoort tot de familie van de echte vliegen (Muscidae). De huisvlieg bereikt een lichaamslengte van 6 tot 8 4 INFO Herfst- 2014
millimeter. Een belangrijk kenmerk zijn de drie donkere lengtestrepen op de bovenzijde van het borststuk. De ogen zijn duidelijk roodbruin van kleur, het achterlijf is grotendeels geelbruin. De huisvlieg komt vrijwel over de gehele wereld voor en wordt dan ook als een echte cultuur- volger beschouwd. De huisvlieg kan alleen maar vloeibaar voedsel tot zich nemen. Als een vlieg op brood gaat zitten scheidt ze eerst een vloeistof af waardoor het brood vloeibaar wordt. Daarna wordt de vloeibare substantie opgezogen met haar sterk verlengde monddelen. De vlieg heeft van te voren misschien op een drol gezeten waardoor vliegen aan tafel niet zo hygiënisch zijn. Laat etenswaren dan ook niet langer op tafel staan dan nodig. Vliegen zijn verspreiders van allerlei ziekteverwekkers. Je ziet ook vaak vliegen bij de ogen van allerlei zoogdieren; ze zuigen dan traanvocht op dat veel mineralen bevat. De poten van de vlieg zijn heel bijzonder. Ze bezitten zuignap-achtige structuren, kleine haakjes en chemosensorische haartjes. De eerste twee onderdelen maken het mogelijk dat de vlieg op alle soorten oppervlakken kan landen en zich goed kan vasthouden. De haartjes geven de vlieg bij het landen meteen door of de ondergrond eetbaar is. De voortplanting telt wel 15 generaties per jaar. Gelukkig heeft de vlieg veel vijanden waardoor er niet zo vaak plagen voorkomen. Het vrouwtje legt haar eitjes in strohoudende mest, afval, dode dieren, compost of rottende voedingsmiddelen. De huisvlieg is een van de best beschreven insecten. Kijk voor uitgebreide informatie op google. Dambordvlieg De dambordvlieg heet ook wel grauwe vleesvlieg. Het is een vrij grote, stevige vlieg (13-15 mm). Op het achterlijf is een patroon van zwarte en lichte vlekken te zien, lijkend op een dambord. De rode ogen zijn een ander opvallend kenmerk. Vroeger werd gedacht dat de larven leefden van aas of vleesweefsel. Vandaar ook de Latijnse naam Sarcophaga carnaria, waarin carnaria verwijst naar vlees. Zoek je op websites dan zul je zien dat dit vleeseten ook 5 INFO Herfst- 2014
meestal wordt genoemd. Maar nader onderzoek heeft duidelijk gemaakt dat dit onjuist is; de naam vleesvlieg klopt dus niet meer. De larven ontwikkelen zich namelijk (waarschijnlijk) uitsluitend op regenwormen. Het vrouwtje legt haar eieren bij de ingang van de kruipgangen van regenwormen. De uitgekomen larven gaan op zoek naar de worm en dringen diens lichaam binnen. Ze doden de regenworm en zijn binnen enkele dagen al volgroeid. Het zijn dus parasieten. Dat geldt niet voor de volwassen dieren, die onder andere van nectar en stuifmeel van bloemen leven. Strontvlieg
De (gele) strontvlieg hoort tot de familie van de drekvliegen. Ze is geel tot oranje van kleur, de vrouwtjes zijn vaak meer grijs of groen. De ogen zijn rood en kenmerkend zijn de tasters die erg kort zijn maar recht naar voren steken. De strontvlieg leeft niet van mest maar van nectar, en af en toe wordt ook een ander insect gegrepen, meestal andere vliegen. Deze worden met de korte, puntige zuigsnuit leeggezogen. Mest is wel nodig voor de voortplanting, want daarin worden de eitjes gelegd en groeien de larven op tot volwassen dier. Ze groeien echter niet van de mest maar van andere insectenlarven die wel van de mest leven. De eitjes zien er uit als kleine vliegjes, omdat ze vleugelachtige uitsteeksels hebben. Deze zorgen er voor dat ze niet in de verse mest wegzakken en verstikken. Een van de nadelen van het steeds meer op stal zetten van koeien zal het minder voorkomen van koeienflatsen in het weiland zijn. Een heleboel diersoorten, de mestfauna, leven van deze mest. Mest levert zo een belangrijke bijdrage aan biodiversiteit. Ad Havermans en Hub Jetten 6 INFO Herfst- 2014
Meester Verstraeten, deel 2 Jammer genoeg moest dit studiecentrum einde 1913 zijn poorten sluiten door gebrek aan medewerking van overheid, verhuurder en gebrek aan belangstelling van de in het westen en noorden van Nederland gevestigde universiteiten. Voor de wetenschap werd de wilde plant minder interessant en ging de voorkeur meer uit naar de productieplant. Naast zijn belangstelling voor de levende natuur had hij zich ook verdiept in de materie geologie. Zo hield hij op 17 november 1902 voor de Onderwijzersvereniging van het Kanton Weert een lezing over “De geologische vorming van het grondgebied van Rijn, Maas en Schelde in ons land en het Diluvium”. Dat de natuur in Weert hem aan het hart ging blijkt uit zijn pogingen om de drift die door Weert ging om zoveel mogelijk natuur om te vormen tot landbouwgrond een beetje te beteugelen en zo toch nog wat te redden van de botanische rijkdom. Hij drong o.a. bij de N.B.V. aan, hem te helpen om via aankoop van geschikte percelen kwetsbare biotopen veilig te stellen. Hij kocht zelf ook een paar perceeltjes aan en probeerde grondeigenaren en ook pachters bewust te maken van de unieke rijkdom die Weert had. Het mocht echter niet baten Teleurgesteld door het uitblijven van steun door de N.B.V. bedankt hij zich in 1910 als lid. Inmiddels was hij ook lid geworden van Natuurhistorisch Genootschap Limburg. Dit genootschap heeft meerdere artikelen van en over hem geplaatst en geschreven. In 1914 werd ondanks gedane beloftes de laatste Spiranthes onder een laag kalk bedekt. Toch bleef hij actief. Als land- en tuinbouwadviseur leidde hij diverse excursies in de nieuwe natuur die ontstond op de Altweerterheide . Er kwam een nieuwe natuur door de vele adventieven die aangevoerd werden met de mest die op de schrale gronden gebracht werd. Veel veehouders kochten hun veevoer bij de fouragehandel Hendriks “Bolle Jan”die een soort veevoer in de vorm van tot bollen geperste zaden in de handel bracht. In deze bollen zaten vaak zaden van exotische oorsprong, sommige dodelijk, zoals het zaad van de bolderik dat soms in het mengsel terechtgekomen was. Ook straatvuil en rioolslib werden aangevoerd om de gronden te verbeteren. In de lijsten Heukels wordt Verstraeten hierover 40 keer aangehaald. Ik heb slechts een greep gedaan in zijn vele verdiensten voor de Weerter natuur. Wilt U meer over hem aan de weet komen pak dan het Weerter jaarboek uit 1994 pagina 27 tot en met 48. Van hem zijn er, buiten zijn publicaties, slechts een paar blijvende relicten bekend, zoals een herbarium dat hij ooit voor zijn dochter maakte en een door 7 INFO Herfst- 2014
hem getekende landkaart. Het herbarium zou in het Gemeentemuseum berusten en de kaart hangt nu nog in het gemeentehuis naast de raadzaal. Laten we hopen dat Weert in 2014 toch een beetje cultuurbewust is en deze kaart als hommage aan een bekende Weertenaar, die in 1922 overleed, weer ergens zichtbaar neerhangt. Jan Smits Nieuwe boeken in de Bibliotheek van het NMC herfst 2014 Die 02 Vleermuizen Uitgave met honderden schitterende foto’s, tekeningen en verspreidingskaarten. In dit standaardwerk alle vleermuizensoorten van Europa en Noordwest-Afrika. Aan bod komen oriëntatievermogen door echo, jachtstrategieën, jaarcyclus van vleermuizen. Gedrag en levenswijze. Geb 57 Verborgen schatten – Gebouwen van Natuurmonumenten Pad 28 Algemene paddenstoelen Spi 05 Spinnen van Europa Complex geconstrueerde webben, perfect gecamoufleerd, afwachten of doelgericht besluipen. Wie spinnen nader beschouwt, weet hoe mooi en veelzijdig deze vaak versmade dieren werkelijk zijn. Kin 109 Uilskuikentjes (met dvd) Kin 110 Natuurgids voor avontuurlijke kinderen In dit leuke boek worden allerlei soorten insecten aan je voorgesteld. Hoe de insecten leven, wat ze graag eten, waar je ze kunt vinden, en nog veel meer. Kin 111 Kijk , een bij! Met de honingbij en bloemen als uitgangspunt bestaat dit progamma uit een DVD met een digitaal prentenboek en een audio CD met muziek. Kin 112 Alles over insecten en andere kriebeldiertjes. Mooi of slecht weer, warm of koud……in de natuur valt altijd wel wat te beleven. Een ontdekkingstocht over de wereld van planten en dieren DVD 38 De nieuwe wildernis. Wie de bijna ontoegankelijke Oostvaardersplassen binnen stapt, waant zich in een wereld hier ver vandaan DVD 39 De nieuwe wildernis. Achter de schermen- Original soundtrack Maya de Bij –spelvan DVD 26 naar CD-rom 58 Tiny op de boerderij –spelvan DVD 27 naar CD-rom 59. 8 INFO Herfst- 2014
De volgende boeken zijn uit het bestand: Amf 01 Encyclopedie van de reptielen en amfibieën Wpl 15 Het grote boek der wilde planten in bos en veld Wpl 17 Leerboek der plantenkunde. Tiny Goorhuis Nieuwe leskist: De aarde heeft jou nodig. Door de werkgroep schoolgidsen is een nieuwe leskist ontwikkeld: De aarde heeft jou nodig. Deze leskist is bedoeld voor de bovenbouw van de basisschool. De school kan deze kist 14 dagen tegen een geringe vergoeding lenen. We proberen met dit project de jeugd bewust te maken van de kwetsbaarheid van de aarde. Niet alleen de grondstoffen raken op, maar ook de leefomstandigheden veranderen erg. Het project is zo opgezet, dat de kinderen zelf gaan ontdekken wat ze kunnen doen om het leven op aarde te beschermen. Want zonder de aarde zouden we niet eens bestaan! Het project begint met een filmpje. De beelden die ze zien zijn erg confronterend, maar uiteindelijk ziet de toekomst er weer hoopvol uit. In dit project maken de kinderen zelfstandig een presentatie en daarna presenteren zij deze aan de klas. De onderwerpen van de presentaties: 1. Plastic soep 2. Afval in de natuur 3. Tweede hands 4. Ontbossing 5. Voedselprobleem 6. Recyclen 7. Biologisch voedsel 8. Uitstoot van auto’s 9. Klimaatverandering 10. Bescherming koraalrif De benodigde informatie is te vinden op internet en in boeken. 9 INFO Herfst- 2014
De uiteindelijke presentaties aan de klas worden verdeeld over enkele dagen. Na de evaluatie vragen we de kinderen om zichzelf enkele doelen te stellen, die betrekking hebben op de aarde. Want: de aarde heeft jou nodig!
Jennifer Sterken
Water onder handen Op zondag 16 november van 13.00-16.00 uur in het Natuur- en Milieucentrum De IJzeren Man kunt u allerlei wetenswaardigheden leren door zelf aan het werk te gaan met water. Natuurlijk wordt u begeleid door IVN-natuurgidsen. Deze middag is erg geschikt voor ouders met kinderen, opa’s en oma’s met kleinkinderen en alle overige belangstellenden. Gekoppeld aan een tentoonstelling over water staan er diverse proefjes en opdrachtjes klaar om te worden uitgevoerd. Het leven in het water doet in dit jaargetijde natuurlijk al een stapje terug, maar dan nog blijft er veel te ontdekken over.
Datum: zondag 16 november Tijd: 13.00-16.00 uur Plaats: NMC De IJzeren Man, Geurtsvenweg 4 Weert. Inlichtingen: Ad Havermans 0495-533271 of
[email protected] De toegang is gratis.
10 INFO Herfst- 2014
Pompoenen - Kalebassen - Inka's Halloween - Samhain - Bisschopsmuts Je ziet ze hier en daar in hun volle pracht weer liggen. In allerlei kleuren, maten en vormen, glad en grillig. Ze hebben iets "heks-achtigs". Wat is dit toch een prachtige vrucht, een lust voor het oog. Ik word daar altijd vrolijk van. Verwissel ze niet met Kalebassen, die zijn niet eetbaar, maar wel erg décoratief. De eetbare pompoen is weer terug van weggeweest. Vroeger veel gegeten door de armen, maar was te min voor de rijken. De varkens waren er goed mee. Tegenwoordig is deze heerlijke vrucht weer helemaal herontdekt bij exclusieve restaurants. Pompoenen (Cucurbita) zijn één van de oudste cultuurgewassen ter wereld en behoren met Kalebassen, Meloenen en Komkommers tot dezelfde familie. In Midden- en Zuid Amerika werd de plant, naar wij nu weten, al meer dan 9000 jaar v.Cr. geteeld door Indiaanse volkeren (Inka's), net zoals Maïs en Quinoa. In de 16e eeuw werden de eerste zaden naar Europa gehaald door de Spaanse overheersers en begon alhier zijn ongekende opmars. Op veel schilderijen van oude meesters, welke groenten en fruit voorstellen, zie je vaak een pompoen afgebeeld. M.a.w. de vrucht werd destijds erg gewaardeerd. De plant kent vele wilde en gekweekte soorten. Als je tegenwoordig aan zo'n prachtige oranje pompoen denkt, komt natuurlijk ook de gedachte op aan Halloween. Een feest voor kinderen om met uitgeholde verlichte pompoenen langs deuren te gaan. Halloween is voortgekomen uit het oogstfeest "Samhain" van de Kelten (daar zijn ze weer) wat op 31 oktober werd gevierd met veel rituelen, herdenking van overledenen, vreugdevuren, dans en overvloedig eten en drinken. Tijdens dit feest trokken jonge kinderen met uigeholde grote rapen met een vuurtje erin langs de hutten om hout op te halen en kregen dan een lekkernij. Op 1 november begon voor hun de winter en de start van het nieuwe jaar. De naam Halloween werd in Schotland pas 400 jaar geleden gebruikt en is een verbastering van All Hallows Even, de dag vóór Allerheiligen. Halloween komt dus niet uit Amerika, maar is gewoon een oeroud Europees heidens feest voor kinderen. 11 INFO Herfst- 2014
Jaren geleden bezocht ik Cyprus. Met een huurscootertje verkenden wij (mijn vrouw en ik) het binnenland. Op een pauze stop in de snikhete bergen viel mijn oog op een kruipend plantje waaraan kindervuist grote meloenachtige vruchten zaten. Denkend aan een sappig mini meloentje konden we de behoefte niet weerstaan de vruchten te proeven. Wat een vergissing. Niet te "vreten"'! Vreselijk bitter. Gezien het blad en de groeiwijze was het toch duidelijk meloen/pompoen familie. Niet alle pompoenen zijn eetbaar. Overal ter wereld worden pompoen kweekwedstrijden georganiseerd. In 2013 werd de grootste pompoen ter wereld in Californië gekweekt nl. 870kg. en verkocht voor 12.000 dollar. Nog ongelooflijker is de winnende pompoen uit 2012, welke kwam tot een gewicht van 911kg. Niet te geloven! Daar heb je een heftruck voor nodig. Enkele eetbare pompoenen zijn; de Grote gewone oranje, Flespompoen, kleine oranje Hokkaido, Spaghetti pompoen, groene Kabocha, Patisson, zwart-groene Muskaatpompoen, Uchihi Kuri, Turkse Muts, Jarrahdale, enz., enz. Alle soorten benoemen is ondoenlijk, maar 5 wil ik extra vermelden:
Grote gewone oranje: -bij de boer/supermarkt en hobbykweker -4 tot 10kg en meer -uithollen voor Halloween -uitholsel is geschikt voor soep/stampot/stoven/bakken en grillen. Smaak = neutraal. Kleine oranje Hokkaido: -Japan/supermarkt -klein formaat met zachte schil -kan in z'n geheel gegeten worden –voor soep/stoven en bakken. Niet schillen! Smaak = zoetig/nootachtig. Patisson (Bisschopsmuts): -kleuren wit/zacht tot donkergroen -supermarkt/speciaalzaak/markten -jong 7-10cm doorsnee -kan in z'n geheel gegeten worden -grotere exemplaren geschikt om te vullen als ovengerecht. Smaak = zoetig. In Frankrijk zéér gewild.
Flespompoen (Butternut squash): crèmekleurig/zacht soms geel -vorm van een fles met onderin een kleine zaadholte -vruchtvlees geel-oranje harde schil. Smaak= nootachtig met een friszoete ondertoon. 12
INFO Herfst- 2014
Spaghetti pompoen: -crème/witte kleur soms bij de super/biologische kweker ovaal en in lengterichting soms gestreept -20 tot 30cm groot -gewicht 1 tot 1,5kg -vruchtvlees lijkt op soort spaghetti en wordt ook zo gegeten en klaargemaakt –glutenvrij. Smaak = neutraal tot aromatisch zoetig.
De bloem en bladeren van de pompoen zijn ook eetbaar. Bloemen in de knop met vruchtbeginsel worden gestoofd en als garnituur geserveerd bij een hoofdgerecht. Gepaneerd in beslag en gefrituurd kan ook. De bladeren worden bv. gebruikt in Pompoen lasagne, waarbij het blad de deegbladen vervangt. Pitten worden geroosterd en gedroogd, vruchtvlees tot meel gemalen of ingelegd in 't zuur met kruiden. Voorwaar genoeg variatie. De vrucht eerst een tijdje bewonderen om vrolijk van te worden om later te verwerken tot een bijzondere gezonde maaltijd. Op internet staan genoeg recepten. Jaap Tak
13 INFO Herfst- 2014
Paddenstoelenmiddag 19 oktober Het is weer herfst en dat betekent dus paddenstoelentijd. Op zondagmiddag 19 oktober verzorgt het IVN Weert e.o. weer de jaarlijkse paddenstoelenmiddag in het Natuur- en milieucentrum “De IJzeren Man”. Er is dan een infohoekje waar u informatie kunt krijgen over paddenstoelen en waar u ze ook onder een loep kunt bekijken. Ook is er een microscoop waar u de sporen van een paddenstoel zo'n 400x vergroot kunt zien. Daarnaast worden ook wandelingen rondom het Milieucentrum georganiseerd waar u dan, onder begeleiding van een gids, paddenstoelen kunt vinden. Aanvang om 14.00 uur en de toegang en deelname aan de wandelingen is gratis. In Nederland zijn zo'n 3500 tot 4000 soorten macromyceten, dat zijn paddenstoelen groter dan 1 mm, bekend. Paddenstoelen hebben altijd al veel belangstelling van de mensen gehad door hun geheimzinnige levenswijze en hun enorme variëteit in vormen en kleuren. Er zijn er dan ook met tot de verbeelding sprekende namen zoals Heksenboleet, Duivelsei, Vogelnestzwam of Judasoor. Dit zijn maar enkele soorten van de ca. 400 verschillende soorten paddenstoelen die de paddenstoelenwerkgroep in de loop der jaren in de IJzeren Man in en rondom de tuin heeft gevonden. Zondagmiddag 19 oktober kunt u kennis maken met een (afhankelijk van het weer) groot aantal paddenstoelen die we in de IJzeren Man kunnen vinden.
Oorlepelzwam
Herman Beuvens
14 INFO Herfst- 2014
Nacht van de Nacht zaterdag 25 oktober van 19.30 - 23.00 uur in en bij het NMC De presentatoren zijn Chris Janssen (voormalig directeur van het Planetarium in Genk) en Bart Achten, voorzitter van het Educatief Centrum voor Natuur en Sterrenkunde, beide heren uit Bocholt. Zij geven eerst een inleiding van een half uur over wat er op die avond te zien is aan de hemel en gaan daar wat dieper op in. Ook Rosetta en de komeet komen aan de orde. In november is de landing op de komeet voorzien. Daarna volgt een didactisch en interactief gedeelte. In de pauze van een half uur wordt men mee naar buiten genomen en wordt er meer verteld over de maanstanden en de zichtbaarheid van de maankraters. Dat gebeurt aan de hand van lichtgevende bollen en een kraterlandschapje. Er wordt ook een hele grote banner getoond van de wereld bij nacht waarop de lichtvervuiling te zien is (beelden van ISS). Planeten zijn op 25 oktober niet te zien, maar we zien deepsky- beelden van de Andromedanevel. Ook zonder dat de planeten of de maan zichtbaar zijn wordt de avond heel interessant ingevuld, zelfs bij bewolkt weer. Bèr Peeters Cursus IVN kleutergids IVN Weert e.o. organiseert een cursus IVN kleutergids. U vindt het interessant en leuk om kleuters in de natuur te begeleiden. U bent ouder, opa of oma of een andere geïnteresseerde en vindt het leuk om vanuit het Natuur- en Milieucentrum de IJzeren Man bezoekende kleutergroepen/groepen jongere kinderen te begeleiden. Dan is deze cursus echt iets voor u. In 4 lesbijeenkomsten leert u van ervaren mensen de kneepjes van het vak. Wat gaan we wanneer doen?
Woensdagavond (19.30-22.00 uur) 29 oktober Kleuterdidactiek door Sandra Verspeek, kleuterjuf van beroep. 15
INFO Herfst- 2014
Zaterdagochtend 8 november (10-12 uur) Wandeling met de groep daarbij activiteiten uitvoerend. Anja Akkermans, educatief medewerkster van het NMC de IJzeren Man begeleidt deze ochtend. Wandeling met een kleuterklas waarbij wordt begeleid. Woensdagochtend 12 november (8.30-12.30). Aan de slag met het geleerde. Zaterdagochtend 22 november (10-12 uur). Zelf een wandeling ontwerpen en uitvoeren. Begeleid door 2 opa’s, samen met een ruime onderwijservaring.
Alle lessen hebben plaats op het NMC De IJzeren Man, Geurtsvenweg 4, 6006 SN Weert. Aanmelden vóór 15 oktober 2014 via een aanmeldingsformulier in het NMC De IJzeren Man of via
[email protected]. Een aanmeldingsformulier is te downloaden via de site www.ivn.nl/afdeling/weert-eo. De prijs, incl. cursusmateriaal en lidmaatschap van het IVN is € 30,- (IVN leden € 10,-). De inschrijving is definitief na overmaking van dit bedrag op IBANrekeningnr. NL02 RABO 0149 9047 89 t.n.v. IVN Weert e.o. o.v.v. Cursus IVN kleutergids. Inlichtingen: Ad Havermans (0495-533271 of
[email protected] of kijk op www.ivn.nl/afdeling/weert-eo. Eli Heimansweek: een week lang struinend door het Geuldalgebied In het zomernummer van Mens en Natuur las ik een artikel over de Eli Heimansweek. Tijdens deze week werd de honderdste sterfdag van Eli Heimans (1861 - 1914) herdacht. Eli Heimans was natuurkenner, pedagoog (onderwijzer) en illustrator en schrijver. Hij was de grondlegger van de natuurbescherming in Nederland. Hij protesteerde samen met Jac. P. Thijsse rond 1900 tegen de gemeente Amsterdam die een stortplaats wilde maken van het Naardermeer. Daar kwam de oprichting van Natuurmonumenten (1905) uit voort. Hij kwam met een nieuwe visie die zorgde voor een ommekeer. Kinderen belangstelling bijbrengen voor de natuur in plaats van feitenkennis. Dit bereik je door er met de klas op uit te trekken. Ook dit geldt anno 2014 nog steeds. 16 INFO Herfst- 2014
Toen ik dit gelezen had dacht ik, daar wil ik bij zijn. Nu moest ik mijn vrouw nog zover zien te krijgen om een weekje naar Zuid-Limburg te gaan om deel te nemen aan de activiteiten, die daar rond Epen georganiseerd werden. Het was al snel geregeld, waarna ik een camping kon gaan zoeken. Het werd Mechelen, dat slechts zo'n drie kilometer van Epen ligt. Om me zo goed mogelijk voor te bereiden, kon ik via internet het boekje "Uit ons krijtland" van Eli Heimans nog bemachtigen. De manier waarop Heimans het landschap en de flora beschrijft is zo gedetailleerd alsof je er deel van uitmaakt. Enfin, we zijn er helemaal klaar voor. Zaterdag 19 juli gaat de week van start en wij vertrekken die ochtend richting Mechelen. De caravan op de aangewezen plek op de camping installeren en richting VVV-kantoor. Voor tien euro is het speciaal voor deze week geschreven boekje "In de voetsporen van Eli Heimans" te koop. Dit boekje bevat 9 IVNwandelingen door het zuidelijk Geuldal. Verder ontvingen we een programmaoverzicht van de Eli Heimansweek. We moesten ons haasten om tijdig in Epen te zijn voor de opening. Het viel niet mee om bij 35 graden bergop richting Epen te fietsen. We kwamen oververhit aan en waren net op tijd voor de opening. Na het officiële gedeelte liepen we met zijn allen naar pension "Geuldal" waar Heimans vroeger logeerde. Daar werd een plaquette onthuld en vervolgens ging de hele stoet richting Volmolen. Daar werd het glas geheven op de opening van de Heimansweek. Zondag 20 juli stond in het teken van een aantal wandelingen die door verschillende IVN-afdelingen waren georganiseerd en allen langs de Heimansgroeve voerden en tenslotte ook de Volmolen aandeden. De Volmolen werd in 1807 gebruikt om wollen stoffen of garens te "vollen". Dit is het verduurzamen van wollen producten, waardoor ze minder snel slijten en het warmtehoudend vermogen (van dekens) toenam. Op de binnenplaats van de molen opende pastoor van de Berg en "Eli Heimans" de feestweek op 17 INFO Herfst- 2014
een ludieke manier. Er vonden allerlei activiteiten plaats, waaronder: vlaai bakken, brood bakken, soep proeven, koekjes bakken, enz. "De Sjatdskapel oet Zitterd" zorgde voor een gezellig en feestelijk geheel. Eli Heimans maakte met menigeen een praatje over het fraaie landschap van de omgeving van Epen. Op maandag 21 juli zijn we om 10.00 uur in Sippenaken voor een wandeling van 9 kilometer. De weergoden waren ons die dag niet zo goed gezind. Het ging weldra regenen maar de beleving was er niet minder om. Het was echt slakkenweer. De meanderende Geul zorgde voortdurend voor verrassingen en steeds weer fraaie vergezichten. Dinsdag 22 juli, de sterfdag van Heimans, gaan mijn vrouw en ik alleen op pad en vertrekken vanaf herberg "De Smidse". We passeren heel wat hagen bestaand uit vele boom- en struiksoorten. Er werd verteld dat de haag ouder is naarmate er meer soorten in aanwezig zijn. De hagen werden vroeger als perceelscheiding aangeplant. Tegenwoordig is het een ideale schuilplaats en snelweg voor veel dieren. Op onze tocht komen we ook een aantal sjtegelkes tegen, ook wel draaihekjes, tourniquetjes of haspels genoemd. Sjtegelke is afgeleid van stijgbeugel omdat er vroeger aan beide kanten van een haag of draad een plank op palen stond waarop men ging staan om de barrière te passeren. Heimans noemde zo'n draaihekje wel een wringhekje. We vertrekken op woensdag vanaf camping de "Rozenhof".We maken een wandeling van ongeveer 9 km. De gidsen delen kaarten uit met daarop informatie en een foto van één plant. Wanneer je de plant ziet moet je dit aan de gids doorgeven en kun je er iets over vertellen aan de hele groep. Het kan ook dat de gids even in het kort iets vertelt over de gevonden plant. Ik vond het in elk geval een leuk idee. Even later komen we uit bij de Belletboomgaard. Deze is eigendom van het Limburgs Landschap. Er groeien 350 appelen perenbomen en enkele pruimenbomen. Deze hoogstamboomgaard wordt onderhouden door de "Vrienden van Bellet" en het "Pomologisch Genootschap Limburg". Er zijn de laatste jaren al zo'n 100 nieuwe bomen aangeplant. In een appelboom zag ik de maretak en toevallig had ik de kaart met deze halfparasiet erop. Deze plant groeit in symbiose met zijn gastheer. 18 INFO Herfst- 2014
De maretak haalt mineralen en water uit de boom. Dankzij bladgroen is hij wel in staat om te assimileren (fotosynthese). In zuid Limburg praat men niet over vogellijm, mistletoe, maar over "hamschel". Donderdag wordt een dag voor onszelf. We gaan naar "t Zinkviooltje” (camping en verhuurstation) en huren er een scooter waarmee we heel ZuidLimburg doorkruisen. Het zonnetje scheen, zoals de hele week, lekker. Onderweg kopen we bij een kraampje langs de weg een zak heerlijke kersen die we op een bankje bij een kapelletje lekker verorberen. We genieten extra van het landschap omdat we zelf geen inspanning hoeven te leveren zoals op de eerste dag fietsend naar Epen. Een aanrader dus. Even nog dit, zinkviooltjes hebben we niet aangetroffen. Jammer of niet? Het Zinkviooltje is een indicator voor de aanwezigheid van zink in de bodem. Dat zink kwam in het verleden vanuit België (zinkmijnen) met het Geulwater naar Nederland en zorgde voor zinkflora. De vervuiling met zink is steeds minder en het zinkviooltje verdwijnt. Jammer of niet? Vrijdag 25 juli vertrekken we vanaf hotel "Ons krijtland" onder leiding van IVN-gidsen en brengen we een bezoek aan de "Heimansgroeve". Het is een voormalige steengroeve en genoemd naar de natuur-onderzoeker Eli Heimans. Op deze plaats komt gesteente uit het Carboon (zo'n 300 miljoen jaar geleden) aan de oppervlakte. In het verleden werd er gesteente gewonnen voor het verharden van wegen. Heimans vond er in 1910 fossielen en nu is het een geologisch monument dat in beheer is bij het Limburgs Landschap. Onder de groeve bevindt 19 INFO Herfst- 2014
zich een seismologisch meetstation van het KNMI om aardbevingen te registreren. Ook brengen we een bezoek aan de hoeve "Vernelsberg", een hoeve met een driehoekige binnenplaats. Op de binnenplaats wordt een act (in klederdracht van zo'n honderd jaar geleden) opgevoerd door de boer en de boerin. Het was een hard bestaan in die tijd op de boerderij. Deze monumentale boerderij was helemaal verbouwd en geschikt gemaakt voor familiefeesten en zakelijke doeleinden. Op zaterdag gingen we op pad met dhr. Frijns van 't Limburgs Landschap. Hij herhaalde en verdiepte nog een keer wat al eerder in de week aan de orde was geweest. Een stencil met begrippenlijst en tekeningen verduidelijkten een heleboel zaken. Tuur, het zoontje van de gids zorgde voor de nodige afleiding. De week werd op zondag 27 juli afgesloten met een veertien km lange wandeling met de titel "Naar de krijtrotsen". Dit is wandeling 7 uit het boekje "In de voetsporen van Eli Heimans". We gaan via het Onderste bos naar het Bovenste bos en hierover schrijft Heimans het volgende: "Het Bovenste Bos! Dat is het ware UltimaThule van Nederland, het zuidelijkste hoekje en ik durf zeggen het mooiste van ons land". (pag. 188 "Uit ons Krijtland".) Onderweg komen we langs een aantal krijtrotsen, ontsluitingen waar het Gulpens krijt nog zichtbaar is. Moe en voldaan sluiten we deze week af op het startpunt bij hotel "Ons krijtland" waar stille getuigen van het Krijttijdperk (zee-egels) verwerkt zijn in bloembakken. Hub Jetten
20 INFO Herfst- 2014
Kasteel van Beusdael
Nieuwe beheerder Rob van Schijndel Gebiedsmanager Harry Suilen van de beheereenheid Kempen en Midden-Limburg, ging onlangs met pensioen en werd per 1 april opgevolgd door Rob van Schijndel. Rob is geboren in Bladel, getrouwd en heeft twee jonge kinderen. Zijn affiniteit met de natuur werd hem met de paplepel ingegoten door zijn vader, een zeer actieve natuurliefhebber. Rob was mede-oprichter van de plaatselijke Jeugdnatuurclub. Beroepsmatig heeft hij de praktijk van het natuurbeheer onder de knie gekregen bij aannemersbedrijf Van Stipdonk in Bladel. Voorafgaand aan zijn nieuwe functie bij de Beheereenheid werkte hij 8 jaar bij de Grontmij. Daar leidde hij meerdere projecten in natuurbeheer. Rob hoopt op een constructieve voortzetting van de samenwerking met de vele relaties in de beheereenheid. Struinen vanuit je huiskamer Geen zin in vuile kleren of geen tijd om er op uit te gaan? Schande! En tòch kun je dan genieten van de ruige natuur in Grenspark Kempen~Broek! Dat kan via de pas vernieuwde super-website www.dwaalfilm.eu Ruim twee jaar geleden ging Dwaalfilm voor het eerst via www.dwaalfilm.eu online. Bijna een miljoen bezoekers vergaapten zich al aan 200 filmpjes. Genieten vanuit je luie stoel, het bleek een schot in de roos. Met de 20 filmpjes over het Kempen~Broek is dan ook een fraaie start dat kan uitgroeien tot hét beeldverhaal over het Kempen~Broek. Natuurlijk gaat er niets boven het “live” betreden van de natuur, maar de natuurverkenning via deze website is baanbrekend door de mooi functionerende techniek. Kies een deelgebied of een thema in Kempen~Broek en je dompelt jezelf met korte, spannende impressiefilmpjes onder in deze verrassende natuurgebieden. Eerst surfen, maar dan snel naar buiten. Er op uit! Doe je mee? Natuurmonumenten brengt mensen en natuur dicht bij elkaar. Door vrijwilligerswerk wordt de natuur nog beter beschermd. Werk samen met ons aan een mooie natuur en wordt vrijwilliger! Dit zijn onze huidige vacatures in Midden-Limburg: 21 INFO Herfst- 2014
Redactiehulp Nieuwsbrief (copijleverancier, redactielid): 4x per jaar, 2 dagdelen Promotiewerk: informatieverstrekking en ambassadeurschap Natuurmonumenten tijdens bijv. publieksmarkten, open dagen, “Warm Welkom!” etc. : ong. 4x per jaar, 2 dagdelen Heksen- en tovenaarstrainer voor de jeugd tijdens de populaire Wilde Buitendag “Leer Toveren” op 5 oktober aanstaande in Weert. Reacties? Bel of mail snel naar Paul Wijenberg, boswachter Communicatie en Recreatie. Telefoonnummer (0495) 583136 of (06) 558 25 111. Mailen kan naar
[email protected] Regionaal debat over Natuurbeleving Graag nodigen wij je uit voor het bijwonen van een regionaal debat van Natuurmonumenten in Limburg. De bijeenkomst wordt gehouden op maandag 22 september en vangt aan om 19.30 uur. We hebben gekozen voor een centrale locatie die ook goed per openbaar vervoer bereikbaar is, te weten de Johanneskerk Mgr. Vranckenstraat 9, 6134 AJ Sittard. De Johanneskerk ligt op loopafstand (± 1 km) van station Sittard. Het programma ziet er als volgt uit: 19.15 – 19.30 uur ontvangst, 19.30 uur inleiding debat door Frans Kapteijns (Natuurmonumenten), 19.45 – 21.15 uur debat, 21.15 – 21.30 uur afsluiting. Het onderwerp waarover Natuurmonumenten graag met je in gesprek gaat is Natuurbeleving in Nederland. Iedereen wandelt of fiets wel eens in een natuurgebied, maar er zijn ook veel andere manieren om van natuur en landschap te genieten. Bij het in richten en beheren van onze natuurgebieden voor al deze vormen van natuurbeleving loopt Natuurmonumenten tegen vragen aan. Waar ligt het evenwicht tussen natuurbehoud en natuureducatie en -recreatie? Hoe gaan we om met de ergernissen tussen natuurgenieters die elkaar in de weg zitten? Welke vormen van natuurbeleving zijn eigenlijk mogelijk in onze natuurgebieden en wie bepaalt en betaalt eigenlijk wat wel en niet kan? Daarom organiseert Natuurmonumenten naast regionale debatten ook een online enquête die is gestart op 28 augustus (zie www.natuurmonumenten.nl). En we interviewen mensen in onze gebieden. Zo krijgen we een goed beeld hoe onze achterban over natuurbeleving denkt. Natuurmonumenten wil mensen betrekken bij het wel en wee van de natuur die wij beheren. Wij willen luisteren en rekening houden met ieders mening en wensen. Nu heb je de kans om mee te denken. Kom je ook? Als je van plan bent te komen wil je je dan aanmelden via het mailadres
[email protected], in verband met de verdere organisatie graag voor 15 september. Theo van de Berkmortel 22 INFO Herfst- 2014
COLOFON IVN Weert en omstreken Geurtsvenweg 4 6006 SN Weert
Contactpersonen werkgroepen: Vroege Vogelgroep: Hub Jetten
[email protected] 538281
E-mail algemeen:
[email protected] Werkgroep Insecten Weert (WIW) Internet: http://www.ivnweert.nl Hub Jetten NMC de IJzeren man 524893
[email protected] 538281 Betalingen: Bankrekening IVN Weert e.o. Flora:vacature NL 02 RABO 0149 904 789 Rabobank Weert. Bestuur Gidsen: Voorzitter: Ad Havermans Jan Aarts,
[email protected] 466050
[email protected] Secretaris/PR: 533271 Trea Beckers,
[email protected] 525360 Penningmeester/leden adm.: Vutters: Frans Meuwis
[email protected] 539946 Harry Vossen Bestuursleden
[email protected] 633722 Ine van Woensel,
[email protected] Lezingen: 06-18451740 Bert Timmermans Hub Jetten,
[email protected] 538281
[email protected] Hans van Schendel,
[email protected] 633997 521508 Bèr Peeters Redactie: bpeeters@natuurenmilieucentrum Marion Michiels, Jan Daemen , Bert Timmermans weert.nl 524893 en Hub Jetten. Redactieadres: e-mail:
[email protected] Materiaalbeheer Verschijning Jan Daemen INFO verschijnt vier maal per jaar en wordt gratis
[email protected] verspreid onder de leden en begunstigers. 855104 Bezorging: vrijwilligers. Bibliotheek: Volgende Info Tiny Goorhuis, Kopij inleveren voor 1 december 2014. De redactie ver- en
[email protected] 521417 bewerkt artikelen. De auteurs zijn verantwoordelijk voor de juistheid van hun artikelen. Bij foto’s graag het originele Schaapsdijk: bestand (apart) bijvoegen. Tevens het verzoek om tekst Peter Niessen als worddocument aan te leveren. Voor vragen kunt u altijd
[email protected] contact opnemen met de redactie. 543582 Lidmaatschap Een lidmaatschap wordt automatisch voor de duur van 1 jaar IVN Volwassenen € 20,00 verlengd, tenzij minimaal vier weken voor het einde van het IVN jeugd tot 18 jaar € 5,00 kalenderjaar schriftelijk wordt opgezegd bij het secretariaat. De contributie moet in januari worden overgemaakt. Voor degenen Huisgenootlid € 5,00 die getekend hebben voor automatische incasso, zal ook in januari Lid + Natuurgids € 35,50 de contributie worden afgeschreven. Lid + Natuurgids + huisg. € 40,50
23 INFO Herfst- 2014
24 INFO Herfst- 2014
