Agenda Natuur- en Milieu-activiteiten Algemene informatie betreffende activiteiten:

Agenda Natuur- en Milieu-activiteiten Za Zo

09 jan 10 jan

Di

12 jan

Zo

24 jan

Za Di

06 feb 09 feb

Zo

14 feb

Zo

14 feb

Za Di

05 mrt 08 mrt

Zo

13 mrt

Zo

20 mrt

Zo

10 apr

Zo

10 apr

Insectenochtend in het NMC: van 9.30 - 12.00 uur. Vogelexcursie Koningssteen vertrek om 8.00 uur vanaf de Dries, Weert. Lezing: Bianca Kruijtz (meesterherboriste) Natuurlijke remedies bij winterkwalen: 19.30 uur in het NMC. Familiesnertwandelrally: kosten € 5, kinderen €2,50. Vanaf 10.30u tot 13.30u bij de van Hornehoeve Weert. Insectenochtend in het NMC: van 9.30 - 12.00 uur. Lezing: Beheer van Graslanden verzorgd door Natuurmonumenten. 19.30 uur in het NMC IJzeren Man wandeling vertrek om 10.00 u vanaf het NMC. Vogelexcursie in Leeuwen aan de Maas vertrek om 8.00 u vanaf de Dries, Weert. Insectenochtend in het NMC: van 9.30 - 12.00 uur. Lezing: Titel nog onbekend, verzorgd door het Limburgs Landschap: 19.30 uur in het NMC. Vogelexcursie de Zig Molenbeersel: vertrek om 8.00 u vanaf de Dries, Weert. Themamiddag Tungelroyse Beek i.s.m. het Waterschap. Van 13.00u - 16.00u in het NMC. Landschapswandeling Stramproy: vertrek om 10.00 u vanaf het Vosseven. Vogelexcursie Linner Weerd vertrek om 7.00 u vanaf de Dries, Weert.

Algemene informatie betreffende activiteiten:  *Station: parkeerterrein Dries, aan de achterzijde van het station  NMC= Natuur- en Milieucentrum IJzeren Man Weert. Inlichtingen 0495-524893  Iedereen, dus ook niet-leden, zijn van harte welkom  Er wordt verwacht dat men bij het carpoolen een vergoeding geeft aan de chauffeur.  Gelieve bij een dagwandeling te zorgen voor een lunchpakket  Groepswandelingen op aanvraag. Inlichtingen 0495-466050  Voor nadere informatie zie de website www.ivnweert.nl of de plaatselijke publicaties. Foto’s in deze uitgave zijn van: Riet Schuur, Johan Horst, Jan Daemen, Hans van Schendel, , Hub Jetten, Ad Havermans, Jaap Tak, Hilde van Dael, Ton Briels, Ton de Waal, Johan Leurs, Jan Weerens en Jack Steevens.

2 INFO-Winter 2015

Van de bestuurstafel Rabobank Samen Sterker Bedankt voor uw steun! Dinsdag 3 november maakte Rabobank Weerterland en Cranendonck de uitslag bekend van de sponsoractie Rabobank Samen Sterker. De Rabobank keerde 100.000 euro uit aan 409 verenigingen. 108 Leden hebben hun stem uitgebracht op onze IVN afdeling. Hartelijk dank voor uw steun. Het totaalbedrag wat we van de bank hebben ontvangen bedraagt €329,40. Contributie 2016 Op de algemene ledenvergadering van donderdag 26 maart 2015 is de contributie voor 2016 vastgesteld als volgt: IVN Volwassenen € 22,00 Huisgenootlid € 5,00 Lid + Natuurgids € 37,50 Lid + Natuurgids +huisg. € 42,50 Als u de vereniging een machtiging hebt gegeven , hoeft u niets te doen. Indien u de contributie zelf overmaakt kan dat vanaf heden weer gebeuren op bankrekening NL02RABO0149904789 ten name van IVN Weerte.o. Algemene ledenvergadering De juiste datum van de Algemene Ledenvergadering is nog niet bekend. We zijn op zoek naar een andere opzet. Deze bijeenkomst zal eind maart of begin april plaatsvinden. We zullen jullie tijdig op de hoogte brengen via onze website. In Memoriam Louis Peerlings Na een kortstondige ziekte is Louis Peerlings op 73 jarige leeftijd overleden. We wensen zijn partner Jacqueline en familie veel sterkte toe. Louis was 21 jaar lid van het het IVN en trouwe bezorger van ons IVN-blad de Info. Louis, bedankt. Namens het bestuur, Jan Aarts De Natuurgidsencursus De Natuur Gidsen Cursus (NGC) is in september van start gegaan. De IVNafdelingen van Midden-Limburg hebben hun krachten gebundeld en dit heeft geleid tot 32 aanmeldingen voor de NGC. De cursus is tijdrovend met ruim 40 lesbijeenkomsten op de woensdagavond en aansluitend een aantal excursies op de zaterdagochtend. De cursisten hebben daarnaast een adoptiegebied aangewezen gekregen om onderzoek te doen. Er zijn 7 groepen samengesteld en elke groep heeft een ander adoptiegebied. Iedere groep wordt begeleid door een coach. Op zaterdag 21 november heb ik met mijn groep afgesproken om bij elkaar te komen in de Tungeler Wallen. Opgehaald door Karel, komen we om 9.30 uur aan 3 INFO-Winter 2015

op de Tuurkesweg waarna we richting Tungelroyse Beek lopen. Iedereen heeft het nodige huiswerk gedaan en er ontstaat meteen discussie hoe het gebied aan de hand van een landschapslijn het beste bestudeerd kan worden. Met behulp van een plattegrond wordt de landschapslijn uitgezet en gaat de groep aan het werk. Langs deze lijn gaat de groep 3 boringen doen om meer te weten te komen over de bodem van de T.W. De eerste boring is in de nabijheid van de Tungelroyse beek. De westenwind zorgt voor winterse omstandigheden. Op elk punt wordt ook gekeken naar de flora en de omgeving en er worden aantekeningen gemaakt en veel gefotografeerd. Bij het tweede punt is er tijd voor koffie of warme chocomel met gebak. Heerlijk, dit warmt op. Dit punt ligt op de overgang van agrarisch gebied naar bosgebied. De derde plek is op een nog hoger gebied gelegen. Drie punten die nogal verschillen in hoogte en begroeiïng. Wat gaat dit allemaal opleveren aan waarnemingen en onderzoeksresultaten. Om het gebied zo goed mogelijk te leren kennen wordt gebruik gemaakt van de methode "Leesbaar Landschap". Hieronder een citaat hieruit. "LEESBAAR LANDSCHAP is een methode om naar het landschap te kijken vanuit vier verschillende optieken, met vier verschillende brillen als het ware. Door die vier brillen lees je de samenhangen in het landschap. Elk landschap heeft zijn eigen samenhangen, zijn eigen verhaal, zijn eigen identiteit. Een landschap is te zien als een uitdrukking van natuur en cultuur in verleden, heden en toekomst. Informatie over het landschap is af te lezen aan samen-hangen die tot uitdrukking komen. Leesbaar Landschap is gebaseerd op het zoeken naar zichtbare samenhangen in ondergrond, functionaliteit, seizoen en historie in het landschap. Het zijn als het ware vier brillen om het landschap te lezen." Cursisten Toos, Gemmy, Ine, Karel en Sander, veel succes met jullie adoptiegebied. Jullie enthousiasme zal ervoor zorgen dat het eindresultaat een mooie excursie oplevert door de Tungeler Wallen. Hub Jetten (coach) 4 INFO-Winter 2015

Wandeling IJzeren Mangebied 14 februari 2016 Een bijzonder interessant gebied in uw achtertuin, een van de drukst bezette recreatiegebieden van de gemeente Weert. Is daar dan nog wel van natuur te genieten? Nou reken maar. Natuurlijk slaapt de levende natuur nog op dit tijdstip, des te interessanter is de niet levende natuur. Beiden komen aan bod tijdens deze excursie.

Met oude kaarten verdiepen we ons in hoe het gebied er rond 1900 uitzag. In een eeuw tijd blijkt het gebied grondig van karakter te zijn veranderd. Maar wie goed kijkt kan toch nog allerlei aspecten van dat vroegere landschap ontdekken. Via een kennismaking met de grondsoorten en bodems gaan we nog verder in de tijd terug. Aandacht is er ook voor het water in het IJzeren Mangebied; er loopt per slot van rekening een mooi stromend beekje door het terrein, er zijn plassen en vennen. Op het verschil tussen deze beiden gaan we natuurlijk dieper in. Kortom deze excursie biedt u de gelegenheid een gebied waar u wellicht al veel vaker bent geweest nader te verkennen. Ja verkennen, want u krijgt de gelegenheid om ook zelf enkele onderzoekjes uit te voeren. En de kinderen kunnen natuurlijk mee…. Datum: 14 feb 2016 Tijd: Van 10.00 tot 12.00 uur Plaats: NMC De IJzeren Man, Geurtsvenweg 4, 6006 SN Weert (nabij het zwembad achteraan de parkeerplaats). Inlichtingen: Ad Havermans 0495-533271 Deelname is gratis. 5 INFO-Winter 2015

Bewoners brengen biografie Buuëtjeshei tot leven Herhaling erfgoedtocht Stramproyerheide 10 april 2016 De erfgoedtochten door de Stramproyerheide en de flanken van het Wijffelterbroek waren een doorslaand succes. Meer dan 200 belangstellenden genoten al van de veelheid aan nagenoeg onbekende verhalen over de Zevensprong, Buuëtjeshei en de randen van het ooit immens grote Wijffelterbroek. De Stramproyerheide tussen de moerassen van het Wijffelter- en Stramproyerbroek kent een enorm gevarieerde geschiedenis, met een goed verhaal nog altijd afleesbaar aan het patroon van zandpaden, golvende zandruggen, het reliëf, devotiepunten, houtwallen, hooien graslandjes. Maar ook aan historische smokkelpunten, een schietbaan, schuitplekken en soldatenbarakken. Zondag namen gidsen vier grote groepen belangstellenden mee op een inspirerende verhalentocht door de besloten en open landschapskamers van dit deel van de Groenste Regio van de Wereld. Landschap verbindt De Royer Hei en Zevensprong zijn hecht verbonden met de geschiedenis van de landbouw en cultuur van Stramproy. Eeuwenlang bestond hier het recht op vrij ´heyen en weyen´. Hier haalde men heideplaggen en rissen voor in de stal en hout, leem en zand voor de bouw van huizen. Overal in dit gebied werden koeien en schapen gewijd via de eeuwenoude veedriften. Verder zorgden de talloze bijenkorven op de paarse hei voor de honing en de waskaarsen. Smokkel en sprokkel Het bijeensprokkelen van bruikbare materialen op de heide en in de bossen kreeg de jeugd vroeger met de paplepel ingegeven. Diverse deelnemers hadden het vroeger aan den lijve ondervonden. Dat gold ook bij het smokkelen van zaken. Voor meerdere bewoners was het een feest van herkenning. Niet alleen de smokkel, maar ook de nijverheid bij het Vosseven; van het steken van turf tot het 6 INFO-Winter 2015

drenken en wasbeurten van de schapen. De ‘unjerende boeren’, maar ook de jeugd die her en der hun avonturen beleefden. Schietbaan Voor diverse mensen, al decennia vertrouwd met dit geliefd wandelgebied kwamen hele nieuwe, zelfs totaal onbekende verhalen naar voren. Van de ontginning van het Kleine Vosseven; de ‘offergaven’ bij het kappelletje bij de Zevensprong. Of de zandwinningen, de muziekuitvoeringen bij de ´Blokhut van de Jonge Wacht´, die in ‘44 bij een bosbrand in vlammen opging tot de ‘expedities met bijenkorven naar de ‘Schietbaan’. Herhaling 10 april 2016 Veel verhalen zijn de afgelopen periode opgehaald bij diverse bewoners, opgedoken uit archieven en lang vergeten documenten. De dorpsraden vragen via deze tocht aandacht voor de ziel en verbondenheid van de bewoners bij de karakteristieken en geschiedenis van dit landschap. Mensen maakten dit landschap tot wat het is. In de toekomst zal dat niet anders zijn. Vanwege de belangstelling voor deze tochten wordt op 10 april 2016 een herhaling georganiseerd. Start om 13.00 uur bij parkeerplaats Lochtstraat 26 Vosseven Stramproy. We kijken naar flora, fauna en geschiedenis. Graag aanmelden zodat we voor voldoende gidsen kunnen zorgen. Gert van Elk, Toon van den Eijnde, Frans Verhaag en Hilde van Dael Aanmelden: [email protected] of 0495-563547. Snertwandelralley 24 januari 2016 Dit jaar wordt het de 8e keer dat we deze winterwandeling organiseren. De start vindt wederom plaats bij de Van Hornehoeve aan de Trancheeweg in Weert. De verzorging aldaar (ontvangst/finish + de erwtensoep) was in 2015 uitstekend en is dus voor herhaling vatbaar. Er zal weer een prachtige nieuwe route worden uit-gezet, waarbij een gedeelte van de oude spoorlijn gevolgd gaat worden. Verder gaat het pad door het voormalige militaire oefenterrein. Normaal kom je daar niet zo vaak. Op deze dag zal je met deze afwisselende route verrast worden door veel mooie natuurgebiedjes. Onderweg, ongeveer op de helft, is er een smakelijke verrassing. De route wordt gelopen m.b.v. routepijlen en dit is o.a. op verzoek van de joggers. U kunt ongeveer op de helft kiezen voor de korte (+ 1uur en 15 min) of de grote (+ 2uur) route. De joggers ronden de routes natuurlijk veel sneller. Tijdens de wandeling moet u de omgeving goed in u opnemen, want na 7 INFO-Winter 2015

de finish controleren wij of u niet alleen naar het pad heeft gekeken. Vraag na de finish om het "vragen formulier" en na inlevering doet u mee voor een leuke attentie. Er kan solo, als duo of groep worden deelgenomen. In tegenstelling tot een autorally speelt de tijd geen rol. Dus als jogger of als wandelaar op je gemakje lekker doorstappen en genieten van het winterse landschap. Kom een frisse neus halen en bij de finish genieten van de welverdiende erwtensoep. Bij de inschrijving kunt u opgeven als u niet van "snert" houdt. De Van Hornehoeve zorgt dan voor een alternatief. Start- en Finish locatie: Van Hornehoeve - Trancheeweg 22 - 6001ST Weert Datum: Zondag 24 januari Starttijd: vanaf 10.30 uur tot + 13.30 uur. Duur van de wandeling: korte route + 1uur en 15min. of de grote + 2 uur. Finish wandeling: tussen11.45 en 15.30 uur. De finish tafel is om 16.30 gesloten. De soep wordt geserveerd tussen: 12.00 en 16.30 uur. Inschrijfgeld: tot 10 jaar € 2,50 /overigen € 5,--. Betaling bij de starttafel. Deze wandeling is minder geschikt voor gehandicapten (rolstoel/rollator). Inschrijfgeld is inclusief: deelname, een kop soep, een attentie en consumptie kortingsbonnen voor koffie/thee/glühwein of warme chocolademelk. Gaarne tevoren inschrijven bij het NMC - tel. 0495-524893 - Geurtsvenweg 4 Weert. Evenement van IVN afd.Weert in samenwerking met het Natuur en Milieu Centrum en de Van Hornehoeve. Jaap Tak

8 INFO-Winter 2015

Korstmos & Kerst Overal zie je ze al staan bij de bloemist , tuincentra, hobbymarkten tot in de super: de Kerststukjes. De één nog mooier (of lelijker) dan de ander. Meestal is daar mos of Korstmos in verwerkt. Ideaal: het verlept of verdort niet en behoudt onwaar-schijnlijk lang zijn kleur. Korstmossen zijn schimmels net als paddenstoelen. Ze komen in diverse verschijningsvormen en kleuren voor, op de grond, op dood hout of op de bast van struiken, bomen en op stenen en muren. Korstmos is een Epifyt. Een organisme wat o.a. leeft op een ondergrond zonder er voedsel aan te onttrekken. Het korstmos in kerstdecoraties is meestal het Baardmos of het Schorsmos maar vooral het Rendiermos . In het hoge noorden wordt dit mos door mens (Eskimo's/Lappe n) en dier (Rendieren + Elanden) gegeten om de strenge Schorsmos 1 winter door te komen. Het mos bevat hoofdzakelijk mineralen, maar geen eiwitten. Erg smakelijk is het overigens niet. Langdurig koken, hakken en daarna aan een omelet toevoegen of thee van trekken is de enige manier. Mocht je ooit op survival zijn en honger hebben, doe Figuur 1 Baardmos als de rendieren en de Lappen, zoek onder de sneeuw of in bomen naar korstmos. Indianenstammen in Noord Amerika en Canada bedekten wonden met het mos tegen infecties vanwege het aanwezige antibioticum. De aantallen en soorten korstmossen zijn de laatste jaren in ons land sterk teruggelopen door de luchtverontreiniging. De mossen kunnen niet tegen ammoniak verbindingen en koolmonoxide. Daar zijn ze erg gevoelig voor. Als je ze ziet laat ze met rust en laat ze maar mooi zijn in de natuur. Ga ze bekijken met een loep, zoals Herman Beuvens heeft beschreven in zijn column van november en laat je verrassen door hun schoonheid.

9 INFO-Winter 2015

In duingebieden langs de kust, op de Veluwe en in Drenthe zijn nog redelijk veel exemplaren te vinden. Ze dienen onder andere als schuilplaats en voedsel voor veel insecten (bv. slakken). Muizen willen er ook wel van snoepen. De te koop aangeboden mossoorten bij de Rendiermos, witte mos 1 tuincentra zijn allemaal geïmporteerd. Het meeste komt uit Finland (Lapland) en het noorden van Noorwegen, Zweden en Canada. Ik vind deze mossoorten net zeewieren maar dan op het vaste land. Dus na de Kerst het mos van het bloemstukje niet weggooien. Goed droog weggelegd kan het honderden jaren zonder bederf bewaard worden en is volgend jaar weer te gebruiken in uw eigen vast veel mooiere Kerstcreatie. Fijne gezellige feestdagen! Jaap Tak Paddenstoelenmiddag van 11 oktober De paddenstoelengroep kon het weer wel uitgekozen hebben. Zonnig, zacht , dus voortreffelijk wandelweer. Zo'n 200 bezoekers aan het NMC, waar uitleg gegeven werd door Herman over de bouw, de voortplanting en het nut van paddenstoelen, bezochten de paddenstoelententoonstelling in de grote zaal en de met informatie ingerichte hal. Sporen bekijken onder de microscoop, een wereld gaat voor je open. Vervolgens een paddenstoelenwandeling onder de bezielende, deskundige leiding van Twan, Thea of Hermien. Wat treffen we toch een rijkdom aan paddenstoelen aan in het IJzeren Man gebied. Ik noem er een paar. Biefstukzwam, Waslakzwam, Vliegenzwam, Honingzwam, Judasoor, Berkenzwam. Achter elke naam gaat een verhaal schuil. Judas zou zich nadat hij Jezus verraden had opgehangen hebben aan de 10 INFO-Winter 2015

vlier, de favoriete gastheer van het Judasoor. Het vlees van de Biefstukzwam is dik en sappig en lijkt op rauwe biefstuk. De Vliegenzwam zou in vroeger tijden wel gebruikt zijn om vliegen te doden. Het rode vlies van de hoed bevat een giftige stof die muscarine heet. De paddenstoelenactiviteit staat indien het weer meezit garant voor een geslaagde natuurmiddag. Elk jaar weer een geweldige activiteit. Hub Jetten Van de Vogelwerkgroep Hier 'n verslagje van de excursie in het Hageven van zondag j.l. (11 oktober) zonder volledig te willen zijn! We zijn om 7 uur vertrokken vanaf Den Dries met 7 personen . Het was nog donker , geen bezwaar. Kwamen aan bij het Hageven in het ochtendgloren! Tijdens het begin van de wandeling konden we genieten van grote groepen spreeuwen, die overnacht hadden in 't riet en uitzwermden om hun "ontbijt" te gaan nuttigen! Fris was het wel , zo rond "nul" of net iets er boven. Vanuit 'n observatiehut zagen we op de plas o.a. meerkoet, wilde eend, krakeend, slobeend, tafeleend, kuifeend en wintertaling en langs de kant 'n blauwe reiger. Op het pad langs de Dommel was het genieten van de opkomende zon, de "oranje-gouden bol". achter een decor van herfstkleuren ,hier en daar doorweven met 'n nevelflardje ! Ook hier vogelactiviteiten; "tikkende” roodborsten, "roepende" tjiftjaffen, "sjilpende" vinken, groenlingen en de hoge "piepjes" van meesjes, zoals koolmees , pimpel- en staartmees. In de tweede observatiehut, deze staat heel wat meters boven het maaiveld, hadden we het zicht over 'n groot deel van het natuurreservaat met op de voorgrond "Het Ven". Hier voornoemde eendensoorten met enkele aalscholvers gezeten op een kunstnest , gemaakt in de kruising van drie lange palen, de hoop bestaat dat het nest ooit bewoond gaat worden door de visarend. De grote zilverreiger konden we hier met enkele blauwe reigers waarnemen. Het riet dient voor meerdere vogelsoorten als "thuis". Denk aan roerdomp, baardmannetje, rietgors en waterral. Deze liet zich enkele keren goed horen, schreeuwend, het klinkt dan net of er een big in nood is ! Verder voerde onze wandeling langs en door laaggelegen weiden die door begrazing met runderen beheerd worden . 11 INFO-Winter 2015

Mooi om te zien dat sommige zomerbloeiers het nog niet kunnen accepteren dat de herfst zijn intrede heeft gedaan, ze staan nog steeds te pronken ! Vanuit let lage Dommeldal via een zeer vernuftige hangbrug naar het plateau. Heel anders van samenstelling. Droog, hei, pijpestrootje, kaal met ongeveer in het midden 'n aantal dennebomen waarin zich vogels schuilhouden zoals de vink, mezen en boomleeuwerik. Deze laatste verraste ons wel op een hele bijzondere manier door volop te zingen of het voorjaar zich aandiende! Verder overtrekkende vinken, graspiepers, veldleeuweriken en ongetwijfeld nog meerdere soorten waarvan het moeilijk is de "contactgeluiden" te kunnen ontrafelen! Daarbij spelen de sociale aspecten van de groepsdeelnemers ook een niet te vergeten rol en verschuift "het vogelen" daardoor wel eens naar de achtergrond! Tot er plots iemand roept; hé, daar, zijn dat roofvogels!? Dan komt de groep in actie. Inderdaad, de torenvalk probeert een buizerd te verjagen. Zwarte kraaien helpen daar graag in mee. De buizerd trekt zich er weinig van aan maar zeilt uiteindelijk weg van "het oorlogsgebied"! De torenvalk blijkt niet alleen maar is samen met een andere, beiden tevreden over het gepresteerde, strijken ze neer op de omheiningspalen van een nabijgelegen wei . Hiermee zijn de witte kwikstaarten en graspiepers in die wei niet gelukkig en nemen "de vlucht". De grote lijster daarentegen vreest de torenvalken niet en blijft op de grond op zoek naar pieren. We lopen via bosachtig terrein terug naar de "startplaats", daarbij genietend van de paddenstoelen, verschillende soorten varens en de herfstkleuren! Het vroeg opstaan heeft zich dubbel en dwars beloond! Ton Tillemans Nieuwe boeken in de bibliotheek 04 Dieren Dierensporengids: Sporen en kenmerken van zoogdieren en vogels. 25 Vogels Elseviers gids van de Europese vogels: alle vogels van Europa, Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Kinderboeken Mr. Finney en het raadsel in de bomen: Over hoe je door te delen beter met elkaar en de aarde kunt omgaan. Lilian v.d. Kerkhof

12 INFO-Winter 2015

Wilde winterbloeier Vogelmuur In de winter zijn er toch verschillende planten die groeien en bloeien. Je moet er alleen oog voor hebben. Zo'n plantje is de VogelmuurStellaria media. De bloempjes zijn klein maar met een loep bekeken onwaarschijnlijk mooi en teer. Het plantje beschikt over medicinale eigenschappen en is eetbaar. Het is een 1 jarig plantje en zaait zichzelf uit. Kruipt over de grond met een hoogte van 5 tot 40cm (in graslanden) en bloeit, behalve bij vorst, het hele jaar van januari tot in december. In de winter groeit hij gewoon door maar wel wat trager. De zaden vormen een constante cyclus van kiemen, groeien en bloeien, ongeacht het jaargetijde. Wat een levenskracht voor zo'n teer gewas! Vogelmuur is erg in trek bij vogels, vandaar zijn naam. Vogelhouders geven het plantje aan hun gevogelte om ze van wat groenvoer en de oliehoudende zaden te voorzien. Vogelmuur staat bekend als onkruid maar was vroeger een algemeen smakelijk volksvoedsel. We doen dit plantje al heel lang geen eer aan. De beste periode om te plukken is in de herfst of in de lente met een piek in maart t/m mei. Het plantje is behoorlijk voedzaam en bevat veel vitaminen A en C. Hij komt vrij algemeen voor in Noord-Amerika, Europa, IJsland, Skandinavië en tot diep in Rusland. Heel uitzonderlijk is het gebied ten zuiden van het Himalaya gebergte in India, in New Zeeland en de Oostkust van Australië. In droge woestijngebieden wil hij niet groeien. Er zijn meerdere soorten in ons land, waarvan Vogelmuur de meest algemene Muursoort is. Groeiplaatsen zijn in graslanden, langs waterkanten en op nieuwe gronden in halfschaduw of de volle zon. Ook bij hakhout wallen, composthopen en op pas omgewerkte landerijen. Vogels zijn gek op het blad en de zaden en zoeken op bovenstaande plekken naar insecten en larven. Ter plekke laten ze hun ontlasting achter en vrij snel daarna groeit daar volop de Vogelmuur. 13 INFO-Winter 2015

Volksgeneeskunde: In de Fytotherapie wordt dit gewas gebruikt als geneeskruid. Het kruid werkt o.a. vochtafdrijvend, helend bij huidaandoeningen en kleine wondjes. Verwerkt in een zalf verzacht het jeuk en wordt ingezet bij ernstige vermoeidheid, hartkloppingen, bij luchtweg aandoeningen en bij herstel na een ziekte of operatie. Winterse vitaminen stoot: Na en in de winter kunnen we wel wat vitaminen C gebruiken als het lang wachten is op de zon. Wat is nu meer bijzonder als een vers mals maaltje (on)kruid in deze periode te plukken en te eten. Broodje Vogelmuur: Vers broodje met kruiden smeerkaas en een handje Vogelmuur. Vogelmuur soep: Bouillon. Twee aardappelen in blokjes mee laten garen. Op het laatst een volle hand gehakte Vogelmuur toevoegen. Met de staafmixer pureren. Afmaken met een scheutje room en met wat verse blaadjes afgarneren. Stamppotje: Aardappelen in kleine stukken, één gesnipperde ui, hamblokjes, klontje roomboter, peper+zout, snufje nootmuskaat aan de kook brengen met half om half water en melk. Stampen en later flink wat gehakte Vogelmuur met een houten lepel erdoor werken. Salade: Taaie/harde stelen verwijderen. Op het laatste moment dressing erover anders verlept de salade te snel. Afgarneren met een geprakt gekookt eitje. Pesto: Handje gehakte Muur, knoflookteentje, peper + zout, wat Parmesaanse strooikaas en olijfolie. Dit alles pureren in de blender. Lekker op toast of door een dressing. Jaap Tak Zaterdag 24 oktober gaan wij (de cursisten van de geologieclub Mente et Malleo) naar de Vulkaaneifel! We zijn allemaal nieuwsgierig, we hebben al enkele theorielessen gehad over plaattektoniek, vulkanisme en nu gaan we het dus bekijken! Onder leiding van Hans de Jong, fysisch geograaf en docent, gaan we de restanten van vulkanische fenomenen bekijken. Om 8 uur vertrekken we bij het Natuur-en Milieucentrum richting Gerolstein. Omdat er zoveel over het gebied te vertellen valt, begint de uitleg in de bus. Aan de hand van kopieën, met daarop de doorsnede van dit stukje Eifel en een geologische/geografische kaart, legt Hans straks uit wáár we doorheen rijden. Ook kunnen we met een loep verschillende stenen bekijken die rondgaan als voorbereiding op wat we straks zelf kunnen zien.

14 INFO-Winter 2015

Bij Pelm (Gerolstein) stoppen we bij het bekende Adler-en Wolfspark Kasselburg, daar drinken we koffie (met Kuchen) en krijgen vanaf het restaurant een gratis show van enkele roofvogels. Snel verder naar “Dreisser Weiher”, waar we een heuvel oplopen de kraterwand en uitzicht hebben op de bodem van een ineengezakte vulkaan. In geologische taal heet zoiets een caldera. De randen zijn begroeid en hebben prachtige herfstkleuren, de vruchtbare gronden zijn voor de akkerbouw. Bij een kapelletje kunnen we mineraalrijk vulkanisch water drinken, het smaakte helemaal niet vies, wat ijzerachtig. Dat er ijzer in het water zit, is ook te zien aan de bodem van de bak waarin het water uitloopt: roestkleurig. Dan naar het Schalkenmehrener Maar, het zijn er twee, een is gevuld met water en de ander staat droog. Beide zijn zo’n 10.000 jaar geleden ontstaan doordat oppervlakte- of grondwater in aanraking kwam met de gloeiend hete magma in de ondergrond. Die combinatie geeft een geweldige druk en een evenzo geweldige explosie volgde. Dat is ook de reden dat je geen randen om dit vulkaantype ziet: de oppervlakte is weggeslingerd en er is een gat in de grond ontstaan. Als de bodem ondoordringbaar is voor water, kan zich een meer vormen, een maar. De volgende stop is Pantenburg, hier is in een kleine verlaten groeve duidelijk een plooi te zien (zie foto) Deze plooi is ontstaan door de druk van de tektonische platen die voor gebergtevorming kunnen zorgen. Als je een tafelkleed met twee handen laat plooien krijg je ook dat effect te zien. Wat een geweldig krachten moeten daar gespeeld hebben om gesteente zo te kunnen laten krullen. Dan hebben we een pauze in Meeresfeld, de soep staat klaar. Het is bijzonder dat we nu soep zitten te eten op de bodem van een caldera, een ingezakte vulkaan. In het midden van de vlakte kringelt wat rook omhoog. Vulkanen zijn hier toch niet meer actief !? Die rook blijkt van het vuurtje te komen van een boer die wat rommel opstookt. Vlug naar de Windsbornmaar, waar we over een langzaam stijgend pad lopend uitzicht krijgen op een kratermeer en schuinstaande kraterwanden. Door de enthousiaste uitleg van Hans zien we alles duidelijk. Door de schuinstaande wanden denkbeeldig te volgen, kun je je een voorstelling maken van de plek waar 15 INFO-Winter 2015

de kraterpijp moet zijn geweest. Duidelijk zijn nog de op elkaar gestapelde lavaflodders te zien. We wandelen door naar het Vulkaanbelevingspark: de route gaat over brokken gestolde lava en we zien hier en daar vulkaanbommen. Sommigen nemen een kleine bom mee. In het belevingspark liggen voorbeelden van steensoorten (mineralen) die ontstaan zijn door vulkanisme of er door zijn beïnvloed. Over de begroeide lavauitvloeiing van de Mosenberg-vulkaan gaat de route naar beneden, naar een oude, maar intussen prachtig begroeide basaltgroeve met zicht op basaltzuilen met hun 6-hoekige vorm die ontstaat als hete basalt afkoelt en krimpt. Dit was een moeilijk begaanbare trap uitgesleten over basaltstenen, zonder leuning en glad door afgevallen bladeren. We komen bij de Kleine Kyll uit. Dáár heeft de lavauitvloeiing toentertijd de rivierloop onderbroken. Door de natuurlijke dam ontstond een stuwmeer. Uiteindelijke steeg het water in het meer zo hoog dat het over de basaltstuw heen kon stromen en zijn oude loop kon hervatten. Door de waterval die daarbij achter de stuw ontstond, konden door erosie kolkgaten in de beekbodem ontstaan. Vanaf het bruggetje over de Kleine Kyll zijn er nog een paar zichtbaar. Na een half uurtje lopend langs de Kleine Kyll, zien we de bus klaar staan in Manderscheid. Het was een heel interessante, boeiende tocht dankzij de goede uitleg van onze gids. Ik kijk nu met heel andere ogen rond als we weer naar de Eifel gaan. Annie de Waal/Hans van Schendel 16 INFO-Winter 2015

Iedere 3e zondag van de maand kunt u van 11.00 tot 12.00 uur luisteren naar het programma Puur Natuur op WeertFM. Puur Natuur is een programma over natuur- en milieuzaken uit de regio. Het programma wordt live uitgezonden vanuit het Natuur- en milieucentrum de IJzeren Man. U bent van harte welkom om de uitzending bij te wonen. U bent in de gelegenheid om tijdens de uitzending vragen te stellen aan de gasten. Uit de uitzendingen van de afgelopen drie maanden hebben we enkele items gekozen en daarvan onderstaande verslagjes gemaakt. Karel Pacilly Uitzending van 20 september Ton Lenders van het Natuurhistorisch Genootschap Limburg vertelt over de medicinale bloedzuiger. Een bloedzuigend waterdier waar de Romeinen en Grieken al gebruik van maakten bij b.v. slangenbeten; nu worden ze wel ingezet om de doorbloeding bij huidtransplantaties te stimuleren. Vroeger werd er zoveel gebruik van gemaakt dat ze gekweekt werden, o.a. in Stramproy rond 1850. Deze bloedzuigers zijn weer op meer plekken in de natuur aan te treffen. Oorzaken van terugloop waren wegvangen maar ook verzuring van oppervlaktewater waardoor hun voedselbron, slakken en amfibieën, het loodje legden. Sarsven en De Banen zijn plekken waar ze van oudsher al voorkwamen. Bloedzuigers komen in actie bij ongewone bewegingen: pootje badende voeten of stappende koeienpoten als die verkoeling zoeken. Maar, ter geruststelling, ze brengen geen ziektes over. Volkstuintjes in Leuken door Bas Meijboom De wijkraad van Leuken is door de gemeente benaderd met de vraag om invulling te geven aan het terrein dat leeg gekomen is na afbraak van de sporthal in Leuken. Van daaruit is het initiatief ontstaan om er o.a. volkstuintjes aan te leggen. Met subsidie van o.a. Wonen Limburg en Jantje Beton is er een 17 INFO-Winter 2015

projectgroep gestart met het bouwrijp maken van het terrein. Van de 100 beschikbare tuintjes zijn er inmiddels 82 bezet. De eerste oogsten zijn al binnen gehaald! Met in de planning nog de aanleg van een wandelpad, een speeltuintje en een klimtuin ontstaat er zo weer een nieuw stukje groen in Weert. Bezoek de website www.wijkraad-leuken.nl voor meer informatie. Ine van Berkel Uitzending van 18 oktober Verslag Groenten uit de natuur: Jaap Tak Onkruid bestaat niet in de natuur, wel kruiden. De meeste kruiden kun je wel eten. Paardenbloemen bijvoorbeeld kun je eten, zowel de bloemen als het blad. In ons land vroeger en nu nog in Frankrijk, werd molsla gegeten. Dat zijn de bladeren van de paardenbloem die in een molshoop uitkwamen en daardoor heel bleek bleven. Lekker! Andere eetbare planten uit de natuur zijn bijvoorbeeld zuring, look zonder look en zevenblad. Dat laatste is een, onder tuinliefhebbers, berucht onkruid. Nou, gewoon de jonge toppen steeds afplukken en gewoon als spinazie bereiden. Heerlijk en je komt ook nog eens van je onkruid af. Je hoort dat tegenwoordig spullen die in de natuur worden geplukt aan restauranthouders te koop worden aangeboden door wildplukkers. Een echte, serieuze chefkok zal dat niet kopen omdat hij geen idee heeft waar een en ander is geoogst en dan kan hij het zijn gasten niet voorzetten. De oude stortplaats in Puur Natuur Na te zijn afgedekt met lagen folie, een pak klei en zand is de berg huisvuil beplant met een bosplantsoen. Dat laatste vonden Frans Smits en zijn Ecologische Werkgroep Weert-Zuid niet zo’n goed idee omdat die niet thuis hoort in de omgeving. Schapen doen daar de begrazing. Om te voorkomen dat ze de boel kaal vreten, moeten ze na 4 uur weggehaald worden. Op den duur kostte dat zoveel manuren dat de pot met geld voor dit doel leeg raakte. Gevolg: de schapen konden doorgrazen en een kale boel was het gevolg. Maar de meidoorn floreert. Door de grote open ruimte kregen bloemen nieuwe kansen en maakten zij zaden. Met de schapenmest kwamen de 18 INFO-Winter 2015

insecten en er ontstond een ideale omgeving voor de leeuweriken. In heel Weert komen niet zoveel leeuweriken voor als op de hele stort. Landelijk is de vogel bijna uitgestorven, maar hier bloeit de soort. Maar er zou wel eens somber weer op komst kunnen zijn: ARK wil de berg mogelijk laten begrazen door grote runderen. Frans Smit c.s. vreest dat het dan is afgelopen met de leeuweriken: de ecologie voor de leeuwerik verdwijnt met de komst van deze grote dieren. Hans van Schendel Uitzending van 15 november Te gast is Frans Henderikx, voorzitter van de Klankborgroep Stramproy en Altweerheide. De klankbordgroep is ontstaan vanwege gebrek aan communicatie tussen de bewoners, ARK, Gemeente Weert en natuurorganisaties. ARK heeft zo’n enorme snelheid in natuurontwikkeling dat de gemeente dit niet bij kan benen, laat staan communiceren. Het eindresultaat van de gesprekken moet een omheind natuurgebied zijn waar de natuur haar gang kan gaan. Het nadeel van de grote runderen of paarden daarin is dat recreanten/paardenmenners daar niet altijd hun hobby kunnen uitoefenen vanwege de interactie tussen de mens met zijn dier en het loslopende dier. De kernvraag is voor de klankbordgroep: moet het natuurgebied een Jurassic Park worden of een gebied waar opa veilig met de kleinkinderen kan wandelen ? Hans van Schendel Positief bericht? Het nut van een gezond bijen- en hommelvolk is genoegzaam bekend. Ook dat de teruggang en sterfte onder de bijen dramatisch is met alle gevolgen voor de voedselvoorziening. Vandaar even aandacht voor dit positieve bericht voor het komende jaar. maar wel met een vraagteken. Het hierna volgende berichtje uit de bijenhouderij stond in het maandblad "Landleven"; "Het aantal besmettingen met de parasitaire Varroamijt neemt verder af. Het is overigens niet duidelijk of dit te danken is aan maatregelen 19 INFO-Winter 2015

als bv. een betere hygiëne, het voorkomen van (te) veel darrenbroed en het gebruik van natuurlijke bestrijdingsmiddelen als mieren- of oxaalzuur in de bijenkasten". De EU heeft ook het bestrijdingsmiddel Neonicotinoïden, tegen vraatzucht van insecten, al vanaf dec. 2014 voor 2 jaar verboden. Dit middel was ook mede verantwoordelijk voor de wereldwijde bijensterfte. Vaak wordt vergeten dat deze uitgespoelde chemische middelen van voorgaande jaren nog steeds in de grond zitten en bij nieuw gezaaide bloeiende gewassen hun giftige nectar weer aan het bijenvolk presenteren. Veel zaaigoed wordt verder nog steeds geïmpregneerd met een bestrijdingsmiddel en maakt daardoor de uiteindelijke plant giftig, incl. de bloemen. Dus of het verbod door de EU onmiddellijk effect heeft is nog maar zeer de vraag. Daar gaan jaren overheen. Welke maatregelen worden er genomen na december 2016? Maar goed, het is weer een begin voor één jaar. Jaap Tak Uitstap Pensionados Stramproyerheide/Hemelrijk. 24 september 2015 Deelnemers: Cor Caris, Lei Dassen, Jan Geelen, Jaques Geelen, Toon Janssen, Jo Koppen, Johan Leurs, Jac Steevens, Ton Tillemans, Hilde Vandael, Toon Vandeneijnde, Piet van Nieuwenhoven en Jan Weerens.

Hemelrijk en de St Martensheide De mantel- en zoom vegetaties welke op het Hemelrijk en de St Martensheide speciaal voor de Grauwe klauwier worden aangelegd en versterkt zijn op deze foto goed te zien. Op de achtergrond in de slenk is een Haas te zien.

20 INFO-Winter 2015

Het vertrek voor de maandelijkse uitstap van de Pensionados stond gepland om 9.00 uur aan het Vosseven. Ondanks de niet zo erg goede weersvoorspellingen waren er toch diverse personen met de fiets gekomen. In de inleiding vertelde Johan dat de wandeling vandaag tot doel heeft het verschil te gaan bekijken tussen de grootschalige aanpak waarop de terreinen door ARK Natuurontwikkeling worden beheerd in het Nederlandse deel van het KempenBroek op de Stramproyerheide en de kleinschalige beheer aanpak in het Belgische deel van het Kempenbroek het Hemelrijk. De aanpak door het Nederlands Limburgse provinciebestuur bestond er in om 1. Hun kwakkelende EHS (Ecologische Hoofd Structuur) d.m.v. het inhuren van ARK natuurontwikkeling een flinke impuls te geven. 2. Het nemen van zoveel mogelijk antiverdrogingsmaatregelen en het grensoverschrijdend herstellen van het watersysteem, zodat moeras en broekbossen zich weer kunnen gaan ontwikkelen. Zelden zijn in Nederland door een organisatie in zo een kort tijdsbestek van amper 4 jaar (2011-2015) zoveel maatregelen genomen om de verdrogende werking en de negatieve invloeden van de landbouw te stoppen. Vooropgesteld was dat natuur én landbouwer er beter van moesten worden. Door ARK werden in die 4 jaar ruim 60 hectaren uit de landbouw onttrokken en aan het Grenspark KempenBroek toegevoegd. Op de nieuw verworven gebieden werden waar mogelijk de historische vennen

hersteld en het geaccidenteerde (stuif)landschap in ere hersteld. Zo werden in vier 21 INFO-Winter 2015

jaar de ontbrekende schakels tussen de bestaande natuurgebieden gelegd. Met andere woorden, de Kruispeel werd na ruim 100 jaar via de Laurabossen, Kettingdijk, Wijffelterbroek, Stramproyerheide, weer met de Tungelerwallen verbonden, of nat ontmoet droog. Parking Vosseven om 9.00 uur: Wilde eend (9), Blauwe reiger (1), Boomkruiper (1), Koolmees (1), Vink (1) Roodborst (1), Kastanje boleet, Rimpelende melkzwam, Pupil Mycene en Roodbruine slanke ammoniet. De eerste stopplaats kondigde zich al snel aan in de vorm van de kleine graanakker (NM), waar het graan onder geploegd was. Wij vogelmensen zien graag dat deze graanakkers ’s winters als extra voedselvoorraad zorgen voor zaad etende vogels als Geelgors, Rietgors, Groenling en Kneu. Het schijnt dat het omploegen voor de winter gedaan wordt om de puinen te bestrijden. Maar wat is de meerwaarde van zo een akker voor zaad etende vogels als hij dan al voor de winter omgeploegd wordt! De andere twee akkers die we tijdens onze wandeling tegen kwamen waren gelukkig niet omgeploegd. Hilde vertelde bijkomend dat ook de plaats van deze akker van historisch belang is. Deze akker is namelijk als uit het verre verleden op deze plaats bekend en is in het verleden door Natuurmonumenten zo ook als akker in ere gehouden. Het inscharen van deze akker in de begrazingseenheid Siëndonk leek ons dan ook geen goed idee. We noteerden hier: Boomklever (1), Goudvink (1), Zwarte kraai (3), Roodborst (1) en Boomkruiper (1).

De Liëg hei zoals ze er in mei 2015 bij lag, Speerdistels doorbreken de eentonige grasmat (foto Johan Leurs). 22 INFO-Winter 2015

Vanop de bovenkant van de hoge zandrug (Het Vosseven is het hoogste punt van Stramproy) keken we nu uit over de Liëg hei en de Siëndonk: We zagen: Gaai (2), Grote bonte specht (1) en een ketting Grauwe ganzen (15). Op de hoek vertelt Hilde dat op de met Pitrus begroeide weilanden vroeger kleine weilandjes lagen die door grachtjes van elkaar waren gescheiden. Boven het Vosseven tellen we 4 Kokmeeuwen en ruim 30 Boerenzwaluwen op trek. Els gaat onverstoorbaar door: Parasolzwam en Champignon. De Liëg hei bestond tot voor de ruilverkaveling van 1974 uit kleine meest natte weilandjes met bomenrijen omzoomd. De meest natte weilandjes waren het grootst. Na de ruilverkaveling waren de bomen gerooid en het reliëf eruit gehaald zodat een grote vrij plat weiland ontstaan was. ARK heeft hier in 2014 de vennen terug op zijn historische oorspronkelijke plaats gelegd en het geaccidenteerde landschap zo goed als mogelijk terug hersteld. Via d’en Oetslaag die ligt in het doorstroommoeras van de Abeek kwamen we aan de Siëndonk.

Aan de Siëndonk was een Torenvalk met succes aan het jagen (foto Jan Weerens) Hier foerageert al geruime tijd een groepje van 14 Geelgorzen. Een Roodborsttapuit met twee jongen liet zich mooi bekijken, mogelijk is het zijn derde broedsel. Een Buizerd verdwijnt snel in het Kranevenneke, een groepje Spreeuwen (10) en Graspiepers (>15) komt over gevlogen. Zo bereiken we de Buuëtjeshei, waar diverse Pensionados in het verleden verschillende jaren beheerwerken gedaan hebben. Iedereen trok drie vliegdennetjes uit, doch het was water dragen naar de zee. Hilde citeerde een gedicht van Dreiers Gielke, waarvan we allemaal stil werden. Ondertussen 23 INFO-Winter 2015

noteerden we Grote bonte specht (1), Boomkruiper (1), Koolmees (1), Geelgors (1), Kuifmees (1) en Roodborst. Els vervolgde onvermoeibaar: Paardehaartaailing een minuscuul paddenstoeltje dat groeide op een dennennaald het Oranje mostrechtertje de Dennenvlamhoed, en de Koeienboleet waarvan de bovenkant droop van het vocht, hij ontleent zijn naam namelijk aan de altijd natte snuit van een koe.

(foto Jac Steevens) We telden zo maar even 9 stuks IJslands mos waaruit we met een gerust hart mochten concludeerden dat het goed gaat met het IJslands mos op de Buuëtjeshei. Goudhaantje (>5), Kuifmees (1), Boomklever (1) en Vink (1). Els laat ons een Melksteelmycena, een Hertezwam, een slijmzwammetje (spec) en een Oorlepeltje zien weer een minuscuul klein paddenstoeltje waarvan de kanten van de hoed gerafeld zijn, maar meer nog de onderkant niet uit plaatjes of buisjes bestaat, maar uit stekeltjes, ongelooflijk mooi. Oorlepeltje (foto Jac Steevens) We passeren een grove den die helemaal geschild is mogelijk het werk van de Zwarte specht. We hoorden een Boomkruiper (1), Vink (1), Gaai (1) en Houtduif. We maken nu de doorsteek naar de Raamweiden. Hilde gidst ons over kleine bijna vergeten paadjes die ze proberen te behouden naar de Raamweiden. 24 INFO-Winter 2015

Bijna vergeten weggetjes op de Stramproyerheide (foto Hilde Vandael). Ze vertelt dat hier “de schuit” lag waarmee vroeger de oversteek naar Altweerterheide gedaan werd. Ook woonde hier een visser die op het dan nog uitgestrekte moeras van het Wijffelterbroek ging vissen. Hij verhandelde zijn vis van Weert tot Maastricht!! Doorstroommoerassen zijn typisch en gebiedsbepalend voor het middengedeelte van het Kempen~Broek. Tot ongeveer 1850 bestond dit gedeelte van het Kempen~Broek uit een onmetelijk groot moerasgebied van wel 5000 ha groot. In dit moerasgebied bevonden zich tussen de zandruggen drie tot soms wel een kilometer brede maar zeer ondiepe depressies. In deze depressies waren doorstroommoerassen ontstaan waarin de beken uitwaaierden en geen vaste bedding hadden en waarin grote open waters voorkwamen. De vallei van de Aa beek is de belangrijkste van deze drie doorstroommoerassen, de vallei van het Wijffelterbroek de tweede en de derde bevindt zich waar nu het Ringselven, de Kruispeel en het bovenste deel van de Tungelroyse beek liggen.

Het “doorstroommoeras ” van het Wijffelterbroek (1898) 25 INFO-Winter 2015

Hilde vervolgt “ARK natuurontwikkeling heeft een mandaat verlenging gekregen (2015-2017) om het eiland van Weert te realiseren. Het eiland van Weert is de naam voor een nieuw project dat er in het kader van de klimaatbuffer Kempen~Broek er in bestaat dat het gebied op de kaart omschreven als Spikke en dat pas in 1930 door de Raam ontwaterd werd terug in zijn historische staat hersteld zal worden. Hiervoor zou de Raam worden omgelegd en moeten diverse percelen uit de landbouw worden onttrokken en aan het Kempen~Broek worden toegevoegd.” Op weg naar de grote plas zien en horen we een Buizerd en Toon Janssen zag er als eerste een hele mooi Paapje boven op een uitgebloeide St Jacobskruiskruid plant zitten. Even verder zit een man en juveniele Roodborsttapuit. Het verschil tussen het Paapje en de jonge Roodborsttapuit was optimaal te zien. In het productie weiland er achter vertoeven Grote Canadese ganzen (141), Grauwe ganzen (15) en een Knobbelzwaan.

De Raamweiden net na de restauratie in mei 2015 (foto Johan Leurs).

26 INFO-Winter 2015

Rond de plas zitten nog Grauwe ganzen (52). Nijlganzen (10), en een Grote zilverreiger (1). Op de plas zwemmen Wilde eenden (15), Kuifeend (0/1), en Dodaars (3), er boven foerageren Boerenzwaluwen (11). We horen er een Graspieper en onze eerste Sijs dit jaar. Via de Graus gaat het naar het Vosseven waar we ons middageten gebruiken. Graus: Roodborst (1), Winterkoning (1), Grote bonte specht (1), en vermoedelijk Boomvalk (1). In het hei~schrale grasland dat nu door Brem, Berk en Grove den wordt gekoloniseerd staan veel Parasolzwammen.

Gele knolammoniet (foto Jac Steevens) Net voor het Vosseven staat een hele familie Gele knolammonieten. Het viel me weer op hoeveel kennis over vogels, planten, paddenstoelen en insecten bij de Pensionados aanwezig is. Ongelooflijk ook hoeveel informatie je in een voormiddag te verwerken krijgt. Middagpauze Vosseven 12.30-14.00 uur. Cor, Hilde en Jan nemen afscheid en fietsen terug naar huis. Na de middagpauze die gevuld werd met gezellige babbels met koffies, uitsmijters, soep, pintekes en trappisten reden we naar het Belgische deel van het Kempenbroek. Parking Staatsbos om 14u15: Een korte wandeling door een muur van Maïs brengt ons naar het kerngebied van Natuurpunt Bree. Een nog steeds kleinschalig gebied het Hemelrijk gelegen aan de rand van het grootschalige cultuurgebied de St Martensheide. Het Hemelrijk is altijd een kleinschalig gebied geweest dat tegenwoordig sterk contrasteert met de er langs gelegen st Martensheide. Hier wordt met Europees geld door vrijwilligers met man en macht gewerkt om het leefgebied van de Grauwe klauwier (een door stad Bree geadopteerde soort) te behouden en waar nodig te versterken. We lopen langs enkele ontwaterde vennen, 27 INFO-Winter 2015

op de st Martensheide zijn die vennen speciaal, men noemt het windgaten (*) Voor hun ontstaan moeten we duizenden jaren terug gaan toen de dekzanden die uit de droogstaande Noordzee door westenwinden hier afgezet en nog onbegroeid waren. Door windwerking werden de zanden tot op de toen nog zeer hoge grondwaterstand weggeblazen en ontstonden grote schotelvormige kuilen met een verhoogde rand, windkuilen of deflatiekuilen genoemd. Op de bodem van de kuil verzamelden alle grote en zwaardere delen die niet door de wind konden worden mee gevoerd. We zien er Buizerd (3) en horen Grote Lijster, Zwarte kraai (3) en Staartmees.

Een van de bezochte percelen waarop een verschralingsbeheer wordt toegepast waar in het voorjaar de Stekelbrem geel kleurt.(foto Johan Leurs) We konden nu het verschil van beheren zien tussen de grootschalige aanpak die we deze morgen gezien hebben op de Stramproyerheide waar de TaurOssen jaarrond voor het beheer zorgen en de kleinschalige aanpak in het Hemelrijk waar men op de “oude manier” met mankracht, maaien en afvoeren en beweiden door koeien of ezels het landschap probeert te behouden. Op het Hemelrijk tracht men dus door middel van een traditionele manier van werken in dit geval beheren de bestaande natuurwaarden te behouden of terug te krijgen. Eigenlijk komt deze beheersvorm overeen met de werkwijze zoals die in het verleden door de boeren werd toegepast. Het kleinschalige landschap riep bij de meesten onder ons dan 28 INFO-Winter 2015

ook herinneringen aan vroeger op. Je mag gerust zeggen dat hier niet alleen het landschap van vroeger behouden wordt, maar ook de manier van werken. Een totaal andere benadering dan de werkwijze van ARK waarbij de gebieden zich op een natuurlijke manier zonder menselijk ingrijpen kunnen ontwikkelen en waarbij het beheer het hele jaar door in handen is van de TaurOssen. Verwacht wordt dat door het graasgedrag van grote herbivoren de bosvorming in ruimte en tijd veel geleidelijker en spontaner zal verlopen. De bosvorming op het terrein zal via een grillig en vlekgewijs patroon verlopen en dat patroon ontwikkelt zich over een lange periode, maar niet overal tegelijkertijd. Hierdoor ontstaan vele overgangsvegetaties in een mozaïek van kort en lang grasland, ruigtes, struikjes en struwelen, individuele bomen, bomengroepjes en bos. Deze mozaïeken veranderen geleidelijk van vorm, aard en ligging en worden daarom ook schuivende mozaïeken genoemd (Ollf et al 1999). Dergelijke ruimtelijke mozaïeken van verschillende successtadia naast elkaar worden vaak geassocieerd met een rijke flora en fauna (van Wieren 1998, Dennis et al 1998). Het kleinschalige landschap welk we de namiddag bezochten viel bij de meeste Pensionados erg in de smaak, heel anders dan de grote open gebieden die we deze morgen bezochten waarin ARK actief is en die door die TaurOssen begraasd worden. (*) Cirkelvormige depressies in de Vlakte van Bocholt. Michiel Dusar, Johan Mathijs, Roland Dreesen & Jean Poesen Likona Jaarboek 2007. In de Vlakte van Bocholt, tussen Hamont, Bree en Kinrooi komt een onopvallend landschapselement voor dat als natuurlijk relict uniek is voor dit gebied. Er werden een tweehonderdtal cirkelvormige depressies met doormeter van gemiddeld 140 meter en verhoogde wallen van gemiddeld 1.50 meter in kaart gebracht. Veldonderzoek op de St Martensheide te Bree heeft aangetoond dat ze zijn ontstaan als windkuil of deflatiekom. Windkuilen ontstaan meestal in hoge duinen waar hun vorm meer lang gerekt is en de morfologie snel veranderd. In gebieden met een hoge grondwaterstand en een laag zandaanbod, zoals in de Vlakte van Bocholt, worden deflatiekommen gefixeerd in een vroeg stadium. Om het ontstaansproces beter te begrijpen moeten we terug gaan in de tijd. In cijfers is dat een slordige 20.000 jaar geleden, tijdens het Plenglaciaal, de koudste periode van de laatste ijstijd, de Weichselijstijd. Tijdens het Plenglaciaal werden de (dek)zanden waaruit ons landschap is opgebouwd uit de drooggevallen Noordzee vlakte door de wind van noord naar zuid verplaatst. De cirkelvormige depressies op de vlakte van Bocholt komen voor in deze dekzand laag. Toch zijn 29 INFO-Winter 2015

de depressies mogelijk niet ontstaan in het Plenglaciaal wanneer het zand beschikbaar was, het klimaat voldoende opgewarmd en vochtig was zonder obstakels in het vegetatiedek maar tijdens het subboreaal (2400-6000 v.Chr.) of Holoceen. Vermoedelijk houdt het ontstaan van deze windkuilen verband met het verschijnen van de mens in deze streek. Ingrepen in het landschap door de prehistorische mens, bijvoorbeeld door kappen, platbranden en beweiden waardoor zandverstuivingen ontstonden. Zandverstuivingen zijn trouwens een bekend historisch fenomeen op de Kempense zandgronden. Dergelijke degeneratie van het landschap zijn uit de Weerter Kempen ook bekend. De (stuif)duinen van de IJzeren Man en de Tungelerwallen zijn ontstaan door verstuiven van het dekzand na te rigoureus plaggen van de heide. Het ontstaan van een windkuil of deflatiekom gebeurt in eerste instantie zoals de opbouw van de duin, door windwerking word het zand uit een kom tot een paraboolduin geblazen. Op de st Martensheide gebeurde dit tot aan het hoge grondwater. Door windwerking ontstond een tot 1.50 meter hoge wal rond de windkuil. De grovere en zwaardere elementen, de keien bleven achter op de bodem of deflatievloer. Johan Verslaggevers.

30 INFO-Winter 2015

COLOFON IVN Weert en omstreken Geurtsvenweg 4 6006 SN Weert

Contactpersonen werkgroepen: Vogelwerkgroep: Jan Aarts [email protected] 466050

Insecten Werkgroep E-mail algemeen: [email protected] Hub Jetten Internet: http://www.ivnweert.nl [email protected] NMC de IJzeren man 524893 538281 Betalingen: Bankrekening IVN Weert e.o. Gidsen: NL 02 RABO 0149 904 789 Rabobank Weert. Ad Havermans Bestuur [email protected] Voorzitter: 533271 Jan Aarts, [email protected] 466050 Secretaris/PR: Vutters: Trea Beckers, [email protected] 525360 Harrie Vossen Penningmeester/leden adm.: [email protected] 633722 Frans Meuwis [email protected] 539946 Lezingen: Bestuursleden Anja Akkermans Ine van Woensel, [email protected] coödinator@natuurenmilieucentr 06-18451740 umweert.nl 524893 Hub Jetten, [email protected] 538281 Jet Joris Hans van Schendel, coödinator@natuurenmilieucentr [email protected] 521508 umweert.nl 524893 Redactie: Marion Michiels, Jan Daemen , Bert Timmermans Materiaalbeheer en Hub Jetten. Jan Daemen Redactieadres: e-mail: [email protected] [email protected] 855104 Verschijning: INFO verschijnt vier maal per jaar en wordt gratis verspreid onder de leden en begunstigers. Bibliotheek: Bezorging: vrijwilligers. Tiny Goorhuis, Volgende Info [email protected] 521417 Kopij inleveren voor 1 maart 2016. De redactie ver- en bewerkt artikelen. De auteurs zijn verantwoordelijk voor Schaapsdijk: de juistheid van hun artikelen. Bij foto’s graag het originele Peter Niessen bestand (apart) bijvoegen. Tevens het verzoek om tekst [email protected] als worddocument aan te leveren. Voor vragen kunt u altijd 543582 contact opnemen met de redactie. Lidmaatschap Een lidmaatschap wordt automatisch voor de duur van 1 jaar IVN Volwassenen € 22,00 verlengd, tenzij minimaal vier weken voor het einde van het Huisgenootlid € 5,00 kalenderjaar schriftelijk wordt opgezegd bij het secretariaat. De contributie moet in januari worden overgemaakt. Voor degenen Lid + Natuurgids € 37,50 die getekend hebben voor automatische incasso, zal ook in januari Lid + Natuurgids + huisg. € 42,50 de contributie worden afgeschreven.

31 INFO-Winter 2015

32 INFO-Winter 2015