Afwegingskader inzameling grof vuil

Afwegingskader inzameling grof vuil inrichting en beheer milieustraten

NVRD, Vereniging voor afval- en reinigingsmanagement Auteur : Marcel Aarnink Datum : 6 mei 2004 Kenmerk : R/04/0438/MA

Samenvatting................................................................................................................................................................................. 5 Hoofdstuk 1 Inleiding .................................................................................................................................................................. 7 1.1 aanleiding............................................................................................................................................................................. 7 1.2 leeswijzer ............................................................................................................................................................................. 7 Hoofdstuk 2 Huidige situatie ..................................................................................................................................................... 9 Hoofdstuk 3 Wettelijk en beleidskader grof huishoudelijk afval .................................................................................... 11 3.1 Interpretatie wettelijke definitie ....................................................................................................................................... 11 3.2 Discussie bij bouwen sloopafval .................................................................................................................................. 11 3.2.1 Advies NVRD aan gemeenten ............................................................................................................................... 12 3.3 Inzamelstructuren ............................................................................................................................................................. 12 3.3.1 Haalsysteem ............................................................................................................................................................. 12 3.3.2 Brengsysteem (milieustraat)................................................................................................................................... 13 3.4 Inzamelmethoden en resultaten ..................................................................................................................................... 14 3.5 Acceptatie- en tarievenbeleid halen en brengen.......................................................................................................... 15 3.6 Tariefstelling en invloed hiervan op aanbod ................................................................................................................. 16 3.7 Ontwijkgedrag: zwerfafval, illegale storting en afvaltoerisme..................................................................................... 17 Hoofdstuk 4 Grof vuil en kringloopbedrijven ...................................................................................................................... 19 4.1 Ontwikkelingen in de branche......................................................................................................................................... 19 4.2 Ervaringen in de kringloopsector .................................................................................................................................... 20 4.3 Bezuinigingen op sociale arbeid..................................................................................................................................... 23 4.4 Resultaten in de kringloopsector .................................................................................................................................... 23 4.5 Organisatiestructuur en dienstverlening ........................................................................................................................ 24 4.6 Vergunningverlening ........................................................................................................................................................ 24 4.7 Inzamelvergoeding ........................................................................................................................................................... 25 4.8 Registratie.......................................................................................................................................................................... 25 4.9 Afwegingskader ................................................................................................................................................................ 26 4.10 Implementatie van kringloopbedrijvigheid................................................................................................................... 27 Hoofdstuk 5 halen en brengen: communicerende vaten ................................................................................................. 29 5.1 Afwegingskader halen en brengen GHA ....................................................................................................................... 29 5.2 Relevante kengetallen halen en brengen grof vuil....................................................................................................... 30 5.3 Kosten per verwijderingroute .......................................................................................................................................... 31 5.4 Keuzemodel halen en brengen grof vuil ........................................................................................................................ 32 Hoofdstuk 6 Vergunningen, ontwerp en inrichting milieustraten .................................................................................. 37 6.1 Wettelijke en andere eisen .............................................................................................................................................. 37 6.1.1 Wet Milieubeheer (provincie).................................................................................................................................. 37 6.1.2 Wet Verontreiniging Oppervlakte Wateren (waterschap) ................................................................................... 37 6.1.3 Bouwvergunning (gemeente) ................................................................................................................................. 37 6.1.4 Richtlijnen.................................................................................................................................................................. 37 6.1.5 Bijzondere eisen voor asbest, gasflessen, kadavers en mest........................................................................... 38 6.2 Verzorgingsgebied, oppervlakte en locatie ................................................................................................................... 39 6.3 Capaciteit ........................................................................................................................................................................... 40 6.4 Ontwerp.............................................................................................................................................................................. 40

2

afwegingskader inzameling grof vuil; inrichting en beheer milieustraten

6.5 Inrichting............................................................................................................................................................................. 42 6.5.1 Opstelling containers en kantoor ........................................................................................................................... 42 6.5.2 Afvalstromen ............................................................................................................................................................. 42 6.5.3 Invalbeveiliging ......................................................................................................................................................... 43 6.5.4 Filevorming................................................................................................................................................................ 43 6.6 Investeringskosten............................................................................................................................................................ 44 6.7 Exploitatiekosten............................................................................................................................................................... 44 6.8 Verbetering gescheiden inzameling deelstromen grof vuil ......................................................................................... 45 6.8.1 Optimaliseren inzameling bouwen sloopafval ................................................................................................... 45 6.8.2 Optimaliseren inzameling groenafval .................................................................................................................... 45 6.8.3 Optimaliseren inzameling oude metalen............................................................................................................... 46 6.8.4 Optimaliseren inzameling houtafval....................................................................................................................... 46 6.9 Tarifering en/of limitering ................................................................................................................................................. 46 6.9.1 De tarieven en/of limieten per gewicht .................................................................................................................. 46 6.9.2 De tarieven per volume-eenheid............................................................................................................................ 46 6.9.3 De tarieven per aanbieding..................................................................................................................................... 47 6.9.4 Tarieven gedifferentieerd naar aanbiedmiddel .................................................................................................... 47 6.9.5 Gratis ......................................................................................................................................................................... 47 6.10 Hoe bedrijfsafval te herkennen en te weren ............................................................................................................... 47 6.11 Toegangscontrole op milieustraten.............................................................................................................................. 48 6.11.1 Aandachtspunten invoering elektronisch controle- en registratiesysteem..................................................... 48 6.11.2 Vormen van toegangscontrole ............................................................................................................................. 48 6.11.3 Kosten invoering toegangspassen ...................................................................................................................... 49 Hoofdstuk 7 Organisatie en personeel milieustraten........................................................................................................ 51 7.1 Organisatie ........................................................................................................................................................................ 51 7.1.1 Beheer milieustraat: door gemeente, samenwerkingsverband of derden........................................................ 51 7.1.2 Bezoekers ................................................................................................................................................................. 51 7.1.3 Bebording .................................................................................................................................................................. 52 7.1.4 Betaling...................................................................................................................................................................... 52 7.2 Personeel........................................................................................................................................................................... 53 Hoofdstuk 8 Conclusies en aanbevelingen ......................................................................................................................... 55 Literatuurlijst ............................................................................................................................................................................... 59 Bijlage 1

Inzamelwijze in Vlaanderen ........................................................................................................................... 61

Bijlage 2

Inzamelhoeveelheden, methoden en hergebruik ..................................................................................... 63

Bijlage 3

Voorbeelden acceptatie- en tarievenbeleid ............................................................................................... 65

Bijlage 4

Resultaten handhavingweek VROM-inspectie Zuid ................................................................................ 67

Bijlage 5

Overzicht van aandachts- en verbeterpunten........................................................................................... 71

Bijlage 6

Toegangscontrole in de praktijk .................................................................................................................. 73

Bijlage 7

Soorten milieupassen en de voor- en nadelen ......................................................................................... 75

Bijlage 8

Voorbeeld-inhoudsopgave “handboek milieustraat” ............................................................................. 77

Bijlage 9

Samenstelling werkgroep .............................................................................................................................. 79

3

4


Samenvatting In 2002 is het ‘kennisplatform milieustraten’ van de NVRD afgerond. In dit platform is onderzoek gedaan naar en zijn ervaringen uitgewisseld op het gebied van de exploitatie van een milieustraat en de inzameling van grof huishoudelijk afval. Het onderzoek leverde nuttige kengetallen en bevindingen op. Algemene richtlijnen en aanbevelingen voor een efficiënt en effectief inzamelsysteem zijn echter niet gegeven. Daarnaast is in mei 2003 door de sector Regie & Beleid onder haar leden een behoeftepeiling uitgevoerd. Hieruit kwam naar voren dat er behoefte bestaat aan een overzicht van de verschillende inzamelstructuren, het acceptatie- en tarievenbeleid en, in samenhang hiermee, een afwegingskader voor de inzameling van grof huishoudelijk afval. De inzameling van grof huishoudelijk afval valt onder de wettelijke zorgplicht van de gemeente. Onder grof huishoudelijk afval wordt verstaan: ‘huishoudelijke afvalstoffen die te groot en te zwaar zijn om op dezelfde wijze als de andere huishoudelijke afvalstoffen aan de inzameldienst te worden aangeboden’. De reikwijdte van deze definitie is echter niet duidelijk en sluit ook niet aan op de praktijksituatie in veel gemeenten. Veel gemeenten halen bijvoorbeeld bouwen sloopafval niet aan huis op omdat de inzamelstructuur hiervoor niet toegerust is en grote partijen als bedrijfsafval beschouwen. Een duidelijke stellingname over de definitie van grof huishoudelijk afval en de reikwijdte van de zorgplicht door het Ministerie van VROM is noodzakelijk. Het haalsysteem van grof huishoudelijk afval in Nederland vertoont een grote diversiteit. Dit varieert van inzameling op telefonische afroep tot het rijden van vaste routes. De inzameling aan huis biedt een hoge service aan de burger, maar is ook arbeidsintensief. Daarbij komt dat de mogelijkheden om het afval gescheiden af te voeren en te verwerken beperkt zijn. Dit leidt tot hogere verwerkingskosten. In gemeenten met een goed geoutilleerde milieustraat is een hoogdrempelig haalsysteem te overwegen waarbij voor een lagere frequentie en/of voor een voorrijdtarief gekozen wordt. Voor hoogbouw geldt meestal een uitzonderingsituatie op het reguliere haalsysteem en is een oplossing ‘op maat’ nodig. Zo maken steeds meer gemeenten en woningbouwverenigingen afspraken over de opslag en afvoer van grof vuil. Kringloopbedrijven spelen in toenemende mate een rol in de inzamelstructuur van grof huishoudelijk afval. Na jaren van sterke omzetgroei hebben veel kringloopbedrijven nu te maken met bezuinigingen en inkrimping. Vooral het kabinetsbesluit om te snijden in stimuleringsregelingen van sociale arbeid (id/wiw) leidt ertoe dat men kritisch naar de efficiëntie van de eigen bedrijfsvoering kijkt. Gemeenten kunnen vooral milieuvoordelen behalen met het inschakelen van een kringloopbedrijf. Dit bedrijf moet echter in staat zijn om professionele dienstverlening te bieden. De meeste kringloopbedrijven zamelen de bruikbare spullen uit het grof vuil in aparte routes in. De inzameling van grof vuil blijft vanwege het specifieke karakter meestal bij de reinigingsdiensten zelf. De samenwerking tussen gemeente en kringloopbedrijven wordt steeds hechter en professioneler waarbij voor de gemeente de kwaliteit van de dienstverlening voorop staat. De milieustraat is een voorziening die aan populariteit wint en een steeds prominentere plek krijgt in de afvalverwijdering. Belangrijkste reden hiervoor is de hoge mate van hergebruik die met een milieustraat gerealiseerd kan worden. Voor steeds meer afvalstromen wordt gekozen voor verwijdering via de milieustraat. Voorbeelden hiervan zijn: wit- en bruingoed, klein chemisch afval, autobanden, vlakglas en incontinentiemateriaal. In de toekomst zullen ook afvalstromen als tapijten, kunststof, kurk en matrassen meer gangbaar worden. Uit oogpunt van kostenvoordeel en het tegengaan van afvaltoerisme zouden milieustraten meer moeten samenwerken, te beginnen bij het gelijktrekken van het acceptatie- en tarievenbeleid.

5

6


Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1aanleiding In het ‘kennisplatform milieustraten’ van de NVRD is onderzoek gedaan naar en zijn ervaringen uitgewisseld op het gebied van de exploitatie van de milieustraat en de inzameling van grof huishoudelijk afval. Door het onderzoek is inzicht verkregen in de omgevingsvariabelen die van invloed zijn op een optimale invulling van de inzamelstructuur en op de afweging tussen de inzameling van grof huishoudelijk afval aan huis en de inzameling via de milieustraat. Algemene richtlijnen en aanbevelingen m.b.t. het meest efficiënte en effectieve inzamelsysteem konden echter niet gegeven worden. Daarnaast is in mei 2003 door de sector Regie & Beleid onder haar leden een behoeftepeiling uitgevoerd. Hieruit kwam naar voren dat behoefte bestaat aan een overzicht van de verschillende inzamelstructuren, het acceptatie- en tarievenbeleid op milieustraten en, in samenhang hiermee, een afwegingskader voor de inrichting van de inzamelstructuur van grof huishoudelijk afval. De algemene bevindingen uit het kennisplatform en de informatiebehoefte van gemeenten vormen de basis voor verder onderzoek. Dit onderzoek biedt vooral praktische handvatten, een compleet afwegingskader en nuttige aanbevelingen voor beleidsmakers én uitvoerders. In dit onderzoek staat de samenhang tussen de inzameling via milieustraten en de huis-aan-huis inzameling van grof huisvuil maar ook de positie van kringloopbedrijven centraal. In de eerste onderzoeksfase is een verkenning en literatuuronderzoek uitgevoerd. Daarna is een overzicht samengesteld van de belangrijkste haal- en brengcombinaties en van de acceptatie- en tarievenstelsels in Nederland. In een werkgroep, bestaande uit vier leden van de Sector R&B en vier van de Sector ASB (voor de samenstelling zie bijlage 9), is vervolgens een analyse gemaakt van de voor- en nadelen, de succes- en faalfactoren en is uiteindelijk een afwegingskader halen en brengen beschreven. Ook de rol en positie van kringloopbedrijven in de inzamelstructuur van grof huishoudelijk afval is onderzocht. Tenslotte is in de werkgroep nadere uitwerking gegeven aan de organisatievormen en de technische, operationele en personele aspecten op een milieustraat. In het onderzoek zijn ook de resultaten en ervaringen van de themadag ‘grof vuil: de wet van de communicerende vaten’ betrokken. De themadag is samen met het AOO belegd. Het AOO heeft een Kennisdocument Grof Huishoudelijk Afval (‘grof vuil, fijn scheiden’, AOO, februari 2004) opgesteld. In dit document wordt vooral het wettelijk kader beschreven en worden beleidsmaatregelen aangereikt voor de verbetering van de inzameling van grof huishoudelijk afval. De NVRD heeft met het AOO afstemming gezocht om beide onderzoeken nauw op elkaar te laten aansluiten.

1.2 leeswijzer Hoofdstuk 2: Hoofdstuk 3:

de huidige situatie wettelijk en beleidskader grof huishoudelijk afval, inzamelmethoden, acceptatie- en tarievenbeleid, ontwijkgedrag

Hoofdstuk 4:

grof vuil en kringloopbedrijven

Hoofdstuk 5:

halen en brengen ‘communicerende vaten’, afwegingskader en keuzemodel halen-brengen

Hoofdstuk 6: Hoofdstuk 7:

ontwerp en inrichting milieustraten beheer, organisatie en personeel milieustraten

Hoofdstuk 8:

conclusies en aanbevelingen

7

8


Hoofdstuk 2 Huidige situatie Vanaf 1994 vormt de Wet Milieubeheer het wettelijk kader voor de afvalinzameling. In deze wet is aangegeven dat alle overheden hun afvalbeleid moet richten op preventie en hergebruik. De overheid heeft hiervoor een scala aan instrumenten: voorzieningen, regelgeving en handhaving, financiële instrumenten en sociale instrumenten. In de afgelopen jaren zijn de voorzieningen voor de burger flink verbeterd. Knelpunten doen zich vooral voor bij de woning. Bewoners van een laagbouwwoning ondervinden weinig problemen, maar bewoners van hoogbouw hebben vaak te weinig ruimte om containers te gebruiken of om alle gescheiden componenten te bewaren. Ook komt het voor dat burgers incidenteel grotere hoeveelheden afval willen aanbieden. Te denken valt aan afval dat ontstaat bij een verbouwing of grote schoonmaak. Sinds 1994 is het voor iedere gemeente of samenwerkingsverband van gemeenten wettelijk verplicht om een brengvoorziening te realiseren voor afval dat niet wekelijks aan huis wordt opgehaald. Deze brengvoorziening diende oorspronkelijk als achtervang; de nadruk lag op de huis-aan-huis inzameling. De uitvoering van het afvalstoffenbeleid heeft inmiddels duidelijk resultaat gehad. Nederland beschikt nu, in tegenstelling tot jaren geleden, over een adequate structuur voor de verwijdering van afvalstoffen. Door aanscherping van de milieuhygiënische kaders zijn de afgelopen jaren de kosten voor verbranding en storten van afval aanzienlijk gestegen. In 1990 kostte de verwerking van een ton restafval gemiddeld € 45,= (fl. 100,=), in 2002 is dit opgelopen tot € 100,= (fl. 220,=). De kans is aanwezig dat dit tarief in de toekomst nog verder zal oplopen, met name als gevolg van verdere verhoging van de belasting op afvalstoffen. Dit heeft een positief effect op preventie en hergebruik. Veel gemeenten zijn nu bezig met verbetering van de inzamelstructuur van grof vuil. De afweging van halen of brengen staat hierin centraal. De haalstructuur voor grof vuil is en blijft een belangrijk onderdeel vanwege de wettelijke verplichting (artikel 10.22 Wet Milieubeheer) enerzijds en anderzijds om voldoende service naar de burgers te garanderen. Daarnaast neemt de milieustraat in steeds meer gemeenten een prominente plek in. Nieuwe milieustraten worden ontworpen en moeten voldoen aan de eisen van deze tijd of de bestaande voorziening wordt verbeterd. Gemeenten zoeken in de afweging van milieu, kosten en service naar de beste combinatie van halen en brengen. Voor iedere gemeente hangt de keuze samen met de eigen situatie, historie en karakter van haar verzorgingsgebied. Een model inzamelstructuur van grof vuil bestaat niet. afvalstoffen uit huishoudens

huishoudelijk afval

verbouwingsafval

grof huisvuil/ wit- en bruingoed/grof tuinafval

wekelijks ophalen

zelf brengen

overslagstation

milieustraat

herbruikbare spullen

halen op afroep

gemeentewerf, kringloop, sorteerbedrijf sorteren,

hergebruik/recycling/ verbranding

Tabel 1 halen en brengen in onderlinge samenhang

9

10


Hoofdstuk 3 Wettelijk en beleidskader grof huishoudelijk afval 3.1 Interpretatie wettelijke definitie Het AOO geeft in haar Kennisdocument Grof Huishoudelijk Afval (AOO, januari 2004) een beschrijving van het wettelijk en beleidskader en geeft definities van de deelstromen grof huishoudelijk afval. Grof huishoudelijk afval wordt in de Wet Milieubeheer en het Landelijk Afvalbeheersplan omschreven als ‘van particuliere huishoudens afkomstige afvalstoffen die te groot of te zwaar zijn om op dezelfde wijze als huishoudelijk restafval aan de inzameldienst te worden aangeboden’. Deze definitie laat veel ruimte voor interpretatie door gemeenten. De discussie speelt zich met name af bij bouwen sloopafval (en in mindere mate bij grond uit tuinen). Grotere verbouwingen worden doorgaans door aannemers uitgevoerd en daarmee vaak door gemeenten als bedrijfsmatige activiteit beschouwd. In artikel 10.22 Wet milieubeheer staat: 1. a. b. 2.

Elke gemeente draagt er zorg voor: dat grove huishoudelijke afvalstoffen worden ingezameld bij elk binnen haar grondgebied gelegen perceel waar zodanige afvalstoffen ontstaan, en dat er op ten minste één daartoe ter beschikking gestelde plaats binnen de gemeente of binnen de gemeenten waarmee wordt samengewerkt, in voldoende mate gelegenheid wordt geboden om grove huishoudelijke afvalstoffen achter te laten. In het belang van een doelmatig beheer van grove huishoudelijke afvalstoffen kan bij algemene maatregel van bestuur worden bepaald dat het eerste lid geheel of gedeeltelijk buiten toepassing blijft met betrekking tot bij de maatregel aangewezen categorieën van grove huishoudelijke afvalstoffen, al dan niet voor zover deze vrijkomen in een hoeveelheid of een omvang die, of een gewicht dat groter is dan bij de maatregel is aangegeven.

De Memorie van Toelichting zegt over artikel 10.22 het volgende “De gemeente draagt er zorg voor dat de huishoudelijke afvalstoffen worden ingezameld bij elk binnen haar grondgebied gelegen perceel waar zodanige afvalstoffen ontstaan. Deze zorgplicht geldt ook voor grove huishoudelijke afvalstoffen. Grove huishoudelijke afvalstoffen zijn die afvalstoffen die te groot en te zwaar zijn om op dezelfde wijze als andere huishoudelijke afvalstoffen aan de inzameldienst te worden aangeboden. In de praktijk worden soms zeer grote partijen bouwen sloopafval aan een gemeente ter inzameling aangeboden. Indien dit afval is vrijgekomen bij door de particulier zelf uitgevoerde werkzaamheden, behoort dit afval naar de letter van de wet tot het grove huishoudelijke afval. In beginsel worden immers alle afvalstoffen die afkomstig zijn uit particuliere huishoudens aangemerkt als huishoudelijke afvalstoffen. Hieruit zou volgen dat de gemeenten verplicht zijn tot de inzameling ervan. Dit kan de effectiviteit en de efficiency van de inzameling van grof huishoudelijk afval in gevaar brengen.

In principe worden alle grove huishoudelijke afvalstoffen, ongeacht de hoeveelheden, beschouwd als huishoudelijk afval. De gemeente is verplicht zorg te dragen voor de inzameling ervan. Voor grote partijen bouwen sloopafval kan hiervan worden afgeweken. Deze afwijking kan echter alleen bij Algemene Maatregel van Bestuur geregeld worden.

3.2 Discussie bij bouwen sloopafval Het Ministerie van VROM heeft een nuancering in de definitie van grof vuil aangebracht: “Uitgangspunt voor de inzameling van bouwen sloopafval uit huishoudens is de laagdrempeligheid van de voorziening. De burger dient de zekerheid te hebben dat dit afval van gemeentewege wordt ingezameld. Dit geldt echter alleen voor dat deel van het bouwen sloopafval dat niet afkomstig is van als bedrijfsmatig te kwalificeren activiteiten. Op grote hoeveelheden zoals die ontstaan bij als bedrijfsmatig te kwalificeren activiteiten, is de gemeentelijke inzameling niet berekend”.

Deze beschrijving is opgenomen in de Memorie van Toelichting van de Wet Milieubeheer. Veel gemeenten hebben deze nuancering overgenomen en zamelen geen bouwen sloopafval en puin meer in.

11

Om discussies bij eventuele handhavingacties van VROM te voorkomen, grote afwijkingen in de afvalcijfers tussen gemeenten tegen te gaan (een goede benchmark is daardoor niet mogelijk) én vanwege het risico voor gemeenten om straks afgerekend te worden op taakstellingen inclusief verbouwingsafval, pleit de NVRD voor een duidelijke reikwijdte van de wettelijke definitie en de zorgplicht in artikel 10.22 Wet Milieubeheer. De definitie en zorgplicht zouden verder uitgewerkt en begrensd moeten worden in landelijke regelgeving, bij voorkeur in een Algemene Maatregel van Bestuur. VROM wil echter in het kader van deregulering geen AMvB hiervoor opstellen. De NVRD zal bij VROM de huidige praktijk onder de aandacht brengen en expliciet vragen hoever de zorgplicht voor grof huishoudelijk afval reikt. Aanscherping van de definitie sluit ook aan bij de situatie in de ons omringende landen. In Vlaanderen bijvoorbeeld wordt onder grof vuil verstaan: ‘alle afvalstoffen die ontstaan door de normale werking van een particuliere huishouding en die omwille van omvang, aard en/of gewicht niet in het recipiënt voor huisvuilophaling kunnen’. Bouw- en sloopafval valt hier niet onder. Meer informatie over de inzamelwijze van grof vuil in Vlaanderen staat in bijlage 1.

3.2.1Advies NVRD aan gemeenten De verwijdering van verbouwingsafval en grof tuinafval bij huishoudens valt onder de zorgplicht van de gemeente. De meeste gemeenten halen grote hoeveelheden bouwen sloopafval niet aan huis op. Dit betekent dat gemeenten strikte aanbiedingsregels opstellen. Bij verbouwingsafval kan gesteld worden dat tot een maximumhoeveelheid mag worden aangeboden (bijv. tot 500 liter), met een welles/nietes lijst wordt gewerkt (bijv. keukenkastje wel, aanrechtblad niet) of een kostendekkend tarief wordt gehanteerd. In ieder geval kan ze deze afvalstromen (al dan niet tegen betaling en zoveel mogelijk gescheiden) op de eigen milieustraat accepteren of verwijzen naar een particulier sorteerbedrijf in de buurt. Bouw- en sloopafval kunnen gemeenten ook laten ophalen door bedrijven die speciale containers verhuren. Ook kan een particulier bij een bouwmarkt bigbags huren of kopen, waarin hij het afval kan bewaren en vervolgens kan laten ophalen. Tenslotte kan de gemeente zelf via bigbags inzamelen. Voordeel hiervan is dat de hoeveelheid gemaximaliseerd kan worden en tegen kostendekkend tarief kan worden opgehaald. Voorbeelden van bigbags gemeenten zijn Ede, Groningen en Breda. Samengevat kan aan gemeenten de volgende handvatten geboden worden: d.m.v. het acceptatie- en tarievenbeleid ophalen volumineuze afvalstromen ontmoedigen volumineuze afvalstromen zoveel mogelijk naar de milieustraat limieten stellen in aard, hoeveelheid en herkomst tarieven in rekening brengen (voor halen én brengen) rechtstreeks doorverwijzen naar sorteerders of puinbrekers

3.3

Inzamelstructuren

De inzamelmethoden van grof huishoudelijk afval in Nederlandse gemeenten zijn zeer divers. De basisstructuur bestaat meestal uit een haalmethode en een brengvoorziening. Daarnaast spelen kringloopbedrijven in toenemende mate een rol bij de inzameling van grof huishoudelijk afval. Het kringloopbedrijf kan zelfs onderdeel uitmaken van de gemeentelijke inzamelstructuur.

3.3.1

12

Haalsysteem


Basisvormen halen op afroep, meestal gesplitst in: wit- en bruingoed, grof tuinafval, bruikbare spullen en grof restafval halen in vaste route, meestal gesplitst in: wit- en bruingoed, grof tuinafval, bruikbare spullen en grof restafval combinatie van ‘op afroep’ en ‘in vaste route’

Mengvormen aantal keer of hoeveelheid gratis, daarna tarief halen op afroep tegen tarief inzameling met huishoudelijk restafval Tabel 2a inzamelmethoden halen

De meeste gemeenten kiezen voor een haalsysteem op afroep met een lage ophaalfrequentie (maandelijks). Dit systeem werkt voor laagbouw redelijk goed. Voor hoogbouw kiezen gemeenten vaak voor een intensievere service en ruimere acceptatiecriteria (al dan niet geformaliseerd): hogere inzamelfrequentie, grotere volumes en meer (ongescheiden) afvalstromen. De te accepteren afvalstromen zijn grof restafval, snoeihout en wit- en bruingoed. Meer volumineuze stromen zoals grond en bouwen sloopafval haalt men meestal niet of in zeer beperkte mate op. Deze afvalstromen laat men de burger zoveel mogelijk brengen. Huisraad haalt het kringloopbedrijf (al dan niet in opdracht van de gemeente) op afroep (hoogfrequent) op. Hier ontstaat soms discussie tussen de gemeente, kringloopbedrijf en burger omdat niet-bruikbare spullen achterblijven op straat of bij de burger. De meeste gemeenten zamelen het grof restafval, grof tuinafval en wit- en bruingoed in aparte routes in. Sommige gemeenten halen ook oud ijzer en bruikbare spullen (door het kringloopbedrijf) separaat op. In gemeenten met relatief weinig aansluitingen zoekt men vaak combinaties waarbij grof restafval en grof tuinafval tegelijk aangeboden kunnen worden maar gescheiden (in aparte voertuigen) worden ingezameld. Meestal zamelt men in met een kraak-/perswagen, soms met een ‘knijper-auto’ (voor grotere volumes). De keuze voor het voertuigtype hangt samen met de beschikbaarheid van voertuigen (een afgeschreven huisvuilwagen wordt vaak ingezet voor grof vuil of snoeihout), de mogelijkheid (ingeval van een ‘knijper’) van grove nascheiding en vermindering van de fysieke belasting voor de beladers (bij een knijperauto). De voor- en nadelen van de verschillende inzamelmethoden zijn: • op afroep (met een wachttijd van 1-4 weken); voordeel: werkt regulerend en controlerend en zorgt voor optimale logistiek nadeel: wachttijd voor de aanbieder, problemen bij flats • vaste routes (wekelijks of maandelijks) voordeel: laagdrempelig voor de burger nadeel: open-einde regeling die ‘verkeerde’ aanbiedingen in de hand werkt • combinatie op afroep/vaste route voordeel: laagdrempelig voor de burger nadeel: burgers bieden zonder vooraanmelding aan waardoor regulering en controle verdwijnt.

3.3.2Brengsysteem (milieustraat)

13

Basisvormen alle fracties gratis brengen naar milieustraat of gemeentewerf alle herbruikbare fracties gratis, overige tarief aantal keer of hoeveelheid gratis, overigen tarief

Mengvormen sommige fracties gratis, overigen tarief alle fracties tarief, per fractie gedifferentieerd alle fracties één tarief Tabel 2b inzamelmethoden brengen

Een milieustraat is een voorziening waar burgers (en soms ook bedrijven) afvalstoffen kunnen brengen. Ingevolge de Wet Milieubeheer is iedere gemeente verplicht om een dergelijke voorziening te hebben, al dan niet in samenwerking met de buurgemeente(n). Behalve deze wettelijke verplichting zijn er nog andere redenen waarom gemeenten milieustraten inrichten: • milieu: bevorderen van scheiding en hergebruik van afvalstoffen • service: verbeteren van de aanbiedmogelijkheden voor gescheiden afvalstoffen • kosten: verminderen van de kosten. Het laten brengen van afval is goedkoper dan het ophalen; de verwerking van gescheiden afval is goedkoper dan van ongescheiden afval. In de praktijk blijkt 75 procent van het afvalaanbod op een milieustraat voor hergebruik of recycling in aanmerking te komen (bron: CBS). Slechts 25% van het aanbod moet als restafval worden afgevoerd. Gemiddeld wordt door de burger ongeveer 100 kilo afval per jaar naar een milieustraat gebracht. Dit komt neer op ongeveer een kwart van het totaal aan huishoudelijke afvalstoffen. Naast een brengvoorziening voor burgers kan een milieustraat ook een aantal andere functies vervullen: • accepteren van bedrijfsafval • vestiging van een kringloopbedrijf • overslag van huishoudelijk afval • accepteren van klein chemisch afval (kca-depot) • combinatie gemeentewerf en reinigingsdienst koppeling grondbank en groencompostering

3.4Inzamelmethoden en resultaten In 2001 lag het niveau van bronscheiding van grof huishoudelijk afval gemiddeld op 60%. In bijna alle gemeenten is nog verbetering van nuttige toepassing mogelijk. Met name de stedelijke gebieden blijven achter bij de taakstelling (75% bronscheiding). Het AOO geeft in haar kennisdocument een overzicht van gemeenten die de taakstellingen wel en niet halen en geeft daarbij de ingezamelde hoeveelheden per stedelijkheidklasse weer. In bijlage 2 is een overzicht met de hoeveelheden van de belangrijkste deelstromen uit het grof huishoudelijk afval van enkele voorbeeldgemeenten opgenomen. Opvallend hierin zijn de grote verschillen in de afvalcijfers. Dit hangt enerzijds samen met grote verschillen in geaccepteerde stromen, anderzijds met uiteenlopende definities van sommige deelfracties, zoals gesorteerd of ongesorteerd hout, bouwen sloopafval of puin, bruikbare huisraad en overige. Ook verdwijnen hoeveelheden bouwen sloopafval uit de statistiek van de gemeente omdat ze rechtstreeks aangeboden worden aan de puinbrekers of sorteerbedrijven. In bijlage 2 is van dezelfde gemeenten de inzamelmethode en het hergebruikrendement aangegeven. In de gemeenten met het hoogste hergebruikpercentage heeft de milieustraat een prominente plek in de verwijderingstructuur. Het brengen wordt gestimuleerd, het haalsysteem wordt door middel van tarieven, acceptatiecriteria en aanbiedingsregels (o.a. persoonlijk aanbieden) steeds meer ontmoedigd. Het haalsysteem bij hoogbouw blijft vaak laagdrempelig omdat het aanbiedingsgedrag van bewoners te wensen overlaat. Steeds meer gemeenten maken sluitende afspraken met woningbouwverenigingen over

14


toezicht en controle (bijv. door de huisbaas) en over de opslag (bijv. in garageboxen) en frequente afvoer van grof huisvuil. Sturingsinstrumenten als tarieven of regels hebben een duidelijke invloed op het hergebruikresultaat. Ook kan de inzameling van bruikbare spullen mits goede afspraken worden gemaakt tussen kringloopbedrijf en de gemeente bijdragen tot meer producten/of materiaalhergebruik.

3.5Acceptatie- en tarievenbeleid halen en brengen Aanbiedregels en tarieven zijn erop gericht om het halen en brengen zo doelmatig mogelijk te maken. De mogelijkheden en tarieven voor het aanbieden van afval moeten dan ook worden gezien in relatie tot de overige onderdelen van de afvalverwijdering zoals de inzameling van grof huisvuil en/of bruikbare spullen aan huis. Bij de onderzochte gemeenten is gebleken dat het tarievenbeleid en het serviceniveau de belangrijkste sturingsinstrumenten zijn. In het grof vuil haalsysteem gelden bij de meeste gemeenten een stelsel van voorwaarden en regels: inzamelfrequentie en cyclustijd: meestal 1-4 weken telefonische melding: o.b.v. naam en adres aanbieder, hoeveelheid en soort, selectie op bruikbare of niet-bruikbare goederen, aanbiedplaats, aanbiedwijze en inzameldag wordt een planning gemaakt. aanbiedingsregels: bijv. snoeihout gebundeld en max. 1 meter, niet voor 7.30 uur buitenzetten, bouwen sloopafval max. 0,5 m3. tarievenbeleid: gratis of (voorrijd-)kosten per aanbieding, m3 of kg (variërend van € 5,= per aanbieding tot € 90,=/m3) De meeste milieustraten accepteren alleen afval van particuliere huishoudens. Bedrijfsafval wordt vaak geweigerd. Aanbieders hiervan worden doorverwezen naar hiervoor bedoelde voorzieningen in de omgeving. In principe wordt alle afval afkomstig van particuliere huishoudens geaccepteerd. Het afval dient zoveel mogelijk gescheiden te worden aangeboden in componenten. De meest gangbare componenten staan in tabel 3. Gft (groente- en fruit- en tuinafval) Grof tuinafval Glas Autobanden Papier en karton Textiel Hout Grond Klein chemisch afval Tabel 3 te onderscheiden afvalcomponenten

Vlakglas Tapijten Wit- en bruingoed (groot en klein) Puin Bouw- en sloopafval Oude metalen Asbest Spiegelglas Grof huishoudelijk restafval

Op de milieustraat zijn aanbiedregels nodig om te voorkomen dat de milieustraat oneigenlijk wordt gebruikt. De aanbiedregels zijn er enerzijds op gericht om te voorkomen dat de milieustraat wordt gebruikt door burgers en bedrijven waarvoor deze niet is bedoeld en voor afvalstromen waarvoor deze niet is bedoeld. Anderzijds zijn aanbiedregels nodig om het afvalaanbod in goede banen te leiden. In de meeste gemeenten wordt het aanbod gereguleerd door middel van tarieven en/of limieten. Het werken met tarieven en limieten maakt een administratief systeem noodzakelijk. Zolang geen bedrijfsafval wordt geaccepteerd kan dit in de meeste gevallen redelijk eenvoudig blijven. De tarieven en/of limieten gelden per gewicht (weegbrug nodig), per volume-eenheid (op basis van schatting), per aanbieding of worden gedifferentieerd naar aanbiedmiddel (kofferbak/aanhangwagen/bestelbus). Een groot aantal mengvormen komt in de praktijk voor. De meest geschikte vorm en hoogte van tarifering en limitering is mede afhankelijk van eventuele tarieven of beperkingen in de andere onderdelen van de verwijderingstructuur, bijvoorbeeld diftar.

15

In bijlage 3 staan voorbeelden van acceptatie- en tarievenstelsel van halen en brengen.

3.6

Tariefstelling en invloed hiervan op aanbod

Veel gemeenten hanteren een tarievenstelsel voor het ophalen van grof vuil. Tegelijkertijd wordt het gebruik van de milieustraat gestimuleerd door: - geen (extra) kosten in rekening te brengen aan burgers die huishoudelijk afval brengen - ruimere openingstijden van de milieustraat te hanteren - geen limieten te stellen aan het aanbod op de milieustraat. Deze maatregelen verminderen de druk op de afvalstoffenheffing. In de oorspronkelijke situatie worden de kosten van het ophalen van grof huishoudelijk afval geheel doorberekend in de heffing. Met het heffen van tarieven hanteren gemeenten het principe “de vervuiler betaalt”. In veel gemeenten is gebleken dat een beperkte en tevens ‘vaste’ groep veelvuldig gebruik gemaakt van de gratis haalservice. Het aantal burgers dat vaker dan 2 keer per jaar gebruik maakt van de haalservice is beperkt. Ervaring bij gemeenten leert dat door het heffen van voorrijdtarieven bij de haaldienst en tegelijkertijd ruimere openstellingtijden op de milieustraat beduidend minder mensen gebruikmaken van de inzameldienst. Een vermindering van het aantal grof vuilmeldingen bij de haaldienst met 50% tot 70% komt voor (gemeente Amstelveen, Uithoorn). Dit betekent een vermindering van de inzet van inzamelpersoneel en -materieel. Een betere afvalscheiding betekent ook een besparing op verwerkingskosten. Ook het heffen van tarieven op volumineuze stromen als bouwen sloopafval, grond en asbest leidt tot een afname van het aanbod op de milieustraat. Reducties van 30% komen voor (gemeente Arnhem, Someren). Het instrument diftar heeft invloed op het acceptatie- en tarievenbeleid van milieustraten. Voor grof tuinafval, autobanden, bouwen sloopafval en grof restafval moet vaak worden betaald. Het herbruikbare afval is gratis. Er kan één tarief (slagboomtarief) worden geheven maar ook kent men tarieven voor kofferbak, aanhanger en tandemasser/bus/tractor. Meestal wordt de voorkeur gegeven aan een tarief per gewicht (bijv. puin) of per stuk (autobanden). Veel milieustraten kennen een apart bordes speciaal bedoeld voor de betaalde stromen. Invoering van een tarievenstelsel bij grof vuil kan leiden tot een significante toename van de hoeveelheid kringloopgoederen. De meeste kringloopbedrijven kennen immers een laagdrempelig (lees: gratis) acceptatiebeleid. Door sluitende afspraken te maken over een stringenter acceptatieregime (welke goederen zamelen ze in?) en een strengere (telefonische) selectie van ‘bruikbaar’ en ‘niet-bruikbaar’ kan voorkomen worden dat een kringloopbedrijf als sluitstuk van de afvalverwijdering wordt beschouwd. Ook kan door tarifering het aanbod bij ondergrondse voorzieningen (m.n. hoogbouw) fors toenemen. Veelal betreft het afval dat te groot is voor de inworpopening, maar ook grof huisvuil en huisraad worden bij deze voorzieningen geplaatst. Naast particulier afval wordt hier ook regelmatig bedrijfsafval aangetroffen. Elektronische toegangscontrole op ondergrondse containers, afspraken met woningbouwverenigingen over controle en toezicht in en om de flats, voorlichting naar burgers over het aanbieden van grof vuil en handhaving op illegale dumping door de milieupolitie zijn maatregelen die effect sorteren. Inzamelresultaten voor grof huishoudelijk afval variëren sterk per diftar-systeem, maar ook tussen de gemeenten met een zelfde diftar-systeem. De ‘volume en frequentie’ gemeenten zamelen de grootste hoeveelheid grof huishoudelijk afval in (bron: ‘Eerste hulp bij discussie over diftar’, april 2004, AOO). Een reden voor dit hoge resultaat zou kunnen zijn dat afval met een groot volume eerder als grof vuil aan wordt geboden in plaats van tegelijk met het belaste huishoudelijke restafval. Opmerkelijk is dat gemiddeld de laagste hoeveelheid grof vuil ingezameld is door gemeenten met een ‘gewicht’-systeem.

16


3.7

Ontwijkgedrag: zwerfafval, illegale storting en afvaltoerisme

Er is een directe relatie tussen tariefheffing en ontwijkgedrag. Met het heffen van tarieven voor het ophalen (of brengen) van grof huisvuil is vaak de veronderstelling dat meer mensen het grof huisvuil op illegale wijze dumpen. Onderzoeken van rijkswaterstaat en provincies wijzen ook op ontwijkgedrag. Objectieve kengetallen zijn echter niet te geven. Veelal is zwerfafval een politiek ‘thema’ dat in de afweging van halen en brengen een prominente rol speelt. In de gemeente Nijmegen zijn destijds bij de opening van de milieustraat voor alle afvalstromen hogere tarieven gehanteerd dan voorheen. In de eerste maanden leidde dit tot meer dumpingen en zwerfafval, klachten van burgers en veel negatieve publiciteit waarna de politiek besliste tot tariefsverlaging. Het aantal dumpingen en klachten van burgers nam daarna snel af. In de gemeente Meijel zijn begin 2004 de tarieven op de milieustraat verlaagd. De gemeenteraad vond de zojuist vastgestelde tarieven (grof vuil: € 28,= per kuub) bij nader inzien te hoog en stelde een verlaging voor naar het oorspronkelijke tarief (€ 14,= per kuub). Het ophalen aan huis wil de gemeente wel ontmoedigen middels een voorrijdtarief (€ 50,= excl. verwerkingskosten). De gemeente Venray heeft na de invoering van diftar (1999) en het in gebruiknemen van de milieustraat (2000) ervaring op kunnen doen met het aspect ontwijkgedrag. Ondanks dat er geen exacte nulmeting heeft plaatsgevonden is er toch een goed beeld te geven van zwerfvuil, illegale stortingen en afvaltoerisme. De hoeveelheid zwerfvuil en illegale stortingen zijn nagenoeg gelijk gebleven in de afgelopen jaren. De oorzaak ligt in het feit dat Venray nu beschikt over een uitgebreid en gebruikersvriendelijk voorzieningenniveau (laagdrempelig). De burger kan zich relatief gemakkelijk ontdoen van zijn afval en er zijn voldoende mogelijkheden om gratis gescheiden afval aan te bieden. Geconstateerd wordt dat er bij beleidswijzigingen (bijv. verhoging poorttarief milieustation) tijdelijk meer illegale stortingen aangetroffen worden. Na een periode van circa 2 maanden neemt dit weer af hetgeen inhoudt dat acceptatie heeft plaatsgevonden. Alle illegale dumpingen worden onderzocht door de milieuwachter en met regelmaat wordt de dader achterhaald. Deze krijgt dan een schikkingsvoorstel of proces verbaal. Oorzaken van (een toename in) zwerfafval zijn divers en lastig te achterhalen en nog moeilijker te kwantificeren. De problematiek en verantwoordelijkheid van zwerfafvalbestrijding reikt verder dan de taak en verantwoordelijkheid van de gemeente. Bij de overweging tot tarifering moet met een viertal beleidsaspecten rekening worden gehouden: afvalbeleid Het voorzieningenniveau in een gemeente moet zodanig hoog en gebruikersvriendelijk zijn dat een burger eenvoudig het afval kwijt kan. communicatie Er zijn legitieme redenen om enige vorm van tarifering of controle in te voeren. Een burger in de eigen gemeente wil immers niet mee betalen aan de afvoer van bedrijfsafval of afval van inwoners uit omliggende gemeenten. grondslag van het tarief Door onderscheid te maken in herbruikbare afvalstromen en meer bedrijfsmatige/volumineuze afvalstromen kan een normaal huishouden eenvoudig en tegen lage kosten het afval kwijt. Een laagdrempelig tarief neemt de prikkel tot ontwijkgedrag weg. handhaving Bij de invoering is monitoring van ontwijkgedrag nodig. Ook moeten preventieve en repressieve maatregelen getroffen kunnen worden. De inzet van milieupolitie kan eventueel ontwijkgedrag tegengaan. Indien bij de invoering van een vorm van controle en registratie een gunstige tariefstelling (waaronder gelimiteerd gratis accepteren) blijft bestaan, is de veronderstelling dat mogelijke neveneffecten qua omvang ondergeschikt zijn. Veel gemeenten hebben te maken met burgers uit omliggende gemeenten. Burgers willen het afval op een eenvoudige en goedkope manier kwijt en kiezen daarbij voor de dichtstbijzijnde milieustraat of voor een milieustraat met soepele aanbiedregels (zonder tarieven). Er zijn verschillende manieren voor gemeenten om maatregelen te treffen:

17

1.

een adequaat controlesysteem op de milieustraat Een pasjessysteem kan burgers uit omliggende gemeenten grotendeels tegengaan. Belangrijkste afweging is in hoeverre de investeringslasten van een dergelijk systeem opwegen tegen de extra lasten van de illegale meelifters.

2.

gelijktrekken van de acceptatie- en tarievenstelsels op de milieustraten in de regio Gemeenten in de regio kunnen de acceptatiecriteria en de tarieven op elkaar afstemmen. Voor burgers is er dan geen directe aanleiding meer om naar een milieustraat buiten de eigen woonplaats te gaan. Gelijkschakeling van tarieven en acceptatieregels blijkt in de praktijk vaak zeer lastig omdat ze onderling sterk afwijken.

3.

burgers doorverwijzen naar de milieustraat in de buurgemeente Een milieustraat in een buurgemeente die voor sommige burgers in de eigen gemeente eenvoudig en snel te bereiken is, kan voor een gemeente aanleiding zijn om met deze buurgemeente afspraken te maken en tegen een vergoeding haar burgers hiervan gebruik te laten maken. De vergoeding kan bijvoorbeeld een vast bedrag op jaarbasis zijn.

4.

kostendekkende tarieven op de eigen milieustraat Tarieven die enerzijds kostendekkend zijn en anderzijds minimaal gelijk zijn aan de tarieven elders in de regio ontmoedigt de burgers uit omliggende gemeenten. Nadeel is dat ook de burgers in de eigen gemeente met kostenverhogingen te maken kunnen krijgen en hierdoor de toegankelijkheid van de milieustraat in het geding komt.

18


Hoofdstuk 4 Grof vuil en kringloopbedrijven 4.1

Ontwikkelingen in de branche

In de periode 1995 tot 2000 heeft de kringloopbranche in Nederland een sterke groei en professionalisering doorgemaakt. Bedrijven kenden forse groei in aansluitingen en omzet. Ook de bedrijven zelf zijn meer bedrijfsmatig opgezet waarbij een breed dienstenpakket aan de burger kan worden aangeboden. Onlangs heeft de branchevereniging een eigen cao voor haar bedrijven kunnen afsluiten. Het jaar 2002 was een turbulent politiek jaar voor kringloopbedrijven. Dit werd veroorzaakt door de onzekerheid over de regelgeving voor kansarmen op de arbeidsmarkt. Gemeenten en kringloopbedrijven proberen samen in te spelen op het te verwachten beleid van de landelijke overheid. Doordat de overheid minder wil investeren in reïntegratie en begeleiding van mensen met een achterstand op de arbeidsmarkt, zullen kringloopbedrijven zich meer richten op de bedrijfsmatige ontwikkeling van haar kringloopactiviteiten. Dit betekent dat veel bedrijven met minder mensen een betere dienstverlening wil realiseren. Ongeveer 70% van de huishoudens in Nederland kunnen gebruikmaken van een kringloopbedrijf. Dit kan variëren van een lokale kringloopwinkel tot een professioneel kringloopbedrijf. Vanuit de gemeenten is een stijgende behoefte aan een kringloopbedrijf binnen de eigen grenzen waar te nemen. Steeds meer gemeenten spelen een actieve rol bij het inschakelen van een kringloopbedrijf en de samenwerking tussen beide partijen wordt steeds hechter. Dit gaat soms zo ver dat de gemeente de gehele grof vuilinzameling uitbesteedt aan het kringloopbedrijf. In andere gemeenten bevinden zich kringloopwinkels, zonder verdere bemoeienis van gemeenten. Deze winkels richten zich vaak op de afgedankte en verkoopbare spullen. Gemeenten willen ook ten aanzien van deze initiatieven beleid ontwikkelen. Definitie kringloopbedrijf: een bedrijf dat herbruikbare spullen inzamelt, sorteert en repareert met als doel de spullen in de winkel te verkopen of als materiaal af te zetten aan reparatie-, sorteer- of bewerkingsbedrijven De Branchevereniging Kringloopbedrijven Nederland (BKN) hanteert de volgende criteria voor de definitie van een ‘kringloopbedrijf’: • Maatschappelijke doelstelling (werkgelegenheid en milieu) • Minimaal vier fracties inzamelen (textiel, meubelen, wit- en bruingoed en klein huisraad zoals speelgoed, boeken, keukengerei etc.) • Gratis verkrijgen van goederen • Goederen ophalen • In bezit van relevante vergunningen • Minimale openingstijden (bijv. 5 dagen en 32 uur per week) • Afspraken met de gemeente Kringloopbedrijven dienen verschillende belangen:

• Milieubelang Kringloopbedrijven kunnen ervoor zorgen dat de levensduur van producten wordt verlengd. Een groot deel van de goederen die het kringloopbedrijf van burgers ontvangt zou namelijk anders bij het grof vuil terechtkomen en vervolgens in de verbrandingsoven moeten worden verwerkt.

19

4.2

•

Werkgelegenheid De professionalisering van de branche heeft de laatste jaren een ontwikkeling laten zien van inzet van vrijwilligers naar betaalde banen. Ongeveer een derde van het personeel heeft een betaalde baan, een derde helpt vrijwillig en een derde vindt er via een werkgelegenheidsproject een plaats. Door de recente bezuinigingen op sociale arbeid zijn veel kringloopbedrijven weer meer gefocust op de inzet van vrijwilligers. De werkzaamheden van kringloopbedrijven laten met name personen uit de ‘onderkant’ van de arbeidsmarkt toe. Het betreft hier vaak mensen die niet of moeilijk aan een reguliere baan kunnen komen.

•

Kostenbesparing voor de burger en gemeente Voor de burger levert de lage verkoopprijzen van een kringloopbedrijf kostenvoordeel op. Een indirecte kostenbesparing voor gemeenten is de besparing op het aantal uitkeringen.

•

Unieke producten Mensen kopen niet alleen spullen bij een kringloopbedrijf vanwege de lage prijzen, maar ook vanwege het soms unieke karakter van de producten. Veelal gaat het om spullen die vanwege hun ouderdom een bijzonder karakter hebben.

Ervaringen in de kringloopsector

Verzorgingsgebied en omzet Het verzorgingsgebied van onderzochte kringloopbedrijven varieert van 14.000 inwoners tot 300.000. Over het algemeen wordt een groter verzorgingsgebied van meer dan 50.000 inwoners geadviseerd. Ook de omzet van een kringloopwinkel varieert sterk. Uit het brancheonderzoek van BKN (1999-2000)1 bleek dat in 2000 de gemiddelde bedrijfsomzet € 567.000 per jaar was. De winkelomzet maakt het grootste gedeelte uit van de totale omzet (60%). Meubelen genereren circa 35% van de totale winkelomzet, gevolgd door textiel (19%), klein huisraad en speelgoed (17%). Inzameling Bijna alle kringloopbedrijven zamelen bruikbare huisraad in. Ook textiel en wit- en bruingoed wordt door de meeste kringloopbedrijven ingezameld. Ongeveer 40% van de bedrijven zamelt ook grof vuil in. Dit zijn vooral de grotere kringloopbedrijven (bron: benchmark BKN 2002). Bijna de helft van de kringloopbedrijven hanteert geen aparte inzamelroutes. Een aantal (met name kleine) kringloopbedrijven heeft aparte routes per afvalstroom, meestal voor textiel en voor bruikbare huisraad. Bij nagenoeg alle kringloopbedrijven melden de klanten zich telefonisch aan, in een enkel geval per mail of per fax. De inzamelmethodes die gehanteerd worden zijn: • De krenten-uit-de-pap-methode; alleen ‘verkoopbare’ producten Het bedrijf zamelt alleen goederen in die direct of na een kleine reparatie voor verkoop in de kringloopwinkel geschikt zijn. De gemeente exploiteert de milieustraat en de routeinzameling van grof huishoudelijk afval. Het voordeel is dat deze inzamelwijze naast iedere bestaande afvalinzamelstructuur kan functioneren. Een nadeel is dat er inzamelaars 1

brancheoverzicht 1999 en 2000: Bedrijfsvergelijkend onderzoek onder de leden van de BKN, ESI

20


of opkopers actief zijn in de gemeente die alleen de verkoopbare spullen meenemen en de rest achterlaten bij de burger of in de straat. Deze moeten dan alsnog door de gemeente worden opgehaald. Een inzamelvergoeding is minder gebruikelijk omdat er niet direct sprake is van erkende dienstverlening, maar er kunnen wel afspraken gemaakt worden over de afvoer van restafval, inzamelvergunning, registratie en monitoring.

•

De inzameling van herbruikbare goederen binnen een gemeente Aan deze methode wordt door veel kringloopbedrijven de voorkeur gegeven omdat ze hiervoor een inzamelvergoeding kunnen bedingen bij de gemeente. Het kringloopbedrijf haalt de bruikbare spullen gratis en op afroep aan huis op, sorteert bruikbare en nietbruikbare goederen, repareert waar nodig en verkoopt een deel van de producten in haar eigen winkel. De niet-verkoopbare spullen worden als materiaalhergebruik afgezet naar handelaren of afgevoerd als restafval naar gemeente of afvalverwerker. Met de gemeente moeten goede afspraken worden gemaakt over de aard en soort bruikbare spullen die worden opgehaald. Ook moet het kringloopbedrijf zorgen dat er geen spullen achterblijven bij de burger. De bedrijven moeten voldoen aan bepaalde kwaliteitseisen en een samenwerkingsvorm aangaan met de gemeente waarin aspecten als inzamelvergoeding, sociale arbeid, voorlichting en communicatie aandacht krijgen. Voorbeelden van deze inzamelmethode zijn 2-Switch in Arnhem en Estafette in Friesland. Het voordeel van deze inzamelwijze is dat het kringloopbedrijf een duidelijke positie heeft in de afvalverwijderingstructuur. Een nadeel is dat onduidelijkheid kan blijven bestaan over wat bruikbaar is en de gemeente alsnog voor een achtervang moet zorgen. Vooral in diftar-gemeenten moeten met deze bedrijven sluitende afspraken over de verwijdering van bruikbare spullen worden gemaakt omdat anders afval kan ‘weglekken’. In Tilburg heeft men voor een bijzondere constructie gekozen waarbij de reinigingsdienst (BAT) het grof vuil inzamelt en het kringloopbedrijf (La Poubelle) achteraf sorteert op bruikbaar en niet-bruikbaar. Voordeel voor het kringloopbedrijf is dat men geen kosten en bemoeienis heeft met de inzameltechnische kant, nadeel is dat burgers de inzameling door de reinigingsdienst niet associëren met het kringloopbedrijf. Voordeel voor de gemeente is het hoge hergebruikresultaat, nadeel zijn de relatief hoge inzamelkosten.

•

De inzameling van grof huishoudelijk afval binnen een gemeente. Het kringloopbedrijf zamelt het grof huishoudelijk afval integraal in, en verkoopt hetgeen bruikbaar is; de rest wordt gesorteerd afgevoerd. Binnen deze variant is er sprake van een dienstverleningscontract; de gemeente besteedt een deel van haar inzameltaken uit aan het kringloopbedrijf. Er zal duidelijk moeten zijn welke deel dit precies is, onder welke voorwaarden, tegen welke vergoeding en hoe moet worden omgegaan met aspecten die beide diensten betreffen zoals voorlichting en communicatie. Voorbeelden van deze inzamelmethode zijn Kringloopbedrijf Aktief (regio Achterhoek) en Rd4 in Parkstad Limburg. Een voordeel van deze methode is dat een hoog hergebruikpercentage mogelijk is. Een nadeel is dat eventuele tariefstelling bij het halen van grof vuil strijdig is met het laagdrempelige (lees: gratis) acceptatiebeleid van kringloopbedrijven. Ander nadeel vormt de arbeidsintensiteit van de inzameling en sortering en de hoge kosten. Aanbevolen wordt om bij de inzameling van grof vuil aparte routes te rijden: een route bruikbare spullen en een route grof vuil. Er vindt dan bij de burger een sortering plaats. In gemeenten met relatief weinig adressen is een integrale inzameling voor de hand liggend. De (grove) sortering zal dan achteraf moeten plaatsvinden. Ook kan de beeldvorming bij de burger ontstaan dat kringloopbedrijven afvalinzamelaar zijn geworden. Veel kringloopbedrijven ervaren dit als een imagoprobleem. Bij alle kringloopbedrijven wordt een deel van de goederen gebracht. Sommige bedrijven werken met een Ros-plus model (Regionaal Overslag Station voor o.a. wit- en bruingoed).

21

Dit betekent dat het Ros door het kringloopbedrijf gemanaged wordt waardoor deze een grotere hoeveelheid wit- en bruingoed binnen krijgt. De ervaringen hiermee zijn goed. Indien het kringloopbedrijf werkt volgens de “bruikbare spullen methode” worden alleen goederen ingezameld die voor hergebruik (producten/of materiaal) in aanmerking komen. De goederen worden opgehaald met bestelwagens of kleine vrachtwagens. De inzameling geschiedt in het algemeen door inzamelploegen van 2 personen (chauffeur/belader en belader). Om de kwaliteit van het aanbod te garanderen nemen de inzamelploegen alleen mee wat telefonisch is aangemeld en nog bruikbaar is. De telefonische aanmelding kan bij de gemeente plaatsvinden of (bij grotere kringloopbedrijven) zelf worden uitgevoerd. Niet alle spullen hoeven te worden opgehaald, het brengen naar een kringloopwinkel of milieustraat kan gestimuleerd worden. Op een milieustraat kan een container staan waarin herbruikbare goederen worden opgeslagen. Deze containers zijn niet bemand maar de medewerkers van de milieustraten zorgen ervoor dat de bruikbare spullen erin terechtkomen. Er zijn ook kringloopbedrijven die de volledige exploitatie van milieustraten op zich nemen. Voorbeelden zijn Nederland Kringloop bv in Vught, Oisterwijk en Goirle, Bis-Bis in Roermond en Rd4 in o.a. Kerkrade. Een samenwerkingsvorm waarbij de gemeente eigenaar is en het beheer heeft uitbesteed is te vinden in Rijssen-Holten. Sorteren en reparatie Het sorteren, schoonmaken en repareren van ingekomen goederen is arbeidsintensief. De hoeveelheid arbeid is afhankelijk van de gekozen inzamelmethode en de doelstelling van het kringloopbedrijf. Vooral bij kringloopbedrijven die grofvuil inzamelen legt de sortering een groot beslag op de beschikbare arbeid. Over het algemeen zijn klein wit- en bruingoed en textiel door reparatie en sorteerwerkzaamheden het meest arbeidsintensief. Verkoop Het assortiment van de kringloopbedrijven varieert sterk; het is onder andere afhankelijk van wat er ingezameld wordt, de voorkeuren op de lokale markt en de presentatie. De volgende hoofdstromen kunnen onderscheiden worden: • meubelen • wit- en bruingoed • textiel en kleding • klein huisraad (speelgoed, boeken, keukengerei etc.) • bouwmaterialen • overige

Over het algemeen leveren meubelen de grootste bijdrage aan de omzet gevolgd door textiel. Meubelen zijn redelijk winstgevend, textiel is vaak minder winstgevend omdat het erg arbeidsintensief is. Bij lage arbeidskosten (inzet van overwegend vrijwilligers) kan textiel erg aantrekkelijk zijn. De meeste goederen worden verkocht aan kopers uit de eigen regio. Een deel van de goederen wordt verkocht aan handelaren zowel uit binnen- als buitenland. Vooral meubelen worden veel door handelaren opgekocht. Een klein deel van de goederen wordt geëxporteerd. Afval De kringloopbedrijven verkopen niet alle goederen die ze inzamelen; een deel wordt direct als afval afgevoerd en een deel wordt afgevoerd nadat gebleken is dat het onverkoopbaar is. De kringloopbedrijven hebben verschillende regelingen voor de afvoer van het afval: de een mag vrij storten terwijl een andere

22


maar 1m3 per week mag storten. De regelingen zijn afhankelijk van de eigendomsstructuur van zowel het kringloopbedrijf als van de milieustraat en van de inzamelstructuur. Personeel Kringloopbedrijven maken vaak gebruik van gesubsidieerde arbeidskrachten. Voor de werving en inzet van sociale arbeid gelden de volgende regelingen: • Wsw: Wet sociale werkvoorziening • ID-banen: Besluit In- en Doorstroom (voorheen Melkertbanen) • Wiw: Wet inschakeling werkzoekenden (langdurig werklozen) Het vinden van gesubsidieerd gekwalificeerd personeel is een groot probleem. Ook kan het kringloopwerk fysiek belastend zijn waardoor het minder geschikt is voor bijv. wao-ers (met lichamelijke klachten). Het vasthouden van personeel is een ander probleem. ID- en Wiw-banen zijn bedoeld om mensen weer in het arbeidsproces te brengen en door te laten stromen naar reguliere banen. Deze trajecten kunnen ten koste gaan van de continuïteit van het kringloopbedrijf. Gemiddeld zijn er per kringloopbedrijf ruim 33 voltijdsequivalenten (fte’s) werkzaam (2001).

4.3

Bezuinigingen op sociale arbeid

Er is grote onzekerheid over met name de ID-/WIW-banen omdat subsidiegelden vanuit het rijk flink teruglopen. De voormalige Melkertbanen (tegenwoordig ID-banen genoemd) zullen met de introductie van de nieuwe Wet Zorg en Inkomen voor een deel gaan verdwijnen. Het is nog onduidelijk of en zo ja in welke regeling deze terugkomen. De gehele uitvoering van de werkgelegenheid komt bij de gemeente terecht. Een kringloopbedrijf wordt voor de inzet van gesubsidieerde arbeidsplaatsen afhankelijk van eventuele gelden van gemeenten. Het betekent in ieder geval dat er arbeidsplaatsen verdwijnen. Voor 95% zijn dit uitvoerende medewerkers, zoals chauffeurs, bijrijders, sorteerders en winkelpersoneel. De kringloopbedrijven bezien nu of de gesubsidieerde banen omgezet kunnen worden in vaste banen maar binnen de huidige budgetten is dat nauwelijks haalbaar. Een ander effect is dat kringloopbedrijven taken gaan afstoten. Reparatie van elektrische apparaten is een niet-rendabele taak die afgestoten wordt; hergebruik van wit- en bruingoed komt hierdoor onder druk te staan. Ook zullen kringloopbedrijven selectiever worden: spullen met een geringe beschadiging zullen niet worden meegenomen.

4.4

Resultaten in de kringloopsector

De uitgangspunten van een startend kringloopbedrijf liggen vast in een bedrijfsplan. De basis voor het bedrijfsplan is de hoeveelheid herbruikbare goederen die kunnen worden ingezameld. Deze hoeveelheid bepaalt uiteindelijk de personeelsbezetting en de benodigde ruimte. Op brancheniveau zijn geen detailgegevens beschikbaar. Van een vijftal kringloopbedrijven zijn wel enkele kengetallen opgevraagd. Kringloopbedrijf Ingezameld in tonnen Ingezameld per inwoner2 Hergebruik Deventer 757 8,4 kg/inwoner/jaar Venray 475 10,3 kg/inwoner/jaar Amersfoort 910 8,0 kg/inwoner/jaar Leeuwarden 792 8,7 kg/inwoner/jaar Haarlem 950 6,3 kg/inwoner/jaar Tabel 4 resultaten kringloopbedrijven (producten materiaalhergebruik)

79% 68% 80% 84% 75%

Landelijk wordt gemiddeld 35% van het ingezamelde materiaal in de winkel verkocht, circa 32% als materiaal afgezet naar de recuperatiebedrijven en circa 30% wordt als afval afgevoerd.

2

inzamelresultaat is gebaseerd op 2001, exclusief textiel

23

4.5

Organisatiestructuur en dienstverlening

De volgende type kringloopbedrijven zijn er in de markt te vinden: Particuliere organisaties, non profit Sociale werkvoorzieningschappen Welzijnsorganisaties Reinigingsdiensten Samenwerkingsverbanden De stichtingsvorm is de meest voorkomende organisatievorm. Vanuit het perspectief van de gemeente heeft deze vorm als voordeel dat de zeggenschap en continuïteit gewaarborgd zijn. Ook verhoudt de doelstelling van een stichting zich goed met de doelstellingen van gemeenten, namelijk dienstverlening aan de burgers en niet slechts winstmaximalisatie. Het is aan de gemeente in hoeverre men zeggenschap wil hebben over het kringloopbedrijf. Een gemeente kan zelfs besluiten zitting te nemen in het stichtingsbestuur. Naast stichtingsvormen zijn er ook meer commerciële bedrijven (o.a. Het Goed b.v., Nederland Kringloop bv, Federatieve Kringloopcentrale b.v.) en kringloopwinkels als onderdeel van een reinigingsdienst (Rd4, Roteb, 2-Switch) of Werkvoorzieningschap. Het is gebruikelijk dat een kringloopbedrijf een vergoeding ontvangt van de gemeente voor verleende diensten. Deze vergoeding is veelal gebaseerd op de vermeden verwerkingskosten van grof vuil. Ook kunnen eventueel bespaarde inzamelkosten hierin betrokken worden. Hierbij dient aangetekend te worden dat bij een ‘bruikbare spullen methode’ een deel van de door het kringloopbedrijf ingezamelde goederen anders als grof vuil ingezameld en verwerkt zou worden. Representatieve gegevens zijn hierover niet bekend, maar door sommige kringloopbedrijven wordt minimaal 50% als realistisch beschouwd.

4.6

Vergunningverlening

Er bestaat vaak onduidelijkheid bij gemeenten over de vergunningverlening aan kringloopbedrijven. Zamelen kringloopbedrijven op grond van de afvalstoffenverordening een afvalstof in en hebben ze op basis daarvan een vergunning nodig? Onlangs is door de Raad van State uitspraak gedaan over textielinzameling en de reikwijdte van het begrip afvalstof (Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State, zaaknummer: ABRS 28-01-2003, 200206958/1). Deze uitspraak kan van toepassing worden verklaard op de inzameling van kringloopgoederen. Het Intergemeentelijk Orgaan Rivierenland (IOR) had een inzamelvergunning voor textiel verleend aan een charitatieve instelling. Het bestuur van het IOR besloot uit oogpunt van doelmatigheid de inzameling van textiel zelf ter hand te nemen en de samenwerking met de charitatieve instelling te beëindigen. In een spoedprocedure bij de Raad van State werd door de instelling betoogd dat er geen sprake was van een afvalstof, omdat het textiel met het oogmerk op hergebruik werd ingeleverd en ingezameld. De Raad van State oordeelde echter anders. Het ingezamelde textiel (draagbare én niet-draagbare kleding, lakens, dekens, grote lappen stof en gordijnen) is aan te merken als een huishoudelijke afvalstof, omdat de aangeboden kleding kennelijk ongesorteerd wordt aangeboden en daarom nog een sorteerbewerking moet ondergaan. Een deel van de ingezamelde textiel kan namelijk gebruikt worden overeenkomstig de oorspronkelijke bestemming, een deel is slechts geschikt voor een ander gebruik en een deel is onbruikbaar. De Raad van State verwijst ook naar een uitspraak van het Hof van Justitie, waarin werd geoordeeld dat het toepassingsgebied van het begrip afvalstof afhangt van de term “zich ontdoen van”. In de genoemde feiten ligt volgens de Raad van State een aanwijzing besloten dat de huishoudens zich van het textiel ‘hebben willen ontdoen, voornemens zijn zich daarvan te ontdoen of zich daarvan moeten ontdoen’. De inzameling is daarom primair een verantwoordelijkheid van de lokale gemeente. Voor de kringloopbedrijven kan de uitspraak van de Raad van State ook consequenties hebben. Immers, de door kringloopbedrijven ingezamelde spullen moeten in alle gevallen gesorteerd worden op bruikbaar en niet-bruikbaar. Een sorteerhandeling lijkt hierdoor altijd noodzakelijk. Het is niet aannemelijk dat een burger kringloopgoederen gesorteerd kan aanbieden. Immers deze kan niet weten voor welke bestemming hij bijvoorbeeld meubels of huisraad aanbiedt (hergebruik, reparatie of

24


onbruikbaar). Een sorteerbewerking lijkt hierdoor altijd noodzakelijk. Gesteld kan worden dat de gemeente op grond van artikel 10.22 Wm een zorgplicht heeft voor de inzameling van bruikbare spullen. Dat betekent overigens niet dat de gemeente deze inzameling zelf ter hand moet nemen. De gemeente kan op grond van de lokale afvalstoffenverordening besluiten andere inzamelaars aan te wijzen die met de inzameling van bruikbare spullen belast zijn. Ook kan het college besluiten een inzamelvergunning te verlenen.

4.7

Inzamelvergoeding

Het is gebruikelijk dat een kringloopbedrijf voor haar dienstverlening een inzamelvergoeding krijgt van de gemeente. De grondslagen van de vergoeding zijn divers. Meest voorkomende vergoedingsleutels zijn een vergoeding per ton (gemiddeld tussen de € 200,= en € 250,= per ton). Ook een vergoeding per aansluiting (bij wit- en bruingoed) en een vergoeding per adres komt voor. Een inzamelvergoeding per ton op basis van uitgespaarde verwerkingskosten waarbij het kringloopbedrijf het restafval tegen marktconform tarief moet afvoeren stimuleert het kringloopbedrijf tot maximaal hergebruik. Een groot aantal mengvormen komt in de praktijk voor. De te kiezen regeling is afhankelijk van de eigendomsstructuur van zowel het kringloopbedrijf als die van de milieustraat en van de inzamelstrategie.

Kringloopbedrijf

Ingezamelde fracties

Vergoedingsleutel

Parkstad Limburg

Grof vuil Kringloopgoederen Kringloopgoederen Kringloopgoederen Kringloopgoederen

per ton per ton subsidie op personeel en huur gratis afvoer vergoeding per aansluiting en vergoeding per adres per ton

Amstelveen Gooi- en Vechtstreek Leeuwarden

Venray Kringloopgoederen Tabel 5 inzamelvergoeding kringloopbedrijven

4.8

Registratie

Wegen is nog steeds de meest gehanteerde methode. Andere bedrijven gebruiken speciale software. Schatting per vrachtwagen wordt ook veelvuldig genoemd. Tenslotte noemt een klein aantal nog andere registratievormen zoals handmatig tellen en turven. Bij veel kringloopbedrijven worden de aangeboden goederen beoordeeld aan de hand van een checklist. Deze checklist wordt door de telefoniste opgemaakt waarna de inzamelploeg deze lijst afwerkt en bijhoudt. De daadwerkelijk ingezamelde spullen worden bij terugkomst door de administratie ingevoerd in een administratief systeem (ontwikkeld door BKN). Aan ieder product zijn standaardgewichten gekoppeld zodat uiteindelijk ook totale hoeveelheden over een bepaalde periode bekend zijn.

25

4.9

Afwegingskader

Het afwegingskader voor een gemeente ziet er visueel als volgt uit:

milieu

werkgelegenheid

kosten

milieu:

een kringloopbedrijf kan een bijdrage leveren aan producten/of materiaalhergebruik van grof vuil Uit onderzoek van BKN blijkt dat de beschikbare hoeveelheid bruikbare spullen circa 10 kg per inwoner bedraagt. Een gedeelte hiervan is inzamelbaar, een ander gedeelte verdwijnt via het alternatieve circuit (o.a. rommelmarkten). De gemeente moet erop toezien dat de hergebruikdoelstelling van het kringloopbedrijf wordt gerealiseerd. Dit kan ze doen door afspraken te maken over kwaliteit-, inspanning- en rapportageverplichtingen.

werkgelegenheid:

een kringloopbedrijf in de eigen gemeente kan een flinke impuls betekenen voor de sociale werkgelegenheid in de eigen gemeente. Een kringloopbedrijf levert banen op voor ID-ers, WIW-ers, vrijwilligers en WSW-ers. Het aantal fte’s van een gemiddeld kringloopbedrijf (130.000 inwoners) bedraagt 33 fte. Het kabinetsbeleid is er echter op gericht om de subsidiegelden voor sociale werkgelegenheid vanuit het rijk drastisch terug te dringen en meer verantwoordelijkheid bij de gemeenten te leggen. Gemeenten moeten dus zelf initiatieven ontwikkelen om mensen met een achterstand tot de arbeidsmarkt weer aan het werk te helpen.

kosten:

een kringloopbedrijf in de gemeente kan een kostenbesparing opleveren De gemeente hoeft minder grof vuil in te zamelen en te verwerken. Dit voordeel kan geheel of gedeeltelijk doorgesluisd worden. Indien er direct sprake is van dienstverlening kan het kringloopbedrijf een inzamelvergoeding bedingen. De gemeente kan hieraan voorwaarden stellen: de inzamelwijze: alle goederen die zijn aangemeld moeten worden opgehaald een financiële ‘prikkel’ inbouwen in de inzamelvergoeding: op basis van de uitgespaarde verwerkingskosten waarbij het kringloopbedrijf het restafval tegen regulier tarief kan afvoeren een prestatienorm opnemen in het contract: hergebruikpercentage van minimaal 75%.

26


4.10

Implementatie van kringloopbedrijvigheid

Een gemeente of samenwerkingsverband voert vanuit haar zorgplicht regie over alle afvalstromen. Vanuit deze stellingname is het aan de gemeente om vast te stellen op welke wijze de regiefunctie richting kringloopbedrijven het beste kan worden ingevuld. In dat kader is het van belang inzicht te hebben in de mate waarin kringloopbedrijvigheid voorkomt en in de betekenis van deze aanwezigheid in termen van koperspotentieel, afzetmarkt, arbeidsmarkt en commerciële tweedehands handel in relatie tot het aanbod van herbruikbare producten en de grof huishoudelijke afvalstromen. Voor de inschakeling van kringloopbedrijvigheid in de gemeente kan het volgende keuzemodel gehanteerd worden: 1. vaststellen uitgangssituatie: hoe ziet de regionale/lokale markt van kringloop en tweedehandels handel eruit?

2. bepalen betekenis uitgangssituatie: potentieel herbruikbare goederen vaststellen

3. invullen regierol gemeente: • • • •

monitoring inzamelvergoeding acceptatieregime overleg en support

4. haalbaarheid onderzoeken: missie, visie, SWOT, bedrijfsplan

5. afspraken maken en operationaliseren in contract: • continuïteit

• •

kwaliteit rapportage

1) Vaststellen uitgangssituatie: a. In beeld brengen kringloopinitiatieven, rommelmarkten, vrijmarkten en commerciële tweedehands winkels b. Onderzoeken potentieel arbeidsmarktkant: beschikbaarheid sociale arbeid via sociale werkvoorzieningschap, herintreding- of scholingsinstanties c. Onderzoeken potentieel afvalkant: potentieel herbruikbare goederen via gemeente of afvalinzamelaar

2) Betekenis uitgangssituatie voor gemeente

27

a. Afvalbetekenis: het potentieel herbruikbare goederen dat onttrokken wordt aan het grof huishoudelijk afval b. Vrijwillig versus professioneel: professionalisering staat op gespannen voet met vrijwilligers c. Potentiële ruimte: omzetruimte voor aanvullende kringloopbedrijvigheid 3) Invullen regierol gemeente a. Monitoring: basisinformatie van het kringloopinitiatief (o.a. hoeveelheid, klanten/kopers, vrijwilligers, ruimtebeslag, kosten/baten) b. Financiële ondersteuning: regeling met betrekking tot de afvoer van het restafval c. Acceptatieregime: sluitende afspraken maken met kringloopbedrijven over acceptatie van bruikbare spullen uit het grof huishoudelijk afval d. Overleg en support: ervaringen uitwisselen, telefonische meldingen doorgeven, bekendheid kringloopwinkels vergroten e. Uitbreiding c.q. professionalisering kringloopbedrijvigheid: afwachtende rol of initiatiefnemende rol 4) Haalbaarheidonderzoek professioneel kringloopbedrijf a. Kansen en mogelijkheden b. Missie en visie gemeente c. Analyse sterkte, zwakte, kansen en bedreigingen (SWOT) d. Opstellen bedrijfsplan: 1) verwachte resultaten kringloopbedrijf 2) in te zamelen goederen 3) werkwijze, organisatie en locatie kringloopbedrijf 4) financiering 5) effecten voor gemeente

28


Hoofdstuk 5 halen en brengen: communicerende vaten De huis-aan-huis inzameling van grof huishoudelijk afval moet in samenhang worden gezien met het brengen van grof huishoudelijk afval naar de milieustraat: het stelsel van communicerende vaten gaat hierbij op. Bij het ontwikkelen van beleid moeten de factoren die van invloed zijn op dit stelsel meegenomen worden in de uiteindelijk afweging.

5.1Afwegingskader halen en brengen GHA Bij de inrichting van een haal- en brengsysteem is het volgende afwegingskader van belang: kosten

milieu

service

Bij deze afweging speelt de doelstelling van een gemeente een grote rol: ligt de nadruk op het halen of op het brengen? De volgende afwegingsfactoren spelen hierbij een rol: Milieu: o Hergebruikrendement o Risico op zwerfvuil o Belasting op milieu Kosten: o Investeringskosten o Inzamel- en transportkosten o Verwerkingskosten Service (en arbeidsomstandigheden) o Het gemak voor de burger o Veiligheid en arbeidsomstandigheden voor de chauffeur/belader o Acceptatie en veiligheid op milieustraat De voordelen van een haalsysteem zijn: Optimale service op maat aan de burger Minder risico op zwerfvuil (illegale stort en afvaldumpingen) Lagere investeringslast milieustraat De nadelen van een haalsysteem zijn: Hoge kosten Minimale hergebruikmogelijkheden Fysiek belasting medewerkers

29

Interpretatie aanbiedingsregels door aanbieders Thuisblijven burgers (afhankelijk van inzamelmethode) Anonimiteit en clandestiene aanbieders Discussie over aanbieden volumineuze afvalstromen Afval in de straat Investeringskosten van de milieustraat wordt minder benut De voordelen van een brengsysteem zijn: Hoog scheidingpercentage grof vuil Lagere kosten per ton (inzameling en verwerking) Goede service aanbieders door ruime openstellingtijden Reductie fysieke belasting medewerkers Oplossing voor volumineuze stromen (a.s. bouwen sloopafval, grof tuinafval, grond) De nadelen van een brengsysteem zijn: Meer vervoersbewegingen (en daardoor hogere milieubelasting) Een bepaalde doelgroep (minder-validen, ouderen en studenten) kan er geen gebruik van maken3.

5.2Relevante kengetallen halen en brengen grof vuil Hoeveelheid GHA per inwoner/jaar (in kg) in 2002 Via halen Via brengen Verhouding halen-brengen Haalsysteem Kg gha per aanbieding Aantal gha-adressen per aansluiting per jaar Inzamelkosten per aansluiting per jaar Milieustraat Aantal bezoekers milieustraat per aansluiting per jaar Kg afval per bezoeker per jaar Scheidingspercentage milieustraat Inzamelkosten per aansluiting per jaar

Gemiddelde stedelijkheidklasse 14 51 34 60-40

Gemiddelde stedelijkheidklasse 2 26 154 14-86

Gemiddelde stedelijkheidklasse 3, 4 en5 23 165 12-88

115 0,9

121 0,5

186 0,3

20

11

7

0,3

2,1

1,5

224 59

161 73

264 76

9

17

16

Scheidingspercentage van 21 43 alle afvalstromen Tabel 6: benchmark 2002 van de NVRD met de resultaten van halen en brengen gha

52

In klasse 1 is nog steeds sprake van het traditionele wijze van inzamelen. In de beide andere klassen heeft het brengsysteem meer aan betekenis gewonnen. Het verschil in scheidingspercentage brengen tussen de 3

Van de huishoudens in de verzorgingsgebieden van milieustraten beschikt slechts een deel over een auto. In veel grote steden is het autobezit per inwoner naar verhouding laag. Zo heeft slechts 30% van de Amsterdammers (bron: CBS) een auto op zijn of haar naam staan. Alleen op de Waddeneilanden Vlieland en Schiermonnikoog is het aantal auto’s per inwoner geringer. In de grote steden (100.000 inwoners tot 1000.000 inwoners) is het autobezit tussen de 30-40%, in de middelgrote steden (10.000-100.000 inwoners) circa 40-50%% en in de kleine gemeenten (tot 10.000 inwoners) tussen de 50-60%. 4

De deelnemers in stedelijkheidklasse 1 zijn voornamelijk de deelgemeenten van Amsterdam; de cijfers voor klasse 1 geven dus een enigszins vertekend beeld.

30


drie klassen is opvallend. In de klassen 2 en 3, 4, 5 wordt naar verhouding meer gebracht waardoor een hoog scheidingpercentage mogelijk is. Het bezitten van een milieustraat is voorwaarde voor een hoog scheidingspercentage. Uit de verhouding halen-brengen wordt duidelijk dat hierdoor klasse 2 en 3, 4, 5 aanmerkelijk beter scoren. Klasse 1 voldoet nog maar matig aan deze voorwaarde. In de grote steden is het haalsysteem vaak zeer intensief. De wachttijd voor burgers is kort. Burgers zijn gewend om het afval (al dan niet aangemeld) voor de deur te zetten. Bijna ieder huishouden (0,9 huishouden per adres) maakt gebruik van het haalsysteem. Daar staat tegenover dat de exploitatielasten per aansluiting van de milieustraat relatief laag zijn. Grote steden hebben meestal een groot verzorgingsgebied (100.000-150.000 inwoners) per milieustraat. In gemeenten met een lagere bevolkingsdichtheid is het haalsysteem hoogdrempelig en brengt de burger het grof afval overwegend. De hoeveelheid afval per bezoek is in gemeenten met stedelijkheidklasse 3,4,5 het hoogst. Dit heeft, logischerwijs, te maken met de grotere rijafstand. Men combineert meerdere afvalstromen en brengt deze liever in één keer. Ook heeft men in deze gemeenten meer ruimte om het afval op te slaan.

5.3Kosten per verwijderingroute In 2001/2002 is in een kennisplatform milieustraten onderzoek gedaan op het gebied van de exploitatie van de milieustraat en de inzameling van grof huishoudelijk afval. De kostenopbouw van de twee verwijderingroutes verschilt nogal. Het aan huis inzamelen van grof huishoudelijk afval is arbeidintensief. De milieustraat is door de noodzakelijke investeringen in alle logistieke en milieubeschermende maatregelen daarentegen kapitaalintensief. Daar staat tegenover dat de milieustraat door betere hergebruikmogelijkheden ook lagere verwerkingskosten realiseert. Gemiddeld bedragen de totale verwijderingkosten per ton op de milieustraat zo’n 45% van de verwijderingkosten van de inzameling van grof huishoudelijk afval aan huis. Belangrijke variabelen in veel van de gevallen, ook in de vergelijking onderling, zijn de hoeveelheid ingezameld afval en de verschillen in verwerkingskosten.

verwijderingkosten in €/ton 500 400 300

inzameling gha milieustraat

200 100 0

1

2

3

4

5

6

gem.

Tabel 7 kosten per verwijderingroute (inzameling, transport en verwerking)

Voor wat betreft de kostenverdeling dient de kanttekening gemaakt te worden dat het onderzoek betrekking had op milieustraten die redelijk intensief bezocht worden door inwoners en waar dus ook veel afvalstoffen gebracht zullen worden. Bij organisaties met een kleiner verzorgingsgebied zal deze kostenverdeling mogelijk anders liggen. De exploitatiekosten van een milieustraat kunnen in veel gevallen worden gedekt door de vermeden inzamelen verwerkingskosten. Voor gemeenten vanaf ca. 50.000 inwoners zijn de kosten van een

31

kosten (€/inw./jaar)

milieustraat over het algemeen lager dan de kosten van een haalsysteem zonder milieustraat. In de grafiek staat ter vergelijking weergegeven wat de kosten zouden zijn indien de gemeente de op de milieustraat aangeboden hoeveelheden via een haalsysteem zou inzamelen en verwerken. Kleinere gemeenten zullen vanwege de kosten moeten samenwerken met buurgemeenten, de milieustraat integreren met andere functies of genoegen moeten nemen met een eenvoudiger (gelijkvloerse) voorziening.

50 40 30

referentie milieustraat

20 10 0 minder

50.000 inw.

100.000 inw.

150.000 inw.

Gebaseerd op: Milieustraat verovert belangrijke plaats in inzameling, Wi+Bo, Afval!, 1999

5.4Keuzemodel halen en brengen grof vuil Het volgende ‘zes stappen keuzemodel’ kan gebruikt worden om de inzamelstructuur van grof huishoudelijk afval te ontwerpen. Een combinatie van halen en brengen staat hierin centraal. Een gemeente zal in het afwegingskader ‘milieu, service en kosten’ eigen beleidskeuzes moeten maken:

32


inzameling grof huishoudelijk afval

Stap1:

grof huishoudelijk restafval

definiëren GHA en benoemen fracties GHA

verbouwingsafval

Stap 2:

grof tuinafval

herbruikbare spullen

bepaal huidige inzamelstructuur, acceptatie- en tarievenstelsel en beleidsdoelstellingen

haalmethode

Stap 3:

wit- en bruingoed

brengmethode benoem en kwantificeer de argumenten: milieu, kosten en service

milieu: - mate van hergebruik - risico op zwerfafval - milieuvervuiling

kosten: - investeringskosten - inzamelkosten - verwerkingskosten

service en arbo: - gemak voor de burger - arbeidsomstandigheden medewerkers

Stap 4: neveneffecten: • ontwijkgedrag burgers • service kwetsbare groepen • ‘weglekken’ afval naar puinbrekers • verschuiving aanbod naar kringloopbedrijven en (ondergrondse) voorzieningen bij flats

Stap 5:

Stap 6:

benoem en kwantificeer de sturingsinstrumenten en neveneffecten

sturingsinstrumenten: • afvalstromen halen versus afvalstromen brengen • aanbiedregels halen versus aanbiedregels brengen • tarieven halen versus tarieven brengen • frequentie halen versus openingstijden milieustraat

inrichten en toepassen sturingsinstrumenten

ontwerpen inzamelmethode (halen en brengen)

33

Bovenstaand model leidt tot een keuze in inzamelmethode. Een aantal mogelijke inzamelscenario’s is hieronder weergegeven: Scenario 1:

‘halen intensief, brengen minimaal’ In de inzamelstructuur ligt de nadruk op de laagdrempeligheid en de service naar de burger. De inzameling gebeurt hoogfrequent (wekelijks of tweewekelijks), is gratis en de acceptatieregels zijn soepel. Milieustraten zijn niet laagdrempelig, zijn niet of onvoldoende bekend bij burgers of hanteren hoge tarieven. Scheiding aan de bron is minimaal en de totale inzamelkosten zijn door de intensieve haalservice over het algemeen hoog. De inzet van kringloopbedrijven en de nascheiding van grof vuil in een sorteerinstallatie kan het rendement verder verhogen. Voordeel: Nadeel:

Scenario 2:

‘halen en brengen in evenwicht’ De haalstructuur is laagfrequent (3-wekelijks of maandelijks) en tot een bepaald maximum gratis, de acceptatiecriteria zijn strikt en een beperkt aantal fracties wordt meegenomen. De milieustraten zijn bekend bij de burgers maar liggen ver weg of hebben beperkte openingstijden. De kosten van deze inzamelstructuur blijven relatief hoog. De hergebruikmogelijkheden en besparing op inzamelkosten moeten in deze variant meer aandacht krijgen. Dit kan door de milieustraat een prominente functie te geven (ruime openstelling, geen of lage tarieven). Voordeel: Nadeel:

Scenario 3:

hoge service naar de burger lage bronscheiding, hoge inzamelkosten, hoge verwerkingskosten

voldoende service naar de burger onvoldoende bronscheiding en hoge inzamelkosten

‘halen ontmoedigen, brengen stimuleren’ Bij deze variant staat de laagdrempeligheid van de milieustraat voorop. Het acceptatiebeleid is ruim en soepel (lees: gratis). Burgers worden gestimuleerd grof vuil te brengen. Het halen kan door middel van een voorrijdtarief of lage ophaalfrequentie (bijv. 2 keer per jaar) ontmoedigd worden. Het kringloopbedrijf haalt de bruikbare spullen op. Het hergebruikrendement is hoog maar de service naar bepaalde doelgroepen (minder validen, ouderen en studenten) laag. Hiervoor moet een oplossing worden gevonden, door bijv. tweemaal per jaar grof vuil op afroep op te halen. De inzamelkosten zijn in deze variant relatief laag. Voordeel: hoog milieurendement, lage inzamelkosten, lage verwerkingskosten Nadeel: lage service voor bepaalde doelgroep, (aanvaardbaar) risico op zwerfafval

Scenario 4:

‘Halen en brengen laagdrempelig’ Er is een intensief haalsysteem maar ook de milieustraat heeft een prominente plek in de structuur. Het haalsysteem hoogdrempelig maken kan vanwege politieke huiver en service moeilijk liggen. De inzamelkosten zijn hoog. De milieustraat kan beter benut worden en nascheiding van het ongescheiden grof vuil is een interessante optie. Voordeel: Nadeel:

Scenario 5:

34

hoge service, voldoende bronscheiding hoge inzamelkosten

‘Halen en brengen hoogdrempelig’


Het haalsysteem is laagfrequent en onaantrekkelijk (hoog voorrijdtarief, beperkt aantal afvalstromen). De milieustraat is weinig toegankelijk (bijv. in buurgemeente), de openstelling is beperkt of de tarieven zijn zeer hoog. In deze variant wordt de zorgplicht van de gemeente op minimale wijze ingevuld. De gemeente zou de regietaak op zich moeten nemen en beleid ontwikkelen op de grof vuilinzameling. Voordeel: Nadeel:

lage inzamelkosten, geen bemoeienis lage service, laag milieurendement, groot risico op zwerfafval hoge verwerkingskosten

35

36


Hoofdstuk 6 Vergunningen, ontwerp en inrichting milieustraten 6.1Wettelijke en andere eisen

6.1.1Wet Milieubeheer (provincie) Op grond van artikel 8.1 eerste lid, onder a en c, van de Wet Milieubeheer is een vergunning vereist voor de oprichting en het in werking hebben van een milieustraat. De inrichting kan bedoeld zijn als brengstation voor burgers en bedrijven van grof huishoudelijk afval, bedrijfsafvalstoffen en kga, de opslag en ontwatering van rioolslib en veegvuil en de opslag en bewerking van grof tuinafval, als bedoeld in het Inrichtingen- en vergunningenbesluit milieubeheer, bijlage I, categorie 28.4. Een vergunning wordt afgegeven door het College van Gedeputeerde Staten van de provincie. Op 8 mei 2002 is de Eural in werking getreden. Met de inwerkingtreding van de Eural is het Besluit aanwijzing gevaarlijke afvalstoffen (Baga) ingetrokken. Als gevolg hiervan is een wijziging opgetreden in de indeling van gevaarlijke en niet-gevaarlijke afvalstoffen. Bepaalde afvalstoffen die voorheen geen gevaarlijk afval waren zijn mogelijk gevaarlijk afval geworden. Het gaat daarbij om (delen van) wit- en bruingoed, bouwen sloophout, bouwen sloopafval, puin, grond en dakleer. Dit kan er in bepaalde gevallen toe leiden dat een reeds verleende vergunning niet geheel toereikend is voor het voortzetten van bepaalde activiteiten. Gemeenten doen er verstandig aan met de vergunningverlener of –handhaver over de eventuele wijzigingen in overleg te treden.

6.1.2Wet Verontreiniging Oppervlakte Wateren (waterschap) De inrichting heeft ook een vergunning nodig ingevolge de Wet Verontreiniging Oppervlaktewateren (WVO). Deze vergunning wordt afgegeven door het Waterschap. De inhoud van de WVO heeft vooral betrekking op de lozing van regenwater via een gescheiden stelsel op het oppervlaktewater. Gelijktijdig met de Wm-aanvraag moet een aanvraag om een vergunning ingevolgde de WVO worden ingediend waarna afstemming van de beide vergunningen conform de regels van paragraaf 8.1.3.2 en van hoofdstuk 14 van de Wet Milieubeheer kan plaatsvinden.

6.1.3Bouwvergunning (gemeente) Voor de bouw van een milieustraat is tevens een bouwvergunning vereist. De coördinatieregels uit de Woningwet en de Wet Milieubeheer zijn van toepassing. Voor de activiteiten waarvoor een WMvergunning is aangevraagd moet tevens een bouwvergunning worden aangevraagd. De WM-vergunning is niet eerder van kracht dan nadat de bouwvergunning is verleend. Dit betekent dat de activiteiten pas mogen worden uitgevoerd op het moment dat de bouwvergunning is verleend. Sommige gemeenten (o.a. Gooi- en Vechtstreek) verlangen een gebruikersvergunning waarin met name eisen op het gebied van veiligheid en calamiteiten gesteld worden.

6.1.4 Richtlijnen Bij een kca-depot zijn niet alleen de eisen uit de CPR 15-1 richtlijn (richtlijn uitgegeven door de Commissie Preventie Rampen t.b.v. opslag gevaarlijke afvalstoffen en emballage) van toepassing, maar ook de “Leidraad bij de interpretatie van de richtlijn opslag gevaarlijke stoffen in emballage”. Dit heeft o.a. tot gevolg dat een bouwkundig gescheiden compartimentering van (licht) ontvlambaar en overige stoffen noodzakelijk is. Tevens moet een aparte sorteerruimte aanwezig zijn. Bij de containeropstelplaatsen geldt meestal de verplichting van vloeistofdichtheid. In de Nederlandse Richtlijn Bodembescherming bedrijfsmatige activiteiten (NRB) is aangegeven dat een verwaarloosbaar bodemrisico op twee manieren kan worden bereikt. In de eerste plaats door middel van een vloeistofkerende voorziening waarbij aandacht moet worden geschonken aan overkapping of overdekking van containers en waarbij tevens, in het kader van incidentenmanagement, faciliteiten en personeel

37

beschikbaar moet zijn. In de tweede plaats kan een verwaarloosbaar bodemrisico worden bereikt door de aanleg van een vloeistofdichte voorziening, waarbij aandacht is voor schrob- en hemelwater en waarbij in het kader van incidentenmanagement algemene zorg wordt betracht. Provincies hebben een zekere beoordelingsvrijheid als het gaat om vergunningvoorschriften voor vloeistofdichtheid. Dit leidt echter tot grote interpretatieverschillen tussen provincies en werkt een zekere willekeur in de hand. De provincies Groningen en Friesland vereisten tot voor kort alleen op die plaatsen waar gewerkt wordt met olie, verf of andere chemicaliën een vloeistofdichte vloer. Inmiddels is deze verplichting uitgebreid voor alle containeropstelplaatsen. In de provincie Drenthe strekt de vloeistofdichtheid van vloeren zich uit over alle containeropstelplaatsen en het gedeelte voor de opslag van grof tuinafval. Voor de opslag van koelkasten laat de provincie de ruimte voor opslag in een vloeistofdichte container of in een loods voorzien van een vloeistofdichte vloer. De provincies Gelderland, Flevoland, Overijssel en Brabant stellen dat op het gedeelte waar afvalstoffen worden opgeslagen een vloeistofdichte voorziening nodig is. In de provincies Limburg, Noord-Holland en Utrecht volstaat vooralsnog het gebruik van vloeistofdichte containers en in sommige gevallen is ‘vloeistofkerend’ voldoende. In de provincie Zuid-Holland geldt naast de eis van vloeistofdichtheid voor containeropstelplekken ook de verplichting van vloeistofdichte bedrijfsriolering. In de provincie Zeeland kan worden volstaan met reguliere magazijncontainers, met uitzondering van de vloeistofdichte containers voor wit- en bruingoed. De aanleg van de vloeistofdichte vloer wordt bij nieuwe milieustraten onder certificaat gerealiseerd (door een daartoe gecertificeerd bedrijf), zodat op de inrichting een geldige CUR/PBV-verklaring vloeistofdichte voorziening aanwezig moet zijn. De PBV-Verklaring is geldig tot het einde van de in die verklaring aangegeven keuringstermijn. Volgens de NRB moet de vloer voor het verstrijken van de keuringstermijn opnieuw worden geïnspecteerd. De Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft onlangs in een achttal beroepszaken uitspraak gedaan over vloeistofdichte vloeren op milieustraten (uitspraak 4 februari 2004, o.a. zaaknummer 200300708). Uit de uitspraak kan afgeleid worden dat een vloeistofdichte vloer aangebracht moet worden op plaatsen waar afvalstoffen aanwezig zijn die tot verontreiniging van de bodem kunnen leiden en op plaatsen waar handelingen met bodembedreigende stoffen plaatsvinden. De Raad van State constateerde dat in de bedoelde inrichtingen geen overkapping aanwezig is en dat niet kan worden voorkomen dat regenwater in de containers terechtkomt. Ook kan ‘incidentenmanagement’ niet voorkomen dat het vervuilde water door de vloeistofkerende voorziening heen lekt en in de bodem doordringt. De uitspraak geeft aanleiding om de eisen van vloeistofdichtheid in alle provincies gelijk te trekken.

6.1.5 Bijzondere eisen voor asbest, gasflessen, kadavers en mest De inname en opslag van asbest op de milieustraat moet worden uitgevoerd conform het Asbestverwijderingbesluit (Avb), het Arbeidsomstandighedenbesluit, de richtlijnen van het Ministerie van VROM inzake asbest (januari 2002) en de plaatselijke bouwverordening. Het Asbest-verwijderingbesluit wordt momenteel herzien. De veranderingen van het besluit zijn kort gezegd: - verschuiving van de certificatie van VROM naar SZW; - uitbreiden van de certificatieplicht en - beperken van de door particulieren uit te voeren verwijderinghandelingen. Voor de milieustraten verandert er in feite niets. Milieustraten accepteren immers het afval en over acceptatie van afval regelt het Avb niets. Verder wordt voor verpakking aangesloten bij het bestaande Avb, zodat ook vanuit die optiek niets verandert. De herziening van het besluit heeft vertraging opgelopen; het herziene besluit zal naar verwachting in de loop van 2004 inwerkingtreden. Voor de opslag van oude en afgekeurde gasflessen zijn ook speciale regels in vergunningen vastgelegd. Ze moeten worden bewaard in een daarvoor bestemde opslagplaats die gelegen is op tenminste 3 meter van de erfscheiding en 5 meter van elk gebouw dat tot de inrichting behoort. In de opslagplaats moet de scheiding tussen gasflessen met brandbare gassen en die met overige gassen bestaan uit een

38


scheidingswand van onbrandbaar materiaal of er moet een afstand van tenminste 0,5 meter zijn aangehouden. De gasflessen moeten zijn geplaatst op een verharde afwaterende vloer waar geen plassen kunnen ontstaan. Bij de opslagplaats moeten de gevarensymbolen en opschriften zijn uitgevoerd overeenkomstig het Besluit veiligheid- en gezondheidssignalering (Stb. 1993, 530). Kadavers van een klein dier, zoals een vogel of knaagdier vallen onder restafval; hierop kunnen gemeenten op grond van de Algemene Plaatselijke Verordening handhaven. Kadavers die groter zijn dan een konijn vallen onder de Destructiewet en moeten op een speciale manier worden afgevoerd en verwerkt. Sommige milieustraten accepteren mest van huisdieren. Mest moet in speciale, afgesloten containers worden bewaard vanwege mogelijke geurhinder.

Ondanks de strenge weten regelgeving op milieustraten komen onregelmatigheden en overtredingen voor. In Brabant en Limburg zijn onlangs door de VROM Inspectie Zuid bij 53 milieustraten tekortkomingen aangetroffen. Het volledige inspectieverslag is opgenomen in bijlage 4. Ongeveer een kwart van de milieustraten is strijdig met het geldende bestemmingsplan. De helft van de bestemmingsplannen is sterk verouderd (ouder dan 10 jaar). Ook beschikt bijna de helft niet over een nood- of calamiteitenplan, wat gezien de opgeslagen gevaarlijke afvalstoffen noodzakelijk is. Circa een kwart van de milieustraten slaat afvalstoffen op in strijd met de vergunning. In de helft van de gevallen ontbreken een of meerdere bouwvergunningen van bouwwerken die op de milieustraat zijn aangetroffen. Ook heeft bij ongeveer de helft van de milieustraten geen verifieerbare toetsing aan het bouwbesluit of toezicht tijdens de bouw plaatsgevonden. De bevindingen van de Inspectie zijn gerapporteerd aan het bevoegd gezag met een verzoek om reactie. Ten aanzien van geconstateerde kernovertredingen is een proces-verbaal opgemaakt en aan het Openbaar Ministerie verzonden.

6.2Verzorgingsgebied, oppervlakte en locatie In de praktijk blijkt dat milieustraten met een klein verzorgingsgebied (circa 20.000 inwoners) meestal zeer beperkte openingstijden hebben (bijv. dinsdag en zaterdagochtend). Hierdoor wordt de investering niet optimaal benut. In de grote verzorgingsgebieden blijkt dat zich logistieke knelpunten voor doen door een te groot aantal bezoekers. Er kan geconcludeerd worden dat een verzorgingsgebied van minimaal 50.000 inwoners en maximaal 80.000 inwoners optimaal is. Een dergelijke omvang van het verzorgingsgebied wijst voor de kleine gemeenten in de richting van regionale samenwerking. Bij een verzorgingsgebied van meer dan 100.000 inwoners moet er veel aandacht worden besteed aan de verkeersafhandeling op het terrein van de milieustraat en de toegangswegen ernaartoe. In de praktijk leggen grote gemeenten meestal meerdere milieustraten aan. In Amsterdam en Rotterdam is een netwerk van milieustraten ontworpen. De oppervlakten van milieustraten fluctueert tussen de 1000 m2 en 6000 m2. De gangbare oppervlakte ligt in ieder geval tussen de 4000 en 5500 m2. De oppervlakte hangt sterk samen met het aantal te plaatsen containers, de aanwezigheid van een bordes en weegbrug en de beschikbare ruimte. Voor de gebruikers zou het natuurlijk ideaal zijn om een milieustraat dicht bij huis te hebben. In de praktijk blijkt dit niet haalbaar en wenselijk. Een milieustraat moet goed en snel bereikbaar zijn. Uit een aantal bewonersonderzoeken (o.a. regio Achterhoek) blijkt dat een reistijd van 15 minuten aanvaardbaar is voor de burger. Een algemene richtlijn voor rijafstanden is niet te geven; dit is subjectief en sterk omgevingsafhankelijk. De beschikbaarheid van locaties is sterk bepalend bij de uiteindelijke realisatie. Het vestigingbeleid van gemeenten voor milieustraten is vrijwel uitsluitend gericht op bedrijventerreinen. Het is van belang aan de locatiekeuze bijzondere aandacht te besteden, aangezien hier meerdere criteria een rol kunnen spelen. Bij de keuze spelen zowel technische en logistieke criteria een rol (terreinontsluiting, terreinafmeting, bodemgesteldheid, bereikbaarheid) als ook mogelijke overlast voor de omgeving. Bij nieuwbouw moet men rekening houden met een langdurig voorbereidingtraject (circa 3-5 jaar).

39

6.3

Capaciteit

De logistieke capaciteit van de milieustraat voor het afhandelen van aanbieders wordt bepaald door de doorstroomtijd in verhouding tot het aantal aanbieders per tijdseenheid. De capaciteit kan worden gemeten op twee punten: - het rijden naar het bordes en het aanbieden van afval in containers (bordescapaciteit); - de afhandeling bij de in-/uitgang: toegangscontrole, inwegen, uitwegen en eventueel betalen (poortcapaciteit) Bij voldoende poortcapaciteit maar onvoldoende bordescapaciteit zou het bordes dichtslibben. Andersom zou bij voldoende bordescapaciteit maar onvoldoende poortcapaciteit lange wachtrijen van aanbieders voor de toegangscontrole ontstaan. Uit praktijkonderzoek van Witteveen en Bos (blad ‘Afval’, nummer 1, februari 2004) blijken aanbieders gemiddeld 13,5 minuten op de milieustraat te verblijven, eventuele wachttijd buiten de poort niet meegerekend. Voor het eigenlijke aanbieden is gemiddeld 12 minuten nodig. Het in- en uitwegen duurt tezamen circa 1,5 minuut. Bij een maximaal aantal aanbieders van 14 is de bordescapaciteit 14/12 = 1,17 aanbieders per minuut (70 aanbieders per uur). De afhandeling bij de in-/uitgang kost in deze praktijkmeting 1,5 minuten per aanbieder. De poortcapaciteit is dus 1/1,5 = 0,67 aanbieders per minuut (40 aanbieders per uur). De poortcapaciteit is dus in deze situatie bepalend voor het aantal aanbieders dat de milieustraat kan verwerken. Een interessante manier om de capaciteit van de milieustraat te verhogen is het plaatsen van een tweede weegbrug. In- en uitwegen kan dan gelijktijdig plaatsvinden, de tijd voor het uitwegen is dan bepalend en de poortcapaciteit neemt toe tot 1/1,0 = 1 aanbieder per minuut. Ook verruiming van de openingstijden leidt tot verhoging van de capaciteit. Verruiming van de openingstijden leidt weliswaar niet tot een verhoogde poortcapaciteit maar er kunnen wel dubbel zoveel aanbieders worden verwerkt. De milieustraat moet niet alleen voldoende logistieke capaciteit voor de aanbieders hebben, maar ook al het afval van deze aanbieders kunnen ontvangen. Daarom moeten ook de hoeveelheden gebracht afval vergeleken worden met de containercapaciteit van de milieustraat. Het verwachte aanbod in tonnen per jaar per afvalstroom afgezet tegen het containervolume bepaalt het aantal vrachten c.q. containerwisselingen. Hierop kan het aantal containers worden afgestemd. In deze modelberekeningen wordt vaak onderscheid gemaakt tussen een drukke zaterdag en een piekzaterdag waarbij uitgegaan is van 1,5 keer zoveel aanbieders.

6.4 Ontwerp De vorm van de milieustraat moet bijdragen aan de overzichtelijkheid van de milieustraat. Een goed overzicht is wenselijk voor een adequate controle op het scheidingsgedrag van de aanbieders en bevordert tevens een snelle doorstroming van de voertuigen. Goede resultaten zijn bereikt met vierkante en rechthoekige milieustraten. Lange en smalle milieustraten (milieustraten) worden dikwijls gekenmerkt door een minder snelle doorstroming, mede doordat veel bezoekers onwennig zijn om met een aanhanger te rijden. Bij het ontwerp van de milieustraat worden twee uitvoeringsvormen onderscheiden:

gelijkvloers

40

gelijkvloers (verlaagd of verhoogd)


De keuze wordt onder meer bepaald door de beschikbare oppervlakte, de benodigde capaciteit, de gewenste functionaliteit, het gewenste serviceniveau en de kosten. De gelijkvloerse milieustraat is meestal goedkoper én de inrichting van de milieustraat kan makkelijker aangepast worden aan toekomstige veranderingen. De ongelijkvloerse uitvoering waarbij de burger vanaf een verhoogd of verdiept bordes het afval in de containers deponeert, wordt de laatste jaren veelvuldig toegepast. Hierbij wordt het bordes meestal zo ontworpen dat grote containers nog 0,75 tot 1,00 meter boven de bordesrand uitsteken. De investeringskosten van een verhoogd losbordes bedragen indicatief € 150.000,= bij een milieustraat voor 50.000 inwoners (€ 3,= per inwoner). Tegenover de kapitaalslasten van het losbordes staan de lagere afvoerkosten door het gebruik van grote volumecontainers Er zijn goede ervaringen met deze zogenaamde halfverhoogde bordesconstructie. Een rechthoekig bordes met een hoogte van 1,5 meter en circa 8 meter breed wordt vaak als optimaal beschouwd. Hierbij kan zowel aan de linker- en als aan de rechterkant afval in containers gedeponeerd worden. Hieronder staan twee tabellen met de belangrijkste kenmerken van gelijk- of ongelijkvloerse milieustraten en een verlaagde of verhoogde uitvoering. aspect visueel effect beheerder en bezoeker invalgevaar investeringskosten gebruikersgemak

gelijkvloers klein

ongelijkvloers groot

weinig risico € X,= moeilijk

extra voorzieningen nodig € X + 15 tot 20% afval relatief makkelijk in containers werpen professioneel en particulier verkeer gescheiden in principe langs alle containers moeilijk bereikbare plaatsen minder flexibiliteit in plaatsing containers; eenzijdig bereikbaar/ongelijke vulling

routing

professioneel en particulier verkeer door elkaar doorstroming selectief containerbezoek terreinonderhoud gemakkelijk containeropstelling flexibel in plaatsing en aantal containers; containers gelijkmatig gevuld door tweezijdige bereikbaarheid Tabel 8 vergelijking uitvoeringsvarianten milieustraat

aspect

verlaagd

(half-)verhoogd

41

aanleg toezicht veiligheid

eenvoudig en goedkoop; alleen bij lage grondwaterstand intensief risico op vallen in containers

duur

eenvoudig Bij half-verhoogde uitvoering risico op invalgevaar beperkter routing burgers moeten omrijden om bij andere professioneel en particulier verkeer containers te komen. gescheiden wisseling containers chauffeur heeft minder goed zicht op zicht voor de chauffeur is optimaal het afzetten en opnemen Tabel 9 vergelijking verlaagde en verhoogde uitvoering

Een bijzondere vorm van milieustraten is de mobiele milieustraat. Een (vaste) plek in de gemeente wordt gereserveerd voor een aantal zeecontainers welke gedurende een aantal uren per week toegankelijk zijn voor de burgers. Voordeel is dat geen grote investeringen in een vaste milieustraat nodig zijn en geen milieuvergunning vereist is. Nadelen zijn de lage efficiëntie (geen volle containers), beperkte openingstijden en het lage milieurendement omdat slechts een beperkt aantal afvalstromen kan worden gescheiden. In de gemeente Beuningen zamelt men grof vuil in via de mobiele milieustraat. Uit recent bewonersonderzoek blijkt dat 46% van de inwoners niet tevreden is over de milieustraat, met name vanwege de hoge tarieven en de beperkte openingstijden. De gemeente overweegt voor de milieustraat aansluiting te zoeken bij de milieustraat in Nijmegen. Dit leidt tot aanzienlijke kostenbesparing (60%), ruimere openingstijden (van 5 naar 60 uur per week) en een hoger milieurendement (van 8 naar 15 afvalstromen). Aansluiting bij de milieustraat in Nijmegen betekent wel dat de burgers verder moeten rijden. Daarom kiest men tevens voor voortzetting van de inzamelvoorziening (voor o.a. wit- en bruingoed, kca en asbest) op de gemeentewerf.

6.5Inrichting 6.5.1Opstelling containers en kantoor Veel milieustraten kiezen voor een opstelling in het zogenaamde ‘visgraatmodel’. In dit model staan de containers onder een hoek (25 à 30 graden t.o.v. het bordes) opgesteld. Deze opstelling in een hoek is nodig voor de aan- en afvoer van de containers door de containerwagen. De containers zijn meestal aan de lange zijde bereikbaar. De vorm van het beschikbare terrein heeft invloed op de hoek waaronder de containers worden geplaatst. De hoek moet niet te klein zijn omdat voor de containerwagen voldoende manoeuvreerruimte over moet blijven (minimaal 12 meter). De hoek moet ook niet te groot zijn omdat de containers dan niet evenredig worden gevuld. De rijrichting op het bordes en de situering van de containers moeten op elkaar zijn afgestemd. Op sommige milieustraten is een geleidingsysteem voor de aan- en afvoer van containers aangelegd. Dit is vooral om beschadigingen aan het bordes of de vloeistofdichte vloer te voorkomen. In de huidige situatie duwt de containerwagen de container op wieltjes naar de juiste plek. Hierbij treedt beschadiging aan het bordes op. Ook bij het afvoeren van de containers kan het bordes beschadigd worden. Bij een geleidingsysteem wordt de container door de containerwagen op een rail geplaatst waarna de container over deze rail op de juiste plek wordt gezet. Op een milieustraat moet een kantoorgebouw zijn. In dit gebouw is een ruimte waar bezoekers zich kunnen melden, een eetruimte (incl. keukentje) voor de medewerkers, een toilet, een technische ruimte, een kleedruimte met kluisjes en een douche aanwezig. De situering van het gebouw is op milieustraten totaal verschillend. Op milieustraten met een pasjessysteem is het kantoor soms centraal gesitueerd. Bij de meeste milieustraten is het kantoor bij de oprit gesitueerd zodat men het binnenkomend verkeer goed kan overzien. Belangrijk is een locatie te kiezen waarbij men overzicht kan houden op het gehele terrein.

6.5.2Afvalstromen Een gemeente bepaalt zelf welke afvalstoffen op de milieustraat zullen worden geaccepteerd. Op bijna alle milieustraten zijn voorzieningen aanwezig voor een gescheiden inname van grof huishoudelijk afval,

42


grof tuinafval, metalen, papier en karton, glas, textiel, asbest, kca, wit- en bruingoed, hout, schoon puin en gemengd bouwen sloopafval. Daarnaast beschikt een aantal milieustraten over voorzieningen voor de volgende afvalstoffen: herbruikbaar huisraad, grond, autobanden, vlakglas, dakleer, vloerbedekking en kunststoffen. Vlakglas wordt niet op alle milieustraten ingezameld, omdat de afnemers vergaande eisen stellen aan de zuiverheid van het aangeboden vlakglas (resten stopverf en kozijnranden mogen maar in zeer geringe mate aanwezig zijn). De gescheiden inzameling van kunststoffen in huishoudelijk afval staat nog in de kinderschoenen. Veelal is sprake van proefprojecten, bijvoorbeeld met kunststof flessen en tuinmeubels. Een knelpunt bij de gescheiden inzameling van kunststoffen is de enorme diversiteit aan kunststoffen, waardoor scheiding op soort moeilijk is. Worden mengsels van kunststoffen ingezameld, dan is scheiding achteraf noodzakelijk, tenzij men zich richt op laagwaardige toepassingen, zoals verwerking tot bermpaaltjes e.d. (producten waarvoor de afzetmarkt ook relatief beperkt is). Op vele milieustraten worden meerdere kwaliteiten hout gescheiden ingezameld (schoon onbehandeld hout en behandeld hout). Het is niet mogelijk de verontreiniginggraad van grond zintuiglijk te bepalen. Derhalve wordt grond niet vaak op milieustraten geaccepteerd. gft-afval wordt zelden op een milieupark aangeboden, zodat een aparte container voor deze afvalcomponent niet zinvol is. Voor (grof-)restafval en oud papier zijn op sommige milieustraten perscontainers ingezet. De investering van een perscontainer is echter dermate hoog dat deze alleen op grotere milieustraten tot kostenbesparing leidt. Een goedkoper alternatief voor het verkleinen van o.a. grof tuinafval en hout is de verdichtingmachine. Dit is een soort wals die de afvalcomponenten aanduwt zodat er een grotere hoeveelheid afval in de container kan. Deze voorziening is ideaal voor het verkleinen van volumineus afval, zoals schoon hout en restafval. Door deze voorziening kan een vijfmaal zo groot gewicht in een 30 kuubs container. Hierdoor worden de transportkosten voor deze twee afvalstoffen met zo’n 70% gereduceerd. Op de milieustraten in Oostelijk Zuid-Limburg is men zeer tevreden over deze verdichtingmachine. De investeringslast van een dergelijke machine bedraagt circa € 23.000,=.

6.5.3Invalbeveiliging Milieustraten moeten maatregelen treffen om het vallen in containers tegen te gaan. De Arbeidsinspectie stelt eisen aan de hoogte van de zogenaamde ‘randbeveiliging’ op milieustraten. Het tegengaan van valgevaar door het aanbrengen van doelmatige hekwerken, leuning e.d. is in ieder geval noodzakelijk indien het valgevaar 2,5 meter of meer is. De leuning moet voldoen aan beleidsregel 3.16 ‘voorzieningen bij valgevaar’: een leuning van minimaal 1 meter hoog die niet bezwijkt onder een neerwaartse belasting van 1,25 kN, zijdelings niet meer dan 3,5 cm doorbuigt, niet wordt verplaatst bij een horizontale belasting van 0,3 kN en niet uit de bevestigingen wordt getild bij een opwaartse belasting van 0,3 kN.

6.5.4Filevorming Het afvalaanbod op een milieustraat kent pieken. In dergelijke situaties kan een lange rij wachtende voertuigen voor de toegang tot de milieustraat ontstaan. Bij vele milieustraten in Nederland reiken deze files tot op de openbare weg. Uit oogpunt van (verkeers-)veiligheid is dit ongewenst. Derhalve moet worden gestreefd naar een snelle afhandeling, hetgeen bereikt wordt door: - het hanteren van controle-, registratie- en acceptatieprocedures bij de toegang tot de milieustraat die weinig tijd vergen; - te voorzien in voldoende manoeuvreerruimte voor de voertuigen; - te voorzien in mogelijkheden om eenvoudig en snel te lossen;

43

-

het op een zodanige wijze wisselen van containers dat de afvalaanbieders hiervan geen hinder ondervinden; een goede begeleiding bij het lossen (voldoende personeel om zonodig aanwijzingen te geven); te voorkomen dat teveel voertuigen tegelijkertijd op de milieustraat aanwezig zijn met opstoppingen tot gevolg (aantal voertuigen beperken door gebruik slagboom bij toegang).

Hinder voor het verkeer op de openbare weg kan soms ook worden voorkomen door te zorgen voor voldoende opstelruimte op het terrein van de milieustraat. Vanzelfsprekend vergt deze oplossing wel een groter terrein en dus een extra investering. In bijlage 5 is een overzicht opgenomen van aandachts- en verbeterpunten bij de ontwikkeling van milieustraten.

6.6 Investeringskosten Voor het bepalen van het investeringsniveau wordt onderscheid gemaakt in twee verschillende uitvoeringsvormen: half verhoogd en gelijkvloers. De investeringslasten zijn indicatief weergegeven. De werkelijke investering zal onder meer bepaald worden door de grondkosten ter plaatse, de eventuele kosten van het bouwrijp maken van een locatie, eventuele bodemverbeterende maatregelen en bodemsaneringen. De investeringsramingen omvatten de grondverwerving en de civieltechnische werken (grondwerk, rioleringen, verhardingen, keerwanden (indien van toepassing), hekwerken en diversen). Daarnaast is rekening gehouden met bijkomende kosten van grondonderzoek, leges, inrichting verblijfruimten, voorbereiding van de constructeur en de directievoering en toezicht op de uitvoering. Tenslotte zijn in de investeringsramingen begrepen de kosten van containers, inclusief een pers met perscontainer en een kcadepot conform de CPR 15-1 richtlijnen. verzorgingsgebied (inwoners)

half-verhoogd

indicatie marge indicatie 10.000-30.000 900.000 600.000 - 1.200.000 840.000 30.000-60.000 1.400.000 1.200.000 - 1.800.000 1.250.000 60.000-100.000 1.900.000 1.600.000 - 2.200.000 1.660.000 100.000-140.000 2.400.000 2.000.000 - 2.800.000 Tabel 10 investeringsramingen milieustraten (alle bedragen incl. btw)

gelijkvloers marge 540.000 - 1.160.000 1.000.000 - 1.500.000 1.400.000 - 2.000.000 -

6.7 Exploitatiekosten De exploitatiekosten van een milieustraat bestaan uit vaste en variabele lasten. De vaste kosten bestaan uit de kapitaallasten over de gedane investeringen, onderhoudkosten en de personeelskosten. De variabele kosten zijn afhankelijk van het afvalaanbod en bestaan uit de transport- en verwerkingskosten. Kapitaal- en rentelasten De kapitaal- en rentelasten bestaan uit de rentelasten over de grond en kapitaallasten over de investering in civieltechnische werken en containers. Over de grondkosten zijn uitsluitend de rentelasten gerekend. Hierbij is uitgegaan van een rekenrente van 6,5%. De civieltechnische investering wordt over een periode van 25 jaar afgeschreven. De containers en het kca-depot worden over 10 jaar afgeschreven. In beide gevallen is uitgegaan van een annuïtaire afschrijving tegen een rente van 6,5%. Onderhoudkosten De onderhoudkosten beperken zich hoofdzakelijk tot klein onderhoud. De behoefte aan groot onderhoud is gering. De onderhoudkosten zijn berekend op basis van 2,5% van de civieltechnische investering. Personeel Voor de bepaling van de personeelskosten is een bedrag gehanteerd van € 28,00 per uur (inclusief ziekte, verlof, opleidingen e.d. en inclusief 15% overhead).

44


Afvoerkosten De afvoerkosten bestaan uit de kosten voor transport en verwerking van de ingezamelde afvalstoffen. Deze kosten zijn uiteraard afhankelijk van het afvalaanbod. Vermeden inzamelkosten Bij het ontbreken van een (netwerk van) milieustraten zal een groot deel van het te brengen afval via de inzameling aan huis lopen. De exploitatie van de milieustraten kan dan ook leiden tot een besparing op de inzamelkosten. Vanwege bestaande contractsituaties en eventuele andere (regionale) afspraken zal deze besparing pas op termijn tot uitdrukking komen. In de begroting is dan ook geen rekening gehouden met deze besparing. Vermeden verwerkingskosten Door middel van afvalscheiding op de milieustraat zal een deel van het aangeboden afval tegen lagere verwerkingskosten afgezet kunnen worden. Aangezien de feitelijke besparing afhankelijk is van het geldende verwerkingstarief voor het ongescheiden grof vuil en de bestaande contractrelatie is deze besparing niet meegenomen in de exploitatieopzet. Exploitatiebegroting milieustraat Kapitaal- en rentelasten Onderhoudskosten Overige bedrijfslasten Personeelskosten Afvoerkosten: - transport - verwerking Subtotaal Vermeden inzamelkosten Vermeden verwerkingskosten Totale exploitatielast Kosten per inwoner Kosten per aansluiting

30.000-60.000 100.000 10.000 15.000 150.000

60.000-100.000 125.000 15.000 30.000 260.000

100.000-150.000 140.000 35.000 40.000 350.000

75.000 490.000 825.000 Pm Pm 825.000 13,88 34,7

95.000 390.000 915.000 Pm Pm 915.000 10,17 24,41

145.000 450.000 1.160.000 Pm Pm 1.160.000 7,79 17,91

Tabel 11 exploitatiebegroting 3 milieustraten (alle bedragen excl. btw)

6.8Verbetering gescheiden inzameling deelstromen grof vuil 6.8.1Optimaliseren inzameling bouwen sloopafval Waar vroeger het bouwen sloopafval in gemengde vorm werd ingezameld en vaak werd afgevoerd naar een stortplaats, wordt deze afvalfractie op milieustraten in meerdere fracties ingezameld. Het steenpuin en eventueel ander inert afval wordt afzonderlijk ingezameld en afgevoerd naar puinbrekers. Gemeenten mogen in geen geval dit ingezamelde steenpuin gebruiken voordat het door dergelijke breekinstallaties wordt verwerkt. De enige uitzondering hierbij is de aanleg van infrastructuur op de eigen vergunde stortplaats.

6.8.2Optimaliseren inzameling groenafval Er kan worden gesteld dat de ingezamelde hoeveelheid groenafval jaar na jaar stijgt. Deze stijging is het gevolg van een toenemende interesse voor tuinen en groen, meer afvoer naar de milieustraat, gedetailleerder opnemen in de statistieken, meer aanplantingen van groen (gemeentelijk groen, groen in plaats van verharding) en niet te onderscheiden aanvoer van gemeentelijke groendiensten en tuinaannemers.

45

Het instellen van diftar op de inzameling van groenafval zou de hoeveelheid groenafval op de milieustraten kunnen doen afnemen. Evenwel zal de instelling van diftar op gft-afval een hoeveelheid tuinafval doen verdwijnen uit het gft-afval richting groenafvalinzameling. De kwaliteit van het ingezamelde materiaal mag niet lijden onder de invoering van diftar. Enkel zuiver groenafval en vers fijn tuinafval kunnen op een milieuverantwoorde manier worden verwerkt tot kwaliteitsvolle compost. Daarom dient er een betere identificatie van de oorsprong van het groenafval te gebeuren: huishoudens versus gemeenten, tuinaannemers, enz. Anderzijds kan de aanvoer worden afgetopt door de promotie van thuiscomposteren en afvalarm tuinieren. Veel gemeenten trachten kosten te besparen door het opsparen en verhakselen van grote hoeveelheden groenafval en die als mulchmateriaal aan de bevolking aan te bieden, zodat ze geen composteringskosten hebben. Deze preventie-, inzamelen verwerkingsstrategie is dubieus te noemen. Er worden heel wat kwaliteitsproblemen vastgesteld.Vaak is het geen zuiver snoeihout dat wordt verhakseld en worden er op deze manier onkruidzaden verspreid.

6.8.3Optimaliseren inzameling oude metalen Gemeenten moeten ervoor zorgen dat de inzameling van oude metalen volledig legaal gebeurt. Enkel inzamelaars die een contract hebben met een gemeente kunnen oude metalen afhalen. Er moet worden opgetreden tegen de zogenaamde ‘morgensterren’ die oude metalen ophalen uit het grofvuil of voordat de door de gemeente aangeduide inzamelaar langskomt. Een ophaalsysteem op afroep leent zich hier het beste toe. Zo kan ook worden vermeden dat oud ijzer handelaren nog steeds afgedankte elektrische en elektronische apparatuur ophalen bij particulieren en zelfs bij handelaren. Deze illegale circuits moeten volledig ontmanteld worden. Worden oude metalen niet afzonderlijk van het grofvuil ingezameld, dan moeten ze in een sorteerinstallatie voor grofvuil gescheiden kunnen worden.

6.8.4Optimaliseren inzameling houtafval Houtafval moet op de milieustraat afzonderlijk worden ingezameld. De gemeente kan alle houtafval gezamenlijk inzamelen, maar om de kwaliteit van de ingezamelde houtafvalfractie te kunnen waarborgen is minstens een scheiding nodig tussen de groep niet-gevaarlijk behandeld en onbehandeld houtafval enerzijds en de fractie gevaarlijk behandeld houtafval anderzijds. Krachtens de Eural is een scheiding tussen gevaarlijke en niet-gevaarlijke afvalstoffen immers verplicht. Onderzoek moet verder uitwijzen welk verduurzaamd hout effectief als gevaarlijk afval moet worden beschouwd.

6.9 Tarifering en/of limitering Het tarievenbeleid op milieustraten kent vele varianten. Grofweg kunnen we er vijf onderscheiden:

6.9.1De tarieven en/of limieten per gewicht Deze vorm van tariefstelling is de meest zuivere. Bezoekers betalen o.b.v. de werkelijk aangeboden hoeveelheid. Hiervoor is een weegbrug nodig hetgeen een flinke investering betekent (bij een milieustraat van 50.000 inwoners kost een weegbrug circa € 50.000). Ook werkt de aanwezigheid van een weegbrug vertragend in de afwikkeling van bezoekers. Het wegen moet immers altijd twee keer gebeuren wat kan leiden tot lange wachttijden. Daarnaast is een registratiesysteem nodig. Doorgaans is een milieustraat met weegbrug alleen haalbaar voor grotere milieustraten (verzorgingsgebied van 100.000 inwoners of meer) of als naast het huishoudelijk afval ook bedrijfsafval wordt geaccepteerd.

6.9.2De tarieven per volume-eenheid Bij deze vorm wordt op basis van schatting met de aanbieder afgerekend. Dit leidt in de praktijk nogal eens tot interpretatieverschil over de aangeboden hoeveelheid. Deze tariefstelling geldt veelal voor de volumineuze afvalstromen zoals bouwen sloopafval, puin en grof tuinafval. Voor milieustraten zonder weegbrug is deze vorm eenvoudig en praktisch. Een adequate registratie en controle aan de poort is wel noodzakelijk.

46


6.9.3De tarieven per aanbieding Hierbij geldt een vast bezoekerstarief, ongeacht de aard en hoeveelheid. Deze vorm van tariefstelling is zeer eenvoudig maar als regulerend instrument weinig effectief. De aanbieder kan immers grote hoeveelheden afval aanbieden en de prikkel om te scheiden ontbreekt.

6.9.4Tarieven gedifferentieerd naar aanbiedmiddel In deze vorm is het tarief gebaseerd op de inhoudsmaat van het vervoermiddel: kofferbak, aanhangwagen of bestelbus. Een weliswaar grove differentiatie maar eenvoudig te registreren en controleren.

6.9.5Gratis Deze vorm van tarievenbeleid is weliswaar zeer laagdrempelig maar zal een grote aantrekkingskracht hebben op bedrijven of burgers uit omliggende gemeenten. Daarnaast draagt deze vorm niet bij aan de prikkel tot hergebruik of aan het principe ‘de vervuiler betaalt’. Een groot aantal mengvormen komt in de praktijk voor. Een eenvoudige vorm van tarifering/limitering bestaat uit de milieupas die jaarlijks met de aanslag voor de afvalstoffenheffing wordt meegezonden. De milieupas geeft recht op een (gratis) basishoeveelheid afval die kan worden aangeboden. De waarde kan zowel in kilo’s, volume-eenheid of aantal aanbiedingen worden uitgedrukt. Verdergaande differentiatie is mogelijk. Meer geavanceerde toepassingen zijn ook denkbaar en komen steeds vaker voor. In Assen wordt bijvoorbeeld gewerkt met verschillende tarieven voor de afvalcomponenten. Hierbij wordt het voertuig gewogen en krijgt de aanbieder een chipkaart mee waarin het gewicht is opgeslagen. De aanbieder rijdt door naar de acceptant die de verhouding tussen de verschillende aangeboden afvalcomponenten registreert. Deze gegevens worden met behulp van een transponder eveneens op de chipkaart geregistreerd. Bij het verlaten van de milieustraat wordt het voertuig opnieuw gewogen en wordt de chipkaart uitgelezen. Op basis van het gewicht en de verhouding tussen de verschillende afvalcomponenten wordt een factuur opgemaakt. Na enkele technische en softwarematige kinderziekten werkt dit systeem naar tevredenheid. Het belangrijkste knelpunt is de nog beperkte snelheid waarmee gegevens kunnen worden ingevoerd en verwerkt. Bij de keuze voor een bepaalde vorm van tarifering/limitering is het belangrijk om de regels eenvoudig en begrijpelijk te houden. Teveel beperkingen of een onduidelijke wijze waarop facturen tot stand komen, geven al snel aanleiding tot frustraties en soms zelfs tot agressie.

6.10 Hoe bedrijfsafval te herkennen en te weren De meeste milieustraten accepteren geen bedrijfsafval. Het weren blijkt in de praktijk lastig. In het algemeen bestaat de controle uit legitimatie en visuele inspectie. Visuele inspectie kan op een aantal aspecten plaatsvinden: • Herkenning van de aanbieder: komt een persoon in bedrijfskleding of in eigen kleding • Kentekencontrole: opsporingsambtenaren kunnen het kenteken natrekken • Vervoermiddel: particuliere auto met aanhanger of bestelbusjes met bedrijfsnaam kunnen goed onderscheiden worden • Frequentie van aanbieden: komt een aanbieder structureel meerdere malen per week dan lijkt het te gaan om bedrijfsafval • Aard, hoeveelheid en samenstelling van het afval: grote partijen bouwen sloopafval, grond of grof tuinafval duidt vaak op bedrijfsafval De introductie van een unieke afvalpas kan bedrijfsafval grotendeels tegengaan.

47

Om te voorkomen dat het meeliften van bedrijfsafval wordt afgewenteld op de lasten van de burger overwegen sommige gemeenten een kostendekkend tarief te hanteren.

6.11Toegangscontrole op milieustraten 6.11.1

Aandachtspunten invoering elektronisch controle- en registratiesysteem

Bij de invoering van een controle- en registratiesysteem gelden de volgende uitgangspunten: - een rechtvaardige lastenverdeling (de vervuiler betaalt) - prikkel tot afvalscheiding aan de bron - systematiek in samenhang bezien met totale afvalinzameling binnen de gemeente - voldoen aan wetgeving t.a.v. de privacy bescherming - toegang milieustraat alleen voor burgers uit de eigen gemeente - weren van bedrijfsafval of tegen betaling kostendekkend tarief Ook moet met een aantal (technische) overwegingen rekening gehouden worden: - de kosten van een registratiesysteem tegenover de verwachte financiële baten - fraudegevoeligheid zo laag mogelijk - registratie en verwerking van mutaties mogelijk (verhuizing, verlies, opwaarderen etc.) - meerjarige investering met langdurige gebruiksmogelijkheden - koppeling tussen huishoudelijke aansluitingen (databestand) en milieustraat - prikkel om mutaties (vertrek, verhuizing, verlies) te melden ligt bij gebruiker - begrijpelijke systematiek voor alle gebruikers - mogelijke koppeling met diftarsysteem - betalen via/met het registratiemiddel is in principe mogelijk.

6.11.2Vormen van toegangscontrole Bij de toegang tot de milieustraat moet gecontroleerd worden of de afvalaanbieder kan worden toegelaten. De controle richt zich op de volgende vragen: - komt de afvalaanbieder uit een gemeente die tot het verzorgingsgebied van de milieustraat behoort? - wordt huishoudelijk afval aangeboden of is sprake van bedrijfsafval dat niet geaccepteerd mag worden? De toegang tot de milieustraat kan op verschillende wijzen worden gecontroleerd. Het afrekenen is medebepalend voor het te kiezen toegangssysteem. Legitimatieplicht aan de hand van een geldig legitimatiebewijs. Met deze optie wordt alleen gecontroleerd of men het terrein mag betreden. Men kan ook een lichte vorm toepassen, namelijk legitimatie op verzoek. Deze variant is echter niet waterdicht. Paspoort of rijbewijs zijn niet altijd op adres actueel en ook het kunnen weren van bedrijfsafval verbetert hiermee niet. Knip- of strippenkaart: alle geregistreerde betalers van de afvalstoffenheffing krijgen jaarlijks een knip- of strippenkaart waarmee men een aantal keren de milieustraat kan bezoeken. Dit kan betekenen dat men na dit maximum aantal bezoeken niets meer mag brengen of dat men een tweede kaart kan kopen. Een nadeel bij deze systematiek is de benodigde personele inzet voor het knippen en het inrichten van een beheersorganisatie rondom de verstrekking en mutaties van de kaarten. Ook valt moeilijk te controleren of burgers de kaarten (juist) hebben ontvangen waardoor oneigenlijk gebruik goed mogelijk is. Jaarlijks bedragen de kosten van productie en verzending circa € 0,50 per aansluiting Afvalpas: een passysteem met magneetstrip. Een relatief goedkoop, robuust en eenvoudig systeem waarbij identificatie en controle op adres plaatsvindt. Daarnaast bestaat de mogelijkheid om het aantal gratis bezoeken te limiteren. Nadeel van de magneetpas is de geringe mate van duurzaamheid. De magneetpas moet telkens door de paslezer worden gehaald en is dus aan slijtage onderhevig. Dit systeem is weliswaar niet waterdicht maar zet wel een rem op het oneigenlijk gebruik van de milieustraat.

48


Chipkaart: elektronische variant van de knipkaart. Voordeel hiervan is de eenvoud om statistieken te vervaardigen over het bezoek aan de milieustraat. Ook kan deze kaart binnen een gemeente breder ingezet worden, namelijk als toegangskaart voor ondergrondse containers of als afrekenkaart voor het parkeren. De contactloze kaart is niet of nauwelijks aan slijtage onderhevig en kan gebruikt worden voor diverse vormen en combinaties van afrekenen. Tevens behoort een doorgroei naar volledige automatisering tot de mogelijkheden. Het toezicht hoeft zich niet meer te richten op de toegang, maar op de scheiding van de afvalstromen. Een nadeel is de aanpassing van de infrastructuur en het inrichten van een beheersorganisatie rondom de verstrekking en de mutaties van de kaarten. Invoering van een pasjessysteem heeft op diverse milieustraten geleid tot circa 30% minder afvalaanbod (o.a. Zuid-Limburg, Krimpen a/d IJssel en Someren) en met name minder bouwen sloopafval), zodat de kosten van het pasjessysteem snel kunnen worden terugverdiend. Bij de milieustraten van Maastricht werd, naast de eigen inwoners, ook door burgers en bedrijven uit Zuid-Limburg en zelfs uit België afval aangeleverd. Na de invoering van een afvalpas is het afvalaanbod gehalveerd (bron: jaarverslag 2002 Provincie Limburg) Registratie van gegevens moet voldoen aan bepalingen in de Wet Bescherming Persoonsgegevens. Volgens deze wet levert het gebruik van persoonsgegevens geen bezwaar op mits het een duidelijk doel dient en melding plaatsvindt bij het College Bescherming Persoonsgegevens. Registratie moet plaatsvinden op adres en postcode en mag niet aan personen worden gekoppeld; naamgegevens op toegangspassen is niet toegestaan. In bijlage 6 staan praktijkervaringen van toegangscontrole bij gemeentelijke milieustraten. In bijlage 7 staan de verschillende soorten milieupassen en de voor- en nadelen van ieder.

6.11.3Kosten invoering toegangspassen In onderstaande tabel zijn de jaarlijkse kosten van toegangspassen op enkele milieustraten opgenomen:

kosten toegangspassen op milieustraten Gemeente

aantal pasjes

Arnhem

75.000

systeem

investering

meerjarige magneetpas, € 105.000 slagboomsysteem en software Wageningen 13.000 jaarlijkse contactloze pas met barcode, € 33.500 slagboomsysteem en software Enschede 63.000 meerjarige contactloze chipkaart, € 160.000 slagboomsysteem en software Tabel 12 kosten pasjessysteem per pasje (bedragen excl. btw)

jaarlijkse kosten € 0,60

jaarlijkse besparing € 1,70

€ 0,64

€ 1,91

€ 3,55

€ 3,57

49

50


Hoofdstuk 7 Organisatie en personeel milieustraten 7.1Organisatie 7.1.1Beheer milieustraat: door gemeente, samenwerkingsverband of derden Het beheer van milieustraten kan door gemeenten zelf gebeuren maar ook door een samenwerkingsverband van gemeenten of door een derde (bijv. particulier bedrijf). Belangrijk in dit kader is dat een gemeente de regietaak op zich neemt en opdrachtgever is. Dit betekent dat een gemeente vanuit haar zorgplicht een haal- en brengstructuur van grof huishoudelijk afval inricht. Een gemeente formuleert het acceptatie- en tarievenbeleid, bepaalt de intensiteit van ophalen en stelt randvoorwaarden aan de locatie, openingstijden en inrichting van een milieustraat. De feitelijke inzameling aan huis en de exploitatie van de milieustraat kan in eigen beheer worden gedaan, in samenwerking met andere gemeenten of worden uitbesteed. De volgende afweging bij de te kiezen organisatievorm voor een milieustraat kan worden gemaakt: beslispunten

gemeente

samenwerkingsverband

derde

Regie en beleid

maximale invloed

Grondaanschaf Continuïteit

kostenvoordeel volledige zekerheid

Deskundigheid

zelf ontwikkelen

Flexibiliteit

beslisruimte is beperkt

op afstand, geen bemoeienis terrein van de exploitant winstmaximalisatie belangrijk afhankelijk van ervaring in de markt uitvoering meer flexibel

Registratie

in eigen beheer

inspraak via regionaal bestuur of aandeelhouders gezamenlijke locatie afhankelijk van de juridische vorm gebruikmaken van ervaring andere gemeenten gebonden aan regionale afspraken afspraken maken over hoeveelheden per gemeente

Investeringslasten Exploitatielast Logistiek

volledig zelf dragen volledig zelf dragen eigen containers en materieel nodig

Verwerking

inzicht in de markt nodig

schaalvoordeel te behalen schaalvoordeel te behalen door gezamenlijk gebruik besparing mogelijk

door bundeling van afvalstromen betere onderhandelingspositie Personeel gebonden aan personele uitwisseling ambtelijke rechtspositie mogelijk Tabel 13: afwegingskader organisatievormen milieustraat

afspraken maken over hoeveelheden per gemeente risico bij exploitant risico bij exploitant afhankelijk van gemaakte afspraken en interne bedrijfsvoering exploitant risico bij exploitant verantwoordelijkheid ligt bij de exploitant

7.1.2Bezoekers Het aantal aanbieders dat de milieustraat per dag of per week bezoekt, is met name afhankelijk van de grootte van het verzorgingsgebied van de milieustraat, de openingstijden van de milieustraat, en de tijd van het jaar (seizoen, vakantieperioden en overige vrije dagen). Een beperkte openingstijd van de milieustraat (bijvoorbeeld alleen op zaterdagen) heeft als voordeel dat de personeelskosten laag zijn, maar het totale afvalaanbod moet dan in een korte periode worden afgehandeld, met het risico van “opstoppingen”. Bij beperkte openingstijden zal het totaalaanbod naar verwachting ook kleiner zijn. Normaliter wordt uitsluitend op kleine milieustraten voor beperkte openingstijden gekozen.

51

Bij openstelling van de milieustraat op meerdere dagen per week zal de piek van het afvalaanbod op zaterdag liggen. Het aantal bezoekers is gemiddeld circa 250 per dag. Het maximum aantal bezoekers is gemiddeld circa 400 per dag.

7.1.3Bebording Door middel van bebording dient relevante informatie aangaande de milieustraat aan de afvalaanbieders bekend te worden gemaakt. Bij de toegang een bord met: - de naam van de inrichting; - naam, adres en telefoonnummer van de exploitant; - de openingstijden; - de belangrijkste acceptatievoorschriften (tarieven, afvalstoffen etc.); - aanwijzingen personeel moeten worden opgevolgd. Op de milieustraat zelf borden met de volgende teksten: - tijdens lossen motor afzetten; - kinderen in auto laten; - gemorst afval zelf opruimen; - roken en open vuur verboden.

7.1.4Betaling Als gewicht de basis is voor de tariefvaststelling, dan dient weging van het afval plaats te vinden. Het wegen van afval kan worden uitgevoerd met behulp van een centrale weegbrug of met een weegvoorziening bij de container voor een specifieke afvalcomponent of –fractie. De kosten van een centrale weegbrug c.a. zijn relatief hoog (circa 40.000 euro). Een dergelijke voorziening is voor een kleine milieustraat dan ook niet haalbaar, tenzij de milieustraat wordt gerealiseerd in combinatie met een bedrijf dat reeds over een weegbrug beschikt. Het wegen bij de container wordt alleen een reële optie geacht, wanneer slechts één container voor nietherbruikbaar materiaal aanwezig is. Als volume de basis is voor de tariefvaststelling, dan moet het volume van het aangeboden afval door de medewerker milieustraat visueel geschat worden. Het moge duidelijk zijn dat deze wijze van tariefvaststelling minder objectief is. Is het soort voertuig, waarmee het afval naar de milieustraat wordt gebracht de basis voor de tariefvaststelling, dan wordt in het algemeen onderscheid gemaakt in personenauto’s, bestelwagens, éénof meerassige aanhangers etc. Deze wijze van tariefvaststelling verdient echter niet de voorkeur, aangezien het soort voertuig onvoldoende nauwkeurig aangeeft hoeveel afval wordt aangeboden. Het vaststellen/innen van het tarief kan op verschillende plaatsen op de milieustraat plaatsvinden, te weten bij de toegang tot de milieustraat of (na het lossen van herbruikbare afvalcomponenten) bij de voorzieningen voor niet-herbruikbaar afval. De laatstgenoemde mogelijkheid heeft als nadeel dat extra personeel nodig is (bij de toegang is namelijk sowieso personeel nodig voor controle). Voor de wijze van betalen kunnen vier mogelijkheden worden onderscheiden, namelijk: contante betaling op de milieustraat, betaling met behulp van elders aan te schaffen bonnen (strippen- of stempelkaart), betaling met een chipkaart en pinbetaling. Aan contant betalen op de milieustraat is het risico van geldontvreemding verbonden. Betaling met behulp van elders aan te schaffen bonnen of kaarten kan, maar is weinig klantvriendelijk (veelal kunnen de bonnen of kaarten niet op zaterdag worden gekocht). Bovendien is een nauwkeurige registratie van bon/kaartnummers nodig om gesjoemel te voorkomen. Betaling met een chipkaart en pinbetaling gaan relatief

52


snel, maar heeft het (beperkte) risico van storingen, zodat een reservesysteem (bijvoorbeeld registratieformulier ten behoeve van automatische incasso) aanwezig moet zijn. Het ter plekke invullen en ondertekenen van een registratieformulier op basis waarvan het verschuldigde bedrag in de afvalstoffenheffing wordt opgenomen of een automatische incasso plaatsvindt, is een te tijdrovende aanpak.

7.2Personeel Algemeen Op de milieustraat dient voldoende gekwalificeerd personeel aanwezig te zijn om de diverse taken goed te kunnen uitoefenen. De minimale bezetting is 2 mensen (één aan de poort en één op het terrein) of minimaal 0,5 voltijds personeelslid per 100 bezoekers per dag. In perioden met een piek-aanbod en op zaterdag zal extra personeel moeten worden ingezet. De werkzaamheden op de milieustraat worden bij voorkeur door een vaste groep medewerkers uitgevoerd, die goed geïnstrueerd, opgeleid en ervaren zijn. Opleiding personeel De volgende opleidingen voor personeel van milieustraten zijn in de markt voorhanden: - cursus Medewerker Milieustraat; - cursus Depothouder Klein Chemisch Afval A; - cursus Depothouder Klein Chemisch Afval B. Er moet altijd ten minste één medewerker met een EHBO-diploma op de milieustraat aanwezig zijn. De taak van medewerkers op een milieustraat is omvangrijk: ontvangen van de bezoeker, toezicht houden op het correcte sorteergedrag, informatie verstrekken over afvalscheiding, administratieve werkzaamheden en het afhandelen van betalingen. In samenwerking met het kringloopbedrijf kan ook de selectie op hergebruik of het doorsturen van bezoekers met herbruikbare goederen een taak zijn. Regelmatig komen de medewerkers in aanraking met agressieve burgers, worden ze geconfronteerd met diefstal of krijgen ze tegenstrijdige informatie van burgers, leidinggevenden of collega’s. Medewerkers kunnen getraind en geïnstrueerd worden in het omgaan met agressie, conflicten of andere incidenten. De volgende cursussen worden hiervoor (o.a. door OPOR) aangeboden: cursus omgaan met agressie cursus integriteit cursus klantgericht werken Persoonlijke beschermingsmiddelen Aan het personeel moeten de volgende beschermingsmiddelen worden verstrekt: winter- en regenkleding, veiligheidsschoenen en handschoenen. Op de milieustraat dient een EHBO-trommel aanwezig te zijn. Bij het kca-depot moeten onder andere een nooddouche en een oogdouche aanwezig zijn. Bij de handelingen met kca (sorteren, intern transport, opslaan e.d.) dienen de medewerkers adequate beschermingsmiddelen te gebruiken. Schriftelijk instructiemateriaal De medewerkers van een milieustraat (ook tijdelijk ingehuurd personeel) moeten schriftelijk geïnstrueerd zijn over: - de aard van de te verrichten werkzaamheden; - de verdeling van taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden; - de op de milieustraat aanwezige risico’s; - de in acht te nemen veiligheidsmaatregelen; - het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen; - de bediening van bijzondere apparatuur (persen) en gereedschappen. Schriftelijk instructiemateriaal moet op de milieustraat aanwezig zijn.

53

Een voorbeeld inhoudsopgave van een ‘handboek voor de milieustraat’ is opgenomen in bijlage 8.

54


Hoofdstuk 8 Conclusies en aanbevelingen De inzameling van grof huishoudelijk afval speelt zich af in een breed speelveld waarin specifieke wettelijke regels, definities en beleidskaders nauwelijks voorhanden zijn. De wettelijke definitie van grof huishoudelijk afval laat veel ruimte voor interpretatie en geeft veel onduidelijkheid bij gemeenten. Met name bouwen sloopafval, grond en in mindere mate paardemest worden door gemeenten niet aan huis ingezameld terwijl deze volgens de letter van de wet wel tot het grof huishoudelijk afval behoren en hiervoor dus een haalplicht geldt. De inzameling van het grof afval (haalsysteem) en de milieustraat (brengsysteem) zijn twee inzamelwijzen die zich als communicerende vaten ten opzichte van elkaar gedragen. Door middel van het hanteren van (lange) cyclustijden, strenge acceptatiecriteria en hoge tarieven bij de inzameling aan huis zal een gemeente de hoeveelheid afval op de milieustraat zien toenemen. Omgekeerd geldt natuurlijk hetzelfde: hoe hoger de drempels op de milieustraat, hoe hoger het aanbod bij de grofvuilinzameling. Om te bepalen hoe een gemeente de communicerende vaten wil vullen, zal zij een afweging moeten maken tussen een aantal aspecten. Dit zijn: de kosten de geboden service aan de klant de hergebruikmogelijkheden van het afval de arbeidsomstandigheden van medewerkers en klanten (lees: burgers) Dit allemaal binnen de context van het gehele gemeentelijke afvalbeleid en de omvang van het verzorgingsgebied. De inzameling van grof huishoudelijk afval in Nederland vertoont een grote diversiteit. Dit varieert van inzameling op telefonische afroep tot het rijden van vaste routes. Deze inzameling aan huis biedt een hoge service aan de burger, maar is ook arbeidsintensief. Daarbij komt dat de mogelijkheden om het afval gescheiden af te voeren en te verwerken beperkt zijn. Dit leidt dan vervolgens weer tot hogere verwerkingskosten. In gemeenten met een goed geoutilleerde milieustraat is een hoogdrempelig haalsysteem te overwegen waarbij voor een lagere frequentie en/of voor een voorrijdtarief gekozen wordt. Voor hoogbouw geldt meestal een uitzonderingsituatie op het reguliere haalsysteem en is een oplossing ‘op maat’ nodig waarbij tussen gemeenten en woningbouwverenigingen afspraken worden gemaakt over de opslag en afvoer van grof vuil. De milieustraat is een voorziening die aan populariteit wint en een steeds prominentere plek krijgt in de afvalverwijdering. Belangrijkste reden hiervoor is de hoge mate van hergebruik die met een milieustraat gerealiseerd kan worden. Bij steeds meer afvalstromen wordt gekozen voor verwijdering via de milieustraat. Voorbeelden hiervan zijn: wit- en bruingoed, klein chemisch afval, autobanden, vlakglas en incontinentiemateriaal. In de toekomst zullen ook afvalstromen als tapijten, kunststof, kurk en matrassen meer gangbaar worden. Daarnaast fungeert de locatie waar de milieustraat is gevestigd ook regelmatig als gemeentewerf, overslaglocatie of recyclingcentrum waar voertuigen, materialen of afvalstromen worden open overgeslagen of bewerkt. Bij de ontwikkeling van milieustraten kunnen de verschillende functies in samenwerking met diverse partijen (gemeenten, inzamelbedrijven, kringloopcentra, bewerkers en recyclingbedrijven) geïntegreerd worden waardoor de milieustraat kan uitgroeien tot een ‘logistiek afvalcentrum’.

Conclusie 1: Het wettelijk en beleidskader van grof vuil biedt veel ruimte voor interpretatie en discussie. Bij gemeenten bestaat de behoefte aan een duidelijke interpretatie en reikwijdte van de wettelijke definitie van grof huishoudelijk afval, met name als het gaat om de deelstromen bouwen sloopafval, grond en paardemest.

55

Aanbeveling 1: Er moet door VROM en VNG eenduidige stelling worden ingenomen over de reikwijdte van de definitie en de zorgplicht van grof huishoudelijk afval (artikel 10.22 Wet Milieubeheer).

Conclusie 2: Het aantal omgevingsvariabelen maakt het onmogelijk om een richtlijn op te stellen met betrekking tot het meest efficiënte of effectieve inzamelsysteem. Variabelen zijn onder meer de tariefstelling, acceptatievoorwaarden en ook de cyclustijden. In ieder geval kan gesteld worden dat het milieu- en kostenvoordeel bij de milieustraat te behalen is.

Aanbeveling 2: Een haalsysteem biedt veel service, maar is duur. Gemeenten moeten een duidelijke keuze maken ten opzichte van de vraag: ‘service versus kosten’.

Kringloopbedrijven spelen in toenemende mate een rol in de inzamelstructuur van gemeenten. Na jaren van sterke omzetgroei hebben veel kringloopbedrijven nu te maken met bezuinigingen en inkrimping. Vooral het kabinetsbesluit om te snijden in stimuleringsregelingen van sociale arbeid (ID/WIW) leidt ertoe dat men kritisch naar de efficiëntie van de eigen bedrijfsvoering kijkt. Gemeenten kunnen voordelen behalen met het inschakelen van een kringloopbedrijf. Dit bedrijf moet echter in staat zijn om professionele dienstverlening te bieden. De meeste kringloopbedrijven zamelen de bruikbare spullen uit het grof vuil in aparte routes in. De inzameling van grof vuil blijft vanwege het specifieke karakter meestal bij de reinigingsdiensten zelf. De samenwerking tussen gemeente en kringloopbedrijven wordt wel steeds hechter en professioneler waarbij voor de gemeente de kwaliteit van de dienstverlening voorop staat. (Gratis) inzameling door kringloopbedrijven in diftargemeenten kan een verschuiving in aanbod van grof vuil betekenen. Daarmee is er sprake van een ‘lekkend vat’. Bij de inzamelmethode ‘herbruikbare spullen uit het grof vuil’ is er sprake van een directe, erkende relatie tussen gemeente en kringloopbedrijf waarin contractuele afspraken over selectie en acceptatievoorwaarden (“alleen bruikbare spullen”) moeten zorgen voor een sluitende, ‘lekvrije’ afvalverwijdering.

Conclusie 3: Samenwerking met een kringloopbedrijf biedt vooral milieuvoordelen en sociale werkgelegenheid. Kostenvoordeel voor de gemeente is vaak minimaal omdat dit wordt doorgesluisd naar het kringloopbedrijf.

Aanbeveling 3: De grondslag voor samenwerking met een kringloopbedrijf moet liggen in een prestatiecontract dat zorgt voor continuïteit: dienstverlening naar de burger is gewaarborgd kwaliteitsverplichting: inzameling binnen een afgesproken termijn rapportage: over de geleverde prestatie en het milieurendement

56


Uit het onderzoek blijkt dat het ontwerp en de inrichting van de milieustraat grote verschillen vertoont. Hierbij zijn verschillen te constateren in: inrichting Inrichtingsverschillen hebben onder meer betrekking op het verhoogd of verlaagd aanleggen van de milieustraat. Daarnaast is de inrichting ook bepalend voor het aantal containers en daarmee het aantal te scheiden afvalstromen. bezoekersintensiteit Het aantal burgers dat de milieustraat bezoekt verschilt enorm en loopt uiteen van 6 tot 44 bezoekers per uur. Dit is onder andere afhankelijk van het stimulerende of afremmende beleid van de gemeente. openingstijden Ook hierin zijn verschillen te constateren van 40 tot 60 uur per week, afhankelijk van opening in de avonduren of weekend. Overigens zijn ruime openingstijden niet kenmerkend voor heel Nederland. Er zijn diverse gemeenten die openingstijden kennen van bijvoorbeeld woensdagmiddag en/of zaterdagochtend. acceptatie van afvalstromen De acceptatievoorwaarden, zowel in financiële als in kwalitatieve sfeer, zullen bepalen hoeveel (gescheiden) afval de gemeente op de milieustraat mag verwachten.

Conclusie 4: 1. De model-milieustraat bestaat niet. Wel lijkt een halfverhoogde uitvoering met bordes steeds meer de voorkeur te 2. 3.

krijgen De schaalgrootte van het verzorgingsgebied is sterk bepalend voor het ontwerp en de inrichting van milieustraten. Milieustraten met een verzorgingsgebied vanaf 50.000 inwoners zijn goed exploitabel te maken De vergunningeisen vanuit de provincies zijn niet eenduidig en leiden tot veel ergernissen bij gemeenten

Aanbeveling 4: 1. De milieustraat is het logistieke visitekaartje van de afvalinzamelaar. Zorg dat deze voor burgers aantrekkelijk is. 2. 3.

Neem niveauverschil op in de milieustraat in het belang van beheerder en gebruikers Milieustraten met een verzorgingsgebied kleiner dan 50.000 inwoners doen er goed aan te zoeken naar regionale samenwerking. Naast schaalvoordelen kan regionale samenwerking oneigenlijk gebruik tegengaan (afvaltoerisme, afvaldumping, bedrijfsafvalaanbod). De NVRD zou hierin een coördinerende en faciliterende rol kunnen vervullen. Draag vanuit de provincies zorg voor eenduidige milieu-eisen aan milieustraten en vergelijkbare bedrijfsmatige activiteiten.

57

58


Literatuurlijst -

Brancheoverzicht 1999 en 2000, Bedrijfsvergelijkend onderzoek onder leden van de BKN’, Economisch en Sociaal Instituut, Vrije Universiteit Amsterdam, mei 2002

-

Brancheoverzicht 2001, Economische en Sociaal Instituut’, Vrije Universiteit Amsterdam, oktober 2003

-

Aanbevelingen voor toekomstige ontwerpen milieustations, DHV, januari 1999

-

Afvalsorteerstations Amsterdam, Crem, Amsterdam 21 september 2000

-

Potenties kringloopbedrijvigheid in Rivierenland, Bureau Milieu & Werk, juni 2001

-

De verborgen capaciteit van een milieustraat ,‘Afval!’, , nummer 1, februari 2004

-

Milieustraat verovert centrale plaats in inzameling, ‘Afval! ’, , nummer 1, februari 1999

-

Kringloopbedrijven in de provincie Utrecht, AVU, april 2000

-

Optimaliseren inzameling en verwerking grof huishoudelijk afval m.m.v. gemeentelijke aanbiedstations en kringloopbedrijven, AVU, juli 1999

-

Grof vuil, fijn scheiden, kennisdocument grof huishoudelijk afval, AOO 2004-03

-

Eerste hulp bij discussie over diftar, april 2004, AOO

-

Jaarverslag 2003, Provincie Limburg, maart 2004

-

Uitvoeringsplan 2003-2007, Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten, september 2002

-

Benchmarking-afvalinzameling, NVRD-project, Empowerman, peiljaar 2002

-

Programma van eisen milieustraat, gemeente Breda, januari 2003

-

Bestek van eisen milieustraat, GAD, oktober 2000

-

Handboek werkinstructies, Dar, 2000

-

Handboek werkinstructies Purmerend, 1999

-

Handboek KAM milieustraat, AVRI, 2002

-

Raadbesluit ‘tarieven halen-brengen grof vuil, gemeente Amstelveen, november 2003

-

Raadsvoorstel invoering pasjes op milieustraat, gemeente Wageningen, januari 2004

-

Document Toegangscontrole op afvalbrengpunten, Twente Milieu, oktober 2002

-

Advies College van Burgemeester en Wethouders gemeente Beuningen, maart 2004

59

60


Bijlage 1 Inzamelwijze in Vlaanderen Fractie

Minimum inzamelwijze

Inzamelmodaliteit

Huisvuil

Huis-aan-huisinzameling

Grofvuil

Containerpark en huis-aan-huisinzameling

Huisvuilcontainer of huisvuilzak Tweewekelijks Uitgezonderd stedelijke kernen en toeristisch gedeelte van de kustgemeenten Container(s) 2x per jaar via huis-aan-huisinzameling op afroep 6x per jaar via huis-aan-huisinzameling op afroep GFT-containers of goedgekeurde Tweewekelijks composteerbare zakken

of huis-aan-huisinzameling GFT-afval (GFT-regio's) Huis-aan-huisinzameling Papier- en kartonafval

Glasafval

Huis-aan-huisinzameling (gemengde fractie) en inzameling op containerpark

Maandelijks Container

Glascontainers - tweekleurenscheidingen - doorvoeren of huis-aan-huisinzameling (in combinatie met containerpark)

Minstens 1 glascontainer per 1000 inwoners (wijk per wijk of op of nabij containerpark)

PMD-afval (plastiek verpakkingen, metalen verpakkingen, drankkartons)

Huis-aan-huisinzameling (eventueel in combinatie met containerpark) of containerpark (1)

Inzamelrecipiënt

Textielafval

Containerpark en huis-aanhuisinzameling of containerpark en los opgestelde Containers 1/1000 inwoners containers of containerpark en kringloopcentra

Maandelijks

Asbesthoudend bouwen Containerpark sloopafval Steenpuin – inert Containerpark

Container

Snoeihout (groenregio's) Huis-aan-huisinzameling en containerpark (2) (GFT-regio's) Containerpark (2)

Container

Fijn tuinafval en gras Metalen gemengd (= oud ijzer)

Containerpark (2) Containerpark

Container Container

Houtafval

Containerpark

Container

Boomstronken

Composteerinstallatie of containerpark

KGA (alle fracties) + injectienaalden (aanpassing VLAREA)

Containerpark of huis-aan-huisof wijkinzameling

Oude en vervallen geneesmiddelen

Apotheker

Afgedankte elektrische en Containerpark en kringloopcentra elektronische apparaten Kringloopgoederen

Huis-aan-huisinzameling en brengen naar kringloopcentrum (eventueel op containerpark)

Aanbevolen minimumfrequentie

Maandelijks

4 x per jaar via huis-aan-huisinzameling

Container 4 x per jaar via huis-aan-huisinzameling in groenregio’s, op afroep

Container

2 x per jaar op afroep

Inzamelrecipiënt

4 x per jaar

Conform aanvaardingsplicht

Conform aanvaardingsplicht Continu op afroep

Tabel De frequentie en de wijze van inzameling voor de verschillende fracties uit het huishoudelijk afval.

61

62


Bijlage 2 Inzamelhoeveelheden, methoden en hergebruik gemeente grof huishoudelijk restafval A 39,8 B 11,6 C 95,8 D 50,2 E 46,2 F 11,0 G 40,7 H 38,2 landelijk 47

metalen

wit- en grof bruingoed tuinafval

bruikbaar vlakglas huisraad

hout

verbouwingrestafval

puin

overig

1,5 5,5 0,4 3,0 3,9 6,2 8,5 7,5 5

3,5 4,5 1,9 3,1 5,0 5,2 5,7 4,8 3,6

7 6,3 0,1 3,5 1,43 8,2 1,4

15,8 26 0,4 13,3 25,7 21,7 31,7 20,6 17

3,9 54,4 8,1 11,6 3,7 8,3 6

16,6 5,6 33,3 22,8 28,2 31,4 29 28

2,4 9,1 1,2 10,6 3,4 11,7 22,9 15,4 8,6

23,3 35,2 13,1 9,1 27 19,5 32,8 28,2 25

0,3 1,6 0,1 1,2 1,4 1,2 0,5

inzamelhoeveelheden 2002 GHA in kg/inwoner/jaar in diverse gemeenten

gemeente

inzamelmethode

A

Halen op afroep (grof vuil, snoeihout, wit- en bruingoed), gratis, 1 x per maand Brengen naar milieustraat, gratis m.u.v. bouwen sloopafval/puin Nascheiding grof restafval Uitbreiding aantal milieustraten Milieustraat: glas, papier, textiel, kca gratis. Overige afvalstromen tot 2 m3: € 10, extra zak: € 2, autobanden: € 2,50. Illegale stort: 9,1 kg/inwoner/jaar! Halen bruikbare spullen gratis Grof vuil niet apart opgehaald Halen in vaste route (grof vuil, takken, wit- en bruingoed), 1 x per week. Aantal niet-aangemelde vrachten: 25%! Beperkte scheiding op huidige brengvoorziening (10 stromen); tot 300 kg gratis Halen bruikbare spullen gratis Halen op afroep (grof vuil, snoeihout, witgoed), max. 3 m3, gratis, 1-3 weken Brengen naar de milieustraat Milieustraat, gedifferentieerde tarieven Halen op afroep, eerste twee keer gratis, vanaf de derde keer € 18,80 voorrijdkosten Halen op afroep, 1 x per 14 dagen, tot 1 m3 gratis; daarboven € 90,=/m3 Brengen naar milieustraat tot 1 m3 per twee weken gratis; daarna € 16,=/ m3 Nasortering grof restafval Halen op afroep, maandelijks, gratis, op afroep Brengen naar milieustraat, gratis Bruikbare spullen naar kringloopbedrijf Bigbag voor o.a. bouwen sloopafval, tegen betaling (€ 99,=) Halen grof vuil en bruikbare spullen of afroep, door kringloopbedrijf, gratis, thuisblijven Nascheiding op overslagstation Brengen naar milieustraat, gratis

B

C

D E F

G

H

Landelijke doelstelling

verhouding halenbrengen 75-25%

hergebruikrendement 63%

10-90%

93%

54-46%

28%

60-40%

55%

11-89%

66%

11-89%

90%

15-85%

77%

62-38%

67%

75%

inzamelmethoden en hergebruikrendement

63

64


Bijlage 3 Voorbeelden acceptatie- en tarievenbeleid DAR Nijmegen Aanbiedregels grofvuilservice Dar • • • • •

Per afspraak mag u maximaal 2 m³ grofvuil aanbieden. Echter alleen netjes gebundeld met een maximale lengte van 1,5 meter. Restafval, huisvuilzakken, bouwen sloopafval, grond, potten, flessen, textiel, chemisch afval en karton worden niet meegenomen. Snoeiafval, metalen, koelkasten, wasmachines en dergelijke worden door een aparte wagen opgehaald. Hiervoor maakt u een aparte afspraak. Om eventueel af te rekenen en misverstanden achteraf te voorkomen, moet er iemand thuis zijn als het grofvuil bij u wordt opgehaald. Als er niemand thuis is, wordt het grofvuil niet meegenomen. U dient het grofvuil klaar te zetten in uw voortuin. Niet op openbaar terrein. Als u in een flat woont, legt u het klaar in de box van de flat of in overleg met de huismeester op een andere plaats

Aanbiedregels milieustraat Dar • • • • • • •

Legitimatie is verplicht. Er kan maximaal 2 m³ afval worden aangeleverd. Gescheiden aanleveren op de milieustraat is verplicht. Hierop wordt gecontroleerd. Herbruikbare goederen kunnen door de medewerkers apart worden gehouden. Bundel de verschillende soorten afval vooraf. Hiermee voorkomt u vertragingen bij het aanbieden van uw afval. Het is niet toegestaan om goederen van het terrein mee te nemen. U dient de aanwijzingen van de medewerkers op te volgen.

Tarieven milieustraat voor inwoners gemeente Nijmegen Soort afval

Tarieven vanaf 1 januari 2004

Autobanden zonder velg

€ 2,70 per stuk

Autobanden met velg

€ 4,00 per stuk

Bielzen en geïmpregneerd hout

€ 14,00 per 1/4 m³

Bouw- en sloopafval

€ 14,00 per 1/4 m³

Steenpuin

€ 4,80 per 1/4 m³

Dakbedekkingmateriaal

€ 10,20 per 1/4 m³

Grond

€ 6,80 per 1/4 m³

Restafval

in Nijmeegse afvalzak gratis, anders € 6,80 per 1/4 m³

Laminaat

€ 6,80 per 1/4 m³

Kokos en biezen vloerbedekking

€ 6,80 per 1/4 m³

65

HOLLAND-COLLECT

Regels voor het aanbieden van grof huisafval na telefonische melding: het ophalen van grof huisafval kost u niets extra; we nemen alleen telefonisch aangemeld grof huisafval mee; we halen eenmaal in de vier weken grof huisafval op. Dit betekent dat u tussen één dag en ca. 4 weken moet wachten voordat het CAW langskomt; we zamelen grof huisafval nooit in op dezelfde dag dat u de melding doorgeeft; meld om wat voor grof huisafval het gaat, om welke hoeveelheid en waar u het aanbiedt; zet grof huisafval op de opgegeven dag uiterlijk 7.30 uur aan de weg; verpak het grof huisafval handzaam. Door één persoon te hanteren; bundel snoeihout (niet langer dan ± 1 meter) en zet het apart van het overige afval. We nemen tot maximaal 3 m³ mee; we nemen maximaal 3 m³ grof huisafval mee (waarvan max. ½ m³ bouwen sloopafval), mits gebundeld en niet te zwaar en/of te lang (max. 1 meter). Door één persoon te hanteren. Wat neemt het CAW niet mee: niet aangemeld grof huisafval; asbest en klein chemisch afval; Wit- en Bruingoed; meer dan ½ m³ bouw-en sloopafval, puin en stenen; bedrijfsafval; (zwarte) grond en plaggen (brengen naar een depot of hiervoor een container huren); meer dan 3 m³ grof huisafval. Dit halen we tegen het geldende tarief apart op. Ook kunt u voor de afvoer een container of big-bag huren. Bel hiervoor naar het CAW; meer dan 3 m³ snoeiafval. Brengen naar een depot of voor de afvoer een container huren.

Regels voor het aanbieden op de RSD's (depots): aanleveren bouwen sloopafval, puin, asbest en bedrijfsafval (zie speciale rubriek); grote vrachtwagens en trekkers met aanhangwagens mogen niet op de depots. De platforms zijn hier niet op berekend; de depots zijn uitsluitend voor het aanleveren van afval uit de huishoudens. Aanleveren van bedrijfsafval kan alleen, tegen betaling, via de weegbrug van het CAW. Van maandag t/m vrijdag van 7.00 tot 17.00 uur.

66


Bijlage 4 Resultaten handhavingweek VROM-inspectie Zuid Inhoudelijk De Inspectie heeft in totaal 53 milieustraten gecontroleerd in 45 gemeenten. 39 van de milieustraten waren gelegen in Noord-Brabant, 14 in Limburg. Bij alle milieustraten zijn door de Inspectie meer of minder zware tekortkomingen geconstateerd. In totaal zijn bij de 53 milieustraten 307 tekortkomingen geconstateerd. Het aantal tekortkomingen per milieustraat varieerde van 1 tot 12. De gemeenten en waar van toepassing de provincies zijn daarover schriftelijk geïnformeerd met daarbij het verzoek om binnen 4 weken te reageren op de resultaten. Tijdens de controles is in totaal 52 maal een overtreding van een kernbepaling geconstateerd. De Inspectie heeft deze overtredingen gebundeld in een proces verbaal van bevindingen en dit voorgelegd aan het Openbaar Ministerie in Noord-Brabant en Limburg. Bevindingen ruimtelijke ordening en gebruiksvergunningen Bij het toetsen van de bestemmingsplannen bleek dat: - 49% van de milieustraten binnen een bestemmingsplan ligt dat ouder is dan 10 jaar; - 25% van de milieustraten niet in het bestemmingsplan past; - bij 9% van de milieustraten de vrijstellingsprocedure niet goed is toegepast. Op de locatie is gebleken dat: - bij 4% van de milieustraten de voorschriften van het bestemmingsplan worden overtreden; - bij 15% van de milieustraten ten onrechte geen gebruiksvergunning is verleend; - bij 2% van de milieustraten een tijdelijke vrijstelling is verlopen. Bevindingen bouwen Bij het toetsen van de bouwvergunningdossiers is gebleken dat: - in 47% van de verleende bouwvergunningen geen verifieerbare toetsing aan het Bouwbesluit heeft plaatsgevonden; - bij 49% geen verifieerbaar toezicht heeft plaatsgevonden tijden de bouw; - bij 2% de bouwvergunning afwijkt van het Bouwbesluit; - bij 11% de coördinatiebepaling tussen bouwen milieuvergunning niet goed is toegepast; - bij 51% van de milieustraten een of meerdere bouwvergunningen ontbreekt. Op de locatie is gebleken dat: - bij 8% geblokkeerde nooduitgangen zijn aangetroffen; - bij 19% zelfsluitende deuren zijn vastgezet; - er in 8% van de gevallen openingen in brandwerende wanden zijn aangetroffen; - er op 2% van de kantoor-, kantine- of stallingsgebouwen geen ventilatievoorzieningen zijn aangebracht; - er in 8% van de gevallen geen dubbelglas is aangebracht in kantoor- en of kantineramen;

67

-

er in 8% gebouwen zijn aangetroffen in een twijfelachtige bouwkundige staat; bij 6% van de milieustraten een gebouw in gebruik is in strijd met de bouwvergunning; er in 11% geen brandcompartimentering in de kga opslag aanwezig was.

Bevindingen milieu Bij het toetsen van de milieuvergunningdossiers is gebleken dat: - bij 6% van de milieustraten is geconstateerd dat de vergunning door het verkeerde bevoegd gezag is verleend. In deze gevallen was de vergunning verleend door de gemeente terwijl de provincie de vergunning had moeten verlenen; - bij 47% van de milieustraten is gebleken dat er geen nood- of calamiteitenplan in de vergunning is voorgeschreven. Gezien de aard van de opgeslagen stoffen op een milieustraat is dit wel gewenst; - in 11% van de onderzochte gevallen de in de vergunning gestelde eisen aan de opslag van afvalstoffen niet toereikend zijn; - bij 17% van de milieustraten de in het vorige punt genoemde eisen niet duidelijk in de vergunning zijn geformuleerd. Op de locatie is gebleken dat: - in 9% van de gevallen het in de vergunning vereiste nood- of calamiteitenplan niet op de milieustraat aanwezig is; - in 2% van de gevallen geen afvalstoffenregistratie is aangetroffen; - op 6% van de milieustraten onvoldoende of geen toezicht op de afgifte van afval plaatsvindt; - de registratie van de gegevens van ontdoeners van asbest in 21% van de gevallen niet plaatsvindt; - de logboeken van koelinstallaties (CFK-besluit), waar van toepassing, aanwezig waren; - bij 26% van de milieustraten vastgesteld is dat de opslag van afval niet conform de vergunningvoorschriften plaatsvindt; - in 9% van de gevallen bepaalde afvalstoffen worden opgeslagen zonder dat daarvoor vergunning is verleend; - bij 9% van de milieustraten de opslag van klein gevaarlijk afval niet boven lekbakken plaatsvindt; - de afgifte van koelkasten aan aangewezen verwerkers op een correcte wijze plaatsvindt ; - in 6% een bodembedreigende situatie is aangetroffen, door het ontbreken van lekbakken of vloeistofdichte vloeren; - bij 17% van milieustraten gasflessen worden opgeslagen in de buurt van brandbare stoffen, de gasflessen onvoldoende zijn beschermd tegen omvallen of de brandbare gassen onvoldoende zijn gescheiden van zuurstofflessen; - in 8% er onvoldoende scheiding plaatsvindt tussen brandbaar- en niet brandbaar klein gevaarlijk afval; - bij 38% van de milieustraten de opslag van afval op een milieuhygiënisch gezien onjuiste wijze plaatsvindt. Opmerkelijke verschillen tussen Brabantse en Limburgse milieustraten Er zijn enkele opmerkelijke verschillen aangetroffen tussen de Brabantse en Limburgse milieustraten: - in Limburg zijn bij 36% van de milieustraten de eisen die in de milieuvergunning zijn gesteld aan de opslag van afval niet adequaat. In Brabant is dat slechts bij 3% het geval; - in Brabant is bij 31% van de gevallen afval strijdig met de vergunning opgeslagen. In Limburg is dat 14%; - in Brabant is in 8% van de gevallen geen brandcompartimentering aangetroffen. In Limburg was dat bij 21% van de milieustraten het geval; - in Brabant is in 10% van de gevallen een geblokkeerde nooduitgang aangetroffen. In Limburg is dat nergens geconstateerd; in Brabant is bij 31% van de milieustraten strijdigheid met het bestemmingsplan geconstateerd terwijl dat in Limburg 7% is;

68


-

in Brabant is in 13% van de gevallen geconstateerd dat de vrijstellingsprocedure in het kader van het bestemmingsplan niet juist is toegepast. In Limburg is deze constatering bij geen enkele milieustraat gedaan.

Strafrecht Tijdens de handhavingweek is bij een aantal milieustraten overtredingen van kernbepalingen geconstateerd. Dit betekent dat er strafbare feiten zijn geconstateerd. De kernovertredingen zijn vooraf benoemd. Met het Openbaar Ministerie is de afspraak gemaakt dat voor deze overtredingen van kernbepalingen per provincie een gebundeld proces verbaal van bevindingen wordt opgemaakt. Dit proces verbaal van bevindingen is toegezonden aan de arrondissementsparketten in ’s-Hertogenbosch en Maastricht. Bij 25 milieustraten is in totaal 52 maal een kernbepaling overtreden. De overtredingen hadden betrekking op: Kernbepaling In strijd met de voorschriften opgenomen in de Wet milieubeheer vergunning aantreffen van chemicaliën en/of olieproducten waarbij geen lekbak of andere voorziening aanwezig was die bij eventuele lekkage van de verpakking bodemverontreiniging kon tegen gaan In strijd met de voorschriften opgenomen in de Wet milieubeheer vergunning is er geen vloeistofdichte vloer aanwezig; In strijd met de voorschriften opgenomen in de Wet milieubeheer vergunning is de vloeistofdichte vloer beschadigd waardoor mogelijk bodemverontreiniging kan optreden In strijd met de voorschriften opgenomen in de Wet milieubeheer vergunning is er sprake van acute bodemverontreiniging In strijd met de voorschriften opgenomen in de Wet milieubeheer vergunning staan gasflessen los waardoor het gevaar van omvallen bestaat, en/of de gasflessen zijn onvoldoende beschermd tegen aanrijden In strijd met de voorschriften opgenomen in de Wet milieubeheer vergunning staan de gasflessen binnen een straal van xx (centi)meter van brandgevaarlijke stoffen In strijd met de voorschriften opgenomen in de Wet milieubeheer vergunning bedraagt de afstand tussen gasflessen en zuurstoflessen minder dan drie meter In strijd met de voorschriften opgenomen in de Wet milieubeheer vergunning worden de afvalstoffen niet voldoende gescheiden De opslag van (afval)stoffen komt niet overeen met de voorschriften opgenomen in de Wet milieubeheer vergunning In strijd met de voorschriften opgenomen in de Wet milieubeheer vergunning zijn in het kga-depot geen voorziening aanwezig die bij eventuele lekkage van de verpakking bodemverontreiniging kan tegen gaan In strijd met het CFK-besluit is er geen logboek voorhanden en/of er blijkt niet dat aan de installatie in de jaren 2001 en 2002 onderhoud is gepleegd

Noord-Brabant 4

Limburg 3

11

1

1

1

0

0

3

2

3

0

2

1

4

2

13

0

1

0

0

0

Conclusies en aanbevelingen Conclusies - Bij 53 milieustraten zijn in totaal 307 tekortkomingen geconstateerd. - Het aantal overtredingen per milieustraat varieert van 1 tot 12.

69

-

De mate waarin de vergunningen en de ruimtelijke plannen worden nageleefd en de zwaarte van de geconstateerde tekortkomingen varieert per milieustraat. Er zijn enkele opmerkelijke verschillen tussen de Brabantse en Limburgse milieustraten aangetroffen. Bij 25 milieustraten zijn in totaal 52 strafbare feiten geconstateerd.

Aanbevelingen -

70

Gezien de resultaten en opgedane ervaringen is het zinvol om vaker een handhavingweek te organiseren. De Inspectie moet de nazorg bij de gemeenten en provincies naar aanleiding van de constateringen van de handhavingweek actief volgen. Om de verschillen tussen de provincies Noord-Brabant en Limburg te verklaren moet aanvullend onderzoek uitgevoerd worden. De Inspectie moet de afhandeling van de opgestelde processen verbaal van bevindingen actief volgen. De gemeenten c.q. de provincies moeten beter toezien op de naleving van de regelgeving op de milieustraten. De vergunninghouders dienen de verkregen vergunningen en andere regelgeving beter na te leven.


Bijlage 5 Overzicht van aandachts- en verbeterpunten Aspecten Routering

Opstelling containers

Capaciteit

Volume containers Opstelposities Bebording Manoeuvreerruimte containerwagen

Afsluiten containers Verdichting containers

Vloeistofdichte vloer

Kleuren verharding Valbeveiliging containers

Aandachts- en verbeterpunten Rekening houden met tijdrovende stortingen. Vooraan de stuksgoederen (wit- en bruingoed), achteraan de volumineuze afvalstromen (snoeihout, bouwen sloopafval, grond) Opstelling met de lange kant naar het bordes gericht zodat container optimaal gevuld is, aan meerdere zijden bereikbaar is en dus door gebruikers tegelijkertijd kunnen worden gebruikt. Houd rekening met voldoende bordes- en poortcapaciteit: - aantal aanbieders/aanbiedtijd = bordescapaciteit - één aanbieder/afhandelingtijd in-/uitgang per aanbieder = poortcapaciteit Standaard 40-kuubs containers; voor zand en puin en eventueel dakgrind maximaal 15 m3. Houd rekening met voldoende (minimaal 5) reserve opstelposities Eenduidigheid en flexibiliteit (i.v.m. regelmatige wisseling van containers) Rijstrook voor containerwagen ( aan/afvoer containers) breed genoeg houden (minimaal 15 meter). Met name geldt dit voor de containers die op de ‘kopsekanten’ gesitueerd zijn Containers met elektrisch hydraulische kleppen bevallen goed; sneller wisselen, minder vocht , geen afwaaien afval tijdens transport. Verdichtingmachine voor de volumineuze stromen werken goed. Ten opzichte van het los storten in een container is 3 x zoveel gewicht mogelijk. Te gebruiken voor grof vuil, papier, groenafval en hout. Voordeel in transportkosten en verkeersbewegingen. Vloeistofdicht beton laat met name in de kitvoegen afbrokkeling zien en is dus niet meer vloeistofdicht. Het keuren van de vloeistofdichte voorzieningen vormt daardoor een terugkerend probleem. Bij nieuwe ontwerpen de gehele milieustraat in vloeistofdichte vloer uitvoeren. Of alle containerplaatsen in een soort opvangbak plaatsen. Verharding in twee kleuren: rijstrook en aanbiedstrook IJzeren kleppen vanaf bordes tegen containers als beveiliging en functioneert tevens prima als vuilvanger zodat het afval dat gemorst wordt niet tussen bordes en container valt.

71

72


Bijlage 6 Toegangscontrole in de praktijk Ede Gemeente Ede controleert aan de poort door middel van legitimatie. Ede geeft invulling aan het principe ‘de vervuiler betaalt’ door voor een aantal afvalstromen op de milieustraat de bezoeker te laten betalen. Grof tuin afval : € 6,50 tot en met 1 m³ Grof huisvuil : € 6,50 tot en met 1 m³ Bouw- en sloopafval : € 11,50 per ½ m³ Autobanden : € 2,50 per stuk Asbest (max. 35 m³) : € 11,50 per ½ m³ Hiermee verwacht men zogenaamd ‘afvaltoerisme’ te voorkomen, voor zover men niet goedkoper is dan de buurgemeenten. Ook kan de druk op de afvalstoffenheffing hierdoor verminderd worden. ’s-Hertogenbosch In ’s-Hertogenbosch accepteren ze huishoudelijk afval én afval van bedrijven. Ook krijgen ze ‘klanten’ uit omliggende gemeenten. Zij denken erover om het tarief voor betaalde afvalstromen (niet alles is gratis) kostendekkend te maken. Deze maatregel zal een remmende werking hebben op burgers van andere gemeenten of bedrijven die als burger (lees: gratis of tegen een lager tarief) afval willen afvoeren. Wageningen De gemeente stapt per 1 januari 2004 van een slagboomsysteem met chippasje over naar een slagboomsysteem met barcode pasjes. Wageningen maakte onvoldoende gebruik van de registratiemogelijkheden en de kaartlezer (met inslikmechanisme) werkte niet optimaal. Het nieuwe pasje is een jaar geldig en zal jaarlijks met de afvalkalender bezorgd worden aan alle huishoudens. In Wageningen hoopt men op deze manier een robuust, eenvoudig en onderhoudsarm systeem te hebben dat elk jaar automatisch wordt opgeschoond. Men kan de milieustraat met deze nieuwe pas onbeperkt bezoeken. Enkele aanvullende maatregelen: om resterend misbruik door bedrijven en ‘klussers’ te bestrijden worden door de medewerkers duidelijk onterechte bezoekers teruggestuurd en wordt in twijfelgevallen het kenteken genoteerd, bijvoorbeeld bij bezoekers die opvallen door aard of hoeveelheid van het afval. Deze ‘grijze lijst’ zal worden nagetrokken door de inspecteur openbare ruimte die buitengewone opsporingsbevoegdheid heeft en bevoegd is om proces verbaal te maken. om resterend misbruik door burgers van andere gemeenten te bestrijden zal steekproefsgewijs worden gecontroleerd op de milieustraat door de inspecteur openbare ruimte. Burgers van andere gemeenten en bedrijven krijgen geen pasjes en hebben daardoor geen toegang tot de milieustraat. Op deze manier zal naar verwachting 90-95% van de niet gewenste bezoekers buiten het terrein worden gehouden. Voor de medewerkers op de milieustraat is een goed werkend slagboomsysteem van belang aangezien dit een fysieke barrière is voor niet gewenste bezoekers. Arnhem De aanvoer op de 2 milieustraten is de afgelopen jaren zichtbaar toegenomen. Met name de hoeveelheid bouwen sloopafval is aanzienlijk gestegen (41%). Het bouwen sloopafval is verantwoordelijk voor een groot deel van deze kosten (circa 42.5% oftewel 425.000 euro per jaar excl. btw). Men vermoedt dat een belangrijk deel van het bouwen sloopafval niet afkomstig is van particuliere huishoudens maar van bedrijven (vooral kleine klusbedrijven). De gemeente heeft per 1 januari 2004 een pasjessysteem op de beide milieustraten ingevoerd. Het pasjessysteem houdt in dat ieder huishouden een magneetpas pas krijgt met daarop een uniek nummer. De pas wordt op de milieustraat ‘gelezen’ waardoor gecontroleerd wordt uit welke gemeente de afvalaanbieder afkomstig is (Arnhem of Westervoort). Ook wordt geregistreerd hoe vaak men de milieustraat bezoekt.

73

De jaarlijkse kosten van een pasjessysteem bedragen circa € 45.000,=. De introductie van een pasjessysteem is reeds financieel neutraal bij een afname van het bouwen sloopafvalaanbod met circa 7,5%. Hoogeveen In oktober 2001 heeft de gemeente een systeem met chippas met adres en naam, slagbomen en weegbruggen ingevoerd. Per huishouden verstrekken ze één pas die doorlopend geldig is. Men betaalt daarvoor een borgsom. Het pasje wordt ook gebruikt voor de toegang tot de ondergrondse containers Op de milieustraat hebben ze een gratis deel (o.a. wit- en bruingoed, asbest en vlakglas) en een te betalen deel. Voor het overige afval (grof tuinafval, puin en gemengd afval) moet vanaf een bepaald kwantum betaald worden (tuinafval gratis tot 1000 kg, puin tot 1200 kg en gemengd afval tot 600 kg gratis). In Hoogeveen was men bij de introductie bang voor toename van afvaldumpingen in het buitengebied. Men heeft daar intensief op gecontroleerd, maar de illegale stort blijkt nauwelijks te zijn toegenomen. Noord Limburg (Bergen, Gennep, Venlo en Venray) In deze regio is een aantal jaren geleden i.s.m. AVL (Afvalsturing Limburg, momenteel Essent) een regionaal dekkend netwerk aan milieustraten opgezet. Daarbij is in gezamenlijkheid gekozen voor het hanteren van een niet dekkend poorttarief, waarbij de burger contant afrekent aan de poort. De systematiek is momenteel nog gelijk, alleen is er een verschil in de gehanteerde poorttarieven. De burger moet zich op verzoek kunnen legitimeren, daarnaast vindt registratie plaats van postcode en huisnummer. In Venray kan een burger zich ook legitimeren met een zeer recent bankafschrift in combinatie met een paspoort of rijbewijs. Dit vanwege het feit dat een adres op een rijbewijs of paspoort kan afwijken.

74


Bijlage 7 Soorten milieupassen en de voor- en nadelen MAGNEETSTRIPKAART Dit is de allergoedkoopste vorm van identificatie (circa € 1,=). Er zijn drie sporen op een magneetkaart. De meest gebruikte is spoor 2. Deze kan 70 tekens aan informatie bevatten. Er zijn ook magneetkaarten die een hogere density (dichtheid) hebben. Hierdoor kunnen er ca. 100 tekens vastgelegd worden. De hogere dichtheid betekent echter ook dat er duurdere readers nodig zijn en dat het lezen van de kaart minder eenvoudig is. Een mogelijkheid is om een eigen formaat op kaart te schrijven. Dit geeft de hoogst mogelijke beveiliging, want de kaart is dan niet in andere lezers te gebruiken of te decoderen. De kaart is goed te bedrukken maar gevoelig voor beschadigingen. Passen moeten regelmatig vervangen worden. BARCODEBADGE Een barcodebadge is een relatief goedkope vorm van identificatie. Het grote nadeel is dat de badge gekopieerd kan worden. Er is wel een mogelijkheid om een infrarood folie over de code te plaatsen waardoor het kopiëren onmogelijk wordt. De hoeveelheid informatie is in principe afhankelijk van het type barcode en de grootte van de badge. Als vuistregel kan gehanteerd worden: 20 tekens op een badge. De kaart is goed te bedrukken. CHIPCARD Er zijn vele uitvoeringen van de chipcard. Er zijn kaarten die een geheugen bevatten dat beschreven kan worden. De capaciteit is 256 tekens tot enkele duizenden karakters. In dit geheugen is eenvoudig zelf een code te schrijven. Echter met standaard op de markt te verkrijgen lezers kunnen deze codes gelezen en gereproduceerd worden. Dit is dus geen veilige oplossing. De lezer voor deze kaarten is eenvoudig. Deze chipcard is ook te verkrijgen met een processor: dit zorgt ervoor dat de kaart niet reproduceerbaar is. De lezer voor dit soort kaarten is echter kostbaar. Deze kaart is ook goed te bedrukken. CONTACTLOZE KAART De contactloze kaart is verkrijgbaar in vele bouwvormen: sleutelhanger, creditcard-formaat, button, knoopvorm, enz. De code is zeer veilig omdat het nummer uniek is (10-cijferig). De prijs is iets hoger dan de andere kaarten (circa € 3,=), maar nog steeds relatief goedkoop. De lezer is goedkoop. Ook kunnen contactloze kaarten worden aangeboden waar nog eens 10 cijfers aan kunnen worden toegevoegd. De kaart is nagenoeg ongevoelig voor beschadigingen.

75

76


Bijlage 8 Voorbeeld-inhoudsopgave “handboek milieustraat” Handboek Milieustraat Hoofdstuk Hoofdstuk Hoofdstuk Hoofdstuk Hoofdstuk Hoofdstuk Hoofdstuk Hoofdstuk

1 2 3 4 5 6 7 8

Hoofdstuk 9

Hoofdstuk Hoofdstuk Hoofdstuk Hoofdstuk Hoofdstuk Hoofdstuk Hoofdstuk

10 11 12 13 14 15 16

Inleiding: algemeen en locatiebeschrijving Milieubeleid Organisatiestructuur Functiebeschrijvingen Vergunning Wet Milieubeheer Vergunning Wet Verontreiniging Oppervlaktewateren CPR 15-1: Opslag Gevaarlijke Afvalstoffen in Emballage Leidraad bij de interpretatie van CPR 15-1 ten behoeve van overheidsdepots voor klein chemisch afval Algemene werkprocedures milieustraat: - Openingstijden - Acceptatie - Registratie - Facturering - Onderhoud - Verkeersafwikkeling - Overige werkinstructies Werkinstructies medewerkers per afvalstof Arbeids- en veiligheidsreglement medewerkers Klachtenafhandeling en -logboek Acceptatiereglement milieustraat Acceptatiereglement asbesthoudende afvalstoffen Bedrijfshulpverlenings- en calamiteitenplan Plattegronden: Milieustraat, KCA-depot, kantoor

77

78


Bijlage 9 Samenstelling werkgroep Maarten Plasschaert Hans Boer Marcel Franssen Menno de Lange Hilbert Moll Erik Broeke Michiel Beek Henk Nagel Christine Waasdorp

afvalservice gemeente Breda gemeente Leeuwarden gemeente Venray afvalstoffendienst ’s-Hertogenbosch Reiniging- en Havendienst Utrecht gemeente Maarssen gemeente Zeist GAD AVRI

Hans de Graaf Guy Drummen

BKN BKN

Maarten Goorhuis Ilse van der Grift

NVRD NVRD

79

80

Afwegingskader inzameling grof vuil

Recommend Documents