Congo Ya Biso Zondag 2 4 april 2005
Africa < > Tervuren
Programma gelijkvloers
ingang artiesten
naar 27/25
Expo Congo. Natuur & Cultuur
Plaats (zie plan)
inschr. ateliers
13
naar 28
> Concerten en voorstellingen >
cafetaria
cafetaria
15
16
9
restauratie tent
WC
Expo Het Geheugen van Congo
7
binnenplaats
17
21
6
10
8
4
5 3
onthaal
12-13 u 13.30 u 14.15 u 15.30 u
Kimbanguïstische fanfare Missa Luba Hulde aan Kabasele met African Nostalgie La Mouche tsé tsé (in het Frans)
16.15 u 16.30 u 17.00 u
met Dieudonné Kabongo en Mirko Popovitch Tent binnenplaats Kimbanguïstische fanfare Binnenplaats Hoogtepunten van de Congolese rumba door Césarine Bolya Sinatu Tent binnenplaats Pas Mal+, Papa Wendo, Tabu Ley Rochereau Tent binnenplaats
> Andere activiteiten > 11.00 u
1
11-16 u
= kinderactiviteit
Prijsuitreiking wedstrijd Congo. De koloniale tijd en tentoonstelling van de werken Degustatie/kennismaking met Congolese voedingswaren
Zaal (zie plan) 8 14
park
Ateliers (+ € 2)
verdieping (ateliers) trap
Park/Binnenplaats Tent binnenplaats Tent binnenplaats
trap
12.30 u (60’) Polyfonie (volwassenen): Bernadette Aningi (de Mama van de Zap Mama’s) 13.00 u (60’) Dans (kinderen + volwassenen): Sidonie Madoki 13.30 u (60’) Likembe (+ 14 jaar): Dieudonné Kabongo 14.00 u (30’) Aftelrijmpjes (kinderen + volwassenen): Bernadette Aningi 14.30 u (60’) Dansen uit de stad (+12 jaar): Bijou 15.00 u (60’) Polyfonie (volwassenen): Bernadette Aningi 15.00 u (60’) Kot kot-gitaar (onder voorbehoud, master class, vooraf inschrijven + € 5): Dizzy 16.00 u (60’) Dans (kinderen + volwassenen): Sidonie Madoki 16.30 u (30’) Aftelrijmpjes (kinderen + volwassenen): Bernadette Aningi
28 27 25 28 27 28 25 27 28
> Activiteiten voor kinderen >
19, 20
> Stands van Afrikaanse verenigingen >
2
> Tentoonstellingen > Het geheugen van Congo. De koloniale tijd 04.02.05 – 09.10.05 Congo. Natuur en cultuur 23.11.04 – 09.10.05
Informatie > Congo Ya Biso > Voor de derde maal organiseert het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika de AFRICA < > TERVURENdag, in samenwerking met vertegenwoordigers van de Afrikaanse gemeenschappen in België. Het jaar 2005 staat helemaal in het teken van de Democratische Republiek Congo met de tentoonstellingen Het geheugen van Congo. De koloniale tijd en Congo. Natuur & cultuur en talrijke randactiviteiten. AFRICA < > TERVUREN richt de aandacht op de indrukwekkende hedendaagse Congolese muziekscène en concentreert zich op de belangrijkste stroming, de rumba. Ondanks de aanslepende zware economische en politieke moeilijkheden, blijven creativiteit en muzikale producties in Congo verrassend dynamisch. De zogenaamde Congolese rumba is een synthese van uiteenlopende muzikale invloeden uit Afrika en de Caraïben: traditionele lokale muziek, Afro-Cubaanse muziek, matiniqué, maringa en muziek geïmporteerd door de coastmen, afkomstig van de West-Afrikaanse kust. Behalve als ontspanning vervult de rumba, sinds het begin van de 20ste eeuw, ook een vooraanstaande sociale en politieke rol in de geschiedenis van Congo: aanklacht tegen de koloniale orde, kritiek op of steun aan de postkoloniale machthebbers, sociale satire, trendsetter, drager van hoop en desillusies over een beter elders. Hulde aan Joseph Kabasele, alias ‘Grand Kalle’, auteur van het mythische Indépendance Cha Cha, hymne aan de onafhankelijkheid van de Afrikaanse landen. Twee van de grondleggers van de hedendaagse Congolese muziek, Papa Wendo en Tabu Ley Rochereau, reizen voor dit unieke concert van Kinshasa naar Tervuren. Augustin ‘Roitelet’ Moniana, contrabas; André Scohy, verantwoordelijke van de Afrikaanse uitzendingen van Radio Congo Belge; Bill Alexandre, gitaar; Marcelle Ebibi, zangeres; Alex Dumoulin, piano; en Bemi, gitaar. Opnamesessie in de studio’s van Radio Congo Belge in Leopoldstad. Verzameling KMMA.
Missa Luba, Afrikaanse bijdrage tot de meesterwerken van de gewijde muziek, geïnterpreteerd door een koor. Sommige leden van dit zangkoor maakten deel uit van de Troubadours du Roi Baudouin die in 1958 optraden tijdens de Wereldtentoonstelling van Brussel. De hele dag kunnen zowel kinderen als volwassenen deelnemen aan activiteiten in de museumzalen.
Missa Luba, in 1958 door Philips uigebracht. Verzameling KMMA.
> Concerten en voorstellingen > KIMBANGUÏSTISCHE FANFARE De Kimbanguïstische kerk ontwikkelde zich vanaf de jaren 1920 in Midden-Afrika, onder meer in Congo, en groeide uit tot een van de populairste lokale geloofsgemeenschappen. Binnen deze kerk worden de religieuze en sociale ceremonieën begeleid door muziekoptredens waaronder die van de beroemde Kimbanguïstische fanfares. De fanfare opent de AFRICA < > TERVUREN-dag in het park en trekt dan naar de binnenplaats van het museum. MISSA LUBA In de jaren 1950 richtte de franciscaan Guido Haazen in Congo een religieus zangkoor op, Les Troubadours du Roi Baudouin. Het repertorium putte zowel uit het muzikale erfgoed van de Luba als uit de westerse religieuze muziek. De Missa Luba werd al snel het handelsmerk van Les Troubadours du Roi Baudouin die in 1958 tijdens de Wereldtentoonstelling van Brussel een weergaloos succes oogstten. De Latijnse gezangen van de Missa Luba worden begeleid door ritmes uit de verschillende streken van het Luba-land. Zo wordt het Gloria uitgevoerd in de Luba-stijl van Katanga, het Hosanna is een dans uit Kasaï en het Agnus Dei een gezang van de Bena Lulua.
HULDE AAN JOSEPH KABASELE TSHAMALA, ALIAS ‘KALLE JEF’ OF ‘GRAND KALLE’ (1930–1983) In 1953 richtte Joseph Kabasale, een van de grondleggers van de Afrikaanse stadsmuziek, het mythische orkest African Jazz op. Tijdens de Table Ronde van 1960 was hij met zijn ensemble in België. Geïnspireerd door de onderhandelingen die leidden tot de onafhankelijkheid van Congo componeerde hij Indépendance Cha Cha. Dit meeslepende nummer dat de emancipatie van de jonge Afrikaanse naties roemt, weerklonk al snel over het hele continent. LA MOUCHE TSÉ TSÉ MET DIEUDONNÉ KABONGO EN MIRKO POPOVITCH Deze winnende voorstelling van het Festival du rire de Rochefort editie 1992, werpt een humoristische en subtiele blik op de relaties tussen gekoloniseerde en kolonisator in Congo. Of het nu gaat om een chauffeur, een tolk of een boy, de gekoloniseerde staat ver af van de naïeve en onschuldige ‘edele wilde’ die het onderwerp is van de ‘beschavingsinspanningen’ van de missionaris of van de koloniale ambtenaar. Mirko Popovitch wordt vandaag beschouwd als een van de meest dynamische cultuurmakers in België. Naast zijn filmcarrière is hij ook heel actief in het straattheater en de podiakunsten. Tijdens zijn studies wiskunde wordt Dieudonné Kabongo hoe langer hoe meer opgeslorpt door zijn internationale, en uiterst gevarieerde artistieke en journalistieke loopbaan : humor, muziek, cinema, theater, radio, televisie. HOOGTEPUNTEN VAN DE CONGOLESE RUMBA DOOR CÉSARINE BOLYA SINATU De sociologe Césarine Bolya Sinatu laat ons kennismaken met de belangrijkste ontwikkelingsfases van de Congolese stedelijke muziek en met de teksten. Via deze dansmuziek worden sociale en politieke boodschappen overgebracht. Geschreven en gezongen in lokale talen, zijn de liedjes enkel verstaanbaar voor de Congolezen. Deze schat aan boeiende teksten verdient een even grote verspreiding als de muziek zelf. ANTOINE KOLOSOY, ALIAS ‘PAPA WENDO’ (1925– ) In Papa Wendo, die in 1948 de groep Victoria Kin oprichtte, erkennen alle muzikanten de aartsvader van de hedendaagse Congolese muziek. Hij erfde het muzikale talent van zijn moeder en leidde een dubbelleven als muzikant en binnenschipper op de Congostroom. Om politieke redenen verdween hij lange tijd van de scène. In de jaren 2000 maakte hij een flitsende, sterk gemediatiseerde terugkeer en kreeg hij een imago vergelijkbaar met dat van de ‘opa’s’ van de Cubaanse rumba van de Buena Vista Social Club. Papa Wendo laat ons de Tango ya ba Wendo (het Wendo-tijdperk) herbeleven, de Congolese muziek van de jaren 1950 waarvan hij de onbetwistbare meester is. Zijn tijdloze hit Marie-Louise (1952) werd in de jaren vijftig verboden omdat het nummer de reputatie had de doden op te wekken! ‘Wendo Kolosoy ! Une voix d’anthologie, la voix par excellence de la rumba congolaise, bonifiée et anoblie par la splendeur d’un passé vieux de 60 ans! Wendo Sor, l’homme par qui est venue la rumba africaine…’ (Editions Label Bleu) PASCAL TABU LEY, ALIAS SEIGNEUR ROCHEREAU (1940– ) Amper 15 jaar oud werd Pascal Tabu Ley al beschouwd als de beste jonge Congolese zanger. Tijdens het bezoek van koning Boudewijn in 1955 mocht hij optreden voor een publiek van 100.000 personen. Tabu Ley noemt zichzelf spirituele erfgenaam – Mokitani ya Wendo – van Papa Wendo. Zijn eerste stappen zette hij in het African Jazz-ensemble van Kabasele, daarna koos hij voor een solocarrière die hem in 1970 als eerste Afrikaanse muzikant op het podium van de Olympia bracht. Dan vormde hij een mythisch gebleven duo met de zangeres Mbilia Bel. Tabu Ley Rochereau is wellicht één van de meest productieve muzikanten aller tijden. Hij zou meer dan 1.000 uitgebrachte liedjes en iets meer dan 200 albums op zijn naam hebben staan! PAS MAL+ Pas Mal+ werd in 1997 opgericht door Yannick Koy, alias ‘le roi Lion’ (lead vocal), en Jean-Paul Kilosho (lead gitaar). Ze speelden aan de zijde van enkele van de bekendste sterren uit deze schitterende Congolese muzikale traditie, Papa Wemba, Koffi Olomide, Bozi Boziana, … Met België als uitvalsbasis, maakt Pas Mal+ dankbaar gebruik van de invloeden van andere muzikale stromingen, zoals funk en hiphop. Ook werken ze samen met muzikanten met totaal verschillende achtergronden zoals Sylvie Nawasadio (ex-Zap Mama) en Henrique Haga van Afra Sound Star uit Angola.
> Andere activiteiten > PRIJSUITREIKING WEDSTRIJD CONGO. DE KOLONIALE TIJD Jongeren tussen 12 en 18 jaar evoceren door een tekening, een schilderij of een collage de Belgische kolonisatie in Congo. De geselecteerde werken worden tentoongesteld en de jonge kunstenaars beloond. DEGUSTATIE Naast de ‘exotische’, heel lokale specialiteiten zoals rupsen, sprinkhanen, krokodil, slang, aap, … gebruikt de Congolese keuken enkele producten die praktisch overal voorkomen op het Afrikaanse continent: maniok, yamswortel, zoete aardappel, plantaan-banaan, aardnoot, tilapia, geit, kip, … Elke etnische groep, elke cultuur, elke streek heeft zijn eigen bereidingen. De bereidingswijzen variëren, zoals overal: koken, roken, roosteren, drogen, laten versterven. Het ritueel van de maaltijden in drie gangen zoals in het Westen – voorgerecht, hoofdgerecht, dessert – is veeleer uitzonderlijk in de traditionele context. De verschillende schotels worden door elkaar genuttigd of op verschillende momenten van de dag. Terwijl Congolese specialisten uitleg geven over de voedingswaren, de teelt, de verwerking en de bereiding ervan kan het museumpubliek volop proeven.
> Ateliers > POLYFONIE In Midden-Afrika en vooral in Congo neemt polyfonische zang een centrale plaats in. In 2003 werden de gezangen van de aan de noordgrens van Congo levende Aka ( Centraal-Afrikaanse Republiek) uitgeroepen tot immaterieel erfgoed van de mensheid (Unesco). Unisono-zang is uiterst zeldzaam in het muzikale repertorium van deze etnische groepen, waartoe ook de volkeren behoren die met de verzamelnaam ‘pygmeeën’ worden aangeduid. Deze vocale tradities liggen aan de basis van een spontane en vrije expressie die echter gevat wordt in een bijzonder strak en geraffineerd stramien. Elke zanger kan, tijdens eenzelfde nummer, zijn stem aanwenden om talloze variaties op het thema te maken en zo de muziek eindeloos te laten evolueren. Het atelier staat onder de leiding van Bernadette Aningi, de moeder van Zap Mama, de mythisch geworden a capella-groep, die vanuit België bliksemsnel een schitterende internationale reputatie verwierf. Bernadette Aningi gaf haar talent en haar Congolees zang- en danspatrimonium door aan haar kinderen en geeft overal in Europa stages en ateliers. LIKEMBÉ De likembé is een lamellofoon die in verschillende streken van het Afrikaanse continent voorkomt. In Kameroen heet dit instrument sanza, in Kenia kalimba, in Zimbabwe mbira, … en in het Westen spreekt men over een duimpiano. De likembé bestaat uit een aantal houten of metalen lamellen die bevestigd zijn onder laterale staafjes die dienstdoen als kam. Het geheel is gemonteerd op een kalebas, een houten blok of een schildpadschild. Met de vingers laat men de lamellen in metaal of in bamboe vibreren. Soms voegt men nog andere elementen toe voor het geluidseffect zoals schelpen, flessendoppen of blikken ringen. De likembé begeleidt zang of dans. Antoine Moundanda, een van de grondleggers van de Afrikaanse stadsmuziek, richtte in het begin van de jaren 1950 de groep Likembé Géant op. Hij verzorgde de eerste opnames van dit instrument bij het beroemde label Ngoma. De likembé ziet er rudimentair uit maar brengt klanken voort die de grootste jazzmuzikanten zoals Miles Davis, Art Blakey, Taj Mahal en Don Cherry wisten en weten te fascineren en te beïnvloeden.
AFTELRIJMPJES Aftelrijmpjes zijn net zo typisch voor de kindertaal als poëzie dat is voor de taal van de volwassene, zei de linguïst R. Jakobson. Door hun vaak eenvoudige structuur worden ze ook vaak beschouwd als het eerste stadium van de muziek. Bedacht om te kalmeren, in slaap te wiegen, te spelen of te leren, vervullen aftelrijmpjes een initiërende rol in de ontwakende muzikaliteit van kinderen en in hun omgang met volwassenen – moeder, vader, tante, ... Deze rijmpjes hebben een beschermend en geruststellend effect. Binnen het halfuur kunnen moeders, vaders en kinderen enkele Congolese aftelrijmpjes neuriën en meezingen, genietend van de uitheemse klanken en van de zangerigheid van de vaak tonale talen. STADSDANSEN UIT CONGO Rumba, soukouss, boucher, volant, quatre coins, koukou dindon, kwassa kwassa, ndombolo, tsunami, …Congolese stadsdansen kennen een grenzeloze creativiteit. Er gaat geen jaar voorbij zonder dat een nieuwe dans, gekoppeld aan een nieuw geluid, aan een nieuw lied, aan een nieuwe sociale gebeurtenis Kin-La-Belle, Congo, Afrika en de hele diaspora in een flits in rep en roer zet. Deze stadsmuziek is in de eerste plaats dansmuziek. Een hit zonder een eraan verbonden dans is bijna niet denkbaar. Muzikanten worden niet enkel herkend en erkend om hun composities maar ook om hun danspassen. Zo is de zangeres Tshala Muana onlosmakelijk verbonden met de mutuashi-dans. De leidende Congolese groepen zoals Koffi Olomidé, Papa Wemba, Werrasson kunnen niet echt gesmaakt worden zonder de spectaculaire dansen die de muziek begeleiden. Dit is de ideale gelegenheid om er enkele uit te proberen. KOT KOT-GITAAR De gitaar is ontegensprekelijk het belangrijkste instrument in de Congolese rumba. Waarschijnlijk werd dit instrument in het begin van de eeuw geïntroduceerd door de uit West-Afrika afkomstige coastmen. De invloed en de originaliteit ervan worden pas duidelijk vanaf de jaren 1950 met het verschijnen van de elektrische gitaar. Er werd een originele ‘Congolese’ stijl ontwikkeld met volgende kenmerken : een bijzondere techniek van tokkelen, kot kot genoemd, de akkoorden die onophoudelijk verwijzen naar bepaalde lokale instrumenten zoals de likembé en tenslotte ritmische cycli rechtstreeks geïnspireerd op traditionele percussie. De gitaar vervult de rol die de piano in de Cubaanse muziek speelt. In bijna alle nummers zijn lange passages voorzien, de sebene, speciaal voor gitaar. Zo treedt ze op de voorgrond, krijgt het publiek de kans langer te dansen en kunnen de muzikanten hun virtuositeit tentoonspreiden. Vele Congolese topmuzikanten uit de eerste decennia van de rumba zijn dus niet alleen zanger maar ook gitarist: Wendo, Dr Nico, Franco, … Of het nu de bas is, de ritme- of de sologitaar, dankzij de speciale klanken en het unieke tempo, op twee snaren of met meerdere akkoorden, het is de gitaar die de Congolese rumba leidt.
> Voor jonge avonturiers … (5 – 15 jaar) > Vanzelfsprekend zijn ook de kinderen van de partij! Met de ‘Kinderpas’ maken ze alles van dichtbij mee… Allerlei activiteiten prikkelen hun nieuwsgierigheid en voeren hen mee op een imaginaire reis naar Congo. Op het programma: ! ‘Weg met speelgoedwinkels!’ 8–12 jaar (zaal 20): zelf speelgoed maken met recuperatiemateriaal (lege zeepflesjes, flessendoppen, zakken van de supermarkt…) ! ‘Een merkwaardige les geometrie: fluweel van Kasaï’ 5–10 jaar (zaal 19): imitatie van de beroemde ‘velours du Kasaï’ ! ‘Metamorfose van een fles: wanneer “recup” als muziek klinkt…’ 10–15 jaar (zaal 19): tover een plastieken fles om in een rammelaar (maracas) Het belooft een dag boordevol verrassingen en ontdekkingen te worden!
> Tentoonstellingen > HET GEHEUGEN VAN CONGO. DE KOLONIALE TIJD Van 4 februari 2005 tot 9 oktober 2005 Met deze tentoonstelling levert het KMMA een bijdrage tot het bijzonder actuele debat over de koloniale geschiedenis van Congo en België. Weinig gekende objecten, kunstwerken, documenten, films en foto’s maken de bezoeker vertrouwd met deze omstreden periode. Gefilmde interviews van Belgen en Congolezen geven een stem aan het verleden in een levendige confrontatie van herinneringen en emoties. Het geheugen van Congo belicht meer dan één verhaal en brengt aan de hand van specifieke thema’s een bewogen geschiedenis tot leven. De tentoonstelling Het geheugen van Congo. De koloniale tijd kadert in de festiviteiten van 175 jaar België en 25 jaar federalisme.
CONGO. NATUUR & CULTUUR Van 23 november 2004 tot 9 oktober 2005 Deze tentoonstelling brengt de enorme diversiteit van natuur en cultuur in Congo in beeld. Centraal staat de dynamische relatie tussen de mens en zijn natuurlijke omgeving. Congo. Natuur & cultuur is een multidisciplinaire tentoonstelling die de bezoeker informatie biedt over de meer dan 200 Congolese talen, de uitzonderlijk rijke biodiversiteit, de nationale parken en het economische en symbolische gebruik van de natuur in Congo. Een boeiende kennismaking met een uniek erfgoed. De tentoonstelling Congo. Natuur & cultuur staat onder de Hoge Bescherming van Z.M. Albert II.
DE GROTE KLASSIEKERS…
Marie Louise (Papa Wendo)
Indépendance Cha Cha (Joseph Kabasele en African Jazz)
Originele versie in het Lingala
Originele versie in het Lingala Ref. :
1.
2.
Independance Cha-cha to zuwi y ! Oh Kimpwanza cha-cha tubakidi Oh Table Ronde cha-cha ba gagner oh! Oh Lipanda cha-cha to zuwi ye! ASORECO na ABAKO Bayokani Moto moko Na CONAKAT na CARTEL Balingani na FRONT COMMUN Bolikango, Kasa-Vubu mpe Lumumba na Kalonji Bolya, Tshombe, Kamitatu, oh Essandja, Mbuta Kanza. Ref./ Na MNC, na UGECO ABAZI, na PDC Na PSA, na African Jazz na Table Ronde mpe ba gagner! Ref./
Nederlandse vertaling Ref. :
Cha-cha-onafhankelijkheid, door ons veroverd O, onze betwiste cha-cha-vrijheid Aan de Ronde Tafel cha-cha weggekaapt O, moeizaam bevochten cha-cha-vrijheid
1.
ASORECO en ABAKO Samen één front Dan CONAKAT en CARTEL Op één lijn met het Front Commun Bolikango, Kasa-Vubu, Lumumba en Kalonji Bolya, Tshombe, Kamitatu, Essandja, en de oude Kanza
2.
MNC en UGECO ABAZI en PDC PSA en de groep African Jazz Triomfeerden allen aan de Ronde Tafel!
Marie-Louise solo ngai na yo Wapi nkombo Louise Lobela ngai ntina wapi, Louise. Louise, nakobala te. Louise, nakozila yo, bokilo alobi, Louise. Solo mpenza ngai nakobala, Louise. Bokilo aboyi ngai na yo nde libala. Ngai na yo tolingani. Libala na ngai na yo, mama Louise. Wapi Louise? Yoka sebene. Bokilo alobeli ngai makanisa ya motema. Kofinga ngai na mayele, kotongo ngai na mayele Likolo na mwana nde Louise. Ngai nakobala nde Louise. Bokilo, bofinga ngai mpo Louise. Oyebaka te Bowane bokilo wa yo. Wapi Louise? Wendo alingi komona mama Louise Bongo apesa na Bowane Wapi Louise? Solo Bowane bola guitare kombo lindanda mpe likembe wa ngai. Nederlandse vertaling Marie-Louise, wij horen bij elkaar Waar is Louise? Zeg me waarom, Louise Louise, ik niet zal trouwen Louise, ik zal op je wachten zoals bokilo [schoonvader] zei, Louise. Ik wil zielsgraag met je trouwen, Louise Bokilo wil niet dat we trouwen Maar we houden van elkaar Laten we trouwen, [mama] Louise Waar ben je Louise? Luister naar de sebene Schoonvader luchtte zijn hart Hij kwetste me en maakte me te schande Allemaal om het meisje Louise Ik trouw enkel met Louise Schoonvader je beledigt me om Louise Vergeet niet dat Bowane je schoonzoon is Waar is Louise? Wendo wil [mama] Louise zien Hij wil haar naar Bowane brengen Waar ben je Louise? Bowane speelt gitaar en likembe als de beste
Dienst Educatie en Cultuur Leuvensesteenweg 13, 3080 Tervuren Info: 02/769 52 00 E-mail:
[email protected] www.africamuseum.be www.congo2005.be
AFRICA <> TERVUREN In nauwe samenwerking met vertegenwoordigers van de Afrikaanse gemeenschappen van België:
Ccae/b (Conseil des communautés africaines de Belgique), Afrikaans Cultureel Collectief, Mwinda-Kitoko, Platform Afrikaanse gemeenschappen van Antwerpen en Akem (Association kasaïenne d'entraide mutuelle)
